PAPUR BRO LLANGADFAN, LLANERFYL, FOEL, LLANFAIR CAEREINION, ADFA, CEFNCOCH, LLWYDIARTH, LLANGYNYW, CWMGOLAU, DOLANOG, RHIWHIRIAETH, PONTROBERT, MEIFOD, TREFALDWYN A’R TRALLWM.

426 Hydref 2017 60c BRENIN Y BOWLIO LLYWYDDION LLAWEN

Ar brynhawn Sul gwlyb yn ddiweddar chwaraewyd twrnamaint bowlio yn Llanfair Caereinion. Er gwaetha’r tywydd roedd y cystadleuwyr yn benderfynol o orffen y gystadleuaeth gan fod y ‘Rose Bowl’ yn wobr mor hynod o dlws i’w hennill. Yn y gêm derfynol roedd Gwyndaf James yn chwarae yn erbyn y g@r profiadol Llun Michael Williams Richard Edwards. Gwyndaf oedd y pencampwr hapus a fo gafodd ei ddwylo ar y ‘Rose Bowl’. Rwan mae Enillwyr y stondin fasnach orau ar faes y Sioe eleni oedd stondin ar y cyd Philip angen dod o hyd i le parchus i arddangos y wobr Edwards, For Farmers a H.V. Bowen. Gwelir Huw, Guto a Rhidian Glyn o For Farm- arbennig hon! ers; Mark Bowen a Philip yn derbyn eu gwobr gan Enid ac Arwel Jones. DWY NAIN FALCH

Mae dwy nain falch iawn yn Nyffryn Banw yn dilyn yr Eisteddfod Genedlaethol yn Sir Fôn ym mis Awst. Uchod gwelir Dilys, Nyth y Dryw, Llangadfan gyda’i h@yr Steffan Prys Roberts, Llanuwchllyn a enillodd wobr y Rhuban Glas. Mae Steff yn gweithio i’r Urdd yng Nglanllyn ac yn aelod o Gwmni Theatr Maldwyn, tri chôr a sawl parti canu! Nain arall sy’n byrlymu â balchder yw Marion Owen, Rhiwfelen, Foel sy’n ymfalchïo yn llwyddiant ei hwyres Marged Elin Owen a enillodd Ysgoloriaeth yr Artist Ifanc. Mae Marged bellach wedi cael swydd gyda chwmni castio gwydr y tu allan i Blackpool. Mae ei gwaith yn cael ei arddangos ar hyn o bryd yn Oriel ‘Mint’ yn Llundain fel rhan o London Design Festival 2017. Ffaith ddiddorol iawn yw fod Mair a Sian, mamau Steffan a Marged, yn ffrindiau mawr ers pan oeddent yn ddisgyblion yn Ysgol Dyffryn Banw. 2 Plu’r Gweunydd, Hydref 2017

Mynediad £8.00 ar gael drwy ffonio Diolch DYDDIADUR 01691 870226. Dymuna Mrs Eryl Sturkey, Penllan, Llanerfyl Hydref 13 Lansio llyfr newydd gan Val Church ddiolch yn fawr iawn i’w theulu, ffrindiau a ‘Dolanog, Stories from a Small Place’ am Medi 28 Cyfarfod Diolchgarwch Capel Coffa chymdogion am y llu o gardiau, anrhegion a 7 o’r gloch. Lluniaeth ysgafn a bydd y llyfr Lewis Evan yr Adfa am 6.30yh. chyfarchion a dderbyniodd ar achlysur ei ar werth am bris gostyngol. Pregethwr - Parch Robert Parry. phenblwydd arbennig. Mae’n hynod o ddiolchgar Medi 30 Bore Coffi Macmillan o 9.30-11.30 y Hydref 14 Dathlu’r Aur efo Merched y Wawr i griw Dysgwyr y Cwpan Pinc ac i Ferched y Wawr, bore yn Neuadd yr Adfa. Rhanbarth Maldwyn yng Nghanolfan y Llanerfyl am eu cyfeillgarwch a charedigrwydd Medi 30 Cinio Merched (Ladies’ Lunch) Gwesty Banw. Adloniant gan Linda Griffiths a Llyn Efyrnwy - mwy o fanylion gan Ann lluniaeth o dan ofal staff Dyffryn, Foel. ac am y dathliadau hyfryd yn eu plith. Tudor neu Dawn Thomas Jones. Er Hydref 15 Gwasanaeth Diolchgarwch Eglwys Diolch Garthbeibio am 2 o’r gloch. Pregethwr budd Cronfa Sioe Frenhinol 2018 Dymuna Nia Rhosier ddiolch yn gynnes iawn i gwadd y Parch Lynette Norman. Medi 30 Cyngerdd Blynyddol Merched y Wawr bawb ym Mhontrobert a fu mor garedig wrthi yn Hydref 16 (nos Lun) Cyfarfod Blynyddol Gofalaeth Llanfair gan Gôr Meibion Dyfi am 7.30 dilyn ei salwch a’i chyfnod yn Ysbyty Telford. Mae Medi 30/Hydref 1 Saethu Colomennod Clai, Bro Caereinion ym Moreia, Llanfair am eich gofal a’ch cymwynasgarwch yn arbennig. TyIsa Llanfair Caereinion. Mwy o 7.30 o’r gloch. Croeso i’r holl aelodau. Bendith arnoch. fanylion gan Glyn Roberts a William Hydref 17 Gwasanaeth Diolchgarwch Capel Seilo, Howells. Er budd Cronfa Sioe Llwydiarth am 6.30 y.h. gyda Tom Diolch Frenhinol 2018 Morris, Llanrhaeadr ym Mochnant. Dymuna Derek a Menna, Bryngwalia, Pontrobert Hydref 19 Idris Reynolds. ‘Dic’. Bydd Idris Hydref 1 Gwasanaeth Diolchgarwch Capel Coffa ddiolch i bawb am yr ymweliadau, cardiau a Reynolds yn trafod bywyd a gwaith Dic Ann Griffiths Dolanog, 2 o’r gloch - dan galwadau ffôn i ddymuno’n dda iddynt ar ddathlu Jones. Cylch Llenyddol Maldwyn yng ofal Mair Penri Jones, Parc, Bala. eu Priodas Aur yn ddiweddar. Croeso i bawb Ngregynog am 7.30. Hydref 1 Gwasanaeth Diolchgarwch Eglwys Hydref 20 Noson o Ganu yr Hen Ganiadau. Capel Llangadfan am 2 o’r gloch. Gwasanaeth Moreia, Llanfair Caereinion am 7.30. Clwb 200 Sioe Llanfair yng ngofal y Parch Glyn Morgan gyda’r Mynediad £5. (Manylion gweler Dyma enillwyr Mis Mehefin a Gorffennaf. siaradwr gwadd Geraint Peate. hysbyseb tud. 3) Mehefin Hydref 4 Gwasanaeth Diolchgarwch Cymraeg Hydref 21 Noson Pamper, Pwdin a Prosecco yn 1. £50 Rhun Tomlinson, Llanfyllin Neuadd Llanerfyl am 7 o’r gloch. Eglwys Llanllugan am 7 o’r gloch. 2. £30 Mike Shearer Mynediad £8. Er budd Cylch Meithrin a Siaradwr gwadd Tom Morris, 3. £20 P Collins, Beehive, Manafon Llanrhaeadr-ym-Mochnant. Gr@p Ti a Fi Dyffryn Banw. Hydref 4 Gwasanaeth Diolchgarwch plant yr Hydref 22 Gwasanaeth Diolchgarwch Eglwys 4. £10 Richard Ryder Ysgol Gynradd yn Ebeneser, Llanfair Llanerfyl am 2.30. Pregethir gan yr Gorffennaf am 2.00, a phregethir am 6.30 gan y Arddiacon Peter Pike 1. £50 Caroline Davies, Rhiw Las, New Mills Parch. John Owen, Rhuthun. Hydref 25 Cyfarfod Blynyddol y Plu yn Neuadd 2. £30 Huw Gittins, T~ Newydd Llanerfyl Hydref 5 Cyfarfod Chwarter Maldwyn yn Pontrobert am 7.30 3. £20 Elwyn Owen Ebeneser am 5 o’r gloch. Yr Undeb yn Hydref 28 Eisteddfod Ffermwyr Ieuainc Maldwyn 4. £10 Melvin Jones, Pentre ymweld â’r Cyfundeb am 7 o’r gloch yng Nghanolfan Hamdden Caereinion Hydref 5 Gwasanaeth Diolchgarwch Saesneg Hydref 28 Cyngerdd gan Gôr Bro Meirion yng Eglwys Llanllugan am 7 o’r gloch. Nghanolfan Gymunedol Llanbrynmair. Siaradwr gwadd y Parch Norman Tach. 1,2,3,4 Noson Lawen Llanfair Caereinion RHIFYN NESAF Morris, ficer Llanwyddelan Tach. 12 Sul y Cofio. Gwasanaeth yng Nghanolfan Hydref 7 Cynhadledd Flynyddol Cymdeithas y Banw am 2.00y.h. A fyddech cystal ag anfon eich cyfraniadau Enwau Lleoedd Cymru yn y Drwm, Rhag. 2 neu 9 Côr y Brythoniaid a John Eifion yn at y rhifyn nesaf erbyn dydd Sadwrn, Hydref Eglwys Llanfair. Mwy o fanylion gan Llyfrgell Genedlaethol Cymru. 21. Bydd y papur yn cael ei ddosbarthu Hydref 8 Gwasanaeth Diolchgarwch Eglwys y Glandon Lewis. Er budd Cronfa Sioe Santes Fair yn Neuadd Llwydiarth am 6 Frenhinol 2018 nos Fercher, Tachwedd 1af Hydref 13 Tri Gog a Hwntw (Hogiau Chwef. 2 neu 9 noson yn Cefn Coch Radnor Llanuwchllyn) yn Neuadd Llanwddyn Twerzles Bwyd ac Ocsiwn. Er budd am 8.00 y.h. Bar ar gael. Pris Cronfa Sioe Frenhinol 2018 TIM PLU’R GWEUNYDD Cadeirydd Arwyn Davies NOSON LAWEN Coedtalog, Llanerfyl, 01938 820710 Canolfan Hamdden Llanfair Caereinion Nos Fercher 1 TACHWEDD Nos Iau 2 TACHWEDD Trefnydd Tanysgrifiadau DAVID OLIVER AERON PUGHE Sioned Chapman Jones, yn cyflwyno yn cyflwyno 12 Cae Robert, Meifod SIÂN JAMES a GWESTAI ARBENNIG! DAFYDD IWAN [email protected] ROBERT LEWIS Meifod, 01938 500733 PARTI CUT LLOI ROBYN LYN EVANS ANEIRA EVANS ALAW a GWILYM BOWEN RHYS Panel Golygyddol TRIAWD MERCHED MOELDREHAEARN CÔR MEIBION MACHYNLLETH Alwyn a Catrin Hughes, Llais Afon, PARTI YSGOL PONTROBERT PARTI YSGOL GLANTWYMYN Llangadfan 01938 820594 CÔR FFERMWYR IFANC LLANFYLLIN Ac eraill Ac eraill [email protected] Mary Steele, Eirianfa Nos Wener 3 TACHWEDD Nos Sadwrn 4 TACHWEDD Llanfair Caereinion SY210SB IFAN JONES EVANS MARI LOVGREEN 01938 810048 yn cyflwyno yn cyflwyno [email protected] TEULU PENYBRYN a’u ffrindiau NOSON LAWEN ‘DOLIG YR IFANC CÔR YSGOL THEATR MALDWYN Sioned Camlin LINDA GRIFFITHS GWION MORRIS JONES [email protected] PLETHYN OWAIN LLESTYN Ffôn: 01938 552 309 SORELA MALI LLYFNI Pryderi Jones ENSEMBLE YSGOL PLAS MAWR HEN FEGIN [email protected] ANEIRA EVANS LLYR EURIG ac ELAN CAIN TEULU KWOK GERAINT PEATE GERAINT BARNES Is-Gadeiryddion CÔR MEIBION PENYBONTFAWR MEILYR WYN AC YSGOL HAFOD LON Delyth Francis a Dewi Roberts PARTI YSGOL GYMRAEG Y TRALLWNG Trefnydd Busnes a Thrysorydd Huw Lewis, Post, Meifod 500286 Tocynnau £5 ar gael drwy ffonio: Bydd y nosweithiau’n cael eu recordio Ysgrifenyddion Sioned Lewis - 01938 810643 / 07581 676655 ar gyfer Gwyndaf ac Eirlys Richards, Meinir Evans - 01938 820296 / 07855 443020 gyda’r elw at achosion da lleol Dawn Thomas-Jones - 01938 820272 / 07800 798042 Penrallt, Llwydiarth, 01938 820266 Plu’r Gweunydd, Hydref 2017 3 2 Coed y Cadno CYLCH LLENYDDOL Clusfeinio yn y CYLCH LLENYDDOL Ffordd Bersham MALDWYN Cwpan Pinc Wrecsam MALDWYN LL14 4JA GARTHBEIBIO Byth a hefyd yn y Cwpan Pinc fe fydd rhywun yn holi cwestiwn am Garthbeibio. Beth yw ystyr yr enw? Pa hanesion sy’n perthyn i’r lle? Wel, y diwrnod o’r blaen fe ddeuthum ar draws yr erthygl hon am Garthbeibio. Fe ymddangosodd yn Yr Haul yn 1888 a’r awdur yw Charles Ashton o Ddinas Mawddwy. Mae’r enw yn ymrannu i ‘Garth’ a ‘Peibio’. Ystyr ‘Garth’ yw ‘penrhyn’ neu ‘or-ynys’. Gellid ei ystyried hefyd fel ‘amddiffynfa’ neu ‘wersyllfan’. Ar un adeg fe fu efallai yn Haf Llewelyn oedd y siaradwraig wadd yng wersyllfan i dywysog o’r enw Peibio. Roedd Nghylch Llenyddol Maldwyn ar nos Iau Medi olion hen amddiffynfa Brydeinig ar Gogerddan, 14eg. Testun ei chyflwyniad oedd Hedd Wyn ac un eto ger Lluest Fach ac ar ben Boncyn y a’r Rhyfel Byd Cyntaf. Llwyn. Credai rhai fod yr eglwys a’r fynwent ar Ar ôl blwyddyn o gofio am Hedd Wyn mae’n safle gwersyll Peibiaw. Yng nghwr dwyreiniol syndod fod Haf Llewelyn am sôn am y bardd y plwyf mae maes a elwir yn Dol-y-Gwalia, a hynny mewn dull hynod o fyrlymus a bywiog. llygriad fe ddywedir o Ddol-y Gwelyau a alwyd Fe gawsom, nid yn unig grynodeb o hanes felly am iddo fod unwaith yn faes cyflafan. bywyd Ellis Evans ganddi, ond fe lwyddodd Garthbeibio a Sant Tydecho hefyd i roi darlun byw o agwedd trigolion “Cafodd Tydecho, Garthbeibio, gan bendefig Meirionnydd at y Rhyfel Byd Cyntaf. Nododd o’r enw Cynon fel iawn am ei ymddygiad at Annwyl Ddarllenwyr Plu’r Gweunydd mai pobol Meirion oedd y rhai mwyaf llugoer Tegfedd, chwaer y sant. CAIS AM GYMORTH eu cefnogaeth i’r gyflafan trwy Gymru gyfan. Heblaw am yr eglwys a’r ffynnon a saif yn Bydd y Cylch Llenyddol yn cyfarfod am y tro Yn y llun uchod gwelir dau filwr o’r Rhyfel agos ati, nid oes unrhyw wrthrych yn y plwyf olaf eleni, a hynny fel arfer yng Ngregynog ar Mawr wedi ei dynnu ym 1916 cyn iddynt fynd yn dwyn enw Tydecho. Dywedir fod unwaith nos Iau Hydref 19eg am 7.30. i Ffrainc. Y dyn sydd yn sefyll yw fy nhad ddelw garreg o wyneb y sant yn sefyll wrth y Y siaradwr gwadd yw y Prifardd Idris Thomas Jones, Dolpebyll, Llangadfan ond nid ffynnon a sonnir am dwr o blant yn chwarae Reynolds a’i destun fydd y cyn- ydym yn gwybod pwy yw’r un sydd yn eistedd. efo’r llun yn yr afon. Roedd rhinweddau Archdderwydd Dic Jones. Rwyf yn cynnwys y llun ym Mhlu’r Gweunydd meddygol i’r ffynnon yn arbennig at wella’r Mae Arwyn Groe wedi cynnig cadeirio y gyda’r gobaith y bydd un o’r darllenwyr yn ei rhiwmatics, i’r rhai a ymolchai ynddi. Byddai’r sesiwn hon ac fe fydd yn gyfle i chi gynnig adnabod. dioddefwyr yn gollwng pin iddi fel offrwm diolch. syniadau ar gyfer y flwyddyn nesa’. Yn gywir Mae ffynnon Rhigos yn agos. Roedd yn arferiad Does ond gobeithio y bydd y coffi yn Enid Morris (Dolpebyll gynt) i’r plwyfolion ymgynnull ar Ddydd Mercher gynhesach na’r tro diwethaf! Lludw i yfed y d@r wedi ei gymysgu â siwgwr. Dafydd Morgan Lewis Mae yna Ffynnon Ddu gerllaw hefyd, ar ochor Wtra Ddu.” Yn ôl Charles Ashton, pan oedd yr eglwys yn Ngarthbeibio yn gangen o’r eglwys yn Llanymawddwy fe aeth tair gwraig o Garthbeibio dros y mynydd i wasanaeth ym Mawddwy. Daeth yn storm o eira. Gorweddodd y tair i lawr ar y mynydd a buont farw. Pan ddaethpwyd o hyd i’w cyrff fe’u claddwyd dan garneddau o gerrig. Dywed Charles Ashton ymhellach nad oedd ond wyth fferm yng Ngarthbeibio yn 1720 (yn anffodus nid yw yn eu henwi) a bod yna 44 o deuluoedd yn byw yn y plwy yn 1722. Yn 1860 fe adeiladwyd eglwys newydd ar safle yr hen un yn y plwy. Roedd y gloch a dynnwyd i lawr bryd hynny yn dwyn y rhifnod 1665. Mae un peth i’w gael yn yr eglwys hon nad yw’n gyffredin mewn eglwysi eraill, sef awrlais yn yr oriel. Cafodd y rheithordy presennol ei adeiladu yn 1853-54 ar draul o £600. Cafwyd £100 o gyfraniad gan Esgob Llanelwy, £200 gan Iarll Powys, £100 gan Syr Watkin Williams Wynn a £200 o’r Queen Anne’s Bounty. Yn y lle y safai yr hen reithordy fe adeiladwyd ysgoldy a th~ i’r ysgolfeistr. Siop, Caffi, Swyddfa Bost, Siop Mewn ysgrif yn dyddio o 1791 roedd yna £60 Nid yw Golygyddion na Drwyddedig a Gorsaf Betrol wedi ei adael i dlodion y plwy. Buddsoddwyd Phwyllgor Plu’r Gweunydd o yr arian yn y Montgomeryshire Turnpike Trust. anghenraid yn cytuno gydag Mallwyd Hyd at 1863 maint Garthbeibio oedd rhyw unrhyw farn a fynegir yn y Ar agor o 7.30 tan 7.00 yr hwyr 7,200 o aceri. Ond fe ychwanegwyd trefi papur nac mewn unrhyw Bwyd da am bris rhesymol degwm Moelfeliarth a Maesllymystyn (o blwy atodiad iddo. 8.00a.m. - 5.00p.m. Llangadfan) tuag ato. Ffôn: 01650 531210 Janus 4 Plu’r Gweunydd, Hydref 2017

