BOTIM I “NACIONAL GROUP” VITI XI BOTIMIT Nr. 506 26 MAJ -1 QERSHOR 2019 ÇMIMI 50 LEKË / 0,30 EURO BOTIM I “NACIONAL GROUP” Gazetë VITI javore, XI letrare BOTIMIT & kulturore, e përditshme online Nr. 507 1-8 QERSHOR 2019 ÇMIMI 50 LEKË / 0,30 EURO

GazetëDrejtor: Mujë Buçpapaj javore, letrare & kulturore, Ish-kinostudio “Shqipëria e re”, Tiranë e përditshme online aciona 068 20 74 316 Adresa: Mob: www.gazeta-nacional.com ne-mail: [email protected] e-mail: [email protected]

Medaljen për çmimin e tërhoqi i biri më 1989 Kongoli iu bashkua avangardës së viteve'90 Boris Pasternak, shkrimtari Evolucioni i individualitetit që Cmimi Nobël i solli krijues të Fatos Kongolit aq shumë vuajtje prej në marrëdhënie me komunistëve sovjetikë avangardat shqiptare Nga ENDRIT SHTYLLA faqe 15 Nga PROF. DR. KLARA KODRA faqe 4-5 EDITORIAL Si Namik Mane groposi nën dhe librin në internim, për t’ia fshehur sigurimit “Letërsia Drejtor: Mujë Buçpapaj bashkëkohore Ish-kinostudio “Shqipëria e re”, Tiranë acionaarbëreshe” 068 20 74 316Namik Mane dhe Bilal Xhaferri, fati i Adresa: Mob: www.gazeta-nacional.com ne-mail: [email protected] Nga Prof. Dr. Gjovalin Shkurtaj e-mail: [email protected] Historia e arbëreshëve të Italisë, tradi- tat, kultura dhe gjuha e tyre, të ruajtura për librit të përbashkët “Siluetë në errësirë” kaq shekuj në dhe të huaj, Nga Agim Bajrami si dhe letërsia artistike, folklori e veprimtaria SHBA-të nderojnë themeluesin e gazetës “Ilyria” dhe lobistin e njohur shqiptar në Washnigton atdhetare në të mirë të Lobisti i njohur shqiptar në SHBA i shkruan drejtorit të gazetësShqipërisë janë “Nacional”ndjekur kurdoherë me dëshirë nga Dritëroi më tha: "Kështu si ti e kam pësuar unë"... shkenca shqiptare, nga Sa dashuri të shkollarët dhe studentët. Ato janë bërë objekt studi- rrejshme më japin Faqe 14-15 8 FAQE Poezi nga Hamit Aliaj Broduej Harry Bajraktari: i Tiranës Ditët e shkollës sime FAQE 18 FAQE Nga Dr. Orhan Sakiqi DritëroPoemë nga Ferik Ferra Agolli një

Po kush e kishin emëruar kështu, me emërin Të vërtetat e “Gazeta “Nacional”, kae rrugës së famëshme të N.Y, këtë pjesë të rrugës Dibrës? Këta ishin disa nxënës të shkollës 10 korri- epërme ku, më vonë maturantët e parë FAQE 22 FAQE të gjimnazit “Sami Frashëri: S Poezi ngashkrimtar Agron Tufa rebel dhe Faruku, Bujari, Agroni, Agimi, Kristaqi, Kujtimi, Fisniku, afirmuar e po afirmonKostandini vlerat etj, si edhe vajzat Takim me një Ivona, Nezi, Shpresa Fatbard- Kongresi Amerikan showgirl FAQE 9 FAQE ha etj. Ajo pjesë rruge që nga 9 FAQE rruga barikada deri në sheshin mbrojtës Tregim nga Konstandin Dhamo i dobtëve Faqe 21 nderon familjen e tona kombëtare” Mundësia e së Harry Bajraktarit keqes

NATYRAL 10 FAQE VITA ËSHTË NJË MARKË Tregim ngaNga Shirli Xhekson FRROK ÇUPI faqe 12 MBAHET EDICIONI I ESEJA PEDAGOGJIKE E faqe 5 DYMBËDHJETË DR. BARDHYL MALIQIT I “PRANVERËS POETIKE “ DETYRAT E SHTËPISË” Kuptimi DURRSAKE MË FUTI NË LOJË i jetës FAQE 21 FAQE Nga LOLA SHEHI NGA DR. DANICA VUKELIC Nga Ilir Zhiti “DY TALENTE PRODUKTESH NATYRALE QE SPIKASIN NE Pas deklaratësVLERA DHE VIRTYTE së kryeministres serbe, Ana Bërnabiç për shqiptarët se “kemi të bëjmë me njerëz nga mali” , TE LARTA

Nga Bashkim Kadiu EDITORIAL po ribotojmëTË fjalimin Eta PARFUMERISËGjika eLenada At Gjika Gjergj Fishtës në Konferencën & KOZMETIKËS e Paqes në Paris, mbajtur 100 vjet më parë Trashgimia CMYK etno-kulturore pellazgo-iliro-arbërore në trevënOfrojmë e Çamërisë një gamëKur të gjerë të produktesh tjerët Parfumerie ishin dhe mbi Kozmetikë, pemë nga vendenë Kaukaz, të ndryshme të botës që janë të certifikuara dhe të kontrolluara e që dallohen Nga Prof.Dr.Selman Sheme për përmbajtjet e tyre natyrore përgatitur nga duart e profesionistëve të Çdo popull, qoft ë antik apo mesjetar ka prejardhjen e vet gjenetike, shqiptarët ishin qytetar në Ballkan mirënjohur në këtë fushë. nga e cila ka trashëguar territorin, gjuhën, kul- Hava Bekteshi interpretoi më 25 maj 2019, në kuadrin e projektit “Stadtlied” (Kënga e qytetit) turën materiale, kulturën shpirtërore dhe shoqërore dhe në disa rasteJemi edhe marka ideale kur doni të zgjidhni produktet bimore natyrale që të bëjnë emrin e tij. Të gjithë këto Anmiku komponente përbëjnëtë ndihesh më mirë dhe i/e veçantë/e. në shtëpi

Faqe 14-15 8 FAqE Tregim nga ERNEST KOLIqI Femijët,Ajo familjaçfarë i karakterizon këto produkte është natyraliteti dhe dobia e tyre pa dhe shkolla Kozmosi efekte anësore. i yllëzuar FAqE 18 FAqE shqiptare Poezi nga Moikom Zeqo

Nga Prof. Fran Gjoka Tipar dallues i shërbimeve është: cilësia, shumllojshmëria, profesionaliteti,Kur çelin Kujdesi ndaj fëmijëve është dhe duhet të jetë kryefj alë e shoqërisë.ekperienca, Kanë respekti, puna me përkushtim për të siguruar për ju produktet mëkajsitë qenë të suksesshme ato S 22 FAqE Tregim nga Dibran Demaku periudha apo ata brezatë reja.që kanë pasur këtë përkujdesje ndaj fëmijëve, duke fi lluar Intervista\ nga familja si qelizaNatyral bazë Vita kujdeset që Shqiptarjatë merrni më të mirën qënga natyra futi po ashtu kujdesemi e shoqërisë, nga shkolla, Flet për "Nacional" FAqE 9 FAqE e cila ka qenë dheqë është klienti të ngelet gjithmonë i kënaqur. 9 FAqE poeti Visar Mborja vendi ku fëmijët mësojnë Faqe 17 çift elinë në Filharmoninë Prozë nga: MILTIADH DAVIDHI SALI FRANGU e Hamburgut SPIRO MëHILLI AZEM BALIAJ

FAqE 6-21 FAqE VALBONA LOLA ROBERT MARTIKO PARADA SHQIPTARE  MBRRIJNË PRESIDENTI META MERR NË NJU JORK EDHE VESHJET PJESË NË FESTIVALIN Poezi nga: FOLKLORIKE TË KRAHINËS E PARË MBARËKOMBËTAR TË ENRIETA SINA JETA DULA SHQIPTARE ÇAMËRIA KËRCIMIT TË TROPOJËS ANILA TOTO MUSTAFA SPAHIU

FAqE 6-21 FAqE ILIR BALILI LIVIA ZABELI Faqe 21 Nga Fran MULAJ Faqe 2 Për n jë bukuri natyrale

www.natyralvita.com

CMYK E Diel, 2 qershor 2019 2 ••• reportazh

Presidenti Meta merr pjesë në Festivalin e Parë Mbarëkombëtar të Kërcimit Kërcimi i Tropojës, kryevepra e trashëgimisë shpirtërore të kombit

Nga Fran MULAJ “Festivali organizohej nga shoqata “Kërcimi i Tropojës” me president koreografi n Skënder Haklaj ‘Mjeshtër i Madh’ me mbështetjen e bashkisë Tropoje dhe përkujdesjen e Ministrisë se Kulturës.”

Për dy dite radhazi ne prehër te alpeve, banoret e qytetit Bajram-Cur- ri ishin ne feste. Atmosfera festive ndjehej ne te gjitha sheshet e rrugët e qytetit. Ritmi i tupanëve dhe hapat e kërcimtareve pjesëmarrës ne ketë festival, te ardhur nga trevat shqiptarë bënin qe jehona te ndjehej ne te gjithë vargmalet e alpeve.

Festivali organizohej nga shoqata “Kërcimi i Tropojës” me president koreografi n Skënder Haklaj ‘Mjeshtër i Madh’ me mbështetjen e bashkisë Tropoje dhe përkujdesjen e Ministrisë se Kulturës. Si prolog ishin grupet fi tuese te konkurrimit mes shkollave 9 Vjeçare e te Mesme organizuar 2 Dite me pare. Për te hapur ketë event artistik mbarëkombëtar iu dha fj ala ‘Mjeshtrit te Madh’ veteranit te artit Tropojan AliMula. Te pranishmit i përshëndeti edhe zv/Kryetari i Bashkisë Tropoje z. Astrit Margjeka. Siparin e festivalit e hapi grupi i valltareve te shoqërisë kulturore artistike “Ardhmëria” Gjakove për te vijuar me grupin e Shtëpisë Kulturore Artistike “Brezat” Shkodër, grupi i Pukës, Shtëpia Kul- turore Artistike “Liria” e Tuzit Mal i Zi dhe Shtëpia Kulturore Artistike “TradFolk” Tirane. Ne alterimin e grupeve konkurruese ishin te ft uar këngëtaret e karrierës; Leke Pecnikaj, Vitore Matoshi dhe AdaGjyriqi. Për Me çmim te trete – Burimore Puka, ishmeve homazh për artistet Tropo- dhanë krahë e qe te ngulmojmë qe vlerësimin e vlerave artistike te kësaj Bube Mici, Haxhi Hoxha dhe Hajrie Plave-Gucia janë qe bene shume për arritjen e kjo vlere e trashëgimisë tone kom- veprimtarie madhore ishin ft uar një Haklaj. Përpunuar ‘Shqiponjat e Dukagjinit’ artit Tropojan ne majat me te larta bëtare, siç është kërcimi i Tropojës te juri mjaft profesioniste me kryetar Rradhen e konkurrimit e nisi grupi Gjakove te artit tone kombëtar dhe tani nuk kaloje ne ruajtje te UNESC-os z. ArjanÇukniçi dhe anëtar z Genc i SHKA ‘Maja Karafi li’ Plave-Guci rrojnë më qe nga e madhja Fatime Kastrati, HelkaSaraci, AndreaKokeri per te vazhduar me Matin, Dibren Veprimtaria u mbyll me urimin Sokoli, Ali Logu, Sokol Arifi , Shaban Shumë i emocionuar të merrja pjesë dhe kompozitori Kole Susaj ‘Mjeshtër dhe mbyllur me artistet e SHKA e vazhdimësisë dhe te takimit ne Mula, Isuf Gosturani, Sali Doci etj. sot në Festivalin e Parë Mbarëkom- i Madh’. ‘Shqiponja e Dukagjinit’ Gjakove. festivalin e dyte mbarëkombëtar te Kumtuar edhe njerëzit e letrave bëtar "Kcimi i Tropojës". Është thel- Nata e dyte nisi me një urim mirë- Te gjitha grupet konkurruese sollën kërcimit. shqipe Petrit Zëneli, Lulëzim Logu, bësore të jemi krenarë për këto the- seardhje nga Presidenti i Republikës vlerat burimore qe përfaqësonin si Ne funksion te festivalit nga shoqata Skënder Hoxha (Poet), Kryetari i sare të trashëgimisë tonë kulturore, z Ilir Meta nga kryetari i Bashkisë dhe evoluimin e përpunimin e valles kulturore “XhelalGosturani” u organ- shoqatës se ‘Krijuesve’ Peje, si dhe të ruajmë këngët, vallet e traditat dhe Tropoje z. Besnik Dushaj i cili shpre- tradicionale duke vene dore koreo- izua promovimi i botimit studimor koreografet Maestro Arjan Suknici t’i trashëgojmë ato brez pas brezi. hu dhe mbështetjen e pa kursyer ndaj grafi ke. “Aty ku trupi fl et” me autor “Mjesh- e Genc Kastrati duke u ndalur tek Organizimi i festivaleve të tilla jep kësaj vlere te trashëgimisë shpirtërore Ne mbyllje, juria beri vlerësimet për- trin e Madh” studiuesin, interpretues- ndihmesa qe u jep ky libër studimor një kontribut të jashtëzakonshëm për te kombit. Pastaj përshëndeti zoti Ilir katëse: in dhe koreografi n tropojan Skender zhvillimit shkencor te artit koreo- këtë qëllim. Meta duke bere edhe shpërndarjen e Me çmim te pare - Burimore ‘Brezat’ Haklaj. grafi k shqiptar. Falënderoi te pran- Kcimi i Tropojës, kjo pasuri kom- diplomave te kurseve 3 vjeçare te dre- –Shkodër Hapi veprimtarinë kryetari i shoqatës ishmit autori z. Haklaj për vlerësimet bëtare që shpalos vlerat kaq patri- jtuara nga mjeshtri Skender Haklaj, Përpunuar ‘Iliria’ –Tuzit z. Ali Syla përshëndeti zv. kryetari i e bëra duke u ndalur te pasioni i tij i otike, krenare dhe fi snike të Alpeve si ne Tropoje edhe ne Tirane, duke u Bashkisë Tropoje Z. Astrit Margje- hershëm qe e ka bere hajdut te stilit tona, e meriton të promovohet më shoqëruar nga një valle masive nga Me çmim te dyte – Burimore Mati ka. Pati edhe shume referenca nga dhe vlerave te kërcimit Tropojan. shumë dhe të bëhet pjesë e UNE- e sapo diplomuarit si dhe nga veter- e Dibra mësuesi veteran Z. Zenel Vidrica. Z. E mbylli duke falënderuar koleget SCO-s, trashëgimisë kulturore anet e valles Tropojane, pjesëmarrës Përpunuar ‘TradFolk’ –Tirane, ֝֝.Xhevde Mala solli ne kujtese te pran- e bashkëpunëtoret nder vite qe me botërore ne shume veprimtari kombetare si: ‘Ardhmëria’ –Gjakove

Bordi Editorial Nderkombetar i revistës “Nacion- 1. Prof. Dr. Frederick Turner (USA), (Professor, UTD) 9. Prof. Dr. Milazim Krasniqi, Universiteti i Prishtinës 15. Pr. Dr. Avzi Mustafa, Universiteti i Shkupit 2. Prof. Dr. Ed Garcia (USA), (Professor, retired) 10. Prof. Dr. Albin Sadiku, Qendra Albanologjike, Prishtine 16. Michael Agustin, Gjermani 3. Dr. Rati Saxena (India), (Drejtoreshë e revistes “Kritya”) 11. Prof. Dr. Shaban Sinani, Qendra e Stud. Albanaologjike, Tiranë 17. Naim Araidi, poet, Izrael 4. Mai Van Phan (Vietnam), (Poet Professional, Vietnam) 12. Prof. Dr. Ardian Marashi, Qendra e Stud. Albanologjike, Tiranë 18. Dr. Rovena Vata, Qendra e Stud. Albanologjike, Tiranë 5. Prof. dr. Vasil Tocinovski, Shkup/Skopje 13. Prof. As. Dr. Ukë Bucpapaj, Univeristeti i Tiranës 19. Prof. As. Dr. Anton Papleka, Tiranë 6. Akademik Fabijan Lovriç (Prof. Dr), Knin, Kroaci 14. Prof. Dr. Nuridin Ahmeti, (Hulumtues në Degën e Historisë) 20. Prof. Dr. Bahri Beci, Tiranë 7. Prof. Dr. Basil Schader Zvicer, Universitetit i Cyrihut, albanolog 15. Prof. Dr. Sadik Bejko, Universitei i Tiranës 21. Prof. Dr. Klara Kodra, Tiranë 8. Prof. dr. Gjovalin Shkurtaj, Akademik, Tiranë 14. Dr. Nail Draga, Ulqin, Mail i Zi 22. Prof. Dr. Laura Smaçi, Qendra e Stud. Albanologjike, Tiranë Diel, 2 qershor 2019 kritikë ••• 3

Rreth vellimit me lirika “Të isha ndryshe” i poetes Enrieta Sina VARGJE SI GUASKA MARGARITARËSH

“Kjo lloj poezie e sinqertë, nuk mund të mos marrë përsipër funksionin e saj të rëndësishëm në rrugën e civilizimit bashkëkohor. Sot, më shumë se kurrë, vjershat e autores në fjalë mbrojnë vlera njerëzore, duke luftuar të keqen. Poezia e Enrietës, përveç faktit që di të godasë në shpirt, është gjithashtu edhe balsam.”

