Viking Air Series 400 Jaargang Nr 2 | 2018 € Jaargang Nr 2 | 2018

2 Het grootste Nederlandstalige luchtvaartmagazine www.pilootenvliegtuig.nl 9,95

VIKING AIR SERIES 400 JAARGANG NR 2 | 2018 € JAARGANG NR 2 | 2018

e SUCCESVOLLE OPVOLGER 25 DHC-6 SERIES 100 TWIN OTTER

B-52 STRATOFORTRESS MET NIEUWE MOTOREN OP NAAR DE HONDERD JAAROVERZICHT ONGEVALLEN 2017 BP BURGERLUCHTVAART WAS NOG NOOIT ZÓ VEILIG

01_cover.indd18PIV002-cover.indd 1 1 14-01-1816-01-18 16:4308:36 Handig! Abonnees van Piloot en Vliegtuig kunnen dit magazine ook online lezen!

envliegtuig.nl

12 Het grootste Nederlandstalige luchtvaartmagazine www.piloot

9,85

JAARGANG NR 12 | 2017 2017 | 12 NR JAARGANG

€

e 24

Lees dit nummer digitaal via pilootenvliegtuig.nl/ magazine

FOKKER 70 FAREWELL!

PIPISTREL ALPHA ELECTRO ‘ELEKTRISCHE’ VLIEGLESSEN OP HILVERSUM LAZARUS TIJDENS DE LANDING

BP BIJNA CATASTROFE DOOR DRONKEN CAPTAIN 13-11-1710-11-17 15:0710:53

01_cover.indd17PIV012-cover.indd 1 1 Meer weten? Op pilootenvliegtuig.nl staan ruim 80 digitale edities online. Nog geen abonnee? Ga dan naar pilootenvliegtuig.nl/abonneren en ontdek de voordelen

PRAAT MET ONS MEE! pilootenvliegtuig.nl facebook.com/PilootenVliegtuig @Pilootenvliegtuig tost_wartung_engl_110x130_0216.qxp_Layout 1 01.02.16 18:01 Seite 1

increased safety

We are an EASA maintenance organisation Maintenance and repair ◆ Releases ◆ Tow cable retractor winches ◆ Wheels and brakes Spare parts available from stock ◆ Control cables / cable connectors ◆ Cable tools ◆ Aircraft tires / tubes ◆ Aircraft wheels, axle sets ◆ Mechanical / hydraulic brake system

Tost GmbH Flugzeuggerätebau München Thalkirchner Straße 62 D-80337 München Tel. +49-(0) 89-544 599-0 [email protected] Fax +49-(0) 89-544 599-70 www.tost.de

Meld je aan voor een informatieavond in Utrecht

Deze avond is van 19.30 - 22.00 uur, aanmelden kan via www.epst.nl

MAART 19 MAANDAG Maak je droom waar wordt piloot!

APRIL Opleiding tot verkeersvlieger 23 MAANDAG • Uitgebreide selectie vooraf (COMPASS®) • Intensieve mentorbegeleiding MEI • Uitgebreide Jet Orientation Course op B737-800 of A320 simulator • Gratis gebruik van B737-800 simulator om je ervaring bij te houden 28 MAANDAG

Westkanaaldijk 5-11 3542 DA Utrecht The Netherlands [email protected] 030 - 238 32 32 www.pilootenvliegtuig.nl

Deze maand 35 De eerste DHC-6 Series 100 Twin Otter 56 Van de 744 gebouwde B-52 Stratofortress bom- vloog in 1965 met 550 pk sterke P&W PT6A-20 menwerpers vliegen er tegenwoordig nog 76. Om deze turboprops. Vier jaar later volgt de Series 300 met B-52’s de komende decennia operationeel te kunnen 680 pk sterke P&W PT6A-27-aandrijving. Dat mo- houden is het noodzakelijk de motoren te vernieuwen. del blijft tot 1988 in productie. Uiteindelijk wor- 40 ’Fractional Ow- De door de Amerikaanse luchtmacht vastgestelde den door De Havilland tussen 1966 en 1988 bijna nership’ of ‘gedeeld eigendom’ is in behoefte om de acht Pratt & Whitney TF33-P-3 850 vliegtuigen van dit type gebouwd. In 2007 de zakenluchtvaart al langer bekend. turbofan-motoren te vervangen gaat uit van vier nieuwe introduceert Viking Air de op modernere leest Reeds vele jaren geleden ontdekten motoren die ongeveer hetzelfde gewicht, volume en ver- geschoeide Series 400 Twin Otter. Tien jaar later zakenreizigers het voordeel om sa- mogen vertegenwoordigen als de huidige motorgondels 16 Er gaat nogal eens wat mis bij de introductie wordt de honderdste Series 400 afgeleverd. men met anderen een vliegtuig aan te aan de vleugels. van nieuwe (verkeers)vliegtuigen. Kijk maar naar de kopen om het gezamenlijk te gebrui- Dassault Aviation Falcon 5X zakenjet. Daar werden ken. Het onderhoud en het leveren deadlines regelmatig niet gehaald, orders doorge- van piloten worden daarbij overge- streept en data voor de marktintroductie meermaals laten aan ‘management’-bedrijven. verschoven. Waarna Dassault de stekker uit het pro- De NextGen Aviation Group met ves- ject trok. Een overzicht van de belangrijkste vertra- tigingen in Antwerpen en Oostende gingen en oorzaken in de recente geschiedenis van is zo’n managementbedrijf dat deze de burgerluchtvaart. diensten aanbiedt.

26 De Discovery XL-2 was ooit bekend als Liberty Aircraft XL-2. Aan de basis van beide vliegtuigen lag de door Ivan Shaw ontworpen Europa (XS) uit de jaren negentig van de vorige eeuw. Nog steeds leverbaar, en er zijn inmiddels meer dan duizend bouwkits verkocht naar 33 landen. Shaw hoopt met een gecertiﬁ ceerde variant door te kunnen dringen in de lucratieve markt van tweepersoonstrainers. Maar de economische crisis gooit roet in het eten. Nu probeert Discovery Aviation het opnieuw met de XL-2 Advanced.

In dit nummer: Een bonte aaneenschakeling van de belangrijkste luchtvaartontwikkelingen.

In the picture 62 Cessna Airmaster ‘World’s most effi cient airplane’ 42 JH Aircraft Corsair Miniatuur van Vought F4U Corsair 35 Viking Air Series 400 Twin Otter 43 CubCrafters accepteert bitcoin Vliegtuigbouwer gaat met tijd mee Industrie Columns 29 AMN Onderhoud op Teuge Status report 7 Column Lining Up Jan Cocheret 33 Diamond Aircraft In Chinese handen 26 Discovery XL-2 Terug op het toneel 21 Column Take-off Goof Bakker 40 NextGen Aviation Gedeeld eigendom in zakenluchtvaart 30 Bell Helicopter V-280 Valor Tiltrotor vliegt voor het eerst 31 AW109 Trekker EASA gecertifi ceerd Rubrieken On the job 32 P2008JC MK II Met certifi catie op zak naar 8 Nieuws & info 22 Merel Meulenbelt First Offi cer A320 met thuisbasis Milaan vliegopleider 20 O solo mio Héctor Lazos 50 AVIC AG 600 Kunlong Grootse amfi bische vliegtuig van China 34 Rectifi catie Van’s Aircraft Ongevalanalyse 51 BelugaXL Bouw megatransportvliegtuig op 39 Simulator AV-8BNA Harrier 74 2017: veiligste vliegjaar ooit Jaaroverzicht van ongevallen schema 44 Russisch nieuws 56 B-52 Stratofortress Haalt bommenwerper de honderd? 45 Vluchtigheden door Henk Heiden Opleiding 61 Analyse Regeneratie 46 Vliegschool EPST Opleiding voor specifi eke maatschappij En verder 78 Volgende maand Historie Ontwikkelingen 78 Colofon 50 RWD 13 Succesvolle driezitter 16 Deadline niet gehaald… Overzicht vertragingen nieuwe toestellen 54 Hammer-Hunt HH1 Zipper 25 Alles onder één dak Civiele en militaire luchtverkeersleiders bij elkaar

4 PILOOT EN VLIEGTUIG FEBRUARI 2018

04-05_inhoud.indd 4 16-01-18 11:32 www.pilootenvliegtuig.nl Door: Ruud Vos

56 Van de 744 gebouwde B-52 Stratofortress bommenwerpers vliegen er tegenwoordig nog 76. Om deze B-52’s de komende decennia operationeel te kunnen houden is het noodzakelijk de motoren te vernieuwen. 40 ’Fractional Ow- De door de Amerikaanse luchtmacht vastgestelde LELYSTAD AIRPORT nership’ of ‘gedeeld eigendom’ is in behoefte om de acht Pratt & Whitney TF33-P-3 de zakenluchtvaart al langer bekend. turbofan-motoren te vervangen gaat uit van vier nieuwe Reeds vele jaren geleden ontdekten motoren die ongeveer hetzelfde gewicht, volume en ver- Flughafen Berlin Brandenburg Willy Brandt (BER) gaat in zakenreizigers het voordeel om sa- mogen vertegenwoordigen als de huidige motorgondels 2020 open. Vergt nog een extra investering van een men met anderen een vliegtuig aan te aan de vleugels. slordige miljard euro, maar dan hebben onze Oosterbu- kopen om het gezamenlijk te gebrui- ren ook wat: een prachtige, acht jaar (!) te laat opgele- ken. Het onderhoud en het leveren verde luchthaven die geen 1,7 maar 5 miljard euro van piloten worden daarbij overge- heeft gekost. laten aan ‘management’-bedrijven. De NextGen Aviation Group met ves- Het vernieuwde Lelystad Airport zou op 1 april 2018 tigingen in Antwerpen en Oostende opengaan. Zou, want in november 2016 werd duidelijk is zo’n managementbedrijf dat deze dat de luchtverkeersleiding een fl essenhals vormt. Daar- diensten aanbiedt. om is de opening verschoven naar 1 april 2019. Maar ook die datum staat op losse schroeven want vrijwel alle Krijgen politieke geledingen (landelijk, provinciaal en lokaal) 66 Het jaar 2017 was met stip het veiligste vliegjaar hebben zich in de openstellingsdiscussie gemengd. In- sinds 1945. Bij tien ongevallen met commerciële verkeers- we onze clusief verontruste ‘boeren, burgers en buitenlui’ die solo vliegtuigen (passagiersvluchten en vrachtvluchten) kwamen of georganiseerd hun zorgen ventileren. Met als actie- 44 mensen om het leven. Zowel op basis van het aantal do- eigen hoogtepunt de door de Stichting Red de Veluwe inge- delijke ongevallen als het aantal slachtoffers was 2017 het diende klacht bij de Europese Commissie. Want de Eu- veiligste jaar ooit. Bij mogelijk 36,8 miljoen passagiersvluch- ‘BER’ in ropese richtlijnen zouden in 2014 bij de procedure ten betekent dit, dat een passagier momenteel een kans van rondom het vliegveld niet goed zijn toegepast. Maar ook 1 op 7,36 miljoen heeft om bij een dodelijk ongeval betrok- Flevo- een absoluut dieptepunt dat van een totaal gebrek aan ken te raken. kennis getuigt: Lokaal Apeldoorn dat een voor ontman- land? teling bestemde Boeing 747 over Apeldoorn naar Twente Airport wilde laten vliegen. In dit nummer: Een bonte aaneenschakeling van de belangrijkste luchtvaartontwikkelingen. Alle gesteggel samengevat: het gaat nog steeds om (al- ternatieve) routes met daaraan gekoppelde vlieghoog- 62 Cessna Airmaster ‘World’s most effi cient airplane’ 42 JH Aircraft Corsair Miniatuur van Vought F4U Corsair tes. Met in het verlengde daarvan het al dan niet optre- 43 CubCrafters accepteert bitcoin Vliegtuigbouwer gaat met tijd mee den van mogelijke milieuschade en derving van Industrie woongenot door geluidsoverlast. Zaken die uitermate 29 AMN Onderhoud op Teuge Status report serieus genomen moeten worden. Maar nu de landelij- 33 Diamond Aircraft In Chinese handen 26 Discovery XL-2 Terug op het toneel ke politiek zich er ook mee bemoeit, ontvouwt zich lang- 40 NextGen Aviation Gedeeld eigendom in zakenluchtvaart 30 Bell Helicopter V-280 Valor Tiltrotor vliegt voor het eerst zaam maar zeker een doemscenario. Zo vindt Kamerlid 31 AW109 Trekker EASA gecertifi ceerd Bruins (ChristenUnie) de herindeling van het luchtruim On the job 32 P2008JC MK II Met certifi catie op zak naar die in 2023 klaar moet zijn, erg belangrijk. Waarbij het 22 Merel Meulenbelt First Offi cer A320 met thuisbasis Milaan vliegopleider volgens hem tussen 2019 en 2021 duidelijk moet wor- 50 AVIC AG 600 Kunlong Grootse amfi bische vliegtuig van China den hoe die nieuwe indeling eruit komt te zien. Met als Ongevalanalyse 51 BelugaXL Bouw megatransportvliegtuig op gevolg dat coalitiegenoten CDA en VVD niet op de za- 74 2017: veiligste vliegjaar ooit Jaaroverzicht van ongevallen schema ken vooruit willen lopen. 56 B-52 Stratofortress Haalt bommenwerper de honderd? Opleiding Ruud Vos 2018, 2019... 2023? We koersen daarmee langzaam 46 Vliegschool EPST Opleiding voor specifi eke maatschappij En verder is hoofdredacteur maar zeker af op onze eigen ‘BER in de polder’. Wat 78 Volgende maand Piloot en Vliegtuig rest, is een intrigerende vraag: zou deze discussie zich Ontwikkelingen 78 Colofon [email protected] ook hebben ontsponnen als Teuge Airport en het Natio- 16 Deadline niet gehaald… Overzicht vertragingen nieuwe toestellen naal Paracentrum Teuge (volstrekt terecht!) in de nazo- 25 Alles onder één dak Civiele en militaire luchtverkeersleiders bij elkaar mer van 2017 niet zo hard aan de publicitaire bel zouden hebben getrokken?

PILOOT EN VLIEGTUIG FEBRUARI 2018 5

04-05_inhoud.indd 5 16-01-18 11:32 VLIEGERS OPGELET! VLIEGERS OPGELET! • WijVLIEGERS verzorgen trainingen, profchecks OPGELET! en examens Helikopter vliegen: VLIEGERS• WijVoor verzorgen alle Europese trainingen, brevetten profchecks en OPGELET!ratings en examens • VoorZowel alle Single Europese als Multi brevetten Engine en ratings • Wij verzorgen trainingen, profchecks en examens • ZowelProfessioneel, Single als snel Multi en Enginedoeltreffend • Wij• Voorverzorgen alle Europese trainingen, brevetten profchecks en ratings en examens Come ﬂ y with us! • Professioneel,• Zowel Single snel als Multi en doeltreffend Engine • Voor alle Europese brevetten en ratings Breda• Zowel• Professioneel, Single Aviation, als snelMulti en Engine dedoeltreffend erkende ATO inBreda• Professioneel, Zuidwest Aviation, snel Nederland. en doeltreffendde erkende ATO in BredaZuidwest Aviation, Nederland. de erkende ATO Bredain Zuidwest Aviation, Nederland. de erkende ATO in Zuidwest Nederland.

Word privévlieger (PPL/H), beroepsvlieger (CPL/H) of vliegin- structeur (FI/H). Dit kan in verschillende type helikopters.

Ervaar hoe het is om zelf de controls in handen te nemen met een proeﬂ es. Als begin van een opleiding of gewoon een leuk dagje uit!

KIJK VOOR MEER Arendweg 33 KIJK VOOR MEER INFORMATIE OP 8218 PE Lelystad INFORMATIE OP KIJKBREDA-AVIATION.NL VOOR MEER 088 - 122 122 1 INFORMATIEBREDA-AVIATION.NL OP [email protected] BREDA-AVIATION.NL www.ﬂ yheli.com KIJK VOOR MEER INFORMATIE OP BREDA-AVIATION.NL

1608_PilootenVliegtuig.indd 1 19-7-2016 13:53:26

24/25 2018 MARCH 10:00 – 18:00 THE FREEDOM OF FLYING Kortrijk Xpo, Belgium

WWW.SKYWONDER.AERO WITH THE SUPPORT OF MEDIAPARTNER

V2_ADV_210x134.indd 1 15/12/17 10:33 lining up Door: Jan Cocheret

De weg kwijt

Er is een groot verschil tussen de mensen die voor 1995 In alle vliegtuigen inclusief de Boeing 727 ben ik daarna zeker zijn begonnen met vliegen en zij die na 1995 voor het nog een keer of wat verdwaald geweest. Even niet opgelet, eerst in een cockpit zijn gaan zitten. Ik ben bijvoorbeeld even te snel denken dat je het wel weet, even de ene stad of duidelijk van voor die tijd. Eerst sportvliegen op Rotterdam, rivier verwisselen met een andere en het was weer raak. De daarna verder gegaan met beroepsbrevet en blindvliegen weg kwijt. De ergste was toen ik in een 727 bij Parijs een visu- vanaf Schiphol, gevolgd door mijn eerste baantjes als recla- Ik zag ele nadering accepteerde terwijl ik een heel ander vliegveld mesleper op Lelystad en vrachtvliegen met Chieftains vanaf voor Orly aanzag. Laat ik maar zeggen dat het uiteindelijk alle- Rotterdam en Schiphol. Mijn eerste grote vliegtuig was met- alleen maar maal goed gekomen is, maar veilig is anders. Het resultaat van een ook het mooiste van allemaal, de Boeing 727. In alle deze intense ervaringen is dat wij vliegers van voor 1995 een vliegtuigen uit die tijd moest je echt ieder moment goed in weiland stevige achterdocht hebben ingebouwd als we in de cockpit de gaten houden waar je was, want anders kon het zomaar zitten. ‘Jaja, dat lijkt misschien wel goed, maar is dat ook zo?’ gebeurd zijn. De weg kwijt. Geen idee meer hebben waar Het is een gedachte die heel vaak door mijn hoofd gaat. je precies rondvloog. De vliegers van na 1995 kennen dat gevoel niet. Zij zijn na- Tijdens mijn solo overland als leerling-vlieger was het met- melijk nooit verdwaald geweest. Begin jaren negentig kwam een al raak. Het eerste stuk van Rotterdam naar Midden de eerste GPS op de markt en vanaf dat moment wist ie- Zeeland ging als een speer en precies op de uitgerekende dereen altijd precies waar hij of zij rondvloog. Het was ook tijd zag ik het groene vliegveld tussen de Zeeuwse weilan- de tijd dat de magenta lijntjes hun intrede deden op de den opdoemen. Zo moeilijk was dat natuurlijk niet met al schermen in de cockpit. Een magenta lijn geeft aan dat je die meren, Scheldes, bruggen en dammen. Bovendien was precies op de geplande route en hoogte vliegt. Ook de ide- het prachtig weer. Het tweede vluchtje van Midden Zeeland ale daling wordt door een magenta lijn aangegeven. Vlieg naar Seppe was totaal anders. Het Brabantse land bood op het magenta lijntje en alles komt goed. Mijn jongere col- veel minder visuele aanknopingspunten en alles leek op lega’s worden pas echt nerveus als ze niet meer op hun elkaar. Misschien was ik ook wel een klein beetje overmoe- magenta lijntje vliegen, bijvoorbeeld omdat de verkeerslei- dig geworden door mijn grote succes tijdens de eerste ding andere plannen heeft. vlucht. Op de uitgerekende tijd zag ik nu alleen maar weiland. Er was geen vliegveld te bekennen. Ik vloog maar Het wonderlijke is dat wij ‘oudjes’ daar weer geen enkel een stukje door. Het moest hier ergens liggen, toch? Als probleem mee hebben, omdat wij dat mooie magenta lijn- een kip zonder kop vloog ik allerlei kanten op om dat bela- tje gewoon in ons hoofd hebben zitten en dankzij onze chelijke vliegveld te vinden. Toen ik eindelijk Breda herken- achterdocht al lang in de gaten hebben wat we moeten de, kon ik vandaar de aanval op Seppe opnieuw inzetten. Jan Cocheret doen om straks precies goed uit te komen bij de landings- Veel later dan gepland en met een behoorlijk opgelopen is duizendp(il)oot baan. Natuurlijk komt het altijd goed. Jong en oud vinden hartslag vloog ik er bijna weer voorbij. Gelukkig zag ik op [email protected] tegenwoordig prima hun weg in de lucht. Alleen de manier het laatste moment een vliegtuig op de grond staan en niet waarop is soms totaal anders. Dat zijn van die kleine dingen veel later kon ik mijn Robin opgelucht naast dat toestel par- waarin we toch echt van elkaar verschillen. En waar ik iede- keren. re vlucht toch ook weer intens van kan genieten.

PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018 7

07_ligningup.indd 7 16-01-18 08:36 nieuws & info www.pilootenvliegtuig.nl

F-16’s Schiphol-Oost webperikelen De laatste drie van in totaal vijftien verkochte Schiphol heeft eind december 2017 op Schip- Op www.pilootenvliegtuig.nl kunnen F-16’s zijn medio december 2017 van Vliegba- hol-Oost het M-platform in gebruik genomen. bijna 1.200 links worden aangetroffen sis Volkel vertrokken naar Al-Azraq in Jordanië. Op dit platform kunnen vliegtuigen parkeren die verwijzen naar aansprekende lucht- Eind oktober vertrokken de eerste zes toestel- die tijdelijk aan de grond staan. De opstelplek vaartvideobeelden! len en half november opnieuw zes. Vliegers biedt ruimte aan zeven narrowbody-vliegtuigen van de Royal Jordanian Air Force haalden de met één gangpad of drie widebody-toestellen Videotip van de maand F-16’s op. Het land kocht de toestellen, die en één narrowbody-toestel. Gemiddeld geno- Unieke Airbus-formatie tussen 1982 en 1989 aan Nederland werden men staan de vliegtuigen 24 uur geparkeerd geleverd, al in december 2013. De jachtvlieg- op het platform zonder passagiers en bagage. tuigen zijn eerst nog softwarematig gemoder- Met de nieuwe vliegtuigopslagplaatsen is meer niseerd. De Koninklijke Luchtmacht beschikt ruimte voor verschillende typen vliegtuigen ge- nu nog over 61 F-16’s. n creëerd en de buffercapaciteit vergroot. Het platform is ruim 20.000 m2 groot, waarvan 15.000 m2 bestaat uit klinkerverharding, een duurzame oplossing vergeleken met betonver- harding omdat de klinkers in bestaande vorm worden hergebruikt. Met de aanleg van 1000 Ook voor deze uitgave geldt: wanneer bij een m2 klinkers per dag verliep de realisatie sneller artikel of nieuwsbericht een staat, is er dan gebruikelijk. Bij het gebruik van klinkerver- een link op de website te vinden. n harding is er kans op verzakking. Om dit te voorkomen is gebruik gemaakt van een slimme wals met GPS voor de fundering. n

TrueNoord De Nederlandse leasemaatschappij TrueNoord heeft in samenwerking met de DVB bank een in 2012 gebouwde E190 van Air Astana gekocht die vervolgens via een sale-lease back- constructie voor langere tijd wordt ondergebracht bij de luchtvaartmaatschappij. Het port- Rotterdam The Hague Airport folio van TrueNoord telt momenteel twee Rotterdam The Hague Airport, VolkerWessels ATR72-600’s en zeven E190’s die wereldwijd Bouw Schiphol en installateur Engie gaan sa- bij klanten zijn ondergebracht. n men werk maken van de verbouwing van de terminal van de luchthaven. Hiermee zullen drie belangrijke knelpunten in de huidige ter- Multi Pilot Simulations minal worden opgelost, namelijk de capaciteit Multi Pilot Simulations (MPS) heeft een vierde van de security-doorgang, de verwerking van CH-47F Chinook productiehal in gebruik genomen. Deze uitbrei- de uitgaande ruimbagage en de gate-ruimte Boeing en het Nederlandse ministerie van De- ding zorgt ervoor dat MPS in Duitsland en Ne- achter de veiligheidscontrole. Het ontwerp is fensie hebben een contract getekend voor de derland totaal meer dan 4.000 m2 aan produc- van Henk Moen van Moen & van Oosten Ar- upgrade van zes Chinook helikopters naar het tieruimte heeft. De nieuwe hal is ingericht met chitecten. Daarbij is rekening gehouden met nieuwste F-model. Hiermee bestaat de volledi- natte en droge schoonmaak- en opknapruimtes licht, met een zakelijke en warme uitstraling. In ge vloot op termijn uit twintig helikopters van en er is een zeer moderne spuitcabine geïnstal- het kader van duurzaamheid zal het dak be- hetzelfde F-model. De oplevering van de zes leerd. Verder zal in deze hal de mechanische dekt worden met mos-sedum, wat voor een gemoderniseerde Chinooks staat gepland voor productie en integratie plaatsvinden, terwijl de goede isolatie zorgt. Het gebouw zal ruim 10 2021. Belangrijk onderdeel van de upgrade andere hallen ingericht zijn voor de elektroni- meter uitgebouwd worden. De verbouwing zal zijn de geavanceerde operationele mogelijkhe- sche onderdelen, het testen van de software, ongeveer een jaar duren. n den dankzij de Common Avionics Architecture de certificering door IL&T en de fabrieksaccepta- System-cockpit (CAAS) met een geïntegreerd tie door de klant. Door deze uitbreiding kan Digital Automatic Flight Control System. Het MPS haar productie verviervoudigen. n Common Avionics Architecture System zorgt daarnaast voor een betere aansluiting op het Amerikaanse leger en andere bondgenoten, voor betere wereldwijde interoperabiliteit, flight handling en duurzaamheid op de lange termijn. In 2016 kocht Nederland veertien nieuwe CH-47F Chinooks via het Foreign Military Sales-programma van het Amerikaanse ministerie van Defensie. n

