KWARTALNIK O TRADYCJI I CHWALE POLSKIEGO ORĘŻA ŻYCIORYSY HEROICZNE GRYF POMORSKI GEN. MICHAŁ TOKARZEWSKI- -KARASZEWICZ Tajna Organizacja Wojskowa POR. JAN RODOWICZ „ANODA” NR 1 (13) 2020 CENA 9,99 ZŁ (w tym 8% VAT) www.polska-zbrojna.pl ISSN 2543-8735 TEMAT NUMERU Wielka polska konspiracja PPS KONTRA SOWIECKA Moja ZARAZA Tajemnice Armii ojczyzna Krajowej podziemna sprawa płk. Albrechta SKRYTKI I LOKALE KONSPIRACYJNE Gra pozorów Jak Niemcy i komuniści podszywali się pod polskie podziemie Taktyka walk partyzanckich POWSTANIE STYCZNIOWE Żołnierze Wyklęci z Góry Giedymina ISSN 25438735 NA POCZĄTEK 3 ANNA PUTKIEWICZ REDAKTOR NACZELNY „ABY KRAJ NASZ POWSTAŁ, PEWNA ILOŚĆ LUDZI MUSI BYĆ ZDECYDOWANA NA WSZYSTKO” – PISAŁ DO RODZICÓW PPOR. WALDEMAR SZWIEC eden był rasowym żołnierzem, drugi – księdzem z powołania. Historia ppor. Waldemara Szwieca „Robota”, cichociemnego, dowódcy II Zgrupowania Świętokrzyskiej AK to jedna z moich wczesnych szkolnych fascynacji. Wojenne dzieje kapłana Jana JMachy, członka śląskiej konspiracji, poznałam później. Pisząc te słowa spoglądam na ich czarno-białe zdjęcia. Próbuję sobie przypomnieć dynamikę własnych uczuć sprzed lat, gdy pierwszy raz zaczytywałam się FOT. CEZARY POMYKAŁO FOT. historią żołnierzy polskiego podziemia. Były to w zasadzie historie ich kolejnych śmierci. Próbuję przypomnieć sobie własne uczucia – żalu, rozpaczy, fali odroczonej żałoby – przeżywane szczególnie intensywnie przez młodzieńczą psychikę rozmiłowaną w polskiej koncepcji eschatologii, gdy bez chwili refleksji zgadzamy się wyprawianie do kolejnych powstań najlepszych synów narodu, wszak miłość żąda ofiary. A potem uczucie zwyczajnej, ludzkiej, dojrzałej złości, zawarte w pytaniu – czemuśmy sami potracili takich ludzi. Długo nie będziemy jeszcze gotowi na rozmowę, czy ten honor – ważny dla nas i święty, wymieniany jednym ciągiem razem z Bogiem i Ojczyzną – czy wart jest tej pustki po stracie, tego horyzontu cmentarnych krzyży, a w końcu tej innej, nieznanej Polski, która by przetrwała, gdybyśmy zachowali najlepszą biologiczną substancję narodu – o co apelował przed Powstaniem Warszawskim Naczelny Wódz, gen. Kazimierz Sosnkowski. No, ale to by oznaczało rzecz trudną do pomyślenia i niemożliwą do przyjęcia – że faktycznie kapitulujemy. Fenomen na skalę światową. Tak lubimy określać Polskie Państwo Podziemne. Opisujemy w ten sposób nasz wysiłek podjęty w celu dokonania czegoś w istocie niezwykłego. Zdołaliśmy błyska- wicznie, biorąc pod uwagę okoliczności, przenieść naszą ojczyznę z jej systemem ciągłości pań- stwa poza ramy życia legalnego, pod powierzchnię wydarzeń. Polscy patrioci, cywile i wojskowi, już we wrześniu 1939 r. policzyli się w szeregach Służby Zwycięstwu Polski i w setkach innych, podziemnych organizacji, a nawet w oddziałach partyzanckich. Obiegowa teoria głosi, że jako naród obdarzeni jesteśmy nadzwyczajnym genem konspiratora, że kapitulujemy chowając za plecami zapasową broń. Czas wojny i powojennej sowieckiej okupacji, nazwanej także czasem Wielkiej Trwogi, to także czas narodowego kuszenia insurekcją. Tymczasem mimo fatalnych doświadczeń dziejowych, beznadziei klęsk ostatnich dwóch wieków, ledwo opadł kurz upokorzenia po niemieckiej