Gjithmonë më ka preokupuar ideja për të mundur të konsideroj artet, në përgjithësi, në aspektin SHPËRBËRJA e tyre iluminist në lidhje me efe- ktet që ato arrijnë të përcjellin në NË QELIZË…. shoqërinë njerëzore. Sigurisht, një këndvështrim i tillë nuk do të Mu mpinë këmbët dhe s’munda të eci mungojë as këtë radhë, nga ana Gishtrinjtë nuk di si u shpërndan’ ime, përderisa bëhet fjalë për tu Sytë kërkonin veten rrugës lodhur shprehur rreth vëllimit poetik të Në port’-jete dëshirat nuk u panë autores së talentuar, Enrieta Sinës, Çudi…?! tashmë të njohur në Shqipëri apo Ishtë shpërbërja në qelizë gjetkë. Paraprakisht më duhet të vë në E ushqeva më dritën e Hënës dukje se poetët nuk arrijnë dot, Më qumështin e Zanave nga malet të shpëtojnë botën nga e keqja. Me nektarin e luleve të majit Por, duke filluar nga Homeri i Pashë tek vraponin shtojzovallet panjohur dhe duke përfunduar Çudi…?! te nobelisti anglez, Harold Pinter, Shpërbërja qesh dhe s’ndalet mund të thuhet se, poetët, arrijnë Iu luta me lotin e syve, mos! të shpëtojnë fisnikërinë e shpirtit. lohen tingujt ekzistencialistë të jetës pothuajse të përhershëm hapësirën Mos m’i prek sytë,dritë të shoh Këta, brenda kufijsh të kufizuar, njerëzore, lexuesi arrin të admirojë lir- dhe kohën. Qoftë edhe për disa çaste, Këmbët të ecin mos i pengo bëjnë gjithashtu të mundur, të izmin, përsosmërinë ideale të kërkuar ajo sikur kërkon të shkëpusë, të Duart si do shkruajnë po u mpinë?! shkëlqejë inteligjenca pozitive në një bote jo reale, rikthimin pas në xhvasë njeriun nga koha, e cila rend Çudi?! kudo në botë. Për më tepër, duke të kaluarën, me kaq shumë hije dyshi- përherë e pamëshirshme, për këdo. Shpërbërja në çast ulërin’ penetruar në labirintin e errët të mi dhe ëndrra të parealizuara, në një Poezitë e Enrietës përherë dinë të politikave të mbrapshta dhe të përpjekje ndoshta diçka të suksesshme, prodhojnë sensacione të këndshme Ajo ish diku përballë e lartë politikanëve në përgjithësi, edhe për të shkarkuar nga supet një pjesë të për lexuesin. Duke gëzuar në vetvete Me një pushtet që s’e mendoja sipas mendimit të një presidenti barrës shpirtërore të grumbulluar nga cilësinë apo atë vatrën e ngrohtë, të Qeshi si e luajtur në mesnatë të shquar amerikan, si Xhon Ficx- jeta. Duke lexuar poezitë e Enrietës, mrekullueshme, të mendimit pozitiv, Asgjë nga ajo nuk po dëgjoja herald Kenedi, më duhet të vë në jo pak herë mu duk se gjendesha duke vjershat ndihmojnë edhe në aspek- dukje se, kur pushteti shtyn nje- dalluar ato shkallët e larta, tepër të tin e vlerave morale. Ndeshemi me Përpëlitur ftohtësisë kaloi nata riun në arrogancë, poezia të bën çuditshme, transparente, magjike, në gjithfarë vargjesh me karakter të Herë gri dhe herë errësirë mbjell të kujtosh mrekullinë e të qenit përpjekje të vijueshme, për të rrethuar dallueshëm intensiv, me një vijim Prita shpërbërjen që të vinte në jetë. Kur pushteti korrupton, kështjella të larta, të shtrira madje ne të pafund imazhesh, që nuk e lënë Një agim tjetër të më sjell poezia purifikon shpirtin e njeriut. pafundësinë e vet universit. Dhe, si në të qetë mendjen dhe ca më shumë Megjithatë, kur një lexuesi i të gjitha poezitë me vlera shpirtërore, zemrën e lexuesit. Dhe kjo, për hir I dëgjova zërin në prag dere bie në dorë një libër poezie, nuk akoma më e çuditshme mu shfaq ideja të kreshendos së emocioneve. Në Po bisedonte thjesht nën zë mund të pretendohet kurrsesi në kokë, kur mendoja se këto shkallë poezinë e Enrietës gjen të shprehur Me një vajzë krejt të artësuar që ai do të arrijë të zbulojë diçka magjike përpiqet t’i hedhë poeti, i cili, gjuhën e ndjenjave të pastra, të lirisë Dashuruar ish ajo me të konkrete në vargjet e lexuara. Por, në fund të fundit, nuk është asgjë tjetër dhe atë të një lloj paqeje të bukur prej një poezie me vlera estetike, përveçse njeri. Diçka që do të thotë se filozofike, me karakter etik, e cila Çudi…?! lexuesi ka për të ndier sigurisht, ai është gjithashtu një produkt material, lidhet edhe me fisnikërinë e shpirtit Erdhi ndryshe shpërbërja qelizës diçka të bukur dhe fisnike e cila me një afat të caktuar skadimi jetësor të vet autores, e cila ka arritur të për- Brenda meje me tjetër pushtet do ta bëjë atë, vetë, të dallojë aq mbi tokë. shkojë një jetë dinjitoze. Është diçka Por sa dashurinë ajo takoi shumë prej pjesës tjetër të sho- Duke lënë mënjanë konsideratat që nuk mungon të reflektohet edhe Më vështroi dhe u largua shpejt… qërisë. Qiejt bëhen për të akoma rreth karakteristikave formale të poe- në vargjet e librit. më të bukur dhe të ndritshëm, zisë: siç janë ritmi, rima, rreshta dhe Kjo lloj poezie e sinqertë, nuk Flokartën e pashë të më afrohej kur të bien në dorë, për të lexuar strofa, unë munda të admiroj gjithashtu mund të mos marrë përsipër funk- Buzëqeshte ëmbël dhe me mall vjershat plot hijeshi të Enrieta te libri i Enrietës atë amplifikimin per- sionin e saj të rëndësishëm në rrugën Në hark qiellit dukshëm më tregonte Sinës. Pra, poezinë ne vetëm fekt, përherë me një natyrë të spikatur e civilizimit bashkëkohor. Sot, më Rrugën që përshkon, askush s’e ndal… mund ta ndiejmë. Nuk mundemi poetike, që poetesha arrin tu bëjë me shumë se kurrë, vjershat e autores në kurrsesi ta shpjegojmë atë. Mbasi sukses sinjaleve, sado të vogla, të cilat fjalë mbrojnë vlera njerëzore, duke

është vetë natyra e kësaj lloj gjinie kanë lindur në shpirtin e saj. Gjen aty luftuar të keqen. Poezia e Enrietës, të veçantë të letërsisë e tillë, që prova të jetës njerëzore më shumë se në përveç faktit që di të godasë në SI LAKURIQI I NATËS nuk na jep neve kurrfarë mundë- çfarëdo etyd me karakter sociologjik. shpirt, është gjithashtu edhe balsam. sie apo shtegu, për ta diskutuar Autorja na ndihmon për të kapur fillin Ndërkohë që, në fund të librit varg- atë në thellësi. Në fund të fundit, Njerëzit që ecin nën hije, verbohen nga e vërteta e dhjetëra përfytyrimeve fantastike. Ajo jet, si guaska margaritaresh, detesh Janë të heshtur në mjegullajën e tyre dhe kënaqen po ashtu në një tufë me vjersha, përse do na krijon mundësinë për t’i stimuluar apo oqeanesh të ngrohtë jugorë, të na duhej të pretendonim, për Duke fluturuar si lakuriqët e natës verbuar nga dielli ato nga pikëpamja mendore. Na lejon vetvulosen, siç ndodh me të gjitha Miopia e jetës përplaset për të kërkuar errësirën të mundur të kuptonim histori të futemi në të njëjtën valë ndjeshmërie poezitë cilësore, për të mos arritur të caktuara të jetës njerëzore, Aty kanë mbretërinë e tyre edhe pse e pa lakmuar nga të tjerë me botën e civilizuar të poetëve cilësorë, të mësosh prej tyre asgjë konkrete. Ata ndjejnë vetveten brenda kufijve të saj murengritur përderisa vetë jeta është njësoj si duke u ndarë njëkohësisht nga verbëria Vetëm të thithësh fisnikërinë e shpir- poezia: e pazbërthyeshme, mis- I kam takuar këta njerëz lakuriq nate edhe pse anonim klasike e turmave njerëzore, që aq tit të vargut... Mbuluar nën një petkë të arnuar nga ëndrrat e vrara terioze, enigmatike. Dhe, për më shumë u gjendën të stimuluara nega- Në përfundim do të dëshiroja të tepër, aq shumë e vendosur për Në rrugë të baltosura gjurmë nuk lënë ,vetëm hije tivisht prej poetësh me një të kaluar të shtoja se rreshtat poetikë të Enri- Mes erës, reve dhe shiut, ngrenë trajektore trishtimi t’i mbajtur sekretet të fshehura përbindshme, fatale, për vetë vëllezërit, etës, edhe për hir të faktit se kemi përjetësisht. Ndoshta, të mbyl- Përplasur krahët në një fluturim me zë çjerë bashkëkombësit e tyre, pa përjashtim: të të bëjmë me një grua poeteshë, Si kukuvajka qëndrojnë aty ku mbin nata lura me çelësa të padukshëm, frikësuar, varfëruar e poshtëruar deri në përbëjnë një poezi të dyfishtë. Do hyjnorë... Mos u hidhni vështrimin të mjerëve, të verbuar palcë. Pra, poezia moderne e autores në të përbëjë një rast i papërsëritshëm Mes agimeve tona ku dielli ngroh dhe lulet çelin Nuk do të mund të ndodhte fjalë mëson lexuesin edhe për të qenë i për këdo, mundësia për t’i lexuar ndryshe edhe me vëllimin poetik Ne dimë të fluturojmë me vështrim të pastër ndershëm dhe human. këto vjersha... Duke shkelur mbi verbërinë. të Enrietës. Nëpërmjet vargjeve Në aspektin filozofik, poezia e Enri- të saj të mrekullueshme, ku dal- etës nuk mungon së mbajturi në dialog ROBERT MARTIKO, shkrimtar.

E Diel, 2 qershor 2019 4 ••• prozë

Tregim nga Valbona Lola, Korce ATDHETARJA Ajo ishte një e diel e zakonshme Kryqi si gjithë ato ditë kur njeriu ka Nga Azem Baliaj nevojë ta flakë tej monotoninë e të fort të madhe m’u duk sikur mun- rendurit ,kur nuk do të mendosh gonte ajri . Ngjyrat më ngatërro- Po ngjiteshim drejt kalase se asgjë ,as për enët që të presin në heshin me njëra –tjetrën .Në sy mocme. Pas cdo hapi me dukej sikur lavaman ,as rrobat që duhen hek- ndieja një tik te shpejtë nervor. shkelja mbi vitet e harreses. Te har- urosur ,as se çfarë do të gatuash, Dritarja ishte e hapur e megjithatë reses londineze. Te ndarjes se trojeve apo kur fëmijët duhet të fillojnë une ndieja në mushkëri një nevojë te mia ne disa copa...Nje vajze e re me detyrat .Atë kohë desha t’ia kushtoj të madhe për t’u mbushur me shpjegonte. Me ate qytet po TAKO- vetëm vetes dhe Zotit ,doja të arrija frymë .Ishin pothuajse të gjithë HESHA per here te pare qe kur kishte ashtu në heshtje të plote një qetësi aty, si në një gjyq ku duhet të gjy- lindur qyteti, por, edhe qe kur kisha deri në adhurim dhe të meditoja kohet një kriminel I madh ,njeri lindur une. E thashe me ze ndjesine për gjëra të bukura .Isha ulur në i cili ka kryer krime të rënda dhe vajza qeshi. Hera e pare! Te dy rreshtin e fundit të stolave në kishë ndaj njerëzimit .Vështrimet e tyre keni faj tha vajza, edhe ti, edhe qyteti! dhe vëreja kupolën e madhe ,dritën kishin mbledhur të gjithe mllefin Sa here takohen dy shqiptar nga troje prane mbeses se shtrenjte. Dy fem- e çuditshme që futej nga xhami I dhe urrejtjen ,e ndieja veten si një te papara bashke me vite, si me magji, ijet e saj heshtnin sipas porosise se saj dhe fytyrat e shenjtorëve dhe pre e vogel në mes të një luku- te dyve u ndodh si ne urtesine: ku mamit. Aktivizoheshin vetem ne loje, të njerëzve që mbanin kokën e nie të madhe ujqërish .Çfarë kisha dhemb dhembi shkon gjuha. Ashtu ne mesime dhe ne darke. Teze, i tha ulur dhe luteshin ,kushedi çfarë bërë ?Çfarë do të ndodhte me mua na ndodhi dhe ne te dyve, mua e vajzes nje dite, pse nuk vini dhe ju tek ne lutjesh bëheshin në kokën e tyre ?Kush mund të më ndihmonte ?! se re ne qytetin e vjeter me kala. Fill per te fjetur ca dite? Mami dhe babi ,sa dëshira dhe falje për mëkatet Pas pak çastesh punonjësja e pas- nisem me ritem atdhetar te permend- do gezoheshin shume. Edhe ne kemi e përditshme .Shikimin e ndala trimit solli çantën time .U sulën nim gjithcka brezat kishin kaluar televizor. Mami gatuan mire! Tezja tek një grua e moshuar ,që herë të gjithë pas saj .Të gjitha sendet mbi supe ne shekuj. Vrasje, tmerre, nuk foli. Gjoksi desh i plasi nga nje pas here bënte kryqin dhe prekte u hodhën pa kujdes në tavolinë ,por me zërin e heshtur pëshpërisja: therje, shperngulje, raprezalje, djegje gulsh qe e frenoi forcerisht. E puthi ikonat përreth .Fytyra e saj m’u .Dikush kontrollonte çantën ,të “O Zot ku je ,dil dhe provoje ekzist- abetaresh... Nguteshim ne faktet qe mbesen dhe me fjale te plasaritura i duk e njohur ,gërmoja me ngulm tjerët librat në çdo faqe ,drejtori encën tënde ‘’.Thirrën mësuesen njihnim apo kishim degjuar t'i thonim tha embelsisht: Do vijme edhe ne, por thellë në ndërgjegjje dhe kur xhepat e çantës .E tmerruar ndiqja kujdestare ,lajmëruan prindërit aq shpejt sa, me ngjante sikur edhe ti do rrish pak kohe ketu, me tezen, e pashë që ajo nuk po më ndih- atë shfaqje të tmerrshme me .Nuk e harroj shikimin e babait në cicerimat e zogjve po leshojne fakte, me ne, sa te kthehen babi dhe mami monte ,zbrita edhe më poshtë në zemrën që vraponte si e marrë për ato moment. Mund ta hiqnin nga edhe kroni me uje kristal poshte kalase yt...Ata...ata, duhet t'i presim mire nëndërgjegjjen time .Kujtimet nuk të mësuar të vërtetën dhe bënte puna ,mund të na internonin si po rridhte histori shqiptaresh. Here kur te kthehen...me nota, me sjellje, e di pse më fshiheshin nuk donin te veç një pyetje ‘’ Çfarë po kërkojnë familje ,për më keq akoma mund të qanim, here shpresonim, here ngute- me lodra...Dua qe te gjejne nje yll te dilnin ,e ndieja që ato kishin frike ?Një buzëqeshje tinëzare vura re na çonin në burg… shim dhe me fort, here heshtnim me bukur kur te...Po, kur do te kthehen të dallonin se kush ishte ai njeri në fytyrën e mësueses sime .Pa e Ndieja një etje të madhe ,në gojë sy te ngrire ne njeritjetrin...Dy breza. teze?! Ku kane shkuar?! "Perrallat" e …,Ç’lidhje kishte ajo me mua ?!Sa kuptuar çfarë kisha bërë ndjeva më ishte tharë pështyma dhe në Ajo njezet vjecare me ktheu dhe mua tezes e mbajten gjalle nje jete, e rriten, me tepër kërkoja në skuta të fshe- gjuhën që po më trashej ,asnjë trup çdo lloj lëngu jetesor ,këmbët njezet vjecar me atdhetarine e saj! e edukuan, e shkolluan...Tani, po e hta të memories sime ,aq më tepër qelizë e trurit tim nuk punon- I hidhja në hava dhe nga çasti në Qava si kroni, si zogjte, si te ikurit percillte nuse! Lotet nuk i ndalonin. e ndieja veten si në një betejë ku e te ,doja të ulërija e t’u thosha se çast prisja të rrëzohesha .U drejtova brez pas brezi pa u takuar me qytetin Qante edhe per prinderit e mbeses. di që në fillim se do ta humbasësh çfarë kërkonin prej meje ,por nuk për në tualetet e shkolles dhe era e e tyre. Thirra sa munda (kendova) me Diten qe u aksidentuan nuk mundi te .Kur shpata e kujtimeve vrau tisin mundesha .Ndoshta atë donin ata tyre kutërbuese ma shtoi neverinë zerin tim jo dhe aq kristal, ndoshta qante qe mbesa e vogel te mos kup- e padukshëm të kohës përpara më të dilja nga vetvetja ,t’i shaja ,të e mbledhur në stomak ,vështova edhe nga ngushtimi i kallximeve ne tonte cfare kishte ndodhur... dolën disa ngjarje që ose I kisha përlotesha ,t’u lutesha deri në përg- çezmën ,që vetëm çezmë nuk ishte, dialogun me vajzen: Derisa t'mundem Lissus,08.05.2019 harruar ,ose I kisha mbuluar aq jërim ,por unë nuk mundesha .Nuk ku një pike ujë rridhte me sa të me ligjrue / e sa gjall me shpirt une mirë sa vetëm ajo fytyrë … mundi e di se ç’ishte ajo që më mbante mundtte sikur po jepte shpirt . jam / kurr Atdhe s'kam me t'harrue ASHIKU t’i zbulonte . forcë apo dobësi ?Më shikonin tek U ktheva në mësim .Askush nuk / edhe n'vorr me t'permend kam!... Shpejtësia e kujtimeve më hodhi dridhesha dhe kënaqeshin ,argëto- më foli .Të gjithë , ose nuk dinin Vajza fotografonte, qante, qeshte dhe E degjonim me njefare perqendri- në oborrin e shkollës sime tetëv- heshin me frikën dhe padijen time asgjë ,ose bënin indiferentin, që të i binte ballit me doren e bardhe: O mi. Une e kisha mendjen tjerakund, jeçare .Nje shkollë tejet e vjetër .Zemra vraponte ,të rrahurat e saj shpëtonin prej meje .Më vinte turp ta kombi yne cfare te kane bere?! Ne por ne heshtje dukesha sikur po e në të cilën ruaj kujtime të bukura I ndieja fort në tëmtha ,nga dritar- ngrija kokën .Ndieja turp për veten muralin siper kalase heshtem para te degjoja me vemendje, Besarti filloi ,por edhe … ja dëgjoheshin cicërimat e ëmbla .Kur ra zilja e fundit dhe të gjithë u reneve...Ne kthim, sapo hyme ne bule- te tensionohet. Ndoshta, ngaqe ishte … te disa dallëndysheve që vinin në larguan ,ngjita shkallët dhe u gjenda vard fjalet tona shqip "perplaseshin" me i ri po skuqej nga ato qe i deg- Isha mbështetur në murin me folenë e tyre .Ah, sikur të isha zog e vetme në katin e dyte .Preka par- me fjale serbe, bullgare... Ah, sa vone jonin veshet. I bente pershtypje se, si suva të rënë dhe në dorë mbaja në ato momente e të fluturoja edhe makët e ftohtë ,ula sytë përdhe. Shi- jam! Ndarja ka brejtur themele... ku ka mundesi qe, ky njeri nuk nderron bukën ,nuk po e hapja veç mendo- unë në folezën time ! kimi m’u ndesh me pllakat e ftohta dhemb dhembi shkon gjuha! Shpresa teme? Si ka mundesi te kete patur aq ja se çfarë kishte sajuar nëna asaj -E dija !-thirri ajo .Ja një kryq i .Doja të vdes pas meje, fola. Vajza atdhetare shume dashnore sa thote? Sikur te kete here për të më përcjellë në shkollë vizatuar me laps në libër . merrte fund ajo ditë ,ai ankth ,ajo aprovoi optimiste! Amanetet mbesin jetuar dyqind vjet! Besartit ia luajta si gjithë të tjerët ,duart i mbaja në Të gjithë u mblodhën rreth marrëzi ,ai faj … Po sikur t’i jap fund amanete, tha. Mua zemra mal...Mos syrin si per t'i thene duro. Parakalimi i xhepat e vegjël të përparëses dhe saj ,rreth asaj prove që provonte gjithçkaje? … M’u kujtuan prindërit mbetshim pa breza te tille! Kjo thenie shoqates LGBT na e mori vemendjen. shikimin plot krenari te shalli I fajësinë dhe mëkatet e mia . … për ta mund të duroja gjithçka … m'u vertit ne tru, nuk e fola. Me pengoj Tregimtari yne mori leje. Dua te shoh pionierit të varur në qafë .Nuk e -Ti e ke vizatuar këtë ?Kush të ka Për’’ veprën’’ dhe vigjilencen e mallengjimi te cilin, e "fsheha" trim- se si po protestojne. Iku. Une e Besarti kisha vënë re se pas meje ndodhej mësuar të besosh ne Zot ?A mbani treguar mësuesen time e bënë erisht! u pame pa fjale. Llafazani, tha Besarti salla e mësuesve dhe dritarja ishte kryq në shtëpinë tuaj ?Festoni festa komuniste .Një komuniste e dev- Kercove 24.11.2018 teper burrerisht. Me erdhi keq per e hapur .Më kishte zënë një ankth I fetare ?Fol! A ka fëmijë të tjerë otshme e asaj partie që i donte aq seriozitetin maksimal shprehur prej tmerrshëm për detyrën e kontrollit që përmendin emrin e Zotit në shumë njerëzit e popullit të saj sa LOTET E TEZES -tregim- tij. Pse merzitesh, e qetesova. I tille të asaj ore në lëndën e gjeometrisë, klasë ?Do përgjigjesh apo jo ?Mos i shtynte në vetëvrasje .Asaj partie Edhe pse nen vellon e nuserise ka qene gjithmone. Ti e njeh vone. sa më të rënë zilja, pa dashje më gënje !Ti nuk e meriton të jesh në që unë I kisha kushtuar vargjet e guxoi te fshinte me duart e bukura Ne jete do ndeshesh tipa te ndrys- doli një psherëtimë e mbytur dhe këtë shkollë ,për ty është pak një para ,ato vargje që mendoja se më lotet ne syte e tezes. E zbukuruar hem ne profile jete te ndryshme. Po një fjalë e vetme :-O zot ! shkollë riedukimi !Kjo punë nuk dilnin nga shpirti..Ndriçonte e tëra mrekullisht nuk pyeti per mbareva- te kishte aq dashnore sa na tha do Hyra në klasë ,u ula në bankë mbaron këtu !Ku punojnë prindërit çdo mëngjes dhe ajo ngjarje I kishte jtjen e ceremonise, por perqafoi tezen duheshin edhe femrat e dy qyteteve te dhe po prisja mësuesen .Ato minuta e tu?Të gjitha pyetjet më dhem- dhënë kurajë për të ngritur pied- aq fort sa, te gjitheve u ngjau se nusja tjera pervec tonit qe, mban e ushqen vonesë m’u dukën shekuj ,kur u bën në shpirt si qindra shuplaka estalin e saj mbi rrënojat e shpirtit e re "humbi" ne gjoksin e tezes. Das- kete lloj "ashiku"! A thua t'i kete gjithe hap dera ajo u fut si një erë e fortë ,pa mbaruar njëra më qëllonte tim moret duartrokiten si ne finalen e nje ato, shprazi Besarti seriozitetin dhe dimri nga e cila të gjitha pemët e tjetra ,dhe pasardhësja më dhimbte … melodrame prekese! naivitetin njeheresh?! Pauza e vogel vogla, që ishim ne u drodhën lehtë akoma më shumë ,sepse une nuk dija Njerëzit filluan të dilnin pa Fiks ne fillimin e klases se pare, e imja prodhoi kete pergjigje: Nese .U dha shpejt të gjithëve fletën, si të përgjigjesha .D o doja në ato zhurmë nga kisha ,unë qëndroja krejt befas u be kurioze perse po ai genjen, genjen veten, jo ne qe e ndërsa mua jo .Thirri kolegen e saj momente të isha memece, veç të mos e ulur aty ,ndiqja lëvizjet e saj, kur flinte dhe zgjohej te shtepia e tezes?! degjuam! Ata te protestes u kthyen dhe ma bëri me shenjë ta ndiqja flisja .Përpiqesha të kujtohesha nëse bënte kryqin para ikonave dhe Tezja, veshur me te zeza e bente gati perseri...Besartit i doli nje uaaa e gjate pas .Nuk e përshkruaj dot frikën kisha dëgjuar dikë të përmendtte lutej ,vallë përse lutej , çfarë e kishte per ne shkolle me nje dashuri siper- sa trembi tavolinen afer nesh! C'pate? që ndjeva .E ndoqa pas si një kone emrin e Zotit në shtëpi ,por e dija se bërë të besonte ?!Kishte ardhur në ore. Ne dreke shkonte dhe e merrte. I Drejtoi gishtin nga mitingashet dhe e bindur .Ngjitëm shkallët ,këmbët ai besim ndoshta kishte lindur me shtëpinë e Atij që na I fal të gjitha jepte dreke, e hutonte me mesimin e me tregoi "ashikun" qe, pak me pare mezi më bindeshin e kuptova që po vetë qenien time. Ishte diçka e çmuar gabimet pa asnjë përjashtim ,por mesimeve, e shetiste, ndiqte emisione na shurdhoi. Ne mes te turmes po sht- më çonte në drejtori.Përse ?Çfarë që unë e ruaja në skutat më të fshe- me se do ta lante ndërgjegjjen e televizive me te, e vinte ne gjume here onte numrin e dashnoreve! Porositem kisha bërë ?!Unë nuk vendosja hta të shpirtit tim ,por që pa dashur saj nëse atë ditë Zoti nuk do më me perralla here me mermerimen nga nje limon-soda. Na ndihmon pothuajse asnjë lidhje me të tjerët ajo kishte dalë jashtë dhe ma kishin mbante në jetë ?!Në një moment e ndonje kenge te cilen nuk arrinte pas vjelljes, buzeqeshem me Besar- ,mësoja shumë ,sillesha mire ,çfarë rrëmbyer të tjerët .Pyetjet vazhdonin vështrimet na u ndeshën .Zemra asnje here ta mbaronte...Ikte me takt, tin!-ajb- po ndodhte ? ,nuk mundohesha t’u përgjigjesha luftonte me ndërgjegjjen :’’Ta fal fshinte lotet dhe kthehej e qeshur U futa brenda .Në atë dhomë jo apo jo ?!’’… Diel, 2 qershor 2019 esse ••• 5

