Onbemand, Dus Onbemind? 32 Er Is Echter Ook Sprake Van Een Groeiende Groep Uavge- Bruikers Die Hobbymatig Vliegen

45 Het grootste Nederlandstalige luchtvaartmagazine www.pilootenvliegtuig.nl 4,95 4,95

Unmanned areal VehicUles JAARGANG NR 4 | 2016 € JAARGANG NR 4 | 2016 JAARGANG NR 4 | 2016 € JAARGANG NR 4 | 2016

e Onbemand, e 23 23 dus Onbemind?

HAI HELI-EXPO 2016 INDUSTRIE MAAKT PAS OP DE PLAATS

VLIEGVELDOngevalsanalyse MIDDENMEER Crash GermanwinAMBITIEUS GROENGs vlu POLDERVELDCht 4u-9525 BedrijfsecOnTRIPOmisch TIP AMERIKAvliegen

BP marktperspeWRIGHTC BROTHERStief ‘Convertible’ EN WOLKENKRABBERS turboprops

16PIV004-coverLH.indd 1 21-03-16 20:59 TWO WAYS TO CONQUER THE WORLD.

Now you have two choices for superior, ultra-long-range capability. The 5,950 nm Falcon 7X—the fastest selling Falcon ever (and with good reason). Or the new, 6,450 nm Falcon 8X, destined to become a favorite of world travelers. Both have the awe-inspiring ability to ﬂ y long distances from short and challenging runways such as Aspen and London City. The 8X is more than three feet longer, with over 30 cabin layouts. Fly far. Fly in comfort. Achieve more.

WWW.DASSAULTFALCON.COM I FRANCE: +33 1 47 11 88 68 I USA: +1 201 541 4600

8X _ 230x300.indd 1 12/05/14 16:09 inhoud voorwoord

Column: Column: DRONES 'iPad' – Jan Cocheret 5 '(V)luchtigheden' – Henk Heiden 28 In deze editie komen Unmanned Aerial Vehicles (UAV) twee keer aan bod. Enerzijds herhaalt Hans Heerkens in Nieuws & Info 6 Crystal Luxury Air(cruises) 29 de rubriek ‘Analyse’ zijn pleidooi voor regelgeving hier- omtrent. Want het aanbod van onbemande luchtvaartui- Multifunctionele turboprops 14 Column: gen zou op termijn fors kunnen worden uitgebreid met Unmanned Cargo Aircrafts (UCA). Daarnaast wordt een 'Onbemande vliegtuigen' – Hans Heerkens 31 aantal ‘pilootloze’ toestellen beschreven die zijn afgeleid Column: van voor bemand gebruik ontwikkelde typevarianten. 'Marlboro' – Goof Bakker 18 Onbemand, dus onbemind? 32 Er is echter ook sprake van een groeiende groep UAVge- bruikers die hobbymatig vliegen. Voor deze groep hebben de fabrikanten software ‘ingebakken’ die opstijgen On the Job: Warthog ontmoet Frogfoot 39 bij verboden gebieden onmogelijk zou moeten maken. Instructeur EMVO Woensdrecht 19 Uit een recente proef van Dronewatch in de omgeving Burgerluchtvaartregister NL 42 van Schiphol bleek echter dat lang niet alle fabrikanten voldoende gebruikmaken van de mogelijkheden van Project: ‘geofencing’. Remote Tower 24 Historie: SO.30P Bretagne 43 Een pleidooi voor een algemeen verbod van het gebruik Nieuwe boeken 25 van hobbydrones in de wijde omgeving van willekeu- rig welke luchthaven lijkt hier op zijn plaats. Want het Ongevalsanalyse: maakt niet zoveel uit of de bemanning van een737 zich Simulatior: German Wings Vlucht 4U-9525 47 lam schrikt van een drone, ook de gemiddelde GA-piloot Chance Vought F4U Corsair 26 zal een hartverzakking krijgen wanneer hij op fi nals opeens Verbied zo’n apparaat op zijn netvlies ze bij alle krijgt. Dat geldt evenzeer voor een zweefvlieger die naar boven vlieg- piloot en vliegtuig HEAVY colofon wordt gelierd of gesleept. Naast velden mogelijk gevaarlijke afl eiding HEAVY-versie van Piloot en Vliegtuig – Mei 2016 gedurende een kritische vluchtfase schuilt er nog een Deze HEAVY-versie is een uitgave van Eisma Businessmedia, Marketingcoördinatie gevaar. Komt het daadwerkelijk tot een ‘aanvaring’, dan Celciusweg 41, 8912 AM Leeuwarden Stephanie Hofman Postbus 340, 8901 BC Leeuwarden [email protected] zijn lichter geconstrueerde vliegtuigen in het nadeel. +31 (0)88 29 44 844 telefoon +31 (0)88 29 44 844 Want de in drones aanwezige accu’s en metalen on- Egbert van Hes, algemeen directeur derdelen zijn potentieel dodelijke projectielen met een Gerbert Tiecken, uitgeef directeur Advertentieverkoop Patricia van der Werf hoog penetrerend vermogen. Hoofdredacteur [email protected] Drs. Ruud Vos Eugenie von Ende [email protected] [email protected] Toekomstige overtreders opsporen is simpel. Als fabrikanten ‘geofencing’ kunnen toepassen, kunnen ze een Uitgever Klantenservice drone ook uitrusten met transponders met een unieke Gerbert Tiecken [email protected] [email protected] +31 (0)88 22 66 648 code. Verplicht vervolgens kopers zich te legitimeren en registreer hun gegevens. Die benadering werkt naar Redactiemedewerkers Algemene voorwaarden twee kanten. Niet alleen wordt het in de omgeving van Goof Bakker, Jan Cocheret, Henk Heiden, Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave Hans Heerkens, Dennis Jonker, Koen Aerts, mag worden verveelvoudigd, opgeslagen luchthavens veiliger, ook de privacy van de burger is Edwin Borremans, Ary Ceelen, Wim Das, Stefan in een geautomatiseerd gegevensbestand, of erbij gebaat. Wie zich nu nog rot ergert aan zoemende Degraef, Henk Duivenvoorden, Enrico Evers, openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige Cor van Gent, Hans Heerkens, Jozef Mols, Kees elektromotoren boven zijn tuin en niet weet wat de wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door Otten, Harro Ranter, Roger Soupart, Ben Ullings, camera boven hem registreert, heeft met registratie een Hans de Vries, Fred Willemsen fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming middel in handen om terug te slaan. Aan dit nummer werkten mee: van de uitgever. Op alle aanbiedingen, offertes Leo Bakker, Kees van Berkel, Frits van den Berg, en overeenkomsten van Eisma Businessmedia Erik Brouwer, Peter de Jong, José Oortwijn en B.V. zijn van toepassing de voorwaarden, welke Thijs Postma zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel te Leeuwarden. Redactieadres Uitgever en auteurs verklaren dat deze uitgave Postbus 340, 8901 BC Leeuwarden op zorgvuldige wijze en naar beste weten is +31 (0)88 29 44 844 [email protected] samengesteld, evenwel kunnen uitgever en Leveringsvoorwaarden auteurs op geen enkele wijze instaan voor de zie www.eismamediagroep.nl juistheid of volledigheid van de informatie. Ruud Vos Vormgeving © 2016 Eisma Businessmedia Hans de Vries ISSN: 1381-1827 is hoofdredacteur ZeeDesign Piloot en Vliegtuig [email protected] Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 3 Te huur:Prive Hangaar op Airport Lelystad direct gelegen aan de taxibaan

Boeing 737 Full Motion (!) FlightSimulator met 240 graden vision. Een hele mooie afgesloten eigen hangaar voor vliegtuig of helicopter met een oppervlakte van bijna 130 m2. De hangaar heeft een 100% B-737 vlieg-ervaring. overhead-deur van 12 meter breed en is voorzien van 4 ramen. De hangaar heeft een lichtstraat in het dak, een heater, duurzame blauwe ‘KLM’ vloercoating, keuken, toilet en heeft een eigen De simulator staat bij IST FlightTraining parkeerplaats voor de deur. in Alpen aan den Rijn. Airport Lelystad heeft een perfecte bereikbaarheid via de A6 naar Heerenveen, Almere en Amsterdam, via de A27 naar Het Gooi en Utrecht en via de A28 naar Zwolle en Amersfoort. Lelystad Airport is When do you upgrade? de grootste luchthaven voor de General Aviation in Nederland. Afmetingen: Breed 13,5 m. Diep 9,5 m. Hoogte 4,5 m. Vrije hoogte overheaddeur 3,5 m. Eventueel ook te koop voor 110.000 euro. Huurprijs: 650,- per maand ex. BTW.

Info: H. ten Cate | [email protected] | Tel. 06-5433 8875 lining up Door: Jan Cocheret

iPad

In april 2010 deden we na een fantastische skivakantie in zou gebruiken. Die onwetendheid heeft bijna een jaar ge- Vermont nog een weekendje New York. Op Fifth Avenue duurd en pas toen zag ook ik het licht. De eerste apps wa- stond een enorme rij mensen. Het einde van de rij ver- ren verschenen en opeens ontdekte ik wat een ongelooflij- dween in de futuristische glazen ingang van een Apple-sto- ke uitvinding de nieuwe tablet was. In de luchtvaart veran- re. Het was de dag waar velen op gewacht hadden. De dag derde er veel. De tientallen kilo’s wegende mappen met waarop je voor het eerst een Apple iPad kon kopen, als je vliegkaartjes, handboeken en procedures waren verleden hem tenminste tijdig online besteld had. Voor heel veel ‘Our new tijd. Al die duizenden pagina’s zaten in de iPad. Rekenschij- mensen was deze dag geen gewone dag, het was de dag ven, tabellen, passers, zelfs radarbeelden met kleurige waarop alles zou veranderen. best friend’ weerplaatjes en vlieginstrumenten, opeens kon je ze allemaal tevoorschijn toveren op het beeldschermpje van our Zelf had ik dat gevoel niet zo. Ik begreep niet veel van het new best friend. Iedere vlieger in iedere tak van luchtvaart, nieuwe apparaat en zag al helemaal niet waarom het zo jong en oud, allemaal hadden ze binnen twee jaar na de belangwekkend zou kunnen zijn. Dat wij al ruim twintig jaar introductie hun eigen iPad. eerder onze eerste Apple Macintosh Classic hadden aange- schaft, een supercomputer met wel 2 MB werkgeheugen Tegenwoordig is er geen enkele luchtvaartmaatschappij, en een 20 MB harde schijf, veranderde daar weinig aan. luchtmacht of vliegclub meer die niet op de een of andere Ook het feit dat ik sindsdien in volle tevredenheid een tien- manier een tablet in zijn operatie heeft geïntegreerd. Je tal Apple desktops en laptops heb versleten, hielp helaas kunt je bijna niet meer voorstellen dat er ooit nog een tijd- evenmin om echt enthousiast te worden over het nieuwe perk vóór de tablet heeft bestaan. Sterker nog, dat het iPad- apparaat. loze tijdperk niet meer dan zes jaar geleden ophield te bestaan. Het is een van die wonderen, die ik nooit heb zien We zijn toch maar even langs de wachtende mensen de aankomen en waar ik nu al niet meer zonder zou willen of winkel ingelopen. De rij eindigde bij een tijdelijke balie. Bo- kunnen leven. ven de balie hing een bord waarop stond dat de online be- Bedankt Steve Jobs en al die anonieme app-ontwikkelaars stelde iPads hier opgehaald konden worden. Iets verderop die ervoor gezorgd hebben dat de luchtvaart nog efficiënter, bij de gewone verkoopbalie stond niemand. Volstrekt onno- sneller, beter en vooral veiliger is geworden. En trouwens zel vroeg ik of er ook iPads te koop waren als je die niet be- ook leuker! steld had. De hippe verkoper keek me glazig aan. Niet besteld en gewoon old school in de winkel kopen? Het was Mijn eigen iPad gebruik ik buiten het vliegen tegenwoordig blijkbaar een vraag waar hij geen antwoord op had, iets wat vooral voor het lezen. Boeken, kranten en tijdschriften. Het hem niet al te vaak gebeurde. Zonder te antwoorden draai- heeft nog wel een paar jaar geduurd voordat ik om was, de hij om en liep weg. Een minuut later was hij terug en maar afgelopen jaar heb ik bijna al mijn abonnementen vertelde dat er inderdaad een paar iPads voor de verkoop Jan Cocheret omgezet in digitale abonnementen. Ook Piloot en Vliegtuig waren. Hij keek alsof hij zijn eigen woorden nauwelijks kon is duizendp(il)oot lees ik alleen nog maar op mijn iPadje. In verband daarmee geloven. [email protected] heb ik het volgende aan te bieden: bij ons in de kelder staan ruim twintig vrijwel complete jaargangen van ons “OK, doe mij dan maar zo’n iPad.” Voor ik het wist was het prachtige luchtvaartmagazine. Vanaf heden op te halen eruit en kocht ik een apparaat van een paar honderd dollar door die lezer die er de leukste plannen mee heeft. Ik lees zonder dat ik ook maar een vaag idee had waar ik het voor het wel op mijn iPad!

Piloot en Vliegtuig HEAVY - MEI 2016 5 PILOOT EN VLIEGTUIG MEI 2016 7

07_columncocheret.indd 7 18-04-16 12:17 nieuws & info www.pilootenvliegtuig.nl

foKKer technoLogies webperiKeLen Fokker Technologies en Airbus gaan nauw sa- Het is zeer licht en de opvolger van Glare, het in Op www.pilootenvliegtuig.nl kunnen menwerken bij het ontwikkelen en automatise- Nederland ontwikkelde materiaal dat sinds 2005 bijna 1.100 links worden aangetroffen ren van de productie van Fibre metal Laminate wordt toegepast in het bovenste rompdeel en die verwijzen naar aansprekende lucht- (FmL). Dit nieuwe materiaal is een combinatie kielvlak van de A380. FmL is de tweede genera- vaartvideobeelden! van verschillende lagen glasvezels en aluminium. tie van het lichtgewicht materiaal. n

Videotip van de maand Split second: Vlieger bij Defensie ais fLight acadeMy De AiS Flight Academy heeft Rulez Aviation (RA) in de arm genomen om internationaal studenten te werven. De Lelystadse vliegopleider besloot met RA te gaan samenwerken vanwege de vele informatie-aanvragen die de vliegschool uit het midden-Oosten ontvangt. met de erkenning die AiS onlangs ontving van de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) en de immigratie- en Naturalisatie- dienst (iND) kunnen internationale studenten die zich bij AiS willen laten opleiden, eenvoudiger een studentenvisum verkrijgen. RA werft als een van de weinige bureaus al tientallen jaren studenten uit voornamelijk het midden-Oosten die in engeland of ierland willen gaan studeren. met deze samenwerking verstevigt AiS Flight Academy zijn internationale tak. n

Ook voor deze uitgave geldt: wanneer bij een artikel of nieuwsbericht een staat, is er KLM een link op de website te vinden. n e175 De eerste van zeventien voor KLm Cityhop- per bestemde embraer e175’s is medio fLight siMuLation coMpany maart met de nodige vertraging op Schiphol De Flight Simulation Company (FSC) gaat een geland. De eerste commerciële vlucht met level D A320 Full Flight Simulator (FFS) plaat- dit toestel, dat plaats biedt aan 88 personen, sen bij de RWL German Flight Academy in het vertrok op zondag 27 maart 2016 van Duitse mönchengladbach. De nieuwe simula- Schiphol naar Stavanger. Bestemmingen die tor zal in oktober 2016 operationeel worden volgen zijn onder meer Ålesund, Torp San- en een plek krijgen naast een B737-NG FFS defjord, Turijn en manchester. n die zich al bij RWL bevindt. FSC heeft al twaalf FFS’s op Schiphol en in Boedapest. n biofueL-VLuchten KLm is in maart begonnen met het gebruik van duurzame biofuel op de route Oslo-Amster- KoninKLijKe LuchtMacht dam, waarbij ongeveer 80 biofuel-vluchten met een e190 worden uitgevoerd. Hiermee wordt Beide Nederlandse F-35’s zijn medio maart weer een stap gezet om luchtvaart duurzamer te maken. Daarnaast gaat embraer metingen 2016 voor het eerst in de lucht bijgetankt door uitvoeren naar de effectiviteit van biofuel ten opzichte van kerosine tijdens deze vluchten. n een Nederlandse KDC-10. Het tanken gebeurde zowel overdag, bij schemering als in het donker boven edwards AFB in de Amerikaanse nachtjesLaMpje staat Californië. Door deze tankbeurten ver- KLm heeft het Nachtjeslampje geïntrodu- wierf de luchtmacht de nationale certificering ceerd, speciaal voor de thuisblijvers van za- om ook de F-35 in de toekomst te voorzien kenreizigers. De lichtjes van het lampje doven van brandstof. De certificering is onderdeel van voor elke nacht dat een familielid onderweg de operationele testen evaluatiefase van de is. Op de dag van thuiskomst zijn alle lichtjes F-35 en ook nodig om in mei of juni de over- gedoofd. met het lampje wil KLm het voor de tocht naar Nederland mogelijk te maken. Het kleine thuisblijvers ook prettig maken. Het toestel kan per minuut 1.750 liter brandstof in KLm Nachtjeslampje kost € 39,95. n de tanks van jachtvliegtuigen pompen. n

Motoronderhoud KLm neemt de komende tien jaar het onderhoud van General electric Genx-motoren van Xia- men Airlines’ nieuwe Boeing 787’s voor haar rekening. Air France industries KLm engineering & maintenance is een volledig gecertificeerde maintenance Repair & Overhaul-organisatie voor de 787-Genx-motoren. KLm e&m is naast General electric ‘s werelds eerste gecertificeerde maintenance Repair Organisatie voor Genx-motoren. n

Piloot en Vliegtuig HEAVY - MEI 2016 6 8 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016