paradzie zwycięstwa w Warszawie, a Sowieci rozpoczęli instalację swych struktur na Kresach Wschodnich – my już szykowaliśmy się do powszechnego powstania. Okupowana Polska została pokryta siatką komend okręgów Związku Walki Zbrojnej i władz cywilnych, które scalić miały w imię jednej idei skłócone dotąd partie polityczne. Społeczeństwo scalone w konspiracji miało utrzymać wysokie morale i niezbędny stopień wyszkolenia wojskowego. I czekać na odpowiedni moment. My jednak nigdy nie czekaliśmy bezczynnie. Porucznik Szwiec, młody student prawa, żył bez wytchnienia – walczył w kampanii wrześniowej w Armii „Pomorze”, po klęsce przedostał się na Węgry, walczył pod rozkazami gen. Stanisława Maczka we Francji, w Szkocji został żołnierzem 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej. W 1942 r. państwo Szwiecowie otworzyli list od syna: „Kochani Rodzice! Jest to może ostatni list do Was. Zdecydowałem się skoczyć do Kraju jako spadochroniarz-dywersant. Zdecy- dowałem się dobrowolnie jako ochotnik, gdyż doszedłem do jasnego wniosku, że aby Kraj nasz powstał, pewna ilość ludzi musi być zdecydowana na wszystko”1. Zdecydowany na wszystko młody porucznik skoczył do Polski. W świętokrzyskiej AK stał się legendą za życia. Zginął rok później, na skutek zdrady. W tym samym czasie, w grudniu 1942 r. w wieczornej ciszy pochylała się nad listem od syna śląska rodzina Machów. Ksiądz Jan Macha, jeden z założycieli Polskiej Organizacji Zbrojnej, pisał z więzienia w Katowicach po ciężkim śledztwie, wymyślnych torturach, które przetrwał mężnie nie wydając nikogo: „Kochani Rodzice i Rodzeństwo! Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus! To jest mój ostatni list. Za 4 godziny wyrok będzie wykonany. [...] pogrzebu mieć nie mogę. Umieram z czystym sumieniem. Żyłem krótko, lecz uważam, że cel swój osiągnąłem. Nie rozpaczajcie. Bez jednego drzewa las lasem zostanie. [...]”. Duchownego zgilotynowano. Mam nadzieję, że wybaczy mi, iż wątpię w jego ostatnie słowa. Utracone życie młodego porucznika, życie młodego kapłana mnożę przez podobne tysiące tysięcy. Czy bez tych drzew las rzeczywiście pozostał lasem? Nie wiem. 1 Spuścizna Antoniego Hedy „Szarego” w zasobach Archiwum Akt Nowych w Warszawie. nr 1 174 SPIS TREŚCI OKŁADKA: FOT. CEZARY POMYKAŁO/MONTAŻ MARCIN DMOWSKI CEZARY POMYKAŁO/MONTAŻ OKŁADKA: FOT. Polskie Państwo Podziemne JACEK ŻUREK 20 Rzeczpospolita podziemna DAWID GOLIK 24 Zwycięstwo będzie twoją nagrodą MARIUSZ OLCZAK 40 Tajemnice skrytek konspiracyjnych MARIUSZ OLCZAK 30 46 Fabryka fałszywych dokumentów MARIUSZ OLCZAK 188 Dokumenty Polskiego Państwa Podziemnego Wojna i polityka ŁUKASZ ZALESIŃSKI 30 Wielka lista wrogów Rzeszy Rozmowa z Grzegorzem Bębnikiem KRZYSZTOF PIĘCIAK 96 Gra pozorów PIOTR KORCZYŃSKI 108 PPS kontra „sowiecka zaraza” Niemieckie obozy zagłady BOGUSŁAW KOPKA 36 Zajrzeć do piekła Z dziejów chwały PRZEMYSŁAW BENKEN 53 Łatwiej walczyć niż żyć por. Jan Rodowicz Z dziejów hańby Tajemnice wywiadu PRZEMYSŁAW BENKEN PIOTR KORCZYŃSKI 102 60 Niezniszczalny funkcjonariusz 88 Targnąć za wąsy tygrysa bezpieki ŁUKASZ WOLAK 129 Ochotnik do Polski Kedyw w Krakowie MARIUSZ BOROWIAK PIOTR KORCZYŃSKI 134 Dwa oblicza agenta wywiadu 65 Krakowska triada