Biuletynbiuletyn Instytutuinstytutu Pamięcipamięci Narodowejnarodowej
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
NR 3–4 (62–63) marzec–kwiecień 2006 BIULETYNBIULETYN INSTYTUTUINSTYTUTU PAMIĘCIPAMIĘCI NARODOWEJNARODOWEJ Spod czerwonej ISSN 1641-9561 gwiazdy 9 771641 956001 numer indeksu 374431 nakład 3500 egz. cena 7,50 zł (w(w tymtym 0%0% VAT)VAT) ADRESY I TELEFONY ODDZIAŁÓW IPN W POLSCE BIAŁYSTOK ul. Warsztatowa 1a, 15-637 Białystok tel. (0-85) 664 57 03 GDYNIA ul. Witomińska 19, 81-311 Gdynia tel. (0-58) 660 67 00 fax (0-58) 660 67 01 KATOWICE ul. Kilińskiego 9, 40-061 Katowice tel. (0-32) 609 98 40 KRAKÓW ul. Reformacka 3, 31-012 Kraków tel. (0-12) 421 11 00 LUBLIN ul. Wieniawska 15, 20-071 Lublin tel. (0-81) 534 59 11 ŁÓDŹ ul. Orzeszkowej 31/35, 91-479 Łódź tel. (0-42) 616 27 45 POZNAŃ ul. Rolna 45a, 61-487 Poznań tel. (0-61) 835 69 00 RZESZÓW ul. Słowackiego 18, 35-060 Rzeszów tel. (0-17) 860 60 18 SZCZECIN ul. K. Janickiego 30, 71-270 Szczecin tel. (0-91) 484 98 00 WARSZAWA pl. Krasińskich 2/4/6, 00-207 Warszawa tel. (0-22) 530 86 25 WROCŁAW ul. Sołtysowicka 23, 51-168 Wrocław tel. (0-71) 326 76 00 BIULETYN INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ Redaguje Biuro Edukacji Publicznej IPN Zespół redakcyjny: Władysław Bułhak (redaktor naczelny), Janusz Kotański, Krzysztof Madej, Bartłomiej Noszczak, Barbara Polak, Jan M. Ruman, Jan Żaryn Projekt graficzny: Krzysztof Findziński Redakcja techniczna: Andrzej Broniak Skład i łamanie: Wojciech Czaplicki Korekta: Anna Kaniewska Adres: ul. Towarowa 28, 00-839 Warszawa Tel. (0-22) 581 89 24, fax (0-22) 581 89 26 e-mail: [email protected] http://www.ipn.gov.pl Druk: Instytut Technologii Eksploatacji ul. Pułaskiego 6/10, 26-600 Radom BIULETYN INSTYTUTU PAMIĘCI NARODOWEJ NR 3–4 (62–63) MARZEC–KWIECIEŃ 2006 SPIS TREŚCI ■ ROZMOWY BIULETYNU Spod czerwonej gwiazdy. O podziemiu komunistycznym – z Piotrem Gontarczykiem, Mariuszem Krzysztofińskim i Januszem Marszalcem rozmawia Barbara Polak.................................... 4 ■ KOMENTARZE HISTORYCZNE Janusz Marszalec – Zdobycie Archiwum Delegatury Rządu przez AL i gestapo ........................................................................... 27 Sławomir Cenckiewicz – Polscy agenci Moskwy w USA ....................... 36 Mariusz Krzysztofiński – Dziś a nie jutro trzeba atakować wroga. „Szlak bojowy” grupy GL „Iskra” na Rzeszowszczyźnie ....... 59 Tomasz Toborek – Ubek w obozie „reakcji” ....................................... 68 Piotr Łapiński – Czasami człowiek się zapomni. Z legend utrwalaczy władzy ............................................................................ 71 Tomasz Chinciński – „Noteć” przeciw rolniczej „Solidarności” ...... 75 ■ DOKUMENTY Tomasz Łabuszewski, Kazimierz Krajewski – Rzecz o dowolności dowodów zbrodni ............................................................................. 95 Sławomir Cenckiewicz, Piotr Gontarczyk – Na granicy zdrady. Stanisława Mackiewicza powroty do Polski ............................ 103 ■ DEBATA Pamiętać czy wybaczać? ...................................................................... 119 ■ POLEMIKI Białostockie – między różnymi sposobami widzenia historii cd. ....................................................................... 