08-15_Nieuwspaginas.indd 8 18-04-16 13:40 foKKer heLMond studentenproject tu deLft Fokker Helmond heeft het eerste in Nederland Het studentenproject HeadRest van de TU Delft pijen kunnen inspelen op veranderende cate- onderhouden onderdeel van een Apache-lan- heeft de Crystal Cabin Award 2016 voor vlieg- ring- en route-eisen. Bij het project ‘ Fio’ is de dingsgestel opgeleverd. Het zijn de schokdem- tuiginterieur gewonnen. HeadRest is een hoofd- hal in het vliegtuig zo ontworpen dat stewardes- pers van de gevechtshelikopter. Voorheen wer- steun en biedt een subtiele manier om je als sen hun werk ideaal kunnen uitvoeren. maar den deze onderdelen in de VS onderhouden passagier terug te trekken binnen de ruimte van deze hal is ook om te zetten naar een self-cate- bij Boeing. Dankzij eerder afgesloten overeen- je stoel tijdens langeafstandsvluchten in de eco- ringbar met uitklapbare krukken en een digitale komsten tussen Boeing en Fokker, maar ook nomyclass. Bij het openklappen van de hoofd- projectiemuur. n tussen Boeing en de luchtmacht, gebeurt dat steun ontstaat een hangmatconstructie, die het nu in Nederland. n hoofd wiegt. Ook kan de passagier zijwaarts leunen, zonder dat het hoofd wegglijdt of gaat knikken. HeadRest is een afstudeerproject van nLr manon Kühne, mSc in samenwerking met Zodi- medewerkers van het Nationaal Lucht- en ac VS, voor haar master in integrated Product Ruimtevaartlaboratorium (NLR) hebben in Design onder begeleiding van prof. Peter Vink Seoel in een simulator het Fly-By-Wire (FBW) en Jelle Zijlstra. Twee andere genomineerden systeem van de KUH Surion helikopter geëva- waren de projecten ‘modulair’ en ‘Fio’. Het pro- lueerd. De evaluaties vonden plaats in de ject ‘modulair’ gaat uit van een gemakkelijk aan- Handling Quality Simulator (HQS) van Korea pasbare galley waarmee luchtvaartmaatschap- Aerospace industries (KAi) waarbij verschillende vliegstanden onder de loep werden genomen. Wanneer de besturingscomputer pro- tecnaM p2006t bleemloos fungeert, kan FBW in een vliegende medio maart is de eerste Tecnam P2006T in Surion worden getest. Het NLR is nauw betrok- Nederland gearriveerd. Het toestel werd afge- ken bij de ontwikkeling van de Surion, wat on- leverd bij Zelf Vliegen op Lelystad. De fabrieks- der meer gebleken is uit windtunneltests. Ook registratie i-PDVe zal worden vervangen door assisteert het NLR de helikopterbouwer bij de PH-TWN. Het toestel is beschikbaar voor ver- ontwikkeling van de op zeeschepen landende huur en trainingen voor de laagste twin-tarie- KUH-1m en het testprogramma waarbij de ci- ven in ons land. De twin werd overgedragen in viele Surion onder omstandigheden vliegt aanwezigheid van ingrid Lutgerink van Tecnam waarin ijsvorming optreedt. n Aerodroom, de officiële Tecnam-dealer voor Nederland en Luxemburg. n

bLue sKies-orange wings Onder deze titel verscheen recent een prachtig Balkenende, uitstekend als relatiegeschenk gebonden boek van de Amerikaanse historicus voor buitenlandse (luchtvaart)gasten. Ryan K. Noppen. Noppen beschrijft in deze uitgave de wereldwijde rol van de Nederland- N.a.v: ‘Blue Skies-Orange Wings, The Global se luchtvaart(industrie) in de periode 1914- Reach of Dutch Aviation in War and Peace, 1945. Daarin worden alle spelers van beteke- 1914-1945’, door Ryan K. Noppen; Uitgeverij nis voor het voetlicht gehaald. Zo maar wat na- eerdmans-Cambridge 2016; 352 pagina’s, ve- men: Spyker, Fokker, Koolhoven. Uiteraard ook le tientallen zwart-witfoto’s en kleurenillustra- de vliegtuigen van Van Berkel, de Pander Post- ties. iSBN: 978-0-8028-4870-3. Prijs jager en de vroege luchtlijnen van KLm. Bijzon- Prijs: £29.99. Online te bestellen via http:// der is informatie over de Heinkel He 112e, www.eerdmans.com/ n pipistreL experience days Dornier Do 215B1, Hurricane mk.1 en Spitfire Op Zoersel (eBZR) zullen op 21-22 mei en in mk 1a, en de dubieuze rol van defensieminis- Nederland op Hilversum (eHHV) op 11-12 ju- ter Van Dijk tijdens het toenmalige testtraject. ni zogenoemde Pipistrel experience Days wor- Noppen toont door middel van illustraties hoe den gehouden. Het idee achter de dagen: seri- deze vliegtuigen er in Nederlandse lucht- eus geïnteresseerde piloten met Pipistrels la- machtkleuren uit zouden hebben uitgezien. ten vliegen onder het adagium ‘you need to Door gebruik te maken van beeldmateriaal uit experience a Pipistrel’. Toestellen die erbij zul- onder meer de archieven van voorheen de len zijn: Virus SW, Sinus, Alpha Trainer, Tarus Aviodrome en het militair Luchtvaart museum, en de Virus SW 121 eASA (die begin mei uit kan gesproken worden van een uniek gebon- Slovenië is overgevlogen). Aanmelden kan via den document. Het leent zich, mede door het www.ifly.eu n voorwoord van voormalig premier Jan Peter

Piloot en Vliegtuig HEAVY - MEI 2016 7 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 9

08-15_Nieuwspaginas.indd 9 18-04-16 13:40 nieuws & info www.pilootenvliegtuig.nl

internationaaL nederLandse ffs Lockheed martin Commercial Flight Trai- aero eLectric aircraft corp ning (LmCFT) heeft een A320 Full Flight Si- Na een eerdere order voor twintig Aero electric ro is ontwikkeld. De Sun Flyer betrekt een deel mulator (FFS) verkocht aan Hawaiian Airli- Aircraft Corp (AeAC) Sun Flyers door het Spar- van de benodigde elektriciteit via op de vleu- nes. Ook werd door Allegiant uit Las Vegas tan College of Aeronautics and Technology uit gels aangebrachte zonnepanelen. er zijn in- een A320 FFS besteld. Beide simulators Denver heeft nu ook de Amerikaanse Bloo- middels 65 Sun Flyers besteld. n worden in Nederland in Sassenheim bij het mington Corporation een aanbetaling gedaan voormalige Sim industries gebouwd. Deze voor dertig toestellen van dit type. Blooming- FFS’s liggen erg goed in de (opleidings) ton wil de vliegtuigen gaan onderbrengen in markt want LmCFT verkocht in 2015 liefst een netwerk van onafhankelijke Amerikaanse twaalf in Nederlande gebouwde FFS’s. n vliegscholen in Florida. Het proof of concept prototype is bijna vliegklaar waarbij AeAC verwacht het toestel eind 2017 op de markt te kunnen brengen. De toestellen zijn afgeleid beLgiË van de elektra One die door het Duitse PC Ae-

brusseLs airLines Brussels Airlines heeft een tweede A320 in speciale kleuren laten spuiten. Nadat eerder agustawestLand een tekening uit de Kuifje-strip ‘De schat van Scharlaken Rackham’ op een toestel aw159 was aangebracht, vielen nu twee werken De Filipijnse marine heeft bij Finmeccanica twee AW159 helikopters besteld die in 2018 gele- van de surrealistische kunstenaar René ma- verd worden. Beide helikopters worden in het Britse Yeovil gebouwd en uitgerust met geavan- gritte deze eer te beurt. Brussels Airlines liet ceerde missieapparatuur waarmee onder meer onderzeeboten kunnen worden opgespoord. niet alleen La Clairvoyance en Le Retour op Door de nieuwe order heeft Finmeccanica 72 AW159’s verkocht. eerder bestelden engeland de romp aanbrengen, maar pakte ook het (62) en Korea (8) helikopters van dit type. n interieur aan met dezelfde volgelmotieven die op Le Retour voorkomen. n aw101 sar in Yeovil heeft de eerste voor Noorwegen dienst gaan vervangen. De order kan moge- bestemde AW101 Search & Rescue (SAR) lijk oplopen tot 22 helikopters. n helikopter een eerste vlucht voltooid. Noor- wegen gunde AgustaWestland eind december 2013 de levering van zestien driemotori- ge Norwegian All Weather SAR Helicopter (NAWSARH) AW101 helikopters aan de Noorse luchtmacht. De nieuwe toestellen zullen onder meer worden uitgerust met ge- avanceerde elektronische zoekradar en moeten tussen 2017 en 2020 twaalf West- aeronauticaL engineers land Sea King 43 helikopters in Noorse Kalitta Charters heeft bij Aeronautical engineers, inc. (Aei) een Boeing 737- 400 Special Freighter (SF) besteld. Kalitta gaat het toestel toevoegen aan een vloot waarin zich inmid- antonoV an-132d dels een B737-400SF, zes B727-200F vracht- De Oekraïense vliegtuigbouwer Antonov heeft for Science and Technology (KACST) en Aqnia vliegtuigen en drie DC9’s bevinden. Het bedrijf het prototype van het nieuwe An-132D turbo- Aeronautics uit Saoedi-Arabië. n is gespecialiseerd in het vervoer van levende prop-vrachtvliegtuig, kort nadat de vleugels wa- dieren en is 24/7/365 paraat voor het uitvoeren gemonteerd, ook voorzien van een staart- ren van ad hoc-vluchten. Daarbij wordt ge- sectie. Naar verwachting worden binnenkort streefd om binnen twee uur na het binnenha- ook de PW150A Pratt & Whitney Canada tur- len van een opdracht onderweg te zijn. n boprops geleverd. Het vrachttoestel voor de korte en middellange afstand moet de An-26 en An-32 op gaan volgen. Het zal tot 9,2 ton vracht kunnen vervoeren bij een kruissnelheid van 500 km/h op een maximale vlieghoogte van 9.000 m. Antonov bouwt het nieuwe toestel in samenwerking met King Abdulaziz City

Piloot en Vliegtuig HEAVY - MEI 2016 8 10 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016

08-15_Nieuwspaginas.indd 10 18-04-16 13:40 aLenia aerMacchi M346a airbus De italiaanse luchtmacht heeft bij Leonardo negen m-346A ‘advanced jet trainers’ besteld cabineconcept die voor 2018 geleverd moeten worden. Door Airbus heeft naar eigen zeggen een innova- concept als eerste toepassen in de A330neo. de nieuwe order verdubbelt het aantal m- tief nieuw cabineconcept ontwikkeld voor de De Portugese maatschappij tekende gelijktij- 346A’s in italiaanse dienst van negen naar A330neo en A350 XWB. Het zal onder de dig voor de modernisering van zeven achttien. Leonardo verkocht tot op heden 68 naam ‘Airspace by Airbus’ worden aangebo- A330ceo-varianten en 41 A320ceo’s. n m-346’s aan italië (18), israël (30), Polen (8) den. Volgens de fabrikant wordt bij de nieuwe en Singapore (12). moederbedrijf Finmeccani- cabines gefocust op vier kernwaarden: com- ca besloot recent de naam van het bedrijf en fort, ambiance, service en design. Het con- alle dochterbedrijven te wijzigen in Leonardo, cept moet leiden tot een meer rustgevende, waardoor de bij Aermacchi gebouwde m- inspirerende en attractieve vliegtuigcabine. 346-trainers nu als Leonardo m-346 door het Daarbij wordt de beschikbare cabineruimte leven gaan. n optimaal benut. TAP Portugal zal dit cabine-

acj319neo Airbus Corporate Jets heeft een ACJ319neo verkocht aan een Aziatische klant. een ACJ- 319neo kan acht passagiers over een afstand van 6.750 nm (12.500 km) vervoeren en maximaal vijftien uur vliegen. De grotere A320neo heeft een uithoudingsvermogen van der- tien uur en kan 25 passagiers over een afstand van 6.000 nm (11.000 km) transporteren. Airbus tekende tot op heden zes orders op voor ACJ320neo-varianten. n

a320neo Air india gaat veertien A320neo’s leasen. De toestellen moeten vanaf 2017 geleverd worden. n

atr aircraft ‘aMeriKaanse’ a321 ATR Aircraft en de Franse vliegtuigstoelenfabri- De eerste in Amerika geassembleerde Air- kleuren werd gespoten. medio april bevon- kant expliseat hebben een nieuw type lichtge- bus A321 heeft op 21 maart 2016 een eer- den zich acht Airbussen in verschillende sta- wicht vliegtuigstoel geïntroduceerd, de Titani- ste vlucht voltooid. Het voor JetBlue be- dia van afbouw in mobile. n um Seat. De stoelen leiden per toestel tot een stemde toestel werd daarna nog een aantal gewichtsbesparing van 300 kg vergeleken met weken getest voordat het 21 april werd af- de huidige zetels die momenteel in de ATR72- geleverd. Kort daarvoor werd het tweede 600 worden geplaatst. Ook tellen de zitplaat- ‘Amerikaanse’ toestel uit de spuithal gerold. sen minder onderdelen en vergen daardoor in dit geval een A321 voor American Airlines minder onderhoud. Air Tahiti zal de eerste ge- die bij mAAS Aviation in Brookley in United- bruiker worden van deze nieuwe stoelen. Ze komen daarna ook beschikbaar als retrofit voor eerder geleverde en nieuwere ATR-turboprops. expliseat ontwikkelde in 2013 voor Airbus de beechcraft King air A320 Titanium Seats die slechts 4 kg per stoel De eASA heeft het gebruik van met Pro Line Rockwell Collins Pro Line Fusion cockpits heb- wegen. n Fusion cockpits aangepaste Beechcraft King ben drie touchscreen lcd-displays met een dia- Airs van het type 350i en 250 goedgekeurd. meter van 35,6 cm. De displays worden standaard geleverd met onder meer Synthetic Visi- on, interactieve kaarten, localizer performance met vertical guidance (LPV) approaches. Op- vallend zijn videoschermen met input van het (eerder opgenomen) enhanced Vision System (eVS) of andere camera’s. Pro Line Fusion kan worden uitgebreid met het Rockwell Collins HGS-3500 Head-up Guidance System, eVS- 3000, multiScan weerradar en Airport moving map. Beechcraft pakte ook de cabines van beide King Airs aan. Deze zijn nu standaard uitgerust met wifi en elektronisch dimbare cabine- ramen. n

Piloot en Vliegtuig HEAVY - MEI 2016 9 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 11

08-15_Nieuwspaginas.indd 11 18-04-16 13:40 nieuws & info www.pilootenvliegtuig.nl

cessna sKyhawK Nieuwe Skyhawk 172’s worden af fabriek uit- boeing gerust met het door Safe Flight Scs ontwikkelde Angle of Attack (AoA) systeem. Dit AoA 737-800 komt optioneel beschikbaar voor de Skylane Ryanair heeft de vierhonderdste Next-Generation 737-800 opgehaald en is daarmee ‘s we- 182 en Turbo Stationair 206. Het op het panel relds grootste 800-gebruiker geworden. De ierse prijsvechter haalde in 1999 de eerste 737 gemonteerde systeem geeft continu informa- op en verzorgt dagelijks 1.800 vluchten in en naar meer dan dertig landen. met de huidige tie over de neusstand van het vliegtuig gedu- vloot werden vorig jaar 106 miljoen passagiers vervoerd. Ryanair kan nog honderddertig rende alle vluchtfases. Wanneer de neusstand 800’s tegemoetzien en zich gelijktijdig opmaken voor de komst van de 737 mAX 200 (hon- kritisch wordt, licht het AoA rood op. Ook derd besteld, honderd opties). Pegasus Airlines heeft vijf Next-Generation 737-800’s besteld. wordt de piloot gewaarschuwd door een ge- De vloot van de Turkse luchtvaartmaatschappij telt al 58 toestellen van dit type. n luidsignaal. Cessna deelde tevens mee dat aspirant-piloten die hun opleiding volgen bij een erkend Cessna Pilot Center, gedurende een 737 Max 8 jaar een gratis abonnement op Garmin Pilot Bij Boeing neemt de eerste productie van de krijgen. Hiermee kunnen onder meer vluchten 737 mAX 8 langzaam maar zeker vaste vor- worden gepland en vluchtplannen doorge- men aan. Het toestel is bestemd voor launch stuurd worden met een Apple of Android-ta- customer Southwest Airlines die er dertig be- blet of mobiele telefoon. Ook bevat Pilot inter- stelde en er in 2019 mee wil gaan vliegen. actieve kaarten en navigatiehulpmiddelen. n Southwest zette eerder een bestaande be- stelling voor dertig 737 Next Gens om in een order voor evenveel mAX-varianten. n

787-10 dreaMLiner Boeings partner Kawasaki Heavy industries is begonnen met de bouw van de eerste rompsectie van de grootste Dreamliner-variant, de 787-10. Om de ontwikkelen con- structiekosten binnen de perken te houden zal de 787-10 voor 95 procent identiek wor- gLasair MerLin den aan de 787-9. Het toestel moet in De Amerikaanse luchtvaartautoriteiten hebben 2018 op de markt komen. Boeing tekende de Glasair merlin goedgekeurd voor (Ameri- tot op heden 153 orders op voor de groot- kaans) gebruik in de Light Sport Aircraft (LSA) ste Dreamliner-variant. n klasse. De merlin vloog op 7 april 2015 voor het eerst en biedt plaats aan twee personen. Het toestel haalt dankzij een 100 pk sterk vier- cilinder Rotax 912iS-blok een kruissnelheid 747-8 van 100 kts (185 km/h). De basisprijs voor de een onbekende klant heeft vier 747-8 Freighters besteld. De vorige order dateert van decem- gecertificeerde variant bedraagt 149.950 dol- ber 2015 toen de fabrikant twee 8F-varianten verkocht aan de eigen financieringsmaatschap- lar. er zullen dit jaar achttien toestellen worden pij Boeing Capital. Deze bracht de toestellen in lease onder bij de Russische vrachtmaatschap- gebouwd die vanaf het najaar van 2016 gele- pij AirBridgeCargo die eerder een intentieverklaring tekende voor de aankoop van twintig 747- verd worden. Glasair Aviation levert al een 8F’s. in de orderboeken staan nu bestellingen voor elf 8F-varianten en twaalf 8i-passagiervari- kwart eeuw vliegtuigen in kitvorm. in 2012 is anten. n de fabriek overgenomen door een Chinese onderneming wat resulteerde in de ontwikkeling van de in serie te produceren merlin. n p-8a poseidon De Amerikaanse Senaat heeft groen licht gegeven voor de verkoop van mogelijk negen P-8A Poseidon-vliegtuigen aan de Britse marine. De Royal Navy was al op zoek naar maritieme pa- trouillevliegtuigen nadat een streep werd gehaald door het Nimrod mRA4 maritime Patrol Air- craft (mPA) moderniseringsprogramma. Onderdeel van het nog te tekenen contract wordt tevens de training van piloten, waarnemers en technici alsmede de levering van reserve-onderdelen. De P-8A is een missievariant van de 737-800 NG en ontworpen voor maritieme taken waaronder verkenning, onderzeebootbestrijding en aanvallen tegen oppervlakteschepen. engeland wordt na Australië en india de derde buitenlandse klant voor dit toestel. n

Piloot en Vliegtuig HEAVY - MEI 2016 10 12 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016

08-15_Nieuwspaginas.indd 12 18-04-16 13:40 dassauLt faLcon 8x boMbardier Dassault Aviation verwacht over niet al te lange tijd zowel van de Amerikaanse als europese chaLLenger ZaKenjets luchtvaartautoriteiten het typecertificaat op zak Bombardier Business Aircraft heeft twintig door Lufthansa Technik werd ontwikkeld. te hebben voor de Falcon 8X. Daarna zal be- Challenger 350 zakenjets verkocht aan een Het toestel biedt plaats aan maximaal twaalf gonnen worden met de uitlevering van het nog onbekende klant. Naar alle waarschijn- passagiers en wordt aangedreven door twee nieuwste vlaggenschip dat non-stop 6.450 nm lijkheid gaat het om de aanbieder van vlieg- Ge CF34-3BmTO-turbofans die vijf procent (11.945 km) kan overbruggen. met de huidige tuigen in deeleigendom Flexjet. Deze teken- meer motorvermogen leveren dan de moto- drie prototypes is tijdens 325 vluchten al meer de tijdens de NBAA 2015 een intentieverkla- ren in de Challenger 605. Daarmee zijn dan 625 uur gevlogen waarbij recent in Nuna- ring voor twintig toestellen van dit type. De kruissnelheden mogelijk tot 470 kts (870 vu in het noordwesten van Canada ook bij Challenger 350 heeft een vliegbereik van km/h) bij een vliegbereik van 4.000 nm -33° C werd gestart. Prototype s/n 03 is in het 3.200 nm (5.926 km). (7.408 km). n Little Rock Completion Center voorzien van Binnen drie maanden na goedkeuring door een nieuw interieur en inmiddels teruggekeerd de Canadese en Amerikaanse luchtvaartau- naar het istres Flight Test Center nabij marseil- toriteiten heeft ook eASA de Challenger 650 le. Het toestel werd daar klaargemaakt voor vrijgegeven voor gebruik binnen europa. Het een wereldwijde tournee van een maand. toestel is feitelijk een zwaar gemoderniseer- Daarbij worden meer dan zestig vluchten on- de 605 met een nieuwe Vision-cockpit. Te- der operationele omstandigheden uitgevoerd. vens is sprake van een opgewaardeerde ca- Tijdens deze vluchten zal de functionaliteit van bine en een eigentijdser in-Flight entertain- de boord- en cabinesystemen worden beoor- ment (iFe) dat onder de naam ‘nice HD’ deeld, evenals de (inflight) communicatiesys- temen. Gelijktijdig wordt gewerkt aan de afbouw van meerdere serietoestellen in de fa- cseries briek Bordeaux-merignac. Daar stonden begin Bombardier Commercial Aircraft heeft route daan binnen het routenetwerk van SWiSS. mei vijftien 8X Falcons op de productielijn. proving-vluchten met een CS100 afgerond. Het met een volledige cabine ingerichte toe- Ook waren er zes in Little Rock voorzien van Daarbij werden gedurende drie weken meer stel bezocht onder meer Brussel, Wenen, een cabine. De Falcon 8X voltooide op 6 fe- dan dertig stedenparen in europa aange- Boedapest, Parijs, milaan, manchester en bruari 2015 de eerste vlucht. n Warschau. Tijdens de testperiode werd gelet op meerdere zaken waaronder de turn around-tijd en grondoperaties, en het laden en lossen van bagage. SWiSS zal de eerste CS100 in de loop van juni in gebruik nemen. Gelijktijdig werd bekend dat CS300 launch customer airBaltic zeven opties heeft verzilverd en nu twintig CS300-varianten besteld heeft. n

cirrus sf50 Vision Bij Cirrus Aircraft wordt alles op alles gezet om gegaan of het systeem buiten het aanbevolen de marktintroductie van de eenmotorige SF50 snelheidsbereik 67-160 kts (124-296 km/h) Vision probleemloos te laten verlopen. Na eer- veilig geactiveerd kan worden. Wordt langza- eVeKtor-aerotechniK ste proeven met het ballistische reddingsys- mer of sneller gevlogen, dan neemt de auto De Tsjechische vliegtuigbouwer evektor heeft teem is de fabrikant nu bezig met de assem- pilot het commando over om het toestel bin- een dubbele intentieverklaring op zak van de blage van de eerste Vision Jet die aan de pro- den deze grenzen te brengen. Cirrus introdu- Guangdong Longhao Group. Het Chinese be- ductienormen voldoet. inmiddels zijn de romp, ceerde recent ook een aantal nieuwe kleuren drijf tekende voorlopig voor 300 eV-55 Out- vleugels en staartsectie met elkaar verbonden voor de SF50 Vision. n back turboprops. Guangdong wil de vliegtuigen en zijn de elektrische systemen klaar voor de gaan inzetten op binnenlandse vluchten vanaf eerste tests. Kort daarna zal ook de motor in- nieuw te bouwen vliegvelden. Gelijktijdig te- gebouwd worden. De Amerikaanse FAA vindt kende Guangdong voor vijftig SportStar SL-vari- daarbij dat het Cirrus Airframe Parachute Sys- anten voor opleidingsdoeleinden. Het wordt tem (CAPS) een aanvullend veiligheidsmiddel aangedreven door een Rotax-blok van 100 pk is. Daarom is de werking ervan geen noodza- waarmee kruissnelheden mogelijk zijn tot 115 kelijk onderdeel binnen het certificatietraject. kts (213 km/h) bij een vliegbereik van 700 Cirrus is echter wel voornemens CAPS ‘live’ te nm (1.300 km). De Sportstar is inmiddels in testen. Volgens de fabrikant moet worden na- China toegelaten. n