Mae Grug, Gors, Catrin, Belan Bach a Hywel, Unwaith eto eleni, dwi’n rhyfeddu at allu Blowty wedi dychwelyd i’r ysgol uwchradd, trigolion yr ardal. Mae Sioe Llanfair yn llwyfan FOEL a tra mae Harri Gwyn wedi dechrau ar gwrs bendigedig i bobl arddangos eu doniau mewn adeiladu yn Wrecsam a Fflur, Abernodwydd gwahanol feysydd. Daeth nifer o wobrau i LLANGADFAN wedi mynd i astudio Amaeth yn y Drenewydd. ardal y Foel a Llangadfan yn yr adran goginio, Pob lwc i bob un ohonoch. crefft a garddwriaeth. Da iawn chi - a chwarae teg i chi am gefnogi’r sioe. Graddio Brian Lynwen yn teithio i Tseina Trist iawn oedd clywed am farwolaeth Brian Ar Hydref 12fed eleni, bydd Lynwen Haf Bryn Cudyn ar ddydd Iau yr 21ain o Fedi ar Roberts, Glyn Rhosyn, yn teithio i Tseina i ôl gwaeledd hir a blin. Mae Bryn Cudyn a gymryd rhan mewn taith gerdded ar hyd Mur Chân yr Afon bob amser yn edrych fel pin Mawr Tseina i godi arian ar gyfer yr Alzheim- mewn papur oherwydd fod Brian yn cymryd er’s Society; elusen sy’n agos iawn at ei cymaint o falchder ynddynt. Bydd colled fawr chalon. Dros gyfnod o 6 diwrnod, bydd ar ei ôl ar y ddwy aelwyd a chydymdeimlwn Lynwen yn dilyn llwybr penodedig ar hyd y yn ddwys iawn efo Ann, Barrie, Arwyn, Lynne, wal, yn ogystal â chrwydro’r wlad o’i chwmpas Amy a Bethan. yng nghwmni criw o bobl o’r DU benbaladr, Cydymdeimlad ac mae wedi treulio’r misoedd diwethaf yn Anfonwn ein cydymdeimlad at deulu hyfforddi’n galed ar gyfer y dasg. Maesllymystyn yn dilyn marwolaeth tad Mae angen i Lynwen godi cyfanswm o £3,200 Brenda yn ddiweddar. cyn iddi adael am Tseina, gyda phob ceiniog Cydymdeimlwn hefyd â theulu Tycoch, Foel. yn mynd tuag at yr holl waith da mae’r Alzhe- Bu farw Gwenfron, chwaer Branwen yn imer’s Society yn ei wneud i godi ddiweddar. ymwybyddiaeth o, ac i ganfod gwelliant i Genedigaeth Alzheimer’s a Dementia. Pe baech chi’n Llongyfarchiadau i Dei ac Eleri, Wern ar ddod dymuno cyfrannu tuag at yr achos, ymwelwch yn daid a nain unwaith eto. Ganed merch â’i thudalen Just Giving - www.justgiving.com/ fach Catrin Eleri i Lowri a’i g@r Dafydd yn fundraising/lynwen-haf-roberts - neu Llanwrin. anfonwch gyfraniad trwy’r post i Glyn Rhosyn, Swyddi Newydd Llangadfan.

Llongyfarchiadau arbennig i Huw, Llwyn y Grug sydd wedi graddio gyda BSc Anrhydedd Dosbarth Cyntaf mewn Amaethyddiaeth a argraffu da Busnes o Brifysgol Aberystwyth. Mae’n gweithio ers mis Gorffennaf gyda chwmni am bris da bwydydd anifeiliaid For Farmers. Sioe Llanfair

Llongyfarchiadau i Gwenno, Caerlloi ar gael swydd newydd. Dechreuodd ar y gwaith ym mis Mehefin ac mae’n gweithio i gwmni ‘Pedder’ yn Forest Hill yn Ne Ddwyrain Llundain. Mae’n gweithio fel ‘Property Con- sultant’ felly, meddai, ‘dwi’n rentio tai allan i bobl ac yn mwynhau pob eiliad! Mae Aled, Llais Afon hefyd wedi dechrau ar swydd newydd gyffrous yn Llanbedr Pont Steffan fel ymchwilydd i Ben Lake, Aelod holwch Paul am bris ar [email protected] 01970 832 304 www.ylolfa.com Seneddol Ceredigion. Gwaeledd Mae amryw o’r ardal wedi bod yn yr ysbyty PRACTIS OSTEOPATHIG dros yr haf. Dymunwn wellhad buan iddynt. BRO DDYFI Anfonwn ein cofion hefyd at Dewi, Brynaber Bydd sydd wedi cael anffawd ofnadwy wrth gerdded Nia a Berwyn yn derbyn eu cwpanau Margery Taylor B.SC (Anrh) Ost.; D.C.R.R. a yr afon ger Pontllogel a thorri ei goes mewn Peter Gray, B.Sc (Anth) Ost. dau le - gobeithio y byddi’n gwella’n fuan er yn ymarfer mwyn i ti gael parhau i ‘grwydro’. Cofion hefyd uwch ben at Megan Crosby, Foel sydd hefyd wedi cael Salon Trin Gwallt anffawd. AJ’s Symud ymlaen Stryd y Bont Anfonwn ein dymuniadau gorau at y bobl ifanc Llanfair Caereinion hynny sy’n cychwyn ar bennod newydd yn eu bywydau. Mae Henri, Caerlloi yn dilyn ar ddydd Llun a dydd Gwener gradd mewn Economeg yng Nghaerdydd; Ffôn: 01654 700007 Amber, Cerniau yn dilyn gradd mewn Ffasiwn neu 07732 600650 yn Llundain; Megan, Llais Afon yn dilyn gradd E-bost: [email protected] mewn Daearyddiaeth yn Aberystwyth a Llyr Mills yn dilyn cwrs Amaeth yn Aberystwyth. http://www.plurgweunydd.cymru Plu’r Gweunydd, Hydref 2017 5

Croeso i Ddyffryn Banw! BWRLWM O’R BANW Ers dychwelyd i’r ysgol wedi’r gwyliau haf rydym wedi agor ein drysau i nifer o ffrindiau gan gynnwys Mr Urdd, David Oliver, Siân James, ymwelydd a oedd yn gweithio yn Tan- zania heb sôn am Owain Glynd@r! Hoffwn hefyd groesawu Miss Rhian Jones fel athrawes y Cyfnod Sylfaen i Ysgol Dyffryn Banw, ac i Joe, disgybl newydd yn y Cyfnod Sylfaen. Rygbi Cobra Bu tîm o ddisgyblion Blwyddyn 4-6 yn mwynhau cyd-chwarae â nifer o ddisgyblion eraill o fewn ysgolion y clwstwr a thu hwnt. Roedd yn ddiwrnod llawn hwyl yn ymarfer ac arbenigo mewn sgiliau Rygbi. Bu’r plant wrth eu boddau unwaith eto eleni. Diolch i’r trefnwyr. Diwrnod dathlu Owain Glyndwr a chyflwyno’r Siarter Iaith Gymraeg. Braf oedd gweld y disgyblion yn fôr o goch, gwyn a gwyrdd ar iard yr ysgol yr wythnos ddiwethaf wrth i ni ddathlu Diwrnod Owain Glynd@r a chyflwyno’r Siarter Gymraeg yn yr ysgol. Roedd ambell i ddisgybl wedi gwisgo fel Owain Glynd@r neu wisg o’i gyfnod a oedd wedi ychwanegu at naws y diwrnod arbennig hwn. Bu’r disgyblion yn astudio’r hanes gan greu model dychmygol o Sycharth wedi darllen cerdd gan Iolo Goch ac astudio awyrluniau o’r tiroedd presennol. Eleni fel ysgol gyfan rydym yn rhoi ffocws arbennig ar ddysgu a chanu hwiangerddi a rhigymau Cymraeg. Braf iawn yw croesawu Siân James atom i gynnal gweithdai unwaith yr wythnos hyd at hanner tymor. Roedd y plant wedi eu hysbrydoli ganddi’r wythnos ddiwethaf a chawsom hwyl yn adrodd ambell i rigwm oedd y disgyblion wedi eu cyfansoddi o fewn y dosbarth ar alawon adnabyddus. Hyfforddiant Llysgenhadon Chwaraeon

Hei! Mr Urdd! Trist oedd clywed bod David Oliver yn gadael ei swydd yn yr Urdd ddiwedd yr wythnos ddiwethaf wrth iddo fentro i faes hollol newydd gyda Milfeddygon Hafren. Hoffwn fel ysgol ddymuno’n dda iawn iddo yn ei swydd newydd. Diolch i David am ymweld â’r ysgol ac am ddod â Mr Urdd a Gwenlli Aled (Swyddog newydd) gydag ef. Fel y gallwch ddychmygu cawsom fore digon difyr yng nghwmni’r tri yn dawnsio ac yn canu i gerddoriaeth Gymraeg. Roedd Mr Urdd a David yn ddawnswyr o fri!

Bu Cerys ac Alys Shirley Smith ar hyfforddiant fel Llysgenhadon Chwaraeon yr wythnos ddiwethaf i Ysgol Castell Caereinion. Braf oedd gweld dwy mor frwdfrydig i dderbyn hyfforddiant o’r fath. 6 Plu’r Gweunydd, Hydref 2017

Anfonwn ein cofion diffuant at Emma a Margaret a’r teulu. Cylch Meithrin / LLANERFYL Yn yr Ysbyty Nid yw iechyd Gwyn James wedi bod yn rhy Ti a Fi Prawf gyrru dda yn ddiweddar, mae yn Ysbyty Amwythig ers rhai wythnosau bellach. Llwyddodd Rhys Tynewydd i basio’i brawf Felly bu hanes Beryl Vaughan – cafodd ei gyrru yn ystod yr haf – mae o’n hapus i fod Dyffryn Banw tharo’n wael y diwrnod ar ôl Sioe Llanfair a bu yn dacsi i’r merched gan eu bod fan hyn a fan yn Ysbyty Stoke am dros bythefnos yn derbyn draw yn rheolaidd. Noson Pamper, Pwdin a Prosecco triniaeth a gofal arbennig. Mae bellach wedi Nos Sadwrn 21 Hydref, byddwn ni’n cynnal Arholiadau a ffarwelio dychwelyd adre a dymunwn adferiad llwyr iddi noson arbennig yn Neuadd Llanerfyl i godi Llongyfarchiadau i’n pobl ifanc sydd wedi a gobeithio y bydd hi’n gallu cymryd bywyd yn arian i’r Cylch a’r gr@p Ti a Fi. Bydd yn gyfle llwyddo yn eu harholiadau. Roedd pawb yn hamddenol er mwyn cryfhau a gwella! i chi ddod am noson o driniaethau harddwch, hapus ac mae disgyblion lefel A bellach wedi Graddio cychwyn ar gyfnod newydd yn eu bywydau sef ymlacio a mwynhau sgwrs efo ffrindiau dros gadael cartref i fynychu coleg/prifysgol. Mae wydraid o Prosecco a phwdin blasus. Bydd Ellyw, Dolwen yng Nghaerdydd; Hanna, nifer o stondinwyr yno i chi gael gwybodaeth, Neuaddwen yn Birmingham; Ben Cringoed yn prynu cynnyrch a chael eich pampro wrth Warwick; Jordan, Cae Capel ym Manceinion gwrs. Croeso cynnes iawn i bawb. Mae a Reece, Talafon ym Manceinion. Pob lwc tocynnau’n costio £8, ac ar gael gan Rachel iddynt. yn y Cann Offis neu trwy Alwen yn y Cylch. Eisteddfod Gobeithio y gwelwn ni chi yno! Yn dilyn yr Eisteddfod Genedlaethol yn Sir Ti a Fi Fôn daeth y newyddion cyffrous fod Arwyn Erbyn hyn mae Ti a Fi yn cwrdd rhwng 9.30am Groe yn agos iawn i’r brig yng a 11am yn Neuadd Llanerfyl. Dyma gyfle i nghystadleuaeth y Gadair – rhaid ei gael sgwrs a phaned tra mae’r plant yn longyfarch a dymuno’n dda iddo i’r dyfodol. chwarae. Mae ‘na groeso mawr i deuluoedd Penblwyddi arbennig newydd bob amser, a’r wynebau cyfarwydd Penblwydd hapus arbennig i Arwyn Dolau ac wrth gwrs! Felly galwch draw ar fore Llun – Eryl Sturkey ar ddathlu eu penblwydd yn 90 mi fydd yn hyfryd gweld llond y lle o blant yn oed. Cafodd Eryl de parti arbennig gan fod chwarae, canu a mwynhau ambell stori fach! Merched y Wawr yn dathlu’r 40 ar yr un Clwb 200 diwrnod. Derbyniodd flodau a cherdyn ar ran Llongyfarchiadau i enillwyr ein Clwb 200 Cylch y gangen gan Llinos Evans. Meithrin/Ti a Fi diweddar. Marwolaeth Gorffennaf: 1af (£15) Barry Evans / 2il (£10) ydd Bu farw Angie Morgan, T~ Capel Gosen yn Dan Morris / 3 (£5) Gwyndaf Evans. af il sydyn yn ei chartref, cydymdeimlwn â Ken a Llongyfarchiadau i Andrew Blainey, T~’r Awst: 1 (£15) Alun Jones / 2 (£10) Ann ydd Josie. Ffynnon sydd wedi graddio o Brifysgol Jones / 3 (£5) Dylan Jones. af il Hefyd yn dilyn rhai wythnosau yn ysbyty Caerdydd mewn Biocemeg. Mae Andrew yn Medi: 1 (£15) Gwylfa Micah / 2 (£10) ydd Trallwm bu farw Dave Burroughs, Bryn Erfyl. gweithio fel gwyddonydd ymchwiliol i Cyprotex Gwenllian Lansdown Davies / 3 (£5) Cofiwn am y teulu sef Margaret a’r merched yn Macclesfield. Medwyn Jones. Debbie a Joanne a’u teuluoedd. Swydd Newydd Daeth y newyddion trist fod David Jones, Llongyfarchiadau i Osian, Glantanant sydd Moelddolwen, oedd yn adnabyddus i’r ardal wedi cael ei benodi yn Bennaeth yr Adran gyfan, wedi colli’r frwydr ar ôl cystudd hir. Gerdd yn Ysgol Uwchradd Caereinion.