8 PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018

08-09-10-11-12-13-14-15_nieuwsinfo.indd 8 16-01-18 11:32 internationaal nieuwe boeken belgiË Sukhoi CiVil airCraFt Company london City airport 30 yearS De Sukhoi Civil SonaCa airCraFt Met Lon- Aircraft Compa- Sonaca Aircraft heeft hulp gekregen van don City ny (SCAC) moederbedrijf Sonaca bij het doorvoeren Airport maakt werk van van sterkteberekeningen van de nieuwe (LCY) brandstofbe- Sonaca 200 tweezitter. Sonaca zette hier- kreeg sparing en voert voor de in eigen beheer ontwikkelde SO- Groot-Brit- momenteel proeven uit met sabelvormige NIA-software in. De Sonaca 200 wordt tannië er winglets (saberlets) aan de vleugeluiteinden opgebouwd uit 800 aluminium onderde- voor het van een SSJ100-95. Tijdens een eerste 2:42 len en 15.000 popnagels. Het eerste pro- eerst na uur durende vlucht werden donderdag (21 totype bevindt zich in de laatste testfase de Twee- december) verschillende tests uitgevoerd met waarbij spintests zullen worden uitge- de We- onder meer de fl ap settings en de stabiliteit voerd. In een eerder stadium werden sta- reldoorlog van het vliegtuig. Ook werden proeven uitge- biliteitsproeven uitgevoerd en werd het een luchthaven bij. Eind oktober 1987 voerd op kruishoogte (11.000 m) De eerste overtrekgedrag geanalyseerd. Ook werden gingen de eerste commerciële vluchten er uitkomsten wijzen op minimaal drie procent geluidsmetingen gedaan en trillingen ge- van start door Brymon Airways en Eurocity minder brandstofverbruik, wat volgens de analyseerd. n Express. In het eerste volledige jaar ver- SCAC 70.000 dollar per jaar per toestel kan werkte de luchthaven 133.000 passagiers. besparen. Na het verkrijgen van een aanvul- In 2016 waren dat er ruim 4,5 miljoen. lend typecertifi caat zullen de ‘saberlets’ als op- LCY is aangelegd in de Docklands, het tie worden aangeboden aan klanten die nieu- voormalige havengebied ten oosten van we SSJ100’s bestellen. Daarnaast kunnen de Londen. In het begin was het er fl ink pio- bij VASO in Voronez ontwikkelde vleugeluitein- nieren. De infrastructuur naar Londen was den als retrofi t worden aangebracht bij al gele- verre van optimaal. LCY werd in 1989 verde Superjets. n door de Nederlandse luchtvaartmaatschappij Flexair in ons land goed op de kaart gezet met een route vanaf Rotter- korea aeroSpaCe induStrieS dam met een Dornier 228. Een aparte De Zuid-Koreaanse politie heeft een aanvul- manier om vanaf LCY naar Londen te rei- lende order geplaatst bij Korea Aerospace In- zen was toen met een bus naar de dustries (KAI) voor drie KUH-1P Surion heli- Theems en vandaar per waterbus naar kopters. Het trio Chamsuri’s zal in 2020 wor- het centrum. De routes LCY-Amsterdam den toegevoegd aan een vloot van vijf helikop- en Rotterdam vice versa stonden in 2016 ters van dit type. De helikopters krijgen came- respectievelijk op de tweede en zevende ra’s om het opsporen van mensen in bergach- plaats qua passagiers. Inmiddels doet de tig terrein te vergemakkelijken. De tweemotori- bestuurderloze Docklands Light Railway er ge Surion werd in het kader van het Korean vanaf de luchthaven slechts 22 minuten Helicopter Program (KHP) ontwikkeld. n over naar station Bank in hartje Londen. Van 1987 tot en met 2017 zijn in het boek steeds op twee pagina’s allerlei we- SikorSky tenswaardigheden over LCY vermeld, als- Het ministerie van Bosbouw en bosbrandbe- mede over tal van algemene gebeurtenis- strijding van de Amerikaanse staat Californië sen die toen elders ter wereld plaatshad- mag van de federale overheid twaalf Sikorsky S- den. Heel apart is daarbij dat de auteur bij 70i Firehawks aanschaffen. De van de UH-60 alle jaaroverzichten tot zo’n tien namen Black Hawk afgeleide vliegende brandweer kan aerCap noemt van (hoofdzakelijk) politici, acteurs 3.785 l water meenemen in een tank onder de De in Nederland gevestigde leasemaatschappij en sportmensen die in die jaren zijn over- romp. Ook is er ruimte voor bijna 120 l brand- AerCap heeft opties voor vijftig A320neo’s ver- leden. vertragend schuim. De helikopters kunnen deze zilverd. De vliegtuigen moeten vanaf eind tank dankzij een special ontworpen snorkelsys- 2022 aan het leaseportfolio worden toege- N.a.v.: ‘London City Airport, 30 years ser- teem binnen een minuut weer vullen. n voegd. Door het verzilveren heeft Aercap 270 ving the capital’, door Malcolm Ginsberg; orders voor de A320neo in bestelling staan. Uitgeverij Crécy Publishing Ltd., Manches- AerCap gaat 21 vliegtuigen uit haar leaseport- ter 2017; ISBN 978 1900 43 8070; 184 folio verkopen aan NCB Capital. De Airbus- en pagina’s; harde kaft; ruim 165 foto’s; prijs Boeing-toestellen (zowel met enkel gangpad £ 25, exclusief verzendkosten. n als widebodies) zijn al in lease ondergebracht bij veertien luchtvaartmaatschappijen. n

PILOOT EN VLIEGTUIG FEBRUARI 2018 9

08-09-10-11-12-13-14-15_nieuwsinfo.indd 9 16-01-18 11:32 nieuws & info www.pilootenvliegtuig.nl

A C-208 Eliminator Het Amerikaanse bedrijf Orbital ATK mag in Airbus opdracht van de Amerikaanse luchtmacht zeven Cessna AC-208 turboprops leveren aan de A320ceo/neo Afghaanse strijdkrachten. Deze AC-208 Elimi- Viva Air heeft een tijdens de Paris Air Show 2017 getekende intentieverklaring voor 35 nators krijgen raketwerpers (70 mm, geleid) A320neo’s en vijftien A320ceo’s geformaliseerd. De toestellen zijn bestemd voor VivaColom- en Lockheed Martin AGM-114 Hellfire raket- bia in Medellin en Viva Air Peru. Daarnaast tekende China Aircraft Leasing (CALC) in decem- ten. Ook krijgen de toestellen doelaanwijzers, ber 2017 voor 50 extra A320neo’s. Daaraan werden begin januari 2018 nog eens vijftien toe- datalinks en middelen om zichzelf te bescher- gevoegd. Door de nieuwe order heeft CALC 202 Airbussen in bestelling. Ook IndiGo Partners men. De turboprops moeten worden afgele- zette een intentieverklaring voor 273 A320neo’s en 157 van het type A321neo om in een or- verd bij de 645th Aeronautical Systems Group der. n die de vliegtuigen test alvorens ze worden overgevlogen naar Fort Worth. Op deze basis bevindt zich al een trainingsunit voor Afghaan- A 321neo se C208-piloten. In dat land bevinden zich al Pegasus Airlines heeft opties voor 25 ook vervangen door twee veel kleinere 26 turboprops van dit type die worden ingezet A320neo-varianten omgezet in een vaste or- nooduitgangen boven de vleugels. De voor onder meer transporttaken. Mogelijk dat der voor 25 A321neo’s met ACF (Airbus A321neo ACF met CFM LEAP-1A-motoren op termijn nog meer AC-208 Eliminators voor Cabin Flex) cabine-inrichting. Ook Vietjet zet- moet midden 2018 op de markt komen. de Afghaanse strijdkrachten worden aange- te een bestaande order voor 42 A320neo’s Het toestel krijgt door drie extra brandstof- schaft. n om in een bestelling voor evenveel grotere tanks een vliegbereik van 4.000 nm (7.408 A321neo’s. Daarnaast gaat Delta Air Lines km), 500 nm (935 km) meer dan de tekenen voor honderd Pratt & Whitney aan- A321neo in standaarduitvoering. De nieuwe gedreven A321neo’s. Delta wil de vliegtui- variant vormt de basis voor de eerste gen in gaan zetten op middellange routes A321LR met een MTOW van 97.000 kg die en verouderde MD-80’s en Boeing 757’s even ver vliegt en in het vierde kwartaal van gaan vervangen. In de Duitse Airbusvestiging 2018 op de markt moet komen. n in Hamburg wordt de laatste hand gelegd aan de eerste A321neo in ACF-uitvoering. Dit Airbus Cabine Flex (ACF) concept maakt het mogelijk dat er geen 220 maar 240 passagiers in een A321neo mee kunnen. Dit vereiste echter een aanpassing van het aantal nooduitgangen van twee naar vier en een drastische verandering van de cabine- lay-out. Bij de ACF is de tweede deur dan

Airbus Helicopters Airbus Helicopters heeft de eerste van 36 tot A350-900 HAD-variant om te bouwen Tiger HAP’s over- Turkish Airlines heeft een intentieverklaring getekend voor 25 Airbus A350-900’s. De overgedragen aan de Franse strijdkrachten. Tijdens eenkomst werd getekend in aanwezigheid van de Turkse president Erdogan en de Franse pre- het moderniseringsproces werden honderd sident Macron. Turkish tekende in september 2017 voor de levering van veertig Boeing 787- aanpassingen aan de romp doorgevoerd. Ook 9’s. n werden 1.500 nieuwe onderdelen ingebouwd en 250 elektrische kabels geïnstalleerd. De HAD-variant heeft sterk verbeterde MTR 390 E turboshaft-motoren en een hoger MTOW. Ook A ustrian Airlines is een nieuw STRIX-zichtsysteem met laseraan- Austrian Airlines heeft op 31 december 2017 afscheid genomen van haar laatste Fokker 100. Het wijzer op het dak van de helikopter aange- toestel voltooide op oudejaarsdag een vlucht van Pristina naar Wenen. De Oostenrijkse maat- bracht. Daardoor kunnen nu ook Hellfire II ra- schappij vloog ooit met 21 Fokkers. n ketten worden afgevuurd. Er zijn in totaal 64 Tiger HAD’s besteld door Frankrijk (40) en Spanje (24). Zes van de voor Spanje bestemde helikopters worden van het type HAP en worden specifiek ingericht voor vuurleiding en aanvalsmissies. De eerste voor Frankrijk bestemde Tiger HAD werd in april 2013 geleverd. Van de 206 andere Tiger/Tigre-versies zijn momenteel 97 in dienst in Frankrijk, Duits- land, Spanje en Australië. n

10 PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018

08-09-10-11-12-13-14-15_nieuwsinfo.indd 10 16-01-18 11:32 Boeing 787-8 Dreamliner Royal Air Maroc (RAM) heeft getekend voor vier extra 787 Dreamliners. Daardoor zullen op termijn 737 MAX 8 negen 787’s inzetbaar zijn. RAM vliegt al met vijf 787-8 Dreamliners, maar wil nu ook vier grotere MAX 8 launch customer Southwest Airlines 787-9-varianten aan de vloot toevoegen. De vloot van de zestigjarige luchtvaartmaatschappij uit Casa- heeft 40 opties voor MAX 8-varianten verzil- blanca telt momenteel meer dan 56 Boeings van het type 737, 767-300ER, 787 en een 747-400. n verd. Vijftien toestellen moeten in 2019 geleverd worden, 25 in 2020. Southwest wil tevens 23 van de dertig bestelde MAX 7’s Embraer niet tussen 2019 en 2021, maar pas in Boeing en de Braziliaanse fabrikant Embraer bekijken de mogelijkheden van verregaande sa- 2023 en 2024 ontvangen. In 2019 worden menwerking. Hierdoor zou Boeing weer toegang krijgen tot de markt van kleinere regionale ver- daardoor slechts zeven MAX 7’s aan de keersvliegtuigen. Boeings kleinste toestel is de 737 MAX 7 met 138 zitplaatsen. Beide gespreks- vloot toegevoegd. Southwest bestelde als partners garanderen geen resultaat omdat elke overeenkomst moet worden goedgekeurd door een van de eerste maatschappijen 170 de Braziliaanse overheid, de raden van bestuur van beide bedrijven en de aandeelhouders van MAX-varianten waaronder dertig MAX 7’s. Embraer. De gesprekken lijken een gevolg van het besluit van Airbus om een meerderheidsbe- Ook flydubai heeft getekend voor 175 MAX- lang te nemen in het Bombardier CSeries-project. n vliegtuigen. Het was de grootste order van vliegtuigen met één gangpad in de geschiedenis van het Midden-Oosten. De maat- KC-46 schappij wil er 150 van het type 737 MAX De Amerikaanse luchtvaartautoriteiten heb- worden de (militaire) systemen getest die 10 en 25 van het type MAX 8 of MAX 9. ben aan Boeing het zogenoemde Amended van het toestel een op militaire leest ge- Daarnaast zijn nog vijftig kooprechten vast- Type Certificate (ATC) uitgereikt voor het KC- schoeide tanker maken. Japan wordt de eer- gelegd. n 46 tankvliegtuig. Met dit ATC is volgens de ste exportklant bij Boeing door de eerste van autoriteiten aangetoond dat de aanpassingen vier KC-46A’s te bestellen. n die Boeing bij de civiele 767-2C doorvoerde, Turkish Cargo voldoende veilig en betrouwbaar zijn voor de Turkish Cargo gaat haar 777F vrachtvloot KC-46 tankeruitvoering. Het typecertificaat is nog eens uitbreiden met drie toestellen van vereist voor het tweede aanvullende typecer- dit type. De vrachtpoot van Turkish Airlines tificaat (Supplemental Type Certificate-STC) ontving op 7 december 2017 de eerste van om van de KC-46 een KC-46A uitvoering te twee eerder bestelde 777 Freighters. Het mogen maken. In de nu aangebroken fase toestel heeft in vrachtuitvoering een bereik van 4.900 nm (9.070 km) en kan 120 ton vracht vervoeren. n MQ25 Boeing Phantom Works heeft beelden vrijge- (UAS) dat ontworpen is voor het bijtanken geven van een Unmanned Aircraft System van marinevliegtuigen. Volgens Boeing zal de MQ-25 vanaf vliegdekschepen kunnen worden ingezet om onder meer F/A-18 Super Hornets, EA-18G Growlers en Lockheed Mar- tin F-35C’s in de lucht bij te tanken. De UAS werd ontwikkeld omdat de U.S. Navy op zoek is naar een dergelijk toestel en daarvoor een tender uitschreef. De motoren van de MQ-25 zullen binnenkort worden gestart waarna de eerste vlucht begin 2018 zal plaatsvinden. n

Bell Helicopter Bell Helicopter heeft tijdens de Consumer Electronics Show (CES) in Las Vegas een ‘urban air-taxi’ ontwerp gelanceerd. Het vierper- soonstoestel zal volledige (internet)connectiviteit met de buiten- wereld krijgen waardoor zelfs videoconferenties mogelijk zijn. Een- maal in productie moet het modulaire ontwerp in staat zijn 2.000 uur per jaar te vliegen tegen een prijs van US$ 1,32 per gevlogen mijl (1.852 m). Bell ging al eerder in zee met Embraer en Uber in het kader van het Uber Elevate Network om elektrisch aangedreven luchtvaartuigen te ontwikkelen die over Vertical Take-Off and Landing (eVTOL) eigenschappen beschikken. n

PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018 11

08-09-10-11-12-13-14-15_nieuwsinfo.indd 11 16-01-18 11:32 nieuws & info www.pilootenvliegtuig.nl

Cr929 bombardier Luchtvaartconglomeraat United Aircraft Corpo- daarentegen specifi ek Chinees en betekent ration (UAC) en de Chinese vliegtuigbouwer (vrij vertaald) ‘eeuwigheid’. n CSerieS CS 300 COMAC hebben CRAIC opgericht, een joint Egypt Air heeft de tijdens de Dubai Air- venture die de nieuwe CR929 widebody zal show 2017 getekende intentieverklaring gaan ontwikkelen. CRAIC zal de komende omgezet in een order voor 24 CSeries 1-1,5 jaar niet alleen het ontwerp verder ont- CS300 vliegtuigen: twaalf vaste bestellin- wikkelen, maar ook toeleveranciers gaan selec- gen en kooprechten voor nog eens twaalf teren die als partners voor de lange termijn toestellen. Kort voor de kerstdagen van gaan optreden. Er komen mogelijk drie CR-va- 2017 leverde Bombardier Commercial rianten: CR 929-600, CR 929-500, en CR Aircraft de eerste van tien voor Korean Air 929-700 waarbij de C en R naar respectievelijk bestemde CSeries CS300 regionale ver- China en Rusland verwijzen. Het getal 9 is keersvliegtuigen af. n

daSSault aViation Dassault Aviation heeft vorig jaar 41 Falcon za- leverde vorig jaar 49 nieuwe zakenjets af te- kenjets verkocht, maar zag ook drie orders gen 45 in 2016. Dassault had eind 2017 een voor de nieuwe Falcon 5X verdampen (in backlog voor 52 Falcon zakenjets (inclusief 2016 werden 33 Falcon-jets besteld en twaalf nog niet afbestelde Falcon 5X-varianten). Eind 5X-toestellen afbesteld). De Franse fabrikant 2016 stonden nog 63 Falcons in bestelling. Daarnaast werden door Qatar in 2017 twaalf Rafale gevechtsvliegtuigen besteld, terwijl India in het jaar daarvoor 36 toestellen van dit type bestelde. In 2017 werden evenals in 2016 negen Rafales afgeleverd (een voor de Franse Crj900 luchtmacht en acht aan Egypte). Ook werd Een onbekende klant heeft twaalf regiona- een op F3 gebrachte Navy Rafale afgeleverd. le CRJ900 vliegtuigen besteld. De order Dassault mag nog 101 Rafales afl everen (31 omvat zes vaste bestellingen en zes vast- voor Frankrijk en zeventig bestemd voor ex- gelegde opties. Door de nieuwe order portlanden). n heeft Bombardier 1.918 CRJ-varianten aan de man gebracht. De toestellen vliegen bij meer dan 120 operators wereld- ge adVanCed turboprop wijd in negentig landen. Met de geleverde De door GE Aviation ontwikkelde Advanced gaan bouwen. De in mei 2016 aangekondigde CRJ’s is meer dan vijftig miljoen uur gevlo- Turboprop heeft voor het eerst proefgedraaid turboprop drijft een vijfbladige McCauley com- gen. n in het Tsjechische fi liaal van de motorprodu- posiet propeller met een diameter van 267 cent. Bij de 1.240 pk sterke motor zijn 79 cm aan. GE voorziet certifi catie eind 2018 na- nieuwe technologieën toegepast. Daarbij is 35 dat met het blok 2.000 uur is proefgedraaid. n procent van de motoronderdelen geprint en kon het aantal ‘reguliere’ motoronderdelen teruggebracht worden van 855 tot slechts twaalf geprinte. Volgens GE verbruikt de motor daardoor twintig procent minder brandstof en is tien procent meer vermogen beschikbaar bij kruissnelheden. Daarnaast hoeft pas bij 4.000 uur een eerste onderhoudsbeurt plaatsvinden. De motor is onder meer besteld door Cessna die de aandrijfunit in de nieuwe Denali in wil Q400 Qazaq Air heeft twee nieuwe Q400 turboprops besteld. Het duo zal worden toege- teCnam p2012 traVeller voegd aan een drietal Q400’s waarmee Bij Tecnam heeft het eerste productieconfor- dan 250 uur gevlogen. De P2012 wordt in de maatschappij uit Kazachstan al vliegt. me prototype van de P2012 Traveller kort voor 2019 in productie genomen. n Het in 2015 opgerichte Qazaq Air onderde kerstdagen van 2017 voor het eerst gevlo- houdt met de vliegtuigen verbindingen gen. S/n 002 zal in 2018 worden ingezet voor tussen vijftien binnenlandse bestemmin- certifi catievluchten voor zowel de Amerikaanse gen in Kazachstan. n als Europese luchtvaartautoriteiten. Met het eerste prototype is sinds 21 juli 2016 meer

12 PILOOT EN VLIEGTUIG FEBRUARI 2018

08-09-10-11-12-13-14-15_nieuwsinfo.indd 12 16-01-18 11:33 Embraer Leonardo Company

E190-E2 AW119Kx De Scandinavische luchtvaartmaatschappij Widerøe gaat haar nieuwe E190-E2-vloot vanaf De grensbewakingseenheid van Letland april 2018 onderhouden onder Embraers Flight Hour Pool-programma. Binnen dit programma heeft twee eenmotorige AW119Kx heli- zijn permanent 300 componenten beschikbaar die nodig zijn om te kunnen blijven vliegen. kopters besteld. Beide toestellen zullen in Widerøe wordt launch customer van de E190-E2 en bestelde drie toestellen van dit type met 2019 geleverd worden en twee veroude- opties op nog eens twaalf. De toestellen gaan elk plaats bieden aan 114 passagiers. De maat- rende AB206 JetRangers vervangen. De schappij vervoert jaarlijks drie miljoen passagiers en vliegt op 46 nationale en internationale eenheid vliegt al met twee AW109 Power- bestemmingen. Van de dagelijks 450 uitgevoerde vluchten is zestig procent commercieel. De varianten. De helikopters worden onder overige veertig procent wordt uitgevoerd in het kader van door de Noorse overheid gefinan- meer ingezet voor SAR-missies, transport- cierde Public Services Obligations. n taken en de bestrijding van natuurbran- den. n

K C-390 Het nieuwe KC-390 tanken transportvlieg- de Final Operational Capability (FOC) status AW 139 tuig voldoet volgens de Braziliaanse lucht- te bereiken moet nog een aantal vrachten Met de bijna 900 geleverde Leonardo macht aan de eisen van Initial Operational worden gedropt en een aantal air-to-air tank- AW139 intermediate helikopters is on- Capability (IOC). In het verlengde daarvan beurten plaatsvinden. Wanneer deze zijn langs het tweemiljoenste vlieguur opgete- werd door de Braziliaanse National Civil Avi- voltooid, zal de ANAC het typecertificaat kend. Het miljoenste vlieguur werd drie ation Agency (ANAC) het voorlopig typecer- overhandigen en kunnen de eerste toestel- jaar geleden geboekt. Van deze helikop- tificaat uitgereikt. Embraer heeft tot op he- len in 2018 worden afgeleverd. n tervariant zijn meer dan 1.000 exempla- den met twee KC-390-prototypes meer dan ren besteld door ruim 300 klanten in 80 1.500 uur gevlogen. Daarnaast is meer dan landen wereldwijd. De sinds 2004 lever- 40.000 uur testwerk verricht om de boor bare helikopter wordt niet alleen in het systemen betrouwbaar te krijgen. Ook de Italiaanse Vergiate gebouwd, maar ook in statische belastingproeven zijn bijna vol- het Amerikaanse Philadelphia. Sinds de tooid. Wat nog rest is de maximale structure- marktintroductie zijn meer dan 5.300 pilo- le belasting van het statische prototype. Om ten en 7.700 technici getraind, gezamenlijk goed voor meer dan 150.000 simulator-uren. n

Mitsubishi Aircraft MD Helicopters Mitsubishi Aircraft is druk in de weer om op- De Libanese strijdkrachten krijgen de beschikking nieuw twee MRJ90’s toe te voegen aan de over zes nieuwe MD 530G helikopters en even- testvloot. Naast de drie in Amerika vliegende veel onbemande Scan Eagle verkenningsvliegtuig- prototypes bevindt zich momenteel een vierde jes. De luchtvaartuigen worden beschikbaar ge- toestel (FTA-5) in Japan. Dat toestel werd re- steld door de Verenigde Staten die Libanon willen cent op Nagoya Airfield ingezet voor het ver- voorzien van lichte aanvalshelikopters en verken- richten van metingen rond de geluidsproductie ningsvliegtuigen. Ook zullen Libanese piloten en van de APU. De twee andere toestellen zijn in technici door Amerikanen worden getraind. n neutrale kleuren gespoten en verhuisden voor de jaarwisseling naar de eindassemblagehal. Recent werd in Nagoya ook het MRJ-technolo- P iper Aircraft giemuseum geopend. Hier kunnen bezoekers De Amerikaanse luchtvaartautoriteiten hebben twintig procent uit. Volgens de fabrikant wer- op de vijfde verdieping van de Komaki-fabriek Piper Aircraft groen licht gegeven om de Gar- den 300 extra personeelsleden aangenomen, mock-ups op ware grootte bekijken van de min G1000 NXi suite standaard in de M500 waardoor er nu 900 mensen werken. De uit- romp van de MRJ90, de motoren en talrijke en M350 aan te brengen. Tevens is een aan- breiding was noodzakelijk vanwege de toege- andere onderdelen. n vullend typecertificaat overhandigd waardoor nomen vraag naar Piper-vliegtuigen en de le- ook oudere Median (M500) turboprops en veringsverplichtingen die daaruit voor 2018 Matrix Mirage (M350) zuigermotoraangedre- voortvloeiden. n ven toestellen een NXi-cockpit kunnen krijgen als vervanger van de G1000. De M350 en M500 kunnen daarnaast optioneel worden voorzien van onder meer SurfaceWatch, Flight Stream 510 en verbeterde ADS-B opties als de GTX 345. Piper breidde in de achterliggende anderhalf jaar het personeelsbestand met

PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018 13

08-09-10-11-12-13-14-15_nieuwsinfo.indd 13 16-01-18 11:33 nieuws & info www.pilootenvliegtuig.nl

Orlik TC-1 Lockheed Martin De Poolse luchtmacht laat twaalf PZL 130 Orlik TC-I turboproptrainers op Orlik TC II Ad- Super sone zakenjet vanced standaard brengen. De toestellen Lockheed Martin en de Aerion Corporation kend met motorproducent GE Aviation in zullen worden toegevoegd aan een vloot van gaan samenwerken bij de verdere ontwikke- zee te gaan terwijl in de achterliggende 2,5 zestien Orlik TC II Standard-varianten die ling van de Aerion AS2. Beide partijen zullen jaar nauw werd samengewerkt met Airbus. momenteel ook op de Advanced status wor- de komende twaalf maanden alle fases van Daarbij ging het niet alleen om het ontwerp den gebracht waardoor de levensduur met het programma doorlopen inclusief het ont- van de vleugels en de romp maar ook het 12.000 vlieguren wordt verlengd. De vlieg werp, de certificatie en de productie. De sa- fly-by-wire besturingssysteem. De AS2 gaat tuigen krijgen tijdens de update niet alleen menwerking is een uitvloeisel van uitgebrei- tot twaalf passagiers vervoeren over maxi- nieuw ontworpen vleugels en een nieuwe de discussies tussen Aerion en Lockheed maal 4.750 nm (8.800 km) bij een kruis- staartsectie, maar ook een 750 pk sterke Pratt Martin’s Skunk Works programmateam dat snelheid van Mach 1.4 boven water en & Whitney PT6-25C motor, Hartzell-propeller, ooit de F-35 Lightning II, de F-22 Raptor, de Mach 1.2 boven land. Zakenjetoperator Flex- nieuwe VOR/ILS/GPS/COM avionica, een F-16 en de Mach 3+ snelle SR-71 verkenner jet bestelde tijdens de NBAA 2015 twintig Terrain Alert & Warning System (TAWS), een bedacht. In mei 2017 maakte Aerion be- AS2 zakenjets. n Traffic Alert and Collision Avoidance System (TCAS) en Martin-Baker Mk 11L schietstoelen. Door de twee multifunctionele displays, een head-up display (HUD) in de voorste cockpit plus twee displays en een HUD repeater in de achterste, is de Orlik nu ook geschikt voor tactische- en lead in gevechtstraining. De werkzaamheden moeten eind 2020 afgerond zijn, waarna de trainers worden gestationeerd bij 2 Air Training Base in Radom. Daar zal ook de nieuwe Orlik FFS in gebruik worden geno- F-35 men. n Lockheed Martin heeft medio december 2017 de 66e F-35 Lightning II afgeleverd en daarmee de productiedoelstellingen voor 2017 gehaald. Vergeleken met 2016 is sprake van een productietoename van ruim veertig procent. Wanneer de productie in 2023 op volle toeren draait worden jaarlijks 160 F-135’s afgeleverd. De fabrikant leverde tot op heden meer dan 265 F-35-varianten af. Met die vliegtuigen is door meer dan 530 piloten in onder meer Ame- rika en Nederland meer dan 115.000 uur gevlogen. Ook zijn meer dan 5.000 vliegtuigtechni- ci opgeleid om aan de JSF te sleutelen. n

P ipistrel Sinus drone Vulcanair V 1.0 Het Amerikaanse bedrijf UAVOS heeft in op- Vulcanair heeft het typecertificaat ontvangen van de Amerikaanse luchtvaartautoriteiten voor hun dracht van een onbekende een ombouwkit ont- V1.0 vierzitter. Het toestel was al eerder Europees gecertificeerd. De uit aluminium opgetrokken wikkeld waarmee bemande vliegtuigen kunnen V1.0 heeft een 180 pk sterke Lycoming IO-360 zuigermotor die een Hartzell constant-speed pro- worden omgebouwd tot een onbemande vari- peller aandrijft. Vulcanair voorziet daarmee een kruissnelheid van 135 kts (241 km/h) bij een ant. Het bedrijf nam de proef op de som met vliegbereik van 591 nm (1.094 km). De V1.0 wordt standaard geleverd met een Garmin G500, een trio Pipistrels van het type Sinus die gelijktij- digitale Mid Continent back-upsystemen en een angle of attack indicator. Een IFR-variant is optio- dig de lucht werden ingestuurd en gevolgd wer- neel leverbaar. Het toestel kost ongeveer 260.000 dollar en is daarmee bijna negentigduizend den vanaf de grond. De Sinussen hebben met dollar goedkoper dan vergelijkbare trainingsvliegtuigen van Cessna en Piper. De eerste leveringen een nuttige lading van 200 kg een ‘endurance’ worden begin 2018 verwacht. n van vijf uur bij een kruissnelheid van 75 mph (120 km/h). Wordt 40 kg lading meegenomen, dan kan twintig uur onafgebroken worden gevlogen. De start, vlucht en landing van de toestellen verliepen volledig autonoom. n