Piloot en Vliegtuig HEAVY - MEI 2016 11 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 13

08-15_Nieuwspaginas.indd 13 18-04-16 13:40 nieuws & info www.pilootenvliegtuig.nl

beLL heLicopter Mitsubishi Mrj90 Bell Helicopter heeft dertig 505 Jet Ranger X- Prototype FTA-1 van de mitsubishi Regional Jet toestellen per maand worden geassembleerd. varianten verkocht aan Whitesky Aviation uit in- (mRJ90) heeft sinds de hervatting van de test- Vrijwel gelijktijdig is ook de zogenoemde Fati- donesië. Whitesky wil de eenmotorige helikop- vluchten in februari 2016 inmiddels FL350 gue Strength Test Aircraft naar de testopstelling ters gaan gebruiken voor taxivluchten naar ei- (10.500 m) bereikt. Volgens de fabrikant werd getransporteerd. Daar zal dit testtoestel talloze landen in de indonesische archipel. De opera- daarbij een snelheid bereikt van mach 0.65 malen worden blootgesteld aan de sterk wis- tor beschikt al over drie eenmotorige Bell 407 (ongeveer 450 km/h). Tijdens deze vluchten selende krachten die optreden tijdens de start, -varianten en evenveel tweemotorige Bell 429 werd onder meer de Ram Air Turbine (RAT) vlucht en landing. n helikopters. De helikopterfabrikant wacht nog getest die in noodgevallen de elektriciteit voor op certificatie van de Turbomeca Arrius 2R tur- boordsystemen opwekt. Ook werd gekeken boshaftmotor en loopt daardoor ongeveer een hoe het toestel zich gedraagt wanneer een jaar achter op schema. n van beide motoren is uitgevallen. in de aan- loop naar serieproductie wordt momenteel de laatste hand gelegd aan de Final Assembly guLfstreaM g550 Hangar. in dit nieuwe onderkomen met een De U.S. Navy heeft een Gulfstream G550 za- oppervlakte van 44.000 m2 kunnen tot tien kenjet besteld. Het toestel zal bij israel Ae- rospace industries geschikt worden gemaakt voor Conformal Airborne early Warning pacaVi group a320 freighter Lite (CAeW) taken. De G550 krijgt een 360° L- De Duitse PACAVi Group is op Frankfurt/Hahn 21.000 kg vracht over 2.300 nm (4.260 km) band Active electronically Scanned Array (Ae- samen met het Chinese bedrijf HAiTeC bezig verplaatsen. Wordt minder vracht vervoerd, SA) radar en zal in 2018 worden toegevoegd met het ombouwen van de eerste A320 van dan lonkt een vliegbereik van 3.200 nm aan het op Point mugu gebaseerde Air and passagier- naar vrachtvliegtuig. Wanneer de (5.926 km). De grotere A321 kan maximaal Test and evaluation Squadron VX-30. Als PACAVi Group het aanvullende typecertificaat 25.000 kg over 3.500 nm (6.482 km) mee- CAeW ingerichte G550’s zijn al operationeel in handen heeft, zal de Airbus A320/A321 nemen. De vliegtuigen krijgen een grote bij de luchtmachten van israël, Singapore en passenger-to-freighter-conversion (P2F) begin vrachtdeur met een breedte van 3,55 m, een italië. n 2017 op de markt worden gebracht. Class e vrachtruim en een 9G-net om schui- De A320 Freighter LiTe krijgt kan maximaal vende lading tegen te houden. Op het hoofd- dek is plaats voor tien standaardpallets. Het Duitse bedrijf werkt nauw samen met GAme- CO (Guangzhou Aircraft maintenance engineering, Co., Ltd) waardoor ook toestellen in het Chinese Guangzhou zullen worden omgebouwd. Het programma wordt uitgevoerd naast het door Airbus in 2015 aangekondigde P2F-programma. n

hybride Luchtschepen Het Britse Straightline Aviation (SLA) heeft een roLLs-royce trent 1000 ten VoLocopter Vc200 intentieverklaring getekend met Hybrid Airship motorfabrikant Rolls-Royce (R-R) heeft de eer- in Duitsland heeft de elektromotoraangedre- die mogelijk leidt tot de aanschaf van twaalf ste vluchten uitgevoerd met de nieuwe Trent ven e-volo VC200 voor het eerst gevlogen. Het Hybrid Airships. Hybrid Airship treedt namens 1000 TeN (Thrust, efficiency and New Techno- bijzondere luchtvaartuig werd door de Duitse de Amerikaanse vliegtuigbouwer Lockheed logy) motor. Volgens R-R wordt de 347 kN luchtvaartautoriteit goedgekeurd als ultralight. martin op als wederverkoper van het opvallen- sterke motor niet alleen voor de 787-10 De 450 kg zware VC200 wordt aangedreven de luchtschip dat tot 21 ton vracht en negen- Dreamliner aangeboden, maar ook voor de door achttien tweebladige rotors die stroom tien passagiers kan vervoeren. n 787-8 en 787-9. Vergeleken met de huidige betrekken van negen accu’s die gezamenlijk R-R Trent levert de TeN 16 kN meer stuw- 50 kW leveren. Volocopter wil proberen de he- kracht. De nieuwe motor werd onder een likopter over twee jaar op de markt te brengen. vleugel van de Spirit of excellence opgehan- De onbemande variant voltooide in 2013 de gen, een 747-200, die Rolls-Royce sinds 2007 eerste vlucht. n voor deze doeleinden inzet. n

Piloot en Vliegtuig HEAVY - MEI 2016 12 14 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016

08-15_Nieuwspaginas.indd 14 18-04-16 13:40 PilootPiloot worden?worden? piper aircraft Jouw vliegcarrièreJouw vliegcarrière start start bijbij AIS AIS Flight Flight Academy! Academy! order und Piper Aircraft mag tussen het vierde kwartaal van 2016 en 2024 in totaal 112 vliegtuigen gaan afleveren bij de UND Aerospace Foun- dation. Deze Amerikaanse vliegopleider wil de komende acht jaar de opleidingsvloot vernieuwen en zal gefaseerd de eenmotorigePiloot Ar- worden? cher TX gaan invoeren. Ook zullende de bestaande tweemotorigeJouw vliegcarrière start bij AIS Flight Academy! Seminoles vervangen worden door nieuwere varianten van dit type. Nieuwsgierig of vliegenPiloot iets voor jouw is? Kom naar onzeworden? open dag op 16 januari Alle vliegtuigen krijgen een Garmin G1000 cockpit. UND is al dertig Meld je aan op www.aisflightacademy.com of bel 0320-268799 jaar klant bij Piper Aircraft. n Jouw vliegcarrière start bij AIS Flight Academy! Nieuwsgierig of vliegen iets voorPerfection jouw inis? Aviation Kom naar onze open dag op 16 januari Meld je aan op www.aisflightacademy.com of bel 0320-268799 M-KLasse Een opleiding arbeidscontract bij AIS Airlines? De prijzen van zowel de Advertentie_AIS_P&V_MRT-2014.inddAdv_Piloot&Vliegtuig_210x134_AUGUSTUS_DEF.indd 1 Kom 1 naar onze open dag op 21 mei 4-2-201427-07-12 11:37:08 11:59 m500 turboprop als de zui- Perfection in Aviation germotoraangedreven m350 matrix zijnNieuwsgierig verlaagd. Zo kost of vliegen ietsMeld voor jejouw aan is? op Kom www.aisflightacademy.com naar onze open dag op 16 januari of de m500 geen 2,264Meld miljoen je aan op www.aisflightacademy.com of bel 0320-268799 dollar meer maarAdvertentie_AIS_P&V_MRT-2014.inddAdv_Piloot&Vliegtuig_210x134_AUGUSTUS_DEF.indd 1,99 mil- 1 1 bel 0320-268799 4-2-201427-07-12 11:37:08 11:59 joen. Voor de m350 wordt Nieuwsgierig of vliegen iets voor jouw is? Kom naar onze open dag op 16 januari geen 939.950 maar 899.000 dollar in rekening gebracht. De m350 Perfection in AviationMeld je aan op www.aisflightacademy.com of bel 0320-268799 is optioneel ook met een zakeninterieur leverbaar en zal worden uitgerust met een nieuwe Garmin 1000 cockpit met grotere beeld- Perfection in Aviation schermen, een GFC700 autopilot, het Advertentie_AIS_P&V_MRT-2014.inddAdv_Piloot&Vliegtuig_210x134_AUGUSTUS_DEF.inddAutopilot Flight Control 1 Sys- 1 4-2-201427-07-12 11:37:08 11:59 tem (AFCS) en electronic Stability Protection (eSP). De nieuwe vijf- bladige Harzell composiet propeller komt daarbij niet alleen voor de n nieuwe m600, maar ook als optie voor de m500 beschikbaar. Advertentie_AIS_P&V_MRT-2014.inddAdv_Piloot&Vliegtuig_210x134_AUGUSTUS_DEF.indd 1 1 4-2-201427-07-12 11:37:08 11:59

M600 met het in ontvangst nemen van de Type inspection Authorization (TiA) is Piper weer een stapje dichter bij de certificatie van de m600 gekomen. De fabrikant voert momenteel een testprogramma uit met drie m600’s waarmee sinds de introductie in april 2014 ruim 1.440 uur is gevlogen. Volgens Piper vliegt de m600 niet alleen sneller, maar is ook het vliegbereik groter dan verwacht. Uitge- gaan werd van 260 kts en een bereik van 1.200 nm. Dat is inmiddels bijgesteld naar 274 kts (507 km/h) en 1.441 nm (2.669 km). De m600 is uitgerust met een Garmin G3000 cockpit en Garmin GTC 570 touchscreen controller, een emergency Descent mode, electronic Stability Protection, Level mode en Underspeed/over- speed Protection. Het toestel kost 2, 83 miljoen dollar. n

eMbraer Horizon Air heeft bij embraer dertig e175’s besteld en een optie genomen op nog eens 33 toestellen van dit type. De vliegtuigen worden vanaf het tweede kwartaal van 2017 door Horizon ondergebracht bij Alaska Airlines voor het onderhouden van regionale verbindingen in het noorden van Amerika en Canada. Het gaat bij de nieuwe order om de in 2014 geïntroduceerde brandstofzui- nige e175-variant. De fabrikant deel- Be a hero for a day, and have a de tevens mee een tweede prototy- hands on experience on our pe van het nieuwe KC-390 trans- full dual control P51 Mustang! portvliegtuig in de lucht te hebben gebracht. n

LINDBERGH SUITE - LUCHTHAVENLEI - BOX 71 - 2100 ANTWERPEN Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 13 +32 (0)3 239 60 00 - [email protected]

08-15_Nieuwspaginas.indd 15 18-04-16 13:41 OnTWikkElingEn Door: ruud Vos - Foto’s: fabrikanten

MUltifUnctionele TUrbOprOps

Bombardier heeft een Q400 geschikt gemaakt voor een combinatie van passagier- en vrachtvervoer. Ook bij

ATR Aircraft is de ATR 72-600 tegenwoordig leverbaar als typevariant waarin zowel vracht als passagiers mee-

genomen kunnen worden. Beide fabrikanten zien dus brood in toestellen die breder inzetbaar zijn dan alleen die ene taak waarvoor ze zijn ontworpen. Wat ook geldt voor kleinere turboprops als de nieuwe Evektor EV-55.

Fabrikanten van eenmotorige turboprops als Cessna en Quest Aircraft bieden aan negen tot veertien inzittenden terwijl het toestel ook in weten dat hun vliegtuigen vaak ingezet worden in gebieden waar de in- vracht- of zakenuitvoering kan worden geleverd. frastructuur te wensen overlaat. in dergelijke gebieden is niet zelden behoefte aan vliegtuigen die zowel vracht als passagiers of een combinatie Utility van beide kunnen vervoeren. Ze bieden daarom respectievelijk hun evektor mikt met de Outback op het lichte vrachtsegment en omschrijft C208 Caravan en Kodiak expliciet aan als multifunctioneel. Daarbij wor- de nieuweling als een betaalbare ‘New Generation Utility Turboprop’. den vervolgens stoelen en vrachtruimte volop gecombineerd. De Tsje- een pluspunt is volgens de fabrikant de grote, flexibele cabine met een chische vliegtuigbouwer evektor Aircraft vermarkt de nieuwe eV-55 Out- inhoud van bijna 10 kubieke meter. met het oog op eventuele transport- back ook met deze argumenten. De tweemotorige turboprop gaat plaats taken is een grote deur aangebracht die 1,25 meter breed en 1,31 me-

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 14 16 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016

16-17-18-19_vrachtconversies.indd 16 18-04-16 13:41 ATr 72-600 Cargo Flex: 44 passagiers, 3.000 kg vracht. (Foto’s: ATr, pierre barthe)

ter hoog is. Hierdoor kunnen ook standaardcontainers vervoerd worden. termijn ook met drijvers aanbieden. er zijn inmiddels vier exportorders De Outback heeft twee 536 pk sterke pratt & Whitney Canada-turbo- opgetekend terwijl de Chinese Guangdong Long Hao Group Co. Ltd be- props die het toestel een kruissnelheid geven van 400 km/h bij een gin maart 2016 een intentieverklaring tekende voor de aankoop van vliegbereik van iets meer dan 700 km. De eV-55 vloog op 24 juni 2011 driehonderd Outbacks. voor het eerst; met het eerste prototype is inmiddels meer dan 250 uur gevlogen. in november 2014 werd bij de eAsA een verzoek voor certifi - atr 72-600 cargo fleX catie ingediend conform de ‘Cs-23 Normal category’ waarbij gebruikge- Ook in gebieden waarin gevlogen wordt op relatief goed geoutilleerde maakt wordt van een tweede prototype. Naar verwachting zal het certifi - luchthavens blijkt behoefte te bestaan aan grotere toestellen. Zo was Air- catietraject eind 2017 afgerond zijn. De fabrikant wil het toestel op lines pNG op papoea Nieuw-Guinea er als de kippen bij toen ATr de

eV-55 Outback: 9-14 passagiers, meerdere vracht-passagiercombinaties.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 15 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 17

16-17-18-19_vrachtconversies.indd 17 18-04-16 13:41 OnTWikkElingEn Door: ruud Vos - Foto’s: fabrikanten

zogenoemde ‘Cargo Flex’-variant op basis van een ATr 72-600 aan- neer de beenruimte wordt verkleind tot 29 inch (74 cm) kunnen er 58 bood. De fabrikant wist de eerste zeven stoelrijen (en daarmee 28 pas- passagiers mee. De Japanse regionale luchtvaarmaatschappij ryukyu Air sagiersplekken) uit het toestel te verwijderen waardoor een vrachtcom- Commuter bestelde tijdens de Farnborough Air show 2014 vijf exempla- partiment ontstond met een inhoud van 19 m3. Daarin kan tot 3.000 kg ren van deze Dash 8-variant en nam in maart 2016 de eerste twee in vracht in vier Class b-vrachtcontainers worden vervoerd. Ook kunnen 44 gebruik voor vervoer van passagiers en vracht tussen een aantal Japanse passagiers mee. De europese luchtvaartautoriteit eAsA keurde in okto- eilanden. in het streven naar een zo optimaal mogelijke inzet van de ber 2015 deze ATr 72-600 Cargo Flex goed voor gebruik, waarna de Q400 introduceerde bombardier Commercial Aircraft tevens een ‘high eerste van acht door Airlines pNG bestelde combivarianten eind 2015 density’-variant die plaats biedt aan 86 passagiers. De eerste toestellen werd afgeleverd. ATr biedt de Cargo Flex nu ook aan als retrofit-optie in deze uitvoering vliegen inmiddels bij Nok Air uit bangkok dat er acht voor bestaande ATr 72-600-gebruikers. bestelde. eind vorig jaar werd tijdens de singapore Airshow 2016 zelfs Overigens is ATr, evenals bombardier, blijvend op zoek naar een nog ef- een nog efficiëntere variant aangekondigd waarin negentig passagiers ficiëntere cabine-inrichting en introduceerde daarom een ‘High Density’- meekunnen. Dat grotere aantal is mogelijk dankzij een 1.000 kg hoger variant van de ATr 72-600. Deze inmiddels ook door de eAsA gecertifi- startgewicht waardoor twaalf tot zelfs veertien extra passagiers mee kun- ceerde variant biedt door een hertekende cabine en een aangepast nen in plaats van de gebruikelijke 72. met een stoelafstand van 28 inch voorste vrachtruim plaats aan 78 in plaats van de gebruikelijke 74 passa- (71 cm) blijft het passagierscomfort volgens de fabrikant gewaarborgd. giers. Cebu pacific werd in augustus 0162 de eerste High Density-ge- Het toestel moet in 2018 op de markt komen. bruiker. De maatschappij bestelde in totaal zestien toestellen van dit type. bUitenbeentje: 737-700 c in het turbofansegment is boeing momenteel de enige fabrikant die een Q400 cargo coMbi combivariant aanbiedt. boeing zette de 737-700C (Convertible) rond de bombardier Aerospace introduceerde in 2014 een nieuwe variant van eeuwwisseling in de markt als mogelijke vervanger voor ruwweg 500 de Q400 NextGen turboprop die als passagier-vrachtvariant wordt aan- verouderende 727- en 737-vrachtvliegtuigen. Het toestel werd daarbij geboden. Deze als Q400 Cargo-Combi te boek staande typevariant kan afgeleid van de Next-Generation 737-700 maar kreeg dezelfde sterkere aan de achterzijde van het toestel 3.720 kg vracht vervoeren in een vleugels die voor de boeing business Jet (bbJ1) werden gebruikt. Ook vrachtruim met een inhoud van 32 m3. Het vrachtruim voldoet aan de werden een grote vrachtdeur en een vrachtafhandelingsinstallatie aange- Class C-eisen. in het passagiersgedeelte kunnen tot vijftig mensen mee bracht. Na een eerste order door de Amerikaanse Naval reserve die het waarbij de ruimte tussen de stoelen 32 inch (81,3 cm) bedraagt. Wan- toestel inzette onder de militaire aanduiding C-40 Clipper, volgde in april

bombardiers Q400 Cargo-Combi: 52 passagiers, 3.720 kg vracht.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 16 18 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016

16-17-18-19_vrachtconversies.indd 18 18-04-16 13:41 boeing 737-700C: 149 passagiers, vracht 18.565 kg of combinatie.