Hen Ysgubor Llanerfyl, Y Trallwm Powys, SY21 0EG G wasanaethau Ffôn (01938 820130) Symudol: 07966 231272 A deiladu [email protected] Gellir cyflenwi eich holl: D avies anghenion trydannol: Amaethyddol / Domestig neu ddiwydiannol Gosodir stôr-wresogyddion a larymau tân hefyd ym mhentre Llangadfan Gosod Paneli Solar 01938 820633 ORIAU AGOR JAMES PICKSTOCK CYF. Drysau a Ffenestri Upvc Dydd Llun i Ddydd Gwener Ffasgia, Bondo a Bargod Upvc 8.30 - 5.00 MEIFOD, POWYS Gwaith Adeiladu a Toeon (coginio tan 3.00 - caffi’n cau am 4.30) 01938 500355 a 500222 Gwasanaethau Cynnal a Chadw Eiddo Dydd Sadwrn 8.00 tan 4.30 Gwaith tir (coginio tan 3.00 - caffi’n cau am 4.00) Dosbarthwr olew Amoco Rheiliau Haearn, Giatiau a Balconïau Dydd Sul 8.30-3.30 Gall gyflenwi pob math o danwydd (coginio tan 2.30 - caffi’n cau am 3.00) Ymgymerir â gwaith amaethyddol, Petrol, Kerosene, Disl Tractor a Derv ac Olew Iro a domesitg a gwaith diwydiannol Dewis o gig Cymreig ‘Porthmon’ ar Thanciau Storio gael www.davies-building-services.co.uk GWERTHWR GLO CYDNABYDDEDIG Rydym yn cynnig gwasanaeth A THANAU FIREMASTER Ffôn: 01938 820521 Symudol: 07933 452175 dosbarthu llysiau a nwyddau i Prisiau Cystadleuol drigolion lleol Gwasanaeth Cyflym Plu’r Gweunydd, Hydref 2017 7 MerchedMerched yy WawrWawr LlanerfylLlanerfyl ynyn dathludathlu Rai wythnosau’n ôl, mi gafodd mam a finne syrpreis hyfryd pan dderbyniom wahoddiad i ymuno â changen Merched y Wawr Llanerfyl i ddathlu eu pen blwydd yn ddeugain oed bnawn Sadwrn, Medi’r 9fed. Pnawn digon afrywiog oedd hi o ran tywydd, ond roedd y croeso a dderbyniom yn gynnes a didwyll iawn. Roedd yr awyrgylch a grewyd yn y Neuadd yn un oedd yn adlewyrchu’r ymdeimlad o ddathlu yn lliwiau’r Mudiad. Roedd ôl meddwl a gwaith caled tu cefn i’r cyfan a phopeth wedi’i drefnu’n ddestlus gyda sylw i’r manylion lleiaf a phwysicaf megis beiro dathlu hanner cant y Mudiad i bob un i’n galluogi i ysgrifennu’n hatgofion am y gangen! Roedd gwledd hefyd wedi’i darparu ar y byrddau addurnedig – cwbl nodweddiadol o groeso mwynder Maldwyn wrth gwrs! Teimlai pawb yn orlawn ar ôl bwyta’r holl ddanteithion a gynigiwyd i ni yn y te prynhawn a ddarparwyd ar gyfer pawb gan staff y Cwpan Pinc. Yn wir, roedd pawb yn rhy llawn i fwyta darn o’r gacen hardd ddarparwyd yn arbennig ar gyfer yr achlysur, a chawsom fynd â hwnnw adre efo ni! I ddilyn y te blasus, cafwyd gwledd o sgwrs gan Miriam Jones, llywydd cyntaf y gangen. Llifodd yr atgofion yn ôl wrth iddi adrodd hanes rhai o weithgareddau cynharaf y gangen. Cofiwn am frwdfrydedd yr aelodau wrth i ni gystadlu am y tro cyntaf fel cangen ychydig fisoedd yn unig ar ôl ei sefydlu, yn Eistedd- fod y Rhanbarth yn Llanwddyn. Cafwyd chwip o Eisteddfod gan ennill y nifer uchaf o bwyntiau ar ein cynnig cyntaf trwy ennill gwobrau mewn amrywiaeth o gystadlaethau – megis partïon canu a llefaru, perfformio hwiangerdd, gwaith llaw, coginio a chywaith cangen sef casgliad o englynion cerrig beddau. Dim ond am gyfnod o ryw saith mlynedd y bum i’n aelod o’r gangen gan na allwn fynychu ar ôl Medi 1984 pan ddechreuais fel pennaeth yn Ysgol Gwyddelwern. Ond wrth wrando ar Miriam yn hel atgofion, ni allwn lai na rhyfeddu cymaint o weithgareddau yr oeddwn wedi ymwneud â nhw yn y cyfnod byr hwnnw. Roedd cryn chwilota trwy’r arteffactau, lluniau a hanesion dros y deugain mlynedd osodwyd allan i ni fwrw golwg drostynt – doeddwn i’n cofio dim mai fi oedd yn derbyn arian wrth y drws ar noson agoriadol y gangen yng nghwmni Gwyn a Leusa Erfyl! Ond dwi yn cofio’r wledd a ddarparwyd i bawb y noson honno hefyd!! Ar ran mam a finne, diolch am gael cyfle i droedio llwybrau atgofion dyddiau cynnar cangen Llanerfyl o Ferched y Wawr. Dymunir pob llwyddiant i’r gangen eto i’r dyfodol – os y gwelir cymaint o newid yn y deugain mlynedd nesaf ag a fu yn y deugain diwethaf, tybed beth a ddaw yng nghôl y dyfodol? Diolch am y croeso cynnes, y sgwrsio difyr a’r hel atgofion diddorol a gafwyd yn y Neuadd yng nghwmni cyn aelodau a’r rhai presennol o gangen Merched y Wawr Llanerfyl yn ystod pnawn cofiadwy ddiwedd haf eleni – hir y pery’r profiad pleserus. Llinos Mary Jones 8 Plu’r Gweunydd, Hydref 2017 CORNEL YSGOL LLANERFYL Dosbarth Cyfnod Sylfaen Dymunwn wellhad buan i Mrs Russell ar ôl iddi dderbyn llawdriniaeth yn ystod gwyliau’r haf. Croesawn Mrs Parry Morgans o Fallwyd i’n plith. Disgyblion Newydd Dechreuodd Pennant a Bella yr ysgol yn mis Medi ac fel y gwelwch maent yn wên o glust i glust yn yr ysgol.

Rygbi TAG Cafwyd diwrnod llawn prysurdeb ar gaeau C.O.B.R.A.. Ennill pedair a colli tair gêm oedd eu hanes. Diolch i Shaun Simmons a Ruth Tudor am ofalu amdanynt. Diwrnod Hapus Llysgenhadon Chwaraeon Ddydd Gwener cyntaf y tymor cafwyd ‘Diwrnod Hapus’ gyda’r disgyblion wedi gwisgo Aeth Gruff, Cai a Huw i Hyfforddiant unrhywbeth sy’n eu gwneud nhw’n hapus gyda gweithgareddau llawn hwyl a sbri wedi’u trefnu Llysgenhadon Chwaraeon. Edrychwn ymlaen are eu cyfer. Pwrpas y diwrnod oedd lansio ‘Kiva’ yn yr ysgol, sef rhaglen gwrth fwlio i ysgolion am ddigwyddiadau anturus yn cael eu trefnu ganddynt yn yr ysgol.

Dau o bobl ifanc Sir Drefaldwyn yn rhan o ddrama newydd gan Theatr Genedlaethol Cymru, sy’n mynd ar daith genedlaethol

Bydd Hollti – drama ddiweddaraf Theatr Genedlaethol Cymru – a agorodd yn ystod wythnos Eisteddfod Genedlaethol Ynys Môn eleni, yn mynd ar daith ledled Cymru yn ystod mis Hydref, gan gynnwys dwy noson yng Nghanolfan y Celfyddydau AberystwythAberystwyth. Mae Steffan Hari. o Ddolanog, ger Llanfair Caereinion, yn chwarae sawl rhan yn y ddrama bwerus hon, ac mae’r Cyfarwyddwr, Sarah BickertonBickerton, yn dod yn wreiddiol o Lanrhaeadr-ym-Mochnant; hi oedd cyfarwyddwr NansiNansi, y ddrama am Delynores Maldwyn. Hon fydd taith olaf Steffan yn yr iaith Gymraeg am beth amser, gan ei fod yn paratoi, ar ôl HolltiHollti, i fynd ar daith gyda Shrek – yn dilyn cyhoeddiad y bydd yn chwarae’r brif ran yn y ddrama-gerdd adnabyddus hon. Yn seiliedig ar syniad gwreiddiol gan Sarah Bickerton a Marred Glynn JonesJones, mae Hollti yn ddrama air-am-air newydd a beiddgar am hawl ein cymunedau i lunio’u dyfodol eu hunain. Mewn ymateb i gynlluniau i adeiladu atomfa newydd ar Ynys Môn, mae Hollti yn archwilio pryderon a gobeithion rhai o bobl yr ynys, gan gynnwys cymdogion agosaf safle arfaethedig Wylfa Newydd, sef teulu fferm Caerdegog, ger Cemaes. Gyda sgript wedi’i chreu o gyfweliadau gyda phobl go iawn, daw’r cast – sy’n cynnwys Siw Hughes, Gwyn Vaughan Jones, Dafydd Emyr, Sion Pritchard, Iwan Charles, Steffan Hari a Lowri Gwynne – â’r dadleuon o blaid ac yn erbyn gorsaf b@er niwclear newydd yn fyw ar y llwyfan. Dywedodd Sarah Bickerton am y cynhyrchiad: “Mae’r broses o ddatblygu’r syniad gwreiddiol efo Manon i fod yn sgript drama, gan ddefnyddio union eiriau’r rhai a holwyd, a thrwy hynny fynd i’r afael â’r sefyllfa ddyrys hon ar Ynys Môn, wedi bod yn agoriad llygad, ac yn un llawn trafodaeth! Rydw i’n edrych ymlaen yn fawr at gydweithio efo cast a thîm creadigol hynod dalentog i ddod â geiriau’r gymuned arbennig hon, a’r pwnc llosg hwn, yn fyw ar lwyfan. Plu’r Gweunydd, Hydref 2017 9

LLWYDIARTH Eirlys Richards Penyrallt 01938 820266

Arwerthiant Cist Car / Pen bwrdd Cynhaliwyd yr uchod yn Neuadd Llwydiarth, am 2 y.p. Gorffennaf 29ain, er budd Eglwys y Santes Fair. Ffair Haf a The Mefus Am 3 y.p. Awst 26ain, yn Neuadd Llwydiarth, cynhaliwyd y Ffair Haf er budd yr Eglwys. Agorwyd y Ffair gan y Parch. Ganon Llywelyn Rogers. Paratowyd y Te Mefus gan Mrs. Edith Roberts, Maesdyfnant. Anfonwyd ein cofion at Mrs. Annie Roberts. Diolchwyd am bob cymorth a chefnogaeth gan Kathleen. Aelodau Cymdeithas y Merched Dolanog wrth wely anferthol yn ystafell gysgu y ddiweddar Neuadd Llwydiarth Miss Gwendoline Davies. Nos Sadwrn, Awst 26ain, am 8 y.h., cynhaliwyd noson o adloniant gan Johnnie a Deallwn hefyd fod Chris Lea Glanrhyd wedi Hywel, a chafwyd Mochyn Rhôst. Gwnaed y DOLANOG ymddeol o’i waith gyda Llywodraeth Cymru. trefniadau gan bwyllgor y Neuadd. Cymdeithas y Merched Eglwys y Santes Fair Noson i ymweld â Gregynog gafwyd i agor ein Am 6 y.h. Awst 13eg cynhaliwyd Gwasanaeth Genedigaethau tymor y tro hwn. Cawsom ein tywys trwy yng nghartref Kathleen ac Eifion, dan wahanol ystafelloedd, gan ryfeddu at yr arweiniad Parch. Glyn Jones. Hefyd, Yn gyntaf llongyfarchiadau a chyfarchion hwyr ysblander o dderw, a lluniau godidog, a’r Gwasanaeth yn yr awyr agored ar Awst 27ain, i Janet a Jamie ar enedigaeth eu mab Hari dodrefn, llawer a fu’n eiddo i’r ddwy Miss dan ei arweiniad. Medi 10ed am 6 y.h. Geraint nôl ym mis Mai. Davies, y rhai ola i ymgartrefu yno. cynhaliwyd Gwasanaeth yng Nghapel Seilo, Llongyfarchiadau hefyd i Kelly a Colin Diddorol iawn oedd deall mai o goncrid yr dan arweiniad y Parch. Hermione Morris a Rhoslan ar enedigaeth merch fach arall a’i adeiladwyd Gregynog, a’i orchuddio wedyn gweinyddwyd y Cymun Sanctaidd. Diolchir i henw ydi Teleri Haf. Mae’n debyg fod Cari gyda choed. Mae dau fwthyn cyfagos wedi aelodau Seilo am eu gwahoddiad i gynnal wrth ei bodd efo’i chwaer fach newydd. eu hadeiladu yn yr un modd. gwasanaeth Eglwysig yno. Dymuniadau gorau i’r ddau deulu ac i’r Teidiau Cawsom olrhain hanes perchnogion Gregynog, Sefydliad y Merched a Neiniau i gyd. o’r Blaineys, hyd at y teulu Davies. Bu’n eiddo Llawdriniaeth Yn arferol does dim cyfarfod ym mis Awst i Brifysgol Cymru trwy garedigrwydd y ddwy ond eleni trefnodd Meinir drip i lawr yr afon Dymunwn wellhad buan i Selwyn Dolerw yn Miss Davies am flynyddoedd lawer, ond yn Hafren yn Amwythig inni ar y Sabrina. Pnawn dilyn llawdriniaeth ar ei ysgwydd yn Ysbyty ddiweddar, bu newid i fod yn ‘Ymddiriedolaeth pleserus yn eistedd a gwylio'r byd yn mynd Gobowen. Gregynog’, ac fe gynhelir priodasau, gwely a heibio. Galw heibio'r Station, Llansantffraid Rydym yn falch iawn hefyd fod Eirian Godre’r brecwast, cyrsiau, cystadlaethau a hyd yn oed am swper blasus cyn inni i gyd gychwyn am Coed wedi gwella’n dda ar ôl cael ei tharo’n garferi yma. adre. Diolchwn i Meinir am ei drefnu. bur wael yn ystod yr haf a threulio cyfnod yn yr I orffen cawsom ‘bwffe’ ardderchog a diolchwyd Croesawodd Kathleen Davies Morgan ein ysbyty. i bawb gan ein llywydd, Mrs Cath Owen. Llywydd, bawb i'n cyfarfod cyntaf ar ôl seibiant Dymunwn adferiad buan i Dewi Roberts hefyd Cyhoeddi Cyfrol Newydd yr Haf. Cawsom y Collect wedi ei ddarllen yn dilyn ei anffawd anlwcus, a hynny yn un o’i Cyhoeddir cyfrol newydd yn Nolanog nos gan Diane ,ac Angie ddarllenodd gofnodion hoff lecynnau. Wener, Hydref 13. Yr awdur yw Valerie Church, ein cyfarfod diwethaf. Cydymdeimlad Rhosybreidden. Galwodd y gyfrol yn ‘Dolanog, Anfonwyd ein cyfarchion gorau at Ceinwen Cydymdeimlwn â Linda a Geraint Gittins Stories from a Small Place’. Mae blynyddoedd sydd yn parhau i fod yn yr ysbyty. Faeldref, yn dilyn marwolaeth tad Linda, sef o ymchwil yn gefndir i’r gyfrol, a bu Val yn Ein siaradwraig am y noson oedd Caroline Alun Mills, yn ei gartref yn Llangurig. astudio llawer iawn o ffynonellau amrywiol ac Jones o Meifod a ddangosodd ei sgiliau crefft Anfonwn ein cydymdeimlad at Bella a Geraint mae’r gyfrol yn sicr o fod yn ddifyr iawn. siwgwr. Lewis Caenymynydd a’r teulu yn dilyn Fe fydd adolygiad llawn o’r gyfrol yn y golofn Cawsom i gyd gyfle i drio gwneud pansi. Y marwolaeth mam Bella. Cynhelir yr angladd ‘Cynefin’ tro nesaf, ond os na fedrwch aros, crewyr gorau oedd Gwyneth, Kate a Meinir. yn yr Alban. yna bydd copïau ar gael yn y General Stores, Mabel roddodd y diolchiadau i Caroline a Cyfle i ymlacio Llanfair, Pethe Powys, Clwb Powysland, Meinir a Morwenna oedd yng ngofal y Dymunwn ymddeoliad hapus i Heulwen Swyddfa’r Post Llwydiarth neu gan Val Church lluniaeth. Enillydd y raffl oedd Diane. Dolerw o’i gyrfa fel Pennaeth yr Adran Cerdd ei hun (01691 870312). Pris y gyfrol yw £12.00. Bydd ein cyfarfod nesaf ar nos Lun, Hydref yn Ysgol Uwchradd Caereinion. Alwyn 9fed pryd byddwn yn dysgu sut i greu amrywiaeth o addurniadau Nadoligaidd. CEFIN PRYCE HUW EVANS Croeso cynnes i unrhyw un ymuno â ni. Gors, Llangadfan YR HELYG DEWI R. JONES LLANFAIR CAEREINION Arbenigwr mewn gwaith: Ffensio Contractwr adeiladu Unrhyw waith tractor ADEILADWYR Troi gydag arad 3 cwys ‘spring’ Adeiladu o’r Newydd a 4 cwys dwy ffordd ‘spring’ Atgyweirio Hen Dai Torri Gwair a Thorri Gwrych Ffôn: 01938820387 / 596 Bêlio bêls bach Gwaith Cerrig Ebost: [email protected] Ffôn: 01938 811306 01938 820296 / 07801 583546 Pob math o waith adeiladu at eich gwasanaeth 10 Plu’r Gweunydd, Hydref 2017 CFfI Dyffryn Banw

Cafwyd golygfa dra wahanol ar faes parcio Canolfan y Banw fore Sul 20ed o Awst. Maes parcio yn llawn tractorau!!!! Roeddent yn amrywio o ran maint a lliw ac ambell un wedi cael eu ‘polshio’!!!! Roedd tipyn o gyffro pan ddechreuwyd injan yr holl dractorau a dechrau ar eu taith yn un llinyn hir - un ar ôl y llall. Bu iddynt gael taith bleserus a difyr a chafwyd cyfle i werthfawrogi golygfeydd godidog Dyffryn Banw a chadwodd y glaw draw!! Cafwyd cyfle i ‘strechio’r coesau’ a chael paned ac ambell i gacen yn Dolwen, Cwm- Nant-yr Eira. Llawer o ddiolch i Tom a Delyth am gael defnyddio’r sied i baratoi’r lluniaeth. Diolch hefyd i’r holl deuluoedd am eu cyfraniad o gacennau. Aed ymlaen ar daith cyn terfynu gyda barberciw yng Nghanolfan y Banw. Diolch i Enid ac Arwel am goginio, yr aelodau am weini ac i Trefor Rhys am ofalu am y diodydd. Ein diolch hefyd i Alwyn a Huw am drefnu’r daith ac i’r stiwardiaid am eu cymorth. Byddwn yn rhannu’r elw rhwng yr Ambiwlans Awyr, Sir Nawdd CAFC Sir Drefaldwyn a chlwb Dyffryn Banw. Ddiwedd Awst cynhaliwyd ein Cyfarfod Blynyddol. Roedd yn gyfle i ddiolch i’r cyn- swyddogion am eu gwaith yn ystod y flwyddyn ddiwethaf a chroesawu’r aelodau yma i’w swyddi newydd: Cadeirydd - Thomas Howells Is-gadeirydd - Eifion Jones Ysgrifenyddes - Haf Howells Is-ysgrifenyddes - Nia Jones Trysorydd - Mirain Jones Agorwyd ein tymor newydd nos Lun 4ydd o Gohebydd y Wasg - Grug Evans Fedi gyda chwis a barbeciw i groesawu Swyddog Asesiad Risg - Dylan Jones aelodau newydd. Braf oedd gweld cynifer wedi Eleni am y tro cyntaf penderfynwyd cynnal ymaelodi. Y nos Lun ganlynol aeth stondin ar faes Sioe Llanfair. Roedd tipyn o cynrychiolaeth dda i Gwis y Sir yn y fwrlwm ar y stondin a oedd yn amrywio o Drenewydd. dargedu balwnau, paentio wynebau, dyfalu Yn y rhifyn nesaf cawn ganlyniadau’r Diwrnod faint o losin oedd yn y jar a raffl fawr a fydd yn a gynhaliwyd yn Efail Wag, Llanrhaeadr ym Carol wrthi’n paratoi byrgers cael ei thynnu mis Rhagfyr. Llwyddodd i fod Mochnant. Bydd yr Eisteddfod eleni yn cael ei ar gyfer yr aelodau yn ddiwrnod llwyddiannus a diolch am eich chynnal yng Nghanolfan Hamdden Llanfair cefnogaeth. Caereinion ar y 28ain o Hydref. Plu’r Gweunydd, Hydref 2017 11 Ann y Foty yn mynd i Lanerfyl

