Itandleiste Des Titelblattes Der Grammatik. * Die Weltbesehreibung
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
Itandleiste des Titelblattes der Grammatik. * Die Weltbesehreibung. 1. IOANNIHONTER CORONENS« SIS RVDIMENTORVM CO* fmographit libri duo. Quoru prior Ajlronomitt, poßvrior Geo* graphite prinapi^ brcuißime com* pl'cäitur. Ccclorm partes, ¡kÜB mm flatibus, amnts, RcgMcfc cum populis, parue libelle te/tes, S EPTENTRIO. MERIDIES. Titelblatt der ersten Auflage der Kosmographie. (Originalgröße.) Hontems' Schriften ed. Netolicckn. 9 131 IOANNIS HONTER CORONENSIS RVDIMENTORVM COSMOGRAPHIAE AD TRANSYLVANOS. Liber Primus. Postquam procul a patria, multis ultro citroque iactati sumus erroribus, percari Transylvain, nec officium, quod amicis debemus, 5 hactenus ex voto praestare potuimus, operae pretium facturi vide- bamur, si, quos in tantis discordiarum furoribus adire nequimus, saltern nostris scriptis aliquando inviseremus, non tam ut liane peregrinationis molestiam falleremus, quam ut nostrani erga vos voluntatem hac ratione testaremur. En igitur mittimus vobis 10 cosmographicae artis rudimentum, ex probatissimis auctoribus ut- cumque congestum, breve quidem et perexiguum, sed generalissima quaeque ac scitu dignissima in se complectens. In quo tametsi nova vetustis, Graeca Latinis et nonnunquam barbaris admiscuimus, minime tarnen haec omnia perplexe involuimus. Itaque, si vos, 15 adhibitis tabulis ac notatis rebus ubique locorum gestis, diligente!· in his (quantulacumque sint) versati fueritis, non diffidimus, quo- minus cetera ex fis consecuta, quae nos brevitatis causa silentio pressimus, olim vestro Marte pervestigaturi sitis. Quae vero demon- strationibus ac viva voce magis indigere videbantur, fido praecep- 20 tori committimus ; nos enim praeter compendiariam introductionem nihil supervacaneum noviciis tironibus obtrudendum censuimus ; earn si diligenti ratione (ut speramus) consecuti fueritis, neque vos studii vestri neque nos industriae posthac unquam paenitebit. COSMOGRAPHIA est totius mundi, id est caeli et terrae 25 et eorum, quae in fis continentur, descriptio. Astronomia est quae scrutatur ortus, obitus motusque siderum. Astrologia autem ex his, quae futura sunt, praevidet. Geographia est, quae terrae si tum cum locorum enumeratane 30 describit. Chorographia autem loca quaedarn seorsum et a ceterorum comparatione separata considérât. Mundus est duplex. Superior, a quibusdam intelligibilis, et in- ferior, etiam sensibilis dictus, 35 9* 132 In mundo superiori primum observantur planetae, quorum ordo, nomina et characteres hi sunt: : Luna j) Mars c? Mercurius $ Jupiter 5 Venus $ Saturnus T? Sol © ' ' Post sequitur fìrmamentum seu primum mobile, in quo notantur dupliees circuii, maiores scilicet et minores. Maiores sunt, qui mundum in partes aequales secant, ut zodi- 10 acus, aequàtor, gemini, coluri, horizon, meridianus et lacteus. Zodiacus est circulus obliquus, qui utrumque tropicum in . principio Cancri et Capricorni contingit. Aequàtor est circulus rectus, qui.zodiacum in principio Arietis et Librae intersecat. 15 Coluri sunt circuii duo per utrumque polum transeúntes, quorum alter solstitia, alter aequinoctia contingit. Horizon est circulus, qui hemisphaerium superius ab inferiori dividit. Meridianus est circulus, qui per punctum verticis et utrumque 20 polum transiti Lacteus circulus est candidus, qui solus ex omnibus in caelo nocte serena conspicitur. Circuii minores dicuntur, qui orbem in partes inaequales dividunt, ut sunt arcticus et antarcticus, qui zonas temperatas finiunt. 25. Item duo tropici, unus per Cancrum, alter per Capricornum transiens. Et hi quidem quattuor circuii cum aequatore, com- muni voce paralleli, id est aeque distantes appellantur et quinqué zonas in caelo constituunt. · Axis est diameter per centrum mundi ad utrumque polum 30 transiens. Poli sunt duo puncta, in quibus caelum volvitur, quorum alter arcticus, alter vocatur antarcticus. Zodiacus dividitur in duodecim signa: signum unum in triginta gradus, unus autem gradus in sexaginta minuta. NOMINA SIGNORVM. Aries V f Libra A Veris j Taurus 8 Autumni Scorpius iff, Gemini H [ Sagittarius f Cancer <5p [ Capricornus Z 5 Aestatis < Leo SI Hiemis < Aquarius — • [ Virgo Hp ( Pisces X Ex his stellarum errantium domicilia voeantur, in quibus naturales quasdam virtutes exercent 'planetae ; ea sequens figura breviter commonstrabit: 10 Lunae <5p Martis V et îR Mercurii H et IR) Iovis / et X Veneris H et û Saturni Z ' et ss Solis SI Aspectus est certa planetarnm in signifero distantia, per quam 15 se mutuo iuvant aut impediunt. Eoruin characteres ac no- mina sunt haec: :Hexagonus est, cum duo planetae distant per sextanr partem zodiaci, id est per duo signa. • Tetragonus, quando planetae distant per quartam partem 20 zodiaci, id est per tria signa. A Trigonus, cum distant per tertiam partem zodiaci, id est per quattuor signa. · cP Oppositio est, quando planetae sunt in oppositis signis. é Coniunctio, cum duo planetae sunt in eodem signo. 