2000 de civiele FAA-certificatie. Dankzij de ‘flex cabine’ kon het toestel overige twee moeten nog geleverd aan Air Algerie. medio 2009 werd de volgens boeing ‘gewoon’ 149 passagiers vervoeren over een afstand 737-700 ook in het bbJ portfolio opgenomen als bbJ Convertible. van 3.215 nm (5.954 km). Werd uitsluitend vracht vervoerd, dan kon De bbJ C kan in acht uur tijd worden omgebouwd van zakenjet naar 2.875 nm (5.324 km) worden overbrugd bij een maximale belading van vrachttoestel. Volgens boeing is het daarom niet alleen interessant voor 18.565 kg. De 700C is geen groot verkoopsucces geworden. boeing overheden, maar ook voor rijke privépersonen met paarden of muziek- verkocht tot op heden slechts twintig 700C’s. Daarvan werden er vijftien groepen met veel instrumenten. Het toestel kwam in het laatste kwartaal als C-40A door de U.s. Navy besteld en vijf door civiele afnemers, waarvan 2011 op de markt, maar er is tot op heden geen enkele bbJ C ver- onder het portugese sonAir (1) en leasemaatschappij Aramco (2). De kocht.

Cessna Caravan eX: 10-14 passagiers of meerdere vracht-passagiercombinaties.

Quest Aircraft Kodiak: 9 passagiers of meerdere vracht-passagiercombinaties. (Foto: ruud Vos)

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 17 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 19

16-17-18-19_vrachtconversies.indd 19 18-04-16 13:41 Take-off Door: Goof Bakker

Marlboro

Waarom is vliegen leuk? De gewichtloosheid van de moederschoot, waar we onbewust naar terugverlangen, heb ik weleens gehoord. Relatief veel moedercomplexen onder piloten? De voorkeur voor grote borsten wijst wel die kant op.

Spanning? Ook een essentieel onderdeel van het pilotendom. Geen enkele buschauffeur heeft het regelmatig met collega’s over een Zonder frontale botsing met een vuilniswagen. creditcard Avontuur? Een vriend vraagt of ik meega naar Afrika, met een Cessna Caravan. Om arme ben ik mensen te helpen. Ik weet het niet. Met dit probleem worstel ik al een half leven. Het nergens! klinkt als helpen. Maar is het dat? Of is het ’t compenseren van gebrek aan avontuur en uitdaging in onze dichtgetimmerde en dichtver- zekerde maatschappij? Moet ík fysiek daar- ginds heen, om een paar weken te ruiken aan het echte leven?

Een vriend van me was twintig jaar tropenarts. Redde ontelbare levens. Vroeg me ook geregeld langs te komen. Misschien samen vliegende tropenarts worden. Ik gaf hem laf honderd gulden voor zijn hospitaal. Verdiend in de reclame. Ik schreef over wegwerpluiers terwijl hij tot zijn enkels in het bloed stond.

Een collega ging naar Afrika. Liet zich diep de jungle in vervoeren, kwam in een heftig malari- agebied terecht en werd daar prompt dood- Goof Bakker ziek. Dankzij het plastic pasje in zijn achterzak is luchtvaartpublicist lag hij een week later in het AZU, waar hij met [email protected] de modernste techniek voor de deuren van de dood werd weggerukt. Achtduizend kilometer zuidelijker stierven tien mensen, met wie hij een week tevoren nog om een kampvuur gezeten had, een ellendige dood, rillend onder een vuile deken.

Avontuur zonder creditcard? Ben ik te laf voor. Misschien dat ik stoer doe door met een vliegtuig op de kop te hangen boven de Veluwe. ‘Avontuur bestaat nog, proef het’, schreef ik honderden keren voor het sigarettenmerk Marlboro. Dat dan wel weer.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 18

21_columntakeoff.indd 21 18-04-16 13:01 On the jOb Door: erik Brouwer

emVO-iNSTRUCTeUR KWeeKT airManSHiP

hoeveel mannen en vrouwen van zijn lichting (1990) nog vliegen, weet hij niet. Veel zullen het er niet

zijn. Armin koos tijdens zijn loopbaan als jachtvlieger bij de luchtmacht voor het instructeurvak, op de

Pilatus PC-7 op Vliegbasis Woensdrecht. een verhaal vanaf de bakermat van nederlandse gevechtsvliegers.

De elementaire militaire Vliegopleiding (emVO) op Woensdrecht vormt Heb je de PC-7, die niet voorzien is van een automatische piloot en bij- de tweede fase van de opleiding tot Offi cier Vlieger bij Defensie. Kandi- voorbeeld lastig uit te trimmen is, in de hand, dan ben je al een heel daten voor de luchtmacht en de marine komen na hun offi ciersoplei- eind op weg.” ding aan de Koninklijke militaire Academie naar Woensdrecht, om daar Het tempo en de lat liggen beide hoog bij de emVO. Het begint met ba- door Armin en zijn collega’s de basis van het vliegen bijgebracht te krij- sisvliegtraining, waarna circuit-training, landingen en bijzondere verrich- gen. tingen aan bod komen, zoals de overtrek. Armin: “Alles wat ook in een gewone vliegopleiding zit, zit erin maar dan op een hoger niveau en op BaSiS leGGen een veeleisend platform (PC-7). Coördinatie, anticipatie, en ondertussen De opleiding gebeurt op de Pilatus PC-7, die nu ruim vijfentwintig jaar in het ‘balletje in het midden houden’. Het is de basis, maar voor de mees- dienst is bij de Koninklijke Luchtmacht. Het toestel beschikt over een in- ten lastig genoeg.” trekbaar landingsgestel, en een 550 pk sterke turbinemotor. een fors Procedures en noodsituaties worden ook op de simulator geoefend en vliegtuig om op te beginnen met een vliegopleiding, bevestigt Armin: uitgediept. “en elke ochtendbriefi ng wordt een leerling voor de groep “De PC-7 is vergevingsgezind, echter wel lastig om netjes te vliegen. geconfronteerd met een situatie, en dan verwachten we dat hij of zij

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 19 22 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016

22-23-24-25_onthejob.indd 22 18-04-16 14:00 KaP. arMin w.

Geboren 1 augustus 1970 Opleiding Ofﬁ cier Vlieger (KLu) Vliegt Pilatus PC-7, eMVO Woensdrecht Leren formatievliegen...

Procedures en noodsituaties worden in de simulator geoefend. Het ‘kantoor’ van de PC-7.

met een veilige en adequate oplossing komt. Dat is best wel een stress- verScHil moment, met de ogen van tien collega’s en instructeurs in je rug. Als je De emVO verschilt op diverse wezenlijke punten van een civiele oplei- het dáár laat zien, dan komt het in de lucht ook goed.” ding, legt Armin uit: “in de eerste plaats is er natuurlijk het vliegtuig: rela- Het hele proces neemt doorgaans zo’n dertig vlieguren in beslag, waarin tief snel en behoorlijk wendbaar. We vliegen met helm, zuurstofmasker ook de ‘fi rst solo’ plaatsvindt. en parachute. We leiden leerling-vliegers daarbij allereerst op tot zeer zelfstandige vliegers, waarbij nadruk ligt op het ontwikkelen van vliegvaar- StandaardiSatie digheid én besluitvaardigheid. ‘Airmanship’ zogezegd. in de burgerlucht- De tijd is dus beperkt, en in die tijd moeten de aspirant-vliegers zoveel vaart speelt het multi-crew aspect een grotere rol. Daarbij besteden we mogelijk worden bijgebracht. Om de leercurve te optimaliseren, werkt ook tijd en aandacht aan het formatievliegen, een van oudsher militaire het squadron aan zoveel mogelijk harmonisatie tussen de instructeurs, discipline. Na vijf uur moeten de leerlingen het alleen kunnen.” en dan is en krijgt een leerling maar met een beperkt aantal verschillende instruc- er natuurlijk het militaire protocol. Ondanks de kleinschaligheid, waarbij teurs te maken. Armin: “Standaardisatie is uitermate belangrijk. Zeker 95 procent van onze syllabus en leermethoden is vastgelegd op papier. maar elke instructeur neemt ook unieke eigen ervaring mee in zijn ma- nieren om mensen iets bij te brengen. Dat is waardevol, maar kan wellicht soms ook verwarrend zijn. Bespeuren leerlingen echt verschillen, dan moeten we als instructeurs om tafel om met een eenduidige visie te komen. Aan de andere kant moeten leerlingen ook met dit soort verschillen leren omgaan, want in een vervolgfase kunnen ze te maken krijgen met Duitse, italiaanse, Amerikaanse instructeurs.” Na de emVO scheiden de wegen zich immers. Vliegers die door de Cen- trale Staf richting de F-16 (en binnenkort Joint Strike Fighter) worden ge- delegeerd, gaan naar Sheppard in de Verenigde Staten voor de voortzet- ting van hun opleiding. Aspirant-helikoptervliegers en vliegers voor luchttransport (C-130 Hercules) blijven nog drie maanden op Woens- drecht voor de Voortgezette Vliegopleiding (VVO), alvorens naar de Ver- enigde Staten te gaan. Op de VVO komen zaken als navigeren aan bod en wordt het vliegen op instrumenten verder ontwikkeld. marinevliegers krijgen tegenwoordig hun vervolgopleiding in Duitsland, ter voorberei- ding op de NH90-helikopter. maar met de JSF in het vizier kunnen er zaken gaan veranderen, aldus Armin: “Op dit moment wordt bekeken in hoeverre de opleiding voor jachtvliegers moet worden aangepast om Vliegen met helm, zuurstofmasker en parachute. een goede aansluiting te krijgen op de F-35.”

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 20 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 23

22-23-24-25_onthejob.indd 23 18-04-16 14:01 On the jOb Door: erik Brouwer

‘Blindvliegen’ is op instrumenten leren vertrouwen!

persoonlijke omgang natuurlijk snel gewoon wordt, hecht Armin hier dacht. Armin: “Dat doen we sowieso al meer dan in het verleden: ‘op de waarde aan: “De mensen hebben dat allemaal al op hun officiersoplei- man’ opleiden. Persoonlijke begeleiding en sturing op vlakken waar ie- ding geleerd, maar dat houden we er hier wel in. Al was het maar omdat mand te kort komt.” Blijkt dat niet voldoende en blijft iemand al heel ze er in het vervolg van hun opleiding, bijvoorbeeld op Sheppard, ook vroeg in de opleiding achter zonder zicht op verbetering, dan komt de mee te maken gaan krijgen. en de Amerikanen zijn nogal gebrand op het onvermijdelijke vraag of doorgaan wel zin heeft. Dat kan pijnlijk zijn, militaire protocol, dus dan kun je daar maar beter aan gewend zijn.” maar is in het belang van alle betrokkenen, weet Armin: “Allereerst natuurlijk voor die persoon zelf. Die heeft er niets aan om door de oplei- Selectie aan de deur ding heen te worden getrokken, om twee jaar later alsnog écht tegen Lukt het een leerling-vlieger niet om tijdens de opleiding de vereiste een plafond te lopen. en daarbij verdient ook de belastingbetaler waar leercurve vast te houden, dan is het tijd voor meer persoonlijke aan- voor zijn geld.”

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 21 24 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016

22-23-24-25_onthejob.indd 24 18-04-16 14:01 Kwaliteit Sinds de oprichting in 1988 levert de emVO dan ook internationaal ge- roemde kwaliteit. De selectiemethode is gedurende de jaren wel wat aangepast om uitval te voorkomen, zeer recent nog werden er ingrijpende veranderingen doorgevoerd in het selectieproces. Armin: “men werkt sinds kort minder met simulators als de GVSS. Over een jaar verwachten we de eerste lichting die volgens de nieuwe methode is geselecteerd. We zijn erg be- nieuwd!” Ook de aantallen veranderen weer, in de goede richting. De volgende lichting is twintig koppen sterk, en dat stemt Armin tevreden. “We gaan weer ouderwets veel vliegen! We hebben rustige jaren achter ons, maar daarin is nu verandering aan het komen.” Dat gaat wel wat praktische problemen geven, te beginnen met de muur in de gang die bijna vol hangt met de foto’s van alle lichtingen en instructeurs die gedurende meer dan 25 jaar bij de emVO betrokken zijn geweest. Helemaal aan het begin hangt de zwart-witfoto waarop Armin zelf nog te zien is. De werking van de motor doorgronden... niKS liever Zijn verhaal is er een als zovelen aan de muur; als klein jongetje wilde hij al jachtvlieger worden. Na de havo en een paar jaar hts mocht hij in bij begeleiden van leerlingen tot aan hun first solo en ze daarna tijdens 1990 opkomen, waarna hij werd gestationeerd bij het 322 Squadron op de VVO verder zien ontwikkelen, blijft mooi.” Hoe lang kan hij nog in- Leeuwarden. Na ‘slechts’ 700 uur op de F-16 kwam de vraag van de structeur blijven? Lachend: “Ha, dat is de vraag. Voorlopig blijf ik nog wel Centrale Staf naar vrijwilligers voor de emVO, en Armin meldde zich aan. even op het squadron, maar uiteindelijk zal ik naar wat anders uit moe- Gedurende zijn carrière bij de luchtmacht vloog Armin ook nog C-130 ten kijken. ik hoop zo lang mogelijk te vliegen. Geregeld wanneer ik met Hercules, en vervulde hij staffuncties. Sinds 2010 is hij weer terug bij het de PC-7 opstijg voor een instructievlucht of een fly-by op een plechtig- 131 Squadron om aanstaande collega’s op te leiden. “Dit werk verveelt heid, vraag ik me af wat ik dan liever zou doen. en op dit moment kan ik niet. We beschikken over een capabel vliegtuig, vliegen veel. Het van na- zo niks bedenken!”

De PC-7 is een veeleisend platform.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 22 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 25

22-23-24-25_onthejob.indd 25 18-04-16 14:01 FLY ACROSS CONTINENTS AND OCEANS IN AN UNPARALLELED LEVEL OF COMFORT AND LUXURY INTRODUCING THE NEW FALCON 2000LXS DESIGN : POMME C • IMAGE BACKGROUND SHUTTERSTOCK.COM

WE FLY. YOU ARE THE CAPTAIN

Pub-20150923_210x297.indd 1 2/10/15 07:58 OnTwikkElinGEn Door: Ruud Vos - Foto: Saab

eHGG: PROeF meT remote tower

Op Groningen Airport Eelde (EHGG) wordt na de zomer van 2016 een proef gedaan met Remote Tower.

Daarbij wordt vanaf een andere locatie met inzet van real time camerabeelden torenverkeersleiding

gegeven. Boven op de verkeerstoren op Eelde is daarom een mast geplaatst met camera’s die een

360-gradenbeeld van de luchthaven en het luchtruim eromheen leveren.

Torenverkeersleiding is visueel en wordt gegeven in een omtrek van on- luchthaven wordt bediend op basis van gesimuleerd verkeer op maas- geveer vijftien kilometer van de toren. Op grotere afstand van een lucht- tricht Aachen Airport. De proef wordt in samenwerking met het Neder- haven wordt een vliegtuig begeleid door radarverkeersleiding. Tijdens de lands Lucht- en Ruimtevaartcentrum (NLR) en Groningen Airport eelde proef blijft de verkeerstoren op Groningen Airport eelde bemand door uitgevoerd. een luchtverkeersleider en assistent luchtverkeersleider. De luchtver- keersleiding wordt tijdens de proef uitgevoerd vanuit het Remote Tower europeeS project Centre op Schiphol-Oost. De proef is onderdeel van het europese project SJU SeSAR. in Zweden is Remote Tower al operationeel sinds april 2015 op de kleine luchthaven Videowand Örndskölsvik. Hier landt maar een zeer beperkt aantal vluchten per dag. in Op Schiphol-Oost worden een werkplek en een videowand geïnstalleerd Nederland wordt tijdens de proef gekeken of Remote Tower ook toepas- waar de beelden real time te zien zullen zijn. in de komende maanden baar is op een drukkere en complexere luchthaven als eHGG. Daarnaast worden de luchtverkeersleiders getraind en start het testen met gesimu- hebben de ierse luchtvaartautoriteiten een overeenkomst getekend met leerd vliegverkeer. De verwachting is dat na de zomervakantie een aantal Saab voor de levering van een Remote Tower Centre op Dublin Airport. tests uitgevoerd worden waarbij vanaf Schiphol-Oost torenverkeerslei- Vanaf dit centrum zullen de luchthavens van Cork en Shannon ‘op af- ding wordt gegeven aan het vliegverkeer op eHGG. De proef met echt stand’ worden bediend. Tevens zullen de drie luchthavens worden uitge- vliegverkeer bestaat uit een aantal periodes van ongeveer twee uur. Tij- rust met electronic Flight Strips (eFS) die de door verkeersleiders gebruikte dens die testperiodes blijft de verkeerstoren bemand en kan er bij een papierstrips zullen gaan vervangen. Ook in Duitsland zal ‘op afstand’ wor- calamiteit of storing direct worden ingegrepen. den begeleid. Daar heeft DFS Deutsche Flugsicherung een contract gesloten met het Duitse bedrijf Frequentis voor de levering van een Remote Simulatie Tower Centre. Dit centrum moet vanaf 2017 op Leipzig Airport verkeer op Tijdens de proef wordt deels dezelfde apparatuur gebruikt die in Zweden afstand gaan bedienen op Saarbrücken Airport. Kort daarna zal ook ver- tijdens een eerdere proef is gebruikt. Daarnaast wordt getest of er mo- trekkend en naderend verkeerd van de vliegvelden van erfurt en Dresden gelijkheden zijn om twee luchthavens tegelijk te bedienen. De tweede vanuit dit centrum geleid gaan worden.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 24 30 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016

30_remotetower.indd 30 18-04-16 14:02 Nieuwe boekeN

50 jaar tranSavia Het is op 14 november 2016 precies vijftig jaar geleden dat Transavia Holland na een aanvankelijke start als Transavia Lim- burg een vergunning kreeg om met drie DC6-vliegtuigen te gaan vliegen. De toestellen boden de Nederlandse nieuwkomer onder leiding van John Block de mogelijkheid om zich naast martin’s Air Charter en Scheiner Airways een plaats op de (vakantie)chartermarkt te verwerven. Na drie jaar vliegen met de Douglas-varianten volgde het straaltijdperk met Sud Aviation Caravelles, de Boeing 707 voor trans-Atlantische vluchten (!) en de eerste 737-200 in 1974 als opmaat voor de huidige 747-700- en 800-varianten. De verhaallijn van het boek volgend, zien we de inlijving bij KLm in de jaren negentig, de komst en het vertrek van lowcost-variant Basiq Air (na de Air France-KLm-fusie), de rebranding naar transavia.com en (in 2015) ‘gewoon weer’ Transavia. Leuke wetenswaardigheden zijn het relatief kortstondige bestaan van de Transavia-vliegclub en het voorwoord van Pim Sierks als een van de eerste Transavia-captains. Van elk van door Transavia gebruikte vliegtuigen zijn een foto en de operationele geschiedenis van het betreffende toestel opgenomen. Al met al een ge- degen gedocumenteerd boek dat een gedetailleerd overzicht biedt van deze groen-witte jubilaris.

N.a.v. Nederlandse Luchtvaartmaatschappijen – Deel 2: ‘50 jaar Transavia; door C.J. van Gent en J. mols; De Alk, Alkmaar 2016, 160 pag. Prijs: € 28,90, iSBN 978 905 961 171 9. n

Soviet Cold War fighterS B-52 StratofortreSS met het herleven van Dankzij generaal Cur- de belangstelling voor tis Lemay kunnen we de Koude Oorlog ruim zestig jaar na worden regelmatig komst van de B-52 nieuwe publicaties nog steeds horen en uitgegeven. De (en- lezen over dit magi- gelstalige) boeken strale vliegtuig dat in van luchtvaartjourna- 1955 in dienst kwam list Alexander mla- bij de Amerikaanse denov zijn daarbij een luchtmacht. Reden niet te versmaden voor de Amerikaanse bron. Want mladenov wordt inmiddels gezien luchtvaarhistorica Jeannette Remak om alle za- als een toonaangevend expert. Hij publiceerde ken nog eens grondig op een rij te zetten. al eerder vier boeken over Russische militaire Want van de 744 gebouwde B-52’s zijn nog vliegtuigen en voegde daar recent een vijfde steeds 85 H-varianten operationeel. Wat ooit aan toe. Daarin worden vier generaties Russi- begon met het vrijwel plat bombarderen van sche gevechtsvliegtuigen beschreven die vanaf Noord-Vietnam tijdens Operation Rolling Thun- het eind van de jaren veertig tot het begin van der, kreeg in recentere jaren een vervolg bo- de tachtiger jaar werden ontwikkeld. Alle ven Afghanistan. Tevens was er betrokkenheid spraakmakende miG’s passeren de revue: 15, bij operaties als Desert Storm en enduring 21, 23, 25, 29 en 31. maar ook de Tu-128, Freedom (in april 2016 werden zelfs B-52’s Su-9 en Su-27 komen uitgebreid aan bod. gestationeerd op Al Udeid Air Base in Qatar in Zeldzame, niet eerder gepubliceerde en bo- de strijd tegen islamitische Staat). Hoewel ver- vendien kwalitatief goede (!) foto’s bestempe- ouderd, is haar rol dus nog lang niet uitge- len dit met veel kennis van zaken geschreven speeld. Wat ook blijkt uit deze uitstekend ge- boek tot een niet te versmaden bron voor lief- documenteerde en met kennis geschreven hebbers van dit genre. engelstalige publicatie.