14 PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018

08-09-10-11-12-13-14-15_nieuwsinfo.indd 14 16-01-18 11:33 Textron Vliegschool Niet iedereen mag zomaar in een helikopter vliegen. Hier- Ces s na Citation Latitude voor dient u een opleiding te volgen. Heli Holland is één De Mexicaanse zakenjet-operator Aerolíneas Ejecutivas (ALE) heeft van de weinige helikopterpiloten opleiders van Nederland. drie Citation Latitude zakenjets besteld. ALE gaat het trio onderbren- Onze pilootopleiding traint dagelijks aankomende piloten op gen in MexJet, de bedrijfsdochter die sinds 1997 vliegtuigen in de meest uiteenlopende situaties. U vindt een breed aanbod deeleigendom aanbiedt. De drie Latitudes worden in de eerste drie certificaten. kwartalen van 2018 geleverd en toegevoegd aan een vloot van meer dan dertig vliegtuigen en helikopters. n Introductievluchten Misschien is een helikopter of een helikopterpiloot opleiding te duur voor u, maar wilt u toch wel een keer voelen hoe CanWest Air het is om een helikopter te besturen. Met onze introduc- CanWest Air heeft negen King Air tievlucht is dit mogelijk. In een half uur leert u opstijgen, landen en vliegen met een helikopter. Een schitterende turboprops besteld. De toestellen ervaring en natuurlijk een te gek cadeau! zullen worden ondergebracht bij de Alberta Health Services in het Helisimulatie Canadese Alberta. De order om- Niet alleen echt vliegen is mogelijk bij Heli Holland, u kunt vat acht King Air250’s en een King ook in een levensechte helikoptersimulator stappen! Met Air 350 die zullen worden inge- prachtige animatiebeelden en een zeer richt als ambulance. CanWest zal tevens gebruikmaken van Textrons realistisch gevoel door ProParts-programma waarbij onderdelen worden gegarandeerd voor bewegingen is dit pakket gepland en ongepland onderhoud. De ambulancespecialist vliegt al een mooie ervaring voor met twintig Beechcraft- en Cessna-varianten die ook worden aange- jong en oud! boden voor zakelijke charters en als klein vrachtvliegtuig. n 0591-351251 vestiging Emmen [email protected] E gyptian Aviation Academy 0320-288654 vestiging Lelystad www.heliholland.nl De Egyptian Aviation Academy heeft twee nieuwe Beechcraft Ba- rons van het type G58 en evenveel eenmotorige G36 Bonanza’s besteld. De in 1932 opgerichte opleiding biedt vanaf Giza Airport professionele opleidin- gen aan met onder meer de Cessna Skyhawk 172 en Citation Mus- tang zakenjet. Ook wordt gevlogen met oudere G58’s en G36’s. n

S corpionJet Textron Air- Land heeft het productieconfor- me prototype van de Scorpi- onJet uitgerust met een zogenoemde AgilePod. Deze door het Air Force Research Laboratory ontwikkelde pod is eenvoudig herconfi- gureerbaar zodat gebruikers meerdere sensorpakketten afwisselend kunnen installeren. De eerste productierijpe ScorpionJet vloog eind december 2016 voor het eerst. Het toestel voltooide een 1:42 uur durende vlucht. De ScorpionJet heeft een op basis van de Garmin G3000 ontwikkelde digitale cockpit met zowel in de voorste als achterste cockpit twee hogeresolutie-touchscreens. De cockpitinrich- ting voorziet in Head Up Displays (HUD) en hands-on throttle and stick (HOTAS) bediening. n ��

08-09-10-11-12-13-14-15_nieuwsinfo.indd 15 16-01-18 11:33 Ontwikkelingen Door: Ruud Vos - Foto’s: fabrikanten

Deadline niet gehaald......

Er gaat nogal eens wat mis bij de introductie van nieuwe (verkeers)vliegtuigen. Kijk maar naar de Dassault Aviation Falcon 5X zakenjet. Daar werden deadlines niet gehaald, orders doorgestreept en data voor de marktintroductie meermaals verschoven. Waarna Dassault onlangs de stekker uit het project trok. Tijd voor een overzicht van de belangrijkste vertragingen en oorzaken in de recente luchtvaart geschiedenis.

Neem om te beginnen de Airbus A380-800. Tussen de eerste vlucht op Zo is een van de belangrijkste ACMT’s verantwoordelijk voor de inrich- 27 april 2005 en de eerste overhandiging van een A380 aan Singapore ting en coördinatie van de uitermate complexe ‘final assembly line’, de Airlines (SIA) op 25 oktober 2007 zat meer dan twee jaar. Dat had zijn productielijn. Omdat hier midden 2005 alles nog niet op orde is, krijgen redenen. Om alles in goede banen te leiden had Airbus rond de A380 Singapore Airlines, Qantas en Emirates te maken met vertragingen van negen ‘aircraft component management teams’ (ACMT) samengesteld twee maanden tot een half jaar. Dit tot groot verdriet van de betrokken die de bouw van de superjumbo mogelijk maken. En er hoeft maar iets maatschappijen die in de media dan ook direct beginnen te dreigen met te gebeuren of er treedt vertraging op. Het overkwam Airbus bij de A380 claims. Begin mei 2006 deelt Airbus mee dat het ontbreken van bepaal- in ieder geval drie keer. de specificaties bij de beoogde A380-800 vrachtversie zal leiden tot een

Eerste vlucht A380-800 op 27 april 2005. Eerste levering: 25 oktober 2007.

16 PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018

16-17-18-19_vertragingenmarktintroductie.indd 16 16-01-18 11:10 Eerste vlucht 787-8 Dreamliner: 15 december 2009. Outsourcen leidde tot de nodige vertraging.

extra vertraging van een half jaar. Emirates besluit daarop de twee be- In oktober 2007 wordt een tweede vertraging van drie maanden aange- stelde vrachtversies ‘om te wisselen’ voor twee passagiersvarianten. kondigd. Het probleem met de klemmen is nog steeds niet opgelost, In juni 2006 volgt de mededeling dat er opnieuw een vertraging van zes terwijl buitenlandse leveranciers niet in staat blijken te zijn bepaalde do- tot zeven maanden zal optreden. Op het moment dat s/n 36 op de pro- cumenten op tijd te leveren. Ook de problemen met de flight guidance ductielijn staat, zijn vijftien A380’s in verschillende stadia van afbouw. De software zijn dan nog niet van de baan. vertraging wordt dit keer veroorzaakt door problemen bij het bundelen Medio januari 2008 wordt de eerste vlucht met nog eens drie maanden en aanbrengen van de elektrische bekabeling. Hierdoor loopt de beno- uitgesteld. Ditmaal blijkt de Vought Aircraft Industries-vestiging de boos- digde ‘bekabelingstijd’ op naar meer dan 1.300 uur per toestel. doener. Bij Vought vinden de fabricage en assemblage van het achterste Als gevolg daarvan besluit Airbus vervolgens dat er in 2007 maar negen rompgedeelte plaats. Ook wordt dit rompgedeelte er van systemen A380’s afgeleverd zullen worden. In 2008 zullen vijf tot negen vliegtui- voorzien. gen minder worden afgeleverd en in 2009 ook vijf minder. Dat hakt er Begin april 2008 is de vierde vertraging een feit als Boeing de eerste stevig in omdat gerekend werd op een jaarproductie van 25 in 2008 en vlucht doorschuift naar het vierde kwartaal van 2008 en de eerste leve- 45 in 2009. Airbus houdt op dat moment voor het eerst rekening met ringen aan klanten naar het derde kwartaal van 2009. het mogelijk afblazen van geplaatste bestellingen door geïrriteerde lucht- Dat vierde kwartaal wordt echter evenmin gehaald omdat de vliegtuig- vaartmaatschappijen. Eind november 2017 zijn 221 van de 317 bestel- bouwer de wrange vruchten plukt van een 58 dagen durende staking de A380 afgeleverd. onder technici. Tot overmaat van ramp blijken de fasteners in bepaalde delen van het toestel ook nog eens verkeerd te zijn aangebracht. In de- Boeing 787-8 Dreamliner: drie jaar cember 2008 lijkt er licht te komen aan het eind van de tunnel. Boeing Op zondag 8 juli 2007 (07-08-07) wordt Boeings 787-8 Dreamliner deelt daarop mee dat de eerste vlucht in het tweede kwartaal van 2009 voor het eerst aan het publiek getoond. Hoewel Boeing hoopt hetzelfde zal plaatsvinden. lot bespaard te blijven als bij de A380, krijgt de fabrikant met een reeks vertragingen te maken waardoor de aflevering van de eerste Dreamliner De grootste (publicitaire) dreun volgt op 15 juni 2009 als Boeing tijdens meer dan twee jaar later dan gepland plaatsvindt. Boeing ondervindt de Paris Air Show meedeelt dat de eerste Dreamliner gerekend vanaf daarbij aan den lijve dat het ‘outsourcen’ (het buiten de deur laten pro- dat moment binnen twee weken zal vliegen. Die toezegging wordt op duceren van onderdelen door derden) zeker in de beginfase niet altijd 23 juni ijlings herroepen vanwege geconstateerde problemen in een van een leien dakje gaat. door Fuji Heavy Industries geproduceerd deel van het toestel waar de In de vroege nazomer van 2007 ontstaan de eerste problemen als de vleugels en romp met elkaar worden verbonden. Bij statische tests blijkt provisorische klemmen waarmee de rompdelen aan elkaar worden be- dat bij dit onderdeel de zogeheten side-of-body-secties versterkt moeten vestigd (de fasteners), vervangen moeten worden door productie-exem- worden. Hierdoor moeten op moeilijk bereikbare plaatsen in deze sectie plaren. De toeleveranciers hiervan blijken niet in staat te zijn deze op tijd 34 nieuwe verbindingsstukjes worden aangebracht nadat de vleugels al te leveren. Dit tekort en parallel daaraan problemen met niet optimaal op hun plek zijn bevestigd. Die modificaties aan het statische testtoestel functionerende software, leiden tot een eerste vertraging van drie maan- en beide vliegende prototypes zijn uiteindelijk medio november 2009 den. voltooid waarna de eerste 787-8 pas op 15 december 2009 voor het eerst vliegt.

Eind mei 2010 wordt geconstateerd dat de bevestiging van de rompbe- plating aan het frame in de staartsectie niet helemaal jofel is. De grote temperatuurverschillen in dit gedeelte van het toestel (dat niet onder druk wordt gezet), leidt tot onverwachte speling tussen de huidbeplating en de romp. Er moeten daardoor een aantal verbindingsstukken worden vervangen op opnieuw moeilijk bereikbare plaatsen. In juni 2010 worden problemen geconstateerd aan de horizontale staartsectie van de 787. Hier zouden enkele opvulstukjes mogelijk niet goed zijn gemonteerd bij Alenia Aeronatica. De fabrikant besluit daarop de 23 op dat moment gebouwde toestellen (inclusief de vijf vliegende prototypes) aan een extra inspectie te onderwerpen. Volgens Boeing zal het afleverschema ditmaal niet in gevaar komen: eventuele reparaties Eerste aflevering: 25 september 2011. zullen niet langer dan acht dagen per toestel vergen. Wel sluit Boeing niet uit dat de eerste leveringen hierdoor niet eind 2010, maar begin

PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018 17

16-17-18-19_vertragingenmarktintroductie.indd 17 16-01-18 11:10 Ontwikkelingen Door: Ruud Vos - Foto’s: fabrikanten

Eerste vlucht CS100: 16 september 2013 Eerste aflevering: 29 juni 2016.

2011 zullen plaatsvinden. In augustus 2010 moet Boeing de levering Na een meermalen uitgestelde eerste vlucht, vliegt het toestel pas op 11 van de eerste 787-8 Dreamliner opnieuw uitstellen tot ‘het midden van november 2015. Kort daarna wordt opnieuw een bijgesteld testschema het eerste kwartaal van 2011’. Aanleiding voor deze vertraging is ditmaal aangekondigd. De fabrikant mikt dan nog steeds op certificatie en marktin- de latere levering van een Rolls-Royce Trent-motor die nodig is voor het troductie in het tweede kwartaal van 2017. Als belangrijkste reden voor de uitvoeren van een aantal cruciale tests. nieuwe vertraging wordt aangevoerd dat de romp van het toestel bij de vleugelwortels en op andere plaatsen moet worden versterkt. Het euvel Op 9 november 2010 volgt een nieuwe tegenslag als prototype ZA004 komt boven drijven tijdens vermoeidheidstests met het statische prototy- een noodlanding moet maken na een korte, maar felle brand in het pe waarbij 1,5 keer de maximaal berekende belasting wordt gesimuleerd. elektronicagedeelte. De brand houdt de testvloot tot 23 december van Gemikt wordt vervolgens op een marktintroductie in het tweede kwartaal dat jaar aan de grond. Na analyse van het probleem komt Boeing met van 2018. Maar in januari 2017 trekt men opnieuw aan de bel. Volgens een verbeterde versie van de ‘power distribution system software’. Op de fabrikant wordt de vertraging ditmaal veroorzaakt door noodzakelijke 17 januari 2010 worden de certificatietests hervat. Al met al leidt deze aanpassingen aan bepaalde delen van de elektrische systemen. Als alles brand tot het opschuiven van de leveringen van de eerste Dreamliner meezit kan launch customer All Nippon Airways het eerste toestel nu in naar het derde kwartaal van 2011. Daardoor treedt het toestel drie jaar 2020 komen ophalen. Op dat moment zal er meer dan 3.000 uur met later dan gepland in dienst. Begin juli 2011 wordt de productie enkele de prototypes zijn gevlogen, 500 meer dan oorspronkelijk gepland. Er weken stilgelegd vanwege een tekort aan onderdelen van toeleveran- staan 223 orders en 184 opties in de MRJ-boeken. ciers en resterende ontwerpwijzigingen. Uiteindelijk wordt de eerste 787-8 op 25 september 2011 aan launch customer All Nippon Airways Bombardier CSeries: > 6 jaar overgedragen. De ontwikkeling van de CSeries regionale verkeersvliegtuigen van Bom- Daarmee is alle ellende nog niet voorbij. Want op 16 januari 2013 krij- bardier heeft veel weg van een hink-stap-sprong: in 2004 aangekondigd, gen alle Dreamliners een vliegverbod vanwege meerdere incidenten maar in 2006 gestaakt wegens ontbrekende orders. In januari 2008 met de lithium accu’s. Dat probleem is in maart 2013 opgelost, maar gaat de kogel door de kerk: de CS100 (110 stoelen) en CS300 (135 het duurt nog tot 27 april 2013 voordat weer lijnvluchten worden toege- stoelen komen er, te leveren vanaf eind 2012. Maar de CS100 vliegt pas staan. Alle problemen zijn inmiddels opgelost. Eind november 2017 wa- op 13 september 2013 voor het eerst, de CS300 op 27 februari 2015. ren meer dan 625 Dreamliners geleverd waaronder 350 van het type Hoewel het testprogramma voorspoedig verloopt, leidt een deels ont- 787-8 en 275 grotere 787-9’s. ploffende Pratt & Whtiney Geared Turbofan (PW 1500G) op 29 mei 2014 tot een honderd dagen durende stop van het testprogramma. M itsubishi MRJ90: > 5 jaar Daardoor kan ook 2015 niet gehaald worden als introductiejaar, zodat De in 2007 door Mitsubishi Aircraft Corporation aangekondigde Mitsubishi launch customers Swiss (CS100) en air Baltic (CS300) tot respectieve- Regional Jet (MRJ90) moet oorspronkelijk in 2013 op de markt komen. lijk 30 juni en 29 november 2016 moeten wachten op hun eerste vlieg-

Eerste vlucht MRJ90: 11 november 2015. All Nippon Airways kan het eerste toestel in 2020 ophalen.

18 PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018

16-17-18-19_vertragingenmarktintroductie.indd 18 16-01-18 11:11 Eerste vlucht ARJ21-700: 28 november 2008. Eerste aflevering: 9 november 2015.

tuigen. Nadien wordt ook duidelijk dat Bombardier de productiedoelstel- gen aan Chengdu Airlines. Ook dat lukt niet waardoor het eerste toestel lingen voor 2016 en 2017 niet zal halen. De trage leveringen worden op 29 november 2015 wordt afgeleverd, een dag nadat de Chinese veroorzaakt door motorbouwer Pratt & Whitney die al langer kampt met luchtvaartautoriteiten de ARJ heeft gecertificeerd. Pas in juli 2017 volgt problemen met de motoren. Niet alleen de PW 1500G, maar ook de het groene licht voor serieproductie waardoor naast de twee toestellen PW 1100G van de A320neo heeft onder meerdere kinderziektes gele- voor Chengdu er nog vijf gebouwd zullen worden. In 2018 moeten dat den. De problemen lijken overigens nog niet helemaal voorbij. Een or- er vijftien zijn, in 2019 twintig en vanaf 2020 minimaal 35 per jaar. De der van Delta Air Lines voor 75 CS100’s staat mogelijk op de tocht om- ARJ heeft uiterlijk veel weg van de MD-80, en kan 78 tot 90 passagiers dat de regering Trump in 2017 besloot extreem hoge invoerbelastingen vervoeren bij een kruissnelheid van maximaal 933 km/h over een af- op te leggen aan CSeries-vliegtuigen na klachten van Boeing over ver- stand van 2.200 tot 3.700 km. Er zijn 413 ARJ21’s besteld. meende overheidssubsidies. Mogelijk dat de in oktober 2017 bekend geworden 50,01% deelname van Airbus in het CSeries-programma zal Dassault Aviation Falcon 5X: komt er niet leiden tot een ‘verkoop boost’. De Dassault Aviation Falcon 5X wordt in oktober 2013 tijdens de Ameri- Eind december 2017 waren veertien CS100’s actief bij Swiss, negen kaanse zakenluchtvaartbeurs NBAA in Las Vegas geïntroduceerd. Het CS300’s bij airBaltic en twee CS300’s bij Korean Air. Bombardier had op toestel zou eind 2015 voor het eerst moeten vliegen en vanaf 2016 le- dat moment vaste orders voor 123 CS100- en 249 CS300-varianten. verbaar zijn. De zakenjet zou dankzij nieuw ontwikkelde 50,93 kN sterke Safran-Snecma Silvercrest turbofans een kruissnelheid van 865 km/h ARJ21-700: > 10 jaar krijgen bij een vliegbereik van 5.200 nm (9.630 km). Maar de motoren Comac introduceert de ARJ21 in 2002 in een poging de overmacht van presteren niet optimaal doordat de motorbehuizing van de turbofan bij westerse vliegtuigen tegen te gaan. Oorspronkelijk zal het eerste toestel hoge temperaturen licht vervormen waardoor de beloofde prestaties in 2007 geleverd worden, maar technische problemen vertragen de ont- niet kunnen worden waargemaakt. De eerste vlucht met provisorische wikkeling aanzienlijk waardoor de eerste vlucht pas op 28 november voorserie-motoren wordt daarom verschoven naar juli 2017, gevolgd 2008 plaatsvindt. Het toestel heeft nieuwe bij Antonov ontwikkelde su- door een beoogde marktintroductie in 2020. Maar Dassault ziet daar- perkritische vleugels. Winglets moeten daarbij in combinatie met twee door in 2016 meerdere 5X-orders verdampen. Reden voor het Franse General Electric CF34-10A motoren zorgen voor efficiënt brandstofver- concern om op 13 december 2017 de stop uit het project te trekken. bruik. Volgens de Chinese fabrikant heeft de ARJ21 een economische Door dit besluit komt de 5X niet in deze vorm op de markt maar als levensduur van tenminste twintig jaar. In die periode kan minimaal nieuw ontwerp met vergelijkbaar presterende Pratt & Whitney Canada 60.000 uur gevlogen worden. Een prototype van de ARJ21 voltooit in turbofans. Gemikt wordt nu op een marktintroductie in 2022. Saillant april 2014 een reis naar westerse vliegvelden waarbij bijna 13.000 km detail: concurrent Cessna blijft in de Silvercrest geloven als aandrijfunits wordt gevlogen. De Chinese vliegtuigbouwer staat in juni 2014 op het voor de nieuwe Citation Hemisphere zakenjet die momenteel wordt punt de eerste van twee (van dertig) bestelde ARJ21-700’s over te dra- ontwikkeld.

Eerste vlucht Falcon 5X: 7 mei 2017. De boosdoener: Snecma Silvercrest turbofan.

PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018 19

16-17-18-19_vertragingenmarktintroductie.indd 19 16-01-18 11:11 O SOLO MIO Door: Goof Bakker Doel: een rondje Mexico-Stad!

Er is geen piloot die zijn of haar eerste solovlucht vergeet. De meesten kunnen het wel uitschreeuwen als ze eenmaal solo gaan. Om daar een plek voor te bieden is er gelukkig elke maand onze rubriek O Solo Mio. Bent u ook voor het eerst solo gegaan? Goof Bakker interviewt u dan graag. Mail: [email protected].

Naam Héctor Lazos Leeftijd 32 jaar School Wooning Aviation Toestel Cessna 172 Veld EHRD Instructeur Rick Bakker

Hij komt uit Mexico, maar ging hier solo. Genoeg reden om OK! Maar nu de vlucht, je eerste solo? Hector eens te vragen hoe dat zit. “Het was een prachtige dag en Rick zei dat ik er wel zo’n beetje klaar voor was. Hij vroeg mij ook hoe ik me voelde, Hoe kom je hier zo terecht? en dat was ok. Samen maakten we nog wat touch-and-go’s “Ik heb in Mexico een graad gehaald in aerospace- en vervolgens ging ik er alleen voor. Ging best goed, al zeg engineering en doe in Delft een master-onderzoek naar ik het zelf. Gewoon doen wat je geleerd hebt: snelheden, Noise Abatement Departure Procedures vanaf EHAM, met flaps, radio. Het weekend erop heb ik alweer een solovlucht gebruikmaking van het zogeheten ‘snake algoritme’. Tijdens gemaakt. En ook een vlucht via Hoek van Holland langs de mijn studie werd me duidelijk dat mijn echte droom was kust naar Den Haag. Ook Delft, mijn woonplaats zien lig- om een groot vrachtvliegtuig te vliegen. Maar je moet klein gen. Dat was prachtig.” beginnen, dus dat werd de Cessna!” Staat Wat speelt er op luchtvaartgebied in Mexico eigenlijk? Mij Rotterdam, niet echt een voor de hand liggende keuze? schiet zo niks te binnen… “In mijn geval juist wel. Omdat het een gecontroleerd veld boven aan “We hebben geen eigen industrie, wel worden er CRJ’s geas- is, word je van begin af aan vertrouwd gemaakt met de sembleerd. Je weet wel, die Canadese kisten. Maar Mexico procedures, de radio, de naderingen enzo. Dat kan me later ‘bucketlist’ speelt wel een toenemende rol in de parts-manufacturing. nog van pas komen.” Onze technische bedrijven werken op een zeer hoog niveau.” Lazos Later? En de ‘general aviation’? “Ja, het is echt wel mijn plan om door te gaan. Twin-rating, “Is ook zeker wel aanwezig. Ik kom zelf uit Mexico-Stad, en IFR, ATPL. Ik heb me op de TU ook beziggehouden met de daar heb je ook wel een flink aantal privévliegers.” inzet van cargo-vliegtuigen. Air Transport Operation. Niet zo- zeer de techniek, maar meer de infrastructuur. Die kennis Heb je daarginds ook een doel, straks met je brevet? wil ik later in de praktijk gaan inzetten. En dat kan natuurlijk “Zeker, ik wil straks mijn brevet gelijkstellen in de VS of in het allerbeste als je piloot bent.” Mexico, en daarna een vlucht van Mexico-Stad naar de kust maken. Maar bovenal wil ik een grote cirkel draaien boven Toestel van je voorkeur? de stad zelf. Zoals je weet is het een van de grootste ste- “Jazeker, de ‘Triple Seven’, dat is mijn favoriet. Al is de aller- den ter wereld, dus dat moet een prachtige ervaring zijn. grootste, de A380, natuurlijk ook heel aantrekkelijk. In elk Heel anders dan vanuit een airliner. Een rondje Mexico- geval grote vliegtuigen, daar heb ik wat mee.” Stad. Dat staat boven aan mijn ‘bucket list’!”

20 PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018

20_osolomio.indd 20 16-01-18 08:37 Take-off Door: Goof Bakker

Soorten, toch maten

Ik ken een spotter die nog niet met een stok een vliegtuig in te slaan is. Vindt er niks aan, vliegen. Vliegtuigen! Dat wel. De verpakking is mooier dan het cadeau, zogezegd.

Als hij toch een keer vliegt, kijkt hij niet eens uit het raampje. Het wonder dat daar ge- schiedt boeit hem niet. Maar hij kan wel aan een neuswiel zien of het een B737-400 of -800 is. PILOTEN GEZOCHT! Ik ken ook een spotter die alleen maar nummers noteert. Zodra dat klusje geklaard is, Voor het seizoen van 2018 zijn wij op zoek buigt hij zich weer over zijn laptop. Die sierlijke take-off, of die boterzachte landing - waar ik naar enthousiaste piloten! Al meer dan 50 maar geen genoeg van kan krijgen - laat hij Gelukkig jaar geldt ons piloten-stageprogramma als dé voor wat die is. De ‘regi’, daar gaat het om. opstap voor piloten om door te stromen naar Vastgelegd voor de eeuwigheid. Klaar. wel de Airliners. Je kunt bij ons in een half jaar Ik ken ook een ervaren wedstrijdvlieger, die 150 tot 300 vlieguren maken. behoudens de toestellen die hij persoonlijk vliegt, nauwelijks de vele zweefvliegtuigen op de markt uit elkaar kan houden. Op de vraag: Tessel Air verzorgt rondvluchten boven Texel, “Welke bedoel je?” antwoordt hij meestal: “Die de vliegoperaties voor Paracentrum Texel, witte daar”. Skydive Zeeland en Skydive Ameland. “Dan heb ik het meestal goed”, grapt hij. “Ik Met een vloot van negen vliegtuigen (waarvan heb er geen oog voor om al die modellen uit drie Cessna 208 toestellen) is Tessel Air een elkaar te houden.” van de grotere spelers binnen de General Een goeie bekende van me kan alles vertellen Aviation in Nederland. Wij zijn AOC en PART- over loslatende stromingen en secundaire ef- SPO en verzorgen vluchten vanaf Texel, fecten van de stuurorganen. Hij kan het zodanig uitleggen dat je het ook nog begrijpt. Inclu- Zeeland, Ameland, Oslo en Gran Canaria. sief L = CL ½ ρV2 S. Goof Bakker Maar hij kan geen Spitfire van een Hurricane is luchtvaartpublicist onderscheiden. Interesseert hem ook niet. Ou- [email protected] we meuk, voorbije tijden. Weg ermee. Vliegen, daar gaat het om. Het wat en het hoe. Volledig doorgronden wat er gebeurt. Tot in de kleinste details. Hele volksstammen vliegen keurig ge- brevetteerd zonder die kennis. Fijn idee dat tenminste iemand het begrijpt.

Vliegmaten, ze zijn er in soorten. Gelukkig wel.