Mae’r straeon sy’n mynd o Cymreictod yr ysgol, ac yn llawn edmygedd gwmpas y lle amdana’ i yn wir. o’r gweithgarwch cymdeithasol a diwylliannol Cwbwl gywir yw’r honiad fy mod i yn y Neuadd. wedi dechre siarad efo’r coed. Ond ei harwr mawr, heb os, o’r cyfnod G@yl Gwion Bach – Newidiadau Nid pob coeden cofiwch. Dim ond diweddar hwn, oedd Eddie Roberts. Ar y nos Wener 20fed o Hydref bydd Noson ambell un. Dydi hynny yn fawr o ryfeddod gan i’r gwron Hen Ganiadau yng Nghapel Moreia am 7:30 Druan o Guto. Mae o’n edrych yn reit bethma hwnnw, unwaith, ysgrifennu cerdd fawl i’r Hen yh gyda’r unawdwyr Iwan Parry, Aled Wyn arna’ i y dyddie hyn. Ond fel y dywedais i Ywen. Mae ei benillion yn gorffen gyda’r Davies, Sian Wigley a Mary Lloyd Davies. wrtho, mae’r coed sydd o gwmpas y lle yn geiriau: Arweinydd y noson fydd ‘Alun Cefne’. ddoethach na’r dynion, ac yn llawer llai tebygol ‘Ond weithiau byddaf yn meddwl o ddifrif Er mwyn osgoi torri ar draws digwyddiadau o’ch siomi. Am y cyfnewidiadau y sydd, eraill yn yr ardal mi fydd nifer helaeth o’r Mae gen i fy ffefryn ymysg y coed wrth gwrs. Pa olwg fydd ar yr hen bentref syniadau gwreiddiol yn ymwneud a’r @yl yn A’r Hen Ywen ym mynwent Llanerfyl yw I ddisgwyl y Gymru a fydd.’ cael eu cynnal yn ystod penwythnos 16-17 o honno. A’r gwir amdani yw fod yr Hen Ywen yn poeni Chwefror 2018. Y noson Hen Ganiadau fydd “Ann fach,” medde hi wrtha i y diwrnod o’r yn ei chalon am y Cymreictod hwnnw sydd y gyntaf o nifer o ddigwyddiadau cyffrous sydd blaen, “yr yden ni’n dwy wedi gweld llawer o wedi bod yn rhan o fywyd y lle o’r dechrau. am gael eu trefnu yn enw Cymdeithas newidiadau yn yr hen fyd yma. A dydi pob un, Mae’n ei weld o dan warchae, ac y bydd pethe Traddodiadau Gwerin Talaith Powys dan o bell ffordd, ddim er gwell.” yn debyg o waethygu os caniateir i stad nawdd Cymrodoriaeth Eisteddfod Talaith a Aeth ati i hel atgofion gan sôn am yr uchelwyr fechan o naw o dai gael eu codi yn y pentre. Chadair Powys. yn Llyssun a’r Neuadd Wen, ac fel y byddai’r “Wela i ddim galw amdanyn nhw o gwbwl,” Paratoi at ddiwrnod ‘Shw mae/ Su mae’ beirdd yn galw heibio ar ddyddiau g@yl i ganu medde’r Hen Ywen yn flin. “Pwy ddaw i fyw 15 o Hydref eu clodydd. ynddyn nhw? Pobol o bell a’u bryd ar ymddeol Beth yw diwrnod Shw mae/Su mae? Mae’n Ond does dim amheuaeth mai’r bedwaredd yn gynnar? Rhai heb amgyffred o gwbwl o achlysur sy’n rhoi cyfle i ddathlu’r Gymraeg ganrif ar bymtheg oedd oes aur yr ardal yn ei gyfoeth diwylliannol yr ardal hon. A rhai fydd yn eich cymuned neu weithle. Os yn Gymry, golwg hi. yn rhoi mwy o bwysau fyth ar y gwasanaethau yn ddysgwyr neu’n ddi-Gymraeg mae’n gyfle “Does ond raid i ti ddarllen yr adnodau a’r iechyd a gofal yn y fro. Wnan nhw ddim ond gwych i ni ddathlu’r ffaith bod yr iaith a’i englynion coffa ar y cerrig beddi yma,” meddai, cwyno ar ôl cyrraedd fod y feddygfa yn bell a chyfoeth yn bodoli. Dechreuwch bob sgwrs “i weld pa mor ddiwylliedig oedd y boblogaeth thrafnidiaeth gyhoeddus yn brin. Ac os bydd yn Gymraeg a phwy a @yr ble wneith o arwain! bryd hynny.” gan rai ohonyn nhw blant maen nhw’n siwr o’u Os hoffech chi gydweithio gyda’r fenter i Ei ffefryn mawr o’r cyfnod hwnnw oedd Mair gyrru i ryw ysgol arall lle na fydd raid iddyn gynnal digwyddiad i bobl sy’n dysgu yn eich Richards. Hi fyddai’n dwrdio’n arw pan nhw gael eu dysgu trwy gyfrwng y Gymraeg.” ardal chi yn ystod y cyfnod yma ym mis Hydref gynhelid gwasanaethau Saesneg yn yr eglwys “Rhyngot ti a fi,” meddai wedyn, “dydw i ddim cysylltwch ar frys. Beth am fynd ati i drefnu o dro i dro. yn ymwybodol fod yna alw LLEOL mawr am y bingo.....taith gerdded...cwis...sgrabl a “Mi fyddai’n troi yn ei bedd’,” meddai’r Hen tai o gwbwl. Rhai diangen ydyn nhw. Dydyn sgwrs....neu hyd yn oed bore coffi i fynd dros Ywen, “pe gwelai be’ sy’n digwydd yn y pentre nhw’n debyg o wneud dim ond gwanio hen rifynnau o Blu’r Gweunydd! ‘ma heddiw.” Cymreictod y lle ‘ma ymhellach .” Gallwn gynnig nifer o syniadau yn ôl yr hyn Nid fod yr Hen Ywen yn gwbwl ddirmygus o “Ond y tristwch mwya’,” medde hi wedyn, “ydi, hoffech ei gynnal neu ei gynnig. Mae modd bopeth oedd wedi digwydd dros y ganrif nad ydw i’n ‘nabod y bobol sy’n byw yma erbyn lawrlwytho adnoddau o’u safle we, ddiwethaf chwaith. Er ei bod yn gweld colli hyn.” sef www.shwmae.cymru. rhialtwch y Ffair ar y seithfed o Fai roedd yn Gyda hynny fe aeth yr Hen Ywen i bruddglwyf Taith Antur i Ganolfan yr RSPB fawr ei chanmoliaeth i Erfyl Fychan, y ddwy trwm a fedrwn i ddim cael gair arall allan ohoni Llanwddyn Mrs Morgan ac Olwen Chapman am gynnal y diwrnod hwnnw. Yn anffodus mi wnaethon ni orfod gohirio taith antur i’r Ganolfan RSPB yn Llanwddyn fel rhan o drefniadau Gweithgareddau Hwyl yr Haf oherwydd y tywydd. Mae bwriad ei haildrefnu ANDREW WATKIN Cyf. Siop Trin Gwallt yn ystod gwyliau hanner tymor. Y dyddiad nawr fydd y 24ain o Hydref am 10:30 yb. Froneithin, Ann a Kathy Bydd yn gyfle i blant bach a mawr ddysgu mwy Llanfair Caereinion am fyd natur yn cynnwys cyfle i fynd ati i A.J.’s adeiladu cartref i drychfilod. Adeiladwr Tai ac Stryd y Bont, Llanfair Estyniadau Ar agor o ddydd Mawrth i ddydd Sadwrn Gwaith Bric, Bloc neu ac hwyr nos Wener Gerrig Ffôn: 811227 Ffôn: 01938 810330 Pob math o waith tractor, Brian Lewis yn cynnwys- R. GERAINT PEATE Brian Lewis x Teilo gyda chwalwr 10 tunnell, LLANFAIR CAEREINION Gwasanaethau Plymio x &KZDOX¶VOXUU\·JDQ TREFNWR ANGLADDAU a Gwresogi GGHIQ\GGLR¶WUDLOLQJVKRH· Gwasanaeth Cyflawn a Phersonol x Chwalu gwrtaith neu galch, Atgyweirio eich holl offer x 7ULQ\WLUk¶SRZHUKDUURZ· CAPEL GORFFWYS plymio a gwresogi x Unrhyw waith gyda Ffôn: 01938 810657 Gwasanaethu a Gosod ¶GLJJHU·WXQQHOO Hefyd yn x Amryw o beiriannau eraill ar boileri gael. Ffordd Salop, Gosod ystafelloedd ymolchi Y Trallwm. Ffôn 07969687916 neu 01938 820618 Ffôn: 01938 820 305 Ffôn: 559256 07889 929 672 12 Plu’r Gweunydd, Hydref 2017 SIOE LLANFAIR 2017 Yn dilyn y dilyw a gafwyd yn Sioe 2016 cafwyd ochenaid o ryddhad gan aelodau Pwyllgor Sioe Llanfair o weld heulwen braf uwchben dolydd Llysun i’r sioe eleni. Gyda’r heulwen fe ddaeth yr ymwelwyr yn eu miloedd i fwynhau’r holl gystadlu amrywiol a’r gweithgareddau sydd ar gael ar y maes. Roedd niferoedd yr eitemau yn y cystadlaethau garddwriaeth, coginio a chrefft yn uchel iawn. Llongyfarchiadau i bawb sydd ynghlwm â’r trefniadau ac i’r cystadleuwyr am gefnogi.

Rhys, Tom, Edward a Jamie

Ifryn fydd yn beirniadu cacennau yn Sioe Llanfair y flwyddyn nesa’

Lodes dad!

Pwy ydi’r ‘Cefin Pryce ‘ma?

Norman Wisdom neu Glyn Roberts? C@l d@ds yn Sioe Llanfair Plu’r Gweunydd, Hydref 2017 13

Sian a John y Glyn gynt yn cael cyfle i gyfarfod ag un o drigolion ieuengaf Dolanog yn ei Sioe gyntaf sef Harri Geraint, mab bach Jamie a Janet. ...ac roedd cefnder Harri yn y sioe hefyd sef Hefin Geraint gyda mam Rhian a nain Bella. Ras Fywyd 2017

Mmm, ffasiynol iawn Arwyn Miss Iona Davies, Pennaeth; Bryn Jones a Delyth Roberts Wel am ddiwrnod ffantastig! Dydd Gwener, bach saith oed, Harry ym mis Gorffennaf y y 14eg o Orffennaf a hithau’n ddiwedd flwyddyn honno. Bu farw Harry yn dilyn brwydr blwyddyn brysur, trefnwyd Ras Fywyd yn yr naw mlynedd gyda Non-Hodgkins Lymphoma. Ysgol Uwchradd i flynyddoedd 7-10. Yn dilyn Sefydlwyd yr elusen i gynnig cymorth a llwyddiant ysgubol llynedd lle codwyd £6000 chefnogaeth i blant a rheiny yn eu harddegau i Ganolfan Lingen Davies ac Ymchwil Cancr, sy’n derbyn triniaeth yn yr Uned Oncoleg yn gwnaethom y penderfyniad i gynnal y ras yn Ysbyty Telford. Mae’r elusen wedi bod yn gefn ein hysgol unwaith eto eleni. Ac felly y bu hi, mawr i Bryn, ein disgybl dewr sydd bellach gyda’n haelodau gweithgar o flwyddyn 12 yn ym mlwyddyn 12 sy’n derbyn triniaeth yno ar trefnu stondin gacennau, mefus a hufen, losin hyn o bryd ac mae Bryn a’i deulu yn ac wrth gwrs yn trefnu y cwrs 5K i’r diwrnod ddiolchgar iawn o’u cefnogaeth. Rydym ni fel mawr! ysgol yn awyddus iawn i ddangos ein Hoffem fel ysgol ddiolch i’r disgyblion, staff, cefnogaeth i Bryn, y teulu ac i’r elusen rhieni ac i bawb a gyfrannodd mor hael i’r arbennig hon ac yn falch iawn o’r arian a diwrnod. Mae’r swm a godwyd yn godwyd. Mae hyn yn adlewyrchiad gwych o anhygoel….barod amdani…£6,200!!!! Y ba mor benderfynol yw ein disgyblion ac hefyd Olwen wedi ennill gwobr am y ferch-yng- penderfyniad eleni oedd i rannu’r swm rhwng pa mor gefnogol mae eu rhieni a phobl yr nghyfraith orau! Ymchwil Cancr a’r elusen arbennig rydym ardal, felly diolch yn fawr iawn i bawb a wedi ei phenodi sef The Harry Johnson Trust. wnaeth gefnogi. Ymlaen yn awr i ddechrau LLUNIAU TRWY GAREDIGRWYDD Sefydlwyd yr ‘Harry Johnson Trust’ ym mis paratoi at ras y flwyddyn nesaf i geisio torri’r DELYTH FRANCIS Tachwedd 2014 yn dilyn marwolaeth bachgen record unwaith eto!!! 14 Plu’r Gweunydd, Hydref 2017

PONTROBERT Griffiths, Dolanog a’r wledd i ddilyn yn y neuadd ym Mhont Robert. Roedd yn ddiwrnod Sian Vaughan Jones braf a’r haul yn sgleinio ar y fodrwy a phawb 01938 500123 wedi mwynhau yr achlysur ardderchog yma. Roedd digon o ffotograffwyr i dynnu lluniau o’r ynefin digwyddiad! Dymuniadau gorau i Mr a Mrs C Roberts yn eu bywyd priodasol. Efallai nad ydy pawb yn gyfarwydd â’r daith o Alwyn Hughes Lanfyllin drwy Gwm Nant y Meichiaid ac i lawr Priodas Aur Hanner can mlynedd yn ôl bu i Bont Robert, ond dyna gyfeiriad y daith fis priodas arall yn yr ardal. Priododd Derek a Ychydig o hanes Eglwys Llangadfan yma wrth i ni rannu newyddion ardal Pont gyda Menna Lloyd yng nghapel Penllys ym mis Awst Ysgrifennodd Gutun Padarn hanes plwyf gweddill y byd. Fel y gwelwch mae wedi bod 1967. Llongyfarchiadau mawr i chi ar ddathlu Llangadfan a dyma gyfieithiad o’r hyn a yn gyfnod prysur i sawl teulu lleol, gyda sawl hanner can mlynedd o briodas a phob bendith ddywed am Eglwys y plwyf: un yn dathlu digwyddiadau pwysig, nifer o i chi am lawer o flynyddoedd i ddod. “Ychydig a wyddom am hanes yr Eglwys hon enedigaethau a rhai yn symud i gartrefi Merch fach Braf cael estyn croeso i ferch o gyfnod Sant Cadfan, hyd at yn gymharol newydd. Rhai yn gwneud mwy nag un o’r fach a anwyd ym mis Awst, a hynny ar ddiweddar. Adnewyddwyd yr Eglwys yn gyfan rhain! ddiwrnod ola’r mis. Ganwyd Betsan Sian yn gwbl y llynedd (1867) (gweler llun prin o’r hen Brawd bach Daeth newyddion da yn gynnar ferch fach i Gareth a Sian ac yn chwaer fach Eglwys). iawn i deulu Argoed, Cwm Nant y Meichiaid newydd i Erin Medi. Llongyfarchiadau mawr i ym mis Awst pan anwyd Griffith Llewelyn chi fel teulu a phob dymuniad da i chi yn Watkins, a hynny dair wythnos yn gynnar. Llanoddian Isaf. Mae’n fab bach i Mark a Hanna ac yn frawd Bydd taid a nain, sef Gwynne ac Eleri, wrth eu bach i Teleri, ac yn @yr bach newydd i Sheila boddau gyda’r fach newydd ac anfonwn ein Watkins a nai i Aled hefyd. Pob dymuniad da i cofion at Mrs Winnie Evans sydd yn hen nain chi fel teulu. unwaith eto. Hamddena Dyna fydd hanes Anwen Cartref a babi newydd Griffiths, Dyfnant o hyn ymlaen wedi iddi Llongyfarchiadau i Bryan a Bethan Jarman ar ymddeol o’i gwaith fel cymhorthydd yn Ysgol enedigaeth eu mab, Harry Edward, yn Ysbyty Uwchradd Llanfyllin. Digon o amser rwan i Roy Maelor ar 26ain Awst. Dim ond tri diwrnod cyn a hithau fwynhau eu dyddiau yn gwneud yr hyn hynny roedden nhw wedi symud i fyw i Bant y maent eisiau ei wneud yn hytrach na’r hyn sy’n Ffatri, Pont Robert. Braf gweld teulu ifanc yn rhaid ei wneud. Mwynhewch! dod i’r hen felin ac yn adnewyddu’r hen le. Adeilad pren oedd yr Eglwys yn wreiddiol pan Cartrefi newydd Dyna yw hanes teulu Bryn Symudodd hen daid Bethan o Frynhyfryd, godwyd hi gan Sant Cadfan. Tynnwyd yr hen Derwen a Phen Wtra. Bu bwrlwm mawr ar Dolanog i Bant Ffatri. Y ffi i’w dalu am dair galeri i lawr adeg yr adnewyddu. Yn ôl yr hanes benwythnos G@yl y Banc gyda sawl cerbyd a blynedd o hyfforddiant oedd £5 ac wedi iddo mae’r canlynol i’w weld ar gloch yr Eglwys threlar yn symud i fyny ac i lawr y ffordd rhwng gwblhau’r brentisiaeth i safon dderbyniol fe “Duw a gadwo ei Eglwys, 1658. Codwyd porth y byngalo a’r fferm, a phawb wrthi’n brysur yn roddodd David Richards y £5 yn ôl i Joseph i’r fynwent (lych-gate) tua hanner canrif yn ôl cario bocsys o bob math i fewn ac allan. Erbyn Evans er mwyn iddo gael prynu ei set gyntaf o (tua 1817)”. hyn mae Tegwyn a Gwen yn byw ym Mryn offer gwaith. Mae’r wal yn amgylchynu’r fynwent gron ac Derwen am yr ail dro, ac mae Alun, Sian, Casi, Mae Bethan yn ferch i Malcolm a Delyth Evans, mae’n arwydd ei bod yn hynafol iawn. Gan Prys ac Anni yn preswylio ym Mhen Wtra. Dolafon a Bryan yn fab i Mrs Beryl Jarman a’r fod y wal yn gron, y gred oedd nad oedd gan y Mae’r sypiau o focsys yn mynd yn llai a bywyd diweddar Mr Derek Jarman o Lanmerewig ger diafol unlle i guddio. y ddau d~ yn dechrau dod i drefn unwaith eto. Abermiwl. Pob dymuniad da i chi oll fel teulu. Mae R.W. Jones (Erfyl Fychan) yn cyfeirio at Pob hwyl i’’r ddau deulu yn eu cartrefi newydd. Cofiwch gysylltu â Sian os ydych am gael Eglwys Llangadfan yn ei gyfrol ‘Bywyd Pen-blwydd pwy? Roedd rhywun yn dathlu unrhyw newyddion o ardal Pontrobert yn y Plu. Cymdeithasol Cymru yn y Ddeunawfed Ganrif’. pen-blwydd pwysig ddechrau Awst. Er nad Mae’r manylion ffôn ac ebost yr un fath ag o’r Dyma ddyfyniad o’r llyfr: oedd o eisiau unrhyw ffys fe gafodd y cyfle i blaen, dim ond ei chartref sydd yn wahanol. “Dywedodd Mr Evan Blainey, Llangadfan fwynhau a dathlu. Huw Williams, Rhos Pen (sydd dros bedwar ugain oed) wrthyf ei fod ef Bwa (neu Huw Rhos i gael ei enw iawn o) DIOLCH pan oedd yn fachgen wedi clywed y clochydd oedd yn dathlu, a bu’r penblwydd yn esgus da Mae Mrs Eira Evans, Ochr, Pontrobert yn yn adrodd fel y byddai tad hwnnw yn i gael mynd ar sawl trip a galifant ac i gael pryd dymuno diolch i bawb sydd wedi anfon cardiau cyhoeddi, “Bydd ymladd ciliogod am hanner bwyd hefyd. Gewch chi ddyfalu faint yw oed a chyfarchion iddi wedi iddi dderbyn ei gwobr awr wedi dau, ac mae ein parchus offeiriad Huw, ond dymunwn yn dda iddo ar gyrraedd am ei gwaith gofal. Mae hi yn gwerthfawrogi yn rhoddi chwart o gwrw wrth droed ceiliog oed yr addewid. pob un o’r cyfarchion drwy gardiau, negeseuon Dafydd T~’n Ffridd. Gwnaed hyn o ben wal y Priodas yn y pentref Ar ddydd Sadwrn ffôn a sgwrs ar y ffordd. Diolch yn fawr iawn i fynwent ar ôl y gwasanaeth.” (Cofier fod penwythnos G@yl y Banc roedd cwpl o’r bawb am eu geiriau caredig. Tynllan, cartref Lynn ac Ann Williams yn pentref yn priodi, sef Dylan ac Emma, T~’r dafarn bryd hynny). Eglwys. Roedd y briodas yng Nghapel Ann Am y ‘pit’ ymladd ceiliogod ei hun, crwn oedd ei ffurf yn gyffredin, ond gwelais un hir hefyd. Yn Llangadfan ceir olion un heb fod ymhell o’r eglwys yn mesur 66 troedfedd o hyd, a chwe throedfedd o led. Arferid gwneud cylch bychan o frigau cerddin (mountain ash) a’i roddi yn y ‘cock pit’. Tra yr ymladdai’r ceiliogod uwchben hwn, credid na allai un gallu drwg eu swyno, nac amharu ar eu gwroldeb. Nid bob amser y rhoddid ceiliogod i ymladd yn y ‘pit’. Weithiau defnyddid beddfaen gwastad yn y fynwent, ond eithriad oedd hyn. Ni ellir dywedyd ymha le y cedwid y ceiliogod tra byddai eu perchnogion yn yr eglwys, ond dywedir ar lafar gwlad i John Elias fod yn pregethu yn Llanerfyl ac yr oedd rhai yn y gynulleidfa â cheiliogod dan eu cesail! Plu’r Gweunydd, Hydref 2017 15 ARTISTIAID DYFFRYN BANW YN Y LLE CELF I’r rhai ohonoch a fu’n ymweld â’r Eisteddfod 2016. Yno fe’i hysbrydolwyd gan ddehongliad y Moghul o dirlun fel gardd. Mae’n defnyddio Genedlaethol ar Ynys Môn, pleser oedd sidan Indiaidd i wnïo darnau i’r paentiadau â llaw, a’i harddull unigryw yn mynegi’r cydbwysedd ymweld â’r Lle Celf a sylwi fod gwaith pedwar rhwng tir naturiol a thir wedi’i weithio gan ddyn. o’n hartistiaid lleol yn cael ei arddangos yno. Yn ymyl y fynedfa roedd gwaith trawiadol Christine Mills, Caerlloi - ‘Y Gorchudd Llwch’. Roedd y gwaith hwn yn seiliedig ar y gadair a ddyfarnwyd i Hedd Wyn yn Eisteddfod 1917, ar ôl marwolaeth y bardd. Casglodd Christine wlân o Drawsfynydd a d@r o ffynnon Yr Ysgwrn i greu’r ffelt cerfluniol. Mae’r Gadair Ddu yn dal i fod yn symbol grymus o absenoldeb, rhyfel a heddwch.