N.a.v: ‘Soviet Cold War Fighters ‘, door Alexan- N.a.v: ‘Boeing B-52 Stratofortress’, door Jean- der mladenov; Uitgeverij Fonthill media, Stroud nette Remak; Uitgeverij Fonthill media, Stroud 2016; 352 pagina’s, 202 zwart-wit- en 51 2016; 224 pagina’s, 47 zwart-wit- en 31 kleu- kleurenfoto’s. iSBN 978-1-78155-496-8. Prijs: renfoto’s. iSBN 978-1-78155-467-8. £ 36,00. Online te bestellen via http://font- Prijs: £ 26,99. Online te bestellen via http:// hillmedia.com. n fonthillmedia.com. n

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 25 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 31

31_nieuweboeken.indd 31 18-04-16 14:03 simulator Door: Hans Heerkens

ChanCe Vought CorSair ‘BirdCage’

Britse Corsair met afgeknotte vleugeltips Uitdagend zicht naar voren.

De Chance Vought F4U Corsair wordt door velen gezien als dan in werkelijkheid. Van een plotselinge overtrek bij iets te de beste marinejager van de Tweede Wereldoorlog. in ope- langzaam vliegen is weinig te merken. De rolroeren blijven rationeel gebruik overleefde hij zowel zijn opvolger, de effectief maar reageren trager en het vliegtuig verliest veel Grumman Bearcat, als zijn belangrijkste rivaal, de Grumman hoogte, maar je moet het erg bont maken om te overtrek- Hellcat. maar de eerste uitvoeringen waren allesbehalve ken, zelfs in een bocht. een succes. De cockpitkap met zijn zware frame, spottend ‘birdcage’ (vogelkooi) genoemd, belemmerde het uitzicht. Spanning Het stugge onderstel maakte dat het vliegtuig relatief vaak De Britse ‘clipped wing’-versie is in dit opzicht niet moeilij- de vangkabels miste bij landingen op vliegkampschepen, ker te vliegen dan de standaarduitvoering. Dit neemt iets en bij onvoldoende snelheid was de overtrek abrupt. Geen van de spanning bij deklandingen weg, maar de trager rea- pretje voor de vliegers van toen, wel interessant voor pc-pi- gerende rolroeren zijn een afdoende signaal bij dreigend loten van nu. Want de Australische ontwikkelaar Aeroplane snelheidsverlies, iets wat een gewetensvolle vlieger natuur- Heaven bracht onlangs twee ‘birdcage’ Corsairs uit voor geronk lijk sowieso weet te vermijden. Zelfs zonder afvangen stui- FSX: de standaardversie met ronde vleugeltips en de Britse tert het vliegtuig nauwelijks. Wel is de coördinatie van knup- uitvoering met afgeknotte tips, nodig vanwege de krappe van de pel en voetenstuur lastig bij lage snelheden, vooral als de hangars van Britse vliegkampschepen. gashandle wordt bewogen, zoals het hoort. De snelheid motor is waarmee de Corsair reageert op stuurcommando’s lijkt mij CoCkpit passend voor een jager uit de Tweede Wereldoorlog. er is Het eerste wat opvalt aan de Corsairs is hun verweerde ui- prachtig opvallend weinig te merken van ‘torque’ tijdens de start; er terlijk. Het effect van langdurige blootstelling aan zout water is nauwelijks voetenstuur nodig om het vliegruig op de is mooi weergegeven, hoewel sommigen wellicht een fa- baan te houden. Bij de start en de landing moet de cockpit- brieksnieuw uiterlijk prefereren. er zijn talloze details zicht- kap naar achteren worden geschoven om het vliegtuig, in- baar, zoals de binnenkant van de wielbakken en het me- dien nodig, snel te kunnen verlaten en om een beter uit- chanisme waarmee de vleugels kunnen worden ingeklapt zicht te hebben. Dan is de motor goed te horen, en het zodat de Corsair minder plaats inneemt op de krap beme- diepe geronk van de 2.000 paarden van de Pratt & Whitney ten dekken van vliegkampschepen. in de handleiding wor- Twin Wasp-motor is werkelijk prachtig; zo sfeervol hoor je den deze details op een aantrekkelijke wijze beschreven. het niet vaak. De cockpit is sfeervol en gedetailleerd; wat mij betreft een Ook al lijkt het landen op een vliegkampschip met deze vir- flinke verbetering ten opzichte van andere Corsairs die ver- tuele Corsair iets te gemakkelijk, het vliegen met deze le- krijgbaar zijn voor FSX. De lange neus belemmert het uit- gendarische jachtbommenwerper is een mooie uitdaging. zicht naar voren behoorlijk. Dit is belangrijk bij het landen meer informatie op: http://justflight.com/product/f4u1-cor- op vliegkampschepen, waarbij in een bocht wordt gevlogen sair-birdcage. om langs de neus nog net een stukje van het dek te kunnen zien. Dat in een bocht naderen is opvallend gemakke- inTerneTTiP VAn De mAAnD: lijk omdat de overtreksnelheid zo’n tien knopen lager lijkt https://flightsimulator.hcc.nl/

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 26 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 33

33_simulator.indd 33 18-04-16 13:09 Waar brengt jouw opleiding je?

CAE Oxford Aviation Academy vormt het grootste vliegscholennetwerk ter wereld. Met 9 scholen wereldwijd hielp CAE Oxford Aviation Academy reeds duizenden studenten hun droom verwezenlijken om lijnpiloot te worden.

Bezoek ons binnenkort tijdens één van onze opendeurdagen om jouw weg te vinden naar een job als verkeersvlieger.

www.caeoaa.com/book-an-open-day

Piloot en Vliegtuig (Pilot & plane) mag - March 2016 Issue.indd 1 16/02/2016 14:59:14 (v)luchtigheden Door: Henk Heiden

KlaNtbelofte vaN eiNdhoveN

Nieuwe positioNeriNg Amerika de gratis snacks in economy. Delta en South- ‘eindhoven Airport lanceert nieuwe positionering’, meldde west hebben deze service altijd gehandhaafd. de luchthaven onlangs in een officieel bericht. met als uit- leg: ‘Waarmee de luchthaven de komende jaren haar pas- Dat de verstrekking van een snack in economy in het al- sagiers wil verwelkomen. Deze klantbelofte hebben we gemeen op prijs werd en wordt gesteld, lijkt me duidelijk. vastgesteld om richting de bezoekers van de luchthaven Je kan stellen dat het indertijd afschaffen ervan door veel te communiceren wat ze van de snelgroeiende luchtha- maatschappijen in Amerika een miskleun was. een ven kunnen verwachten. Om focus te creëren binnen alle woordvoerder van United kondigde de herintroductie op activiteiten en doelstellingen van de komende jaren, is een typisch Amerikaanse bombastische manier aan: “We eindhoven Airport op zoek gegaan naar een positionering. brengen de gratis snacks terug, die een knipoog naar on- een klantbelofte met een thema die onderscheidend, ei- ze wereldwijde aanwezigheid zijn. Zij voegen ook dat ex- gen en realiseerbaar is. De letterlijke klantreis makkelijk tra niveau van dienstverlening toe, waar onze employees maken is dan ook het thema waarvoor gekozen is.’ “focus, trots op zijn om die te leveren en die een groot verschil voor onze klanten zijn.” Hoe krijgt iemand het verzonnen. Open deuren en wollig taalgebruik voeren in het nieuws- pay-off, bericht de boventoon. De positionering wordt onder- luchtschip airlaNder streept door de nieuwe pay-off van de luchthaven: always Tegen de tijd dat u dit leest, heeft de Airlander 10 mogelijk ‘Always easy’. Joost meijs, algemeen directeur van de de eerste vaart gemaakt. De Airlander is een luchtschip dat luchthaven, verwoordt in het (pers)bericht: “Uit onder- easy...” gebouwd is door Hybrid Air Vehicles (HAV) in Cardington in zoek blijkt dat de passagier vooral op zoek is naar ge- het Britse graafschap Bedfordshire. Het hybride luchtschip bruikersgemak. Dat is de basis. met het claimen van dit heeft een kwartet 4-liter V8-dieselmotoren die elk 350 pk gebruikersgemak voorzien we in een behoefte die door leveren, bevat 38.000 m3 helium, kan kruisen met 148 geen enkele andere luchthaven in ons verzorgings- km/uur en is 92 meter lang. met deze lengte staat de Air- gebied als positionering is gekozen. Daarmee onder- lander 10 te boek als het langste luchtvaartuig van dit mo- scheiden we ons. De passagier gaat door ons als het ment. De Antonov AN-225 (vracht) en de Airbus A340-600 ware van deur tot vliegtuigdeur bij de hand worden (passagiers) staan op de tweede en derde plaats met een genomen.” Afsluitend wordt gemeld: “De nieuwe positio- lengte van achtereenvolgens 84 en 75 meter. HAV is in nering en het uitrollen hiervan via verschillende middelen 2007 opgericht en ontwierp zijn eerste luchtschip als HAV- komt tot stand in samenwerking met bureaus Altuition, 314 voor het Amerikaanse ministerie van Defensie. Vanwe- ADDFocus en iN10.” Toe maar, drie bureaus ingescha- ge bezuinigingen stopten de Amerikanen met het project keld. Dat verklaart voor mij veel over de wollige teksten. en werd het toestel in 2012 terugverkocht aan HAV die het Overigens heeft de luchthaven in dit kader een nieuwe verder ontwikkelde tot de huidige Airlander 10. Het lucht- website gelanceerd. vaartuig is nu geschikt voor zowel militair als commercieel (vracht)vervoer en voor toeristische vaarten. stroopwafel bij uNited Henk Heiden United Airlines is binnen Noord- en Latijns-Amerika weer Voor reacties e-mail: HAV heeft voor de verdere ontwikkeling van het Airlan- begonnen met het gratis serveren van snacks in de eco- [email protected] der-progamma inmiddels in totaal 8,4 miljoen pond aan nomyclass. Zeven jaar geleden schafte de maatschappij Britse en europese subsidies gekregen. Via crowdfunding die verstrekking af, maar nu is men toch tot het inzicht haalde het private bedrijf vorig jaar 2,1 miljoen pond op. gekomen dat een gratis snack ook in de goedkoopste Dit jaar staat nog zo’n publieksactie op het programma. reisklasse nog steeds op prijs wordt gesteld. Vóór 09.45 HAV is overigens niet bescheiden. Zo noemt het bedrijf uur krijgen de passagiers een stroopwafel naar Neder- de Airlander ‘het grootste luchtvaartverhaal sinds de Con- lands recept. Op de verpakking staat ook keurig het corde’ en zal het luchtschip ‘de toekomst van het lucht- woord stroopwafel. Na dat tijdstip is er keus uit onder an- vervoer voor altijd veranderen’. dere een rijstcracker en Pretzel-sticks. Ook American Air- lines herintroduceert de komende maanden binnen Voor reacties e-mail: [email protected].

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 28 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 49

49_vluchtigheden.indd 49 18-04-16 14:15 InduStRIE Door: Ruud Vos - Foto’s: Crystal Cruise Lines

Het Nieuwe ReizeN: luchtcruises

Sinds begin april 2016 kan op de internationale (zaken)luchthavens een opvallende Global Express XRS

zakenjet worden waargenomen. Het toestel behoort toe aan Crystal Luxury Air, de in 2015 opgerichte

luchtvaartpoot van de in Amerika gevestigde rederij Crystal Cruise Lines.

Het in 1988 opgerichte Crystal was onderdeel van de Japanse rederij ten dankzij een PC6 Polar Class-certificaat reizen naar de polen mogelijk Nippon Yusen Kaisha, maar werd in 2015 verkocht aan Genting Hong worden, zullen juli 2016 met nieuwe schepen van Crystal River Cruises Kong, eigenaar van zowel rederij Star Cruises als grootaandeelhouder in ook luxe tochten op europese rivieren en binnenwateren kunnen wor- de Norwegian Cruise Line Holding. De nieuwe eigenaar is van meet af den gemaakt. aan voornemens fors te investeren in de bovenzijde van het cruisesegment. De komst van Crystal Luxury Air wordt daarbij in juli 2015 wereld- kundig gemaakt in het kader van een reeks uitbreidingsplannen. De rederij heeft momenteel twee middelgrote cruiseschepen in de vaart (elk meer dan duizend passagiers). Daarnaast worden op het ‘kleinere’ me- gajacht Crystal esprit 62 passagiers in 110 dagen in alle denkbare luxe om de wereld gevaren. Op termijn voegt Crystal Yacht Cruises daar drie nieuwe megajachten aan toe met plek voor elk 200 passagiers. Het eerste jacht, de naar het schip van ontdekkingsreiziger James Cook vernoemde (Crystal) endeavour, bevindt zich inmiddels in de afbouwfa- se. Naar verwachting wordt het 25.000 ton wegende en 183 m lange Al operationeel: Global express XRS. jacht in het najaar van 2016 opgeleverd. Daar waar met deze drie jach-

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 29 50 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016

50-51_crystalluxuryair.indd 50 18-04-16 14:16 De 777-200LR in ViP-uitvoering vliegt inmiddels.

luchtcruises ingericht om dertig vlieggasten te vervoeren naar de door hen geboekte Crystal Cruises wil de komende jaren uitgroeien tot een heus luxe life- Crystal Cruise aan boord van een oceaanstomer, rivierboot of (mega) stylemerk. Het ziet daarbij niet alleen een rol weggelegd voor cruise- jacht. Het toestel zal bovendien worden uitgerust met zestien stoelen schepen en megajachten, maar ook voor ViP-ingerichte vliegtuigen. met die in volledige slaapstand kunnen worden gezet. Crystal Luxury Air moet de absolute bovenkant van het cruisesegment worden aangetrokken. Daarbij zal niet alleen de Global express XRS wor- boeinG Vip den gebruikt, maar ook een Airbus ACJ319, een 777-200LR met ViP-in- Daar waar de XRS en ACJ319 hoofdzakelijk als luxe ‘vervoermiddelen’ richting en een al even luxe ingerichte 787-9 Dreamliner. worden ingezet, zijn de plannen met de 777-200LR (2017) en 787-8 Dreamliner (2018) van een ander kaliber. De beide Boeings krijgen een Global express xrs ViP-interieur waarbij in de 777 plaats wordt ingeruimd voor 88 passa- De maximaal twaalf gasten aan boord van deze XRS zal het aan niets giers en in de Dreamliner niet meer dan 52. Hoewel beide vliegtuigen ontbreken. zo is de cabine in twee compartimenten opgedeeld en is als ‘cruise feeder’ kunnen dienen, wil Crystal Luxury Air er hoofdzakelijk een beeldscherm opgehangen met een diameter van 80 cm. Beelden vanaf 2017 wereldreizen mee gaan daarop kunnen worden bekeken vanuit een van de vier clubseats. Ook realiseren. Daarom worden in eer- is er een conferentieruimte ingericht met vier vergaderplekken en een ste instantie ook veertien- en acht- enkel werkstation. Overbodig te vermelden dat een ‘top of the bill’ in entwintigdaagse luchtcruises om de Flight entertainment-systeem met surround sound aanwezig is. Niet on- wereld aangeboden met de 777- belangrijk is ook de Aerolux Nespresso machine. wie luxe cruises bij 200LR. Om lange vluchten te ver- Crystal boekt, hoeft niet op de kleintjes te letten. Daarom is de verwach- aangenamen worden lie-flatstoelen ting dat de charterprijs van achtduizend dollar per uur geen enkele be- geplaatst en komen er eveneens lemmering zal vormen voor de vermogende vakantiegangers. Het toestel een lounge en een bar aan boord. kan tot twaalf uur onafgebroken vliegen. Voor de Dreamliner wordt in eerste instantie ook aan wereldreizen ge- acJ319 dacht, waarbij in vier weken zo’n De ACJ319 komt in de zomer van 2016 in bedrijf. Het toestel werd ooit tien tot twaalf bestemmingen wor- wereldreizen nieuwe stijl.... door de voormalige Franse president Nicolas Sarkozy gebruikt en wordt den aangedaan.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 30 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 51

50-51_crystalluxuryair.indd 51 18-04-16 14:16 analyse Door: Hans Heerkens

onbemande VliegtUigen in soorten en maten

in de januari-editie van Piloot en Vliegtuig 2016 ging ik in derhoud worden uitbesteed. Dit betekent dat luchtverkeers- op de noodzaak van beleid en regelgeving met betrekking leidingssystemen moeten worden aangepast op de aanwe- tot onbemande vliegtuigen. momenteel gaat de aandacht zigheid van grote aantallen kleine vliegtuigen. Daarbij moet van overheid en publiek vooral uit naar kleine ‘drones’ die worden gewaarborgd dat UCA’s, vaak klein en geconstru- bijvoorbeeld worden gebruikt voor het fotograferen van ge- eerd van kunststof, zichtbaar zijn op zowel primaire als se- bouwen of voor recreatie. Dat zijn vaak verticaal startende cundaire radar, ook als ze laag en boven bebouwd gebied vliegtuigjes met een nuttige lading van hoogstens enkel ki- vliegen. er moeten regels worden ontwikkeld die kleine be- lo’s, en een gering vliegbereik. Ze worden bestuurd door drijven met relatief weinig luchtvaartspecifieke expertise in een piloot die het toestel met het blote oog volgt. maar staat stellen UCA’s te exploiteren. Daarbij hoort een certifi- grotere Unmanned Aerial Vehicles (UAV’s) vormen wellicht Uitdagingen catie-, toezicht- en handhavingsysteem dat geschikt is voor een nog grotere uitdaging voor beleidsmakers. Denk aan grote aantallen gebruikers van UCA’s. de Reaper, waarvan de Koninklijke Luchtmacht er enkele wil op het UCA’s moeten flexibel kunnen opereren. Vracht moet snel aanschaffen. Dergelijke machines hebben een startbaan kunnen worden vervoerd, dus een vliegplan moet kort voor van honderden meters lengte nodig en worden soms be- gebied vertrek kunnen worden ingediend en goedgekeurd. Bij an- stuurd vanuit een bunker aan de andere kant van de we- dere soorten UAV’s kunnen vluchten vaak lang vooraf wor- reld. van den gepland. Dit betekent dat er een systeem moet komen dat grote hoeveelheden ingediende vliegplannen snel kan Verscheidenheid regelgeving verwerken tot efficiënte routes door de verschillende lucht- Het is belangrijk dat beleidsmakers aandacht hebben voor verkeersleidingregio’s die een UCA tijdens een vlucht pas- de grote verscheidenheid aan UAV’s. mijn indruk is dat er seert. Het gaat hier dus niet alleen om het administratief over sommige aspecten nog niet echt wordt nagedacht. Dat verwerken van vliegplannen, maar ook om het gebruiken is zorgwekkend, want het aantal grote UAV’s neemt waar- ervan voor flow management, het voorspellen van conflic- schijnlijk in de komende jaren fors toe. Ook grote UAV’s zijn ten en het vermijden ervan. er in soorten en maten. Twee extremen zijn mALe en UCA. een laatste voorbeeld: UCA’s kunnen op veel meer plaat- mALe staat voor medium Altitude Long endurance; verken- sen landen dan bemande vliegtuigen, onder meer omdat ningsvliegtuigen die urenlang op een hoogte van 10 tot 15 zeer steile naderingen en ‘no flare’ landingen mogelijk zijn, kilometer kunnen kruisen, meestal in een geografisch be- en na de landing zeer krachtig kan worden geremd. Dit beperkt gebied. Tot nu toe worden deze UAV’s vooral gebruikt tekent dat bijvoorbeeld toegangswegen van industrieterrei- voor militaire doeleinden. Ze worden gescheiden van het nen ’s nachts kunnen worden afgesloten voor verkeer en overige vliegverkeer, opereren ver van bevolkingscentra en dan kunnen worden gebruikt als landingsbanen. Ook zijn missies worden vooraf uitgebreid gepland. UCA’s in principe veel wendbaarder dan bemande vliegtuigen. er moeten dus nieuwe classificaties plus bijbehorende Unmanned cargo aircraft procedures komen voor vliegvelden waarvan zowel beman- Onbemande vrachtvliegtuigen (Unmanned Cargo Aircraft of de vliegtuigen als UCA’s gebruikmaken, maar ook voor spe- UCA) worden momenteel beproefd maar zijn nog niet in ciale landingsplaatsen voor UCA’s. gebruik. Ze zullen soms lange afstanden afleggen (bijvoorbeeld tussen China en europa), starten en landen vlak bij ten slotte bevolkingscentra, en omdat er geen vliegers aan boord zijn, Dit zijn slechts enkele voorbeelden van uitdagingen bij re- kunnen ze zeer flexibel worden ingezet. Het is voorstelbaar gelgeving met betrekking tot UCA’s. Gelukkig is er veel be- dat voor beide type UAV’s aparte regels nodig zijn. Laten Hans Heerkens leidsvrijheid omdat UCA’s een nieuw fenomeen zijn. Na- we eens kijken naar enkele belangrijke uitdagingen voor is docent tuurlijk dient rekening te worden gehouden met de rand- UCA’s op het gebied van regelgeving. luchtvaartindustrie voorwaarden van de bemande luchtvaart, maar bijvoor- een eerste uitdaging is dat het aantal exploitanten van Universiteit Twente beeld bij de inrichting van landingsplaatsen exclusief voor UCA’s veel groter kan worden dan het huidige aantal exploi- [email protected] UCA’s kunnen nieuwe wegen worden ingeslagen en techni- tanten van bemande (vracht)vliegtuigen. Het is niet on- sche mogelijkheden optimaal worden benut. Voor een veili- denkbaar dat transportondernemers die momenteel vracht- ge en efficiënte inzet van UCA’s is wereldwijde samenwer- wagens exploiteren, UCA’s in gebruik zullen willen nemen, king nodig. europa, de VS en China moeten in staat zijn om gezien de naar verwachting relatief lage aanschafkosten, de het voortouw te nemen bij het realiseren van de voorwaar- geringe volumes aan vracht die winstgevend kunnen worden waaronder UCA’s een maximale bijdrage kunnen leve- den vervoerd, en verdienmodellen waarbij besturing en on- ren aan welvaart en economische groei.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 31 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 53

53_analyse.indd 53 18-04-16 14:16 ONtWikkeliNgeN Door: Ruud Vos - Foto’s: fabrikanten

Onbemand, DUS ONBemiND?

