2 venderdi, ils 3 da matg 2013 La PRESChEnTazIun Da L’Emna L’Archiv svizzer da litteratura – tgirar la memoria litterara dal pajais

■ L’Archiv svizzer da litteratura (ASL) naziun da l’archiv da Giovanni Orelli a collecziunescha relaschs d’auturas l’ASL l’onn 1991 dà in stimul impur- ed auturs, da perscrutaders e criti- tant per collecziunar er relaschs d’autu- chers dal 20avel tschientaner fin al di ras ed auturs contemporans en lingua dad oz ch’èn liads tras lur vita ed ovra taliana. En ils ultims ventg onns è ques- al spazi cultural pluriling svizzer. ta collecziun vegnida schlargiada tras L’ ASL metta a disposiziun sias collec- l’acquist da divers archivs e relaschs da ziuns al public ed a la scienza a basa da persunalitads eterogenas sco Alice Ce- standards internaziunals e promova la resa, Anna Felder, Grytzko Mascioni ed valurisaziun da sias collecziuns cun ma- Alberto Nessi. nifestaziuns e publicaziuns. El publitge- scha regularmain il bulletin «Passim», la Las collecziuns en lingua revista «Quarto» e las actas da ses collo- rumantscha quis e sias dietas. L’ ASL maina ina sala Dapi il 1991 ha l’ASL reunì ina colleczi- da lectura, ina biblioteca da consultazi- un significativa da relaschs che repre- un cun ina documentaziun da stampa schentan las diversas persunalitads e ed ina collecziun da medias audiovisua- tendenzas entaifer il mund litterar ru- las. L’ onn 2011 è vegnida inaugurada la mantsch. Ina part da questa collecziun Sala Hermann Hesse sco sala d’exposi- è gia accessibla online, numnadamain ziun e da memoria. Grazia a la collavu- ils inventars dals suandants relaschs: raziun cun universitads e fundaziuns a Clo Duri Bezzola, Cla Biert, Gion De- livel naziunal ed internaziunal anime- plazes, Alexander Lozza (relasch parzi- scha l’ASL la discussiun sur da dumon- Differentas ediziuns tgiradas da l’Archiv svizzer da litteratura. al) e Jon Semadeni. das da las scienzas culturalas e filologi- Per ils ulteriurs relaschs pon ins con- cas en connex cun archivs litterars e lur Cun questa soluziun dispona l’ASL da- La genesa textuala ed il process da las litteraturas svizras duain dar in’invis- sultar in inventari word disponibel a collecziuns. pi il cumenzament da relaschs impur- scrittira èn ils champs da retschertga ta en il process da scriver e promover la l’ASL. Igl èn quai ils relaschs (parzials) tants sco quels da Corinna Bille, Blaise principals da l’ASL per tut las quatter confruntaziun cun auturas ed auturs da las suandantas auturas ed auturs: Re- Istorgia da l’instituziun Cendrars, Maurice Chappaz, Annema- litteraturas svizras. Ils projects da contemporans. to Caratsch, Gian Fontana, Margarita Il december 1988 ha Friedrich Dürren- rie Schwarzenbach e Carl Spitteler, da retschertga dal Fond naziunal svizzer Cur che la Biblioteca naziunala ha Gangale-Uffer (inclus ils relaschs da matt (1921–1990), autur renumà e cri- la remartgabla correspundenza da Her- permettan da scuvrir novs texts e con- acquistà il relasch da Herman Hesse è Giuseppe Gangale e da Giatgem Uffer), ticher ironic mann Hesse e da l’Archiv Rilke svizzer. texts e furneschan invistas en la dinami- ella s’obligada da crear ina sala en me- Peider Lansel, Andri Peer e Hendri Spe- ma incorrupti- Questas collecziuns han dapi alura pudì ca dal process da scriver. Ina basa da ret- moria dal scriptur. En in spazi cumplet- scha. La collecziun vegn augmentada bel da la vita vegnir amplifitgadas ed enritgidas con- schertga impurtanta constitueschan er tamain nov inaugurà il 2011 èn exposts cuntinuadamain cun materialias adat- politica e so- stantamain. Cun passa 