Enillwyd Ysgoloriaeth yr Artist Ifanc gan Marged Elin Owain, o Gaernarfon, sy’n ferch i Sian ac yn wyres i Marion Owen, Rhiwfelen. Mae hi newydd raddio mewn Dylunio 3D yn Ysgol Gelf Manceinion. Mae Marged yn ymddiddori yng nghyfoeth treftadaeth gwrthrychau Cymreig ac yn casglu eitemau sydd o arwyddocâd penodol iddi hi, megis offer gwneud menyn ei hen nain a chelfi cerfio llechi ei thaid. Mae ei gwaith celf yn cyfuno ffurfiau’r ddau draddodiad â gwydr chwyth i greu gweithiau newydd a chyfoes sy’n clymu’r gorffennol a’r presennol at ei gilydd.

Mae gwaith Eleri Mills, Aelafon, yn gyfarwydd iawn i fynychwyr Y Lle Celf. Crëwyd y gwaith newydd hwn - Yr Ardd - argraffiadau o’r India - tra roedd Eleri yn artist preswyl yn yr India yn

‘Ceffyl Jacques’ oedd teitl gwaith y pedwerydd artist o Ddyffryn Banw sef Stephen West, Dôlpebyll, g@r yr enwog Shani Rhys James. Lluniad sydd yma o’r olygfa drwy ffenestri gwydr stiwdio’r artist yng nghanolbarth Ffrainc. Mae’n cynrychioli sawl newid tymor ac yn dangos prysurdeb ei wraig yn chwynnu’r ardd a cheffyl eu cymydog Jacques wrth y ffens gefn. Diolch i’r Eisteddfod Genedlaethol am ganiatâd i ddefnyddio lluniau o’r gwaith a’r disgrifiadau ohonynt.

NOSON O GANU YR HEN GANIADAU ym Moreia Llanfair Caereinion Nos Wener yr 20fed o Hydref 2017 am 7.30 o’r gloch yng nghwmni

Aled Wyn Davies-tenor Sian Wigley Williams-mezzo Iwan Parry-bariton Meirion Wyn Jones-Bas Kate Griffiths-soprano

Cyfeilydd -Huw Davies Mynediad - £5 wrth y drws 16 Plu’r Gweunydd, Hydref 2017

LLANFAIR CAEREINION

Merched y Wawr Wedi seibiant dros yr haf, mae gweithgareddau’r gaeaf yn ailddechrau. Cofiwch am gyngerdd blynyddol y gangen a gynhelir yn yr Institiwt nos Sadwrn, Medi 30 am 7.30 gyda Chôr Meibion Dyfi. Mae tocynnau ar gael gan Joyce Davies (810719) Bore Coffi’r NSPCC Cynhaliwyd yr achlysur blynyddol hwn ar Awst 26 yn yr Institiwt, ac er bod y pwyllgor yn fach, mae’r aelodau yn hynod o weithgar. Buont yn brysur iawn yn paratoi at y bore coffi drwy wneud cacennau a pharatoi cynnyrch a llwyddwyd i godi swm anhygoel o elw, sef £634.50. Dymuna’r pwyllgor estyn gwahoddiad i aelodau newydd ymuno â nhw – os oes gennych ddiddordeb ffoniwch Eiry Undeb y Mamau (810383). Ar Awst 19 cafodd aelodau Undeb y Mamau de parti i ddathlu cyfraniad Mrs Megan Roberts, Tristwch Tegla. Mae hi wedi bod yn arwain Undeb y Mamau ers rhyw ddeg mlynedd ar hugain, a bellach mae hi wedi penderfynu ymddeol. Roeddem yn awyddus i’w hanrhegu am ei holl waith. Daeth Daeth ton o dristwch dros drigolion y dref pan 19 ohonom ynghyd a chawsom amser braf. Diolch i chi am eich holl waith, Megan - bydd colled glywyd bod John a Pat Ellis yn symud i fawr ar eich ôl. Pob bendith i’r dyfodol. MB Lanfyllin. Er i ni wybod mai dyna oedd eu bwriad ers blynyddoedd bellach, roedd clywed eu bod ar fin symud i’w cartref newydd yn aelodau, teulu a chefnogwyr i ymuno yn y a’r ffrindiau oll sydd wedi hedfan i Perth, dipyn o sioc i ni i gyd. Mae cyfraniad y ddau gwasanaeth. Cafwyd cyfraniad hefyd gan blant Awstralia i briodas ei mab, Ifan a Donna. i’r ardal wedi bod yn ddifesur, a llawenydd yw yr Ysgol Sul y mae Nia wedi bod mor weithgar Anffawd deall y byddant yn dal i ymweld â Llanfair yn yn ei chynnal dros y blynyddoedd diwethaf. Anfonwn ein cofion at Mrs Glenys Benbow rheolaidd. Erbyn hyn mae eu h@yr, Lloyd, mab Ymddeoliad sydd yn yr ysbyty yn dilyn cwymp yn y dref. Sian a Darren Mayor, Llanfyllin a’i gymar wedi Cydymdeimlad symud i Fryn Orion, a Lloyd wedi dechrau ar Bu farw David Burrows, Brynerfyl, Llanerfyl swydd newydd gyda’r heddlu yn y Trallwm. yn 75 oed. Cydymdeimlwn â Joanne, ei ferch Dymunwn yn dda iddyn nhw ac i Taid a Nain a’i fab-yng-nghyfraith ym Melin-y-ddôl a’r yn eu cartrefi newydd. plant, Celi a Lyra. Gwasanaeth arbennig Ymadawiad Pat a John, Medi 2017 Beth wnawn ni yn y Dreflan heb gwmni Pat a John Sy’n gadael am Lanfyllin i gartre newydd sbon? Mae gwagle yn y dreflan a phawb yn drist eu gwedd, Heb egni y ddau gyfaill, mae’r lle ‘ma fel y bedd.

Mae hiraeth yn y dreflan am weled Pat a John, Mor ddistaw yw y strydoedd heb eu parablu llon! Yr hanes yw bod Rita yn gwerthu llai o fwyd A Haydn Ashton druan yn welw ac yn llwyd!

A’r Capel ym Moreia heb gwmni Pat a John? Y clebran wedi tewi heb y cyfeillion llon, Mae Tilly yn hiraethu am weld ei chyfaill triw Nia Chapman a Megan Ellis Yn galw arni’n ddyddiol, mor agos oedd yn byw.

Mae’r Chwaer Gwenda Jones wedi ymddeol Does neb mor gymwynasgar â’r hawddgar Pat a John, o’i gwaith gyda’r Gwasanaeth Iechyd yn Mor barod eu cymwynas o fewn y dreflan hon, ddiweddar. Mae hi wedi bod yn nyrsio am 38 Ond diolch raid i ninnau am eu benthyg hwy dros o flynyddoedd gyda 30 ohonynt yn y gymuned. dro, Bu’n gweithio yn y Trallwng am 21 o Ac am yr holl weithredoedd gyflawnwyd yn ein bro. flynyddoedd ac yna treuliodd y 9 blynedd Wrth ddiolch am gyfraniad yr annwyl Pat a John ddiwethaf fel Arweinydd Tîm y nyrsys ardal Mae pawb yn hynod ddiolchgar am eu gwaith i’r dref yn Llanfair Caereinion. Pob dymuniad da, fach hon. Gwenda, a diolch am dy wasanaeth. Ond ‘teg edrych tuag adre’ mae’r annwyl Pat a John Symud I dreulio hydref bywyd mewn cartre newydd sbon. Mae Lee a Janet Allen a’r teulu wedi symud o Stryd Wesle i Gwynfa (Pippins). Mae Mae diolch ardal gyfan yn awr i Pat a John Y Parch Peter Williams, Cari, Efan a Gruff ganddynt bedwar o blant, David sydd ym Am weithio yn ein canol yn hawddgar ac mor llon, Boed bendith ar y ddeuddyn a chariad graslon Duw Cynhaliwyd gwasanaeth arbennig yng nghapel mhrifysgol Aberystwyth, Molly sy’n astudio Ddisgleirio ar eu cartre yn gyson tra bônt byw. yn Amwythig, ac Emily a James sydd yn yr Ebeneser fore Sul, Medi 24. Testun llawenydd Emyr Davies i’r aelodau oedd tystio i fedydd Cari, Efan a Ysgol Uwchradd. Gruff Davies, Hengefn, cyn iddyn nhw a’u Mae Mrs Glass wedi symud o Stansmore Huw Lewis mam, Mrs Nia Chapman, gael eu derbyn yn House i fyw yn Awstralia yn nes at ei theulu. gyflawn aelodau. Trefnwyd y gwasanaeth gan Priodas Post a Siop Meifod y Parch. Peter Williams a daeth tyrfa dda o Dymuniadau gorau i Mrs Sheila Bebb, a’r teulu Ffôn: Meifod 500 286 Plu’r Gweunydd, Hydref 2017 17

RHIWHIRIAETH

Cydymdeimlad Brawychwyd aelodau’r Ganolfan o glywed am farwolaeth Tony Smith, Hirros Ucha o ganlyniad i ddamwain ar y tir. Ers ambell i flwyddyn, ef oedd Siôn Corn Parti Nadolig y plant yn y Ganolfan. Ystyriai hyn yn fraint, a byddai’r plant wrth eu bodd yn gwrando ar ei storïau. Cydymdeimlwn yn ddwys iawn gyda Mrs Smith a’r teulu. Bore Iau, Medi 21ain daeth y newyddion trist fod Kay Astley, Wernbrain wedi ein gadael. Er iddi fod yn wael ers peth amser, daeth y diwedd yn ddisymwth. Anfonwn ein cydymdeimlad dwysaf at Rob a Cath a’r merched Zoe, Jemma a Sarah a’r cysylltiadau i gyd. Llongyfarchiadau Llongyfarchiadau i ddisgyblion yr ardal ar eu llwyddiant yn yr arholiadau eleni, a phob dymuniad da i’r rhai sydd yn mynd i’r coleg neu yn cychwyn ar swydd. Cafwyd diwrnod ardderchog i sioe Llanfair eleni. Hoffem longyfarch y rhai a lwyddodd wrth gystadlu a beirniadu ac yn enwedig y Llywydd eleni sy’n ferch leol. Siot dda Y Ganolfan Enillwyd y wobr gyntaf yng Nghystadleuaeth Agored y Saethu Colomennod Clai yn Sioe Llanfair gan Tom Melingrug, a’i frawd Alwyn oedd yn ail, ac wrth gwrs eu mam, Enid oedd Nos Wener, Medi 15fed dangoswyd lluniau a Llywydd y Sioe eleni. Sioe lwyddiannus iawn i deulu Melingrug! dynnwyd yn ystod Penwythnos Dathlu’r Jiwbili Aur, a mwynhawyd ail-fyw’r cyfan yn Pen-blwydd hapus fawr iawn. Gellir cysylltu ag Olive Owen ar Pen-blwydd hapus i Mick Bates, Rallt Ucha sydd wedi dathlu ei ben-blwydd yn 70 oed! 810271 os bu i chi fethu’r arddangosfa ac am Cynhaliwyd parti yn ei gartref ar Awst 26 a chodwyd swm anhygoel o £2,000 a fydd yn cael ei ei gweld. rannu rhwng Ysgol Gynradd Llanfair ac Ysbyty Plant Birmingham.