Unmanned Areal Vehicules (UAV) en Unmanned Areal Systems (UAS) zijn ‘hot’. Ze vliegen autonoom of

zijn op afstand bestuurbaar. Bovendien zijn ze betrouwbaar en veilig. Niet zelden zijn de luchtvaartuigen

afgeleid van vliegtuigen die gewoon op de civiele markt te koop zijn. We stellen er een paar voor die

volop in ontwikkeling of al productierijp zijn...

Vooreerst leken het voornamelijk helikopters te zijn die zich voor onbe- wezen vliegvelden waar onbemande en ‘optionally piloted’ vliegtuigen mande taken lenen, maar Diamond Aircraft en Piaggio Aerospace leve- mogen worden getest. ren inmiddels ook onbemande vastevleugelvaartuigen. Bij Diamond zijn met name de dieselmotoraangedreven DA42 Twin Stars favoriet. Dat ‘Oz’ blijkt onder meer uit de DA42 mPP Centaur die bij het Zwitserse minis- in israël voerde israel Aeronautics Defense Systems (iADS) in dezelfde terie van Defensie operationeel is. Dit ‘multi Purpose Platform’ (mPP) is periode proeven uit met een al even onbemande Twin Star. Dat toestel geleverd via het Zwitserse overheidsbedrijf armasuisse en wordt ingezet heeft een maximumstartgewicht van 2.000 kg en kan op FL300 (9.150 voor zowel bemande als onbemande testdoeleinden. Daarbij wordt van- m) met een nuttige lading van 400 kg tot 28 uur in de lucht blijven bij af de Zwitserse vliegbasis emmen de functionaliteit van de zogenoemde een kruissnelheid van 351 km/h. Deze DA42 NG kan als UAS ‘Oz’ (He- Sense & Avoid apparatuur geëvalueerd waarmee UAV’s zo lang mogelijk breeuws voor ‘moedig’) worden ingezet als onbemand verkenningsvlieg- onzichtbaar moeten blijven voor vijandelijke radars. Het toestel werd in tuig dat autonoom vliegt of op afstand bediend wordt. februari 2012 besteld en vervolgens overgevlogen naar Aurora Flight Sci- ences in Amerika waar het werd aangepast tot Optionally Piloted Aircraft Opale (OPA). Na meerdere sessies in juni 2015 werd duidelijk dat de onbe- Bijzonder is het door Rheinmetall Defence ontwikkelde Optional Piloted mande variant op een vlieghoogte van FL275 (8.382 m) tot 24 uur on- Surveillance and Reconnaissance System (OPALe) waarmee een DA42 afgebroken kan vliegen met een nuttige lading van 100 kilogram aan mPP al eind 2007 deelnam aan een NATO-oefening in Noorwegen. Dat missie-apparatuur. De tests vonden plaats vanaf Griffiss international Air- toestel was toen uitgerust met een SAR (Synthetic Aperture Radar) Sen- port, een van de zes door de Amerikaanse luchtvaartautoriteiten aange- sors PicoSAR van Selex. in de praktijk bleek dat het beelden videoma-

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 32 54 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016

54-55-56-57-58_uav39;s.indd 54 18-04-16 14:16 Door Aurora Flight Sciences aangepaste DA42. in israël aangepaste DA42 UAS ‘Oz’. Rheinmetall Defence DA42 mPP Opale.

De P.1HH HammerHead is afgeleid van de Piaggio Avanti ii.

Tecnams P2006T stond model voor de Targus.

teriaal dat tijdens de oefening verzameld werd, onder vrijwel alle weers- Volgens Piaggio werd de P.1HH in twee jaar tijd ontwikkeld om het toe- omstandigheden probleemloos kon worden opgepikt door een stel geschikt te maken voor intelligence, Surveillance and Reconnaissan- grondstation. Het betrof hier onder meer informatie over troepenbewe- ce-taken, waarbij verzamelde informatie naar een grondstation wordt gingen, voertuigen en gebouwen in dicht bebost gebied. De achtergrond doorgestuurd met hulp van het Selex eS SkyiSTAR missie-management- van deze inzet werd later duidelijk. in ‘spaarstand’ bij vijftig procent mo- systeem. De HammerHead heeft twee 850 pk sterke Pratt & Whitney torvermogen kan het toestel theoretisch tot achttien uur ‘hangen’. Bij de- Canada PT6A-66B turboprops en overbrugt bij een kruissnelheid van bij- ze langdurige missies zal de mPP niet bemand zijn, maar als onbeman- na 600 km/h maximaal 4.440 nm (8.149 km) non-stop. Het toestel de ‘drone’ fungeren. voltooide op 14 november 2013 al de eerste vlucht en werd daarbij op afstand vanaf een grondstation bestuurd. Hammerheads zijn inmiddels piaggiO aerOspace besteld door de luchtmachten van italië (6) en de Verenigde Arabische Piaggio Aero industries heeft uit de populaire P.180 Avanti ii turboprop emiraten (8). twee missievarianten ontwikkeld die als Avanti mPA (multirole Patrol Air- craft) en als P.1HH HammerHead worden aangeboden. Daar waar de Tecnam p2006T Targus bemande mPA een missieduur van maximaal tien uur krijgt toebedeeld, een nieuwkomer is de door het Spaanse technologiebedrijf indra naar moet de onbemande HammerHead nog langer kunnen patrouilleren. voren geschoven P2006T Targus. De van de P2006 mRi afgeleide Tar- De in samenwerking met Selex eS ontwikkelde P.1HH werd tijdens de gus wordt gepresenteerd als bewaker van de europese buitengrenzen. Paris Air Show 2013 aangekondigd als UAS die op een hoogte van ruim De twin kan tot twaalf uur onafgebroken patrouilleren op 180 nm (334 FL420 (13.000 m) tot zestien uur onafgebroken moet gaan opereren. km) uit de kust. er zijn inmiddels proefvluchten uitgevoerd die aantoon-

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 33 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 55

54-55-56-57-58_uav39;s.indd 55 18-04-16 14:16 ONtWikkeliNgeN Door: Ruud Vos - Foto’s: fabrikanten

Foto: KSX-Góraszka

De Schweizer 300/333 diende als platform voor de mQ-8A en mQ-8B.

Van Bell 407 via Firescout naar mQ-8C.

den dat de onbemande versie prima voldoet. Het toestel was daarbij uit- ficering in augustus 1994 en 2003 in totaal 35 helikopters van dit type gerust met een hoge-resolutiecamera, infraroodsensoren, een Seaspray geproduceerd naar een ontwerp van Charles H. Kaman. 5000e radar, een automatisch identificatiesysteem (AiS) en real time De redenen om de helikopter opnieuw in productie te nemen waren (inmarsat) satellietcommunicatie. indra ontwikkelde de P2006T mRi in tweeërlei. enerzijds verwachtte Kaman militaire orders dankzij 33 maan- eigen beheer als goedkoop maritiem verkenningsvliegtuig dat met twee den inzet met twee onbemande K-max’en. Beide in samenwerking met bemanningsleden zes uur lang op 30 nm (55 km) uit de kust kan pa- Lockheed martin aangepaste helikopters vervoerden in de periode 2011 trouilleren. met deze variant is inmiddels door de Spaanse kustwacht tij- tot en met 2014 ruim 2.040 ton vracht voor het U.S. marine Corps in dens Frontex-missies de nodige ervaring opgedaan. Afghanistan. De K-max bleek daarbij in staat binnen een schema van zes uur twee retourvluchten van elk 300 km ‘achter de horizon’ uit te voe- Fire scOuTs ren met een lading van telkens bijna 700 kg. Bell Helicopter en Northrop Grumman Corporation voerden al eind Anderzijds kon de helikopter met deze lading hoveren op een hoogte 2010 geslaagde proefvluchten uit met de onbemande Fire-X. Dit van de van ruim 4.000 m. Ook kon, autonoom vliegend, een samengestelde la- Bell 407 afgeleide toestel legde tijdens de eerste vlucht op 10 decem- ding van ruim 1.500 kg op drie verschillende vooraf geprogrammeerde ber van dat jaar volledig autonoom een vooraf vastgelegd parcours af. punten worden gelost. mede op basis van deze ervaringen werd beslo- De Fire-X werd in opdracht van de Amerikaanse marine ontwikkeld en ten ook onbemande versies te ontwikkelen die ingezet kunnen worden moest een lading kunnen vervoeren van 1.500 kg. Bij inzet voor verken- voor humanitaire doeleinden of bij het bestrijden van (bos)branden. De ning- en observatiemissies werd gemikt op een non-stop vliegduur van eenmotorige helikopter heeft een enkele Honeywell T53-17 turboshaft- zestien uur. Proeven met de Fire-X leidden uiteindelijk tot de komst van motor die tijdens de start 1.500 pk levert en in de vlucht 1.350 pk con- de sinds 1 oktober 2013 vliegende mQ-8C. Deze bij Northrop Grum- tinu. met de K-max is een kruissnelheid mogelijk van 148 km/h bij een man aangepaste helikopter is feitelijk een aangepaste Bell 407 helikop- vliegbereik van 495 km. Het vliegplafond ligt op 4.572 m. De K-1200 K- ter die onbemand kan vliegen. max kan aan een ‘sling’ 2.722 kg lading vervoeren. Onvrede over de capaciteiten van de op de Schweizer 300/333 gebaseerde mQ-8A en mQ-8B Fire Scouts lag aan de basis van de komst van liTTle bird deze mQ-8C. Hoewel de mQ-8B met meer dan tienduizend vlieguren Ook Boeing is met UAV’s in de weer. er werd zelfs een dubbelslag gesla- zijn tactische waarde bij inzet vanaf schepen en boven Afghanistan volgen door een onbemand vliegtuig te kruisen met een aangepaste mD doende heeft bewezen, bestond er kritiek op zowel de te geringe hoe- 530 F-helikopter. Het resulteerde in de ‘Unmanned Little Bird’ (ULB). veelheid sensoren die mee kunnen als de maximale vliegduur. Aan die met dat toestel werd al op 16 oktober 2004 de eerste ‘onbemande’ lan- kritiek moet de 8C een eind maken. Dat toestel kan in de huidige confi- ding gemaakt. De helikopter werd daarbij op afstand bestuurd. een guratie tot twaalf uur vliegen waarbij tot 1.000 kg lading mee kan. De waarnemer aan boord van het toestel observeerde het vlieggedrag tij- ‘reguliere’ Bell 407 heeft een 813 pk sterke Rolls-Royce turboshaftmotor. dens de landing, maar beroerde de besturingsorganen niet. Boeing Het toestel kan een kruissnelheid aanhouden van 260 km/h bij een denkt dat de ULB op missies kan worden ingezet die te gevaarlijk zijn vliegbereik van bijna 600 km. om met een normale bemanning te vliegen.

Kaman K-maX siKOrsKy sara De Amerikaanse Kaman Corporation besloot in de loop van 2015 de K- Bij Sikorsky Aircraft wordt sinds eind juli 2013 getest in het kader van het max helikopter opnieuw in productie te nemen. er waren sinds de certi- matrix Technology programma. Dit programma moet leiden tot minder

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 34 56 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016

54-55-56-57-58_uav39;s.indd 56 18-04-16 14:16 De K-max bewees zijn capacitateiten in Afghanistan.

Boeings Little Bird is een aangepaste mD 530 F.

ongevallen met vliegtuigen en helikopters die over Vertical Take-Off and 2013 en mei 2014 proeven uit met een SW-4 in opdracht van het italiaan- Landing (VTOL) eigenschappen beschikken. matrix is daarbij ontwikkeld se ministerie van Defensie in het kader van het zogenoemde Unmanned voor zowel bemande, onbemande als optioneel bemande toestellen die Aerial System/Optionally Piloted Helicopter (RUAS/OPH) programma. De in complexe situaties op lage hoogte met weinig (over)zicht moeten vlie- SW-4 Solo RUAS/OPH werd daarbij meerdere keren op afstand bestuurd gen. Daarbij is sprake van onevenredig grote verliezen; bij onbemande waarbij voor de zekerheid toch een piloot meeging. De proeven moesten vliegtuigen wordt tegenwoordig uitgegaan van een ongeval per 1.000 aantonen of met de SW-4 onbemande verkenningsvluchten kunnen wor- vlieguren. Sikorsky wil die ongevalratio terugdringen naar een ongeval per den uitgevoerd. Ook moest duidelijk worden of de helikopter lading kan ver- 100.000 uur. Om dit te bewerkstelligen is een S-76 met fly-by-wire bestu- voeren naar plekken achter (vijandelijke) linies. in een later stadium werd in ring aangekocht en ingericht als vliegend laboratorium. Deze tot Sikorsky het kader van het Britse Rotary Wing Unmanned Aerial System (RWUAS) Autonomous Research Aircraft (SARA) omgedoopte helikopter heeft op Capability Concept Demonstration (CCD) contract 27 uur met de SW-4 RU- 26 juli 2013 een eerste autonome vlucht uitgevoerd (waarbij de voor de AS gevlogen. Daarbij werden eind mei 2015 op Llanbedr Airfield 22 onbe- zekerheid aanwezige piloten werkeloos bleven toekijken). Tijdens het test- mande automatische ‘pseudo’ deklandingen gemaakt. er zijn ruim veertig programma zal SARA vliegen in obstakelrijke omgevingen. Ook zullen (au- civiele SW-4’s verkocht (die sinds maart 2016 wordt aangeboden als tonome) landingen aan boord van schepen worden gemaakt. Tevens AgustaWestland AW009). staan zogenoemde ‘brown out’ landingen op het programma, waarbij op- waaiend stof leidt tot uitermate slecht grondzicht. ec145 OpV Airbus Helicopters voert proeven uit met een onbemande tweemotorige sOKOl sW-4 eC145 in het kader van het zogenoemde Optionally Piloted Vehicle in europa is het italiaanse concern Leonardo (tot begin 2016 bekend onder (OPV) demonstratieprogramma waarbij een helikopter naar keuze met de naam Finmeccanica) actief in de UAV-helikoptermarkt met de bij het of zonder bemanning kan worden gevlogen. Tijdens onbemande vluch- Poolse dochterbedrijf PZL-Swidnik gebouwde Sokol SW-4. De helikopter is ten werd de op afstand bestuurde eC145 onder meer ingezet voor ob- uitgerust met een enkele Rolls-Royce m250-C20R/2 (SP) turboshaftmotor servaties en het afleveren van een externe lading. Om dit mogelijk te die 380 pk levert, en biedt plaats aan een piloot en vier passagiers. Het toe- maken werd de helikopter voorzien van een automatisch vierassig stel kan bij een kruissnelheid van 111 kts (206 km/h) maximaal 459 nm vluchtcontrolesysteem. De proeven tonen volgens eurocopter aan dat (850 km) non-stop overbruggen. Het kan bij een mTOW van 1.800 kg bijna het OPV-principe ook bij middelzware en zware helikopters kan worden 600 kg nuttige lading vervoeren. AgustaWestland voerde tussen september toegepast.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 35 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 57

54-55-56-57-58_uav39;s.indd 57 18-04-16 14:17 ONtWikkeliNgeN Door: Ruud Vos - Foto’s: fabrikanten

De tot Sikorsky Autonomous Research Aircraft (SARA) omgedoopte S-76 is een matrix ‘technology demonstrator’.

met de Sokol SW-4/AW009 zijn verschillende proeven uitgevoerd.

Airbus Helicopters eC145 OPV.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 36 58 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016

54-55-56-57-58_uav39;s.indd 58 18-04-16 14:17 DE VOLLEDIGE OPLEIDING TOT VERKEERSVLIEGER!

. Uitgebreide selectie vooraf (COMPASS®) . Intensieve mentorbegeleiding . Uitgebreide Jet Orientation Course op B737-800 of A320 simulator . Financiële garanties via EPST Garantiefonds

www.epst.nl [email protected] 030 238 3232 WIL JE OOK VLIEGEN IN EEN BOEING 737-800?

Maak dan een bijna 100% realistische vlucht in een Full Motion Speciaal voor de lezers van Piloot en Vliegtuig

Simulator als captain in het wereldwijd zeer bekende passagiers- kan deze vlucht met maar liefst 50% korting vliegtuig op Lelystad Airport. Het unieke aan deze simulator is worden geboekt! dat alle bewegingen 100% waarheidsgetrouw zijn. De 6 assen maken de beleving onvergetelijk (en het is voor piloten mogelijk om bijvoorbeeld onder slechte weersomstandigheden te trainen). Je kiest zelf vanaf welke luchthaven je vertrekt, de Boek direct en ga naar: keuze is uit maar liefst 20.000 vliegvelden. Wat dacht je van www.simcenter.nl/pilootenvliegtuig de luchthaven van Hong Kong? Een vliegveld uit de top 3 Meerdere boekingen en combinaties mogelijk. van piloten! Deze actie is te boeken tot 31 december 2016.

Vooraf ontvang je instructies en oefen je droog op de mock-up. Vervolgens word je in de simulator goed in positie gebracht, waarna de motoren gestart kunnen worden en het taxiën kan beginnen.

Ready for departure, cleared for take-off!.

Na 20 seconden vlieg je… zelf!

Ook leuk om

als cadeau te bestellen!

www.simcenter.nl/pilootenvliegtuig militair Door: Kees Otten en Koos Heemskerk

WarthoG ONTmOeT FROGFOOT

Jarenlang werden ze gezien als tegenhangers. De een vliegt bij de U.S. air Force, de ander is van russi-

sche makelij en werd ook nog op grote schaal geëxporteerd. De Fairchild a-10C thunderbolt ii, ook wel

bekend als ‘Warthog’, en de Sukhoi Su-25 ‘Frogfoot’ (in rusland ‘Grach’ genoemd) kwamen elkaar tegen

in Bulgarije.