250 fonds (per las bibliografias specificas che l’ASL manuscrits ed objects che tutgavan al tadas. ciala svizra, part parzials) d’auturas ed auturs sviz- metta a disposiziun online per promo- scriptur. La Sala Hermann Hesse è me- Dasper las lavurs d’archivaziun pro- surdà ses ar- zers e pli che 60 bibliotecas d’autur pos- ver ulteriurs studis davart singuls auturs demamain in lieu adattà per visitas gui- mova l’ASL en si’activitad currenta ed chiv litterar a seda l’ASL la collecziun la pli impurtan- e singulas auturas u davart tematicas dadas e re t schaviments che dat als giasts en collavuraziun cun partenaris adat- la Confedera- ta da documents relativs a las litteratu- che pertutgan l’Archiv. in’invista en la varietad tematica da tads la conuschientscha e la perscruta- ziun. Questa donaziun era dentant liada ras svizras dal 20avel e 21avel tschienta- Las publicaziuns da l’ASL sa drizzan l’ASL. In’exposiziun permanenta mussa ziun da la litteratura rumantscha en dif- a pretaisas da natira politica e culturala: ner. tant ad in public scientific e spezialisà manuscrits, brevs ed objects d’auturas ferents aspects. Tr anter auter èn quai Dürrenmatt ha giavischà la fundaziun Ils singuls relaschs ed archivs cumpi- sco er ad in public pli vast interessà per ed auturs da las quatter culturas linguis- contribuziuns en ils periodics da l’ASL d’in archiv naziunal da litteratura, nua glian notizias e sbozs, manuscrits e la litteratura. La paletta da publicaziuns ticas svizras. Ils documents envidan «Quarto» e «Passim», publicaziuns spe- che ses relasch possia vegnir archivà, in- dactiloscrits d’ovras litteraras, corre- cumpiglia sper la revista tematica d’entrar en il vast e fascinant univers cificas sco las actas dal colloqui «Lectü- ventarisà e dà liber a l’access per la ret- spundenzas, diaris, extracts da pressa, «Quarto» la newsletter periodica «Pas- dals relaschs. ras da ‹La müdada› da Cla Biert» u la- schertga e – grazia ad exposiziuns ed au- studis ed essais sur da la litteratura, bi- sim» ed ils «Puncts da vista» online. La vurs da perscrutaziun sco il project dal tras preschentaziuns – era ad in public bliotecas d’auturas ed auturs, ma era revista «Quarto» sa drizza cun ses nu- Las collecziuns en lingua Fondo naziunal svizzer davart «Tradizi- pli vast. En pli duain vegnir rimnads en documents audiovisuals, fotografias, mers tematics ad in public vast interessà tudestga, franzosa e taliana un e modernitad en la lirica dad Andri quest archiv ulteriurs documents da ovras d’art ed objects persunals da las per la litteratura. En las duas ediziuns L’ ASL ha l’incumbensa da rimnar docu- Peer». scripturas e scripturs da las quatter cul- auturas e dals auturs. multilinguas annualas vegnan pre- ments cun referiment a las quatter litte- En connex cun Andri Peer èn er da turas svizras. schentads auturas ed auturs da l’ASL e raturas svizras (e dapi la consegna dal re- menziunar las ediziuns «Essais, corres- L’ impurtanza da quest’iniziativa è Las relaziuns cun il public discutadas tematicas en connex cun lasch da Patricia Highsmith a Berna era pondenza e critica 1947–1994» ed «An- vegnida renconuschida immediata- Dasper las lavurs d’archiv ordinarias – l’archivaziun da lur scrittiras. Sper texts in pau englais) cun in accent particular dri Peer e ses temp en documents audio- main. Gia il zercladur 1989 è vegnì fir- collecziunar, zavrar, cataloghisar e con- litterars, essais ed artitgels tematics cun- sin il 20avel e 21avel tschientaner. visuals istorics. Intervistas, recitaziuns mà il contract d’ierta. Las lavurs con- servar ils documents – surpiglia l’ASL tegna mintg’ediziun er ina part illustra- Exempels per la collecziun en lingua da poesias, gieus radiofonics e critica lit- ceptualas ed administrativas èn vegni- era differentas lavurs scientificas, tran- tiva che preschenta documents or da tudestga èn ils relaschs d’auturas ed au- terara (1947–1982) or dals archivs da das aviadas dalunga ed ils 11 da schaner ter auter la realisaziun da publicaziuns l’archiv. turs sco Hugo Ball, Peter Bichsel, Her- Radio e Televisiun Rumantscha». Vi- 1991 – in mais suenter la mort da Fried- e da re t schertgas. Ad in public pli vast L’ ASL organisescha mintg’onn di- mann Burger, Erika Burkart, Friedrich tiers vegnan manifestaziuns sco la dieta rich Dürrenmatt – ha pudì vegnir inau- preschenta l’ASL singuls aspects da sias versas occurrenzas cun il scopo da pre- Glauser, Emmy Hennings, Hugo Loet- da commemoraziun en occasiun dal gurà l’Archiv svizzer da litteratura. collecziuns tras exposiziuns, occurren- schentar las collecziuns en maniera scher, Gerhard Meier, Adolf Muschg, tschientenari da Jon Semadeni u expo- L’ ASL è vegnì integrà en la Biblioteca zas litteraras, seminaris e curs. L’ ASL è adattada per in public pli vast. Inscun- Erica Pedretti, Annemarie Schwarzen- siziuns tematicas sco «Chauns e giats lit- naziunala svizra a Berna ed unì cun la era in center d’infurmaziun per las lit- ters cun auturas ed auturs e la preschen- bach e Robert Walser, sco era dal purt- terars» u «Brotlos? – dal scriver e dals secziun da manuscrits gia existenta. teraturas svizras. taziun da novas ediziuns sin il champ da ader dal premi nobel Carl Spitteler raps». ch’aveva surdà sco emprim ses relasch a la Biblioteca naziunala. Damai che au- turas ed auturs d’origins fitg divers scri- van en Svizra e davart la Svizra, vegnan Consultaziun conservads a l’ASL er ils relaschs (per part parzials) da l’autura americana Pa- Tut las collecziuns pon vegnir tricia Highsmith, da Hermann Hesse, consultadas per lavurs da ret- Rainer Maria Rilke, Ulrich Becher, Rolf schertga e studis scientifics, litter- Hochhuth e Golo Mann. ars, schurnalistics u editorials. Ils Ils relaschs istorics en lingua franzosa materials èn documentads per conservads en la Biblioteca naziunala gronda part en maniera conven- cumpiglian tranter auter l’autura ed ils ziunala cun catalogs e glistas d’in- auturs Blaise Cendrars, S. Corinna Bil- ventar, ma successivamain figure- le, Maurice Chappaz, Bertil Galland, schan els era en il catalog online Eugène Rambert, Gonzague de Rey- da la Biblioteca naziunala numnà nold e William Ritter. Quests relaschs «Helveticat». La consultaziun è han furmà la basa per ulteriurs acquists pussaivla be en la sala da lectura suenter la fundaziun da l’ASL. Uschia da l’ASL a basa dals contracts per han ins acquistà tranter auter ils relaschs ils singuls relaschs e dal regla- dad Étienne Barilier, Georges Borge- ment da consultaziun. aud, Jacques Chessex, Anne-Lise Gro- béty, Roland Jaccard, Agota Kristof, Alice Rivaz, Grisélidis Réal, Yvette Z’Graggen e Walter Weideli, e la biblio- teca da Jean Starobinski. Ulteriurs re- La preschentaziun laschs cumpiglian la critica litterara e Dossier «Archiv svizzer da litteratura» l’istorgia editoriala. Dasper la collecziun da singuls ma- Dapli infurmaziuns nuscrits en lingua taliana avant maun chatta.ch/?hiid=220 P. Alexander Lozza – exempel per in relasch rumantsch accessi- La collecziun da l’ASL cumpiglia auturas ed auturs da tut las gia avant la fundaziun da l’ASL en la Bi- www.chattà.ch bel online. quatter linguas naziunalas. blioteca naziunala, ha en spezial la do-