Dritëroi më tha se "Kështu si ti e kam pësuar unë"... DRITËRO AGOLLI NJË SHKRIMTAR REBEL Unë, për shembull, kam Dritëroin tim...

(E mbani mend sa ishte një faqe e gazetës shkruaj e të mos flas si të gjithë. Një orë ZP atëherë? Sa dy faqe gazete sot). Çfarë mësimi me Dritëroin mbi stilistikën në të shkruaja? Që Enveri i tha "hë mo qer- gazetari, më ka bërë "me hije" për disa rata" një fëmije me paliçeta!?... Tmerr... vite të tjerë. Në ora 18.00 pasdite reportazhi i duhej - Mos shkruani kështu!- tha duke dërguar Nexhmijes, gruas së Enverit... hedhur sytë një për një te secili nga ne. Asnjë rresht nuk munda të shkruaj. ... Mos shkruani kështu!- dhe uli kokën e Nga ora 11.00 deri në ora 17.00 kur erdhi heshti pak sikur po fliste me vete. kryeredaktori, vetëm kisha shkarravitur Në dorë mbante një gazeta "Bashki- dhe grisur letra... mi", e përditshme e atëhershme dhe lex- Nga FRROK ÇUPI - Jo!- tha kryeredaktori - mos e thuaj onte titullin enjë reportazhi: "Faqekuqja këtë,- dhe iu zbeh tërë fytyra. Iku men- Divjakë". jëherë; nuk e di se ku, veçse nuk mundi Gazetari ka shkruar se "Divjaka Kam rrotull meje njerëz që kanë të qëndronte më aty. tanimë është "si një vajzë me faqe të shpallur Dritëron "shkrimtar komunist", Unë i kisha thënë se "nuk shkruaj kuqe". Faqja e kuqe e vajzës Divjakë kam të tjerë që e kanë shpallur "rebel" dot, jam i bllokuar", kjo ishte fjala që është si një domate e pjekur mirë", citon- ndaj komunizmit, kanë edhe "Dritëroin e bëri të zbehej i tëri dhe të ikte; nuk te Dritëroi gazetarin e gazetës "Bashki- e këngës e të rakisë"..... Sa shumë dimen- donte ta merrte si të vërtetë... Pas pak mi" që e kishte fjalën për plantacionet sione ka Dritëroi!, teknika e kohës që ka erdhi përsëri, por lajmi se 'nuk kisha me domate të pjekura. shpikur 4G, 5G, 15 a 25G, është "prapa", shkruar dot' kishte marrë redaksinë... - Pa mendoni një vajzë me faqet si do të niste "Lidhjen e Shkrimtarëve". Jevtushenko mbërriti në Tiranë në edhe pse Dritëroi nuk i jetoi këto teknika Domethënë tmerri kishte pushtuar domate e pjekur!- ironizonte Dritëroi Në redaksi më thanë se "nesër shkon mbrëmje vonë. Aeroporti i Rinasit ishte në jetën e tij më dinamike, megjithatë redaksinë. dhe bënte fytyrën si "e shpifur". Dritëroi në Elbasan... Do të jesh edhe pa drita, pa roje, pa xhama në dhomën ishte më përpara me gjerësitë e tij. Haha- - Frrok, nëse nuk dërgoj reportazhin - Mos shkruani kurrë kështu! - tha ti!". E lamë të takohemi në "Kafen e ku do ta prisnim. Lëvizja e Studentëve hahaa!. tani në Komitetin Qendror, të dyve na Dritëroi prapë. Matjanëve", një kafe në katin e parë të dhe PD kishin shpallur sloganin: "Ta Dritëroi me kostum e me kravatë, pret burgu!- tha. Pak vite më vonë ai botoi romanin një pallati italian që tani nuk ekziston, bëjmë Shqipërinë si Europa". Dhimitër gazetari me një kompas ulur mbi plisat - Unë e kam përgjegjësinë, jo ju!- i e famshëm "Shkëlqimi dhe rënia e diku pranë vendit ku sot ndodhet "Hotel Xhuvani, shkrimtar, mik i letërsisë ruse- e tokës së pluguar në gju të kryeministrit thashë kryeredaktorit, një filozof e shokut Zylo". E lexoja dhe më dukej se Plaza". Regjimi komunist e rrafshoi atë si edhe Dritëroi, më afrohet e thotë me komunist çerek - shekullor, apo në gju të përkthyes që nuk kishte ndonjë lidhje dëgjoja zërin e profesorit tim: "Mos flisni pallat, si edhe disa të tjerë që kishte humor, teksa dridheshim nga të ftohtët diktatorit gjysmë- shekullor... asgjë nga me gazetarinë. kështu si Zylo... mos shkruani kështu si ndërtuar "fashizmi" italian në vendin në pistë: "Ta bëjmë Shqipërinë siç e këto nuk e afronin me atë që Dritëroi Po çfarë të shkruaja!? Që Enveri i tha Bashkimi!". Dritëroi e urrente gjuhën tonë, për të ndërtuar pallatet uniform të kishim?"; dhe qeshëm me humorin e ishte vërtet, "rebeli" njerëzor. një bebeje "O qerrata", dhe ja..., vetëm e drunjtë dhe vulgare, përshkrimin e socializmit (Pallate si gjuha e Zylos që shkrimtarit që kishte vuajtur në "tunelet" Edhe unë e kam shoqëruar Enver kaq... Apo duhej sajuar? Nuk mundja... lyrtë, mbllaçitjen nëpër fjalë, servilizmin urrente Dritëroi). Por atë pallat regjimi e ndëshkimit të regjimit... Jevtushenko, Hoxhën si gazetar, me urdhër nga redak- Krizën e zgjidhi një gazetar i vjetër e frazës, zyrtarizmin e ndotur të kohës, e urrente dyfish: E para si italian, e dyta biri i një familjeje fshatare të internuar sia e gazetës dhe me mbikëqyrje nga lart. që tha kundër meje "pse dërgoni fëmijë fjalimin që nuk i thotë gjë as fjalimxhiut, si "e Matjanëve". Ky emër kishte mbetur në Siberi nga regjimi komunist, poet me Po, se atëherë udhëheqësin e shoqëronte atje". Ai shkroi reportazhin pa qenë fare jargavitjen e figurave, gjuhën e derrit.... që nga periudha e Mbretërisë kur Ahmet famë botërore, autor filmash e muzike, reportazhisti më i mirë i kohës. në ngjarje... Nejse. Sa e tmerrshme ishte për Dritëron të Zogu ruhej me roje- së shumti matjanë anti-konformist e anti-komunist, anëtar Kur më ndodhi ajo që më ndodhi Por Dritëroi e kishte marrë vesh çfarë bëje kështu... Profesori im ishte modeli dhe ata mblidheshin në atë kafe, përballë i Akademisë Amerikane të Shkencave me shkrimin për Enver Hoxhën, e më kishte ndodhur dhe kishte pritur të im i parë që më thoshte "Vdis po nuk pate "Partizanit të Panjohur". dhe Letrave,- na gjeti në një situatë të kishte dëgjuar Dritëroi - atëherë nuk më gjente diku andej nga Klubi i Lidhjes. rrugë tjetër, por mos shkruaj ashtu..., si Atë rrugë deri në Elbasan e kemi rëndë, thuajse situatë "gulagu". Dritëroi ishte më në gazetë, por sekretar i Lidh- Po Dritëroit çfarë i kishte ndodhur shumë". Si shumë ata që uleshin para bërë dyfishin e kohës që bëhej. Pas kafes dhe unë e kishim ftuar - ai si Kryetar jes së Shkrimtarëve. Më gjen te Klubi "si mua"? letrave dhe për tridhjetë minuta kishin së parë ndaluam te "Kafja e Xhafës" në i Lidhjes së Shkrimtarëve dhe unë si në Rrugën e Kavajës dhe më thotë se Pedagogu im, Dritëroi, po më tre- mbushur një faqe gazetë... Krrabë... Një kafe e një raki... Dritëroi Drejtor i Qendrës Ndërkombëtare të "kështu si ti e kam pësuar unë"... gonte në një tavolinë të Klubit... si e pinte shumë duhan... Por gjithnjë kam Kulturës... Çfarë pësova unë? Ishte viti '81, kishte shkruar reportazhin "Unë, arixhiu Ky është Dritëroi im; secili ka një menduar se Dritëroi atë ditë nuk kishte Po, a mund të përballohej Jevtushen- diku pranverë; votohej për deputetët. i Levanit". Dritëro të tij... pikë dëshire që të shkruante për Kom- ko? Kudo jashtë skemave, jashtë "sjelljeve Redaksia më dërgon për të shkruar E nisi redaksia për në Vlorë... Do të Në fillim të Janarit 1991, pasi bëra binatin Metalurgjik... Shkuam, folëm korrekte", dashnor i alkoolit dhe duhan- reportazhin. Me dy gazetarë të tjerë, shkruante për vizitën e Hysni Kapos- gati thuajse gjithë lëndën për numrin e folëm, dhe u kthyem. Takuam disa it... Në Krujë ku e dërguam për një drekë Lioneli nga Kinostudio, Aleksandri nga njeriu më i fuqishëm në Parti pas Enver- e parë të gazetës "Rilindja Demokra- njerëz, por pa bllok në duar... Folëm me gjetëm një Krujë më të shkatërruar se ATSH dhe unë- afrohemi para shtëpisë it. Kur mbërriti në Levan të Fierit, ku tike", pasditen e datës 4, i dërgova fjalë disa njerëz, por jo si në intervistë... "Rinasi". që tani quhet "Vila 31" në Bllok. Ai doli banonin shumë arixhinj, një zjarr në Dritëroit: "Gazeta del nesër, profesor. Folëm më shumë me njëri-tjetrin, -Çfarë do të më jepni!? - tha Jev- dhe u drejtua për te qendra e votim- anë të rrugës dhe arixhinj që këndonin Dua një përshëndetje të shkurtër nga profesor e student... Tani ishim kolegë. tushenko rrugës. "Ka verë atje!? Verë it, te një shtëpi njëkatëshe që quhej "e e pinin raki. "Mbaje pak!", i tha shoferit. ju!". Dritëroi e ka pritur daljen e gazetës "E shikon, kjo e tëra ka qenë fushë", më shqiptare, them"... Him Kollit", ku është ngritur sot godina - Kalova gjithë natën me raki e me së parë anti-komuniste si lajmin më të drejtohej Dritëroi dhe e linte bisedën Verë kishte prodhuar vendi ynë që ekstravagante e Credins Bank, në bllok. këngë rreth zjarrit!- më thotë Dritëroi. madh. Në faqen e parë të RD - Nr. 1, këtu. Që nga rruga e Qafë Kërrabës herët, por tani s'i dihet çfarë ka. Enveri e bëri rrugën më këmbë, rrethuar -Të nesërmen u ktheva dhe shkrova datë 5 Janar 1991, ndodhet përshëndetja përbindëshi i metaltë dukej se kishte Kur mbërritëm nuk gjetëm asgjë. nga gruaja dhe fëmijët. Popull mbled- reportazhin "Unë, arixhiu i Levanit". me foton e Dritëroit... Në qershorin e po ngrënë kohën... Kamerieri kryesor i Hotelit në Krujë, hur në të dy anët e rrugës që brohoriste - Edhe mua, kështu si ty, më erdhi atij viti ai doli në tribunën e Kongresit të Ai vetëm thoshte: "aty ka qenë Bashkimi, na vjen pas kurrizit e na pësh- e shqyhej. Enveri nuk foli asnjë fjalë. kryeredaktori në zyrë: "Reportazhin, 10-të të PPSH dhe u sulmua nga të gjithë fushë...". U kthyem vonë në Tiranë, përit: "Kam një arkë me raki kajsie... E Diku pikasi nusen e të birit me fëmijë Dritëro!" - tha... si "armik". Kam frikë se unë- një student por kurrë nuk pashë të botuar ndonjë sollën nga Hungaria, po nuk di si në krahë, veshur me të bardha, që tundte Sa e mbarova, ia dhashë... i tij, kryeredaktor i gazetës "armike" RD, shkrim të Dritëroit nga Kombinati i asaj është!?... duart drejt gjyshit. "Më njohe qerrata!", U kthye prapë në zyrë: e kishte thërritur në mëkat dhe Dritëroi dite... Unë po, e di që gati u helmova. Jevtushenko u bë si fëmijë para rakisë - tha Enveri dhe vijoji drejt qendrës së - Shkrimin për shokun Hysni në ishte gati për atë mëkat "anti- stalinist". Atë ditë doja të isha si Dritëroi, me të së kajsisë. "Dëgjoni. - tha-A keni influ- votimit. Nuk tha asnjë fjalë tjetër, veç Vlorë - më tha - ç'është kjo? Kur më tha në Klubin e Shkrimtarëve njëjtat vese si të tijat; dhe, tymosa një encë në këtë vend... Kush ua jep këtë fjalës "qerrata" për nipin e vogël, që me sa - Nuk shkova atje - i thashë- më bëni se "njësoj e kemi pësuar", nuk kisha më paketë cigare....Kot!Kurrë nuk e kisha raki atyre që nuk pinë si ne, t'u nxirren duket është ky Ermali, nipi që u burgos çfarë të doni... drojë para tij të them çfarë mendoja. venë në gojë dhe kurrë më nuk vura në sytë!".... për prodhim kokaine në Xibrakë... As gojë duhan... kur hodhi fletën e votimit nuk tha gjë. As Unë këtë Dritëro kam; të tjerët kanë Ky është Dritëroi im; secili ka Vendi ynë i vogël, mijëra herë më i kur u kthye për në shtëpi - nuk foli, edhe të tyrin. Dritëroin e tij. Ky është Dritëroi im, secili ka një vogël se Siberia, nuk mund të prodhonte pse populli tundte pemët me brohoritje... Dritëroi im!.... E pashë nga afër që në E kam dashur si model i gazetarit, të "Dritëro" ndryshe. një si Jevtushenko... Mbërrita në redaksinë e gazetës aty vitin e dytë të Universitetit, në Fakultetin tjerëve pse t'u duhej ky "Dritëro"?! Në dimrin e vitit 1992, të dy ftuam nga ora 11.00. Duhej të shkruaja një e Gazetarisë.... Ndoshta është modeli i Ka qenë një pasdite dimri, nga fundi një "rebel" tjetër, kontraversal botëror Por unë kam Dritëron tim; secili ka reportazh të gjatë për dy faqe të gazetës parë që më ka bërë të guxoj të mos i karrierës së Dritëroit në gazetë... pastaj kundër komunizmit. Poeti rus, Jevgeni Dritëron e vet... E Diel, 2 qershor 2019 6 ••• prozë