Bulgarije heeft als NAVO-partner een strategische ligging, wat een van wezig. Tegenwoordig wordt echter vanuit de Verenigde Staten op tijdelij- de redenen is dat er regelmatig Amerikaanse eenheden oefenen. ke bases in europa gevlogen. een andere reden is dat Bulgarije kwetsbaar is met vliegtuigen van Russische makelij die inmiddels ﬂ ink op leeftijd zijn. De Bulgaren voelen oVerlinGskans zich beter beschermd onder een NAVO-paraplu, wat ook inhoudt dat De A-10 en Su-25 zijn natuurlijk geen vliegtuigen die elkaar tegenkomen de bondgenoten zich daadwerkelijk ter plekke laten zien. Dit wordt on- boven het slagveld, zij opereren eerder tegen grondeenheden. Volledig der de naam ‘Atlantic Resolve’ gefaciliteerd, maar is hierbinnen wel slechts één onderdeel, want de inzet is aan een maximum aan troepen gebonden. De Verenigde Staten kiezen ervoor dat eenheden snel ter plekke zijn en na het oefenen snel worden afgewisseld met nieuwe eenheden. in februari 2016 was het de beurt aan de A-10’s, beter bekend als tank- killers van het 74th expeditionary Fighter Squadron, 23rd Fightergroup USAF van moody Air Base. De A-10 zag zijn entree in de jaren zeventig en moest in europa ageren tegen de vele Warschaupact-tanks. Tijdens de periode van ontspanning leek de rol van het toestel bijna uitge- speeld. maar na goede prestaties in Kosovo, irak en Afghanistan werd de ‘formidabiliteit’ opnieuw bevestigd. De A-10, inmiddels in 2005 opge- De gedigitaliseerde cockpit van de A-10. waardeerd tot A-10C, was jarenlang op Spangdahlem in Duitsland aan-

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 39 64 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016

64-65-66_a10versusrus.indd 64 18-04-16 14:18 uniek is echter wel dat de vliegtuigen nu zij aan zij oefenen. Toch zijn hulsel voor maximale bescherming van de piloot tegen grondvuur, maar er de nodige verschillen. De A-10 wordt ook een vliegende tank ge- vooral uiterlijk zijn belangrijke verschillen waarneembaar. De typische op noemd en is zeer goed handelbaar op lage hoogte bij een lage snelheid de romp geplaatste cockpit die de A-10-piloot zoveel overzicht geeft om van 320 km/h. Doordat het lang kan blijven rondcirkelen, kan gezocht bijvoorbeeld tanks op te sporen, moet de Su-25 ontberen. Deze ligt bij de worden naar vijandelijke tanks. Het toestel kan tegen een stootje Su-25 veel dieper. Verder zijn de vleugels in de schouder en de motoren dankzij een honingraatstructuur waarmee hoog-explosieve munitie aan de zijkant tegen de romp geplaatst. De positie van de SU-25-motoren tot 23 mm kan worden geïncasseerd. Zelfdichtende tanks en een multi- is kwetsbaarder dan de hoog op de staart geplaatste motoren van de ple besturingssysteem dragen ook bij aan de kans op overleving. De A-10. er is wel degelijk over nagedacht, want een voltreffer in de ene mo- cockpit wordt beschermd door een titanium kuip met een dikte van tor raakt niet gelijk de andere motor, omdat ze goed van elkaar geschei- 400 mm. Naast een breed assortiment aanvalswapens dat onder de py- den zijn. evenals bij de A-10 is het ontwerp erop gericht om maximale lons kan worden meegenomen, is de belangrijkste troef het roterende overleving boven oorlogsgebied te verkrijgen. De besturingssystemen zijn 7-loops 30 mm GAU Avenger-kanon. echt dodelijk! Bedoeld voor onder- bij beide vliegtuigen niet zo kritisch gemaakt dat kleine schade het toestel steuning aan eigen eenheden (close air support) leent het toestel zich gelijk laat neerstorten. Ze kunnen beide op één motor thuiskomen. ook prima voor aanvalsoperaties op wat verder gelegen vijandelijk gebied. Gemakkelijk onderhoud een voordeel van de Su-25 is dat het met zijn stevige landingsgestel Verschillen ook van minder goed uitgeruste vliegvelden kan opereren. Dit is iets wat De Su-25 werd voor hetzelfde doel ontwikkeld als de A-10 en kwam eind integraal bij het ontwerpen van Russische vliegtuigen wordt toegepast. jaren zeventig in dienst. er zijn overeenkomsten, zoals een titanium om- Onderhoud kan op afgelegen locaties gemakkelijk worden uitgevoerd. in geval van nood kan het toestel vliegen op standaard vliegtuigbrand- stof (kerosine), maar ook op gasoline en diesel. er is tevens een 30 mm kanon aan boord, waarmee de vergelijking met de tegenhanger van de A-10 steeds treffender wordt. Wat betreft de wapens om ‘af te leveren’ op de grond, doen ze evenmin voor elkaar onder, en de rechte vleugels van beide typen bieden de mogelijkheid om vele soorten projectielen mee te nemen. De meeste Su-25-varianten, vooral de geëx- porteerde exemplaren (dus ook de Bulgaarse), hebben verouderde analoge technologie. maar de Russen hebben na de opgedane ervaringen in Afghanistan, Georgië en Tsjetsjenië een digitale variant ontwikkeld die nu in Syrië opereert. Gezamenlijk vliegen en schieten De analoge cockpit van de Frogfoot. zoals in de oefening ‘Thracian Thunder’ blijft een volstrekt unieke ge- beurtenis.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 40 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 65

64-65-66_a10versusrus.indd 65 18-04-16 14:18 militair Door: Kees Otten en Koos Heemskerk

a-10 thunderbolt ii in het kort

Karakter CaS (Close air Support) Bijnaam Warthog Bemanning 1 motoren 2 x GE tF34-GE turbofans, 40,3 kN elk Spanwijdte 17,42 m lengte 16,16 m Hoogte 4,42 m leeggewicht 13.320 kg mtOW 22.950 kg Snelheid (max.) 830 Km/h Kruissnelheid 560 km/h Plafond 13.700 m Bereik 4.150 km totale productie 715 Bewapening 30 mm GaU-8/avenger roterend kanon, 11 hardpoints voor onder meer mk-84 drag-bommen, brandbommen, clusterbommen, aGm- 65 maverick-raketten, lasergestuurde/ elektro-optisch geleidebommen, jammer pods, aim-9 Sidewinder raketten, litening en Sniper targeting pods

De A-10 ‘Warthog’ (wrattenzwijn).

sukhoi 25 in het kort

Karakter Grond aanvalstoestel NatO Code Frogfoot Bemanning 1 (2 op tweezitterversie) motoren 2 x turbojet tumansky De Warthog heeft een verwoestend Avenger-kanon. Soyuz r-195Sn, 44,2 kN elk Spanwijdte 14,36 m Vleugeloppervlak 33,7 m lengte 15,53 m Hoogte 5,20 m leeggewicht 9.500 Kg een gedateerde SU-25. mtOW 20.500 Kg Snelheid 975 km/h Plafond 10.000 m Bereik 1.000 Km Gevechtsbereik 750 km totale productie 1.024 Bewapening 1 x GSh-30-2 30 mm kanon, 11 hardpoints, externe munitie waaronder UB-32a pods voor 57 mm S-5 raketten, conventionele (domme) bommen, clusterbommen, lucht-lucht raketten en lucht-grondraketten Toch wel angstaanjagend…. Tweezitsversie van de ‘Frogfoot’.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 41 66 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016

64-65-66_a10versusrus.indd 66 18-04-16 14:18 register Door: Henk Duivenvoorden

NEDERlaNDs buRgERluChTvaaRTREgisTER

De grote jongens Registr. Type C/n Eigenaar Datum in/uit Registr. Type C/n Eigenaar Datum in/uit domineren deze maand. Transavia Motorvliegtuigen Microlights huurt weer een viertal 737’s van inschrijvingen inschrijvingen het braziliaanse PH-BHe Boeing 787-9 38756 18-03-2016 PH-4N2 Tecnam P92 echo 1535 07-03-2016 gOl en ontving PH-eXG embraer eRJ 170-200STD 17000546 18-03-2016 PH-4N9 AutoGyro mTO Sport NL 10 S 01 25-03-2016 tevens twee nieuwe, eigen PH-GGX Boeing 737-8eH 36596 24-03-2016 exemplaren. KlM PH-GGY Boeing 737-8eH 36599 31-03-2016 Paramotors kreeg er weer een PH-GUB Boeing 737-8eH 35832 24-03-2016 inschrijvingen Dreamliner bij en ontving de eerste PH-GUV Boeing 737-8eH 39609 21-03-2016 PH-7R5 PAP Team PAP PA125 928 30-03-2016 ‘korte’ Embraer. PH-HXA Boeing 737-8K2 62149 03-03-2016 andere leuke PH-HXB Boeing 737-8K2 41340 11-03-2016 Doorhalingen nieuwelingen zijn de Rv-9a home- PH-HXC Boeing 737-8K2 41342 18-03-2016 PH-8m5 Parajet Volution moonair 01 658 naar Canada 30-03-2016 built en de MTO PH-SVV Van’s RV-9A 92076 01-03-2016 autogyro. ballonnen Doorhalingen inschrijvingen PH-AOi Airbus A330-203 0819 naar Guernsey 10-03-2016 PH-ZKB Cameron A-140 11951 21-03-2016 PH-CmJ Cessna 305C 0028 naar iJsland 30-03-2016 PH-emJ Cessna 172R 172-81159 naar Zwitserland 30-03-2016 Doorhalingen PH-FLA Aerospool WT9 LSA DY392/2010 naar Frankrijk 30-03-2016 PH-emR Cameron A-105 4784 naar Duitsland 30-03-2016 PH-GUD Piper PA-34-220T 34-49374 naar Roemenië 14-03-2016 PH-HZK Boeing 737-8K2 30390 naar engeland 23-03-2016 uav’s PH-JmC Cessna 305C 0020 naar iJsland 30-03-2016 inschrijvingen PH-mCW mcDonnell-Douglas 48788 wordt gesloopt 14-03-2016 PH-1iF DJi inspire i W13DCe11031453 10-03-2016 mD-11F PH-1iP Airfilms AiRFiLmS X8 NLX8005 01-03-2016 PH-mSe mooney m20J 24-3359 naar VS 01-03-2016 PH-1JA DJi inspire i W13DCB12020113 02-03-2016 PH-VVB Commander 114B 14662 naar Duitsland 30-03-2016 PH-1JD DJi inspire i W13DCC23030285 24-03-2016 PH-1JL DJi inspire i W13DCe05031601 02-03-2016 helikopters PH-1JT Airfilms AiRFiLmS X8 NLX8001 02-03-2016 inschrijvingen PH-1Ki Smartplane Freya F021 25-03-2016 PH-HHX Schweizer 269D 0052A 29-03-2016 PH-1KG Airbotix Airbot X6 V2 0414 2015 01-03-2016 PH-1KH Smartplane Freya F015 04-03-2016 Doorhalingen PH-1KR SenseFly eBee eB-03-17492 04-03-2016 PH-HCA Robinson R44 ii 10082 naar China 31-03-2016 PH-1KV 3D Robotic X8+ X815031690006 01-03-2016 PH-1LC SenseFly eBee eB-03-32831 04-03-2016 Zweefvliegtuigen/motorzwevers PH-1LD SenseFly eBee eB-03-01497 04-03-2016 Doorhalingen PH-1284 Schleicher ASK 21 21206 naar Duitsland 21-03-2016 Doorhalingen PH-1CW Aeri Group Altura AT-1456774 Buiten gebruik 09-03-2016 Zenith ATX8

Het aantal zakenjets in Nederland is de laatste jaren aardig gegroeid. een van de mooiere types is de Dassault Falcon 900eX. De PH- LAU, met vleugeltje op de staart, werd in maart e-mail: plane- 2016 gefotografeerd [email protected] op Schiphol. Bron: iLT/DL

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 42 68 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016

68_registernl.indd 68 18-04-16 14:32 HISTOrIe Door: Thijs Postma - Foto’s: collectie Postma

SO.30P BRetagne: eLeGANTe FRANçAiSe

Na de wapenstilstand tussen Frankrijk en Duitsland op 22 juni 1940 bleef een derde van Frankrijk onbe-

zet. In dat deel begon de Groupe Technique de Cannes aan het ontwerp voor een tweemotorig vliegtuig

voor 23 passagiers, de SO.30P Bretagne. Het toestel had net als de Boeing Stratoliner een drukcabine en was daarmee vooruitstrevend voor zijn tijd.

in november 1942 was het protoype van de SO.30N Bellatrix gereed, het vliegtuig werd geassembleerd. Op 26 februari 1945 werd de eerste maar door de bepalingen van de italiaans-Duitse wapenstilstandscom- vlucht gemaakt met de registratie F-BALY. missie mochten er geen vluchten mee worden gemaakt. Toen een jaar later de demarcatielijn tussen bezet en onbezet Franrijk werd opgehe- SO.30R-01 ven, werd heel Frankrijk bezet door de Duitsers. in alle haast werd de intussen hadden de ontwerpers niet stil gezeten. De volgende stap was Bellatrix gedemonteerd en in onderdelen ondergebracht in boerderijen het bouwen van twee nieuwe prototypes voor dertig passagiers. Deze en schuren in de buurt van Draguignan. Na de bevrijding van het zuiden toestellen kregen een intrekbaar neuswiel, in tegenstelling tot het staart- van Frankrijk werden de onderdelen naar de SNCASO (Société Nationale wiel van de SO.30N. Beide toestellen waren uitgerust met Gnome-Rho- de Constructions Aéronautique de Sud-Ouest) fabriek gebracht, waar ne 14R.5-motoren van 1.700 pk. Het eerste vliegtuig kreeg de aandui-

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 43 70 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016

70-71-72-73_historie.indd 70 18-04-16 15:04 De SO.30N Bellatrix op de Parijse luchtvaartsalon van 1946. Linksvoor een SO.9 De F-BALY (met militaire kentekens) voltooide haar eerste vlucht in februari 1945.

Van de 45 SO.30P Bretagnes gingen er negentien naar de Aéronavale.

ding SO.30R-01 en de registratie F-WAYA. Deze had een enkel kielvlak. De cabinedruk was op 6.000 m gelijk aan de normale druk op 2.500 m. Het tweede toestel had twee kielvlakken en kreeg de aanduiding in de cockpit was plaats voor twee piloten, een radiotelegrafist en een SO.30R-02 en de registratie F-WAYB. De SO.30R-01 maakte haar eerste boordwerktuigkundige. vlucht op 6 november 1945. Hoewel de SO.30R niet in productie werd genomen, bracht Sud Ouest in 1945 wel een brochure uit in een po- SO.30P BRetagne ging het type te vermarkten. De cabinelay-out toonde dertig stoelen voor De SO.30P was een grotere versie, en ontwikkeld op de aanbevelingen dagvluchten en zestien opklapbedden voor nachtvluchten. De cabine van Air France en van de Service Technique Aéronautique Français om was verdeeld in drie compartimenten. De volgende gegevens zijn ont- te voldoen aan de nieuwe eisen voor passagiersvliegtuigen van de inter- leend aan deze folder: national Civil Aviation Organization (iCAO). Het toestel was gebaseerd Spanwijdte: 25,61 m op de ervaring die was opgedaan met de SO.30R’s maar kreeg nu twee Lengte: 18,4 m 1.620 pk Pratt & Whitney R-2800-B43 motoren. De eerste vlucht werd Hoogte: 5,9 m. gemaakt op 11 december 1947 en de productie werd ter hand genomen. in max. snelheid: 545 km/h. september 1950 kreeg de SO.30P het bewijs van luchtwaardigheid. Vanaf het

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 44 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 71

70-71-72-73_historie.indd 71 18-04-16 15:04 HISTOrIe Door: Thijs Postma - Foto’s: collectie Postma

SNCASO-folder voor de Parijse Salon van 1946. Cockpit van de SO.30R.

SO.30P met Pallas-raketten onder de vleugel. De SO.30R-01 F-BAYA begon zijn testprogramma in november 1945.

tiende toestel, de F-WAYL, werden de R-2800-B43-motoren vervangen door icing. De romp met een circelvormige doorsnede liep uit in een punt. R-2800-CA18’s, die 1.800 pk leverden en 2.435 pk met waterinjectie. Tien vierkante ramen aan elke zijde bevonden zich in lijn met de stoe- De SO.30 was een redelijk modern verkeersvliegtuig met een mooie ae- len. Het landingsgestel was intrekbaar in de goed gestroomlijnde motor- rodynamische vormgeving. De taps toelopende vleugel was uitgevoerd gondels en het neuswiel werd ingetrokken in de romp. De indeling van als middendekker en had een opvallende V-stand buiten de motoren. de cabine was gelijk aan de SO.30R Bellatrix. Het comfort was redelijk De flaps en ailerons waren over de hele spanwijdte uitgevoerd en de tot middelmatig. De bemanning bestond uit twee piloten, een radiotele- vleugelvoorrand, staartvlakken en de propellers waren voorzien van de- grafist en een boordwerktuigkundige.

De indeling van de SO.30R met links de uitvoering voor dagen rechts de uitvoering voor nachtvluchten.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 45 72 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016

70-71-72-73_historie.indd 72 18-04-16 15:05 De SO.30P F-WAYK vloog bij Air Algérie als F-BAYK. SO.30R-02 met RR Nene straalmotoren, gebouwd door Hispano-Suiza.

een paar SO.30P’s van de COSARA. SO.30P No.17 van de Aéronavale. De ‘France’ in presidentiële ViP-uitvoering.

Het twaalfde productietoestel (F-WAYO) werd omgebouwd tot puur de Société des Transports Aériens de l’extreme Orient (COSARA). vrachtvliegtuig met twee grote laaddeuren onder de romp, en vloog op Het vierentwintigste vliegtuig werd als persoonlijk transportvliegtuig voor 6 januari 1950 voor het eerst. Voor ombouw vloog de F-WAYO bij Air de Franse president afgeleverd. Air France vloog niet met de SO.30P, France en later 500 uur als vrachtvliegtuig bij Sté Aéro-Cargo. maar SNCASO bracht wel een brochure uit met op de cover de woorden ‘Version Air-France’. geBRuikeRS er zijn 45 SO.30P Bretagnes gebouwd, waarvan negentien naar de Aéro- teSt-BedS navale gingen en vervolgens naar de Armée de l’Air. De SO OR-02 werd gemodificeerd als test-bed voor Rolls-Royce Nene in november 1950 begon iranian Airways operaties met SO.30P nr.14 straalmotoren die bij Hispano-Suiza werden gebouwd. De machine als eP-AAm. in februari 1951 startte Air Algérie vluchten met de eerste kreeg een gemodificeerde staart met een enkel kielvlak en maakte zijn van acht SO.30P’s. Air Atlas-Air maroc (later Air maroc) opereerde met eerste vlucht op 15 maart 1951. twaalf SO.30P’s. COSARA in indo-China ontving minstens zeven De tweede SO 30P (F-WAYD) werd omgebouwd tot test-bed voor Fran- SO.30P’s. Zes SO.30P’s gingen naar Aigle Azur en minstens zeven naar se SNeCmA Atar 101 straalmotoren.

SnCaSO SO.30P in het kORt

Motoren 2 x P&W r-2800-CA18, elk 1.800 pk Spanwijdte 26,90 m Lengte 18,95 m Leeggewicht 13.500 kg Geladen gewicht 19.500 kg Max. snelheid 488 km/h Kruissnelheid 438 km/h (5.300 m) Diensthoogte 5.300 m Vliegbereik 1.370 km De twaalfde SO.30P (F-WAYO) werd omgebouwd tot vrachtvliegtuig.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 46 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 73

70-71-72-73_historie.indd 73 18-04-16 15:05 OnGevALsAnALyse Door: Harro Ranter, the Aviation Safety Network - Foto’s: BeA, tenzij anders vermeld

Foto: Sebastien mortier

HeT eiNDe VAN germanwings-vlucht 9525

Op 24 maart 2015 verongelukt een Airbus A320 van de Duitse lowcostmaatschappij Germanwings in

Frankrijk. Alle 150 inzittenden komen om. Al snel blijkt dat het ongeval veroorzaakt werd door een

opzettelijke actie van copiloot Andreas Lubitz.