ddathliad triphlyg gyda Ffion yn dathlu ei bawb am eu syniadau. Defnyddir y logo ar phenblwydd yn 21 ym mis Hydref a Siôn yn unrhyw ohebiaeth ac ar grysau T, posteri, LLANGYNYW 18 oed. Dymuniadau da i chwi i gyd. mygiau, calendrau ayyb yn y dyfodol. Karen Humphreys Tacluso dros yr Haf Dymuniadau da 810943 / 07811382832 Ar Awst 19 trefnwyd diwrnod i dacluso yn ac i Simon (yr Hen Reithordy) sydd yn gwella ar [email protected] o amgylch yr Hen Ysgol gan gynnwys y maes ôl derbyn triniaeth ar ei droed. Gobeithio y chwarae dan arweiniad Ruth Hesketh, Broad byddi di nôl ar dy draed yn fuan, Simon! Meadows, Llangynyw. Diolch yn fawr iawn i Llwyddiant Arholiadau Gwasanaeth Diolchgarwch bawb am eu cymorth ac am y cacennau hyfryd. Llangynyw Llongyfarchiadau i Ffion Lewis a Katie Jones Diolch hefyd i Luke a Matthew am baratoi Cynhelir hwn nos Wener 29ain Medi yn ar ganlyniadau rhagorol yn eu harholiadau barbeciw blasus i bawb ar ôl y gwaith caled. Eglwys Sant Cynyw. Dilynir y gwasanaeth TGAU a Lefel A. Mae Ffion wedi dychwelyd Sioe Fach, Medi 9fed i’r 6ed dosbarth yn Ysgol Uwchradd gyda chawl a phwdin yn yr Hen Ysgol. Oherwydd y tywydd anffafriol roedd y sioe yn Caereinion ac mae Katie wedi mynd i astudio’r Dyddiadau i’r Dyddiadur dawelach eleni. Diolch er hynny i bawb a Gyfraith a Gwleidyddiaeth Ryngwladol ym Noson Gwau a Sgwrs - 7.30p, yn yr Hen Ysgol ddaeth i gystadlu a mwynhau paned a chacen Mhrifysgol Birmingham. Llongyfarchiadau a nos Fercher 18fed Hydref. Gobeithio y gallwn gyda ffrindiau a chymdogion. Diolch i Bronwen phob dymuniad da i’r ddwy ar gyfer y dyfodol. gynnal hwn yn wythnosol. Dewch â’ch a Michael am drefnu, Jack a Kimberly am Penblwyddi mis Medi prosiect crefft eich canlyn a mwynhau paned feirniadu, Sue a Steve am y brechdanau a’r a chacen a sgwrs hefyd am £2. Mae’r cacennau hyfryd a Phil (Pentrego) am canlynol wedi Calan Gaeaf - parti ar nos Sadwrn 28ain gyflenwi’r bêls gwellt. Hydref dathlu Logo’r Gr@p Cymunedol penblwydd sef Tacluso’r Hen Ysgol. Dydd Sadwrn 4ydd Mike Tachwedd dan ofal Ruth Hesketh Edwards, Ken Noson gerddorol, dydd Gwener Tachwedd Shaw, Mared 10fed dan ofal Megan Evans. Ellis (llun) a Crefftau Nadolig, nos Iau 7 Rhagfyr Mrs Myra Canu Carolau nos Iau 21 Rhagfyr Humphreys Gwasanaeth Carolau nos Sul 24 Rhagfyr sydd wedi dathlu penblwydd ARBENNIG iawn yn ystod y mis! Dymuniadau da i Megan Garej Llanerfyl Evans fydd yn dathlu ar y 1af o Hydref. Priodas Arian Arbenigwyr mewn atgyweirio Llongyfarchiadau i Phil a Haf Watkin sydd wedi dathlu 25ain o fywyd priodasol yn ystod y mis. Gwasanaeth ac MOT Dathlwyd gyda pharti a mochyn rhost i deulu Yn dilyn sawl ymgais a chryn drafodaeth rydym a ffrindiau yn ysgubor Pentrego. Roedd yn wedi penderfynu ar y logo. Diolch yn fawr i Ffôn LLANGADFAN 820211 18 Plu’r Gweunydd, Hydref 2017

ddwyrain. Ymwelias â mwy nag un traeth gan gynnwys un oedd gydag ogofâu cul a hir iawn ynddo. Mi es cyn belled â Thorllwyn cyn ail droedio mewn haul AR GRWYDYR braf. Roedd grug y mynydd i’w weld yn ei ogoniant ar sawl llethr. Y diwrnod wedyn cychwynais o Borthllechog a cherdded at y man y gorffennais gyda Dewi Roberts y diwrnod cynt, taith fer a chymharol hawdd er ei bod yn wyntog ac roedd angen gofal ger y clogwyni. Mi es heibio Ogof Gaseg, Allt Ebolion a Thrwyn Gan i mi grwydro llawer dros yr Haf, yn enwedig ar arfordir Bychan cyn mynd i lawr llwybr serth i weld hen waith brics ym Mhorth Wen. Cymru, hoffwn roi braslun o rai o uchafbwyntiau’r teithiau a’r Yma roedd bwa gwyn naturiol ger hen wal o’r gwaith. anturiaethau hynny. Mi es i lawr i D~ Ddewi yn Sir Benfro gyda Gan fy mod yn yr ardal ymwelais â Mynydd Parys, safle lle bu cloddio am Gwen, fy merch ieuengaf, ac aros yno am dridiau. Aethom ar gopr am flynyddoedd maith. Roedd y tirlun yn fy atgoffa o olygfa o ryw ffilm draeth Porth Mawr yn gyntaf a sylwi bod traeth llai a distaw (Porth Lleuog) yr am fyd estron. Ymwelais hefyd ag Oriel Môn a oedd ag arddangosfeydd ochr draw i graig a dyna lle buom yn nofio, torheulo a chrwydro. Y diwrnod cywrain. nesa oedd y diwrnod mawr a’r prif reswm roeddem wedi trafelio i lawr yma. Un man newydd sbon i mi ymweld ag o dros yr Haf oedd Bae Ceibwr yng Roedden wedi rhoi ein henwau i lawr i wneud coasteering sef crwydro ar hyd ngogledd Sir Benfro. Ar fore cynnar iawn cyrhaeddais Trewyddel gan droi yno creigiau a neidio i’r môr ac yn y blaen! Roedden wedi mynd am yr opsiwn mwy a dilyn ffordd gul at y môr. Roeddwn wedi cynllunio i dreulio llawer o amser yn heriol ac anturus ac ar bnawn braf dim ond Gwen a fi oedd yn gwneud y yr ardal yma a’r peth cynta wnes i oedd cerdded ar hyd y llwybr at le o’r enw gweithgaredd gyda’r cwmni o Aberteifi. Wedi gwisgo offer addas a chael sgwrs Trwyn y Bwa. Ar y ffordd yn ôl mi es lawr at Traeth Bach; arhosais yma am am iechyd a diogelwch aethom yn syth at y môr gyda dau ddyn profiadol a dipyn a sylwi ar ffurfiau diddorol yn y creigiau. Mi es yn ôl at y Bae fwy nag chyfeillgar dros ben. Cawsom brofiadau arbennig yma gan blymio a neidio i unwaith a gweld d@r yn cael ei chwistrellu i’r awyr gan greu ‘enfys’ ddwbl. mewn i’r môr gan gynnwys pan oedd tonnau yn dod i mewn. Bob tro roeddwn Wedi newid i offer addas a phwrpasol, mi es i nôl at Traeth Bach ac erbyn hyn yn edrych ar fy merch roedd gwên lydan ar ei hwyneb. Roedd yn deimlad roedd y llanw ar ei ffordd allan ac roedd yn bosibl nofio drwy dwnnel anferth at bendigedig bod yn y môr yn symud i fyny ac i lawr. Cawsom ein tywys wedyn draeth bychan; dyma Bwll y Wrach. i hen chwarel a neidio i mewn i’r d@r dwfn yno o gryn uchder cyn nofio allan. Hawdd oedd gweld lle roedd y môr yn erydu’r graig ac yn gwthio i mewn i Cawsom ryddid wedyn, o fewn rheswm, i wneud be fynnon ni ac aethom draw dyllau a holltau. Ymunais â mwy nag i weld ogof. Wedi cael sesiwn o dros ddwy awr roedd yn amser mynd at y lan un yn y d@r ac roedd pawb yn a chawsom flasu ychydig ar y gwymom oedd yn tyfu ar y creigiau a oedd yn mwynhau y golygefydd penigamp gan ein hatgoffa ychydig o garlleg. Roedd gwymon o fath gwahanol yn ddefnyddiol gynnwys rhaeadr fechan yn llifo i dros ben i ddal gafael ynddo ac i ddringo allan o’r môr hefyd. Un o’r peryglon mewn i fath o dwnnel a gerfiwyd gan y mwyaf wrth wneud gweithgaredd o’r fath yw llithro ar graig ond roedd y miloedd môr. Nofiais ychydig mwy a sylwi bod o gregyn llong (barnacles) ar y creigiau yn gymorth enfawr i’n symudiadau morlo yn weddol agos ataf – profiad (diolch amdanyn nhw!). Un o’r peryglon cudd wrth nofio yn y môr yw cerrynt i’w drysori. Roedd yr ardal yma yn terfol (rip current) – cerrynt sydd yn trafaelio i gyfeiriad gwrthgyferbyniol.Wrth ddramatig iawn a dw i’n siwr y byddai’n i Gwen gael gorffwys yn y mîn nos, crwydrais ychydig ar hyd yr arfordir o lle diddorol i ymweld ag o mewn gwmpas T~ Ddewi. tywydd garw i weld y gwahaniaeth o’r lan. Mi es i mewn i’r môr ym Mae Ceibwr hefyd mewn haul tanbaid a gweld ffurfiau gogoneddus eto. Rydem fel Cymry mor ffodus o fyw mewn gwlad gyda chymaint i’w gynnig. Dw i wedi cerdded ar hyd glannau yr afon Efyrnwy gannoedd o weithiau ac wedi crwydro ar hyd rhannau o’i gwely hefyd ar adegau pan mae’r d@r yn isel er mwyn tynnu lluniau ac edrych ar fywyd gwyllt ac yn y blaen; rwyf yn adnabod ambell i ran yn dda iawn erbyn hyn! Byddaf yn gwisgo dillad ac offer addas ac yn defnyddio ffon gerdded yn rheolaidd. Er hyn, yn ddiweddar, mi gefais ddamwain ger Pont Llogel a thorri fy nghoes mewn dau le pan oeddwn yn yr afon gan lithro ar Wedi cael fy ysbrydoli gan un o luniau Beryl o Fwa Gwyn ger Rhoscolyn, graig (ar daith ro’n wedi bwriadu bod yn ‘’hamddenol!); gwyddwn fy mod wedi Ynys Môn, yn ei llyfr arbennig ‘Milgi Maldwyn’ a gan fod y lle yn weddol agos at torri rhywbeth gan fy mod wedi clywed y glec! Llwyddais i lusgo fy hun allan faes yr Eisteddfod ym Modedern mi es draw yno am daith gymharol fer. o’r afon (gyda chryn ymdrech rhaid i mi gyfadde); nid oedd gobaith i mi symud (Gobeithio y caiff Beryl wellhad buan ac y bydd ei hegni anhygoel a’i ymhellach. Gweiddais am help (nid oedd signal ffôn) ac o fewn amser daeth dyfalbarhad yn rhoi hwb naturiol iddi). Wedi treulio oriau ar faes yr @yl a chael dyn draw oedd yn cerdded gyda’i gi (ni wn pwy oedd y dyn yma yn anffodus gwledd o weithgareddau yno (yn arbennig sgwrs Gerald Williams, Yr Ysgwrn) ond hoffwn ddiolch iddo). Dywedais wrtho fy mod wedi torri fy nghoes a fy anelais y car am y gorllewin a cael gwledd arall wrth grwydro. O Borthwen mod angen ambiwlans. Trwy lwc daeth dyn o’r enw John Stringer, meddyg dilynais lwybr yr arfordir at y Bwa Gwyn ac ychydig ymhellach gweld Bwa Du wedi ymddeol gyda chysylltiad efo Llanfyllin ac yn byw yng Nghaer, draw cyn troi yn ôl; roedd golygfeydd bendigedig o’r topiau a mynyddoedd Eryri i’w hefyd – roedd yn dathlu ei benblwydd priodas efo’i wraig!; bu yn garedig iawn gweld yn glir yr ochr draw i’r Fenai. ac aros a chael sgwrs efo mi nes i’r criw argyfwng ddod ac mae fy nyled yn Y diwrnod canlynol cychwynais o Borth Swtan gan ddilyn llwybr yr arfordir am fawr iddo; mi roddodd ei gôt drosta i er ei bod yn glawio’n drwm. Mae fy nyled gryn bellter cyn cyrraedd darn o dir yn ymestyn allan i’r môr; dyma Ynys y yn fawr iawn i Emyr (Jones – cynghorydd sir; diolch o galon Emyr), Margaret Fydlyn ac mae’r môr yn brysur hollti’r graig ddydd a nos. a Robert (Melindwr) hefyd gan fy mod wedi cael blancedi, sgwrs, cymorth Mynd i Gemaes wedyn a gadael y car yno gan gerdded i gyferiad y gogledd cyffredinol a lifft mewn landrover at yr ambiwlans (a mwy mae’n siwr!) ganddynt. Hoffwn ddiolch yn ogystal i’r paramedics, criw y frigad dân a’r ambiwlans awyr (a oedd yn gorfod gweithio mewn amgylchiadau anodd). Gan fy mod mewn poen ac yn cael ‘gas and air’ (stwff da iawn i leddfu poen), braidd yn gymysglyd yw fy atgofion! Hoffwn hefyd ddiolch i staff ysbyty Amwythig am eu gofal cyflym a phrofesiynol; cefais lawdriniaeth y bore canlynol. Mae’r digwyddiad wedi fy atgofffa mewn ffordd ddramatig (a phoenus!) pa mor gyflym mae damwain yn gallu digwydd er bod rhywun wedi paratoi a chynllunio ac yn gwisgo offer priodol ac ati. Diolch i’r sawl sydd wedi gyrru dumuniadau da i mi. Dw i’n edrych ymlaen yn fawr iawn at fynd yn ôl at yr afon; mi geisiaf aros ar fy nhraed y tro nesa! Mae angen bod yn synhwyrol ac yn wyliadwrus bob amser ond fel dw i wedi profi, mae damweiniau yn gallu digwydd. Felly, hwyl ar y crwydro ond cymerwch bwyll wrth wneud! Plu’r Gweunydd, Hydref 2017 19

Wedi Awst prysur o waith efo prawf TB arall (clir) ar y fuches gyfan, gorffen y cynhaeaf efo’r ail doriad, ail hadu dau gae a Sioe Llanfair, daeth yr amser imi ddiflannu unwaith eto! Canada a’r Amerig oedd y cyrchfannau y tro hyn ar gyfer fy astudiaethau ysgoloriaeth Nuffield. Ac o Michigan yr wyf yn ysgrifennu erthygl y mis yma efo tua 10 diwrnod ar ôl cyn dychwelyd adref o Efrog Newydd ar y 5ed o Hydref. Mae’r tywydd wedi bod yn anarferol o boeth yma efo’r tymheredd yn cyrraedd 34 gradd selsiws bob dydd ers imi fod yma. Mae sôn am oeri yn yr wythnos nesaf ac felly yn fy mharatoi am adre! Effaith yr ‘hurricanes’ medde nhw sydd yn gyfrifol. Dechreuodd fy nhaith yn Winnipeg yn ymweld ardaloedd hyn yn amlwg efo’r economi a’r Un peth sydd yn sicr yw bod pobol America yn â ffermydd yn ardal Brandon sydd yn ymarfer cymunedau gwledig yn hollol ddibynnol ar mynd yn fwy bob blwyddyn! Nid yw’r arferiad ‘high density grazing’ ac felly yn symud y dyfu cnydau a magu anifeiliaid. Mae’r tiroedd o brynu pob pryd bwyd o ‘Drive-thru’ a’i fwyta gwartheg ddwywaith bob dydd i ddarn bach gorau i gyd yn tyfu India Corn a Soia bob yn yn y car yn argoeli’n dda i ddyfodol y genedl. ffres o borfa, ond efo o leia 200 o wartheg i’r ail efo’r gwartheg yn gorfod byw ar y tiroedd Digon hawdd yw chwerthin am y peth ond cyfer. Ni fyddai’r gwartheg yn dychwelyd i’r cae sâl a llethrog. Cymaint yw gwerth India corn mae’r sefyllfa yn un eitha difrifol ac yn siwr o am o leia 90 diwrnod, efo’r cyfnod o seibiant (fel ffynhonnell bwyd bwysig i ni ac i anifeiliaid, greu pryderon iechyd yn y dyfodol agos. Mae’r yn cael sylw mawr. ac hefyd i gynhyrchu ethanol ac egni) fel ‘Millenials’ yn dangos bod gobaith efo bwyta’n Mae’r daith wedi fy ngweld yn teithio i lawr o dywedodd un ffarmwr wrthyf, pe bai dim ond iach yn cael llawer mwy o sylw ac efo cwmni Winnipeg i Fargo, North Dakota ac i lawr trwy’r dau beth byw ar ôl ar y ddaear mai dyn ac In- Amazon yn prynu archfarchnad WholeFoods Red River Valley sydd yn ardal ffrwythlon a dia corn fyddai rheini. (sy’n canolbwyntio ar fwyd da o safon) mae’n chynhyrchiol dros ben, trwy South Dakota i Er maint y caeau a ffermydd nid yw gwneud sicr eu bod yn gweld dyfodol i fwyta’n iachus. Des Moines, Iowa, i fyny i Madison Wisconsin arian yn hawdd efo un ffarmwr yn honni bod Wrth ymweld â siop WholeFoods yn Wiscon- ac yna draw ar fferi o Milwaukee i Michigan. ffarm 1500 acer yn ei chael hi’n anodd i wneud sin diddorol oedd gweld bod Organic yn Mae Lake Michigan yn anferth, fel môr a’r arian a bod llawer yn gadael i chwilio am waith. bwysig, ond bod ‘pasture fed’, ‘pasture raised’ croesi yn cymryd dwy awr a hanner! Un arf pwysig sydd gan y ffermwyr yw a ‘100% grassfed’ yn bwysicach. Y syndod Wrth deithio i’r dwyrain trwy’r môr o India Corn technoleg GMO sef Genetically Modified Or- mwyaf oedd gweld cig Oen o Wlad yr Iâ ar a Soia sydd bob cam o Ganada i Michigan y ganisms, efo pawb yn ddefnyddio’r hadau er werth yno, ond mi drefnais fod llwyth o Llysun gwahaniaeth mwyaf gweladwy yw maint y mwyn arbed costau. Y prif fath o GMO’s yma yn mynd draw mis nesa! caeau yn lleihau, a nifer y ffermydd yn cynyddu, yw ‘Roundup Ready’ sydd yn galluogi’r Mae’n rhaid imi ddiolch yn ddiffuant i’r holl ac hefyd nifer y bobl a’r ceir yn cynyddu. Elfen ffermwyr i arbed llawer o gostau ar eu deunydd dîm sydd adref yn gofalu am bethau ac sydd drawiadol arall wrth ymweld â ffermydd a gyrru o ‘sprays’ i reoli chwyn. Nid yw Roundup yn yn fy ngalluogi i gael yr amser i wneud y trwy’r pentrefi a threfi bach yw maint y lladd y cnwd ond yn lladd y chwyn. Yn Nuffield heb orfod poeni am beth sydd yn mynwentydd sy’n eich hatgoffa am oed y wlad anffodus trwy or-defnyddio Roundup mae natur mynd ymlaen adref. a’r allfudo a fu tua’r gorllewin efo’r mynwentydd yn dechrau addasu a heddiw mae problemau Gadawaf i chi ystyried y sefyllfa sydd yma - yng ngogledd Dakota yn isel iawn mewn mawr efo chwyn sydd yn medru ei wrthsefyll - yn ôl yr ystadegau diweddaraf mae 5 acer o cwsmeriaid! Mae pris y tir hefyd yn gostwng roundup resistant weeds. Natur yw’r bos yn y dir yn gadael amaethyddiaeth bob munud yn yn raddol wrth symud i’r gorllewin. diwedd bob tro! America, efo’r mwyafrif yn mynd o dan goncrid Dyma ychydig o ffeithiau am y taleithiau y bum i adeiladu ffyrdd ac adeiladau. Ni fyddai llawer yn ymweld â nhw. o ardal y Plu ar ôl erbyn imi gyrraedd adref pe Gogledd Dakota bai’r un peth yn digwydd yma! Poblogaeth 642,000 Hwyl am y tro a ‘have a nice day’! Maint y dalaith 70,704 milltir sgwaâr @RichTudorLlysun Cyfartaledd maint ffarm 1300 acer Iowa HELEN DAVIES Dip.CFHP, MPSPract Poblogaeth 3 miliwn YMARFERWR IECHYD TRAED Maint 55,875 milltir sgwâr Maint ffarm. 331 acer Wisconsin Gwasanaeth symudol: Poblogaeth. 5.6 miliwn * Torri ewinedd Maint. 46,000 milltir sgwâr * Cael gwared ar gyrn Maint ffarm. 194 acer * Lleihau croen caled a thrwchus Michigan ac yn y blaen Poblogaeth. 10 miliwn Maint. 96,810 milltir sgwâr Maint ffarm. 179 acer Y Deyrnas Unedig I drefnu apwyntiad yn eich cartref, Poblogaeth. 65 miliwn cysylltwch â Helen ar: Maint. 94,060 milltir sgwâr Maint ffarm. 136 acer 07791 228065 / 01938 810367 Mae pwysigrwydd amaethyddiaeth i’r Maesyneuadd, Pontrobert 20 Plu’r Gweunydd, Hydref 2017