Tregim nga Dibran Demaku …“Je që je këtu në kryeqytet,dil e kënaqu me të bukurën,sepse e bukura Ajo po zhveshej.Lehtë…Bukur… KUR ÇELIN KAJSITË kurrë nuk të merzitet“!-kishte shtuar Artistikisht…Trupi i saj rrezëllites ajo… i prekur nga rreze të diellit të pas- Ai ishte ngritur nga shtrati ashtu dites merrte një pamje magjike… Buzët e tij ishin lakuriq siç ishte dhe iu kishte afruar… Apo kështu i dukej atij.Gjithçka po Ajo e veshur dhe ai lakuriq ishin ndodhte si në ënderr.Si në një ëndërr ngjitur mbi lëkurën shtrënguar edhe një herë ishin bërë të bukur që shihet vetëm njëherë dhe tërë djersë të qafeës një…Ishin bërë një edhe buzët e tyre nuk përseritet më…Edhe ardhja e saj që nuk shqiteshin se nuk shqiteshin edhe takimi edhe puthja e gjatë… së saj…Në buzë kishte nga njëra-tjetra… edhe ledhatimet… ndjerë shijen e kripës …Me ikjen e saj ajo kishte lënë …vetëm pak çaste më parë ai kishe së djerësve të saj…Por zbazëti…Zbarzëti zemre,zbarzëti menduar se ajo nuk do të vinte.Dhe shpirti…Dhoma që pak më parë ishte dëshpëruar. E kishte ndjerë aq i bënte ajo kripë… atij i ishte dukur krejt normale,tash vetën keq.Kishte bërë tërë atë rrugë -Shpejtova-ishte i dukej e vogël,tmerrësisht e vogël… vetëm për një takim…për një ndjen- Me vogëlsinë e saj sikur po ia zinte jë… justifikur ajo sikur frymën…Ishte ngritur nga shtrati dhe …dhe ajo tash ndodhej para tij.E të ia kish kuptuar ishte veshur…Kishte hapur dritaren bukur! E freskët!E magjishme!...ajo mendimet atij...Edhe që të shijonte pak ajër të pastër…Së kishte ardhur si një ëndërr e bukur… bashku me ajrin në dhomë kishte hyrë Kishte trokitur në derë lehtë-lehtë… ajo ia kishte kthyer edhe një aromë e kënshme lulesh… Ai e kishte hapur derën…Ajo ashtu e puthjet e saj të zjar- Aromë e luleve të porsaçelura…Ai bukur, e fresket dhe e qeshur ju kishte kishte nxjerrë kokën nga dritarja e hedhur në përqafim…Ishin puthur rta në buzë,nëqa- dhomës të shihte se cila lule kishte gjatë,gjatë dhe me etje…Sikur në fë,kudo…Dy trupa,dy çelur dhe jepte atë aromë të kënd- buzët e njëri-tjetrit kërkonin freskinë zemra,dy shpirtra të fshme…Në anën e majtë të dritares e zemrave të zhuritura nga malli… pothuajse ngjitur me murin kishin …dhe ajo tash po zhvishej…Trupi zhuritur nuk donin të çelur lulet e kajsisë…Ai e kshte shi- i saj i bukur dhe i freskët po mbetej pa dinin as për djersën... juar atë aromë të luleve të sapoçelura asgje mbi vete…Mbi trupin e zhve- të kajsisë…Brenda në dhumë po binte shur të saj binin ca rreze të diellit të telefoni…Ai e kishte hapur…Nga ana pasdites dhe kur takoheshin me ca kishte dëgjuar,por vazhdonte puth- …kishte hyrë edhe ai në dush...me shtrat,më mirë se këtu në dush ku tjetër zëri i lules së tij që kishte ikur djersë qe ende shkelqenin në lëkurën jet… kofshën e vetë kishte prekur kofshën është kaq ngusht dhe uji na rrjedh pa vetëm ca çaste më parë… e saj formonin ngjyra ylberi!...Ajo …“Përse nxitohesh kaq shumë“?!- e saj…I ishte ngritur temperatura… ndalë mbi kokë“!-dhe kishte qeshur… …“Je ende i shtrirë në shtrat apo je po e shikonte me një buzëqeshje… kishte pyetur ajo.“Unë këtu jam,nuk Ajo e kishte vërejtur ndryshimin në Ai i rrëmbyer nga dëshira e kishte ngritur“!-e kishte pyetur ajo… buzëqeshje e magjishme dhe josh- do të iki“!-kishte vazhduar ajo dhe e fytyrën e tij dhe kishte qeshur…E puthur në mes të gjoksit të saj nëpër …“Jo,jam ngritur dhe po shoh ese…Fytyra e saj e skuqur mbase kishte puthur me zjarrë në buzë… kishte kuptuar se atë ndryshim të të cilin rridhte uji që binte nga lartë… jashtë nga dritarja e dhomës…Po shoh nga rrezet ylberore dukej edhe me e …“Sikur the diçka“!-ia kishte fytyrës së tij e shkaktonte trupi i saj …“Duhet të ikë“!-sikur e kishte dhe po shijoj aromën e luleve të çelura fresket dhe me e bukur…Ajo bukuri kthyer ai pasi ishte liruar nga puthjet dhe dëshira e tij për ta pushtuar atë zgjuar një zë nga një gjumë me ëndrra të kajsisë“!-i kishte treguar ai. e magjishme para tij priste puth- e saj të zjarrta… trup… e magjishme… …“Ua ç`koinqicencë“!-ia kishte je,përkëdhelje dhe… …“Thash sikur të bëjm֝ë një dush …“Pëse rri në qoshe të dush- …“Si të ikësh…kur ne sapo u kthyer ajo…“Sapo kthehesha në shtëpi Buzët e tij ishin ngjitur mbi para se…“! -ishte përgjigjur ajo… it,përse nuk afrohesh dhe të më takuam“!-kishte pyetur ai i habitur… pash plotë kajsi të lulëzuara,të cilat nuk lëkurën tërë djersë të qafeës së saj… …“nese e ndjen vetën më mirë fërkosh shpinën,kofshët“!-sikur …“ E di vetë shtrati se sa qëndruam i kisha parë kur po vija tek ti“!... Në buzë kishte ndjerë shijen e kripës përse jo“!-ia kishte kthyer ai… e kishte nxitur ajo…Ai aq kishte ne në të i dashur“! ia kishte kthyer ajo …“Mbase tash kanë çelur e bukura së djerësve të saj…Por aq i bënte ajo …“Atëherë më liro pak që të mund dashur…Ishte lëshuar me tërë fuqine dhe e kishte puthur serish… ime“! -ia kishte kthyer ai…“Mbase kripë…-Shpejtova-ishte justifikur ajo të shkoj tek dushi“!-sikur iu kishte e tij mashkullore për ta pushtuar atë …“Kaq shpejt“ ! -ia kishte kthyer edhe kajsitë kanë çelur lule si dashuria sikur të ia kish kuptuar mendimet lutur ajo dhe duke qeshur e kishte trup femre të cilin e kishte ëndërruar ai…“Ky nuk ishte takim,ky ishte jone“!...“Vetëm se…vetëm se…një gjë atij...Edhe ajo ia kishte kthyer puthjet puthur prapë në qafë… në qindra apo mijëra net… ëndërr“!... nuk po e kuptoj…ishe ti tek unë,apo e saj të zjarrta në buzë,nëqafë,kudo… …“Po unë si të bëj dush kur jam …“Të thash të më fërkosh shpinën …“Gjërat e bukura zgjasin gjith- unë kam ëndërruar“!... Dy trupa,dy zemra,dy shpirtra të ende i veshur“?!-kishte pyetur ai dhe kofshët dhe jo të më shtrëngosh aq monë shkurt i dashuri im,apo nuk e ke …“Gjërat e bukura ngjajnë në zhuritur nuk donin të dinin as për derisa ajo po kalonte derën e hapur pamëshirëshëm“!-sikur e kishte lutur ditur“!-ia kishte kthyer ajo dhe kishte ëndrra shpirti im“!-ia kishte kthyer djersën,as për kripën e saj në lëkurë të dushit… ajo… filluar të vishej… ajo…“Unë isha te ti…ne qëndruam e kudo…Putheshin me etje të pash- Ajo nuk i kishte kthyer përgjigje …“Përse je kaq delikate“!-kishte …“Ti po ikën po unë cfarë të bëj bashkë…u puthëm e bëmë dashuri… uar…Shtrëngonin dhe e mbanin por duke i buzëqeshur kishte lëshuar shtuar ai… këtu vetëm“!- sikur ishte ankuar ai… si në ëndërr“!... ashtu të shtrënguar njëri-tjetrin sikur rubinetin e ujit i cili kishte rënë me …“Nuk jam delikate,por dua rreg- …“Dil shëtit,shihe kryeqytet- …“Atë që bëmë ne a mund të quhet të kishin frikë se nëse lëshoheshin rrëmbim mbi trupin e saj… ull“!-ia kishte kthyer ajo dhe e kishte in“!-ia kishte kthyer ajo…“A po nuk mëkat,e bukura ime”!... vetëm një sekondë do ta humbnin …“Mbylle derën e dushit sepse puthur me buzët e saj të njoma nga ka kryeqyteti vajza e gra të tjera edhe …“Ajo që bëmë ne vec mëkat nuk njëri-tjetrin!...“Të kam shpirtë“-i pikat e ujit po vijnë deri tek unë“!-i ujët qe rridhte pa ndalë… më të bukura se unë“?!-dhe kishte mund të quhet…sepse ishte teper pëshëriste ajo buzë veshit dhe vazh- kishte thënë ai derisa po provonte të …“Dhe cfarë thotë rregulli yt“!- qeshur… e ëmbël dhe e shkurtër…ishte si në donte ta puthte pa pushim.“Të kam zhveshej… kishte pyetur ai disi si I hidhëruar… …“Un֝ë kam ardhur për ty dhe ëndërr…ajo mund të quhet vetëm çast zemër“!-ia kthente ai dhe vazhdonte …“Nuk e mbyll sepse pastaj ti nuk …“Rregulli im thotë që të bëjmë jo për vajzat dhe gratë e bukura të magjik i dy zemrave të dashuruara… puthjet… do të vish“!-I ishte përgjegjuar ajo me dush pa u shtrënguar dhe pa u ndukur kryeqytetit“!-ia kishte kthyer ai gjersa Ai çast yni magjik ishte i çiltër dhe i …“Sikur të bënim një dush“!-ishte një zë femëror tepër joshës… sepse ato gjëra mund t`i bëjmë në rrinte ende i shtrirë në shtrat… bukur si lulet e çelura të kajsisë“!... kujtuar dikur ajo…Ai sikur nuk e

Fletë ditari Tregim nga Sali Frangu nje nga keto te diela pazari gjyshja ime e mençur pyet. me kish treguar kete histori. - Sa e shet kete delen? Mirmengjes miq. Siç ju kam bere me dije jam Per te lexuar me mire rrefenjen po u jap nje - Osht shajt- u pergjigj fshatari. duke shkruar kujtimet e mia. Nuk eshte se jam fjalor te shkurter te dialektores se krahines. Dhe iku pasaniku. Pasdite vone ai sheh shquar per mbajtje ditari, por per gjera qe me Shajt- shitur, ne dialektoren e Lisit. serish fshatarin me delen per dore. Nuk iu kane interesuar kam qene skrupuloz ne mbajt- Shajt- shyt, pa brire, ne zonat e malesive te durua dhe i afrohet. jen e shenimeve. Dhe mbreme tek shfletoja keto Matit. - Po ti ne mengjes me the se osht shajt? shenime gjeta edhe nje rrefenje te gjyshes sime DELJA - Or majk te thashe se osht shajt, shajt, plot humor e filozofi. E diele pazari. Nje burre i pasur me xhepin dash pa brina. Dhe vrapoi ti tregonte hallatet Pazari i Lisit (fshati im i origjines ne Mat) plot, i veshur shik me tirqe te holle te bardhe e dashit. ka qene i madh e i famshem. Aty çdo te diele me vija te zeza anash, me nje kemishe kambriku Pasaniku qeshi dhe hapi qesen e parave... mblidheshin tregtare nga e gjthe krahina lin- bore te bardhe, nje qeleshe me tavan edhe kjo Tek e lexoja kete perle te gjyshes rashe ne dore e Matit prej rreth 15 katundeve. Ky pazar bore e bardhe, kishte dale per pazar. Kaloi nga mendime. Ndonjehere nuk bejne pune as hal- ne fakt merte trajten e nje panairi te vertete ku pazari i gjese se gjalle dhe sheh nje fshatar qe latet po nuk pate brire...Ku nuk me bridhte hidheshin ne treg te gjithe produktet e zones, si dallonte qe nuk ishte vendali, me nje dele per mendja. Tek brinaret, tek politikanet, e ku ato ushqimore dhe te artizanatit. Pikerisht per dore, tek e cila i mbeten syte. Afrohet dhe e mos... Diel, 2 qershor 2019 poezi ••• 7

CIKLI PER 70 VJETORIN E LINDJES NGa MOIKOM ZEQO KOZMOSI I YLLËZUAR

TIGRAT E YLBEREVE FLOKËT E TMERRSHËM TË SHIRAVE Uji shpërthen nga vrima mes barkës, Të gjallët magjepsen nga klithma e të vdekurve! Ç’heshtje fatale vijnë mbas klithmave? Nga xhunglat fluturuese të shtrëngatës Si humbi liria e humorit therrës? Dalin tigrat e rrezikshëm të ylberëve! Majmunet e zhdukur mbas Hiroshimave Shfaqet befas sërish si njerëz! Ku vallë, ku vallë është Morali dhe Nderi? Trutë e gjenive të shpërbërë në pluhur! Specia e luanëve po humb mes heshtjes, E kap dhe e nguros këtë rreze Dielli Amnezia është substanca e mortit. Relike e një magjie në shekuj e humbur! Dhe rriten shirat me fuqinë e vjeshtës Si flokët e tmerrshëm të Samsonit! KOZMOSI I YLLËZUAR EPITAFI SUBLIM Kujtesa humbet e zbraz çdo hambar, Stinët e dikurshme janë thjesht kristale! Ç’gojë e vorbullave profecira më flet? Qiriri i Meshës së Zemrës lind i madh Ç’sekret në terr vezullon tek drita? E vdes i vogël gjersa zhduket fare. Çdo pulëbardhë e brishtë e mallit tënd Ka një zemër tigri në Currila! Filozofët janë çmendur, cullakë mes erërave, Mendimi s’pikëzohet më në letra, Zëri bëhet pemë e lulëzuar e mendjes, Të vetburgosur jemi në prangat e vertebrave, Njerëzimi po vdes pa shpresë, pa prarim! Por kozmosi i yllëzuar na hyri në eshtëra. Veç gjarpëri i rrokjeve të emrit të Evës Bëhet epitafi sublim i varrit tim! VJESHTA S’ËSHTË MË MONA LIZA QË S’LIND MË MBRETËRESHË Në vetmi në kthetra na ka kapur Brenga, Çdo gur kërcen si të ishte një xhind Biblioteka i Vërtit librat si Tespije Mona Liza i frymëzon tërë femrat shtatzëna Dhe unë nuk mund të qaj, as të qesh. Por ajme! Vetë ajo asnjerë më s’lind! Diadema e gjetheve të zbehta bije Dhe Vjeshta, Vjeshta s’është më Mbretëreshë! Ende e shoh zjarri që Neroni i vu Romës, Fantazmë inkandeshente që lëkundet në zgrib Gurët e peizazhit kanë ngrirë si kukulla, Në festat fallike ngre shtyllën e Vandomës, Si vallë, si vallë t’i lëviz dhe t’i grish? Por mitrën e qiellit më Napoleonin s’e ngjiz! Dy duart e mia mbi dy ijet e tua Si vegjet e amforës së Dashurisë! KRYQI-SPIRANCË TJETËRSIMI Ç’qumësht ulkonje vallë i ka mëkuar NË ABSURD Jetimët e botës, fëmijët e braktisur? Jam pirati i nëmur përherë i kryqëzuar Njollat e penës i kam lule të këmishës, Në kryqin-spirancë të anijes së mbytur! Fletët e pashkruara më treten si shkumë. Arti më çmend, më ngjeth në errësirë, Vjen ora e mesnatës për ballon e Hirushes S’di ç’të bëj tani të flas a ta hesht, Thyhet para meje xhami i horizontit Dhe tjetërsohet gjithçka në absurd. Por prap s’më mposht asnjë frikë. Në dëborërat e letrës kërkoj e vdes i ngrirë Me drurin e Edenit arkivolin ma gdhend Si dikur vetë Skoti pa e arritur polin! Dogmat e Mesjetës si marimangat që endin Vetë zdrukthtari i mrekullueshëm Jezu Krisht. Mëndafshin e Vdekjes për të çmendurit e varfër! Erërat e droguara lëkunden dhe vjellin KATËR MARI HORIZONTE Si në orgjitë e Borxhias kardinalët e majmur! SHPRESA UTOPIKE Luhatem i dlirë me flladet e Fatit, Qerosi i përrallës së vjetër në garderobë Rebel dhe i gjallë në viset përrallore. GJOKSI DETAR Gjen dhe vesh vetë rrobat e Volterit. Jam Fëmija Mesi e Ardhmërive të Artit Zambakët e ujërave e formojnë një flotë Mes katër Marish horizonte! Me paralele dhe meridiane të Krimit Të një shprese utopike të planetit! Është burgosur çdo ideal i llagartë. Tani në trup çdo sekondë më dhëmb, Dhe mbaj talismanin e gjallë të Drinit Rrëzohem e bije për t’u ngritur prap, Rrufetë më bëjnë akopuntura të Kohës. Në gjoksin tim të pafund detar! Asnjë kumt s’më grish më për shpëtim. Naim, Naim, nëma qiririn tënd, O malet e Shqipërisë me lisat naimianë Të ndez shpërthimin e Apokalipsit të Botës! Bankat e mëdha janë tempuj krize Tani ju jeni kordat e zërit tim! Të kanibalizmit të parasë në çdo kohë. Nga arkivoli piano në studion time SYRI I QYTETIT Del çdo natë Drakula Bet’hoven! KËMISHA E FORCËS Çdo mal në Shqipëri ka fantazi profeti! Ç’jehohon kështu në ndriçimet e majit? Kush vallë e lexon alfabetin e gjurmëve? ZDRUKTHTARI I Ç’ABC ka shpikur jeta e paanë? Në largësi më rishfaqet qyteti – Se vetë jargavani i mushkrive të Whitmanit Syri madhështor me qerpikët e rrugëve! MREKULLUESHËM Mbush kopështin e muzgut të mbramë! Jam tek koha që s’ka as gëzim e as tmerr, Mitet e Botës realiteti i tret Refugjatët ikin. Lihet bosh Shqipëria. Lëvizja e shekujve asnjë shahu s’i ngjan! Dhe vetë e ardhmja është plot ngricë e llohë. Nga gjumi i pafajshëm ka mërguar dhe ëndërra! Veç me fashat e bardha të mjegullave në erë Fati si Njeriu i Padukshëm godet Penelopa e thurr që nga motshmëria Unë e balsamos një muzg egjiptian! Me grushtin vdekjesjellës ajrin pa formë. Këmishën e forcës për Homerin e çmendur! E Diel, 2 qershor 2019 8 ••• prozë