143 ■ RECENZJE Kod Władysława ................................................................................... 148 Ilustracja na okładce: Zenon Januszewski, „PPR”, plakat 1962 r. 1 Luty 2006 1 lutego – „Miejsca represji i kaźni na terenie Dolnego Śląska i Opolszczyzny w latach 1939–1956” – wernisaż wystawy, przygotowanej przez wrocławskie OBEP IPN, w Ośrodku Kultury „Wzgórze Zamkowe” w Lubinie. 2 lutego – „Zbrodnie w majestacie prawa 1944–1956” – otwarcie wystawy w Dolnym Pałacu Sztuki w Krakowie. Wystawa będąca oskarżeniem totalitarnego systemu sowieckiego została zorgani- zowana przez Związek Młodocianych Więźniów Politycznych „Jaworzniacy”, Związek Więźniów Politycznych Skazanych na Karę Śmierci, Instytut Pamięci Narodowej Oddział w Krakowie oraz Towarzystwo Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie. 3 lutego – „Zdrada: pamiętać czy wybaczać. »Ketman« i »Monika« – żywoty równoległe” – dyskusja KALENDARIUM IPN z udziałem Ewy Zając i Henryka Głębockiego, autorów publikacji o »Ketmanie« i »Monice«, oraz prezesa IPN dr hab. Janusza Kurtyki, prof. Ryszarda Terleckiego i prof. Jerzego Eislera. Dyskusja została zorganizowana przez Instytut Pamięci Narodowej i Stowarzyszenie Wolnego Słowa w Domu Literatury w Warszawie. Zapis debaty publikujemy w niniejszym numerze. 7 lutego – „Na nieludzkiej ziemi” – spotkanie z cyklu „Świadkowie historii” w białostockim Oddziale IPN. 9 lutego – Archiwalne roczniki pism „Jedność”, „Kwadrat”, „Tygodnik Solidarność”, „Niezależność” zostały przekazane przez NSZZ „Solidarność” Pomorze Zachodnie do zbiorów Oddziału IPN w Szczecinie. Wraz z czasopismami przekazano maszynę powielającą, na której drukowano pierwsze numery „Jedności” oraz licznych periodyków – tzw. bibuły. Do zbiorów IPN trafiły także pojedyncze egzemplarze „Wiadomości Szczecińskich”, „Ładu”, „Tygodnika Powszechnego”, „Po- lityki”, „Trybuny Ludu” oraz „Odrodzenia”. – „Na nieludzkiej ziemi” – spotkanie z cyklu „Historia w słowie i piosence” w sali wystawienni- czej im. gen. A. E. Fieldorfa „Nila” w Gdańsku. 10 lutego – „Sowieckie piekło 1939-1956” – otwarcie wystawy (przygotowanej przez poznański Oddział IPN) w Ośrodku Kultury w Drawnie. 11 lutego – „Arcybiskup Romuald Jałbrzykowski metropolita wileński (1876-1955)” – otwarcie wystawy (przygotowanej przez białostocki Oddział IPN) w Zespole Szkół w Kołakach Kościelnych, który tego dnia otrzymał imię Arcybiskupa. 16 lutego – Umowę o współpracy z Urzędem Miasta i Starostwem Powiatowym w Augustowie podpisał białostocki Oddział IPN. 16–19 lutego – Obchody XXV rocznicy strajków studenckich i otwarcie wystawy „Studenci Łodzi ‘81”, przy- gotowanej przez łódzki OBEP IPN, w Pasażu Schillera w Łodzi. 17 lutego – Zajęcia warsztatowo-edukacyjne dla młodzieży szkół ponadgimnazjalnych w Muzeum Mie- dzi w Legnicy na terenie eksponowanej w tym miejscu wystawy „Zgasło słoneczko ludzkości. Reakcje społeczeństwa polskiego na śmierć Stalina”, przygotowanej przez Oddziałowe Biuro Edukacji Publicznej we Wrocławiu. – „Strajki ustrzycko-rzeszowskie grudzień 1980 – luty 1981” – konferencja naukowa i wystawa w Sali Kameralnej Filharmonii Rzeszowskiej. Wystawa i konferencja zostały przygotowane przez OBEP IPN w Rzeszowie przy współpracy Regionu Rzeszowskiego NSZZ „Solidarność”. 