Ben jij in het bezit van een CPL (SEP), een Class 1 medical en heb je zin om de leukste zomer van je leven tegemoet te gaan? Stuur dan je CV en motivatie naar: [email protected].

21_takeoffadv4(05staand).indd 21 16-01-18 08:38 ON THE JOB Door: Erik Brouwer - Foto’s: Merel Meulenbelt

Una Donna Pilota!

Meet Merel Meulenbelt. Ze vliegt als First Officer in een Airbus A320 bij een grote Europese lowcost carrier en heeft als thuisbasis Milaan. Daarvandaan vliegt ze met tientallen collega’s door heel Europa. Ondanks de lastige marktomstandigheden vond ze relatief snel een baan, waar ze met veel enthou siasme over vertelt.

Toen ze op haar achttiende besloot om piloot te worden, had Meulen- Vrouwen in de luchtvaart, of beter het gebrek daaraan, zijn een hot topic belt er nooit over nagedacht dat ze als vrouw tot een kleine minderheid dat we nu toch maar eens aanstippen in deze serie. In de Verenigde zou behoren. Tijdens haar opleiding aan de Nationale Luchtvaartschool Staten, waar steekproeven dankzij de grotere en uniformere bevolking was het geen onderwerp. Ze studeerde samen met drie andere dames doorgaans betrouwbaarder zijn, ligt het percentage vrouwen in de cock- in een klas van achttien studenten: “Ik ontdekte pas dat je als vrouwelij- pit zo rond de zes procent. In Europa zal het misschien iets hoger zijn. ke piloot een uitzondering bent, toen ik het al lang was!” Reacties zijn Diverse luchtvaartmaatschappijen, waaronder de werkgever van Meulen- vaak positief, maar soms ook niet. Meulenbelt: “Dan vragen mensen of belt, werven inmiddels actief vrouwelijke vliegers om het percentage ik de eerste vrouwelijke piloot bij de luchtvaartmaatschappij ben. Hoe is vrouwen in de cockpit te doen stijgen. Meulenbelt heeft daar een duide- het mogelijk hè?” In Milaan krijgt ze als Nederlandse in den vreemde lijke mening over: “Ik sta hier niet positief tegenover. Ik vind dat de beste ook regelmatig de vraag wat voor werk ze doet. Noemt ze haar werkge- persoon voor de baan aangenomen moet worden, of het nou een man ver, dan vult men doorgaans zelf al in dat ze stewardess is. “Una donna of vrouw is. Ik krijg door dit soort programma’s het idee dat bedrijven pilota, roept men dan vol verbazing!” denken dat vrouwen zielig zijn en hulp nodig hebben, terwijl dit niet het Ondanks dit alles is Meulenbelt blij dat ze is aangenomen voordat lucht- geval is. Mocht dit wel het geval zijn, dan hebben ze de verkeerde per- vaartmaatschappijen met het actief werven van vrouwelijke piloten zijn soon aangenomen.” begonnen. “Later begreep ik dat medestudenten achter mijn rug om zei- den dat ik was aangenomen omdat ik vrouw ben, dat de recruiter mij Groot Italië wel leuk zou vinden. Wisten zij veel dat ik bij twee vrouwelijke recruiters Duidelijk! We gaan het weer over Meulenbelt zelf hebben. Want bijzon- op gesprek ben geweest, haha!” der was het wel, dat ze binnen een jaar na het behalen van haar vlieg-

22 PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018

22-23-24_onthejob.indd 22 16-01-18 08:58

Merel Meulenbelt

Opleiding ATPL bij Nederlandse Luchtvaartschool Vliegt Airbus A320 Geboren 29 augustus 1992

brevet al werd aangenomen. Bij de eerste selectieronde was ze welis- der heb je ook gewoon meer ruimte om je heen. Om te bewegen, je waar afgevallen maar daarbij had ze dermate bruikbare feedback spullen neer te zetten, enzovoort. Wel zo prettig, want je brengt er heel gekregen, dat een tweede poging wél succesvol was. wat uren door. Ook het geluidsniveau is echt lager dan in cockpits van Meulenbelt denkt ook dat het actief blijven in de luchtvaart tijdens haar vergelijkbare toestellen.” relatief korte werkloze periode, haar geholpen heeft bij het krijgen van Meulenbelt vliegt op een werkdag meerdere sectoren, maar is aan het een baan. “Je moet toch werken om de rente over je studielening te be- eind van de dag bijna altijd weer thuis in Milaan, en dat bevalt uitste- talen. Maar werken in de luchtvaart laat een toekomstige werkgever een kend. “In tweeënhalf jaar heb ik misschien drie keer een zogenaamde stukje extra motivatie zien. Ook al kun je het geld wellicht ergens anders night stop gehad. Dat zegt wel genoeg.” makkelijker verdienen.” Ze mocht beginnen met vliegen vanaf Londen. Eenmaal aangenomen kwam de bittere pil van het betalen van een typerating. Meulenbelt besloot zich hierdoor niet te laten afschrikken, omdat het voor haar een keuze was tussen betalen of werkloos zijn. Dat het een gangbaar type betrof, maakte de keuze iets makkelijker. De gedurfde investering werd al vrij snel beloond met een vast contract en een overplaatsing naar Mi- laan, een vooruitgang in veel opzichten. “Het is hier erg gezellig, ook doordat hier veel Nederlandse collega’s zitten. Daarbij is het leven een stukje goedkoper en is het klimaat een heel stuk aangenamer!” Meulenbelt woont inmiddels in Milaan en voert met de A320 zowel binnenlandse als internationale vluchten uit. “Men vergeet wel eens hoe groot Italië is! Vanuit Milaan ben je met de auto sneller in Amsterdam dan in Palermo.” Binnenlandse vluchten gaan naar Napels, Bari en Sardi- nië. In het buitenland variëren de afstanden tussen een korte hop over de Alpen naar München, tot een langeafstandsvlucht naar de Canarische Eilanden en Tel-Aviv. Vooral op die langere afstanden is de Airbus-cockpit zeer comfortabel, zegt Meulenbelt. “We hebben natuurlijk het beroemde tafeltje, maar ver-

PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018 23

22-23-24_onthejob.indd 23 16-01-18 08:58 ON THE JOB Door: Erik Brouwer - Foto’s: Merel Meulenbelt

Alle vertrouwen Ook thuis en in de familie werd de passie voor het vliegen niet ge- Het werken tijdens en na de studie heeft zich dus dubbel en dwars terug- deeld, maar voelde Meulenbelt zich wel altijd gesteund in haar keuze. betaald. Maar het betekende wel dat Meulenbelt nauwelijks op een echte Lachend: “Toen ik in 2011 twijfelde of ik hier wel aan moest beginnen, studententijd kan terugkijken. “Dat was soms wel een groot contrast, als je had mijn familie er alle vertrouwen in dat het met mij wel goed zou vriendinnen het studentenleven zag vieren. Die zijn nu net begonnen met komen. Merel redt zich wel, was de algemene gedachte. Zelf was ik hun eerste baan terwijl ik al weer drie jaar aan het werk ben. Leuk werk! daar toen nog niet helemaal zeker van, maar gelukkig hebben ze gelijk Laat dat vooropstaan, maar je mist daarin soms wel aansluiting.” gekregen!”

“Mijn familie had er alle vertrouwen in”.

24 PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018

22-23-24_onthejob.indd 24 16-01-18 08:59 ONTWIKKELINGEN Door: Maj-Brit van Raalte - Foto: Luchtverkeersleiding Nederland

ONDER ÉÉN DAK

Civiele en militaire luchtverkeersleiders werken sinds januari 2018 schouder aan schouder vanaf Schiphol-Oost. Daarmee is de basis gelegd voor een efﬁ ciëntere benutting van het Nederlandse luchtruim. De samenwerking vanuit één operations room is tevens nodig voor de noodzakelijke nieuwe indeling van het Nederlandse luchtruim.

Na jarenlange voorbereiding zijn de luchtverkeersleiders van het Com- Minister Van Nieuwenhuizen onderstreepte tijdens haar bezoek het gro- mando Luchtstrijdkrachten (CLSK) van Defensie verhuisd naar Luchtver- te belang van een goede samenwerking tussen de civiele en militaire keersleiding Nederland (LVNL) op Schiphol-Oost. Minister Van Nieuwen- luchtverkeersleiders: “Dat de civiele en militaire luchtverkeersleiders nu huizen (Infrastructuur en Waterstaat) en staatssecretaris Visser in één ruimte werken, levert grote winst op. Iedere dag moeten de ver- (Defensie) brachten een werkbezoek aan de vernieuwde ‘operations keersleiders in Nederland een topprestatie leveren, en vanaf nu doen ze room’. Deze civiel-militaire colocatie is een van de grootste veranderin- dat ook naast elkaar en met elkaar. De ruimte in de lucht is schaars en gen in de luchtverkeersleiding in Nederland en werd mede geﬁ nancierd die moeten we samen zo goed mogelijk benutten. Dit is ook een grote door de Connecting Europe Facility van de Europese Unie. stap voorwaarts voor de herindeling van het luchtruim, waar we samen hard aan werken.” EFFICIËNTER De colocatie van beide verkeersleidingen levert een belangrijke bijdrage aan efﬁ ciënter gebruik van het luchtruim en legt daarmee een stevig fundament voor de herindeling van het Nederlandse luchtruim. Vanuit Schiphol-Oost wordt nu zowel het civiele als het militaire luchtverkeer tot ongeveer 7,5 km hoogte via één luchtverkeersleidingssysteem afge- handeld. Voor het hogere luchtruim is sinds april 2017 de militaire luchtverkeersleiding al geïntegreerd met Eurocontrol’s Maastricht Upper Area Control Centre (MUAC). Nederland kent daarmee nog twee in plaats van drie luchtverkeersleidingscentra.

AOCS De militaire verkeersleiders blijven onderdeel van het Air Operations Control Station (AOCS) van het Commando Luchtstrijdkrachten. Met inmiddels zeventig jaar op de teller zijn de militaire verkeersleiders weer terug bij waar het ooit qua militaire verkeersleiding in Nederland begon, op Schiphol. De nauwe samenwerking met de militaire gevechtsleiding, die haar thuisbasis voorlopig op de huidige locatie van het AOCS in Nieuw-Milligen bij Apeldoorn houdt, blijft ook intact.

PILOOT EN VLIEGTUIG FEBRUARI 2018 25

25_lvnl.indd 25 16-01-18 08:59 Status report Door: Ruud Vos - Foto’s: Discovery Aviation

xL-2 terug Op tONeeL

De Discovery XL-2 stond ooit bekend als Liberty XL-2. Aan de basis van beide vliegtuigen lag de door Ivan Shaw ontworpen Europa (XS) uit de jaren negentig van de vorige eeuw. Nog steeds leverbaar en inmiddels zijn meer dan duizend bouwkits verkocht naar 33 landen. Met een danig gemodificeerde en gecertificeerde variant hoopte Shaw vaste voet aan de grond te krijgen op de lucratieve markt van tweepersoonstrainers. Maar de economische crisis gooide roet in het eten.

De toekomst zag er rooskleurig uit toen Shaw via het Amerikaanse Liber- dende vliegtuigbrandstof niet langer gegarandeerd zou zijn. ty Aerospace na vier jaar hard werken medio 2004 beloond werd met In 2011 kondigt Liberty aan dat er een variant wordt ontwikkeld met een een typecertificaat voor XL-vluchten op zicht (VFR) en onder instrument- 100 pk sterk Rotax 912 S-blok. Dat toestel zou met name op de Aziati- omstandigheden (IFR). Want de fabrikant had daarmee een betaalbaar sche markt een kans kunnen maken omdat loodhoudende vliegtuig- toestel in huis dat met een basisprijs van US$ 139.500 beduidend brandstof daar amper meer voorhanden is en het Rotax-blok ook op au- goedkoper was dan de concurrent. tobenzine loopt. Bovendien zou de XL-2 zelfs 68 kg lichter worden door In het begin verkocht de laagdekker dan ook uitstekend, maar al aan het het lagere motorgewicht. Maar daar blijft het dan ook bij. Want de verko- begin van de economische crisis in 2008 droogden de orders en daar- pen trekken totaal niet aan. In 2012 lijkt een Chinese order voor vijftig mee de leveringen langzaam op. Zo werden tussen 2006 en 2009 nog XL-2’s (in oktober van dat jaar zelfs oplopend tot 200) redding te bren- 113 toestellen afgeleverd. Een jaar later wist de fabrikant nog veertien gen. Volgens het oorspronkelijke plan zouden de toestellen in onderde- XL-2’s af te leveren, maar in het eerste kwartaal van 2011 nog maar drie. len naar Wuhan worden verscheept om daar te worden geassembleerd. Maar de deal ketst om onduidelijke redenen af. Daarna drogen de finan- Aandrijfexperimenten ciën in rap tempo op en valt begin 2013 het doek. Op dat moment zijn In een poging die neergaande lijn om te buigen en aan te sluiten bij de er 135 XL-2’s geleverd. motorontwikkelingen van weleer werd in 2009 en 2010 met een door de Britse producent Wilksch Airmotive gebouwde driecilinder WAM120 Discovery Composites vloeistofgekoeld tweetakt-dieselblok geëxperimenteerd. Volgens Liberty In april 2014 neemt Discovery Aviation Inc uit het Amerikaanse Melbour- leidde de installatie van de 120 pk sterke diesel in de XL-2 slechts tot ne (Florida) de boedel van Liberty over. Voor Discovery is luchtvaart een kleine aanpassing aan de cowling van het toestel. Hoewel Liberty geen onbekend terrein. Het bedrijf specialiseerde zich in de loop van de de XL-2 al in 2010 wilde leveren, zou dit zeker nog twee jaar gaan duren jaren in de productie van composietonderdelen voor onder meer vanwege certificatieperikelen met het motorblok. Volgens Liberty waren MDHI-530 en MDHI-902 helikopters. Ook werden onderdelen geleverd deze proeven noodzakelijk omdat op termijn de levering van loodhou- aan de Sierra Nevada Corporation.

26 PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018

26-27-28_xl2.indd 26 16-01-18 09:09 Begin 2015 maakt het bedrijf bekend de XL-2 weer in productie nemen gecertificeerd waarbij de 201 is uitgerust met twee 210 pk sterke Conti- in de voormalige Liberty Aerospace-hal en hoopt het eerste toestel al in nental IO-360ES7-motoren en een Garmin-cockpit. mei 2015 te kunnen leveren. De XL-2 nieuwe stijl krijgt een digitale Garmin cockpit en een Continental IOF-240B FADEC-motor. Advanced XL Ook distribueert Discovery via Avia in Rusland de Discovery 201 en 205. Bijna vier jaar later lijkt er licht aan het einde van de productietunnel te Beide tweemotorige metalen hoogdekkers zijn in de Russische Federatie komen en lijkt het er toch van te gaan komen. Discovery slaagt er kort

Composietromp. Discovery Aviation is er klaar voor...

PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018 27

26-27-28_xl2.indd 27 16-01-18 09:09 Status report Door: Ruud Vos - Foto’s: Discovery Aviation

Hoog bezoek (achtergrond) Air Force One.

na de jaarwisseling van 2018 in een drietal XL-2-trainers te verkopen aan Daarmee is en blijft de XL-2 een van de weinige ifr-gecertificeerde twee- een Koreaanse operator die al met het toestel vliegt. De fabrikant zal zittertrainers die momenteel verkrijgbaar zijn. Volgens de fabrikant is er daarbij een ‘advanced’ variant op de markt brengen met Garmin G500 sprake van een marktbehoefte van ongeveer 6.000 toestellen van dit type Dual Screen Electric Flight Display, Mid Continent Standby Attitude Mo- en kan de XL-2 daarop kosteneffectief inspelen dankzij de composietromp dule, Garmin GDL 88, Bendix King KN-62A DME en een Honeywell KR- en het modulaire ontwerp. bovendien ziet Discovery de XL-2 ook als kans- 87 ADF. Optioneel kan daarbij een STEC 37 autopilot worden besteld. hebber voor de unmanned aerial Vehicle (uaV) markt.

Discovery Aviation XL-2 in het kort

Aantal inzittenden 2 Motor Continental Motors IOF-240-B-FADEC, 125 pk Propeller MT, tweebladig, 1,75 m Cabine (b x h) 1,22 x 0,86 m Spanwijdte 8,71 m Bagagecapaciteit 45 kg Tankinhoud 111 l Leeggewicht 529 kg Nuttige lading 265 kg MTOW 794 kg Panel met twee Garmin G650’s. Overtreksnelheid (flaps) 44 kts (81 km/h) Overtreksnelheid (flapless) 50 kts (93 km/h) Startaanloop 449 m (15 m obst. 782 m) Landingsrol 216 m (15 m obst. 437 m) Klimsnelheid 669 ft/min (204 m/min) Kruissnelheid 125 kts (232 km/h) Bereik 500 nm (925 km) Plafond 12.500 ft (3.810 m) Brandstofverbruik 18,93 l/h Prijs IFR Standard US$ 319.000, IFR Advanced U$ 349.000 Internet www.discovery-aviation.com/

Semi klassiek panel met ADSB Out (optie).

28 PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018

26-27-28_xl2.indd 28 16-01-18 09:09 Industrie Door: Peter F.A. van de Noort

AircrAft MAiNteNANce NetherlANds

Het op 1 januari 2013 opgerichte Aircraft Maintenance Netherlands (AMN) komt voort uit STAR Airservice dat sinds 1988 op Teuge Airport actief was. Een van de eerste vliegtuigen die STAR dertig jaar geleden in onderhoud kreeg, en dat tot op de dag van vandaag nog steeds bij AMN in onderhoud is, was de Cessna F172M Skyhawk PH-JBH.

STAR Airservice VOF werd in januari 1988 opgericht door Eric van ‘t tuigonderhoudsbedrijf, met een hoofdvestiging op vliegveld Teuge en Spijker. Na de PH-JBH kreeg STAR een aantal andere vliegtuigen in een dependance op Lelystad Airport bij Wings over Holland. AMN is offi- onderhoud, waaronder de Stampe en Vertongen SV-4 PH-OPA, de cieel dealer van onder meer Garmin Avionics, Trig Avionics, Aspen Avio- Sud Aviation Alouette 2 PH-NSW van Helicon en de vloot van de vlieg- nics en Becker Avionics en biedt de general aviation een totaalpakket school van Rob van den Sligtenhorst. In de jaren negentig volgden aan onderhoudsdiensten. Daarnaast worden alle aspecten met betrek- meer opvallende vliegtuigen, waaronder een Britten Norman BN-2 king tot het luchtwaardig houden van vliegtuigen en helikopters door Islander van de Dienst Luchtvaart van de Rijkspolitie en een BN-2 Islan- AMN uitgevoerd, zoals het beheer door de CAMO, de jaarlijkse ARC-in- der van het Nationaal Paracentrum Teuge. In 2008 veranderde de juridi- specties, het testen van avionica en uiteraard onderhoud. Daarnaast be- sche structuur van het bedrijf: STAR Airservice VOF werd STAR Airservice gon AMN eind 2017 met de verkoop van vliegtuigen. BV. Aircr aft On Ground AMN AMN biedt momenteel werk aan tien fte’s en is dankzij vier mobiele In 2012 kwam er een eind aan het bestaan van STAR, maar in januari teams gespecialiseerd in het verhelpen van AOG (Aircraft On Ground) 2013 maakte het onderhoudsbedrijf in de 800 m² grote hangaar op situaties in Nederland en daarbuiten, en in onderhoud voor Nederlandse vliegveld Teuge, dankzij nieuwe aandeelhouders en met een nieuwe di- klanten in het buitenland. In de afgelopen jaren heeft dit de medewer- rectie, een doorstart onder de naam Aircraft Maintenance Netherlands kers van AMN al gebracht naar Duitsland, België, Italië en Ierland, maar (AMN). In januari 2018 werd het eerste lustrum gevierd. AMN heeft zich ook naar de VS en naar enkele Afrikaanse landen. Aanvullende informa- in de achterliggende jaren ontwikkeld tot een breed georiënteerd vlieg- tie: www.amnetherlands.nl.

Erik van ‘t Spijker en de PH-JBH. Stampe en Vertongen SV-4.

PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018 29

29_amn.indd 29 16-01-18 09:09 Statusreport Door: Ruud Vos - Foto’s: Bell Helicopter

beLL HeLiCOpTer V-280 Valor

De door Bell Helicopter ontwikkelde V-280 Valor tiltrotor heeft op 18 december 2017 voor het eerst kort gevlogen. De nieuwe tiltrotor is een zogenoemde Joint Multi-Role Technology Demonstrator (JMR- TD) die ontwikkeld werd in het kader van het Joint Multi-Role (JMR)/Future Vertical Lift (FVL) programma. Binnen dat programma is de U.S. Army op zoek naar een vervanger van de Sikorsky UH-60 Black Hawk die rond 2030 aan het einde van zijn levensduur is.

Het ontwikkelcontract voor de V-280 werd in september 2013 getekend bekendgemaakt dat motorproducent GE Aviation de motoren mocht waarna de tiltrotor volgens Bell eind 2017 zou kunnen vliegen. De heli- gaan ontwikkelen en leveren. Begin september 2017 begon de fabrikant kopterfabrikant schakelde vervolgens de hulp in van Lockheed Martin bij met de eerste grondtests. de ontwikkeling ervan, terwijl GKN Aerospace werd gevraagd om de V- Volgens Bell voldoet de V-280 aan de JMR-eis kruissnelheden aan te vormige staartconstructie met bijbehorende besturingssystemen (‘rud- kunnen tot 420 km/h. Want met elf passagiers aan boord wordt een dervators’) te ontwikkelen en te bouwen. Vervolgens werd Spirit Aero- snelheid geprojecteerd van 280 kts (520 km/h) bij een missiebereik Systems aangewezen om de romp van de nieuwe tiltrotor te gaan van minimaal 500-800 nm (926-1.482 km). De Valor gaat meeliften op bouwen. Deze werd in september 2015 geleverd. Twee andere bedrij- de met de V22 Osprey opgedane ervaringen en krijgt onder meer een ven (AGC Composites en Aerostructures) mochten vervolgens hun intrekbaar landingsgestel, fly-by-wire en drievoudig uitgevoerde vlucht- hoofd gaan breken over de vormgeving van de vleugels. Gelijktijdig werd controlesystemen.

30 PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018

30_v280valor.indd 30 16-01-18 09:20 Statusreport Door: Ruud Vos - Foto’s: Leonardo Company

A W109 Trekker EASA gecertificeerd

De Europese luchtvaartautoriteit EASA heeft pal voor de kerstdagen van 2017 de tweemotorige Leonardo Company AW109 Trekker gecertificeerd. De tijdens de Heli-Expo 2014 geïntroduceerde AW109 vloog op 4 maart 2016 voor het eerst bij de fabriek in het Italiaanse Cascina Costa. Er zijn meer dan veertig Trekkers besteld sinds de introductie ervan. De eerste toestellen worden begin 2018 geleverd.

De van de AW109/AW109 Grand New afgeleide helikopter heeft geen (HTAWS). Een derde Primary Flight Display is optioneel verkrijgbaar voor intrekbaar landingsgestel maar skids. Dankzij twee 815 pk sterke P&WC de copiloot. Standaard wordt een autopilot (drie assen) meegeleverd, PW207C turboshaft-motoren is sprake van een Vne van 168 kts (311 inclusief een GPS gekoppelde Flight Director. km/h) bij een vliegbereik van 445 nm (824 km) en een maximale vliegduur van 4:20 uur. De brandstof wordt daarbij uit vijf aparte, crash- Multifunctioneel bestendige tanks naar beide motoren geleid. De transmissiekast van de De cabine biedt plaats aan zes passagiers of een combinatie van een hoofdrotor kan in noodgevallen een half uur zonder olie draaien zonder of twee brancards met twee begeleidende verpleegkundigen. vast te lopen. Optioneel zijn onder meer een vrachthaak die 1.400 kg kan torsen, een reddingslier (hoist) die tot 272 kg naar boven kan tillen, een FLIR- Geavanceerd camera en zoeklichten. Ook zijn externe luidsprekers voorzien en een In de cockpit kan een Genesys Aerosystems worden aangetroffen met video downlink. Optioneel verkrijgbaar zijn ski’s en opblaasbare drijvers. Integrated Helicopter Synthetic Vision Technology (SVT), Highway In The De Trekker heeft een nuttige lading van 1.500 kg bij een MTOW van Sky (HITS) en Integrated Helicopter Terrain Avoidance Warning System 3.175 kg.

A W109 Grand New.

PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018 31

31_aw109trekker.indd 31 16-01-18 09:20 Statusreport Door: Ruud Vos - Foto’s: Tecnam

eaSa-CerTifiCaaT P2008JC MK II

De Europese luchtvaartautoriteit EASA heeft kort voor de jaarwisseling de Tecnam P2008JC MK II gecertificeerd. Het eerste toestel werd kort daarna afgeleverd bij de Poolse vliegopleider Bartolini Air. De in augustus 2017 geïntroduceerde MK II borduurt voort op de in 2013 gecertificeerde P2008JC.

Bartolini bestelde zeven P2008JC MK II-varianten die toegevoegd zullen van koolstofvezel terwijl de hoofd- en staartvleugels van aluminium zijn. worden aan een Tecnam-vloot van zeven een- en drie tweemotorige Tecnam geeft voor het strak ogende toestel met een MTOW van 600 kg lesvliegtuigen van het type Tecnam P2002JF (6), P2010 (1) en P2006T een kruissnelheid op van 225 km/h bij een vliegbereik van bijna 1.300 (3) waarmee jaarlijks 12.000 uur wordt gevlogen. De opleider kan daar- km. Tussen 2013 en oktober 2017 zijn in meerdere Europese landen door op jaarbasis meer dan 200 piloten afleveren. Overigens is Bartolini 117 P2008JC-varianten afgeleverd. niet de enige die in Polen Tecnams voor opleidingsdoeleinden gebruikt. Ook de aan LOT Polish Airlines verbonden LOT Flight Academy vliegt in- MK II middels met twee in 2015 bestelde P2008JC’s en een tweemotorige Vergeleken met de eerder gecertificeerde variant is de MK II onder meer P2006T. De opleider is voornemens door te groeien naar een trainings- uitgerust met een MD302 attitude indicator en twee Garmin G3X vloot van tien vliegtuigen. touchscreens met elk een diameter van 10.6 inch (26,9 cm). Beide schermen kunnen als PFD of MFD fungeren, maar zijn ook deelbaar in CS/VLA een PFD en MFD. De toestellen hebben daarnaast 3-D Synthetic vision Tecnam had op 1 oktober 2013 het EASA-typecertificaat op zak voor (SVX) en zijn geschikt voor Night VFR-inzet. Andere verworvenheden zijn de P2008JC die op 30 september 2009 voor het eerst vloog. Door de mogelijkheid een Premium interieur aan te brengen met op elkaar de certificatie als CS/VLA kon het toestel dan ook worden ingezet afgestemde kleuren, nieuw ontworpen deuren en leren stoelen. Daar- als lesvliegtuig bij vliegclubs en professionele vliegopleidingen. naast kan bij de MK II gekozen worden uit propellers met twee of drie De romp en het verticale staartgedeelte van de hoogdekker zijn gemaakt bladen.

Night VFR voorbereid.

32 PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018

32_tecnamp2008jc.indd 32 16-01-18 09:28 Industrie Door: Ruud Vos - Foto’s: Diamond Aircraft

Diamond Aircraft DA42-VI.

Diamond Aircraft in Chinese handen

Het Chinese industrieconglomeraat Wanfeng Aviation Industry Co heeft eind december 2017 Diamond Aircraft Industries GmbH overgenomen. Hierdoor wordt de toekomst van de Oostenrijkse vliegtuigbouwer en de gelijktijdig overgenomen Austro Engines dieselmotortak volgens beide partijen veiliggesteld.