Tregim nga Spiro Mëhilli - Më fal Dhimitrulla. Nuk jam grek. - Por….? Eleonora në rininë e saj ishte vajzë nga qyteti INÇESTI - Jam shqiptar. i Lushnjes. Fati e çoi nuse në fshatin X jo larg Asaj iu duk sikur tavani u shëmb dhe i ra mbi nga qytetit. I shoqi, Fatmiri, ishte brigadier kokë. Kurreshtja e shtyu më tej: dhe kishte nën varësi rreth 50 gra dhe vajza. të lagur e filloi ta puthte me epsh sikur të - Nga cili qytet? Atij i dukej vetja kaposh midis pulave. Vriste mos kishte puthur ndonjëherë një femër. E - Nuk jam qytetar, jam fshatar nga fshati… e priste majtas e djathtas sa të gjitha i bënin lanë tavolinën të shtruar e të paprekur dhe - Po nënën ku e ke lënë? temena, pasi frikësoheshin mos i çonte në e mbajtën frymën në shtratin e saj. Mes Ai harroi se ç’i kishte thënë më parë, dhe pa ndonjë sektor të vështirë që do të kishte lodhje tyre ndodhi gjithçka. Kaluan mëse një orë dashje zbuloi të vërtetën: fizike, mosplotësimit të normës dhe më e keqja, mbërthyer në vallëzimi hyjnor. Më në fund - Nëna më ka braktisur. Më ka lënë të vogël, kritika para kolektivit. Pa kaluar vitin Fatmiri Dhimitrulla tha: pa mbushur motin. Iku me një të dashur. Edhe dhe Eleonora u bënë me djalë dhe i vunë emrin - Çohu, kaq e kam kohën, bile e tepruam. babai më braktisi. U rrita tek prindërit e nënës. Sokol, që shkurt do ta thërrisnin Koli. Në vitin Sokoli ose Leonidha u çua, u vesh, la “O Zot! Kam shkuar me djalin tim” - dhe si e dytë të martesës, kur i biri sapo ishte ngritur shumën e parave mbi komodinë dhe u u shkëput prej tij, me zë të lartë tha: - Leonidha në këmbë, midis tyre filluan grindjet. Fatmiri largua pasi mori premtimin që do të shi- të lutem largohu. Më doli nga mendtë që kam jo vetëm që e ofendonte të shoqen, por kishte heshin përsëri. Dhe ashtu ndodhi. Takimet një takim. Eja ndonjë ditë tjetër. filluar të vinte edhe dorë mbi të. Ishte viti 1991. mes tyre u shpeshtuan. Ajo e ftonte në orë të Kështu u ndanë. Ai shkoi disa herë e trok- Kufiri jugor i vendit ishte çarë. Eleonora me vona të natës, pasi duhej t’i linte kohë edhe iti në derën e saj, por gjithmonë e gjente të një shokun e saj, Ditmirin, çanë ferrën dhe ja klientëve të tjerë që mund të peshkonte bule- mbyllur. Një ditë në një gazetë, në rubrikën e mbathën në Greqi. Ata fillimisht u vendosën në vardeve apo trotuareve të qytetit. Lidhja e tyre kronikave të zeza ai lexoi: i kaloi kufijt e një ndjenje pasioni, epshi. Ajo Një grua e paidentifikuar u gjend e vetëvarur Janinë. Eleonora u sistemua kameriere në një - Ç’rëndësi ka. Po ti? po merrte një trajtë tjetër. Leonidhës i dukej në parkun e qytetit. Trupi i saj u çua në morg. lokal nate, ndërsa Fatmiri në një firmë ndërtimi - Leonidha. sikur tek Dhimitrulla kishte gjetur dashurinë Nga autopsia nuk u panë shenja dhune në trup, që shtronte pllaka rrugëve të qytetit të vogël, që - Leonidha? e një nëne që atij i kishte munguar, ndërsa përveç një të nxirë rreth qafës që justifikon një shekull më parë ishte kryeqendra e Vilajetit - Po, Leonidha! Prindërit më vunë emrin ajo rolin e një prostitute, e një femre rruge që aktin e vetëvarjes. Në xhepin e fustanit iu gjetë të Ali Pashë Tepelenës. e prinjësit Leonidha, heroit të Termopileve. punonte për para, por që me Leonidhën si pa një letër. Në të shkruhej: “Kur ta gjeni këtë letër Eleonora ishte e destinuar të vuante sepse - I ke prindërit? e kuptuar i kishte lindur dëshira e përku- unë nuk do të jem më në mes të gjallëve. Kjo nuk i kishte dëgjuar këshillat e prindërve të saj, - Më kanë vdekur pas një aksidenti automo- jdesjes së një nënë për fëmijën e saj. Të dy është zgjedhja ime. Nuk dua të fajsoj njeri. sidomos të të atit, duke refuzuar propozimin e tij bilistik. Më rritën gjyshi dhe gjyshja nga nëna. nuk arrinin ta kuptonin se çfarë po ndodhte Me këtë akt do të paguaj qëndrimin tim të që të martohej me djalin e një miku me karakter Edhe Sokoli fliste një gjuhë të pastër greke. midis tyre. Në një nga netët e zjarrta pushtuar tmerrshëm, mëkatin e patreguar të një nëne që të qendrueshëm, gjendje të mirë ekonomike Çuditërisht të gjithë shqiptarët që kishin shkuar nga pasioni ai i tha: braktisi fëmijën e saj akoma pa mbushur vitin. dhe vend të lakmueshëm në administratën në Greqi, e flisnin mirë gjuhën e atij vendi. - Dhimitrulla jam i dashuruar me ty! Gjithçka do t’ja tregoj Atij, Atit tonë në Qiell që shtetërore të qytetit. Si e morën disi veten, Pasi kaluan disa çaste të këndshme bisedash - Leonidha, mos e gënje veten. Ti nuk e Ai t’më fali mëkatin. Jam penduar për atë që Eleonora e mbajti frymën në ishullin Rodos më tepër pa kuptim, u çuan dhe morën rrugën di sesa vjeçe jam dhe unë gjithashtu nuk e di bëra në të shkuarën por nuk mund të pendo- ku u martua me grekun Lefteris, pronar i një në këmbë. Kishin mbi 20 minuta që ecnin e sesa vjeç je ti, por për një gjë jam e sigurtë që hem për të tashmen. Gabimi im bën pjesë në lokali. Ai ishte i dhunshëm dhe nëpërkëmbte ecnin, diku qëndronin, shkëmbenin shikime në moshë jam nëna jote. marrinë e emigracionit duke menduar se do të ëmbëlsinë dhe zgjuarsinë e Eleonorës. Në kus- të dyshimta, shikime ndjellëse dhe më në fund - E pastaj? gjeja parajsën, por që në të vërtetë gjeta ferrin, htet e krijuara u detyrua të largohej nga Rodosi qëndruan para një ndërtese me pesë kate. - Nga lidhja që ti më kërkon, do të vijë një ferrin që e kërkova vet dhe që nuk ma imponuan dhe të përfundonte në Athinë. Gjatë viteve në - Këtu banoj, - tha ajo. ditë që do të më braktisësh. Një e re do të futet të tjerët. Shpirti im shkoftë në qiell dhe u prehtë Greqi arriti që gjuhën ta perfeksiononte dhe - Mund të shoqëroj? në mes nesh e do të të tërheq. Ti do fëmijë në parajsën shpirtërore midis aromës së luleve”. ta shqiptonte në atë mënyrë sa bëje be e rrufe - Nëse dëshiron, me kënaqësi. dhe unë atë nuk mund të ta jap. Më shumë Kjo qe përmbajtja e letrës. Televizionet dhe që ajo ishte greke. Vetëm jeta nuk i ecte. Jo kot Ata kaluan hyrjen e ndërtesës dhe e mbajtën se kaq nuk mund të them. E tillë është jeta. gazetat folën e shkruan gjatë për këtë vetëvrasje thuhet që fati i çdo njeriu është i caktuar që frymën në katin e tretë. Shkallëve nuk takuan Propozimi yt buron nga një dashuri pasioni pa arritur të zbardhnin të vërtetën. Asnjë nuk në lindje dhe zhvillohet në drejtime të caktu- njeri. Pasi u futën brenda, ajo mbylli derën me që erdhë si pasoj e ndjenjave miqësore që e zbuloi se ajo ishte Dhimitrulla, Dhimitrul- ara gjatë jetës së tij. E thyer moralisht zgjodhi çelës, të cilin nuk e hoqi nga brava dhe tha: të dhashë. Jeta ime seksuale do të shuhet dhe la e rrugëve dhe trotuarëve të Athinës ashtu rrugën e gabuar, atë të mëkatit, shitjen e trupit. - Rri si në shtëpinë tënde, - dhe më pas shkoi në të ardhmen midis nesh do të mbetet vetëm sikundër shumë vajza e gra të tjera nga shumë Punonte për hesap të vetë, pasi e kishte të në kuzhinë. kujtimi. vende të botës që kishin shkuar atje për bukën qartë që “bosët” të shfrytëzonin një farë kohe - Vetëm banon në këtë hyrje? Megjithatë ata vazhdonin të takoheshin e gojës. Sokoli e kuptoi se çfarë kishte ndodhur e më pas të kthenin në një femër të përdalë që - Po vetëm. Të të përgatis diçka për të ngrënë? dhe e kalonin kohën në krahët e njëri-tjetrit. dhe se ku qëndronte sekreti i këtij krimi. Ai ecte me kalimin e viteve nuk do të kishte mashkull - Jo faleminderit nuk më hahet. Një natë Leonidha në kulmin e eksitimit duke rrugëve të Athinës pa ditur se ku të shkonte. që t’i hidhte sytë. Parapëlqeu që atë rrugë ta - Dëshiron të bësh një banjo? prekur vithet e kolme të saj tradhëtoi veten: Kaluan dy-tre ditë. I pangrënë dhe pa strehë vazhdonte e vetme. Me kursimet e mbledhura, - Me kënaqësi. - Uh lopë ferrake! qëndronte poshtë skelave të ndërtesave mos ta arriti të merrte një apartament në zonën e Ndërsa ai shkoi të lahej, pavarësisht se Sokoli Dhimitrulla shtangu nga fjalët që dëgjoi. lagte shiu që kishte mëse dy ditë që binte me Irakliusit. Për ngushëllim, herë pas herë shkonte tha se nuk i hahej, ajo përgatiti një darkë të Djersë i shkuan në trup, djersë jo nga ato rrebesh. Natë. Një patrullë policie e gjeti pa tek kisha aty pranë dhe i lutej Zotit t’i tregonte thjeshtë. Shtroi mbulesën e tavolinës, vuri në që dalin gjatë një lodhjeje fizike, por nga dokument identifikimi, e mori dhe e çoi në rrugën e drejtë që nuk e gjeti asnjëherë. Një natë mes një shishe me verë, dy gota, diçka për të thellësia e trupit. Ajo diçka kuptoi. Djali me komisariat ku pas pyetjeve që i bënë arritën në lokalin ku po pinte një gotë verë, një djalë ia ngrënë dhe u ul në pritje të ashikut. Kur ai doli të cilin ishte lidhur, nuk qënkesh grek, por në përfundim se përpara kishin një njeri me kishte ngulur sytë. Ai në pamje ishte simpatik, nga banjoja, ajo i tha “ulu e më prit” dhe më shqiptar dhe nga shprehja që përdori duhej “prapambetje mendore”. U thirrë një psikiatër, zeshkan, muskuloz. Eleonorën e shtyu Shejtani pas shkoi të bënte dhe ajo një dush. Derën e të ishte nga rrethi i Lushnjes. I mori kokën i cili i vendosi diagnozën “Goditje trunore në provën e madhe. I buzëqeshi. Ai atë donte. banjos e la të hapur. Ai pa trupin lakuriq të në mes të duarve, e shikoi në sy dhe i tha: me tendencë drejt një sindromi skizofrenik”. E U çua me shishen e birrës në dorë shkoi dhe u një gruaje megjithse sipas tij duhej të ishte - Leonidha ti përdore një shprehje që nuk mbyllën në spital psikiatrik. ulë pranë saj. dy herë më e madhe se ai në moshë, por të është në gjuhën time, diçka e ngatërruar, duket Kështu përfundoi kjo dramë midis një - Si quhesh bukuroshe? mbushur, përvëlues e joshës sidomos kur në një gjuhë të një kombi tjetër. Më thuaj të nëne në vuante mëkatin e Evës dhe birit të - Dhimitrulla! ajo kthehej sa para-mbrapa mrekullonte me vërtetën nga je, nga ke ardhur? pafajshëm, që e njohën njeri-tjetrin në rrethana - Nga je? format anatomike të gjoksit, të barkut, të - Prej këndej, - ia ktheu ajo. Leonidha e kuptoi që kishte bërë një gabim të pafalshme për të përfunduar në tragjedi. vitheve dhe kofshëve të drejta e të mbushura. fatal pa e ditur se me kë kishte të bënte dhe duke - Nga Athina? Kolit nuk iu durua, u çua, e mbërtheu ashtu mos gjetur rrugëdalje i tha: Athinë, 2015. Pedagogia shqiptare që po shkëlqen në Londër Dr.Gerta Cami Kobeci është shqiptarja e e shteteve tona, Gerta thotë: “Përgjegjësia e mjekësore të një projekti hulumtues pranë kom- radhës, e suksesshme në diasporë. Pedagoge në bashkëpunimit si fillim bie te shqiptarët e dias- panisë “Orexigen” që patentoi ligandet që ajo lëndën e Kimisë Farmaceutike pranë “University porës, pastaj te qeveritë përkatëse”, por ajo është dizajnoi. of Hertfordshire, lidere në kërkimet shkencore, optimiste se gjërat do të shkojnë më mirë dhe “Jam duke përgatitur aplikim grantesh për ajo është sot një nga emër i nderuar në Britaninë vetëm duke punuar sa më fort do të dalënë pah projekte shkencore, duke përfshirë këto tema e Madhe që na bën të ndihemi krenarë. potenciali që kemi si komb! mjekësore-farmaceutike: analgjeziket, antibio- Me vullnet, pasion e punë të palodhur ka Studimet e doktoraturës në vitin e parë tiket, inflamacionin”, shkruan thealbania. arritur të ngjitet një nga një shkallët e karrierës i kishte bërë me vetëfinancim, ndërsa nga Gjithashtu jemi një grup pedagogesh që dhe të jetë gjithmonë kërkuese në arritjet e saj departamenti kishte të mbuluar vetëm kemi- përgatisim një “review” me zhvillimet dhe te në fushën e shkencës. kalet e projektit. Kështu që duhej të punonte rejat nga dhjetëvjeçarit i fundit në Kimine Het- Por nuk lë mënjanë atdheun, gjuhën, me gjatë fundjavës që të mbulonte shpenzimet e erocyklike, ka thënë Gerta. Gjithashtu ajo ka të cilin e lidh e kaluara, e lidhin kujtimet, jetesës. Punonte 12 orë çdo të shtunë në “Royal thënë se të gjithë ata që kanë qëllime, ëndrra njerëzit e saj të dashur. E kur bëhet fjalë për një Hospital Bath” si ndihmëse infermiere. Për më dhe luftojnë fort, të mos e konsiderojnë kurrë bashkëpunim sa më të ngushtë mes diasporës tepër, asaj iu dha mundësia të jetë lidere e kimisë dorëzimin si një opsion. Diel, 2 qershor 2019 prozë ••• 9