Colofn y Dysgwyr Medi a Hydref Lois Martin-Short Ystyr y gair ‘medi’ ydy torri cnwd, neu gynaeafu. Yn ôl Geiriadur Prifysgol Cymru, mae’r gair ‘medi’ yn dod o’r gwreiddyn m . Yn Lladin ceir meto, yn Llydaweg mediñ. Ymhlith y geiriau Saesneg sy’n dod o’r un gair ydy meadow, mow, a math (sef, cnwd wedi ei dorri). Cyrsiau i Ddechreuwyr Pur Y gair yma sy’n rhoi inni ‘aftermath’. Yn wreiddiol, yr aftermath oedd y cnwd neu’r glaswellt Os ydych chi’n ’nabod rhywun sy’n meddwl sy’n tyfu ar ôl i’r cnwd cyntaf gael ei dorri. Yn ffigurol wrth gwrs mae’n golygu ‘canlyniad am ddysgu Cymraeg, dydy hi ddim yn rhy i ryw weithred.’ Yn Gymraeg ‘Medi’ ydy enw’r nawfed mis a hefyd enw merch. hwyr i ymuno â dosbarth. Dyma fanylion rhai Mae rhai’n meddwl bod y gair ‘hydref’ yn o’r cyrsiau i ddechreuwyr pur: gyfuniad o’r geiriau ‘hydd’ a ‘bref’, ac felly Y Trallwng, dydd Llun, 9.30-12.30; Yn yn golygu’r amser yn y flwyddyn pryd mae COWSHACC, (hen neuadd y Sgowtiaid ar y hyddod (stags) yn brefu am gymar ond maes parcio) mae GPC yn dweud bod y cysylltiad yn Y Trallwng, dydd Mercher, 18.30-20.30, Yn ansicr. Hydref ydy’r degfed mis a’r enw ar COWSHACC gyfer y tymor sy’n ymestyn o tua 22 Medi Llanfair Caereinion, nos Fawrth, 18.30-20.30, hyd 21 Rhagfyr. Ysgol Uwchradd Llanfyllin, dydd Mawrth, 9.30-11.30, Youth Centre Llanfyllin, dydd Mercher, 18.30-20.30, Youth Centre Am fwy o fanylion, ffoniwch Menna ar 01686 614226 Sadwrn Siarad Bydd cyfle i ddod i nabod dysgwyr eraill yn y Dyma rai ymadroddion sy’n cynnwys y geiriau ‘medi’ neu ‘hydref’: Sadwrn Siarad fis nesa’, 25 Tachwedd yn y blew medi – gossamer Trallwng, 9.30-3.30. Mae’n costio £10 / £6. lleuad fedi –harvest moon Bydd te a choffi ar gael, ond dewch â phecyn a heuir a fedir – you reap what you sow cinio. Am fwy o fanylion, ffoniwch Menna ar oni heuir ni fedir – unless you sow, you won’t reap; speculate to accumulate 01686 614226 seren yr hydref – autumn squill Llwyddiant yn yr arholiadau Llongyfarchiadau mawr Geirfa: i’r dysgwyr sydd wedi cnwd - crop gweithred – action llwyddo yn yr arholiadau cynaeafu – to harvest cyfuniad – combination dros yr haf eleni. Wedi gwreiddyn – root brefu – bleat, bray, roar pasio lefel Mynediad y ymhlith – among cymar - mate mae Helen Hughes o canlyniad – result, consequence Whittington, Sharon Baines o’r Trallwng, David Weston o Lanfyllin, bydd y llythrennau yn y sgwariau llwyd yn Joy Sisley o Geuffordd, Jeremy Banks o’r ffurfio gair arall. Cofiwch, bydd y llythrennau Drenewydd, Vicky Green o Abermiwl, Edward ‘dwbl’ (ff, th, ch, dd, ll etc) yn cymryd UN POWYS Davies o’r Trallwng a Barry Lord o Drefaldwyn. sgwâr, nid dau. Bydd yr atebion ar dudalen Wedi pasio Sylfaen y mae Michael Pinner, 24 PETHE Brigitte Bettle, o Berriew, Alison Dury o Y TRALLWM Laithddu, Helen Burdell o Abermiwl a Susan Ffôn: 01938 554549 1. acorns (3) Oriau agor newydd Hulme o Landyssil. Ac mae Sheila Thomson, 2 . squirrel (6) Julie Pearce o Aberbechan a Sue Hyland o 3. autumn (6) o fis Hydref ymlaen Lidiartywaun wedi pasio lefel Canolradd. 4. leaves (4) 10 y bore hyd 3.00 Ardderchog wir! 5. bonfire (8) Pos Cyfieithu 6. September (3,4) 7 . nuts (4) 8. conkers (7) 9. harvest (8) Y FFENEST Mae’r ffenest yn galw arna i Dw i’n teimlo fel carcharor G. H.JONES Dw i’n medru gweld rhyddid Mae ’na gaeau ar y chwith Satellite. Aerial-TV Mae ’na goed ar y dde Rhif ffôn newydd: 01938 554325 Mae’r awyr yn wahanol Ffôn symudol: 07980523309 Mae hi’n fwy llachar nag arfer E-bost: [email protected] Fydda i ddim yn dianc byth Mae fy nghalon yn stormus 47 Gungrog Hill, Y Trallwm, Powys Mae’r clustogau y tu ôl i mi Mae’r blancedi yn drwm Dw i’n garcharor yn fy ngwely Mae’r ffenest yn galw arna i. Mae’r haf wedi dod i ben, felly dyma bos gan Richard Dawe cyfieithu gyda geiriau sy’n perthyn i’r adeg Gol. Ysgrifennodd Richard y gerdd uchod yma o’r flwyddyn. Y gair ‘i lawr’ (5,4) ydy enw tra roedd yn yr ysbyty yn cael llawdriniaeth rhywbeth rydyn ni’n casglu i’w fwyta. ar ei galon. Diolch yn fawr iawn iddo am ei Llenwch y geiriau yn y sgwariau ar draws a gyfraniad. Plu’r Gweunydd, Hydref 2017 21

Yr ydym yn edrych ymlaen yn fawr at MEIFOD groesawu aelodau hen a newydd yn ogystal â dysgwyr sydd am ymarfer siarad Cymraeg. Morfudd Richards Mae rhaglen ddiddorol wedi ei llunio, rhywbeth 01938 500607 at ddant pawb gobeithio! [email protected] Dathlu, dathlu a mwy o ddathlu!! Yr ydym yn estyn ein llongyfarchiadau i deulu Nain a Taid Pentrego. Mae Haf a Phil wedi dathlu eu Llongyfarchiadau mawr i Holly ac Olly sef penblwydd priodas arian, Ffion yn dathlu merch Parch. Jane James a Nick ar penblwydd yn 21ain a Sion yn 18 oed. Wel cafwyd parti mawr yn y sied ddefaid i ddathlu enedigaeth merch fach Vesper Evelyn. Bydd Mae agor ysgol Gymraeg newydd ym Mhowys gyda theulu a ffrindiau. Casglwyd swm cryn dipyn o sbwylio dwi’n siwr. yn gwneud “byd o wahaniaeth”, yn ôl y anhygoel o dros £1,515 o roddion i’w rannu Graddio Pennaeth. rhwng tair elusen arbennig sef Epilepsi DU, Ysgol Gymraeg y Trallwng yw’r gyntaf yn y Canser DU ac Apêl Lingen Davies. Parti a dre’ ac fe wnaeth groesawu 76 o ddisgyblion hanner!! wrth agor ei drysau ddechrau’r tymor hwn. Priodas Dywedodd y Pennaeth, Bethan Bleddyn, bod Llongyfarchiadau i Ed Gittins, Ystum Colwyn ei sefydlu’n ateb galw yn lleol ac yn gyfle i a briododd â Laura Thompson o Lanrhaeadr “drwytho’r disgyblion yn yr iaith yn ddyddiol”. ym Mochnant ddydd Iau 14eg o Fedi yn Ty’n Yn y gorffennol, roedd addysg Gymraeg ar D@r Hall, Llangollen. gael yn y Y Trallwng drwy ffrydiau yn Ysgol Pob dymuniad da i’r cwpl ifanc. Fabanod Ardwyn ac Ysgol Gynradd Dymuniadau Gorau Maesydre. Hoffem longyfarch a dymuno yn dda i bobl ifanc ein hardal ar lwyddo yn eu harholiadau, dymunwn yn dda iddynt ym mha bynnag lwybr y byddant am ei ddilyn. Amser cyffrous yn wir iddynt - mae’n go dawel acw!! Cyfarfod Diolchgarwch Mi fydd y Cyfarfod Diolchgarwch eleni yn cael ei gynnal yng nghapel yr Annibynwyr ar y 3ydd ar 4ydd o Hydref am saith o’r gloch. John Ellis fydd yn pregethu nos Fawrth yn Gymraeg a Mrs Ruth Weston o Lanfyllin nos Fercher yn y Saesneg. Llongyfarchiadau i Gwyn Davies ar ennill gradd Clwb 200 Meifod Ond yr ysgol newydd yw’r ysgol benodol mewn Cyfrifeg, Busnes, Cyllid a Rheolaeth o Mis Awst: cyfrwng Cymraeg gyntaf yn yr ardal. goleg Caerefrog. £15- Nicola Gwalchmai, Islwyn, Meifod Am y tro, bydd yr ysgol ar hen safle Ysgol Mae’n gweithio yn yr Amwythig ac yn gwneud £10 Wyn Isaac, Heol Bowys Llanfair Fabanod Ardwyn ond bydd yn symud yn cwrs Cyfrifeg Siartredig ar hyn o bryd. Pob lwc Caereinion barhaol i hen safle Ysgol Gynradd Maesydre i ti Gwyn. £10 Francis E Lewis, Dudley House, Meifod “ymhen dwy flynedd”. Cymdeithas Gymraeg Mis Medi: Dywedodd Ms Bleddyn mai’r “her” i’r ysgol Yr ydym am gychwyn ein noson agoriadol nos £10 – Eli Owen, Cae Dafydd, Meifod nawr yw “cynyddu niferoedd” y disgyblion cyn Iau, Hydref 12fed am 7:30yh ym Meifod yng £10 Mrs M Lewis, White House, Meifod iddyn nhw symud i’r adeilad newydd. nghwmni Ger bach o Drawsfynydd. Ychwanegodd ei bod yn credu bod ‘na alw am fwy o ddarpariaeth addysg Gymraeg yn yr ardal, gan gynnwys addysg uwchradd. Fe ddywedodd ymgyrchydd lleol ei bod yn IVOR DAVIES “falch iawn” o weld yr ysgol yn agor a’i fod yn PEIRIANWYR AMAETHYDDOL “gam pwysig”. Revel Garage, Aberriw, Y Trallwng BANWY BAKERY Dywedodd Nia Llywelyn o Gymdeithas yr Iaith mai “brwdfrydedd y bobl leol” arweiniodd at Trwsio a gwasanaethu peiriannau fferm yr sefydlu’r ysgol a bod angen i Gyngor Powys holl brif wneuthurwyr “ ymroi i hyrwyddo’r ysgol... i bob teulu o ba CAFFI bynnag gefndir yn y Trallwng”. Bara a Chacennau Cartref Ychwanegodd: “Rhaid hefyd paratoi ar gyfer Popty Talerddig yn dod â Bara a Chacennau bob dydd Iau rhagor o ysgolion Cymraeg yn y sir ar frys, a Bara Henllan yma bob dydd ond dydd Sul symud ysgolion presennol lan y continwwm iaith. Te Angladdau. Arlwyo i Bartïon. Saladau “Yn y pen draw, rhaid i bawb ym Mhowys gael AR AGOR addysg fydd yn eu galluogi i ddefnyddio’r Llun – Gwener 7.30 a.m. – 5.00 p.m Gymraeg - mae’r mwyafrif helaeth yn cael eu Sadwrn 7.30 a.m. – 2.00 p.m. hamddifadu ar hyn o bryd.” Ffôn/Ffacs: 01686 640920 Cysylltwch â Rita Waters ar 01938 810952 neu e-bostiwch: Ffôn symudol: 07967 386151 [email protected] Ebost: [email protected] www.banwybakery.co.uk www.ivordaviesagri.com STRYD Y BONT, LLANFAIR CAEREINION, SY21 0RZ POST A SIOP LLWYDIARTH Ffôn: 820208 KATH AC EIFION MORGAN yn gwerthu pob math o nwyddau, Petrol a’r Plu 22 Plu’r Gweunydd, Hydref 2017