21 lutego – „Tarcza i miecz władzy ludowej. SB na Rzeszowszczyźnie w latach 1957–1989” – otwarcie wystawy, przygotowanej przez rzeszowski Oddział IPN, w Domu Kultury w Jaśle. 22 lutego – „Sprawiedliwi wśród Narodów Świata” – otwarcie wystawy, przedstawiającej pomoc udzie- laną przez Polaków żydowskim mieszkańcom Rzeszowszczyzny w latach 1939–1945, w Muzeum Regionalnym Dębicy. Ekspozycję przygotował Oddział IPN w Rzeszowie. – „Nieznani bohaterowie akcji „N”. Działalność propagandowa Okręgu Łódź ZWZ-AK” to temat spotkania Klubu Historycznego im. gen. Stefana Roweckiego „Grota” w Łodzi. 27–28 lutego – „Śladami zbrodni komunistycznych” – wędrówka Historycznego Klubu Turystycznego zorgani- zowana przez OBEP IPN w Gdańsku. OŚWIADCZENIE PREZESA IPN W ostatnich dniach, w środkach masowego przekazu, pojawiły się nazwiska osób oskarżanych o współpracę z komunistycznymi służbami specjalnymi. Osoby, które uzyskały wgląd w dokumenty IPN jako pokrzywdzeni lub też do celów naukowych i publicystycznych, mogą posługiwać się tymi dokumentami w zgodzie z prawem i swoim sumie- niem. Dlatego też ich działania nie powinny być określane – jak czyni to część mediów, dezinfor- mując opinię publiczną – wspólnym mianem „dzikiej lustracji”. Równocześnie za szkodliwe dla idei 2 KALENDARIUM IPN jawności życia publicznego uznać należy publikacje, w których wymieniane są – w kontekście współ- pracy z UB lub SB - nazwiska różnych osób, bez podawania źródła tych informacji oraz jakichkol- wiek szczegółów ich działalności. Dlatego apeluję do mediów o precyzyjne i jasne podawanie źródeł publikowanych informacji. Apeluję też do osób pokrzywdzonych znających już personalia prześladujących ich funkcjonariuszy i agentów aby decydując się na ich ujawnienie podawali także swoje personalia kierując się zasadą pełnej jawności. Jest to ważne dla uwiarygodnienia lub weryfikacji informacji podawanych przez media niekiedy w tonie sensacyjnym. Proces otwierania archiwów IPN jest i będzie kontynuowany. W obecnym stanie prawnym dobrą metodą rozwiązywania problemów, wynikających z faktu tajnej współpracy niektórych osób z orga- nami bezpieczeństwa PRL, wydaje się powoływanie przez poszczególne środowiska i grupy zawo- dowe komisji społecznych. Ich zadaniem byłoby konfrontowanie wiedzy wynikającej z dokumen- tów, z relacjami i deklaracjami uczestników wydarzeń. Instytut Pamięci Narodowej będzie wspierał tego rodzaju przedsięwzięcia, jeśli będą one miały charakter projektów badawczych lub będą inicjatywami osób niegdyś prześladowanych. Prezes IPN dr hab. Janusz Kurtyka, 24.02.06 Informacja o zmianach na stanowiskach kierowniczych IPN Z dniem 1 lutego 2006 roku zastępcą dyrektora Biura Edukacji Publicznej IPN został dr Łukasz Kamiński dotychczasowy kierownik Referatu Badań Naukowych i Zbiorów Bibliotecznych w Oddziale IPN we Wrocławiu. Zastąpił on na tym stanowisku dr. Władysława Bułhaka, który objął funkcję naczelnika Wydziału Badań Naukowych, Dokumentacji i Zbiorów Bibliotecznych BEP IPN. Prezes IPN powołał 1 lutego na stanowisko swego doradcy dr hab. Antoniego Dudka. Dr Grzegorz Ciecierski został odwołany z dniem 1 marca 2006 r. z funkcji wiceprezesa IPN. Z dniem 1 marca 2006 roku nastąpiła zmiana na stanowisku naczelnika oddziałowego