Tregim nga MILTIADH DAVIDHI fëmijëve dhe zogjve që dukeshin, se dhe ata, po gëzoheshin e lumturoheshin nga kjo dasëm, që Çifti lojë për kohën e sotme duket e vjetëruar dhe e dalë Në fëmijëri, ashtu si të gjithë moshatarët e tij, mode, por për vitet kur ne jetuam, ishte diçka e dhe Hilli kishe shoqet e veta. Tani, përhumbur mrekullueshme, që linte gjurmë të pashlyera në në ujërat e dallgët e jetës, takohen e shikohen kujtesë. Por, le të kthehemi sërish te personazhet shumë rrallë, e me ndonjërën thuajse aspak. Dhe tanë, dy fëmijët e vegjël, që pasi kishin rendur sa ai shpesh përlotet ndër kujtime me to. Megjithse s’kishin më fuqi pas makinës që largohej për të e di, miqësitë nuk zgjasin në pafundësi. Ato kanë marrë nusen, u kthyen për në shtëpi të mbuluar jetëgjatësinë e tyre. Sidomos, kur je në moshë në gjithë trupin nga koka te këmbët nga pluhuri fare të vogël, siç ishte ai me Pavlinën. I afrohesh, i rrugës. luan e qeshë me shoqen pa menduar, që ta bësh Ata s’dalloheshin më kush ishin e s’kishte lumë shoqe jete. Pastaj rend e luan me një tjetër me që i lante. Veç ishin aq të lumtur, sa s’donin t’ia lojëra fëmije. Dhe gjithçka mbetet atje, larg, e dinin fare se si ishin bërë, dhe se ç’farë mendonin bukur dhe e pa tretëshme, në atë hapësirë kohe të tjerët për ata, por vetëm rendnin e kërcenin në që nuk mjegullohet kurrë, si mikesha, që nuk të valle bashkë me shokët më të rritur. ndahen nga shpirti kurrë. Dhe, pse, orkestra kishte ikur të merrte nusen, Një gardh i thurur me kallama i ndante nga ata kishin orkestrën e pipëzave prej kallami. Në njëri-tjetri, ku vraponin e luanin përpara të dy këtë dasëm kishin parë shumë gjëra të reja e të shtëpive. Atë ditë ajo ishte e gëzuar. Do martohej bukura. Më të lumturit e kësaj rrëmuje, ishin ata të xhaxhai i saj, Trifoni, ndaj ishte shumë e lumtur. dy dhe zogjtë nëpër degët e pemëve, që s’pushun së Në shtëpi të gjyshit të saj, që në mëngjes herët kënduari dhe kërcyeri, deri sa dikush kishte parë të kishin mbërritur dasmorët. vinte makina me nusen. Bashkë me djemtë e rinj Në hijen e manit ishin vendosur sazexhinjtë, e vajzat e reja rendën dhe ata të shikonin nusen e dhe i binin veglave muzikore. Them sazexhinjtë, bukur dhe sytë e saj të zesë. E, ndërsa ishin duke dhe, jo orkestra, se në atë kohë kështu i thërriste vështruar, dikush i mori të dy nga krahu, dhe i lau gjithë fshati. Një burrë i gjatë dhe i hollë me me ujë të ngrohtë e sapun në një dhomë dhe mbasi një hundë si kurriz peshku i binte klarinetës. i fshiu mirë me pishqir, hodhi në dorë pak livando Hilli dhe Pavlina, shikonin si i frynte faqet dhe dhe ua fërkoi faqet, ashtu siç bënë me Trifonin, qeshnin. Ishte hera e parë që shikonin vegla MILTIADH DAVIDHI para se të nisej të merrte nusen. S’po e kuptonin muzikore dhe muzikantë. Ajo nuk ishte e vogël se ç’po ndodhte me ata të dy. si pipëza prej kallami. Ishte një klarinetë prej -Mos na lanë, se ishim bërë shumë pis? -men- vërteti dhe ata e dëgjonin të mrekulluar. Sido- si fëmijë kureshtarë për gjithçka që shikonin, për ngritur dolli me miqtë. donin si pëllumba të vegjël strukur në një cep mos kabaja myzeqare, nga e cila mahniteshin herë të parë i afroheshin sa më shumë, që u jepej Por për pak çaste e shikoi, e pasi kapi të dhomës. Dhe shikonin njëri-tjetrin me sy të dhe të rriturit, e jo më ata, që e dëgjonin me mundësia, duke u ulur mbi gjunjë kur lodheshin për nga dora shoqen, vrapuan të shikonin sërish habitur: gojë të hapur. të parë sa më nga afër dhëndrrin, që e shkumbosnin Trifonin, që vazhdonte të rruhej. Ishte në -Ç’po na bëjnë kështu?! Hillin e veshën me Ajo, si me dorë ua ledhatonte gjithë trupin. dhe e bënin me mjekër të bardhë, si babagjyshin e përfundim të rruajtjes prej shokut të tij, që fustane të bardhë prej tyli të hollë të tejdukshëm Ua gjallëronte fidanin e njomë të shpirtit të vitit të ri. e thërrisnin, shoku i dhëndrrit, si të mos si nuse, e i vunë vello në kokë duke ia mbulu- ndjeshëm. Dhe zogjtë nëpër degë pemësh, Ata kishin parë baballarët të rruheshin në shtëpi, kishte emër. Dhe, panë që kur përfundoi së ar fytyrën, ndërsa Pavlinën e kishin veshur me ndalonin këngën e tyre, dhe dëgjonin të heshtur. por, jo kështu para gjithë dasmorëve, dhe, duke i rruari dhëndrrin, ai filloi e po e lyente me kostum të zi djemësh dhe me kollare të kuqe, dhe Sikur donin të fiksonin, atë melodi magjike, dhe kënduar këngë shoqëruar nga një orkestër e tërë, livando për të rënë erë të mirë. Ndjeu, që me pak mustaqe të bëra me laps. Pra, Pavlina të përsosnin këngën e tyre. Valltarë të veshur me vetëm për një dhëndërr. Ishte hera e parë për ata të dy, era e mirë t’u shponte hundët e vogla, dhe ishte dhëndrri dhe Hilli nusja. Që të dy ishin bërë kostumet tradicionale të Myzeqesë, nën ritmin e që shikonin një orkestër të vërtetë dhe një dhëndërr, të shpërndahej në gjithë oborrin, duke u flakë të kuq nga turpi duke mos kuptuar se ç’po valles, magjishëm hidhnin këmbët lehtë përmbi që rruhet mes gjithë të ftuarve. Kjo gjë i çuditi shumë. përzier me aromën e rrushit me erë, veriget e ndodhte. Dhe mbasi i veshën dhe i krehën mirë, i tokë, sikur kishin frikë, se i lëndonin dheut Sot dasmat bëhen me orkestra moderne e me dixhei. të cilit u vareshin mbi kokë në hijen e manit nxorën në oborr, ku ishin dhe Trifoni me nusen. plagët e vuajtjes së gjatë të myzeqarit. Orkestra më e bukur për ta deri atëherë ishin pipëzat duke ua bërë me sy, sepse duke qënë shumë Mos po i martonin dhe ata të dy? Jo, ata kup- Dhe ata të dy, ndonëse të vegjël, mundo- prej kallami, ose prej kërcenjve të njomë të grurit, lartë, nuk i arrinin që t'i këpusnin. Në atë tuan që ishin‘’çifti lojë’’, ndërsa Trifoni me nusen, heshin të imitonin me lëvizjet e këmbëve të gjethit të ekualipseve, dhe zërat e bukur të zogjve, që çast dalluan makinën e vetme të fshatit të çifti i vërtetë. Çifti lojë u rrethua nga gjithë fëmijët vogla e të duarve, më të rriturit. këndonin fushave. ndalej para portës së shtëpisë. e të rriturit, të cilët u shkrinë së qeshuri, kur i panë Por, ajo që s’u pëlqente dhe i bënte të zinin Kureshtar, Hilli ktheu kokën nga dhoma e bur- -O, erdhi makina, -tha shoku i dhëndrrit të veshur aq bukur dhe të qëndronin si dy zogj veshët me gishta ishte defi, të cilin e mbante rave e nga dera e hapur, ashtu me trup të madh e dhe mbasi e fshiu mirë në fytyrë Trifonin të hutuar e gjithë turpë. Pastaj mbi kokat e të dy në duar një djalë i ri, me krahë tërë muskuj, e me qeleshen e bardhë si maja e malit të Tomorrit në e shkundi pëshqirin në ajër, shënjë kjo që çifteve filluan të hidhnin oriz dhe lekë prej hekuri gishtërinjtë me kallo. kokë, pa Xha Ndinin, që qëndronte në qoshe të vatrës tregonte, që rituali i rruajtjes së dhëndrrit, ku fëmijët vraponin kush e kush t’i merrte më parë. Megjithëse mollëzat e duarve i ishin bërë duke biseduar me miqtë. Ai kishte dëgjuar, se kur kishte mbaruar. Gratë ndërprenë këngën E zonja e shtëpisë ua hoqi të nuseve vellot nga flakë të kuqe, vazhdonte t’i binte gjithnjë e më kishte ardhur udhëheqësi në fshatin e tyre për të mos dhe shoku i dhëndrrit, bashkë me dhën- koka dhe i puthi në ballë. Fëmijët ua mbanin fortë, sa i shurdhonte nga veshët. E veçantë, nga u bërë me baltë nga rrugët e këqia që ishin në atë drrin, u futën në shtëpi të beheshin gati, nga pas me dorë fustanin e nusërisë, që të mos të gjitha veglat e orkestres, ishte qemania, që i kohë, e kishte mbajtur një copë rrugë të mirë në krah, sepse kishte ardhur koha të niseshin për të e shkelnin me këmbë, duke u shkrirë së qeshuri. bënte shumë kuriozë dhe qeshnin me lotë. Atë me duart e mëdha, si të Mujit. Bashkë me dy burra marrë nusen. Pastaj, si çiftin e vërtetë dhe çiftin lojë i futën të e mbante në dorë një burrë i zeshkët, që e kishte të tjerë, u kishin bërë përmendore në mes të fshatit. -Ku e merr nusen xhaxhai yt? -e pyeti kërcenin në valle, bashkë me të zotët e shtëpisë. varur me rripë të gjërë përpara në qafë. Ndaj i dukej një hero i gjallë, i vërtetë dhe e shikonte kureshtar Hilli i vogël shoqen e cila ishte një Dhe mbasi kishin kërcyer, kënduar e qeshur të Ai, sikur guduliste telat me një copë pendë me admirim. vit më e madhe. gjithë, nusen e vërtetë e kishin vënë të nusëron- pule, dhe e bënte qemanen të nxirrte një melodi, Të dy me Pavlinën e donin shumë. Shpesh ia mer- -Në Sy Zesë, -u përgjigj ajo. te në dhomën e grave, ndërsa “çifti lojë” ishte në sa të bukur, aq edhe të pakuptueshme për rnin qeleshen nga koka dhe herë e vendoste në kokë -Sy Zesë! -tha me zë të lartë duke qeshur oborr mes fëmijëve duke luajtur e kërcyer, deri sa moshën e tyre, sa, që, herë-herë mendonin, se Hilli e herë Pavlina. Dhe ai i donte shumë, si Hillin çiltërsisht. Ç’është ky emër fshati kështu?! s’mbeti këmbë njeriu. ishte lodër e kotë dhe e pa vlerë në atë orkestër. dhe mbesën e tij. -Po nusja në ç’ngjyrë i ka sytë, të zesë? -i Atëherë, ashtu të veshur si’’burrë’’e’’grua’’, të Dhe, megjithëse të lodhur nga të ndenjurit në Vetëm një gjë nuk i pëlqente Hillit tek ai, se ngrihej tha dhe qeshi. Dhe ishte kureshtar të dinte harruar nga të zotët e shtëpisë, vrapuan të luanin këmbë, e nga zhurma e dasmorëve dhe veglave e ikte me lopë shumë herët në mëngjes dhe nëna e në kishte lidhje ngjyra e syve të saj me emrin e të hanin manaferra në gardhin aty pranë. muzikore, ata s’largoheshin, e i përpinin me sy zgjonte: e fshatit nga vinte, apo jo. Kur u ranë në mëndje të zotëve të shtëpisë, si të babëzitur. Disa fëmijë i binin pipëzave prej -Hilli, zgjohu! Zgjohu, se iku baba e Najes. Naja -Të zesë i ka, unë e pashë kur e solli nuk po i gjenin më. Ku s’i kërkuan prindërit e kallami, disa rendën e morën tepsitë, legenët ishte vajza e tij, ndaj e thërrisnim kështu. xhaxhi Trifoni, kur ata u fejuan- u përgjigj tyre. Vallë ku të ishin fshehur? prej alumini e u binin si të ishin defa prej vërteti. -Fli në drekë përsëri kur të sjellësh lopët, hë të Pavlina, duke u çuditur dhe ajo, se si dhe Mos po imitonin deri në fund çiftin e Kështu rrëmuja sa vinte e shtohej përpara obor- keqen nëna, çohu! Dhe Hilli me përtesë ngrihej e ikte nusja i kishte sytë e zesë si dhe emri i fashatit vërtetë?! Të dy i gjetën pa ndjenja, brenda në rit të shtëpisë. me lopë duke fshirë sytë përgjumësh që me natë pas nga vinte. kanal, para shtëpisë së Hillit. -Do rruhet dhëndrri, do rruhet dhëndrri, gjurmëve në pluhurin e rrugës, të lëna nga opingat -Siç duket, fshati ka marrë emrin nga Buzët dhe duart i kishin të ngjyrosura në -dëgjuan një zë burri, që thërriste. Dhe dalluan, që mbante veshur, baba e Najes, dhe që dalloheshin ngjyra e zezë e syve të banorëve, -foli ai duke ngjyrë të zezë nga ngrënia e kokërrave të shpen- që të dilte Trifoni. Berberi mbante një pishqir të qartë, se ato ishin gjurmë të mëdhaja, që s'i kishte u bërë serioz për zbulimin, që kishte bërë. drave helmuese, të cilat ngjasojnë shumë me bardhë në sup dhe veglat e rrojes në dorë. Prapa asnjë tjetër në fshat. S’kaloi shumë kohë, dhe panë që dhëndrri kokërrat e rrushit, e dallohen vetëm, se janë tij, ecte një burrë i shkurtër, e i shëndoshë. Ai ia Dhe ai, duke patur frikë nga errësira e natës dhe me shokun e dhëndrrit, të uleshin në makinë, pak më të vogla. vuri pishqirin përpara krahërorit, Trifonit, dhe hijet e marinave që zgjateshin nëpër rrugë si të ishin përpara me shoferin, ndërsa krushqit dhe Kur u përmendën, e panë veten se ndod- ia lidhi prapa qafës për të mos u bërë pisë, e nisi lugetër të frikshëm, ecte sa më shpejtë. sazexhinjtë, të zinin vënd në karroceri e t’u heshin në ambulancën e fshatit, duke i mjekuar ta bënte me shkumë në faqe. Shpesh lopët i shpërndaheshin kur i hante zagali binin sa më fortë veglave muzikore. e nxjerë nga gjëndja e rëndë që ishin, të veshur Pastaj, ata panë, se si filloi t’ia priste me nëpër marinat e dellit të fshatit, e ai, duke qarë, me U mblodh, thuajse gjithë fshati, teksa po me kostumin e martesës lojë. makinë rroje qimet e zeza e të shumta, nëpër shumë vështirësi arrinte t’i kapte. Ndonjëherë, kur makina u nis e ndjekur nga fëmijët, që vrapo- Një lojë e bukur që s’kishin për ta harruar faqet e kuqe, e të mbushura. e dëgjonte, i vinte në ndihmë dhe i ati, që punonte nin në pluhurin e rrugës, i cili ngrihej si mjeg- kurrë dhe pse të ndarë, secili në rrugën e vet, Ky ritual shoqërohej prej korit të zërave të roje në pemëtore aty afër. Ia ndiente fishkëllimën ull e bardhë e pafundme. që i afroi jeta. grave e të burrave, që filluan të këndonin rreth karakteristike dhe qetësohej, e kishte më pak frikë Tingujt e meloditë e orkestrës së larguar dhëndrrit. Dhe të dy personazhet tanë të vegjël, nga errësira. Këto iu kujtuan, kur e pa gjyshin e nëpër oborrin e shtëpisë ku bëhej dasma, Pavlinës me fytyrë të skuqur, sy të qeshur, duke u zëvëndësuan nga pipëzat dhe cicërimat e Modena, Itali E Diel, 2 qershor 2019 10 ••• intervista

Flet poet i ri Visar Mborja, pas botimit të vëllimit të tretë me poezi Visar Mborja: Ju tregoj pse më tërheq poezia filozofike

“Më tërheq shumë poezia filozofike dhe ekzistenciale, apo e matafizikes. Kjo tematikë me koherencen dhe koheshtrirjen e kategorizimeve, të vlerave dhe aspekteve përgjithësuese, me ka tërhequr gjithmonë, vecanërisht për këtë koherencë dhe kthjellim, asnjanës dhe të mbivullnetshëm.”

1.- Sapo keni botuar librin e 3- të me poezi 6.- Cilat janë,planet tuaja të ardhshme . Çfarë shënon për stadin e krijimtarisë suaj krijuese ? ky libër? Përsa I përket planeve krijuese ,që kam për -Libri im i 3 të me poezi , këto ditë sapo është të ardhmen , unë dua që të krijoj një poemë të botuar dhe titullohet ‘’Mrekullim I ëmbël.’’ Në gjatë shoqërore ,për kohën që jetojmë, si edhe të përfhshihen 4 përmbledhje poetike dhe 2 4 ose 5 poema të tjera, për tema të ndryshme . poema të gjata, njëra nga ato është nga poemat Poema më e gjate , që mendoj të shkru- tradicionale dhe tjetra, nga poemat e koncep- aj tani, titullohet: ‘’Gjithëqiejt, në intensive të tuara me një notë të re, permbajteje dhe forme. të tyreve kodifikime’’. I referohet epokës, në Per mua ky vëlllim poetik është nga më të të cilën jetojmë dhe, nga trajtime filozofikisht preferuarit, aq më tepër që në të përfshihet edhe të kohështrira, të thellimeve, të këtyre kod- poema për Gjergj- Kastriot( Skënderbeun ) ifikimeve , prej indongjarjesh, biosuksesesh e cila, bashkë me ciklin e fundit të poemave ,të të tyreve, sferokohëra dhe sferoboshte dre- ,të krijuara dhe shkruara ,nga një krejt tjetër jtueseje, ajo të vetëfitojë dhe vetëmbajë,një të këndvështrim prej trajtimesh , prezencash dhe tërëqenësishme, prej indopasjesh tona ,prej identitetesh, mund të them se më ka prezantuar tonave, biologjikisht të drejtuara dhe mbi- mua në brendësi të një krejt tjetër rivelueseje jetuese . dhe forme- ekspresiveje si edhe përmbajt- Kjo poemë ,është akoma në projekt je- formueseje në një panoramë të një natyre ,si edhe disa të tjera, të karakteriti psikologjik tjetër të tematikave dhe koherenteve, nëato dhe përshkrimtar, të peisazheve, shpirtërore cka shkruaj ,krijoj dhe ekspozoj, në statike të dhe shoqërore . afirmuar dhe të kërkuar të krijimtarisë dhe të -Mua më pëlqen të lëvroj poemën, për qishtja është e pasur dhe, besoj që ato vepra artit tim ,në të gjitha castet, kur dëshiron që 7.-Çfarë mendoni për gazetën :’’Nacion- aspekte krejt riveluese, që përçon në dimen- , kam arritur t’i përkthej mirë, mbase sepse al’’,e cila ju ka promovuar, në të gjitha tre- këto eskspozime dhe statike shprehjeje, te për- sione të paesksploruara , gravidance artistike ishin shumë të pasura, për nga niveli, I fuqisë gatitin prezentativen e tyre, për komunikime, vatshqiptare dhe që, është në vitin e saj të dhe serioziteti dhe, kur e njoh këtë zhanër së imagjinatës dhe përfytyrimit, si edhe nga 11- të të botimit ? Cili është urimi juaj për realisht të suksesshme, me lehtësime ankthesh të kreativ, e pranoj edhe vështirësinë e diçkaje, fjalëformimet, të cilat, shumica ,u frymëzuan krijuesit, me të tyren transmetitive dëshiruese, këtëpërvjetor ? më të rëndë se zakonisht, për të pasur patjetër, dhe improvizuan , nga casti dhe e nevojshmja Gazetës :’’Nacional’’, I jam veçanërisht të ankthe – lehtësimeve me artdashësit dhe sukses në të. Por edhe poemat , përpiqem t’i e dickaje kreative dhe endjeje krijuese, kën- lexuesit.Te gjitha këtyre, ju referohet edhe vël- mirënjohës për promovimin ,që më ka kryer krijoj me lehtësi, relativisht të madhe ,sepse aqësia e krijimit të dickaje ,që u përftua, nga dhe, po e kryen edhe tani, për bërjen të mirën- limi im I ri poetik , ne tema tradicionalisht të besoj ,që kjo më garanton përtej krijimit, edhe një mungesë ankthi dhe predispozitash ,me të trajtuara ,në baze transhendentale poetike, si johur ,të poezive dhe të poemave të mia në të një sukses gjithëekzistent dhe të tërëvlefshëm, cilën ,këto përkthime edhe u bënë dhe, besoj gjitha trevat shqipfolëse dhe më gjerë . në poezitë ashtu edhenë poemat ,sidomos në për ato çka krijova dhe që, tani me të drejtë që të kenë si rezultat , një ankth po aq të përte- poemën:’’Potencial vetëmagjepsjesh’’ dhe në I uroj kësaj gazete, në vitin e saj të 11- siç I konceptova ashtu edhe po I shijoj, në të jkapërcyer nga ana e artdashësve dhe lexuesve, të të botimit , në këtë përvjetor, që të botojë poemën ‘’Magjepsje gjenezash- nëpër shumë- njëjtën mënyrë. të kudondodhshëm. farëshet bekime ‘’ ku trajtohen të gjitha temat sa më shumë poezi dhe poema ,artikuj kritikë Në poemën për Gjergj- Kastriot Tani jam duke I perkthyer, poezitë dhe problematikë cilesorë dhe me përmbajtje e reja të këndvështrimeve dhe ekspozimeve ( Skënderbeun ), e cila përfshihet edhe në dhe poemat e mia,,edhe në italisht ,ashtu siç artistike nga forma dhe përmbajtja e re dhe e ngjarëse të udhëheqshme ,nëpika kthesash dhe libër, jam përpjekur të trajtoj edhe këtë figurë I kam përkthyer në anglisht dhe në greqisht. progresiveje ,të atyre çka e shenjojnë realisht një natyre krejt tjetër që karakterizon këtë fazë si një magjepsje të vërtetë gjenezash dhe Besoj që t’i përkthej dhe t’i transemtoj mirë të krijimtarisë sime. ,epokën dhe qenien tonë, duke theksuar, siç gjithëburuese, shumëfarëshe, bekimesh ,mbi- ato ,edhe në këtë gjuhë . ka theksuar, edhe deri më tani ,ndikimet sho- jetese dhe frymëzuesesh, në cilindo vend e Sapo të shkoj në Greqi, dua të blej qërore ,që gjithçka e jona , ka pasur, ka dhe, do 2.- Edhe në këtë libër, ju vazhdoni të tra- kohë, si një gjithëtrajektorike, prej drejtuese disa libra, me autorë të poezisë filozofike greke jtoni temën e poezisë filozofike dhe metafizike të ketë,në poetiken artistiken dhe frymëzuesen filozofish ,ekzistence dhe mbijetueseje, duke të antikitetit ,për t’i përkthyer edhe në shqip. e gjithëgjendshme ,tonën. të ekzistencës.Përse ju tërheq, një tematikë e mos u predominuar, nga aspekte betejash dhe Besoj që të arrij t’i përkthej edhe këta autorë, tillë? Sukese I uroj kësaj gazete edhe në fitoresh , që patjetër do të ishin në këtë figurë që më tërheqin ,veçanërisht që në vështirmin gjithçka tjetër, në publicistiken ,riveluese dhe por që këto aspekte , identitete trajtimesh, të e parë ,që u hodha ,krijimtarisë dhe poetikës zbuluese , që më ka tërhequr gjithmonë tek ajo -Për të më tërhequr kaq shumë një e tillë të gjithëtërheqëses arbërore dhe shqiptare , së tyre. tematikë, sic është ajo e poezisë filozofike dhe dhe që,siç shënoi ngjarje ,në tonën publicistike mendoj se ishin më të vlefshme për trajtimin ,ashtu edhe tani , më duket mjaft interesante ekzistenciale, apo e matafizikes, sime dhe tones, e kësaj figure, sesa një vlerë kategorizimesh , të 5.- Çfarë mund të na thoni, për gërshe- ju duhet të dini ,se kjo tematikë me koherenten dhe e guximshme ,në të sajat kryerëse dhe pas- luftërave dhe fitoreve, më tepër sipërfaqësore timin e temave të poetikes, në poezi dhe qyruese . dhe koheshtrirjen, e kategorizimeve ,të vlerave , që kjo figurë mund të kishte, në ekzistencën poema, mefigurativen që I karakterizon dhe aspekteve përgjithësuese me ka tërhequr e saj. ,nisur edhe nga përvoja juaj personale ? gjithmonë, vecanërisht për këtë koherencë dhe 8. - Çfarë dëshironi të shtoni, më tej ? kthjellim, asnjanës dhe të mbivullnetshëm , 4.-Jeni I njohur edhe si përkthyes e Me diçka figurative, që temat e mia ashtu si mund të përftohet ,jo vetëm nga unë, Më tej do të dëshiroja të shtoja , përgëzimet e njohës, I disa gjuhëve të huaja. Çfarë mund të poetikes I karakterizon gjithmonë, I kam mia ,për të gjithe ‘’Stuff’’- in e gazetës ‘’Nacion- por edhe nga të tjerët, dicka që karakterizon , të na thonipër vështirësinë e përkthimit ,të lidhur , poezitë dhe poemat e mia dhe jam kodifikimet gjithedixhitale, të përshkrimtares al’’, si edhe për të gjithë ata, që punuan ,në poezive dhe poemave ,në gjuhën e huaj ? perpjekur ,me aq sa mundem ,që shumicën realizimin e këtij vëllimi poetik ,si edhe të të edhe në bioprezenca dhe biondryshime, si ato Cilat janëpërkthimet ,që po bëni tani ? e tyre ,sidomos ciklin e fundit, me poezi dhe shoqëroret dhe psikologjike, sferocikliket dhe tjerëve libra. poema, t’i perkthej edhe figurativisht ,në një Uroj që të kemi të gjithë, suksese të mëte- sferokohoret tona, nëmrekulli trajtimesh, për- Kam përkthyer një përmbledhje poetike, të seri prej veprash moderne, të pikturës, si me shkrimesh të njëjta, të identiteteve të ndryshi- jshme dhe prosperitet, prej perspektivash dhe Argyris Chionis nga greqishtja,ku përfshihen, bardhë e zi ,ashtu edhe me ngjyra . ambicjesh. meve, vetë-kontrollimeve të të tyreve intens- pothuajse të gjitha veprat letrare, që ky autor Kam dëshirë,që këto tema ,të poemave të itete. Uroj që, këto konstrukte, perspektivash dhe ka shkruar , gjatë gjithë jetës dhe që titullohet ma, t’i pasqyroj edhe në pikturë, duke i para- ambicjesh, të tonave perpjekje dhe mbijetesa, ‘’Zëri I heshtjes’’ si edhe njëvëllim poetik,nga qitur , në përmbajtje, forma dhe teknika të reja, 3.- Jeni një nga lëvruesit e suksesshëm, të paraprihen, te bashkëjenë dhe të pasek- Skënder Buçpapaj me titull:’’Jubileu I shiut të prezantimesh dhe krijimesh. Në karakterizuese zistojnë, si vlera koherente prej kreativeje dhe megjithëse edhe të pakët, të poemës,siç është çmendur’’,nga shqipja ne greqisht. ,prej atyre, çka desha, në realitet, të shpreh dhe edhe poema për Gjergj –Kastriot Skënderbe- mbijetese. Më pëlqen të përkthej në gjuhë të të pasqyroj. Ju faleminderit shumë ! un. Përse ju tërheq ky zhanër, duke I ditur huaja ,sidomos fjalëformimet, me të cilat gre- edhevështirësitë për të patur sukses në të ? Tiranë , më 27. 5 . 2019 Diel, 2 qershor 2019 kritikë ••• 11