Volgens Christian Dries, oprichter en directeur van Diamond Aircraft, slui gelijkbaars speelde zich af bij Cirrus Aircraft: na overname door China Avia ten de plannen en ideeën van Wanfeng naadloos aan bij zijn ruim 25 tion Industry General Aircraft werden fondsen beschikbaar gesteld voor de jaar geleden gestarte levenswerk. Dries richtte Diamond in 1996 op na ontwikkeling en certificatie van de FS 50 Vision Jet). dat hij en zijn familie de Oostenrijkse motorzweefvliegbouwer HOAC Daarnaast zullen ook in een door Diamond gebouwde fabriek in China hadden overgenomen. Sindsdien werden vijftien verschillende modellen vliegtuigen en (diesel)motoren worden gebouwd. Deze fabriek werd op ontwikkeld waaronder de DA20, DA40 en DA42. 28 augustus 2017 officieel geopend toen daar de eerste in China geas De overname biedt volgens Bin Chen van de Wanfeng Automotive Hol sembleerde Diamond het luchtruim koos. ding Group mogelijkheden de vliegtuigverkopen wereldwijd te stimule ren, de onderhoudsnetwerken uit te bouwen en nieuwe zuigermotor Order aangedreven Diamond-varianten te ontwikkelen. Wanfeng Aviation Ten tijde van de overname werd vrijwel gelijktijdig bekend dat de Noorse Pi Industry Co is onderdeel van de Wanfeng Auto Holdings Group die zich lot Flight Academy (PFA) een nieuwe school gaat openen in Notodden en onder meer toelegt op de productie en distributie van auto-onderdelen daarvoor vier eenmotorige DA40 NG’s heeft besteld bij Diamond Canada. en machines. Het bedrijf telt wereldwijd zestig vestigingen in zes indus De PFA bestelde in oktober 2017 twee DA42-VI simulators bij Diamond na triesectoren. Er werken meer dan 12.000 mensen. eerder voor vijf DA42-VI trainingsvliegtuigen te hebben getekend.

Canada Wanfeng nam in december 2016 al een meerderheidsbelang van zestig procent in de Canadese tak van Diamond. Onderdeel van het contract was toen de verkoop van alle (productie)rechten van de eenmotorige DA40 en tweemotorige DA62 aan het Chinese conglomeraat. In het ver lengde daarvan zou de productie eind 2017 verplaatst worden van Wie ner Neustadt naar het Canadese London (Ontario). De productie van de DA42 en DV20 zal in Oostenrijk blijven plaatsvinden. Ook zullen daar de DA50-V en de DA50-JP7 worden geassembleerd, en zal de verdere ontwikkeling van de Dart turboprop daar gebeuren. Door de investering van Wanfeng groeide toentertijd de hoop dat ook het in Christian Dries (l) en Bin Chen. 2013 afgeblazen D-Jet-project weer gerevitaliseerd zou worden (iets ver

PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018 33

33_diamondverkocht.indd 33 16-01-18 09:29 Rectificatie Door: Ruud Vos - Foto’s: Berend Jan Floor

RV-1 in EAA-museum Oshkosh. Van’s Aircraft

In de januari 2018-editie van Piloot en Vliegtuig is op pagina 68 stilgestaan bij de eerste vlucht van de tienduizendste vliegende kitvariant van het door Dick van Grunsven opgerichte Van’s Aircraft. Doordat de namen van de zelfbouwkits van Rans en Van’s erg dicht bij elkaar liggen, zijn door de redactie op

de betreffende pagina abusievelijk meerdere Rans-varianten afgebeeld. Daarom ditmaal de goede Van’s-toestellen…

RV-6. RV-7 staartwielvariant. RV-7A, verkocht naar België.

RV-9A. RV-10. RV-12.

34 PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018

34_rvrectificatie.indd 34 16-01-18 09:30 In the Picture Door: Ruud Vos - Foto’s: Viking Air

Viking Air SerieS 400 Twin OTTer

De eerste Dhc-6 Series 100 twin Otter voltooit op 20 mei 1965 de eerste vlucht met 550 pk sterke Pratt & Whitney Pt6A-20s turboprops. Vier jaar later volgt de Series 300 met 680 pk sterke Pratt & Whitney Pt6A-27 turboprops. Dat model blijft tot 1988 in productie. uiteindelijk worden door De havilland tussen 1966 en 1988 bijna 850 vliegtuigen van dit type gebouwd. In 2007 wordt door Viking Air de op moderne leest geschoeide Series 400 twin Otter geïntroduceerd.

Het in 1970 opgerichte Viking Air Limited heeft in de loop der jaren gle Otter. In 2005 krijgt Viking ook de type- en productiecertificaten in meerdere type- en productiecertificaten bemachtigd, waaronder dat van handen van alle ooit bij De Havilland gebouwde vliegtuigen, waaronder de De Havilland DHC-2 Mk I Beaver, Mk III Turbo Beaver en DHC-3 Sin- de DHC-1 Chipmunk, de DHC-6 Series Twin Otter en het DASH-7 STOL-

Executive of negentien stoelen...

PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018 35

35-36-37-38_itpseries400.indd 35 16-01-18 11:11 Foto: Viking Air in the picture Viking Air Twin OTTer SerieS 400 C-FDHT

PEV_02-2018_HR_ITP-36-37.indd35-36-37-38_itpseries400.indd 36 36 03-01-1816-01-18 23:0311:11 PEV_02-2018_HR_ITP-36-37.indd 37 03-01-18 23:04 Foto: Viking Air in the picture Viking Air Twin OTTer SerieS 400 C-FDHT

PEV_02-2018_HR_ITP-36-37.indd 36 03-01-18 23:03 35-36-37-38_itpseries400.inddPEV_02-2018_HR_ITP-36-37.indd 37 37 16-01-1803-01-18 11:1123:04 In the Picture Door: Ruud Vos - Foto’s: Viking Air

Air Seychelles bestelde als eerste de Series 400. Zimex Aviation nam in 2010 de eerste Series 400 af. Level D gecertificeerdeFF S.

vliegtuig dat plaats biedt aan vijftig passagiers. als vervolgens blijkt dat er Omdat bijna dertig procent van de geleverde vliegtuigen in waterrijke nog steeds vraag bestaat naar de relatief goedkope turboprop-aangedre- gebieden wordt ingezet, besluit Viking in 2016 de Series 400 S Seapla- ven negentienzitters, wordt besloten de Series 300 opnieuw in de markt ne te introduceren. Het toestel biedt plaats aan zeventien passagiers en te zetten, maar ditmaal als Series 400 met onder meer 750 pk sterke is voorzien van een Honeywell ‘Super-Lite’ cockpit met het oog op Vfr- Pratt & Whitney Canada PT6a-34-motoren en een digitale Honeywell vluchten. Het vliegtuig wordt geleverd met composiet-drijvers en 680 pk Primus apex cockpit. Daarnaast worden secundaire rompdelen als de sterke Pratt & Whitney PT6a-27 turboprops die CT-propellers aandrijven. neussectie, de deuren en stroomlijnkappen nu in kunststof uitgevoerd. Na een pauze van meer dan achttien jaar wordt de De Havilland Canada SimulATOr DHC-6 Twin Otter vervolgens opnieuw in productie genomen. een order Om piloten voor te bereiden op het vliegen met de Series 400 is in sa- van air Seychelles, dat er twee bestelt met een optie op een derde, menwerking met de Canadese vliegopleider Pacific Sky aviation op Van- vormt de directe aanleiding voor de productieherstart. Het aantal orders couver island een nieuw trainingscentrum gebouwd. in dit in de zomer en opties voor de op dat moment 3,2 miljoen dollar kostende Series van 2017 geopende centrum in Calgary is een Level D full flight Simula- 400 loopt al snel op tot ver boven de twintig. tor geplaatst die in januari 2018 is gecertificeerd. in de ffS kan zowel voor de land- als drijvervariant van de Series 400 Twin Otter worden getraind. SucceSVOl De eerste Series 400 wordt in de zomer van 2010 afgeleverd aan de expOrT Zwitserse ‘service provider’ Zimex aviation (dat al met tien Series 300’s De meeste Series 400’s worden in kleine aantallen besteld. Daarop vliegt). Zeven jaar later wordt in juli 2017 de honderdste Series 400 vormt de Chinese order van reignwood aviation uit beijing een uitzon- overgedragen en vliegen de toestellen in 29 landen wereldwijd bij twin- dering. Dat bedrijf bestelde in 2015 tijdens de Paris air Show van dat tig verschillende klanten. uit de op dat moment door Viking verstrekte jaar vijftig Series 400’s. Medio 2017 werd de met Wipline 13000-drijvers gegevens blijkt dat 38 toestellen bij luchtvaartmaatschappijen vliegen en uitgeruste Series 400’s gecertificeerd door de Chinese luchtvaartautori- 31 een militaire rol vervullen. Daarnaast worden er 26 ingezet voor in- teiten (deze gaven al eerder groen licht voor de Pratt & Whitney PT6 dustriële doeleinden en vijf voor privécharters. Van dit honderdtal zijn er aangedreven Twin Otters met vast landingsgestel). in datzelfde jaar te- zeventig uitgerust met een conventioneel landingsgestel terwijl er acht- kende ook de russische leasemaatschappij rosneft voor tien Series tien met drijvers zijn uitgerust. Tien zijn voorzien van een zogenoemd in- 400’s. De bouw van een nieuwe negentienzitter van dit type vergt mo- termediate flotation Gear (ifG) en twee Series 400 hebben een combi- menteel in Victoria (british Columbia) vijftien werkdagen. De basisprijs natie van ski’s en wielen. ligt nu rond de 5,9 miljoen dollar.

Viking Air Series 400 Twin Otter in het kort

Aantal piloten 2 Aantal passagiers 19 Motoren P&WC PT6A-34, 750 pk elk Lengte 15,77 m Spanwijdte 19,8 m Hoogte 5,94 m Cabine (lxbxh) 5,61 x 1,75 x 1,50 m Tankinhoud 1.430 l Leeggewicht 3.121 kg MTOW 5.670 kg Nuttige lading 1.842 kg Klimsnelheid 1.600 ft/m (488 m/min) Kruissnelheid 182 kts (338 km/h) Vliegbereik 775-980 nm (1.435-1.815 km) Plafond FL250 (7.620 m)

38 PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018

35-36-37-38_itpseries400.indd 38 16-01-18 11:11 simulator Door: Hans Heerkens

A V-8BNA Harrier voor DCS World

De cockpit met werkende spiegels. De enige succesvolle verticaal landende straaljager.

Het is beter om eerst af te remmen en daarna te landen, in Detaillering plaats van eerst te landen en daarna af te remmen. Verticaal Qua systemen is de digitale Harrier ruim voorzien, hoewel niet landen en met een korte aanloop starten (V/STOL), de door alle systemen en wapens al werken in de ‘early access re- Hawker Siddely (nu BAE Systems) ontworpen Harrier, had er lease’. In de komende maanden zullen meer systemen wor- veel moeite mee en een groot aantal ongelukken was het ge- den toegevoegd in updates. De AV-8BNA heeft geen radar, volg. Maar de nieuwste, door McDonnell Douglas (nu Boeing) maar wel nachtzichtapparatuur (NVG’s) en Forward Looking ontwikkelde versie, de AV-8BNA (Night Attack), is een uiterma- Infrared (FLIR). De beeldschermen tonen een grote variatie te succesvol vliegtuig. De digitale uitvoering, ontwikkeld door aan navigatie- en tactische informatie en de pc-piloot kan tot RAZBAM voor DCS World, laat pc-piloten ervaren hoe de Harri- op zekere hoogte bepalen welke informatie wordt getoond op er verticaal kan landen op bijvoorbeeld het achterdek van een het Head-Up Display (HUD). Door over een bekend punt op kruiser, en zelfs achteruit kan vliegen. de grond te vliegen kunnen afwijkingen van het traagheidsna- Dat valt overigens beslist niet mee. Het vliegtuig reageert ‘in vigatiesysteem worden hersteld, ook als geen satellietnavigatie de hover’ traag op stuurcommando’s, en het vermogen is ei- beschikbaar is. Codes voor de laser die bommen naar het genlijk maar net voldoende om de Harrier redelijk bestuurbaar Buitenkant doel geleidt, kunnen worden ingevoerd. Zo zijn er nog veel en in de lucht te houden. Dat betekent dat de tanks bijna leeg meer details voor wie de Harrier wil leren kennen. Zowel de moeten zijn, zeker als ook nog bewapening wordt meege- en cockpit buitenkant als de cockpit is bijzonder mooi vormgegeven. De voerd. Door het spuiten van water in de motor wordt het ver- cockpit is typisch Brits: krap en vol. Het uitzicht is uitstekend, mogen opgevoerd, deels door koeling van de motor en deels bijzonder essentieel bij verticale landingen. door uitzetting van het verdampende water. Maar er is maar voor zo’n anderhalve minuut water aan boord. Op een stam- mooi Ten slotte pend schip landen, ‘s nachts en bij slecht weer, is in werkelijk- De vliegtuigen voor DCS World zijn vaak duurder dan die voor heid beslist geen sinecure, en wellicht niet zoveel gemakkelij- vormgegeven bijvoorbeeld Flight Simulator X, maar wat mij betreft zijn ze ker dan het landen met een F/A-18 op een vliegkampschip. hun prijs waard in detaillering, vliegeigenschappen en vormge- Vooral het maken van subtiele stuurbewegingen en het voor- ving van de cockpits. Dit alles geldt ook voor de AV-8BNA. Een komen van overcorrectie vormen een uitdaging. Regelmatig aanrader voor zowel degenen die de uitdaging van het verti- bijtrimmen maakt het handhaven van snelheid en hoogte ge- caal vliegen willen aangaan als voor wie houdt van het bedie- makkelijker. Het vliegtuig reageert trager dan de UH-1 helikop- nen van sensoren en andere vliegtuigsystemen. Meer informa- ter voor DCS World, maar de stuurorganen beïnvloeden elkaar tie op: https://www.digitalcombatsimulator.com/en/shop/mo- veel minder. Zo giert en slipt de Harrier niet als het vermogen dules/. wordt veranderd, hetgeen helikopters vaak wel doen. Deze digitale Harrier lijkt mij de meest realistische die ik ben tegenge- Intt ernet ip van de maand: komen, en hij is veel beter dan de eerder door RAZBAM uitge- http://bit.ly/2nlhbRN brachte versie voor Flight Simulator X.

PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018 39

39_simulator.indd 39 16-01-18 09:31 Industrie Door: Jozef Mols - Foto’s: NextGen Aviation

NextGen Aviation

‘Fractional Ownership’ of ‘gedeeld eigendom’ is in de zakenluchtvaart al langer bekend. Reeds vele jaren geleden ontdekten zakenreizigers het voordeel om samen met anderen een vliegtuig aan te kopen om het gezamenlijk te gebruiken. Het onderhoud en het leveren van piloten worden daarbij overgelaten aan ‘management’-bedrijven. NextGen met vestigingen in Antwerpen en Oostende is zo’n managementbedrijf.

NextGen werd in 2011 opgericht met de bedoeling het gebruik van za- zakenmensen binnen europa vervoerd worden, dan is de Cirrus daar- kenvliegtuigen betaalbaar te houden. Daar waar grote multinationals voor geknipt. bovendien kan dit vliegtuig gehuurd worden door perso- zonder problemen eigen dure zakenjets kunnen aanschaffen, zijn er vele nen die over een eigen vliegbrevet beschikken. uiterst dynamische maar kleine bedrijven die ook hun voordeel zouden De Tecnam 2006T waarmee NextGen haar activiteiten opstartte, staat kunnen doen met een dergelijk transportmiddel, maar niet over de nodi- inmiddels te koop. Op het vliegveld van Oostende staat een Piper Meri- ge fondsen beschikken. dian gestationeerd, die hoofdzakelijk gebruikt wordt voor gebruik door NextGen wil vooral klanten aantrekken die binnen europa vliegen. Mo- personeel van NextGen. De kern van de vloot bestaat uit Pilatus PC-12 menteel reizen de meeste ‘deeleigenaars’ naar bestemmingen in frank- turboprops, waarvan er drie bij NextGen zijn ondergebracht. NextGen-di- rijk, Zwitserland, italië en Spanje. Het gebruik van een vliegtuig in mede- recteur Tim de Meijer benadrukt dat hij dit model bijzonder hoog waar- eigendom biedt hun het voordeel dicht bij hun eindbestemming te deert. De Pilatus biedt niet alleen een zeer hoog comfortniveau, maar kunnen landen op regionale vliegvelden, die dikwijls niet worden be- heeft ook een een hoge en stabiele tweedehandswaarde. Deze laatste diend door lijnvluchten. bovendien beschikken deze velden over het al- factor is van groot belang voor investeerders die de aanschaf van een gemeen over een eigen ‘zakenterminal’ zodat lange wachttijden door vliegtuig in deeleigendom overwegen. Ten slotte heeft NextGen ook een douane en paspoortcontrole vermeden kunnen worden. Daarnaast Cessna Mustang in beheer. Deze kleine jet is een instapmodel voor hen maak het ook wel indruk op zakenrelaties als iemand voor een bespre- die een investering in een straalvliegtuig overwegen. en net als de PC- king aankomt met een ‘eigen’ vliegtuig. 12 heeft de Cessna een hoge tweedehandswaarde en is het vliegen ermee kostenefficiënt. EuropEsE bEstEmmingEn De samenstelling van de NextGen-vloot reflecteert deze oriëntatie naar mogElijkhEdEn vluchten op europese bestemmingen. Momenteel telt de vloot één Cir- Personen die in een zakenvliegtuig willen investeren, kunnen bij Next- rus Sr22 die als ‘instapmodel’ bedoeld is. Moeten slechts een of twee Gen diverse mogelijkheden bespreken. Zo kan men uiteraard een volle-

40 PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018

40-41_nextgen.indd 40 16-01-18 09:35 De PC-12 biedt een zeer hoog comfortniveau.

dig vliegtuig aankopen, waarna NextGen zorgt voor management en be- vliegtuig kan beschikken dan het toestel waarvan hij mede-eigenaar is. manning. Maar het is veel gebruikelijker om een aandeel in een vliegtuig Zo zou een bedrijf dat regelmatig een PC-12 gebruikt en er mede-eige- aan te schaffen. In zo’n geval wordt het toestel gebruikt door twee of naar van is, ook voor een bepaalde vlucht gebruik kunnen maken van meerdere aandeelhouders/mede-eigenaars. En ten slotte kan men ook de Cirrus of de Cessna. Prijs- en kostenverschillen worden dan verre- gewoon aandeelhouder worden van NextGen en vlieguren ‘aankopen’. kend via de NextGen-rekening van de mede-eigenaar. Om nog meer Voor alle toestellen uit de NextGen-vloot kan de onderneming piloten le- service te kunnen bieden aan de klanten, heeft NextGen een eigen Air veren. De typerating van het vliegend personeel wordt geregeld via de Operator Certificate (AOC) aangevraagd. Bovendien overweegt men een constructeur van het vliegtuig, zodat het vliegend personeel kan beschik- aantal vestigingen in het buitenland te openen om zo dicht mogelijk bij ken over een zeer degelijke en up-to-date opleiding. Uiteraard zijn er pi- de potentiële gebruiker vertegenwoordigd te zijn. loten die een typerating behaalden op meerdere vliegtuigtypes, maar NextGen zorgt ervoor dat ze nooit meer dan twee vliegtuigtypes besturen in dienst van het bedrijf. Hoge specialisatie leidt immers tot hogere veiligheid.

Eigen AOC Wie via een fractional-ownership-contract een investering in een zakenvliegtuig doet, wordt uiteraard mede-eigenaar van dit ene type vliegtuig dat onderdeel uitmaakt van het contract. Maar dit betekent niet dat de betrokkene enkel dit vliegtuigtype zou mogen gebruiken. Contracten met NextGen voorzien in de mogelijkheid dat een mede-eigenaar, al naar gelang zijn transportbehoefte, desgewenst ook over een ander De Tecnam P2006T staat te koop. ( Foto: Jozef Mols)

De vloot telt onder meer drie PC-12’s.

PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018 41

40-41_nextgen.indd 41 16-01-18 09:35 Ontwikkelingen Door: Jozef Mols

JH Aircraft Corsair in het kort

Aantal plaatsen 1 Motor Verner Scarlett, 40 pk Spanwijdte 7,5 m Lengte 6,3 m Cabinebreedte 60 cm Kruissnelheid 168 km/h Maximale snelheid 200 km/h Leeggewicht 100 kg MTOW 250 kg Belastingslimieten +6/-4G Kitprijs € 23.000 + btw Afgewerkt vliegtuig € 50.000 euro + btw

JH Aircraft Corsair

De Vought F4U Corsair was een befaamd Amerikaans gevechtsvliegtuig dat zijn kunnen bewees tijdens de Tweede Wereldoorlog en later in Vietnam. Hoewel er 12.000 werden gebouwd, is een origineel tegenwoordig onbetaalbaar. Maar JH Aircraft uit het Duitse Buxtehude komt met een lichtgewicht miniatuurvariant met een MTOW van 250 kg.

JH-oprichter Jörg Hollman heeft een jarenlange ervaring als luchtvaartin- gedacht: zijn stoel is zowel in de lengte als hoogte verstelbaar, evenals genieur. Hij werkte onder meer mee aan het ontwerp van de Lancair IV. de pedalen, terwijl de stick in twee posities kan worden ingesteld. Daarnaast is Hollman zelf piloot en heeft hij binnen moederbedrijf JH Het project van JH Aircraft wordt ondersteund door de deelregering van Engineering de nodige ervaring met het gebruik van kunststoffen opge- Nedersaksen. De minister voor Economische zaken bezocht JH Aircraft al bouwd. De door JH Aircraft op de markt gebrachte bouwkit is op schaal. enkele malen om zich te vergewissen van de voortgang van het project. Het toestelletje is ontworpen volgens Duitse LTF-L-normen en de Ameri- De onderneming ontving inmiddels een subsidie van € 374.000 en kan kaanse Part 103, die het leeggewicht beperken tot 100 kg. Daarom is verder rekenen op de medewerking van AMM Enterprise en de het model van JH Aircraft dan ook een eenzitter. Hochschule 21. Het prototype van de Corsair werd getoond tijdens de AE- Het vliegtuigje is opgebouwd rond een koolstof frame en een kooi uit RO 2016 in Friedrichshafen. Het is de bedoeling het vliegtuig zowel in kit- aramide/koolstof die de piloot moet beschermen. Ook voor de bekle- vorm als in afgewerkte vorm aan te bieden. Vermoedelijk zullen de eerste ding werd voor kunststof gekozen. Voor de aandrijving zorgt een 40 pk exemplaren in het voorjaar van 2017 worden afgeleverd. Even is gedacht sterke driecilinder Verner Scarlett (VW) motor. De brandstoftank is in de aan de ontwikkeling van een variant met intrekbaar landingsgestel, maar romp ondergebracht zodat bij demontage van de vleugels geen brand- dat project is inmiddels stopgezet. Zo’n variant zou niet tot verbeterde stofleidingen gedemonteerd hoeven worden. Ook aan de piloot wordt vliegeigenschappen leiden door onder meer het hogere gewicht.

De originele Vought F4U Corsair.

42 PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018

42_minicorsair.indd 42 16-01-18 09:35 Ontwikkelingen Door: Henk Heiden - Foto’s: CubCrafters

CubCrafters accepteert Bitcoin

Bij het Amerikaanse CubCrafters kunnen nieuwe en gebruikte vliegtuigen tegenwoordig betaald worden met Bitcoins en andere populaire cryptovaluta. Volgens Jim Richmond, oprichter en CEO van de vliegtuigbouwer, ondersteunt deze betaalmogelijkheid de huidige vooruitstrevende technologieën en de internationale ondernemersgemeenschappen die deze valuta gebruiken.

“Technologie verandert de manier waarop we vliegtuigen ontwerpen en Het vlaggenschip van CubCrafters is de XCub die met een motor van bouwen en het verandert de manier waarop we zakendoen”, zegt 180 pk een maximumsnelheid haalt van 246 km/uur. Kruisen gaat met Richmond. “Voor zover ik weet, zijn wij de enige vliegtuigfabrikant die 233 km/h en het vliegbereik bedraagt 1.300 kilometer. Alle vliegtuigen cryptovaluta accepteert. Deze valuta zijn een levensvatbaar betaalmiddel van CubCrafters voldoen aan de Part 23-eisen van de Amerikaanse Fe- en als marktleider willen we voortdurend de leiding aan het front behou- deral Aviation Administration. den. Net zoals onderdelen overal ontworpen worden, kunnen we net zo gemakkelijk bestellingen van overal ter wereld met een muisklik accep- teren”. Vliegtuigkopers die ervoor kiezen om met Bitcoins of andere cryptovaluta te betalen, ontvangen betalingsinstructies van CubCrafters.

Cub-replica’s CubCrafters is opgericht in 1980 en is sindsdien actief met het verbete- ren van de klassieke Piper Super Cub die legendarisch is vanwege zijn prestaties, vooral in ‘off-road’-gebieden. “Onze huidige met koolstofve- zels versterkte kunststof Cubs hebben niet alleen uitstekende STOL-prestaties, maar ook opmerkelijke vliegeigenschappen”, aldus Richmond. “En niet te vergeten een ongewoon comfort en ergonomie en een ongeëve- naard bereik in zijn klasse”.

PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018 43

43_bitcoin.indd 43 16-01-18 09:36 Russisch nieuws

An-124-100 ‘Ruslan’ De Oekraïense vliegtuigbouwer Antonov heeft met het nodige ceremoni- Deze hedendaagse An-124-100-150M heeft een MTOW van 405.000 kg eel de eerste vlucht van de An-124-100 ‘Ruslan’ herdacht die 35 jaar geen wordt aangedreven door vier 229,5 kN sterke Progress D-18T turbo- leden voor het eerst vloog. Het zware militaire transportvliegtuig vloog op fans. Daarmee zijn kruissnelheden mogelijk tot 850 km/h bij een vliegbe- 24 december 1982 voor het eerst en was toentertijd in staat 120 ton reik van 3.200 km met 120 ton lading. Wordt 40 ton lading meegeno- vracht te vervoeren. Latere versies van de An-124 als de door Antonov Air- men, dan is een vliegbereik van 11.000 km non-stop haalbaar. Er zijn tot lines geëxploiteerde 100M-150 kon maximaal 150 ton vracht verplaatsen. 2014 55 An-124’s gebouwd waarvan momenteel nog 31 vliegen. n

Ilyush in Il-62 Irkut MC-21-300 Het was op 2 januari 2018 precies 55 jaar geleden dat de viermotorige Ilyushin IL-62 voor het Irkut heeft IrAero Airlines aangewezen als eerst vloog. Het door vier Kuznetsov NK-8-4 turbofans aangedreven toestel was de eerste Russi- launch customer voor de MC-21-300. De sche intercontinentale jet liner waarmee Aeroflot in de loop van 1967 op de route Moskou- luchtvaartmaatschappij uit Irkutsk troeft daar- Montreal ging vliegen. In maart 1967 werd het toestel ingezet vanaf Moskou op routes naar Novo- mee Aeroflot af dat 175 MC-21’s bestelde, te- sibirsk en Khabarovsk. Latere versies als de 1974 geïntroduceerde Il-162M hadden 110 kN sterke, gen tien voor IrAero. De fabrikant hervatte op D-30KU series 1,2 turbofans. Daarmee waren kruissnelheden mogelijk tot 850-870 km/h op 2 december 2017 de testvluchten met het FL410 (12.100 m) bij een vliegbereik van 10.700 km. Het toestel bood plaats aan 168 passagiers eerste prototype vanaf vliegveld Gromov in de en een vijfkoppige bemanning. Er zijn tussen 1963 en 1995 in totaal 292 Il-62-varianten ge- omgeving van Moskou. Daarbij werden inmid- bouwd (5 prototypes; 94 Il-62’s, 193 Il-62M’s). Gebruikers waren onder meer Aeroflot, LOT Polish dels vlieghoogtes opgetekend liggend tussen Airlines en Cubana de Aviación. Ook werd het toestel soms geleased door JAL en Air France. Te- FL197 en FL394 (6.000-12.000 m). Het vens werd een exemplaar ingezet als Russische ‘Air Force One’. Tegenwoordig is alleen het Noord- tweede prototype zal eind februari, begin Koreaanse Air Koryo nog een regelmatige gebruiker van de Il-62. n maart 2018 gaan vliegen. n

44 PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018

44_russichenieuws.indd 44 16-01-18 09:37 (v)luchtigheden Door: Henk Heiden GRONINGEN AIRPORT AIRLINES?