25 Draco est figura duorum circulorum, quam solis ac lunae meatus efticiunt. SI Caput draconis est sectio, unde luna ad septentriones scandit. * 15 Cauda draconis est nota, unde ad austrum luna descendit. 30 Triplicitas est trium signoram in una qualitate convenientia quorum naturam, ordinem ac dominos sequens typus indicabit iV f * Ignea Si In die In nocte < © 11 t? b Terrea < np In die In nocte J 1 Z ll S f* In die In nocte I 1? Aerea { ¡£B u Aquea In die In nocte ] $ • 3 Signa, quae membris humanis addito lunae cursu tribuuntur V Capiti. J1 Lumbis. b Collo. "I Pudendis. H Brachiis. Coxis. § Pecto[ri], stoma[cho] et pul[moni]. Z Genibus. Si Dorso ac lateribus. — Cruribus. Hp Ventri ac: visceribus. X Pedibus. NOMINA STELLARVM FIXARVM. EX AVSO[NIA]. Ad boreae partes Arcti vertuntur et Anguis Post has Arctophylax pariterque Corona Genuque, Prolapsus, Lyra, Avis, Cepbeus et Cassiopea, Auriga et Perseus, Deltoton et Andromedae astrum, Pegasus et Delphin Telumque, Aquila Anguitenensque. Hinc Aries, Taurus, Gemini, Cancer, Leo, Virgo, Libraque, Scorpius, Arcitenens, Capricornus et umani Qui tenet, et Pisces ; post sunt in partibus austri 135 Orion, Procyon, Lepus, ardens Sirius, Argo, ' Hydrus, Chiron, Turibulum quoque, Piscis et ingens; Hunc sequitur Pistrix simul Eridanique fluenta ; Stellae fixae, quae proprias quasdam appellationes sibi vendicarunt: Pleiades sunt stellae sex in dorso Tauri, . 5 Hyades sunt quinque stellae in capite Tauri, . ' Propus stella, quae pedes Geminorum praecedit. Praesaepe stellae quae in Cancro nubeculam referunt. Aselli duae stellae, quae iuxta Praesaepe cerniintur. Stella regia, quae in corde Leonis notatur. 10 Spica, stella in Virginis summa sinistra manu. Vindemiator, quae iuxta Virginis dextram alam figitur. Urna, quattuor stellae in summa dextra Aquarii, Vinculum stellae a Piscium caudae partibus deinceps sitae. Nodus lucida stella, quae in summo Vinculo conspicitur. 15 Arcturus, stella clarior inter Bootae pedes collocata. Olenia capra, illustris stella in Aurigae sinistro umero, Haedi stellae duae in eiusdem Aurigae sinistra manu. Canópus, stella lucidior in summo Argus gubernaculo, Sirius, stella in ore Canis maioris fixa. 20 Plaustrum, septem stellae clariores in Ursa maiore. Ortus et occasus siderum trifariam observantur. Est enim ortus cosmicus seu matutinus, quando sidus mane cum sole exoritur. Chronicus seu vespertinus, quando stella vesperi sole occidente supra horizontem ascendit. 25 Heliacus, quando stellae propter longam distantiam solis inci- piunt apparere. Occasus cosmicus est, cum solis ortu stellae occidunt. Chronicus, quando stellae vesperi cum sole occidunt. Heliacus, cum propter solis accessum stellae videri desinunt. 30 Longitudo stellarum est earum distantia ab initio Arietis. Urbium autem longitudo est earum distantia a meridiano, qui transit per insulas fortunatas. Latitudo stellarum est earum a linea ecliptica, id est a medio signiferi distantia. 35 Urbium autem latitudo est eorum distantia ab aequatore. Item declinatio stellarum est earum distantia ab aequatore. Altitudo autem stellarum est elevatio earundem supra hori- zontem. Meridiani dicuntur circuii per zenit alicuius loci et utrumque polum transeuntes. Quorum sesquialter, id est quindecim gradus, uni liorae correspondent. Describuntur autem triginta sex: singuli decern gradus habentes, quorum magnitudo quanto longius ab aequinoctiali recedit, tanto magis decrescit et fit strictior. At vero singuli gradus longitudinis sub aequatore. Latitudinis autem ubique terrarum stadia quingenta continent. Quorum magnitudo sic est colligenda: Quattuor ex granis digitus formabitur unus, Est quater in palmo digitus, quater in pede palmus, Quinque pedes passum faciunt, passus quoque centum, Quinque et viceni stadium dant, sed miliare Octo dabunt stadia et duplatum dat tibi leucam. Partes mundi inferioris sen corruptibilis sunt terra, aqua, aer et ignis, quae generali vocabulo simul elementa dicuntur. Ex terra et aquis duae quaedam exhalationes feruntur in supériorem regionem aeris, quarum una sicca, altera umida est. Et ex umida quidem generantur nebulae, rores, pruinae, nubes, imbres, nives et grandines. E sicca autem venti, tonitrua, fulgura, fulmina et similia. Praeter haec in aere quoque apparent irides, areae, virgae, lampades, cometae et cetera his similia. Orbis terrarum ab oriente in occidentem quinque plagis distin- guitur. Mediam aestus infestât, frigus ultimas. Inter has utrimque iacentes duae propter aeris temperiem ceteris sunt magis habitabiles. Earum alteram nos incolimus, alteram Antichthones. Et si qui homines solum pedibus nostris oppositum tenent, Antipodes vocantnr. Clima est spatium terrae inter duos