Këtu ku asgjë nuk më përket, vëllim poetik nga Angela Valenti DURAZZO Nusja e Durazzo-ve këndon shqip

Nga Mimoza KUCHLY Paris 2019 “Do të kthehem një ditë/Këtu ku asgjë nuk më përket “

Gjenova qyteti i lindjes së Kristofor Kolombit, zbuluesit të Amerikës, apo vendlindjes së vio- Poezitë u recituan nga disa va- linistit të madh të kohërave, Nikola Paganinit.. Nuk ka emocione më të mëdha se të shkelesh në jza shqiptare dhe qershia mbi të njëjtat udhë ku dikur, figura të shquara, kanë tortë, loja e ëmbël e vilonistit lënë gjurmë e më shumë se kaq. të parë në Orkestrën e Kanës E ftuar nga mikja ime Marinela Qato, shkuam në prezantimin e librit me poezi të (Francë), Altin Tafilaj, me Angela Valenti DURAZZO-s, « Qui dove il pjesën për violinë « Dashnor nulla mi appartiene »Personalisht, Angelën, nuk e njihja, por për punën e saj, aq më tepër rreth t’u bana ». Gjenova tingëllon- rrënjëve të familjes Durazzo, kisha lexuar para te bukur shqip. disa vitesh. Angela gazetare dhe shkrimtare, dukej se freskonte pemen gjeanologjike, lidhur me historinë gjurmëlënëse të familjes fisnike nga Durrësi, larguar qysh prej viteve 1300 nga trojet tona shqiptare. Interesante janë studimet rreth familjes « Këtu, ku asgjë nuk më përket ». Kur e Durazzo nga shkrimtari e studiuesi Moikom lexon titullin të duket normale të mendosh se Zeqo, si dhe nga miku im Luan Rama, të ka vende të cilat nuk të përkasin, siç ka edhe apasionuar rreth figurave shqiptare që kanë « njerëz e ngjarje. Por nëse do të lexojmë vellimin pushtuar » botën. Panteoni parizian, nuk bën e përbërë prej 17 poezish, e kupton se « pika e krenarë vetëm francezët, por ja që edhe ne dobët e nuses sonë », qëndron diku gjetkë. timet, emocionet, dë shirat që pë rmbushin na shpien nga Lezha në Monako, nga lugina e shqiptarët duket se kemi lënë gjurmë si ato të Duke shfletuar që në pamje të parë, syri shpirtin jo vetë m të poetes sonë . Patokut drejt Tiranës e vise të tjera pa emër, por Giolamo Durazzo-s me origjinë shqiptare, para tërhiqet nga pikturat në akuarel të Helidon me emocione për të. të cilit, ka derdhur talentin vet Mozarti dhe falë Halitit si dhe skica nga Maddalena Durazzo. Poezitë nuk janë vetëm vargje që i përkus- kujdesit të tij, bota e muzikës shijon sot « Stinët Raporti vargje –ngjyra, jeshilja që përqafon htohen viseve shqiptare të vizituara prej autores, « Eci në Lagunën e Patokut e mbyllur tashmë, » e Vivaldit. Por le të qëndrojmë tek Angela me natyrën , paqen që ajo i fal çdokujt që e ndjen, por mua më pëlqeu të mbështetem në filozofinë që duket se më kundron, si e jashtëligjshme vëllimin e saj poetik « Këtu ku asgjë nuk më ngjyrë që jo më kot Zoti e krijoi pë r t’i trans- që përshkon librin edhe « mbrëmjen e Krisht- në një harmoni të përgjakur nga historia… përket ». metuar paqen mbi të gjitha njeriut ; lojra e gri- lindjes, kur nuk di ç’të shkruajë në barin për- Diku, mendimet pëshpërisin se patjetër Takimi besoj se jo rastësisht u bë në Biblio- blusë së qiellit, të japin ndjesinë e një udhëtimi ballë kamarierit me buzëqeshjen plastike… » duhet të ekzistojë një botë me krahë fluturash.. » teca Civica Berio të Gjenovës, ku ndër të tjera, nga vargu në peisazh dhe e kundërta. Gjendja e saj shpirtërore puqet me natyrën, ndodhet dhe « Libri i artë », kodiku i rrallë - Bota njerë zore dhe vetë natyra, fatkeqë sisht me peisazhet, me fjalët që përshkruan nga kun- ( La stanza sulla Laguna di Patok) dhuratë nga Marcelo Durazzo (L.Rama). nuk janë një. Ndërsa e para krijon shumë prob- drimet e veta.. Anxhela dukej se patjetër duhet t’i rrëfente leme, e dyta, nëse e njeh, dhe vlerëson, të jep me Ajo dhe tek vdekja sheh atë çka çuditërisht atij vendi se Shqipëria në çdo epokë e ka pas- qindra zgjidhje dhe tepër paqësore. “Ndoshta do të doje të ishe faqja e ne shpesh e harrojmë. Për të uruar botën me talentet e saj. pavdekshme Çdo yll që bie, vdes i përflakur … » Vëllimi publikuar nga Shtëpia Botuese Egna- Ky raport duket edhe në vargje ku përshkru- e Leopardit, Kuazimondos, Bodler/ (L’applausso) tia, ku drejtuese e saj ishte Anila Alhasa, një hen njerëzit me tiparet e tyre, në një tablo herë por ja që je në mendjen e poezisë sime” vajzë e imët, por që pasioni për librin e mbante gri, herë përvëlyese nga dielli, por gjithmonë për (Sei nella mia mente di poesia) Vargjet rrëshkasin të lirë, sikur t’i largohen të lidhur mes dy gjuhëve e dy brigjeve. autoren mbeten të vërtetë si ngjyra gri e rërës, rimave që ndoshta do t`i robëronin mendimin, Poezitë u recituan nga disa vajza shqiptare muret ngjyrë kanarine, flokët e verdhë… Nga një varg në tjetrin, nga një figurë në që si një rrëfenjë kalon nga qielli në tokë, nga dhe qershia mbi tortë, loja e ëmbël e vilonistit « Në mbrëmje rreth tavolinës, burrat qeshin tjetrën, nga një mendim poetik në tjetrin, kri- dielli në shi, nga autostrada në xhade, herë edhe të parë në Orkestrën e Kanës (Francë), Altin me shumë shpirt dhe me pak dhëmbë… » johet gjerdani i vëllimit poetik. pa dritë, por jo pa jetë.. Tafilaj, me pjesën për violinë « Dashnor t’u bana Ajo nuk është thjesht një vëzhguese, Heshtja komunikon me mendimin që ngjitet ». Gjenova tingëllonte bukur shqip. « … Do m’a kish ënda të shijoja ende rrezet admiruese apo jo e të përditshmes. ngadalë në forcën e rrëmbyer nga ndjesia që i E vërtetë që të shkruash sot poezi paraqitet e diellit që Lezhës i burojnë shtatit, Autorja duket se sa pushton, aq edhe rrëmbe- fal ajo çka e prek më thellë e që e shtyn ta për- e vështirë, por duket se kalvari i përnjimendtë, moskokçarës ndaj askujt që vajton apo gzër- het nga ritmet që i fal e përditshmja, me ngjyrat shkruaj nga dritarja gjysmë e thyer në Tiranë. t’i bësh njerëzit ta lexojnë apo ta studiojnë atë. dhihet nën të… . e dukshme dhe të padukshme të saj. Kjo është e Në qytetin ku automjetet shpejt apo ngadalë Gjithsesi shpesh na ndodh të regjistrojmë në Prej shekujsh, pa përse, lumi Drin gurron, veçanta që duhet të sjellë një poet për t’i bash- vozitin, me po atë shpejtësi shfaqen e largohen kujtesë, pa njohur autorin e tyre dhe e të bëhet Si të pohojë se bota dhe nga gërmadhat kangjitur vargut, rimën e mendimit.. dhe udhëtarët : motivi i ditës tënde. mund ndërtohet. Anxhelan e lidh me Shqipërinë « krush- ”(Sula riva di Tale) “ Lermë të çlodhem në ëndrrën tënde më “Do të kthehem një ditë qia », kështu si na pëlqen ne t’i përshkruajmë të paqtë Këtu ku asgjë nuk më përket “ marrëdhëniet me vendin tonë. Nuk ka gjak Lajmotivi i poezisë së saj mbetet natyra dhe me qepallat shtrënguar lehtë, të kundroj shqiptari, por që ta duash një vend, kulturën, shpirti i njeriut. Edhe pse i trazuar, herë pa shije, Lermë të qëndroj (Guardando la campagna di Tirana dal fine- traditat dhe historinë e tij, mund t’i përkasësh herë pa dritë, herë në kërkim të vetvetes… Dëshiroj të fle” strino mezzo rotto). edhe me shpirt. « Korbi i bardhë që s’është i zi, por i zbehtë (Nel tuo sognio migliore). Njohuritë e mia të gjuhës italiane, nuk janë nga pritjet e vakëta… ». Drita e bardhe dhe Dëshira e saj më në fund shprehet si një tes- të përsosura, por vargu i Angele-s, më dha kën- trishtimi i zi, binome dhe duele të pë rditshmë Udhëtimet e vargut janë të shkurtëra, por tament në poezinë e mbylljes së librit. Do të aqësinë ta shqipëroja ashtu siç ajo e përcillte në jetë n e gjithkujt, që ekzistojnë pë r t’i dhë mbartin bërthamën e një mendimi që të bën të rikthehet sërish, këtu, ku me një pjesë të këtij tek unë. në vlera çdo momenti të pë rjetuar. reflektosh me natyrshmërinë me të cilën rrje- vendi, ndihet tashmë e lidhur, jo vetëm si “detyr- Përballja me kopertinën e librit, të bën të dhin. im familjar”, por diçka më tepër; gjithçka që e kuptosh se « testamenti poetik » i takon vendit « Një mik, fillikat, përballet me një dashuri shtyu ta lërë shpirtin e lire, duke u ngacmuar të të parëve të fëmijëve të saj. Kulla me një frëng- të shteruar « Këtë muzg më thuaj se është vetëm fillimi si nga pluhuri dhe nga gurgullima, si nga hes- ji të vetme, ku hije i bënë një lis, i cili nuk ia e do t’i rrëfejë fillimet e hapave të gabuar ». Kur mbrëmë mendova se gjithçka përfun- htja dhe nga zhurma « e qeshjes së burrave me pengon diellin. Mesazhi u nis ! Gjurmët janë në (Modeste miserie). doi… shumë shpirt dhe me pak dhëmbë atje në barin brendësi! Përkushtimi i librit i shkon Giusepes, Pëshpëris se ekziston » e Shënkollit ».. Madalenes dhe Marcelos, si dhe Maria Clelias, « Si të ishte i pari qiell i kaltër ( Ci sono) Çfarë ka thënë më të veçantën e saj Angela por mendoj se edhe çdo shqiptari që e lexon. i pari diell vezullues në këtë vëllim poetik… Ndoshta atë që një i Kërshëria rritet në dy parathëniet e librit, e para e qarë fëmije Natyra vrapon pas vargjeve apo e kundërta.. jashtëm, por jo i huaj, e sheh dhe i ngacmon sidomos e para e Visar Zhitit dhe ai ndër të e para herë kur fillova të hedh hapat në Duket se edhe nëse ti nuk ke shkeluar në ato mendimin, penën dhe në fund përcjell një tjera, bashkëqytetar i familjes Durazzo, por edhe vendin, ku ty s’të shihja. peisazhe, poezia të rrëmben e sikur të thotë : album apo një ekspozitë, e parë ndryshe në një shkrimtar me emër brenda dhe jashtw kufijve Askund s’ekziston fotagrafia e foshnjës, kur mos u kthe, diku do t’i falësh vetes magjitë e vend, ku fare rrejshëm, i duket se asgjë nuk i të Shqipërisë, si dhe Silvio Magnolo, poet dhe bëlbëzon për herë të parë “nënë”. papërjetuara më parë.. Nuk ndihet asnjë par- përket… muzikant, të dyja shkruar në gjuhën e Dantes. (Un giorno, indossando la vita). agjykim « jashtë mode ». Meditimet e autores Faleminderit Angela! Natyra dhe njeriu ndjekin një ri-tjetrin, kuj- E Diel, 2 qershor 2019 12 ••• reklamë

SHTEPI  SHENDET  MAKINE

Shkarko aplikacionin SIGAL UNIQA

CMYK E Diel, 2 qershor 2019 info •••

Themeluesi i gazetës “Illyria” dhe lobisti i njohur shqiptar në SHBA i shkruan drejtorit të gazetës “Nacional” Harry Bajraktari: “Gazeta “Nacional”, ka afirmuar e po afirmon vlerat tona kombëtare”

“Gazeta Nacional që botoni ju, me shkrime, BOTIM artikuj I “NACIONAL dhe analiza, GROUP” ka afirmuar VITI XI BOTIMITe po afirmon Nr. vlerat506 26 tona MAJ -1kombëtare QERSHOR 2019 në atdhe ÇMIMI 50 LEKË / 0,30 EURO dhe kudo ku jetojnë shqiptarëtGazetë jashtë.” javore, letrare & kulturore, e përditshme online

Mujë Buçpapaj Drejtor: aciona 068 20 74 316 Adresa: Ish-kinostudio “Shqipëria e re”, Tiranë Mob: www.gazeta-nacional.com ne-mail: [email protected] e-mail: [email protected]

Medaljen për çmimin e tërhoqi i biri më 1989 Kongoli iu bashkua avangardës së viteve'90 Boris Pasternak, shkrimtari Evolucioni i individualitetit që Cmimi Nobël i solli krijues të Fatos Kongolit aq shumë vuajtje prej në marrëdhënie me komunistëve sovjetikë avangardat shqiptare Nga ENDRIT SHTYLLA faqe 15 Nga PROF. DR. KLARA KODRA faqe 4-5 EDITORIAL Si Namik Mane groposi nën dhe librin në internim, për t’ia fshehur sigurimit “Letërsia bashkëkohore arbëreshe” Namik Mane dhe Bilal Xhaferri, fati i

Nga Prof. Dr. Gjovalin Shkurtaj

Historia e arbëreshëve të Italisë, tradi- tat, kultura dhe gjuha e tyre, të ruajtura për librit të përbashkët “Siluetë në errësirë” kaq shekuj në dhe të huaj, Nga Agim Bajrami si dhe letërsia artistike, folklori e veprimtaria SHBA-të nderojnë themeluesin e gazetës “Ilyria” dhe lobistin e njohur shqiptar në Washnigton atdhetare në të mirë të Shqipërisë janë ndjekur kurdoherë me dëshirë nga shkenca shqiptare, nga Sa dashuri të shkollarët dhe studentët. Ato janë bërë objekt studi- rrejshme më japin Faqe 14-15 8 FAQE Poezi nga Hamit Aliaj Broduej i Tiranës Ditët e shkollës sime FAQE 18 FAQE Nga Dr. Orhan Sakiqi Poemë nga Ferik Ferra

Po kush e kishin emëruar kështu, me emërin e rrugës së famëshme të N.Y, këtë pjesë të rrugës Të vërtetat e Dibrës? Këta ishin disa nxënës të shkollës 10 korri- epërme ku, më vonë maturantët e parë FAQE 22 FAQE të gjimnazit “Sami Frashëri: S Poezi nga Agron Tufa Faruku, Bujari, Agroni, Agimi, Kristaqi, Kujtimi, Fisniku, Kostandini etj, si edhe vajzat Takim me një Ivona, Nezi, Shpresa Fatbard- Kongresi Amerikan showgirl FAQE 9 FAQE ha etj. Ajo pjesë rruge që nga 9 FAQE rruga barikada deri në sheshin Tregim nga Konstandin Dhamo Faqe 21 nderon familjen e Mundësia e së Harry Bajraktarit keqes FAQE 10 FAQE Tregim nga Shirli Xhekson MBAHET EDICIONI I ESEJA PEDAGOGJIKE E DYMBËDHJETË DR. BARDHYL MALIQIT I “PRANVERËS POETIKE “ DETYRAT E SHTËPISË” Kuptimi DURRSAKE MË FUTI NË LOJË i jetës FAQE 21 FAQE Nga LOLA SHEHI NGA DR. DANICA VUKELIC Nga Ilir Zhiti