Nederlandse maatschappijen (1) Een ‘Nederlandse’ vreemdeling was ‘British Nederland Air Onze noordelijke luchthaven meldde onlangs: “Vanaf 26 Services’. Deze puur Engelse maatschappij vloog in de peri- maart 2018 is het mogelijk om vanaf Groningen Airport ode 1947-1950 vrachten passagierscharters vanaf de Eelde naar meer dan 100 bestemmingen te vliegen”. En: vliegvelden Tollerton (later Nottingham Airport genoemd) “De luchthaven maakte vandaag bekend twee nieuwe en Southend met de Miles M-57 Aerovan en Douglas C-47. routes te gaan vliegen: Brussel en München”. Het schijnt dat voor Nederland in de naam is gekozen vanwege een samenwerking met Aero-Holland. Heel apart. In één klap naar meer dan 100 bestemmingen? En nu ‘zelf’ routes gaan vliegen? Dit bericht was een mooie aan- Over de KLM nog: in het buitenland presenteert de leiding om eens na te gaan hoeveel maatschappijen er maatschappij zich meestal als KLM Royal Dutch Airlines. zijn (geweest) die een stad, streek, Nederland, Holland of Soms is dat meer dan noodzakelijk. Zoals bijvoorbeeld in Dutch in hun naam hebben (hadden). De (voorlopige?) Maleisië. Daar is KLM wel heel bekend in Kuala Lumpur, lijst van voormalige en huidige vaderlandse luchtvaart- maar alleen als de afkorting van Kuala Lumpur Municipa- maatschappijen telt 40 namen. Als er nog meer (voor- lity. De letters KLM staan namelijk op alle putdeksels van malige) Nederlandse maatschappijen zijn met een lucht- de wegen in de Maleisische hoofdstad... haven, stad of streek in de naam, of met Dutch, Holland enz., dan houd ik mij voor die namen aanbevolen. Noot: Lelystad Airport maatschappijen van (voormalige) overzeese gebiedsde- “Naar meer In deze rubriek kwam in december 2017 onder ‘Weer len met een eilandnaam erin zijn buiten beschouwing vliegbelasting?’ ter sprake dat Lelystad Airport het beste gelaten. Evenals Nederlandse zweefvliegclubs, andere dan 100 kan stoppen met de ontwikkeling tot ‘Vakantieluchtha- vliegclubs, vliegscholen en specifieke bedrijven voor ven’. En: “...dan kan de recreatieve luchtvaart daar op de luchtreclame en luchtfotografie. bestem voormalige voet doorvliegen”. In dit kader had ook zeker het belang van de op Lelystad gevestigde vliegscholen Nederlandse maatschappijen (2) mingen” genoemd moeten worden. Peter Heijen, freelance vlieg- instructeur bij AIS Flightacademy, merkte over deze omis- Aero-Holland Holland Exel sie het volgende op: Aero Limburg Jet Link Holland Air Holland JetNetherlands “Een groot deel van de vliegbewegingen (op EHLE, red.) Air Hollandia (*) Jetstar Holland komt voor rekening van de vliegscholen en dat is allesbehal- Air Service Groningen Koninklijke Luchtvaart ve ‘pret’-vliegerij. De gevolgen van de openstelling van Lely- Maatschappij stad voor vakantieverkeer zijn op dit moment voor de daar Air Service Holland voor Nederland en gevestigde vliegopleidingen niet te overzien. Juist nu, met Koloniën (KLM) een mondiaal tekort aan nieuwe vliegers in de komende ja- Air Transport Schiphol KNILM ren, verdienen ze een plaats in Nederland”. Waarvan akte! Amsterdam Airlines Limburg Airlines BV (*) BASE Airlines (Eindhoven) Luchtvaartmaatschappij KLM-Fokker 97 of 77 jaar? Twente In de december-editie 2017 van dit tijdschrift staat een Breda Aviation Maastricht Airlines (*) artikel over de laatste commerciële vlucht van een Fok- Corendon Dutch Airlines Martinair Holland ker-vliegtuig bij KLM (Cityhopper). Met daarin, dat KLM DutchBird Nederlandsche Wereld- en Fokker 77 jaar een samenwerking hadden. Enkele le- verkeer Mij. zers vroegen zich af, of dat wel klopt. Want de KLM gaf bij Dutch Dakota Association Nederlandse Luchtvaart Henk Heiden de promotie van deze laatste ‘Fokker-commercial’ aan, Maatschappij Voor reacties e-mail: dat er met die vlucht een einde kwam aan de 97-jarige Farnair Netherlands Netherlines [email protected] samenwerking van KLM en Fokker. En dat hebben veel Fast Airways Holland rotterdam Airlines kranten overgenomen. De 77 jaar in het artikel is echter Fast Holland Eelde Tessel Air de langste periode die uit de samenwerking KLM-Fokker Gelderse Luchtvaart Transavia Holland is te destilleren. Maatschappij Groninger Luchtvaart Transavia Limburg (*) Want van 1940 tot en met 1965 vloog de KLM in Europa Maatschappij (*) niet met Fokkers. In de oorlog maakte het KLM West In- Heli Holland TUI Airlines Netherlands disch Bedrijf er nog wel gebruik van. Waarmee de teller Holland Aero Leasing ZeelandAir op 77 staat. KLM refereerde met ‘haar’ 97 jaar ook regel- Holland Aerolines matig aan ‘bijna een eeuw’. Dat stond ‘natuurlijk’ aardig. Overigens waren er verschillende media met, in tegenstelling tot de KLM, parate historische kennis. Met onder * Deze maatschappijen zijn, voor zover mij bekend, nooit meer de tekst: “Maar de KLM vloog helemaal geen eeuw (commercieel) de lucht ingegaan. met Fokkers”. Ach, 77 jaar met Fokkers is ook mooi.

PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018 45

45_vluchtigheden.indd 45 16-01-18 10:04 Opleiding Door: Steven van den Berg

Vliegopleiding met een kleurtje

Vliegschool EPST startte in 2017 een opleidingsprogramma om piloten voor te bereiden op een baan bij Norwegian. In maart begint een volgende klas aan de uitdaging om een plek in de rechterstoel van een Transavia-cockpit te veroveren. Directeur Eric Duijkers van EPST legt uit wat het zogenoemde ‘mentored cadet programma’ inhoudt.

Wat is een ‘mentored cadet programma’ zoals EPST dat aanbiedt? ze zo goed als zeker een baan bij de airline in kwestie. Inhoudelijk is het “In de regel leiden wij jaarlijks tientallen piloten op voor een baan bij opleidingsprogramma gelijk aan de reguliere route.” een luchtvaartmaatschappij waarvan de naam nog niet bekend is. Bij het ‘mentored cadet programma’ werken we samen met een specifieke Is een ‘mentored cadet programma’ duurder? maatschappij. De kandidaat wordt vanaf het begin gemonitord door de “De kosten voor de student verschillen niet. Het gaat om 85.000 euro maatschappij en voelt zich daar al een beetje mee verbonden. In 2017 aan opleidingskosten voor het behalen van je brevet tot beroepsvlieger. was dat een bureau dat werft voor Norwegian, dit voorjaar gaat de vol- Dat is gelijk aan de reguliere opleiding waarbij geen luchtvaartmaat- gende klas van start om piloot van Transavia te worden.” schappij is betrokken. De financiering van de opleiding is voor studenten van een ‘mentored cadet programma’ makkelijker rond te krijgen, omdat Wat is het verschil tussen zo’n programma en de ‘gewone’ opleiding tot er aan het einde van het traject een werkgever op hen wacht.” verkeersvlieger? “Er is een maatschappij bij betrokken die de intentie heeft om de piloot Hoe groot zijn de klassen? in opleiding aan te nemen. Als een kandidaat door onze strenge selec- “EPST staat bekend om haar goede voorselectie. Ons doel is niet om zo- ties komt, betekent dit dat hij of zij in onze ogen geschikt is om piloot te veel mogelijk piloten op te leiden, maar om met jongen mensen te wer- worden bij de betreffende airline. De studenten moeten het vervolgens ken die alles in zich hebben om het veelzijdige vak van piloot te kunnen natuurlijk wel waarmaken. Als dat lukt - en daar gaan wij vanuit - krijgen uitoefenen. De huidige planning is dat we in 2018 vijf klassen van acht

46 PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018

46-47_epst.indd 46 16-01-18 10:04 ( Foto: Transavia - Pixabay) Eric Duijkers. (Foto: EPST)

leerlingen hebben. Dat is inclusief de twee genoemde klassen voor Nor- voor een ‘mentored cadet programma’ kiest, geen goede uitzichten op wegian en Transavia. Het kan zijn dat we daar bovenop nog een nieuwe een baan heeft. Op dit moment is de markt bijzonder gunstig en EPST klas starten als daar voldoende aanleiding voor is.” kent geen wachtlijst aan het eind van de opleiding. Sterker nog, we kunnen op dit moment niet eens voldoen aan de vraag naar goede gekwali- Is het programma dat start voor Transavia precies gelijk aan dat van ficeerde vliegers.” Norwegian? “Zoals gezegd is de opleiding inhoudelijk niet anders dan wat men van Doen dus, zo’n vliegopleiding? EPST gewend is. We hebben het over een ‘mentored cadet programma’, “Als je echt piloot wilt worden: ja. Ga er dan voor. De motivatie om dat wat betekent dat de studenten worden begeleid door een mentor van doel te bereiken moet er zonder meer zijn. En zelfs ondanks onze selec- de luchtvaartmaatschappij in kwestie. Die zal gedurende de opleiding tie en een goede motivatie, kan het gebeuren dat een student de oplei- natuurlijk een brug slaan naar de organisatie waar de studenten voor ding moet staken. In dat geval krijgt hij of zij de gemaakte opleidingskos- gaan werken. Ook gebruiken we de handboeken van de airline zelf, in ten terug. De ambitie om piloot te worden moet overigens niet plaats van algemene boeken. De maatschappijen worden bovendien op afhangen van de maatschappij die aan het programma verbonden is. Ja, de hoogte gehouden van de vorderingen van de studenten.” bij die maatschappij ga je na het succesvol afronden van de opleiding waarschijnlijk aan het werk. Maar de kleur van de stropdas zou onderge- Hoe lang neemt het hele traject in beslag, bij voldoende vordering? schikt moeten zijn aan dat waar het uiteindelijk écht om gaat: een baan “De klas van Transavia, die in maart begint, moet in september 2019 als piloot.” kunnen instromen. Je kunt dus zeggen dat je na anderhalf jaar als copiloot aan de slag kan. In principe staat er meer tijd voor, maar door onze zorgvuldige selectie verwachten we dat anderhalf jaar reëel is. Ongeveer vijftien procent van de kandidaten die zich aanmelden, begint daadwer- kelijk aan de opleiding. We weten heel goed wie we in huis hebben.”

Gaan jullie ook voor andere airlines een dergelijk programma opzet- ten? “We zijn goed te spreken over deze manier van opleiden en willen dit graag uitbreiden. Ik ben daarover al met een volgende luchtvaartmaatschappij in gesprek en hoop ook te kunnen doorpakken met het proef- (Foto: Transavia) project met Transavia. Het is overigens niet zo dat een student die niet

PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018 47

46-47_epst.indd 47 16-01-18 10:04 Statusreport Door: Ruud Vos - Foto’s: China Military Online

gVic AG600 KunlonG

Op 24 december 2017 heeft het grootste Chinese amfibische vliegtuig ooit voor het eerst ruim een uur gevlogen. Het toestel, de AG600, startte en landde op de luchthaven van Zhuhai in de Chinese provincie Guangdong.

Het Chinese luchtvaartconglomeraat AVIC toonde het eerste prototype voor het vervoer van vracht of (tot 50) passagiers. Een speciale coating van de AG600 vliegboot in 2015. Aan de ontwikkeling en bouw ervan moet de AG600 ongevoelig maken voor corrosie. was op dat moment al sinds 2009 door meer dan zeventig Chinese bedrijven en 150 onderzoeksinstellingen in China gewerkt. Pas in 2015 Orders werden de eerste beelden wereldkundig gemaakt. De AG600 neemt genoegen met een ‘waterbaan’ met een lengte van 1.500 m en een diepte van 2,5 m. Het toestel kan golven tot 2 m hoog- Multifunctioneel te aan en wordt aangedreven door vier Chinees-(Russische) Ivchenko W De AG600 heeft een lengte van 36,9 m bij een spanwijdte van 38,8 m WJ6 turbopropmotoren (elk 5.103 pk). Deze motoren maken een kruisen een hoogte van 12,1 m. De vliegboot kan met een maximaal startge- snelheid mogelijk tot 560 km/h bij een vliegbereik van 4.500 km en een wicht van 49,8 ton vanaf water opstijgen. Bij landgebruik ligt het MTOW missieduur van twaalf uur op een maximale vlieghoogte van 6.000 m. rond de 53 ton. Het vliegtuig kan voor meerdere doeleinden worden in- Die minimale vliegsnelheid ligt rond de 220 km/h. Volgens AVIC zijn tot gezet, waaronder blustaken. In die uitvoering kan het toestel in twintig op heden zeventien AG600’s besteld. Er kunnen jaarlijks zestig toestellen seconden 12.000 l water opnemen. Daarnaast is het toestel geschikt worden gebouwd wanneer daaraan behoefte bestaat.

48 PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018

48_ag600vliegboot.indd 48 16-01-18 10:09 Status report Door: Ruud Vos - Foto’s: Airbus

Supertransporttoestel begint grondtests

Het eerste complete casco voor de nieuwe BelugaXL is media januari uit een Airbus assemblagehal ge- rold. Verwacht wordt dat de eerste vlucht medio 2018 zal plaatsvinden. Vooreerst zal het vliegtuig na de installatie van de twee motoren de komende maanden getest worden om zeker te zijn dat alle systemen naar behoren functioneren. Deze testgegevens zijn nodig voor de typecertificering.

Terwijl BelugaXL nr. 1 aan het testprogramma begint, is het tweede A330- vrachtvliegtuig bijna niet meer op de A330-200. Het XL-programma casco voor BelugaXL nr. 2 naar de eindassemblagehal verhuisd. Tijdens de werd in november 2014 gelanceerd om aan de toenemende transport- productie van de eerste XL werden belangrijke lessen geleerd. Hierdoor behoeften van Airbus tegemoet te komen. De nieuwe BelugaXL is zes zal de assemblagetijd voor het tweede toestel naar alle waarschijnlijkheid meter langer dan de huidige vijf Beluga A300-600ST’s die 56,15 m lang ongeveer twee maanden korter zijn. “We hebben de Airbus A330-200 als zijn. De rompdiameter van de XL is 8,1 m en daarmee een meter bre- basis voor het ontwerp genomen”, zegt Bertrand George, hoofd van het der. Daarnaast kan 53 ton mee getorst worden, zes ton meer dan bij de BelugaXL-programma. “Het transformeren van een bestaand vliegtuig in ST. Het grotere vliegtuig zal in staat zijn om twee vleugels van een A350 een supertransporttoestel was echter geen eenvoudige taak. Nu is ieder- XWB tegelijk te vervoeren, in tegenstelling tot de BelugaST die maar één een benieuwd naar de ‘lachende’ look op de neus van het vliegtuig” enkele vleugel kan transporteren. In totaal zullen er vijf BelugaXL’s worden gebouwd. In de toekomst zullen deze transportvliegtuigen grote Meer capaciteit vliegtuigonderdelen vervoeren tussen de verschillende Airbus-productie- De BelugaXL is een van de grootste vliegtuigen ter wereld. Het opval- vestigingen en naar de eindassemblagelijnen in Frankrijk, Duitsland en lendste kenmerk is de enorme bult bovenaan de romp. Hierdoor lijkt het Spanje.

Op de voorgrond s/n 02 in aanbouw.

PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018 49

49_belugaxl.indd 49 16-01-18 10:09 Historie Door: Jozef Mols

RWD 13

De drie jonge Poolse luchtvaartingenieurs Stanislaw Rogalski, Stanislaw Wigura en Jerzy Drzewiecki zetten aan het begin van de dertiger jaren een nieuw bedrijf op. Ze willen in eerste instantie sport- en reisvliegtuigen ontwerpen en bouwen en hebben nagenoeg onmiddellijk succes. Met de RWD 5bis steekt Stanislaw Skarzynski in 1933 de Atlantische Oceaan over. Met de RWD 6 winnen Franciszek Zwirko en Stanislaw Wigura in 1932 de Challenger International des Avions de Tourisme. In 1934 herhalen Jerzy Bjan en Gustaw Pokrzywka dit succes met de RWD 9.

Deze vliegtuigen, die stuk voor stuk in het nieuws kwamen, waren speci- nen worden zodat het vliegtuig minder ruimte inneemt in de loodsen. aal voor deze bijzondere prestaties gebouwde prototypes. in 1934 be- Als krachtbron wordt gekozen voor een viercilinder PZInz Major A van sluiten de drie eigenaars van rWD (de eerste letters van hun achterna- 130 pk die onder licentie van Walter in Polen wordt gebouwd. Enkele men vormen de bedrijfsnaam) om op basis van de rWD 6 een vliegtuig exemplaren worden later afgeleverd met De Havilland Gipsy Major-mo- te ontwerpen dat in serie zou kunnen worden geproduceerd. in dit ont- toren. werp zouden kenmerken van zowel de rWD 6 als de rWD 9 worden overgenomen. Oorspronkelijk wordt gedacht het model rWD 6bis te Succesvol noemen, maar uiteindelijk wordt het rWD 13. Het nieuwe vliegtuig blijkt erg gunstige vliegeigenschappen te hebben. Het toestel is stabiel en kan makkelijk bestuurd worden, wat reeds on- Driezitter middellijk blijkt tijdens een eerste proefvlucht op 15 januari 1935. Het De rWD 13 is een driezitter. De romp bestaat uit een gelast metalen wordt dan ook een relatief commercieel succes. De Poolse strijdkrachten frame met houten liggers en is bekleed met doek. De vleugels bestaan bestellen prompt 24 exemplaren. Het Ministerie voor Communicatie be- uit een frame van hout dat eveneens met doek wordt bekleed. De cock- stelt drie exemplaren en de luchtvaartmaatschappij LOT koopt er twee. pit biedt een schitterend uitzicht en de inzittenden kunnen zelfs genie- Ook de Poolse vliegclub bestelt een aantal vliegtuigen.. ten van verwarming, wat in de dertiger jaren niet vanzelfsprekend is. een In het buitenland oogst de RWD 13 eveneens succes. Ruim twintig bijzonder stevig landingsgestel moet al te brutale landingen opvangen. exemplaren worden geëxporteerd naar Spanje waar Franco’s Aviacion De rWD 13 is ook voorzien van vleugels die naar achter geplooid kun- Nacional ze inzet tijdens de Spaanse burgeroorlog onder de naam ‘Pola-

50 PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018

50-51_rwd13.indd 50 16-01-18 10:10 De drie ontwerpers bij de RWD 13. Leerlingen van het Israëlische Hagannah-leger kregen hun opleiding in Polen.

ca’. Acht exemplaren worden verkocht aan Brazilië. Op 15 juni 1936 staat. Wanneer de vrede terugkeert in Europa keren de Roemeense brengt een RWD 13 een bezoek aan Palestina. Het vliegtuig maakt in- vliegtuigen terug naar Polen. Inmiddels zijn wel enkele exemplaren in druk, en drie exemplaren worden verkocht aan Joodse privéklanten. Letland ‘verdwaald’. Wanneer Rusland het IJzeren Gordijn neerlaat over Twee exemplaren worden gekocht door Aviron, de eerste Joodse lucht- Europa, worden de RWD 13’s verschroot omdat ze afkomstig zijn uit ‘de vaartmaatschappij in Palestina. Tijdens de onafhankelijkheidsoorlog, kapitalistische periode van Polen’. waarbij gevochten wordt tussen de Britse koloniale heerser over Palesti- na, de Joodse gemeenschap en de Palestijnse gemeenschap, worden Civiele inzet Joodse piloten in Polen opgeleid aan boord van de RWD 13. In 1947 Maar het vliegtuig, dat niet als militair toestel is ontworpen, wordt uiter- besluit de Joodse gemeenschap in Palestina om de Shirut Avir (Air Ser- aard ook voor meer civiele doeleinden ingezet. Eén exemplaar, voorzien vice) op te richten. Twee RWD 13’s uit privébezit worden in deze voorlo- van een luxe interieur, wordt door de Poolse regering geschonken aan per van de Israëlische luchtmacht ondergebracht. Ze worden vooral in- Prince Mohammed Reza, de toekomstige Shah van Iran, ter gelegenheid gezet voor luchtverkenning en transport. Tijdens de belegering van van zijn huwelijk met een Egyptische prinses. In Yemen worden drie Joodse vestigingen in Palestina zorgen de vliegtuigen voor bevoorrading exemplaren verkocht. Twee vliegtuigen gaan naar Amerikaanse klanten. van de inwoners. Op 17 december 1947 voert een RWD de eerste In 1937 stelt RWD model 13S voor. Het gaat om een medievac-versie. luchtaanval uit in de geschiedenis van de Israëlische luchtmacht. Met Het vliegtuig kan rechts in de romp één brancard meevoeren. In juli granaten – die door het venster naar buiten worden geworpen – en met 1938 wint dit model de prijs van ‘beste sanitair toestel’ tijdens de Inter- een handbediend machinegeweer vallen de inzittenden Palestijnse Ara- national Sanitary Aviation Competition in Luxemburg. Van deze variant bieren aan, die een Joodse boerderij belegeren. worden vijftien exemplaren gebouwd. In Joegoslavië bouwt Rogozarski Works vier exemplaren onder licentie. Tweede Wereldoorlog Slechts enkele exemplaren van de meer dan honderd geproduceerde Eerder is ook in Europa de oorlog uitgebroken. De Poolse RWD 13’s RWD 13’s hebben de tand des tijds doorstaan. Eén ervan is te zien worden na de Duitse inval in Polen geëvacueerd naar Roemenië waar in het Polish Aviation Museum. Een tweede is tentoongesteld in het de Roemeense luchtmacht de vliegtuigen inzet tegen Russische piloten luchtvaartmuseum in Sao Paulo in Brazilië. Liefhebbers van de RWD op het oostelijk front. De RWD 13 wordt er ook gebruikt door het ‘Esca- 13 hebben echter al een aantal vliegende replica’s op ware grootte drilla Alva’ (het witte escadrille) dat uitsluitend uit vrouwelijke piloten be- gebouwd.

RWD 13 in het kort

Aantal plaatsen 3 Spanwijdte 11,5 m Lengte 7,85 m Hoogte 2,05 m Leeggewicht 530 kg Een in Polen bewaard museaal exemplaar. De RWD 13 in ambulance-uitvoering. MTOW 930 kg Motor PZInz Walter Major van 130 pk Brandstoftanks 140 l Kruissnelheid 180 km/h Maximale snelheid 210 km/h Klimvermogen 3,8 m/sec Vliegbereik 900 km Plafond 4.200 m

PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018 51

50-51_rwd13.indd 51 16-01-18 10:11 Historie Door: Jozef Mols

Valtion Lentokonetehdas PYRY

Aan het begin van de vorige eeuw waren het vooral Engeland, Frankrijk en Duitsland die eigen lucht- machten oprichtten. Een logisch gegeven omdat in deze landen een groot aantal vliegtuigconstructeurs actief waren. Finland hinkte achteraan en de Finse luchtmacht bestond uit een heterogeen samenraapsel van zowel inheemse als geïmporteerde vliegtuigen.

In 1920 wordt Arne Somersalo, een voormalig officier uit het Finse leger, ook gemakkelijk en snel te bouwen zijn. Bovendien moet de trainer aangesteld als hoofd van de Suomen Ilmavoimat (Finse luchtmacht). goedkoop in aanschaf zijn. Om deze reden besluit Arvo Ylinen die het Daardoor komt hij in de gelegenheid regelmatig contact te onderhouden ontwerpbureau van de vliegtuigfabriek leidt, zoveel mogelijk hout te ge met Gustaf Emil Mannerheim, de bevelhebber van alle Finse strijdkrach bruiken bij de bouw van de nieuwe trainer. Dit materiaal is immers in ten. Dit leidt uiteindelijk tot een modernisering van de luchtmacht waar overvloed aanwezig in Finland. Zowel de vleugels als de romp zijn opge mee in 1932 wordt begonnen. In 1936 verhuist de Valtion Lentokone bouwd rond een frame van hout en metaal, overtrokken met doek en tehdas (Staatsvliegtuigfabriek) naar Tampere waar ongeveer 1.700 triplex. Het vliegtuig wordt aangedreven door een 336 kW (457 pk) ster mensen meewerken aan het ontwerpen en bouwen van nieuwe vlieg ke, luchtgekoelde negencilinder Wright Whirlwind radiaalmotor in combi tuigen voor de luchtmacht. Men bouwt er onder meer de Fokker D XXI natie met een tweebladige houten propeller. Omdat het een lesvliegtuig onder licentie. betreft, wordt de bewapening beperkt tot één enkel 7,62 mm machine geweer dat aan de rechterzijde van de romp wordt aangebracht. Eigen trainer Door de ingebruikname van de D XXI ontstaat de behoefte ook een les VL Pyry vliegtuig in dienst te nemen waarmee toekomstige Fokker-piloten kun Op 29 maart 1939 voltooit luitenant Jorma Visapaa de eerste vlucht met nen worden opgeleid. De luchtmacht stelt uiteraard hoge eisen. Het de gloednieuwe VL Pyry-trainer. Hij ondervindt problemen met de stabi vliegtuig moet conceptueel gezien niet alleen lijken op de D XXI, maar liteit van het vliegtuig. In overleg met de luchtmacht wordt de neus van

52 PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018

52-53_finsetrainer.indd 52 16-01-18 11:23 Lestoestel pur sang: 700 opgeleide piloten. Bijtanken ‘te velde’. Winterhard.

het prototype met 15 cm verlengd om het zwaartepunt van het toestel Lange adem te verplaatsen. Bij volgende proefvluchten verloopt alles vlot, zodat de De Pyry bewijst ondanks de vele ongelukken goede diensten en blijft in luchtmacht een eerste reeks van veertig exemplaren bestelt die tussen gebruik tot 1960. Tijdens de meer dan twintig jaar dienst krijgen 700 pi december 1940 en juni 1941 worden geleverd. Deze prompte levering loten een opleiding aan boord van het toestel. Op 7 september 1962 zegt veel over de efficiëntie van de VL-vliegtuigfabrieken. Omdat de maken twee Pyry’s hun afscheidsvlucht tijdens een luchtshow in Harma Tweede Wereldoorlog is uitgebroken, kunnen diverse onderdelen voor la. Een exemplaar van de Pyry kan nog bewonderd worden in het lucht de Pyry immers niet langer in het buitenland worden aangekocht en vaartmuseum in Vantaa. moeten de Finnen zelf onderdelen ontwerpen en produceren. Dit lukt echter erg vlot zodat de bestellingen toch tijdig worden afgewerkt.