Het is 2002 wanneer de Duitse regionale luchtvaartmaatschappij euro- De kosten per vlieger bedragen € 150.000, waarvan € 60.000 door de vlie- wings een lowcost-airline opricht: Germanwings. in de loop der jaren ger zelf wordt betaald. Lubitz sluit hiervoor een lening van € 41.000. Stan- koopt Lufthansa steeds meer aandelen in eurowings. in 2009 heeft daard is hij bij Lufthansa verzekerd voor ‘loss of licence’, waarbij hij in de eerste Lufthansa zoveel zeggenschap in eurowings dat ze Germanwings als vol- jaren recht heeft op een eenmalig bedrag van bijna € 59.000. Hij sluit geen waardige dochteronderneming overnemen. verzekering af voor verlies van inkomen, mocht hij zijn brevet ooit kwijtraken. Het is de bedoeling dat korteafstandsvluchten van alle Duitse luchthavens, met uitzondering van Frankfurt en münchen, worden uitgevoerd Lubitz begint in september 2008 aan de opleiding maar raakt al snel de- door Germanwings. Om die groei mogelijk te maken wordt een gedeel- pressief en krijgt gedachten aan zelfmoord. Hij komt terecht bij een psy- te van de A320-vloot van Lufthansa overgeheveld. chiater en onderbreekt de opleiding gedurende bijna elf maanden. in Wanneer deze operatie klaar is, besluit Lufthansa in januari 2015 om die tijd is hij opgenomen in een psychiatrisch ziekenhuis. Germanwings als merknaam te stoppen. Vanaf de herfst zou gevlogen Wanneer de behandelend arts hem genezen verklaart, krijgt Lubitz weer moeten worden onder de naam eurowings. Begin 2015 bestaat de een medische verklaring, met de aantekening dat deze vervalt wanneer vloot van Germanwings uit 43 Airbus A319- en 19 A320-vliegtuigen. in hij weer last krijgt van een depressie. totaal biedt de maatschappij werk aan 780 vliegers en 972 cabineperso- Bij iedere jaarlijkse verlenging blijft deze aantekening van kracht. neelsleden. eind 2013 rondt hij de opleiding af met het behalen van de A320 type rating. Hij kan bij Germanwings aan de slag. Na vijf maanden line trai- Opleiding ning is hij formeel copiloot op de A320. Vliegers worden opgeleid door Lufthansa Flight Training, waarna het management besluit of de vlieger aan de slag gaat bij Germanwings of daling Lufthansa. een van de vliegers die bij Germanwings aan de slag gaat, is Op dinsdag 24 maart 2015 staat Lubitz ingeroosterd voor een retour- de Duitser Andreas Lubitz. in 2008 wordt hij als een van de 384 trai- vlucht van Düsseldorf naar Barcelona. Om 06:01 uur vertrekt de Airbus nees geselecteerd uit 6.530 kandidaten. A320 naar Barcelona, waar hij om 07:57 uur aankomt. De complete opleiding bij Lufthansa neemt 750 uur theorie-onderwijs Voor de terugvlucht, 4U-9525, is Lubitz de Pilot Flying. Het vliegtuig stijgt en 240 vlieguren in beslag. om 09:00 uur op van baan 07R. Aan boord bevinden zich 144 passa-

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 47 74 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016

74-75-76-77_ongeval.indd 74 18-04-16 15:08 Hoogteprofiel van vlucht 9525. 3D-daalprofiel (Google earth).

giers en zes bemanningsleden. Op de automatische piloot klimt het bruikt de vlieger in de cockpit dan een schakelaar om de deur te ont- vliegtuig naar de kruishoogte van 38.000 voet. intussen legt de gezag- grendelen. voerder radiocontact met de verkeersleider van marseille Upper Area Geen reactie. in de volgende minuten wordt geprobeerd de aandacht Control Centre. van de copiloot te trekken. De intercom wordt gebruikt, er wordt op de Om 09:30 krijgt de bemanning toestemming om direct naar navigatiepunt deur geklopt en geroepen, maar Lubitz reageert niet. iRmAR te vliegen. De captain bevestigt dit: ”Direct iRmAR merci German- Ook verkeersleiders van marseille Control en de Franse Defensie probe- wings one eight Golf”. Dit is het laatste radiocontact met de vlucht. ren het, zonder resultaat. Hierna besluit de gezagvoerder even naar de wc te gaan. Hij vraagt de in een ultieme poging om toegang tot de cockpit te krijgen probeert de copiloot om het radiocontact over te nemen. gezagvoerder met geweld de deur in te beuken, maar dit lukt niet. Om Nog geen halve minuut nadat de captain de cockpit heeft verlaten, ge- kapingen te voorkomen zijn alle cockpitdeuren vergrendeld en verste- bruikt de copiloot het draaiknopje op de Flight Control Unit om de gese- vigd. Zelfs een granaatexplosie of geweervuur wordt door de deur tegen- lecteerde hoogte te wijzigen van 38.000 voet naar 100 voet, de laagst gehouden. mogelijke hoogte die geselecteerd kan worden. Het vliegtuig blijft gestaag dalen boven de Franse Alpen. in de volgende minuten wijzigt de copiloot de geselecteerde daalsnel- Om 09:41 uur schampt de Airbus een bergwand alvorens het neerkomt heid een keer of negen, tot hij deze laat staan op 350 knopen. in een rotsachtig ravijn. Alle inzittenden komen om. Om 09:33 uur zoekt de verkeersleider van marseille Control radiocontact met het vliegtuig en vraagt voor welke hoogte de vlucht toestem- artsen ming heeft gekregen. Op dat moment daalt de kist door 30.000 voet. De Franse onderzoeksraad BeA onderzoekt de oorzaak van de ramp. Al De copiloot reageert niet. snel wijzen verschillende aanwijzingen naar een bewuste daad van de copiloot. De BeA duikt in de medische geschiedenis van Lubitz. Hieruit geslOten deur komt naar voren dat hij vanaf december 2014 verschillende huisartsen een minuut later toetst de gezagvoerder de toegangscode van de cock- heeft bezocht met oog- en slaapklachten. Verschillende oogartsen on- pitdeur in. in de cockpit gaat een zoemer af. Normaal gesproken ge- derzoeken zijn ogen, maar er wordt niets ongewoons geconstateerd. Op

De A320 verongelukte in bergachtig gebied.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 48 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 75

74-75-76-77_ongeval.indd 75 18-04-16 15:08 OnGevALsAnALyse Door: Harro Ranter, the Aviation Safety Network - Foto’s: BeA, tenzij anders vermeld

maar hij deed geen melding van zijn klachten. Noch bij Germanwings, noch bij een vliegmedische arts of familieleden. De huisartsen die wel op de hoogte waren van de ernst van de klachten, deden geen melding bij Germanwings of de overheid. De Duitse medici zijn gebonden aan geheimhoudingsplicht. De enige wettelijke uitzondering is in geval van ‘dreigend gevaar’. De artsen gingen er in het geval van Lubitz van uit dat hij zich met de ziektebriefjes ziek zou melden bij de werkgever.

heenvlucht Bij het analyseren van de vluchtrecorders ontdekte de BeA enkele onre- gelmatigheden op de heenvlucht naar Barcelona. Toen de gezagvoerder even de cockpit verliet om naar de wc te gaan, selecteerde de copiloot een hoogte van 100 voet op de Flight Control Unit. Drie seconden later selecteert hij 49.000 voet, om vervolgens weer 35.000 voet in te stellen. een minuut later krijgt de vlucht toestemming om te dalen naar 21.000 voet. De copiloot past de hoogtese- lectie aan naar deze hoogte. in de volgende minuten wijzigt hij de hoog- De Cockpit Voice Recorder raakte zwaar beschadigd. te tot drie keer toe tijdelijk naar 100 voet. De langste periode gedurende 50 seconden. Wanneer de captain weer wordt binnengelaten is de hoogte weer op 21.000 ingesteld. 17 februari geeft een huisarts een ziektebriefje mee voor acht dagen. Vermoedelijk was Lubitz op dat moment al bezig om zijn acties voor de Hiermee kan hij zich bij Germanwings ziek melden. Op dezelfde dag terugvlucht voor te bereiden. constateert een andere huisarts dat hij last heeft van psychosomatische klachten en een angststoornis. Hij adviseert een behandeling door een OOrzaak psychotherapeut of een psychiater. De BeA concludeerde dat het proces voor medische certificering van een week later schrijft een psychiater het medicijn mirtazapine voor. De- vliegers niet kon voorkomen dat de copiloot, met een psychische stoor- zelfde arts die in februari de angststoornis constateerde, verwijst Lubitz nis en psychotische symptomen, gewoon zijn werk bleef doen. op 10 maart door voor behandeling in een psychiatrisch ziekenhuis voor in het bijzonder de zelfrapportage van klachten tussen twee periodieke een psychose. Hij geeft een ziektebriefje mee voor de duur van negen- keuringen in, werkte niet. tien dagen. Weer een andere huisarts schrijft op 18 maart een ziekte- Factoren waren: briefje uit voor vijf dagen. - angst voor het verlies van zijn brevet wanneer hij zijn ziekte had ge- in totaal zag Lubitz sinds december minstens vijf verschillende huisart- meld bij een keuringsarts; sen en een psychiater. Al vanaf het eerste moment dat de symptomen - de mogelijke financiële gevolgen door het ontbreken van een specifie- van de depressie terugkwamen, had hij een vliegmedische arts moeten ke verzekering voor de risico’s van het verlies van inkomsten bij ar- raadplegen. Formeel gezien was zijn brevet hierdoor niet meer geldig. beidsongeschiktheid;

Flinke schade aan de Flight Data Recorder.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 49 76 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016

74-75-76-77_ongeval.indd 76 18-04-16 15:08 - het gebrek aan duidelijke richtlijnen in de Duitse regelgeving wanneer een gevaar voor de openbare veiligheid zwaarder weegt dan de vereis- ten van het medisch beroepsgeheim.

niet de eerste keer Het voorval met Germanwings was niet het eerste geval van een verkeersvlieger die bewust zijn vliegtuig liet verongelukken. eerdere gevallen waren echter niet altijd eenvoudig te bewijzen. in 1994 komen alle 44 inzittenden van een ATR-42 om het leven wanneer de piloot het vliegtuig laat verongelukken in het Atlasgebergte in marokko. Drie jaar later is er veel onduidelijk over de toedracht van het ongeval met een Boeing 737 van Silk Air. Het vliegtuig crasht na een duikvlucht nabij indonesië. Kort voor de duikvlucht had de copiloot de cockpit verlaten. De indonesische onderzoekers kunnen de oorzaak niet vaststellen. elementen van de beveiliging van de cockpitdeur. De Amerikaanse NTSB suggereert dat de gezagvoerder gebukt ging onder financiële en werkgerelateerde problemen. eveneens verdacht is de oorzaak van de ramp met een Boeing 767 van - Vliegers met een medische aantekening moeten nauwkeuriger in egyptAir voor de Amerikaanse kust. De copiloot maakte wilde stuurbe- de gaten worden gehouden, onder andere met psychiatrische evalua- wegingen even nadat de gezagvoerder de cockpit verliet. tie. een scenario vergelijkbaar met Germanwings-vlucht 9525 is het ongeval - eASA moet onderzoeken hoe vaak vliegers om medische redenen tij- met een embraer eRJ-190 van LAm mozambique Airlines in november dens de vlucht uitvallen, met name met psychische klachten. 2013. Voorlopige onderzoeksresultaten geven aan dat de gezagvoerder - eASA en iATA moeten luchtvaartmaatschappijen stimuleren ervoor te een hoogte selecteerde van 592 voet, kort nadat de copiloot de cockpit zorgen dat vliegers niet in grote financiële problemen komen bij verlies had verlaten. Alle 33 inzittenden kwamen om. van het brevet om medische redenen. - eASA moet onderzoeken of vliegers legaal antidepressiva kunnen ge- vOOrkOmen bruiken en mogen vliegen onder medisch toezicht. Hoe kunnen we ongevallen als die met de Germanwings A320 voorko- - De World Health Organisation, de eU en Duitsland moeten het makke- men? Vrij snel na het ongeval, toen duidelijk begon te worden dat er lijker en duidelijker maken voor medici om zonder risico melding te zelfmoord in het spel was, pasten veel luchtvaartmaatschappijen, soms maken van ziekte wanneer sprake is van gevaar. onder maatschappelijke druk, de cockpitregels aan. moet een van de - eASA moet zorgen dat europese luchtvaartmaatschappijen hulpgroe- vliegers naar de wc, dan moet iemand van het cabinepersoneel tijdelijk pen inrichten waar vliegers op vertrouwelijke basis met problemen te- in de cockpit plaatsnemen. Deze maatregel werd door een eASA-task- recht kunnen. force overgenomen, met de kanttekening dat na een jaar moet worden geëvalueerd. Bron: Accident on 24 March 2015 at Prads-Haute-Bléone (Alpes-de- Na uitgebreid onderzoek kwam de BeA in maart 2016 met een aantal Haute-Provence, France) to the Airbus A320-211 registered D-AIPX veiligheidsaanbevelingen: operated by Germanwings/BEA.

het vliegtuig

Type Airbus A320-211 Registratie D-AIPX Constructienummer 147 eerste vlucht 29 november 1990 Motoren 2 x CFMI CFM56-5A1 turbofans vlieguren 58.313 uur vluchten 46.748

de Bemanning

Gezagvoerder man, 34 jaar vliegervaring 6.763 uur vliegervaring op type 3.811 uur Copiloot man, 27 jaar vliegervaring 919 uur vliegervaring op type 540 uur Schakelaar van de cockpitdeur.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 50 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016 77

74-75-76-77_ongeval.indd 77 18-04-16 15:08 volgende maand colofon (Onder voorbehoud van actuele ontwikkelingen)

Piloot en Vliegtuig is een maandelijkse Distributie uitgave van: eisma Businessmedia Betapress, Gilze Celsiusweg 41, 8912 Am Leeuwarden Postbus 340, 8901 BC Leeuwarden jaarabonnement (12 nummers) junI 2016 +31(0)88 29 44 800 telefoon Prijs per 1 oktober 2015: +31(0)88 29 44 850 fax Nederland: € 109,50 (incl. btw) p.j. www.pilootenvliegtuig.nl De abonnementsprijs voor alle landen buiten Nederland op aanvraag. AERO 2016, de hoogtepunten egbert van Hes, algemeen directeur Gerbert Tiecken, uitgeef directeur Abonnementenservice: Traditiegetrouw wordt het luchtvaartbeurs- +31(0)88 22 666 48 uitgever Abonnementen kunnen op elk gewenst tijdstip seizoen geopend met de AeRO in het Gerbert Tiecken ingaan. Opgave via www.pilootenvliegtuig.nl of bij onze klantenservice. Abonnementen lopen Duitse Friedrichshafen aan de Bodensee. Hoofdredacteur automatisch door, tenzij uiterlijk 30 dagen voor Drs. Ruud Vos de vervaldatum bij onze klantenservice wordt We bezochten uiteraard deze grootste eu- [email protected] opgezegd via telefoonnummer: +31(0)88 22 ropese General Aviation-beurs en berich- 666 48. Ook voor informatie over uw lopende Eindredacteur a.i. abonnement kunt u met onze klantenservice ten over de belangrijkste ontwikkelingen. michaël Koornneef contact opnemen. [email protected] Want er spelen zich momenteel meerdere zaken af die het vermelden waard zijn. Klantenservice Redactie-adres Postbus 340, 8901 BC Leeuwarden Postbus 340, 8901 BC Leeuwarden +31(0)88 22 666 48 [email protected] +31(0)88 29 44 800 Kissing Fifi Redactie Piercarlo Ciacchi draait barrel rolls om Goof Bakker, Jan Cocheret, Henk Heiden Leveringsvoorwaarden, de gigantische bommenwerper, die Columns zie www.eismamediagroep.nl Goof Bakker, Jan Cocheret, door de dikke Floridijnse morgenlucht Hans Heerkens Piloot & Vliegtuig werkt redactioneel samen met ploegt. “ik zit back seat”, zegt Goof Flight international, FlugRevue en Aerokurier. Redactiemedewerkers Bakker, “en schiet platen van deze on- Goof Bakker, Jan Cocheret, Henk Heiden, Hans Heerkens, Dennis Jonker, Koen Aerts, waarschijnlijke aanblik. Op mijn ne- edwin Borremans, Ary Ceelen, Wim Das, Stefan Degraef, Henk Duivenvoorden, enrico evers, gende verjaardag kreeg ik een bouwdoos van deze gigant. ik had nooit gedacht er ooit Cor van Gent, Hans Heerkens, Jozef mols, Kees Otten, Harro Ranter, Roger Soupart, Ben Ullings, Bankrelatie Eisma Businessmedia eentje in werkelijkheid gezien. Nu hang ik zelfs ernaast!” Hans de Vries, Fred Willemsen BV: Rabobank Leeuwarden-Noordwest Friesland Postbus 769 Aan dit nummer werkten mee: 8901BN Leeuwarden erik Brouwer, Charlot engels, Koos Heemskerk, Banknr: 0335434991 Richard Lakerveld, marcel Nijdam en Thijs iBAN: NL64RABO0335434991 IL 114 opnieuw in productie Postma BiC: RABONL2U

Door het slepende conflict tussen Oekraï- Advertenties Algemene voorwaarden Patricia van der Werf Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uit- ne en Rusland is Rusland gedwongen [email protected] gave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen een belangrijk onderdeel van zijn defen- +31 (0)6-20603448 in een geautomatiseerd gegevensbestand, of eugenie von ende openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige sieplanning te herzien. De terugkeer van [email protected] wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door +31 (0)6-46261686 fotokopieën, opnamen, of enige andere manier, de iL 114 is daarvan een goed voorbeeld. zonder voorafgaande schriftelijke toestemming Advertentiecoördinatie van de uitgever. Op alle aanbiedingen, offertes Want door het wegvallen van de geplan- Linda van der Lans en overeenkomsten van eisma Businessmedia +31(0)88 29 44 855 B.V. zijn van toepassing de voorwaarden, welke de Antonov An-140 moet ilyushin nu het [email protected] zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel ontwerp van de iL 114 fors aanpassen en te Leeuwarden. Marketingcoördinatie Uitgever en auteurs verklaren dat deze uitgave opnieuw in productie nemen. Stephanie Hofman op zorgvuldige wijze en naar beste weten is +31(0)88 29 44 844 samengesteld, evenwel kunnen uitgever en [email protected] auteurs op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van de informatie. Vormgeving ZeeDesign Ferryvlucht KDHL-EHGG Van Aylvaweg 38, 8748 Ce Witmarsum moderne vliegtuigen worden na ver- +31(0)517 34 30 00 koop niet ingekrat, maar overgevlogen Druk © 2016 eisma Businessmedia Veldhuis media BV, Raalte iSSN: 1381-1827 van de fabriek naar de nieuwe eigenaar. Dergelijke ferryvluchten gaan vaak over land, zeker binnen europa. Anders wordt het als er een splinter- nieuwe Cirrus SR22T vanaf de fabriek in Duluth (KDHL) naar Groningen (eHGG) moet. Dan ben je zo maar drie dagen onderweg. adverteerdersindex Aeglia 32 international Aviation Support 79 AiS Vliegopleidingen 15 iST Flighttraining 6 AOPA (Aircraft Owners & Pilots) 3 Liberty Lease BV 32 ASL NV 28 m. Koster & Zonen 80 Honderd jaar Boeing Augsburg Air Service 21 mAF Nederland 43 CAe Oxford Aviation Academy 38 Oostwold Airport 43 Het begon allemaal met William e. Boeing en Dassault Aviation 2 PH-ALi.nl 43 Conrad Westervelt die in 1915 vonden dat zij Dwarf 43 Prosim4U Vliegsimulaties 67 eisma Businessmedia bv 48,52,63 SimCenter Lelystad 48 een aanzienlijk beter vliegtuig konden bouwen ePST BV 59 Texel Airport NV 67 Flash Aviation 32 The Aviation Factory Belgium & The dan de bamboe-samenraapsels die voor de- George de Jong Optiek 6 Netherlands 15 H. ten Cate 6 Vliegschool Singles and Twins 48 monstratievluchten in de regio werden gebruikt. HeliCentre bv 32 Wings over Holland BV 67 in juni 1916 maakte hun B&W dan ook haar eerste vlucht. Daarmee werd onbedoeld de basis voor een wereldconcern gelegd.

Piloot en Vliegtuig HEAVY - Mei 2016 51 78 PILOOT EN VLIEGTUIG mei 2016

78_volgendnummer.indd 78 18-04-16 15:40 EAGERLY AWAITED BY PROFESSIONALS AND ADVENTURERS, DULY DELIVERED BY BREITLING: THE WORLD’S FIRST WRISTWATCH WITH BUILT-IN PERSONAL LOCATOR BEACON. A true high-tech gem, this multifunction electronic chronograph houses a dual-frequency transmitter compliant with the Cospas-Sarsat international satellite system specs and serving to launch alerts as well as to guide homing and rescue operations. It also features a revolutionary rechargeable battery and an unprecedented antenna system housed inside the titanium case. Breitling Emergency: life insurance on the wrist.

BREITLING.COM

CA107102_Emergency2015_Yellow_236x306_Piloot&Vliegtuig.indd 1 22.04.15 08:59