LLANLLUGAN Lansio’r Siarter Iaith ym Mhowys Cefais y fraint o fynychu cyflwyniad cyffrous gymdeithas. Yn drychinebus i ni o ardaloedd I.P.E. 810658 yn Ysgol Dafydd Llwyd, sef lansiad y Siarter Gogledd Powys oedd clywed am y Iaith ym Mhowys. Roedd yn wir bartneriaeth gryf oedd rhwng yr ysgol hon ac Cofio ysbrydoliaethol clywed y cyflwyniadau am Ysgol Uwchradd Gymraeg, Ysgol Uwchradd hanes sefydlu’r Siarter a sut mae hyn yn Ystalyfera. Mae gan y disgyblion yma gyfle Rydym yn cofio am y rhai sydd wedi bod am cynorthwyo’r weledigaeth i gael miliwn o i ddewis addysg Gymraeg dros eu ffin. Y lawdriniaeth yn ddiweddar sef Mrs Jennie Hill, siaradwyr Cymraeg erbyn 2050. Clywsom sut disgyblion sydd efo dewis i fynd am addysg Rhos; Cyril, Dwyrhiw; Meurig Pencoed a’ mae ysgolion Gwynedd wedi mynd i’r afael â dros y ffin o’r ardal hon yw’r rhai sy’n mynd i Primrose Lewis (gynt o’r Pencoed) ac Ellis gweithredu’r Siarter eisioes. Sir Amwythig - does dim addysg Gymraeg (gynt o’r Sychnant). Dymunwn wellhad buan Roedd yn wir obeithiol clywed sut mae yno. Mae gwaith pontio gydag Ysgol iddynt i gyd. gweithredu camau’r Siarter wedi ysgogi a Ystalyfera yn dechrau gyda disgyblion Priodas hyrwyddo defnydd o’r Gymraeg o fewn a thu Blwyddyn 5 ac mae bron pob teulu yn dewis Llongyfarchiadau i Edward Ringrose, allan i ysgolion a hefyd o fewn cymunedau. i’w plant fynd i’r ysgol yma sef ysgol uwchradd Pendinas ar ei briodas yn ddiweddar a phob Pobl, plant a chymunedau sy’n hyrwyddo Gymraeg. Trueni a thristwch sydd i deuluoedd dymuniad da i’r dyfodol. dwyieithrwydd go iawn. a disgyblion a fyddai’n dymuno yr un cyfle yn Swydd Newydd Yn fwy na dim, y syndod o glywed bod yr ardal yma. Dydi’r cyfle ddim yma. Pa mor Llongyfarchiadau i David Oliver sy’n mynd i disgyblion yn ymfalchïo yn eu Cymreictod a’u drist ydy hi i athrawon weithio’n galed yn yr weithio fel Rheolwr Prosiectau i Filfeddygon bod yn awyddus i ddefnyddio’r iaith ar bob ysgolion cynradd yn yr ardal hon i hybu’r iaith Hafren, y Drenewydd. Bydd hon yn swydd cyfle heb orfod cael oedolion yn eu gwarchod ond yna wybod nad oes cyfle i’w disgyblion amrywiol a bydd David yn sicr o fod yn a’u hatgoffa i siarad Cymraeg. Un o’r pethau ddilyn eu pynciau yn y Gymraeg, mae’r gaffaeliad mawr i’r cwmni. Bydd colled fawr mwyaf cadarnhaol oedd bod aelod o gabinet dewisiadau yn lleihau o hyd. Felly maent yn ar ei ôl yn Swyddfa’r Urdd dwi’n si@r. y Cyngor Sir yn bresennol yn ogystal ag un o colli’r fraint a’r cyfle o wir ddwyieithrwydd. Pam o pam? brif swyddogion addysg y Sir. Nid ydy dwyieithrwydd yn golygu ambell ‘fore Flwyddyn a hanner yn ôl gosodwyd mainc gan Roedd y cyflwyniad dechreuol gan ddisgyblion da a phnawn da’. Mae’n golygu medru gangen W.I. Cefn Coch i ddathlu 100 Dafydd Llwyd, y cyflwyniad a ddaeth yn cyfathrebu sef siarad ac ysgrifennu mewn mlwyddyn sefydlu’r mudiad. drydydd yn Eisteddfod Pen-y-bont ar Ogwr iaith gywir safonol yn y Gymraeg a’r Saesneg, Prynodd a phlannodd Maldwyn 10 o goed ffyrs yn cyhoeddi gwerthfawrogiad y disgyblion hyn hynny yw mewn dwy iaith cystal â’i gilydd. bach a fyddai ymhen amser yn tyfu i fod yn o’u hysgol Gymraeg ond yn cyfleu’r tristwch Trueni i aelod cabinet Powys efo cyfrifoldeb gysgod o amgylch y fainc. nad oes dilyniant a pharhad mewn addysg am Addysg fethu’r cyflwyniad olaf. Ond meddyliwch y sioc a’r siom y bore o’r uwchradd iddynt. Yn sicr, mae’n wefreiddiol Os ydym ni yn yr ardal hon yn mynd i weld blaen o ddarganfod bod rhywun wedi torri’r mynd o gwmpas Ysgol Dafydd Llwyd, ysgol gwahaniaeth, yn sicr mae’n rhaid inni gael coed ifanc yn y bôn at y gwraidd. Byddai’n sy’n rhoi’r fath flaenoriaeth i’r Gymraeg yn y gwell gweledigaeth gan ein Cyngor Sir. ddiddorol gwybod pam a phwy oedd yn gyfrifol Drenewydd. Llongyfarchiadau i bawb sydd Deuthum adre gyda theimladau cymysg iawn am y weithred hon. wedi gwireddu’r freuddwyd a gobeithio y - llawenydd mawr am y llwyddiant yn Nafydd Yn yr Ysbyty gwelwn hyn yn digwydd yn Ysgol Gymraeg y Llwyd ac yn Ne’r Sir ond hefyd gofid am y Trallwng. Golygyddion: Anfonwn ein dymuniadau gorau sefyllfa druenus yn nes adre. Nid yw hyn Yna clywsom am lwyddiant Ysgol Dyffryn y at Ifor Evans, Belan-yr-argae sydd yn Ysbyty oherwydd diffyg ymroddiad ein hathrawon Glowyr o Ystradgynlais, ysgol Gymraeg Amwythig ar hyn o bryd. cynradd sy’n brwydro mor galed yn erbyn y newydd, arall ym Mhowys. Maent hwy wedi lli. llwyddo i gael Gwobr Efydd a Gwobr Arian y Roedd lansiad y Siarter yn llwyddiannus iawn. Siarter. Gwych oedd clywed y brifathrawes Tybed pa mor llwyddiannus fydd medru ei yn cyfeirio at sut oedd hyn wedi cael mabwysiadu? dylanwad mor gryf ar rieni, y gymuned a’r Buddug Bates Yvonne Deg Hoff Englyn Steilydd Gwallt Gwahoddiad caredig yw hwn: gwahoddiad i ardal yr awdur a blwyddyn geni / marw. holl garedigion y pethe, ac yn arbennig i’r · Gellir cynnwys unrhyw un o ffurfiau’r englyn, Ffôn: 01938 820695 cannoedd lawer sy’n mawr werthfawrogi nid yr englyn unodl union mwyaf cyfarwydd neu: 07704 539512 traddodiad barddol cyfoethog Cymru. yn unig. O blith mesurau cerdd dafod, yr englyn, bid · Os yw englyn yn rhan o gyfres, da fyddai si@r, yw un o’r rhai mwyaf poblogaidd. A dyna nodi hynny. Hefyd, tyllu Ar gyfer eich holl amcan y nodyn hwn: estyn gwahoddiad · Gorau oll os gellwch restru’r englynion yn clustiau a ofynion gwallt. diffuant i chwi anfon ataf destun eich hoff nhrefn blaenoriaeth. Ond nid yw hynny’n ddeg englynenglyn. orfodol. thalebau rhodd. Yn ogystal ag ennyn diddordeb pellach yn hoff · Gyda’r casgliad o englynion dylid nodi eich englynion y Cymry, y gobaith yw codi swm enw, cyfeiriad (yn cynnwys cyfeirnod sylweddol o arian tuag at Eisteddfod post), rhif ffôn, a chyfeiriad e-bost. Genedlaethol Caerdydd, Awst 2018 (gw. · Y dyddiad cau yw 1 Ebrill 20182018, ond isod). Cyhoeddir y deg englyn a ddaeth i’r brig, gorau po gyntaf i anfon ataf: Cwm Eithin, a detholiad o’r gweddill, ynghyd ag enwau 37 Heol Sant Mihangel, Llandaf, pawb a gyfrannodd. Caerdydd, CF5 2AL. Tel. 029 2056 Rhai cyfarwyddiadau pellach: 6249. [email protected] · Anfoner testun teipiedig o’r englynion ar Byddai’n hyfrydwch arbennig i mi pe bai bapur A4A4. ugeiniau lawer ohonoch yn mynd ati mor fuan Gyda’r englynion gofynnir yn garedig ichwi â phosibl i ddewis eich hoff englynion. Yr un anfon rhodd o £25 (neu fwy, os dymunwch). modd, i annog eraill drwy ddangos y Y siec yn daladwy i: Eisteddfod gwahoddiad hwn i unigolion, cymdeithasau, Cysodir ‘Plu’r Gweunydd gan Genedlaethol CaerdyddCaerdydd. dosbarthiadau cerdd dafod, ac ati. Catrin Hughes, · Dylid nodi enw awdur pob englyn, os yw’n Canmil diolch am eich cefnogaeth a phob a Gwasg y Lolfa, Talybont sydd wybyddus. Yn arbennig gydag awduron llai dymuniad da. yn ei argraffu cyfarwydd, gorau oll os gellir hefyd ychwanegu Robin Gwyndaf yn gryno unrhyw wybodaeth bellach, megis Plu’r Gweunydd, Hydref 2017 23

yn eu dilyn gydol gweddill y ganrif. Fel y dywed CYSTADLEUAETH SUDOCW O’R GORLAN y diweddar W J Jones yn Atlas Hanesyddol O’R GORLAN Maldwyn, Eisteddfod Wrecsam 1820 oedd yr Gwyndaf Roberts un gyntaf i Dalaith Powys ei chynnal a hynny yn Neuadd y Dre 13 Medi 1820. Erbyn Trallwm 1824, tri diwrnod oedd hyd yr Eisteddfod sef Bu’n rhaid i’r Parchedig David Rowland (Dewi 7-9 Medi. Yn ôl Thomas Parry, un o awdlau Brefi, 1782-1820) ddod adref yn 1817 o St gorau ei chyfnod oedd Dinistr Jerusalem gan John’s, Newfoundland lle bu’n genhadwr dan Eben Fardd a ysgrifennwyd pan oedd y bardd nawdd y Gymdeithas er Lledaenu’r Efengyl yn llanc 21 mlwydd oed a Chadair Trallwm yn mewn gwledydd tramor, oherwydd ei fod yn wobr am ei gampwaith. dioddef o’r ddarfodedigaeth. Roedd wedi bod Nid oes ofod i sôn am bob un o’r hen yng Nghanada ers Mehefin 1810 ond cyn bersoniaid ond priodol yw nodi bod Ifor Ceri mynd i’r maes cenhadol fe fu’n dal curadiaeth wedi graddio o Rydychen ac wedi Carno a Llanwnnog am ddwy flynedd. Y gwasanaethu fel capten ar ddwy long ryfel Parchedig John Jenkins (Ifor Ceri 1770-1829) cyn iddo ddod i Ceri yn 1807. Ei brif ddiddordeb a’i cefnogodd i fynd i St John’s ac ar ôl dod oedd casglu hen alawon a welir yn ei lawysgrif yn ôl i Gymru, fe dreuliodd sawl wythnos o Melus-Seiniau Cymru. Trosglwyddwyd llawer ddiwedd Rhagfyr 1817 i ddechrau Ionawr 1818 o’r alawon i Bardd Alaw a Jane Williams Aberpergwm, a hwy gafodd y fraint o’u yn ficerdy Neo-gothig ysblennydd lled-newydd ENW: ______Ceri, sef The Moat, adeilad a gynlluniwyd fe cyhoeddi yn y Welsh Harper ac Ancient Welsh gredir gan John Nash. Music. Roedd Ifor Ceri, (neu Ifor Hael fel y gelwid ef Gwallter Mechain oedd y mwyaf disglair yn CYFEIRIAD: ______gan ei gydnabod, ar bwys ei garedigrwydd fel ei ddydd o bersoniaid Maldwyn. Ganwyd ef lletywr) yn ôl ei arfer wedi gwahodd sawl hen yn Llanfechain a gadawodd yr ysgol yn 12 ______gyfaill ato i’r Moat adeg Calan 1818. Yn eu oed i ddysgu bod yn gowper. Oherwydd ei Daeth 35 ymgais trwy’r post mis yma. Diolch plith oedd Thomas Richards (1754-1837) ficer ddoniau barddonol anogwyd ef i fynd i yn fawr iawn i’r canlynol am gwblhau’r pôs: Darowen a Walter Davies (Gwallter Mechain Rydychen a Chaergrawnt. Bu am gyfnod yn Oswyn Evans, Penmaenmawr; Leslie 1761-1849) a oedd ar y pryd yn ficer gurad ym Meifod, ac yn 1837 aeth i Vaughan, Abermaw; Delyth Thomas, Carno; Llanwyddelan a Manafon. Roedd y gw~r hyn Lanrhaeadr-ym-Mochnant a bu yno tan ei farw Bethan Davies, Penybontfawr; Gladys Davies, yn awyddus i Gymreigio’r Eglwys Sefydledig yn 1849. Roedd ganddo ddiddordeb mewn Llanidloes; Gwyneth Williams, Cegidfa; Cleds ac i gyhoeddi llawysgrifau gwerthfawr ac sawl maes ond efallai mai ei waith pwysicaf Evans, Llanfyllin; Rhiannon Gittins, Llanerfyl; ychwanegu cyfrol arall at y tair a ddaeth o’r oedd ei ddwy gyfrol enfawr ar Amaeth Eirwen Robinson, Cefn Coch; Arfona Davies, wasg rhwng 1801 ac 1808 o dan yr enw The Gogledd a De CymruCymru. Bu’n feirniad Bangor; Roger Morris, Yr Wyddgrug; Glenys Myvyrian Archaiology of Wales. I gyflawni hyn llenyddol gyda galw mawr am ei wasanaeth Richards, Pontrobert; Mavis Lewis, Llanfair; roedd yn rhaid cael arian a David Rowland gydol ei oes. Ef yw awdur yr englyn enwog i’r Barbara Jones, Llanfair; Joan Langford, (Dewi Brefi) a gafodd y syniad o ffurfio cyfnos - Llanfair; Llinos Jones, Ty’n y Wig; Wat, cymdeithas gyda’r bwriad o gynnal Y nos dywell yn distewi - caddug Brongarth; Gwylfa Jones, Llanfyllin; Eirys Eisteddfodau gan obeithio y gellid gwneud elw Yn cuddio Eryri, Jones, Dolanog; Maureen, Talar-deg, Llanfair; sylweddol. Cafodd Ifor Ceri air gydag esgob Yr haul yng ngwely’r heli, Linda Roberts, Abertridwr; J. Jones, Y Trallwm; T~ Ddewi, Thomas Burgess ac o gael nawdd A’r lloer yn ariannu’r lli. Anne Wallace, Llanerfyl; Jean Preston, Dinas Arglwydd Dinefwr galwyd cyfarfod yng Tra bo gweinidogion a phregethwyr Methodist Mawddwy; Iona Watkin, Llanfyllin; Beryl Nghaerfyrddin ym mis Hydref 1818. Ffrwyth o bob gradd wrthi yn egnïol yn lambastio Jacques, Cegidfa; Ann Lloyd, Rhuthun; Eirlys y cyfan oedd sefydlu’r Cambrian Society arferion anllad y werin yn eu tyb hwy ac yn Edwards, Pontrobert; David Smyth, Foel; Elen- gyda Dewi Brefi yn ysgrifennydd cyntaf iddi. nacáu mynediad i’r seiat i’r rhai a fyddai’n Gwern, Llansilin; Lisabeth Thomas, Stockport; Gan mai pedair esgobaeth a fodolai ar y pryd meiddio mynd i’r Eisteddfodau, roedd yr Ifor Roberts, Llanymawddwy; Megan Roberts, sef Bangor, Llanelwy, T~ Ddewi a Llandaf, (Ni Eglwyswyr hyn wedi gweld gogoniant yr hen Llanfihangel; Linda James, Llanerfyl ac Ann ddaeth Mynwy i fodolaeth tan 1921 ac draddodiadau ac yn gwneud eu gorau i’w Evans, Bryncudyn. Aberhonddu ac Abertawe yn 1923), sefydlwyd dyrchafu i dir uwch. Ymhen cenhedlaeth neu I fewn â’r enwau i’r fasged olchi a’r enw cyntaf cangen o’r Cambrian yn Nyfed, Gwynedd, ddwy roedd yr Anghydffurfwyr hwythau wedi allan o’r het ac yn ennill tocyn gwerth £10 i’w Gwent a Phowys. Ddiwrnod ar ôl sefydlu’r gweld y goleuni ac yn brysur yn dilyn ôl traed wario yn un o siopau Charlie’s yw Iona Watkin, Cambrian dechreuwyd ar y gwaith o drefnu yr hen bersoniaid llengar. Tynybwlch, Llanfyllin. Eisteddfod Daleithiol Caerfyrddin 1819. Dros Bu’n rhaid disgwyl tan 1913 i sefydlu Y mis nesaf bydd yr enillydd lwcus yn derbyn gyfnod o bymtheg mlynedd fe gafwyd deg Cymrodoriaeth Cadair Powys a Gorsedd tocyn gwerth £10 i’w wario yng nghaffi y Eisteddfod safonol dros ben: Caerfyrddin (Ivy Talaith Powys ac i ddechrau cynnal Cwpan Pinc, Llangadfan. Bush) 1819, Wrecsam 1820, Caernarfon Eisteddfodau Talaith Powys o 1921 ymlaen. Anfonwch eich atebion at Mary Steele, 1821, Aberhonddu 1822, Caerfyrddin 1823, y Tybed na ddylid yn 2018 wneud rhywbeth i Eirianfa, Llanfair Caereinion, Y Trallwm, Trallwm 1824, Aberhonddu 1826, Dinbych nodi dau ganmlwyddiant sefydlu’r Cambrian Powys, SY21 0SB neu Catrin Hughes, Llais 1828, Biwmares 1832 a Chaerdydd 1834. Society a gwaith arwrol yr hen bersoniaid Afon, Llangadfan, Y Trallwm, Powys, SY21 Er bod y gyfres gyntaf o Eisteddfodau llengar yn gosod safonau aruchel i’w 0PW erbyn dydd Sadwrn Hydref 21. Taleithiol wedi dod i ben yn 1834 roeddent heisteddfodau yng nghyfnod llwm a digon di- wedi llwyddo i osod safon aruchel y bu eraill urddas yr hen eisteddfodau tafarn? MARS WAYNE SMITH Annibynnol

‘SMUDGE’ TANWYDD Ymgynghorwyr Ariannol Annibynnol &$575()‡$0($7+<''2/ ‡',:<',$12/‡0$61$&+2/ Trevor Jones PEINTIWR AC ADDURNWR OLEWON AMAETHYDDOL POTELI NWY Rheolwr Datblygu Busnes 24 mlynedd o brofiad BAGIAU GLO A CHOED TAN TANCIAU OLEW Old Genus Building, Henfaes Lane,

ffôn Cwpan Pinc BANWY FEEDS Y Trallwng, Powys, SY21 7BE POB MATH O FWYDYDD Ffôn 01938 556000 01938 820633 ANIFEILIAID ANWES A BWYDYDD FFERM Ffôn Symudol 07711 722007

07971 697106 01938 810242/01938 811281 Morgeisi * Pensiynau * Buddsoddiadau * Cynilion * Yswiriant Bywyd * Diogelu Incwm 10% i ffwrdd gyda’r hysbyseb hon [email protected] /www.banwyfuels.co.uk * Adeiladau a Chynnwys 24 Plu’r Gweunydd, Hydref 2017 PRI DASAU COLOFN MAI

Myffins Mafon Duon ac Afal 200gm (½ pwys) o ffl@r codi 2 llond llwy de o bowdr codi 50gm (2 owns) o geirch 25gm (owns) o gneuen goco 50gm (2 owns) o siwgr demerara llond llwy fwrdd o olew (olewydden neu rêp) 1 @y mawr ½ llond cwpan o laeth llond llwy fwrdd o flâs fanila 1 banana fach wedi ei gwasgu 100gm (4 owns) o fafon duon ½ afal bach Bramley wedi ei dorri’n ddarnau mân

Cymysgu’r cynhwysion sych gyda’i gilydd mewn bowlen. Curo’r @y, llaeth, olew, y fanana a’r blas fanila mewn jwg. Ei arllwys i ffynnon yng nghanol y cynhwysion sych a chymysgu’r cyfan yn ysgafn.

Dylan ac Emma Llongyfarchiadau i Dylan Roberts (Wig Fach gynt) ac Emma Sanders ar achlysur eu priodas Troi y ffrwythau i mewn i’r gymysgedd hon. yn ddiweddar. Cynhaliwyd y gwasanaeth yng Nghapel Dolanog dan ofal Mr John Ellis gyda’r Yna ei rhannu i gasau myffins a gwasgaru neithior a pharti nos yn dilyn yn Neuadd Bentref Pontrobert. ychydig o geirch ar wyneb pob un. Pobi am tua 20 munud mewn ffwrn tymheredd 2000C/ Bethan a Ben Nwy 7. Mwynhau’r myffins yn boeth neu oer. Priodwyd Bethan Goulden, Penyrwtra, Llanfair gynt a Ben yn ystod yr haf. Mae Bethan yn Registrar yn Ysbyty’r Royal Free yn Hamp- stead a Ben yn ‘Risk Ana- lyst’ gyda HSBC yn Ca- nary Wharf, Llundain. Llongyfarchiadau hefyd i frawd Bethan, Murray, sydd wedi cael swydd fel Darlithydd ym Mhrifysgol Nottingham. Mae Robert, brawd arall Bethan, wedi symud i Ganada i fyw at ei wraig, Tamara, sydd bellach yn Feddyg Teulu ym Mon- treal. Erbyn hyn mae Robert yn astudio am PhD ac yn mynd i fod yn gweithio fel meddyg hefyd yn yr adrannau Brys ac Argyfwng ym Montreal, lle bydd yn gallu gwneud defnydd helaeth o’i Ffrangeg a’i Arabeg! Atebion i’r Pos Cyfieithu: Ar draws: mes, gwiwer, hydref, dail, coelcerth, mis Medi, cnau, concyrs, cynhaeaf. Y gair ‘i lawr’: mwyar duon