Rozmowa z Januszem Basterem Konspiracja na Pomorzu ANDRZEJ GĄSIOROWSKI Strategie 91 Tajny i skuteczny „Gryf Pomorski” TOMASZ MLECZEK 70 Bić się na małym polu walki Tajemnice Armii Krajowej JULIUSZ S. TYM PIOTR KORCZYŃSKI 78 Taktyka walk partyzanckich 102 Sprawa płk. Albrechta Z arsenału Muzeum Wojska Narodowe Siły Zbrojne Polskiego PIOTR KORCZYŃSKI MICHAŁ MACKIEWICZ 113 Przeciw dwóm wrogom 84 Peemy dla Armii Krajowej Rozmowa z Wojciechem Jerzym Muszyńskim 158 WOJSKOWY INSTYTUT WYDAWNICZY Aleje Jerozolimskie 97, 00–909 Warszawa DYREKTOR WOJSKOWEGO INSTYTUTU WYDAWNICZEGO Maciej Podczaski, tel. 261 845 365, 261 845 685, faks 261 845 503; [email protected] POLSKA ZBROJNA. HISTORIA REDAKTOR NACZELNY Anna Putkiewicz, tel. 261 846 764; [email protected] ZASTĘPCA REDAKTORA NACZELNEGO – SEKRETARZ REDAKCJI Życiorysy heroiczne Kawalerowie Virtuti Militari Małgorzata Łętowska, tel. 261 845 165; JERZY KIRSZAK ANNA DĄBROWSKA [email protected] Żadnej kapitulacji 169 Najmłodszy żołnierz AK wyróżniony 117 REDAKCJA Orderem Virtuti Militari Gen. Michał Tokarzewski- Piotr Korczyński -Karaszewicz tel. 261 845 604; Rzeczy ostateczne [email protected] MIROSŁAW LENART Armia Krajowa w akcji GRAFIKA GRZEGORZ MAKUS 170 Powiedz mu, że umiera Marcin Dmowski (kierownik), 124 Rajd porucznika „Podkowy” Marcin Izdebski (projekt szaty graficznej i opracowanie), Konstruktorzy broni Andrzej Witkowski (fotoedytor), tel. 261 845 579 PIOTR KOCYAN Zapomniane bitwy STALE WSPÓŁPRACUJĄ: ANDRZEJ ŁYDKA 174 Najgorszy karabin Anna Dąbrowska, Mariusz Borowiak, Maciej Chilczuk, Bitwa pod Krechowcami cz.1 prof. Andrzej Gąsiorowski, Jarosław Godlewski, dr Grzegorz 140 Jasiński, Łukasz Jędrzejczak, dr hab. Jerzy Kirszak, Ceremoniał wojskowy ks. płk dr Zbigniew Kępa, Wojciech Krajewski, Mikołaj Kubacki, Lotnictwo MARIUSZ KUBAREK płk Mariusz Kubarek, prof. Mirosław Lenart, ppłk Andrzej Łydka, MARIUSZ NIESTRAWSKI 178 Pod sztandarem i z orkiestrą Michał Mackiewicz, dr Mariusz Niestrawski, dr Konrad Paduszek, dr Anna Pastorek, prof. Bogusław Polak, 145 Piloci z Legionów prof. Wojciech Polak, dr hab. Jakub Polit, Paweł Pamiątki polskie Rozdżestwieński, Paweł Sztama, dr Jan Tarczyński, DOMINIK KAŹMIERSKI prof. płk Juliusz S. Tym, dr Krzysztof Wielgus, Sztandary Wojska Polskiego 182 Okruszki prof. Wojciech Włodarkiewicz, Tadeusz Wróbel, JAROSŁAW PYCH Łukasz Zalesiński, Tomasz Zawistowski 150 Jak cesarz Franciszek Józef sztandary Legionom nadawał Wielkie kolekcje KWERENDA FOTOGRAFICZNA: Dominik Kaźmierski ROBERT MARCINKOWSKI 184 Przewodnik po miejscach, OPRACOWANIE STYLISTYCZNE Motoryzacja Beata Stadryniak-Saracyn, których już nie ma January Szustakowski JAN TARCZYŃSKI 153 Centralne składy samochodowe MARKETING I PROMOCJA 1919-1921 Piotr Zarzycki, Patryk Czarnowski, Agnieszka Karaczun, 70 Anita Kwaterowska (tłumacz), Małgorzata Szustkowska, Marta Szulc, Orzeł Biały tel. 261 845 387, 261 845 180, TOMASZ ZAWISTOWSKI faks 261 845 503; [email protected] Orzeł z monogramem Waleriana 158 DRUK: Łukasińskiego ARTDRUK, ul. Napoleona 4, 05-230 Kobyłka, www.artdruk.com Powstanie Styczniowe PRENUMERATA KAROL JADCZYK Zamówienia na prenumeratę wydań papierowych 162 Żołnierze Wyklęci 1863 r. „Polski Zbrojnej. Historia”