Ongevallen In eerste instantie worden de toestellen ingezet door de militaire vlieg school in Kauhava. De leerlingen ontdekken al vlug dat de Pyry geen makkelijk vliegtuig is om mee te vliegen, maar dat is net de bedoeling. De jachtvliegtuigen die ze later zullen moeten besturen, zijn immers ook niet altijd gemakkelijk. Er gebeuren dan ook vele ongevallen met de Pyry. Van de in totaal 41 gebouwde exemplaren (prototype inbegrepen) verongelukken er 28, waarbij 27 piloten om het leven komen. In maart 1943 verongelukt E.O. Ehrnrooth met zo’n vliegtuig. Hij is de be velhebber van een Duits Messerschmitt BF 109-squadron dat in Finland is gestationeerd. Tijdens een proefvlucht met de Pyry overbelast hij het toestel tijdens enkele te enthousiaste manoeuvres en stort vervolgens neer.

VL Pyry in het kort

Bemanning 2 Motor Wright R-975-E3 Whirlwind, 457 pk Lengte 7,7 m Spanwijdte 9,8 m Hoogte 2,55 m Leeggewicht 1.045 kg MTOW 1.590 kg Maximale snelheid 330 km/h Kruissnelheid 220 km/h Vliegbereik 1.050 km Klimvermogen 5 m/sec Plafond 5.600 m In het museum te Vantaa.

PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018 53

52-53_finsetrainer.indd 53 16-01-18 11:24 Historie Door: Jozef Mols

Hammer-Hunt HH1 Zipper

Aan het begin van de zeventiger jaren raakt de Amerikaanse testpiloot Dick Hunt ervan overtuigd dat een civiele versie van het U-2 spionagevliegtuig dienst zou kunnen doen als foto- en cartografieplatform voor privébedrijven. Dat zet hem ertoe aan samen met Bob Hammer de HH1 Zipper te ontwerpen.

Hunt weet uiteraard dat de militairen de supergeheime U-2 nooit ter be- maximale snelheid van Mach 0.9 op grotere hoogte. Het vliegtuig zou schikking zullen stellen aan civiele gebruikers, en daarom besluit hij zelf een een MTOW moeten hebben van 1.350 kg. De maximale duur van de vliegtuig te ontwerpen dat net als de U-2 gedurende langere tijd op grote vluchten wordt op twee uur geschat. hoogte kan vliegen. Bovendien moet dat vliegtuig geschikt zijn voor luchtfotografie. Met een aantal schetsen onder de arm bezoekt Hunt Bob Hammer. Prototype Hammer is een ingenieur die veel ervaring heeft op het gebied van structu- Het prototype krijgt een tandemcockpit met dubbele besturing. Voor fo- reel ontwerp. Bovendien is hij een van de eersten die met composietmateri- to-opdrachten kunnen de achterste stoel en stick verwijderd worden om aal en kevlar werkt en heeft hij een patent op het ontwerp van de vleugels zo plaats te maken voor de camera’s. Het vliegtuig wordt aangedreven van de B-2 bommenwerper. Eerder werkte hij al mee aan het ontwerp van door één enkele General Electric J85-straalmotor, die hoog boven op de de Boeing 757 en 767. Hammer en Hunt richten gezamenlijk een eigen be- romp wordt gemonteerd. Dankzij de V-staart wordt de uitlaat van de mo- drijf op, Altitude Unlimited Incorporated, met de bedoeling een vliegtuig te tor niet gehinderd. De ronde romp is opgebouwd uit aluminium. Niet- ontwerpen en te bouwen dat overeenstemt met de visie van Hunt. structurele onderdelen zoals de neus en staart zijn uit glasvezel vervaar- De HH-1 moet kunnen vliegen op een hoogte van negentien km met digd. De bouw van het prototype in de garage van Bob Hammer neemt als nuttige lading één piloot en een hoeveelheid camera-uitrusting. Daar- ongeveer zeven jaar in beslag. De installatie van de motor gebeurt op bij moet een kruissnelheid van Mach 0.8 gehaald worden, met een Paine Field in Washington, dicht bij de woning van Hammer.

54 PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018

54-55_hh-1zipper.indd 54 16-01-18 10:11 De HH-1 Zipper in aanbouw.

Leentjebuur programma wordt de volgende maanden uitgevoerd. Met elke vlucht Om kosten te besparen wordt besloten een aantal onderdelen niet spe- wordt de prestatie-enveloppe steeds iets uitgebreid. Zo blijkt de HH-1 ciaal voor de HH-1 te ontwerpen, maar al bestaande onderdelen van een klimvermogen te hebben van 75 m/sec. De response van het vlieg- andere vliegtuigmodellen te gebruiken. Zo zijn de vleugels afkomstig van tuig op de besturingscommando’s van de piloot is zo goed dat zelfs lich- een Teledyne Ryan Model 147 drone. Hammer past deze aan, en voor- te aerobatics-oefeningen worden uitgevoerd. ziet ze van flaps aan de achterrand van de vleugel. De motor is ook afkomstig van ‘surplus’-verkopen en wordt door Hammer omgebouwd tot Fatale spin een variant zonder naverbranding in een J85-17-configuratie. Het lan- Op 15 augustus 1979 vliegt Hunt met de HH-1 naar een hoogte van dingsgestel van de HH-1 lijkt sterk op dat van een Harrier-jet en heeft 4.800 m om daar een transfer van brandstof van de ene tank naar de twee hoofdwielen onder de romp en kleinere wieltjes aan struts onder andere uit te testen. Bovendien wil hij het aerodynamisch effect van een de vleugel. Zowel het neuswiel als het hoofdlandingsgestel is afkomstig nieuwe neussectie uit kunststof uittesten. Die tests verlopen allemaal van een Mooney Mk 21. naar wens, en Hunt daalt naar een hoogte van 3.000 m. Daar kan hij de lust niet bedwingen om nog wat acrobatische oefeningen te doen. De Eerste vlucht HH-1 geraakt echter in een spin. Het vliegtuig stort neer in het water van In juni 1979 vinden de eerste taxiproeven plaats op Paine Field. Op 2 de Puget Sound, net naast Paine Field. Hunt komt hierbij om het leven. juli 1979 maakt Dick Hunt de eerste vlucht met het vliegtuig. De vlucht Hammer blijft nog enkele jaren bij Boeing werken en neemt dan ontslag duurt ongeveer een uur, wat voldoende tijd geeft om de algemene om mee te werken aan het ontwerp en de bouw van een Me-262-repli- vliegeigenschappen van het toestel te testen. Een ambitieus test ca die in de VS op de markt wordt gebracht.

Dick Hunt kort voor de eerste vlucht.

PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018 55

54-55_hh-1zipper.indd 55 16-01-18 10:11 Statusreport Door: Kees Otten & Wim Das - Foto’s: USAF

Haalt de B-52 Stratofortress de honderd?

Van de 744 gebouwde B-52 Stratofortress bommenwerpers vliegen er momenteel nog 76. Om deze B-52’s de komende decennia operationeel te kunnen houden is het noodzakelijk de motoren te gaan vervangen, een concept dat al wordt bekeken sinds 1971.

Er werd jaren gepraat over de vervanging van de motoren van de B-52, slechts één keer bijtanken ieder doel op de aardbol te kunnen bereiken. totdat er op een dag tijdens een B-52 trainingsvlucht van Minot Airbase De verwachtingen zijn hooggespannen. Inmiddels is een oude B-52H een motor af viel. Soms moet er iets bijzonders gebeuren. En dus werd er genaamd ‘Ghostrider’ na jarenlange opslag opnieuw in de operationele gekeken naar de B-52 in zijn geheel. Het airframe is zo sterk gebouwd dat inventaris opgenomen. het lang mee moet kunnen, volgens sommigen tot na 2050. Reden om Fabrikant Boeing stelde een eigen onderzoek in en claimt dat een on- nog meer te investeren in ‘smart weapons’-technologie voor dit type. Zo- derhoudsreductie van 95% en een hoger bereik van 40% mogelijk zijn. wel motorfabrikanten als wapenindustrie begonnen warm te lopen. Motorenfabrikant als Rolls-Royce en Pratt & Whitney zijn al openlijk cam- pagne aan het voeren. Pratt & Whitney stelde een verbetering van de Nieuwe motoren? huidige motoren voor - wat niet de voorkeur heeft van de USAF – maar De door de Amerikaanse luchtmacht vastgestelde behoefte om de acht ook anderen kunnen motoren bieden. Rolls-Royce biedt de BR725 aan Pratt & Whitney TF33-P-3 turbofan-motoren te vervangen gaat uit van met een mogelijk nog te bouwen assemblagefabriek in de Verenigde vier nieuwe motoren die ongeveer hetzelfde gewicht, volume en vermo- Staten. Daarnaast zijn er nog meer opties. Zoals General Electric met de gen vertegenwoordigen als de huidige motorgondels aan de vleugel. Op TF-34 plus het oogmerk dat het project nog veel groter zou kunnen wor- deze manier zou er weinig aan de vleugels te hoeven worden heront- den met vervanging van de motoren van de C-5 Galaxy en J-Stars-vloot worpen. Wel een aardig kostenplaatje, maar de update zal zowel resulte- van de USAF. Dit zorgt ervoor dat de kandidaten nog meer happig wor- ren in het voldoen aan de eis van dertig procent brandstofbesparing wat den gemaakt. Een optie om de acht motoren te vervangen voor vier het operationeel bereik sterk vergroot, als ook in zaken als ‘plafondhoog- stuks lijkt op voorhand al afgewezen. Critici zeggen echter dat er nooit te’, nuttige lading, gebruik van volgende generaties munitie zoals hyper- genoeg budget gevonden kan worden om het allemaal te doen, en dat sonische raketten en krachtige microgolfwapens. De afhankelijkheid van er keuzes gemaakt moeten worden. tankervliegtuigen zal afnemen, want ook daar staat immers een grote Men is dicht bij het maken van die keuze. Nieuwe motoren zullen waar- druk op. Zo moet het met de nieuwe motoren mogelijk worden om met schijnlijk ook het vervangen van de elektrische stroomsystemen inhou-

56 PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018

56-57-58-59_b52100.indd 56 16-01-18 11:24 Vijfkoppige bemanning. B-52 met huidige P&W TF-33-P-3-motoren.

den. De uiteindelijke leverancier kan hoe dan ook ergens vóór 2030 een Ambitieus project order voor levering van minimaal 608 nieuwe turbofans tegemoet zien, Hoewel er steeds upgrades op de B-52 werden toegepast (zoals de want daar ligt het absolute einde van de levensduur van de P&W Tf- Smart Weapons Integration Next Generation ofwel SWING in 2006) is er 33’s. geen upgrade zo innoverend geweest als de Combat Network Technolo- gy (CONECT) die in 2013 startte. Dit programma is zeer ambitieus. multi-role BommeNwerper Naast een uitgebreide upgrade in de cockpit wordt ook het wapenruim Van de ooit tussen 1954 en 1963 gebouwde 744 b-52’s zijn er 76 geschikt voor het afvuren van precisiewapens van de nieuwste genera- overgebleven, die merendeels uit een b-52H-serie van na 1961 komen. ties met behoud van de zes hardpoints onder elke vleugel. De beman- De b-52 werd zeer robuust ontworpen met een lange levensduur als ning van een met CONECT opgewaardeerde B-52 kan via nieuwe data- doel. reeds in 2002 werd het vijftigjarig jubileum gevierd en werd de link direct data over missie en doel communiceren met andere b-52 als het langst vliegende gevechtsvliegtuig ter wereld genoteerd. De vliegende platforms. Hiertoe beschikken de toestellen over state-of the- b-52 werd ontworpen als bommenwerper voor middelgrote tot grote art avionics waaronder nieuwe radio’s, lcd-kleurendisplays, moving maps hoogte. Het toestel kreeg de naam ‘Stratofortress’ en onder de militai-ren etc in een high speed netwerk. De real-time informatie is van vitaal be- de bijnaam ‘buff’ (big ugly fat fellow en door sommigen wordt het lang voor het effectief opereren omdat eenmaal opgestegen een vlucht laatste woord vervangen voor f*cker) maar ontwikkelde zich tot een al uren onderweg kan zijn, terwijl de situatie in het doelgebied dan mis- multi-role vliegtuig waarbij zowel conventionele bommen (tapijtregens schien al veranderd is. Maar belangrijke onderdelen die op het dynami- van bommen boven Vietnam) als nucleaire wapens konden worden ver- sche aspect inspelen zijn de intelligence broadcast receiver en LINK 16 voerd. later werden ook precisiewapens ontwikkeld voor de b-52 in de high speed digitale datalink (soms LINK17 genoemd) waarmee zowel rol van ‘stand off’ platform. Tijdens operatie iraqi freedom werden er in verkenningsdata (van verkenners, maritiem, ISR data, kortom van wie er één nacht 100 kruisvluchtwapens (Conventional air launched Cruise het dichtst in de buurt is) als richtgegevens voor de wapens digitaal ge- Missiles of CalCM’s ) afgevuurd door b-52’s. Thans vliegen de toestel- deeld kunnen worden. De nieuwe avionica zal ook digitale koerscorrec- len in het air force Global Strike Command (afGSC) vanaf barksdale ties kunnen geven aan wapens die onderweg zijn. Dit maakt dat de afb, louisiana en Minot afb in North Dakota. B-52 ver van het doel kan blijven, en dat is ook wenselijk want wat niet

De te vervangen P&W TF-33 turbofans.

PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018 57

56-57-58-59_b52100.indd 57 16-01-18 11:24 Statusreport Door: Kees Otten & Wim Das - Foto’s: USAF

veranderd kan worden is zijn snelheid en dat maakt hem kwetsbaar. stAr wArs met lAsertechNologie? Tijdwinst is belangrijk. Zo kan men met een ‘cartridge-start’ of ‘cart-start’ Nog is hiermee de technologische ontwikkeling voor systemen bestemd met een klein soort ingebracht explosief alvast twee motoren starten en voor de b-52 niet ten einde gekomen. Het meest tot de verbeelding tijdens het taxiën de overige motoren. Daarmee kan de opstarttijd van spreekt de invoering van laserwapens. Dit wordt werkelijk een realiteit in een uur worden teruggebracht indien nodig tot minder dan tien minu- de nabije toekomst. Het airforce research laboratory (afrl) is hier al ten. Een groter bereik en minder of in het geheel niet bijtanken geven heel ver mee onder de projectnaam SHielD. er zijn reeds proeven ge- een aanmerkelijke tijdwinst. nomen met een High energy laser (Hel). De bedoeling is om de lasertechnologie eerst toe te passen op grotere vliegtuigen als de C17, C130 Slimme systemen en b-52, en later op gevechtsvliegtuigen. Voor het uittesten leent de aC- Er zijn sinds 2014 al meerdere B-52’s uitgerust met de nieuwe apparatuur 130 gunship zich dan ook bij uitstek en hier wordt de technologie veren het afleverprogramma zal doorlopen tot 021.2 Tegelijkertijd loopt de der op ontwikkeld. De laser zou niet alleen bescherming tegen aanval- 1760 Weapons Bay Upgrade (IWBU), waarbij een ingenieus roterend sys- lende vliegtuigen kunnen bieden, maar ook tegen inkomende raketten. teem dankzij een digitale interface acht ‘smart’ bommen uit de nieuwe J-se- Het systeem wordt zodanig ontwikkeld dat er een hoge mate van auto- ries kan lanceren. Hiermee neemt de aanvalskracht van de B-52 toe met nomie op van toepassing zal zijn en dat de zogenaamde ‘man-in-the- 66 procent. De nieuwe wapens uit de J-serie betreffen precisiewapens zo- loop’ pas bij heel kritische beslissingen aan de orde komt. Dit is een als lasergestuurde Joint Direct Attack Munition (JDAM) en een Joint Air-to- software-ontwikkeling en een manier van ontwerpen hiervan, die voort- Surface Standoff missile (JASSM) - de eerste moet in 2017 en de laatste in gekomen zijn uit de f35 Stealth-technologie-ontwikkeling en ook sterke 2021 geïntegreerd zijn. Daarnaast zit er een nieuwe technologie aan te ko- sensoren vraagt. De lasertechnologie is echter nog zeer geheim maar men die werkt met afleidingssystemen die kunnen worden afgeschoten en heeft wel de toekomst. Hiermee menen de amerikaanse militaire autori- wordt tevens het ‘Miniature Air Launched Decoy (MALD) genoemd inclusief teiten dat de b-52 nog jaren opgewassen is tegen nieuwe ontwikkelin- een ‘jammer’ variant (MALD-J). De B-52 krijgt steeds meer potentie. Zeker gen binnen de snel veranderende wapentechnologie. Gemikt wordt op in het licht van de Noord-Korea-kwestie is de focus op de B-52 ook toege- nog tientallen jaren; sommige militaire woordvoerders achten het zelfs nomen. Zo wordt de vloot voorbereid op een 24 uurs-paraatheid en dat mogelijk dat de b-52 hiermee een honderdjarig bestaan zou kunnen ha- heeft alles te maken met de toegenomen spanning. len.

De B-52 kan ruim 30.000 kg aan bommenlast meevoeren. (Foto: Wikipedia.com)

58 PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018

56-57-58-59_b52100.indd 58 16-01-18 11:24 In de landing met remparachute op Minot AFB.

Air-air refuelling door een KC-135 Stratotanker. ‘Cart-start’ maakt versneld starten van twee motoren mogelijk.

Kanshebber 1: General Electric TF34. Kanshebber 2: Rolls-Royce BR725.

B-52H Stratofortress in het kort

Bemanning 5 Motoren 8 x Pratt & Whitney TF33-P-3, 75,6 kN elk Spanwijdte 56,39 m Lengte 49,05 m Hoogte 12,40 m Gewicht (leeg) 111.350 kg MTOW 251.353 kg Kruissnelheid 957 km/h Bereik 14.172 km Plafond 15.240 m Eerste vlucht 15-04-1952 Totale productie 744 Testvlucht met X-51A Waverider onder de vleugel.

PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018 59

56-57-58-59_b52100.indd 59 16-01-18 11:24

analyse Door: Hans Heerkens

R egeneratie

In de jaren tachtig van de vorige eeuw kon het gebeuren Westen te nemen. Maar dat gold ook voor Duitsland in de dat iemand op de vraag ‘ben jij van na de oorlog?’ ant- twee wereldoorlogen, en al helemaal voor Japan. Steeds woordde ‘ik hoop het wel’. Het tekende de tweeslachtigheid was er de hoop dat veroveringen konden worden geconsoli- van de tijd. Enerzijds werden oorlogen tussen Oost en West deerd voordat de tegenstander kon reageren, en werd de uitgevochten in verre landen en stonden machtige legers politieke wil van die tegenstander om terug te slaan onder- met kernwapens in het verdeelde Duitsland tegenover el- schat. kaar. Anderzijds was voor de gemiddelde burger in de Euro- Die laatste constatering kan inspiratie bieden hoe de nieuwe pese welvaartsstaten het idee van oorlog misschien nog instabiliteit in het Oosten tegemoet te treden. Een verdedi- nooit zo ver weg geweest. Tijdens mijn jeugd in de laatste Vrede lijkt ging opbouwen die elke mogelijke dreiging onmiddellijk kan twintig jaar van de Koude Oorlog hoorde ik zelden iemand neutraliseren, betekent een terugkeer naar de Koude Oorlog die serieus een Russische aanval verwachtte. vanzelf en is politiek onhaalbaar. Bovendien zet een wapenwedloop Rusland economisch zo op achterstand dat het land zich Vrede lijkt vanzelfsprekend sprekend niet kan ontwikkelen tot een moderne Europese staat, en Ook nu maken weinig mensen zich grote zorgen over de dat zal toch een keer moeten om in Europa definitief tot toegenomen instabiliteit in Oost-Europa, althans in mijn om- vrede te kunnen komen. Het is beter om ervoor te zorgen geving. De inname van de Krim door Rusland en de oorlog dat de westerse defensie een bliksemaanval goed genoeg in Oost-Oekraïne worden vooral als politieke problemen ge- kan doorstaan om daarna te worden uitgebouwd voor even- zien; moet de Europese Unie een associatieverdrag sluiten tuele acties die het machtsevenwicht herstellen. Regeneratie met Oekraïne of minder afhankelijk worden van Russisch dus: bij agressie van een tegenstander zorgen dat de eigen aardgas? Zeker, sommige opgeheven NAVO-hoofdkwartie- defensieve kracht intact blijft en kan worden aangepast aan ren worden heropgericht, en de defensiebegrotingen van wat op dat moment noodzakelijk is. Luchtstrijdkrachten spe- veel Europese landen gaan omhoog, maar dit alles gebeurt len daarbij een belangrijke rol; vuurkracht kan snel worden in een kalm tempo. geconcentreerd waar die nodig is. Maar dat betekent ook Toch is er iets veranderd sinds de jaren tachtig. Ook al leef- dat de bescherming van luchtmachtbases tegen vijandelijke de het idee van een nieuwe oorlog niet erg, de oude – aanvallen sterk moet worden verbeterd; er is na de Koude Tweede – Wereldoorlog leefde des te meer. Veel mensen Oorlog weinig van overgebleven. Wellicht moet het aantal hadden de bezetting meegemaakt. Voor mijn studenten van bases worden vergroot om reservecapaciteit te creëren, en een jaar of twintig is de Tweede Wereldoorlog voltooid ver- moet het vermogen om vanuit de VS versterkingen aan te leden tijd. Er is bijna niemand meer die hen er persoonlijk voeren omhoog. Een goede bescherming van het eigen ge- over vertelt, kan vertellen. Zelf de angst voor een kernoorlog, bied kan de politieke wil vergroten om bij bijvoorbeeld een toen zeker aanwezig, lijkt nu verdwenen. Vrede lijkt voor aanval op een Oostzeeland snel en hard, maar defensief, te- veel mensen, vooral jongeren, vanzelfsprekend. Als alle we- rug te slaan. Dit speelt ook in op een sterkte van het Wes- reldburgers zouden denken dat vrede vanzelfsprekend is, ten: haar economische macht die zich, zij het met vertra- zou dat geruststellend zijn. Maar net zoals tijdens de Koude ging, indien nodig kan vertalen in militaire kracht. Oorlog denk ik dat de beste manier om de vrede te bewa- ren is: voorbereid zijn op oorlog. Ten slotte Het is goed dat Nederland F-35’s aanschaft, want die zijn Veerkracht zeer geschikt voor een regeneratiestrategie. Maar ik vraag Maar waarop moeten we ons voorbereiden? Zelfs de militai- Hans Heerkens me af of er voldoende aandacht is voor minder tot de ver- ren die ik spreek – meestal luchtmachters – schatten de is docent beelding sprekende zaken zoals grondgebonden verdedi- dreiging heel verschillend in. De één acht Rusland goed in luchtvaartindustrie ging van vliegbases en andere strategische objecten. En, staat tot een bliksemaanval op een van de Oostzeelanden, Universiteit Twente meer in het algemeen, voor maatregelen die het mogelijk de ander neemt waar dat de Russische luchtmacht zich de [email protected] maken in tijden van crisis de slagkracht snel te vergroten. laatste tijd minder manifesteert in Europa omdat de opera- Een regeneratiestrategie kan een vorm van afschrikking zijn ties boven Syrië te veel middelen opslokken. Het zou voor die noch timide, noch provocerend is. En die misschien ja- Poetin irrationeel zijn om het risico van een aanval op het renlang moet worden volgehouden.

PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018 61

61_analyse.indd 61 16-01-18 10:21 Historie Door: Thijs Postma - Foto’s: collectie Postma

‘WORLD’s Most effiCient airplane’

In het begin van de jaren dertig waren de meeste vliegtuigen nog uitgevoerd als verspannen twee dekkers met open cockpit. De Cessna Airmaster was een buitengewoon clean vliegtuig dat zich onderscheidde door strakke, moderne lijnen en een vrijdragende vleugel.

Clyde Cessna bouwde in 1911 zijn eerste vliegtuig; een Blériot type paar vliegtuigen op bestelling in de periode 1931-1933. In tegenstelling eendekker. In de daaropvolgende jaren bleef Cessna trouw aan dit con- tot andere fabrieken bleef Cessna echter zijn identiteit behouden. cept. Hij en zijn bedrijf bouwden geen enkele tweedekker meer. Maar in 1927 bouwde Cessna een vrijdragende eendekker met een 120 pk An- C-34 zani-motor. Het succes van deze Comet leidde tot een hele serie soort- In 1934 werd de Cessna Company heropend. Het eerste vliegtuig dat na de gelijke ontwerpen. Door de Depressie van de jaren 1930-1935 was ook Depressie werd gebouwd, was de Cessna Model 34. Dit was een verbeterde de Cessna Aircraft Company gedwongen om haar deuren te sluiten. Wel moderne versie van het toentertijd bekende Model ‘A’ uit 1927-1930. Het bouwden Clyde Cessna en zijn zoon Eldon in een apart bedrijf nog een toestel had een kortere vleugel, maar dit werd gecompenseerd door een 145

Model ‘A’ uit 1927 was de oervorm waaruit de modernere C-34 ontstond. Met de C-34 werden tijdens races veel successen geboekt.

62 PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018

62-63-64-65_cessnaairmaster.indd 62 16-01-18 10:21 Een Australische C-34.

pk Warner Super Scarab-motor in plaats van de 110 pk Scarab-motor van het brandstofkosten bedroegen US$ 15,24. De vierde C-34 werd afgeleverd Model ‘A’. De cabine bood plaats aan twee piloten en twee passagiers. De op 10 september 1935 en meteen ingeschreven voor de Cleveland Nati- constructie was gebaseerd op het Model ‘A’, met een romp en staartvlakken onal Air Races. Kort daarop won George Hart met de C-34 de Detroit van gelaste staalbuis. De houten vleugel was bespannen met linnen. De voor- News Trophy Race. In deze race moesten vliegtuigen zich bewijzen op het rand was bedekt met triplex. De landingskleppen waren aanvankelijk van gebied van economie, snelheid, minimum starten landingseigenschap- hout, later van metaal. Het landingsgestel bestond uit twee enkele poten. pen en met een strenge evaluatie van passagiersveiligheid en comfort. In 1935 werd de C-34 gecertificeerd. Het was een klasse apart met zijn In 1935 verkocht Clyde Cessna zijn aandelen in het bedrijf aan zijn ne- cleane lijnen en de verhouding tussen het motorvermogen en de beta- ven Dwane en Dwight Wallace en op 8 oktober 1936 trok hij zich terug. lende lading. Maximumsnelheid was 162 mph. De kruissnelheid van De gebroeders Wallace hadden een uitstekend vliegtuig in handen om 230 km/h en lage consumptie maakten de C-34 tot een aantrekkelijk op voort te borduren. Ze namen ermee deel aan allerlei races en andere toestel met goede vliegeigenschappen. In 1935 en 1936 werden 42 evenementen om het te promoten. C-34’s verkocht. Voor die tijd was dat een groot verkoopsucces. In 1936 won de C-34 de titel ‘World’s Most EfficientA irplane’. Om de C-37 C-34 te promoten leverden Dwane Wallace en George Hart het eerste Eind 1936 werd een C-34 gemodificeerd tot C-37. In grote lijnen veran- vliegtuig af van de fabriek in Wichita naar Tuxpan in Mexico. De totale derde er niet veel. De flaps werden elektrisch bediend, de schokbrekers

Met de C-34 werden tijdens races veel successen geboekt. C-34 van de Noorse piloot Thor Solbero. Filmster Robert Cummings voor zijn C-37 ‘Spinach II’.

PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018 63

62-63-64-65_cessnaairmaster.indd 63 16-01-18 10:21 HIstorIe Door: thijs postma - foto’s: collectie postma

Het prototype van de C-37. Het belangrijkste verschil met de C-34 was, dat de cabine voor de voorste vleugelligger iets breder was.

van het landingsgestel werden verbeterd, de motorkap werd aerodyna- naar buiten gebogen. Zodoende werd de spoorbreedte wijder waar- misch verfi jnd en de bovenkant van de cabine werd 12,7 cm wijder. op door de landingseigenschappen verbeterden. De landingskleppen de achterbank bleef de hoofdruimte nog steeds een beetje krap door de werden vervangen door een klep onder de romp. De grootste verbete- vleugelligger die door de cabine liep. op de new York City national avia- ring was een ruimere cabine. De verkopen vielen echter tegen want tion show in februari 1937 gaf Dwane Wallace met de C-37 een indruk- de C-38 was met us$ 6.000 een duur vliegtuig. in 1937 en 1938 wekkende show. Men was onder de indruk van de cleane aerodynami- werden slechts zestien C-38’s verkocht. Cessna raakte in een moeilijke sche vorm en de goede prestaties. Wallace verkocht ter plekke vijf fi nanciële positie. vliegtuigen. in 1937 werden 46 C-36’s verkocht. C-145 en C-165 De C-38 aiRmasteR om Cessna uit het slop te halen, werd met spoed gewerkt aan een ver- in 1938 verscheen de C-38. offi cieel was dit het eerste toestel dat beterd toestel. na marktonderzoek ontstond de C-145. De aanduiding de naam airmaster kreeg, maar achteraf werd de naam aan alle varian- sloeg op het motorvermogen van 145 pk. De C-145 kreeg een nieuwe ten van de C-34 gegeven. De landingspoten van de C-38 werden vleugel, hydraulische remmen en elektrisch bediende fl aps aan de vleu-

in 1938 verscheen de C-38. offi cieel was dit het eerste toestel dat de naam airmaster kreeg, maar achteraf werd de naam aan alle toestellen gegeven. op de foto de tweede C-38. De wielpoten waren bij de romp naar buiten gebogen, waardoor de spoorbreedte aanzienlijk werd verbeterd.

64 PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018

62-63-64-65_cessnaairmaster.indd 64 16-01-18 10:21 De laatste Airmaster was de C-165 met een 165 pk Warner Scarab-motor.

De C-190 was een naoorlogse metalen Airmastervariant met 245-pk motor. De C-195 had een 300 pk-motor. Dit drijvervliegtuig heeft hulpkielvlakken.

gel. De flap onder de buik verdween. In de periode van 1938 tot en logsproductie, onder meer met de Cessna Bobcat waardoor er aan de met 1943 werden er 42 verkocht. productie van de C-165 een eind kwam. De laatste Airmaster was de C-165 met een 165 pk Warner Scarab-mo- Tegen het einde van de oorlog kwamen de bouwtekeningen weer bo- tor. Het publiek kreeg, nu de economie weer wat beter draaide, meer ven water en werd het toestel in een nieuw metalen jasje gestoken. De belangstelling voor meer motorvermogen, betere prestaties en meer ge- romp werd wat ruimer en een 245 pk-motor gaf het toestel nieuwe bruiksmogelijkheden. Aan het airframe werd weinig veranderd. Het pro- energie. De productie van deze Cessna 195 werd na de oorlog gestart. totype, dat op 22 april 1939 gereedkwam, werd ruim een jaar lang ge- Nadien verscheen de Cessna 195 met een 300 pk-motor. Deze twee bruikt als demonstratievliegtuig. Van 1939 tot en met 1942 bouwde toestellen zetten de traditie van de Airmaster voort in de beginjaren na Cessna 38 C-165’s. Tegen die tijd was Cessna volledig bezet met oor- de oorlog.

Cessna C-165 Airmaster in het kort

Motor 1 × Warner Super Scarab, 145 pk Spanwijdte 10,41 m Lengte 7,52 m Leeggewicht 626 kg MTOW 1.066 kg Nuttige lading 434 kg Maximumsnelheid 261 km/h Kruissnelheid 243 km/h Vliegbereik 845-1.263 km General Motors kocht in 1940 deze Airmaster als testbed voor de experimentele X-250 vliegtuigmotor.

PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018 65

62-63-64-65_cessnaairmaster.indd 65 16-01-18 10:22 Ongevalanalyse Door: Harro Ranter, the Aviation Safety Network 2017: veiligste vliegjaar ooit

Het jaar 2017 was met stip het veiligste vliegjaar sinds 1945. Bij tien on- Datum 16 januari 2017 gevallen met commerciële verkeersvliegtuigen (passagiersvluchten en Type (reg. nr.) Boeing 747-412F (TC-MCL) vrachtvluchten) kwamen 44 mensen om het leven. Zowel op basis van Maatschappij THY Turkish Airlines het aantal dodelijke ongevallen als het aantal slachtoffers was 2017 het Slachtoffers (inzittenden) 4 (4) veiligste jaar ooit. Bij een verwacht aantal van 36,8 miljoen passagiers- Plaats Bishkek-Manas International Airport (FRU), vluchten betekent dit dat een passagier een kans van 1 op 7,36 miljoen Kirgizië heeft om bij een dodelijk ongeval betrokken te raken. Helemaal onver- wacht is het niet, omdat de luchtvaart in de afgelopen twintig jaar ge- Het eerste dodelijke ongeval met een verkeersvliegtuig in 2017 vindt plaats bij middeld steeds een stukje veiliger wordt. Gelukkig maar, want met het Bishkek-Manas Airport in Kirgizië. veiligheidsniveau van 1997 hadden we vorig jaar 70 dodelijke ongeval- Een Boeing 747-412F vrachtvliegtuig crasht in een vakantiedorpje even buiten len gehad! Deze aantallen hebben betrekking op alle dodelijke ongeval- het vliegveld. De vier bemanningsleden en 35 inwoners komen om. len met vliegtuigen waarvan de passagiersversie gecertificeerd is voor De vlucht wordt uitgevoerd door MyCargo Airlines ten behoeve van THY Turkish het vervoeren van veertien passagiers of meer. In deze lijst zijn alle tien Airlines. Een lading van 85.518 kilo vracht moet van Hong Kong naar Istanbul in commerciële vliegtuigongevallen opgenomen, aangevuld met vier onge- Turkije worden gevlogen. Onderweg is een tankstop gepland in Bishkek. Het vallen met niet-commerciële vluchten (demonstratie, ambulance, onder- weer op Manas Airport is slecht: ongeveer 400 meter zicht en een verticaal zoek). zicht van 50 meter.

TC-MCL na de take-off van Hong Kong. (Foto: Tomoaki Kongou) De B747-400 kwam terecht in een vakantiedorpje bij Bishkek. (Foto: MAK)

66 PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018

66-67-68-69_jaaroverzichtongeval.indd 66 16-01-18 10:23 Daalprofiel van de B747-400 bij Bishkek. (Grafiek: MAK) Het laatste moment van de Mallard. (Foto’s: Jim Woodrow)

Tijdens de daling krijgt de bemanning instructies van de verkeersleider om de Datum 12 april 2017 aankomstroute TOPKA 1 te vliegen. Bij het passeren van het navigatiepunt TOP- Type (reg. nr.) Cessna 208 Caravan I (PK-FSO) KA zit het vliegtuig echter nog op een hoogte van FL092 (9.200 voet), daar Maatschappij Spirit Avia Sentosa waar het eigenlijk al op FL060 had moeten zitten. Slachtoffers (inzittenden) 1 (1) De vlucht krijgt dan toestemming om een ILS-nadering te vliegen voor een lan- Plaats nabij Oksibil Airport (OKL), Indonesië ding op baan 26. Ze mogen verder dalen naar 3.400 voet. De bemanning probeert snel verder te dalen, maar bij het opvangen van het localizer signaal van De Cessna 208 Caravan de ILS zitten ze nog veel te hoog. is een populair vliegtuig Op een afstand van 1,7 zeemijl voor de baan zit het vliegtuig op 3.400 voet bo- in Indonesië. Met name ven zeeniveau en wordt de automatische piloot ingeschakeld om deze hoogte om passagiers en vracht vast te houden. Maar op dat punt zit de kist nog 400 voet boven het glijpad. te vervoeren tussen Ook als het vliegtuig daarna toch verder gaat dalen, blijft het veel te hoog. Het moeilijk toegankelijke air- lijkt alsof het vliegtuig keurig het gepubliceerde daalprofiel volgt, alleen dan ruim strips in bergachtig ge- 3 zeemijl te laat. bied. De Caravan van Spirit Avia Sentosa crashte in be- In de cockpit gaan verschillende alarmen af, die voor de bemanning reden ge- In de provincie Papoea bost gebied. (Foto: NTSC) noeg zouden moeten zijn om de nadering af te breken. verliest een lokale maat- Maar ze dalen gewoon verder. Op een hoogte van 99 voet wordt vastgesteld schappij een Caravan tijdens zo’n vrachtvlucht. De piloot vervoert vracht van dat de baan niet in zicht is. Het vliegtuig zakt nog iets door totdat op 58 voet de Tanahmerah naar Oksibil, maar onderweg vliegt hij tegen een bergrug. TOGA (Take Off Go Around) schakelaar in de cockpit wordt omgezet. Het vliegtuig wordt de dag na het ongeval gevonden op 7 zeemijl van de be- De motoren beginnen meer vermogen te leveren, maar het is te laat. Het vlieg- stemming. De vlieger komt om het leven. tuig raakt het terrein en verongelukt in het vakantiedorpje, 930 m van het einde van baan 26. Datum 01 mei 2017 Type (reg. nr.) Cessna 208B Grand Caravan (N803TH) Datum 26 januari 2017 Maatschappij Grant Aviation Type (reg. nr.) Grumman G-73 Mallard (VH-CQA) Slachtoffers (inzittenden) 1 (1) Maatschappij Privé Plaats nabij Chignik, AK, Verenigde Staten Slachtoffers (inzittenden) 2 (2) Plaats Swan River, Perth, WA, Australië Ook in Alaska is de Cessna Caravan een echt werkpaard. Grant Aviation Australia Day, de nationale feestdag van Australië, wordt ieder jaar gevierd op vlucht 341 vertrekt van King Salmon 26 januari. In 2017 organiseert de stad Perth een groot evenement met een voor een vlucht naar Port Heiden Air- vliegshow langs de haven. port en Perryville, Alaska. De enige De privé-eigenaar van een Grumman G-73 Mallard amfibievliegtuig is met zijn passagiers stapt in Port Heiden uit. vriendin opgestegen van een vliegveldje in de buurt. Samen met een Cessna Met 600 kilo post aan boord vliegt de Caravan (op drijvers) vliegen ze een display langs de haven, bestaande uit een Deze Grand Caravan crashte in de piloot door naar de eindbestemming. paar rondjes met een fly-past. sneeuw in Alaska. (Foto: NTSB) Onderweg raakt het vliegtuig een Tijdens een bocht boven het water raakt het vliegtuig overtrokken. Het vliegtuig steile besneeuwde berghelling op valt weg over links, de neus zakt en het toestel raakt het water. een hoogte van 2.993 voet. De vleugel breekt af en het vliegtuig komt gedeel- Beide inzittenden komen om. telijk onder de sneeuw tot stilstand. De vlieger overleeft de crash niet.

Datum 05 mei 2017 Type (reg. nr.) Shorts 330-200 (N334AC) Maatschappij Air Cargo Carriers Slachtoffers (inzittenden) 2 (2) Plaats Charleston- Yeager Airport, WV (CRW), Verenigde Staten De Grumman Mallard cirkelde boven De Mallard op Watts Bridge Airport. Perth. (Flightaware.com) (Foto: Robert Frola) Een Shorts 330 vrachtvliegtuig van de Amerikaanse maatschappij Air Cargo Car- riers verongelukt bij de landing op Charleston-Yeager Airport in de staat West

PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018 67

66-67-68-69_jaaroverzichtongeval.indd 67 16-01-18 10:23 Ongevalanalyse Door: Harro Ranter, the Aviation Safety Network

Datum 14 oktober 2017 Type (reg. nr.) Antonov An-26-100 (ER-AVB) Maatschappij Valan International Cargo Charter Slachtoffers (inzittenden) 4 (10) Plaats Abidjan-Felix Houphouet Boigny Airport (ABJ), Ivoorkust

De linkervleugel van de Shorts 330 De Shorts 330 schoof een ravijn in. Het Franse leger huurt een An-26 vrachtvliegtuig van Valan International Cargo brak af. (Foto’s: NTSB) Charter uit Moldavië. De kist komt uit Mali en vliegt via Ouagadougou naar Abidjan in Ivoorkust. V irginia. Beide vliegers komen om. Kort voor de landing op baan 03 raakt het vliegtuig de zee en breekt uit elkaar Het vliegtuig vertrekt ’s ochtends vroeg om 05:41 van Louisville, Kentucky. Ruim op de kustlijn. Zes van de tien inzittenden worden gered. Ten tijde van het on- een uur later krijgt de vlucht toestemming om te landen op baan 05 van geval passeerde een onweersstorm het vliegveld. Charleston Airport. Hierbij gaat het helemaal mis. Het vliegtuig komt hard neer en schiet naar links Datum 17 oktober 2017 de baan af. Hierbij breken de linkervleugel en het linkerhoofdlandingsgestel af. Type (reg. nr.) Cessna 208 Caravan I (PR-MPE) Daarna tuimelt het vliegtuig een bebost ravijn in. Maatschappij Greenpeace Brasil Ten tijde van de landing hangt het wolkendek op 500 voet en hangt er mist in Slachtoffers (inzittenden) 1 (5) de vallei naast het vliegveld. Plaats Rio Negro, Parque Nacional de Anavilhanas, AM, Brazilië Datum 27 mei 2017 Type (reg. nr.) Let L-410UVP-E20 (9N-AKY) De met drijvers uitgeruste Caravan verongelukt bij de landing op een rivier. Het Maatschappij Summit Air vliegtuig komt ondersteboven terecht, waarbij één passagier het leven laat. Slachtoffers (inzittenden) 2 (3) Plaats Lukla-Tenzing-Hillary Airport (LUA), Nepal

Een Let L-410UVP-E20 verongelukt bij een poging om te landen op baan 06 van Lukla-Tenzing-Hillary Airport in Nepal. Dit vliegveld staat bekend als zeer gevaarlijk. Aan de ene kant van de landingsbaan is een ravijn, aan de andere kant een steile bergrug. Landingen zijn alleen mogelijk De Greenpeace Caravan PR-MPE vloog eerst voor Manaus Aerotáxi. (Foto: Claude De Let L-410 in betere tijden op richting de bergrug, waardoor een veilige Davet) Lukla Airport. (Foto: Eckhard Schlöder) go around vrijwel onmogelijk is. Op een video van het ongeval is te zien dat Datum 15 november 2017 het vliegtuig door de wolken daalt en vervolgens weer hoogte wint. Het vliegtuig lijkt Type (reg. nr.) Let L-410UVP-E20 (RA-67047) de overtrekken tijdens een afgebroken landing en komt neer naast de baan op een Maatschappij Khabarovsk Avia steile rotsachtige helling. Een van de drie bemanningsleden overleeft de crash. Slachtoffers (inzittenden) 6 (7) Plaats Nelkan Airport, Rusland Datum 03 oktober 2017 Type (reg. nr.) Antonov An-28 (UP-A2807) Een twee jaar oude Let L-410 van Khabarovsk Avia verongelukt tijdens de eind- Maatschappij East Wing nadering van baan 04 van Nelkan Airport, Rusland. Met geringe voorwaartse Slachtoffers (inzittenden) 5 (5) snelheid komt het vliegtuig in een bos terecht, 1.200 meter voor de landings- Plaats nabij Almaty Airport (ALA), Kazachstan baan. Van de zeven inzittenden overleeft alleen een meisje de klap. Onderzoek wijst uit dat er een fout optrad in de rechtermotor. De propeller Alle vijf inzittenden van een Kazachse An-28 komen om wanneer het vliegtuig kreeg een foutief signaal dat de beta mode geactiveerd was. Deze modus wordt kort na de start verongelukt. Het was onderweg als ambulancevlucht naar alleen op de grond gebruikt en kan de stand van de propellerbladen verdraaien. Shymkent. In de lucht zorgt dit ervoor dat het vliegtuig flink afremt en plots 180 graden naar rechts rolt. Omdat het vliegtuig dan al erg laag vliegt, is er onvoldoende Datum 12 oktober 2017 hoogte voor de vliegers om uit de benarde situatie te raken. Type (reg. nr.) Embraer EMB-120ER (D2-FDO) Maatschappij Guicango Slachtoffers (inzittenden) 7 (7) Plaats nabij Cuílo, Angola

Twee ongevallen met medische vluchten in negen dagen tijd. Na het ongeval in Kazachstan verongelukt nu een Embraer EMB-120ER in Angola. Het vliegtuig is met een Zuid-Afrikaanse patiënt onderweg van Dundo naar de hoofdstad Luan- da. Onderweg ontstaat een motorstoring. Het vliegtuig crasht en alle zeven inzit- De Let L-410 crashte voor de baan tenden overleven de ramp niet. van Nelkan. (Foto’s: MAK)

68 PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018

66-67-68-69_jaaroverzichtongeval.indd 68 16-01-18 10:23 Caravan 5H-EGG twee maanden voor de crash. (Foto: Alexander Pleyer)

Datum 15 november 2017 Datum 31 december 2017 Type (reg. nr.) Cessna 208B Grand Caravan (5H-EGG) Type (reg. nr.) Cessna 208B Grand Caravan (TI-BEI) Maatschappij Coastal Aviation Maatschappij Nature Air Slachtoffers (inzittenden) 11 (11) Slachtoffers (inzittenden) 12 (12) Plaats Empakaai area, Tanzania Plaats Punta Islita, Costa Rica

Een Cessna 208B Grand Caravan van Coastal Aviation uit Tanzania verongelukt Op de laatste dag van het jaar verongelukt een gecharterde Cessna 208B onderweg naar een kamp in het National Park Serengeti. Alle elf inzittenden ko- Grand Caravan van Nature Air. Kort na de start van Punta Islita in Costa Rica ver- men om. ongelukt het toestel in een beboste omgeving.

Datum 13 december 2017 Type (reg. nr.) ATR 42-320 (C-GWEA) Maatschappij West Wind Aviation Slachtoffers (inzittenden) 1 (25) Plaats nabij Fond-du-Lac Airport, Canada

West Wind Aviation vlucht 280 raakt kort na de start van Fond-du-Lac Airport bomen en trekt een spoor van bijna 250 meter voor het zwaar beschadigd tot stilstand komt. Zes passagiers en één bemanningslid raken zwaargewond. Achttien andere inzittenden lopen minder zware verwondingen op. Helaas bezwijkt een van de passagiers na twaalf dagen aan de verwondingen. Op 22 december leggen de Canadese luchtvaartautoriteiten een vliegverbod op aan West Wind Aviation. Tij- dens een audit na het ongeval komen verschillende tekortkomingen op het gebied van vliegveiligheid aan het licht. De schade aan de ATR 42 was enorm. (Foto: TSB)

PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018 69

66-67-68-69_jaaroverzichtongeval.indd 69 16-01-18 10:23 volgende maand colofon (Onder voorbehoud van actuele ontwikkelingen)

Piloot en Vliegtuig is een maandelijkse Distributie uitgave van: Eisma Businessmedia Betapress, Gilze Celsiusweg 41, 8912 AM Leeuwarden +31(0)88 29 44 800 telefoon Jaarabonnement (12 nummers) maart 2018 +31(0)88 29 44 850 fax Prijs per 1 oktober 2017: www.pilootenvliegtuig.nl Nederland: € 124,- (incl. btw) p.j. De abonnementsprijs voor alle landen buiten Egbert van Hes, algemeen directeur Nederland op aanvraag. Licht aan einde van tunnel? Uitgever Abonnementenservice: Lange tijd kelderde de waarde van nieu- Peter Feenstra +31(0)88 22 666 48 Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip we zakenjets in hoog tempo. Aan die Hoofdredacteur ingaan. Opgave via www.pilootenvliegtuig.nl of Drs. Ruud Vos bij onze klantenservice. Abonnementen lopen trend lijkt door de aantrekkende econo- [email protected] automatisch door, tenzij uiterlijk 30 dagen voor de vervaldatum bij onze klantenservice wordt mie een eind te komen. Want de markt- Eindredacteur a.i. opgezegd via telefoonnummer: +31(0)88 22 vraag trekt aan. En dat heeft zo z’n con- Michaël Koornneef 666 48. Ook voor informatie over uw lopende [email protected] abonnement kunt u met onze klantenservice sequenties voor de beschikbaarheid van contact opnemen. Redactie-adres ‘tweedehands’ zakenvliegtuigen. Celsiusweg 41, 8912 AM Leeuwarden Klantenservice [email protected] Celsiusweg 41, 8912 AM Leeuwarden +31(0)88 29 44 800 +31(0)88 22 666 48

Redactie Jokertrike Mantis Goof Bakker, Jan Cocheret, Henk Heiden Leveringsvoorwaarden, zie www.eismamediagroep.nl Jokertrike uit Topolcian in Slowakije is ge- Columns Goof Bakker, Jan Cocheret, Piloot & Vliegtuig werkt redactioneel samen met specialiseerd in het ontwerp en de pro- Hans Heerkens, Henk Heiden Flight International, FlugRevue en Aerokurier.

ductie van gemotoriseerde hanggliders. Redactiemedewerkers Maar omdat het bedrijf ook een rol wil Goof Bakker, Jan Cocheret, Henk Heiden, Hans Heerkens, Dennis Jonker, Koen Aerts, gaan spelen op de gyrokoptermarkt, werd Edwin Borremans, Ary Ceelen, Wim Das, Stefan Degraef, Henk Duivenvoorden, Enrico Evers, de hulp ingeroepen van het Duitse bedrijf Cor van Gent, Hans Heerkens, Jozef Mols, Kees Bankrelatie Eisma Businessmedia Otten, Harro Ranter, Roger Soupart, Ben Ullings, BV: Rabobank Leeuwarden-Noordwest Friesland MSW GmbH bij de ontwikkeling van de Hans de Vries, Fred Willemsen Postbus 769 8901BN Leeuwarden futuristisch ogende Mantis. Aan dit nummer werkten mee: Banknr: 0335434991 Steven van den Berg, Erik Brouwer, Berend Jan IBAN: NL64RABO0335434991 Floor. Thijs Postma en Maj-Brit van Raalte. BIC: RABONL2U

Advertenties Algemene voorwaarden Barkley-Grow T8P-1 Michel Lases Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uit- +31(0)88 29 44 876 gave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen In 1935 wordt een aanbesteding uitge- +31(0)6 82 813 717 in een geautomatiseerd gegevensbestand, of [email protected] openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige schreven voor een tweemotorig passa- wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door giersvliegtuig dat als ‘feeder’ kan dienen Advertentiecoördinatie fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, Linda van der Lans zonder voorafgaande schriftelijke toestemming en onder moeilijke klimatologische om- +31(0)88 29 44 855 van de uitgever. Op alle aanbiedingen, offertes [email protected] en overeenkomsten van Eisma Businessmedia standigheden kan opereren. Naast Lock- B.V. zijn van toepassing de voorwaarden, welke Marketingcoördinatie zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel heed en Beech reageert ook Barkley- Heleen Rodenhuis te Leeuwarden. +31(0)88 29 44 863 Uitgever en auteurs verklaren dat deze uitgave Grow Aircraft Corporation met de T8P-1. [email protected] op zorgvuldige wijze en naar beste weten is samengesteld, evenwel kunnen uitgever en Vormgeving auteurs op geen enkele wijze instaan voor de ZeeDesign juistheid of volledigheid van de informatie. Van Aylvaweg 38, 8748 CE Witmarsum Performance Composite Aircraft Design +31(0)517 34 30 00

Af en toe komt een zeldzaam Zuid-Afri- Druk kaans project van de grond waarover we Veldhuis Media BV, Raalte © 2018 Eisma Businessmedia dan ook graag berichten. Neem bijvoor- ISSN: 1381-1827 beeld de PCAD 700 met Walter M601 B turboprop. Als alles (nu) meezit, ligt een gecertificeerde variant van deze zeszitter in het verschiet.

Lockheed T-33 T-bird De T-bird was geen spectaculair vlieg- adverteerdersindex tuig, maar het was een veilige straal- Aeglia 3 Kortrijk Xpo 6 trainer die door meer dan veertig lan- Breda Aviation 6 Oostwold Airport 60 den werd gebruikt in allerlei functies. EPST BV 3 Paracentrum Texel BV 21 Eisma Businessmedia bv 2,15,71 The Pilot Shop 72 De Boliviaanse luchtmacht nam in ju- Flight Illusion BV 60 Tost GmbH Flugzeuggerätebau Munchen 3 HeliCentre bv 6 Wings over Holland 60 ni 2015 na 44 jaar als laatste lucht- Heli Holland Training 15 macht afscheid van de T-33 die ooit ook in Nederland vloog.

70 PILOOT EN VLIEGTUIG februari 2018

70_volgendnummer.indd 70 16-01-18 11:33 Studenten opgelet! Wist je dat je 50% korting op een abonnement krijgt?

11 Het grootste Nederlandstalige luchtvaartmagazine www.pilootenvliegtuig.nl envliegtuig.nl Het grootste Nederlandstalige luchtvaartmagazine www.pilootHet grootste Nederlandstalige luchtvaartmagazine www.piloot 10 12 envliegtuig.nl 9,85

9,85 9,85 ELEKTRISCH VLIEGEN? JAARGANG NR 11 | 2017 € | 2017 JAARGANG NR 11

e ONTWIKKELINGEN GAAN RAZENDSNEL! 24

JAARGANG NR 12 | 2017 €

JAARGANG NR 10 | 2017 2017 | 10 NR JAARGANG

€ e e

24 24

DART 450 DIAMONDS NIEUWSTE FOKKER 70 TRAINERTROEF FAREWELL! URBAN AIR/DISTAR UFM-13 LAMBADA HET BESTE VAN TWEE WERELDEN AFI KLM E&M 4 OKTOBER 1992: DE BIJLMERRAMP PIPISTREL ALPHA ELECTRO BP ONDERHOUD(T)LOSSE EINDJES OP HOOG NA 25 NIVEAU JAAR BEGRIJPELIJKER TEXEL‘ELEKTRISCHE’ FLY-IN 2017 VLIEGLESSEN OP HILVERSUM 01_cover.indd17PIV010-cover.indd 1 1 LAZARUS TIJDENS DE LANDING 15-10-1717-10-17 21:4408:37 BP BP PRACHTIG VLIEGWEER, HOGEBIJNA OPKOMST CATASTROFE DOOR DRONKEN CAPTAIN 19-09-1712-09-17 08:4507:06

17PIV012-cover.indd01_cover.indd 1 1 01_cover.indd17PIV010-cover.indd 1 1

10-11-1713-11-17 10:5315:07 50% studentenkorting

pilootenvliegtuig.nl/abonneren AVIATION AVIATION

Why I fly. “To see the world from a different perspective.” Jamail Larkins, Pilot // Aviation Ambassador

Why Jamail flies with the Bose A20 headset. Bose® A20® Flying from city to city gives Jamail the freedom to expand his world. Aviation Headset And sound clarity makes all the difference, especially when he’s traveling to multiple cities in one day. The Bose A20 Aviation Headset offers 30% greater active noise reduction than conventional headsets, which helps Jamail stay focused on flying. And with 30% less clamping force*, even his longest flights are more comfortable.

The Pilot Shop Tel: +31 (0)320 284359 Arendweg 37 C E-mail: [email protected] Lelystad Airport, Netherlands Website: www.pilotshop.nl

Connect with us @ BoseAviation #WhyIFly #BoseA20

A20 Jamail Larkins ad.UK 230x300.indd 1 13-03-17 18:02