“DY TALENTE CMYK QE SPIKASIN NE VLERA DHE VIRTYTE TE LARTA

Nga Bashkim Kadiu

Eta Gjika Lenada Gjika

CMYK E Diel, 2 qershor 2019 14 ••• poezi

Mustafa SPAHIU, Shkup Andej furtunat e krisura shkallojnë, e çajnë shtigjet me poterë... Vuaj unë Ndaj djersijnë det e mal e vishen krejt mjegull, dhe mes zhegut kurdoherë LINDJA E NAIMIT – PËRJETËSIMI Atje, pikërisht atje, përherë ndodh çudia, qiejtë e vranët bëhen njësh me det të trazuar Urtësi, të fortit me zërin magjik s’do të lodhen e deti kthehet i tëri në re. më shpejt! Ndërsa dallgët e krisura bija xhindesh, Florë e faunë – burimshëm bifurkimesh të reja kaherë Edhe shurdhmemecët e dinë se ç’është kënga e vërtetë! avullojnë, Mjegulloshit, Çikës fund e krye, E kishin hetuar lindjen e Naimit, bilbilat me cicërime... Vjedhaducët e zjarrit aspak të dashur – zemërbardhë, e majës Vetëtimave të pafre... Dhe shandaneve të majit flakëronin qirinjët – pranverë! – Të lidhur për bashin e anijes që ka ardhë kaltërsisë. Atje shkundullojnë njëherësh, male, det e qiell, Duart e muzave tundnin djepin me ninulla të pangime, Por askush pas nesh nuk do të ketë fuqi ta ndal Dhe Zeusi e Shëndëlliu në fron, kryembështjellë me re, këngën Përmetare, që dallëndyshemve t’u urdhërojnë, e japën kushtrimin me breshëri rrufeshë Pllajat joshëse – hapësirës dyjaret – bërsheni çdo fjalë, shfaqë dashuri Në ato sofra me nishane epike, - Thellë nga një gjysmë mushkërie fyelli jehon lart brigjeve... - Kënga nën ujë më e rrezikshme në zhgjandërr prej shekujsh firmos vetëm stihia, Ke përtrirë ura kurajoze mbi të cilat lulet e verës s’kanë të ndalë, do qëndrojë që kur u piks jeta përmbi Dhe... “Istori e Shqipërisë” – zgjatje shekujsh ditë-natë shtigjeve. Se të këndosh e të rilindësh është njësoj. *** Po, po Gjak’ i kulluar i Frashëllenjve – fustanellat rrokelë – rreze diellore – O, jeta është mortprurëse, por mortit i bëjmë ballë. në ato vise, për herë të parë, “Bagëtia e bujqësia” bukuri përjetësimi –amshimit parajsohesh; Një lëngatë do ta rrëmbej lumi dhe mbytet në det. ranë e hodhën rrënjë, arbërorët e stërlashtë, - Damarët e ujit simfoni Vjose – sogjetar Orfeu ynë është prore – Shumë kemi vuajtur! Shumë kemi kënduar. kaonët krenarë. Dhimb’e pashëruar uritur për atdhé – s’deshe të çkurorëzohesh! E tash këndojmë me ligje me mall. Një ditë Bijtë e stërralltë, të pagjumë, Zbresim në parajs. Zemrat të të këndojnë me sqimë, gjakndezur, kordhëtarë Malet ngjeshur me xhuratë – epshore zemrat xixë të rilindur, Se të këndosh e të rilindësh është njësoj... Ninëzat e rioshëve bëhen pahitëse – ndriçon palca në çdo shesh të gjerë... Ata që guxuan si ata, të përgjakur, Shumë net pagjumësie – kupëmbushur me vrer – me besë të lidhur. mbetur theror për lirinë buzë detit me valë Ata që nuk u gjunjëzuan mot e jetë, I ke mbjellë ashtit tonë – mësimet tua... kudo na u bënë fenerë... Tetor, Përmet 2018; Ata që nuk duruan kurrë zaptues përmbi krye, Prill, Shkup 2019. Brez pas brezi vargjet tua mbëltuar i kemi me afsh ndër mote, përveç malesh hijerëndë - Nga dhéu i largët lulja sytha qet – me strall të ndezur në ballë. dhe qiejsh prush me yje… N’atë truall tëndin dalin zogj parajsor si fjala art’e jote; ILIR BALILI *** Dashuria jonë zbardhëllimë pandarë – poet koronar, për mallë!... I malluar përherë, për ato vise ndizem, Veprat, këngët edhe emrin balsam po t’i peshojë me dorë, në – Qiejve në Akrokeraune e nisem të shuaj havrën buzë Drimadhes, Krojet tua diturake – na mësuan ta shkruajmë gjuhën tonë... pranë mesdheut të Dheut tim. Lindja e Naimit është përjetësi – emri lavdi të ka hije kurorë, Dhe zbres të ngas flotën time Ilire, Tha: “Jam i gjallë e jam ndë jetë, Jam në dritë të vërtetë.” Mburrja jonë! që më pret gjinjve për lundrim. Netësh vere, pa zbardh drita, Në ç'do stinë dielli përvëlues, Mendjendrituri Naim bej, vjen shekujve vargjeluleçelur, mbi kreshta alpesh me thinja, por edhe kur ndodh mot i zemëruar, Fjala gdhend gurin – lisat shtat-shëngjergjur , dafinash rrëfyer? nën cati të universit, mbarsur e nxirë terreni nga shtëllunga me re. - Arbëria është sofër e madhe dhe kurrë pragu pa iu shkelur! Qëlloi të shoh qiejt të përflakur Ashtu siç vërsulen me lakmi kureshtarë të huaj, Fjala naimiane mëmë dhe mëmëdhe – brinjët tanë të pathyer!... e beftë të këputen kope yjesh, dhe vërsniket kozmike të qiejve, kongjij të zjarrtë, vetëtimat që lëshojnë kryqëzuar tufa rrufe. E nejte, 28 shkurt 2019 Të zhyten, përmbyten, të shuhen tutje në det. Në Dardaninë Ilire Nërsa një tufë tjetër gremisej honesh, 2019 shpatesh të çara në ije e shpatulla malesh nga rrebeshet, ciklonet, rrëketë. Livia Zabeli Në ato shtigje e grykash Epiri, BALADË KËNGËVE përherë çajnë qiejtë Shqipet e gjëmimet, e kullosen, vetëm kapronjtë, rrufetë... Vuaj unë POPULLORE PËRMETARE Ndërsa të poshtë buzë Joni, breza ullinjsh, limonash, vreshtash, Të desha, e akoma të dua, Vaskë Çurit dhe pararendësve të tij ku enden kope kosheresh me bletë. Veten ,kur e mohoj ,gënjej. Aty, në zallin gurëbardhë të Palasës, Kur shoh sytë e tua, “O Përmet, o xhenet, dikur Çezari perandor ndiqte Pompeun rival, Parajsë n'shpirt ndiej. Bukë plot e ujë det, kur zbriti flotën me legjione luftëtare. Je i but, je i qetë, Tash pas kaq shekujsh ende jehojnë zulma detesh, Më fale ti kujtime te cmuara Je i bukur, ke lezet!” me kërcënime e lakmi kanosjarësh, E unë copëza jete , cdo ditë nga pak. trazuar mes eshtrash legjendare. Kur nisa në pafundësi për t’besuar, Urtësisht, përvojshëm po lindin agimet Ende gjëmojnë valësh dalldisur, shpellash me shkume Shpirtërisht t'ndjeja shumë larg. e zërave të kulluar. Në simfoni të fjalëve e gjinjve teren felluka pëlhure me tepri… Të arta kam të drejtë! Zemra ime po Ndërsa ndër maja Akrekeraunësh, grafullon, sytë po më vezullojnë nga gëzimi. asnjëherë s'ka, prehje, modhisje, qetësi, Ti u bëre qielli, e në mos bota. Këndoni!, këngëtarë më të mirë, derisa mbi Atje grinden, çirren, ngjiren e ulërijnë erërat, E cdo ditë humbisja tek ti. ballin e Përmetit – yjtë shkapërderdhen pranë bedenash të pagjuma. Ndoshta me dashurinë time zemrën t’ndota? sikur metaforat e kaltërsisë së Vjosës. Durojnë e s’mbyllën sy mes ëndërrash tmerri, S’mund të t'falja vec lumturi. Ajo që është lart zbret në zemra, ajo poshtë ku shërbejnë me nobete simotrat, rritet me fijet e barit. O bilbil kam për të fortesat halleshuma… Ndoshta, dashuria ime nuk mjaftonte, shpuar tek rrënja e fjalës. Mbase ktheje vetë Atje kuisen, fryjnë e ulurijnë dhe suferinat me tufane , E ti doje më tepër e gjithmonë më shumë Zjarrin e huazuar. Hirin mos truaj (mallko). për gjëmat me gjëmime reshë paprerë, Po t’më merrje shpirtin, askush stë ndalonte, Në zemrën përmetare – zemrën tënde dëgjoj dimër, vjeshtë, pranverë e gjithë verë. Të këndosh e të rilindësh është njësoj... Askush në botë, e as unë.

Dielli dhe kënga është fjalë që s’mund të ndriçohen. Të desha , e në mos më shumë se veten. Ndërgjegja di të këndojë, sepse fare nuk frigohet Duke t'dashur ty, nuk rilinda unë. Nga bëshmëria e ndjeshme. Hajnat e ëndrrimit, Lulet brenda meje nuk celën, Shqiponjat se kanë frikë stuhinë, Nga ai gjumë i ferrshëm të më zgjonin nuk denjun* Pranverohen në zemrat tona me valvula Të luleve. Unë qëndroj me Vaskë Çurin, Pse t'përpiqem sot të gjej faj. I mbështetur për shkëmbin e Përmetit, Ndoshta faj ke ti, ndoshta faj kam dhe unë. yjve ua kemi nënshkruar fermanin e bukurisë, Ndoshta fati vendosi t’na ndajë, E besoj. Në netët e padukshme, edhe më t’errta. Dhe tek unë hapi plagë më shumë. Mos harro! Atë rënie në jetë si dëshmi të zjarrit të këngës? Vazhdoni, vazhdoni deri S’harroj dot tëndin shikim, në mëngjes. Kur ngjyra e këngëve të piqet në gjak, Kur ftohtësisht më the “mori fund”... Atëherë do hetoj – Të dy morëm tjetër rrugëtim, Se të këndosh e të rilindësh është njësoj. Por sot më shumë vuaj unë... Diel, 2 qershor 2019 prozë ••• 15

Tregim nga ERNEST KOLIQI

Të dielave e të marteve nadje Simon Rrukulli Anmiku në shtëpi s’e linte kurrë pa shkue në meshë. Donte me qenë u çue tue ia pritë: në rregull me Zotin. Aty në kishë, ndër banga -Kurrkush ma tepër s’e meriton një punë. të para, lutej për vete e për punët e veta. Natyra Ndoshta mos të ishte aq i zoti e kishte gjetë. e tij shumë e përshpirtshme, nuk e shtynte fort Mundet që tash vuen edhe për bukë. Poetët i me u lutë për kënd tjetër, por lutej shpesh ku ndjek ky fat i zi. Por unë tham, simbas meje, ndër disave, sidomos kundër anmiqve të bes- padrejtësi e madhe më duket mos me qenë i imit të tij. “Faroji, o Zot!”. Deri diku qëndronte ushqyem prej dheut shqiptar shi njaj që këndon mbrenda rregullës e zakonit, prandaj duhej, në me dashuni të parrëfyeshme bukuritë e atij një pikëpamje, lëvdue. Çudia e përshpirtnisë së dheut. Simon Rrukullit niste aty kur ai, në vargun e E shkoi. anmiqve të besimit, fuste të gjithë ata që urrente -Kanë dalë mendsh të gjithë – u idhënue për arsyena vetjake. As nuk i shkonte mendja se Simon Rrukulli. mund të gabonte në gjykim, kaq bindje ushqente – Për me pasë të drejtë me hangër duhet me në drejtësinë e pastërtinë e shpirtit të vet. Kur, punue. E ajo që ban ai… teveqel, s’asht një punë. me gjithë hovin e shpirtit të pastër naltonte kah U ngjit nalt në shtëpi, që e kish sipër duga- qielli lutjen zharritëse: “Faroji, o Zot!”, mendja jës. Sofrën e gjet të shtrueme. Dita, e bija e tij i shkonte te Tef Ballstani, që s’i linte kurrkah njëzetvjeçare, priste të anë me u ulë në tryezë. shteg tash do kohë në tregti, te kushrini i vet që Pështetej në kanape me një libër në dorë. Sa hyni i qiste fjalë për disa tokë të pandame, te një varg i ati, la librin dhe i qiti të atit gotën e zakonshme i gjatë njerëzish që, në një mënyrë a në një tjetër, të rakisë. Simon Rrukulli, me raki në të djathtën, ia kishin prishë qejfin. shtrini kot të majtën kah libri mbi kredencë. U Veçse çka, ditë-ditë, aty në kishë, të gjithë ata përdrodh si ta kish hangër gjarpni. që përmendëm, kalonin në rend të dytë e shig- Vikati: jetat e mënisë së tij fetare ai i drejtonte vetëm -Si? Edhe këtu në shtëpi time? kundër Tush Kezenës. -Çka ke, more njeri? – pyeti Ganxhja, e “Faroji, o Zot!” shoqja, tue hy në odë të bukës. Lutjen e bante në shumës, pse Tush Kezena Ai, ndezë në fytyrë, me një furi të tërbueme, para tij përfaqësonte masën e re të sotme. Lypte shqeu katër copash librin edhe e flakëroi në prej qiellit, tue mendue ate, farimin e tij edhe të tavanr gjithë shokëve që i ngjanin. -Çka qe? – pyeti rishtas grueja, tue u afrue Si shifet, natyra e Simon Rrukullit, prirej trembshëm kah burri. ma fort kah mënia se kah simpatia. Pak sende Ky, as me folë s’mundte prej zemrimit. I qiste ai pëlqente e donte në këtë botë, por shumë shkumbë goja. Shëtiste nëpër odë si i çmendun. tjera urrente e mëninte. Kishte maraz fletoret, -Po a s’e shef se na ka mblue marrja e turpi? si shqipe, ashtu të hueja, edhe kurrë s’i prekte Edhe në shtëpi time këso punësh! Ia mbrrijtme me dorë; kishte maraz marrëdhaniet shoqnore edhe kësaj dite! E ka hangër dreqi vajzën; a s’e e prandaj as vetë nuk shkonte, as familjen s’e shef-a? a i ke sytë në ballë? Por këtu, sa të jem çonte kund e jetën e përmblidhte në shtëpi, në gjallë, sundoj vetë. A morët vesht? Sundoj vetë. dugajë dhe në kishë; kishte maraz e njihte të Dhe tue u drejtue kërcnueshëm kah vajza: kota të gjitha ato punë që s’lidheshin drejtazi -E ti, në’ daç me u shnjerëzue… E ama ndë- a zhdrejtazi me dobinë vetjake. Por, në mënyrë rhyni: të veçantë, urrente të rijt e sotëm… Anima ata -Çka ke me vajzë: a ban me e dijtë? që mbaronin ndonjë shkollë jashtë. Gjithçka në -Deli zot, po; banu edhe ti me te… ta e tërbonte. -Çka ka? – u soll e ama e pyeti të bijën. – Çka Mëninte atë mënyrë të zhdërvjellët e të sigurtë e ka kapë? Kjo që kish ndejë tue e shikue të atin ecjeje të tyne, fjalët e qarta në çdo rasë, çiltërsinë Djaloshi thonte sende e fiiste në mënyrë që Një ditë, pak para mesdite, erdhi në dugajë deri atëherë me çudinë ma të madhe, u shkund e sjelljeve, thjeshtësinë ndër marrëdhanie. ai s’kuptonte mirë. Vetëm vinte re se fjalët e tia, me ndreqë disa llogari Kel Mashi, burrë bukur i e bani me za të tanë pezëm: -Po shifi… shifi… të rrjedhshme e të sigurta, e mbushnin me motnuem, mësues shkolle fillore në qytet, njeri i -Për punë të librit, veç… Prej dritorjet të dugajës tregonte me gisht kur një shqetësim të hollë. Simon Rrukulli, i cili squet dhe i urtë. Mbante në dorë një fletore shqipe. -Por çka asht ai dreq librit, mos më ban me përshkohej atypari ndonjë sish. besonte ngultas në zotësinë e truve të veta, shka Simon Rrukulli, si kryen punë, pyet pak si në shpoti: e true? –Një libër shqip… -Pse i japin gjithë atë randësi vedit, xhanëm? do që kapërcente kuptimin e tij, e numëronte ja -Çka thonë këto gazeta? Dhe i ati prap filloi me za shpotie të idhët: Çka kujtojnë se janë? marri për t’u përbuzë, ja mbrapshti kundër feje e Mësuesi, ndejë në karrige para tryezës së zotit -Po, po; shqip… Sot librin e nesër ate… Kur kalonte Tush Kezena, s’e zinte vendi. U kundër Zotit. Kështu që edhe bisedën e asaj dite, të dugajës, hapi fietoren, ia solli faqet tue i hedhë Shqip, po. S’asht për t’u çuditë kur ta gjejë një hidhte prej ndejses, shëtiste mbas banakut tue mbajtë prej djaloshit e ndjekë me vërejtje prej të një sy. Tha: ditë edhe ate këtu… Asht nisë kështu: sot libri, u dridhë në një zemrim të pakuptueshëm. Edhe tjerëve, mbasi s’mundi ta përfshijë me kuptim -S’e kam pa ende. Por kjo s’asht një fletore me nesër ai… shegertat u çuditnin për furinë e asaj mënie. të vet, e numëroj lajme. -Pashë fenë që kemi, për ke flet? – pyeste Edhe mendonin qenien e ndonjë shkaku të të rrezikshme e Merret gjithnjë e ama të bijën. msheftë. trushkyese. me letër- Dita, për të parën herë në jetë të vet, u Por, jo: nga asnjë shkak i msheftë s’buronte -Ah, ai luter- si. Paska idhënue aty para prindëve. Ato dyshime, ato të ajo mëni. Në asnjë punë të tregtarit s’ish përzie an! një artikull fyeme të zhdrejta që ia lëshonte i ati, e neveritën. kurrë djaloshi. Ai e urrente vetëm pse shumëkush Nxitohej të Tush Padrejtësia e qartë i dha guxim me folë ashtu si vinte tue ia lëvdue. me dënue fjalët Kezenës. nuk kishte folë kurrë. Tush Kezena, shkrimtari i ri shkodran, shembër e djaloshit se Tregtari -Don me ditë për ke flet? Për Tush Kezenën i Hilush Vilzës, kalonte habitshëm, para dugajës së ato ia cënonin kërceu: flet. Më ka gjetë me një libër të tij e mendon anmikut të panjoftun, humbë ndoshta në ndonjë parimin gjykues -Çka din kush e di se çka. Por a doni me dijtë një gja? Dal aso përftimesh që, mandej, veshë me një shqipe themelor që me shkrue e iku e ju la, po më fojët prap të harmonishme dilnin ndër libra të tij. Kurrë s’i tregtari përdor- ai bihude? ashtu. Pse këndoj librat e tij, nuk më duket shkonte mendja se aty afër, dikush, e shante me të onte me shoshitë -Jo, sa se jam ulë aq dhanun. sendet e këtij me shkrue, poshtë sa… -Shife si ecë njëherë… I duket se vetëm ai asht i shekulli. Ndiente qartas se për atë djalë parja shkruen mirë – përgjegji mësuesi qet-sisht. – Ia këputi vaji fjalën. Doli prej odës tue lanë meçëm në Shkodër, e kurrkush tjetër… e gjaja, zotsia në tregti, nderi i mbështetun mbi Shumëkush s’e merr vesht pse ai ka ndiesi të reja të dy prindët me gojë hapët. Ishte e para herë që Simon Rrukulli s’e njifte mirë Tushin. Jo vetëm ato rregulla jete që ai mbante me fanatizëm, e prandej përdorë edhe trajta të reja shprehjeje. vajza fliste me aq hov në sy të atit. që librat e tij s’i këndonte (ai s’këndonte asnjë libër), mendimet që frymëzuen e gjithënjë frymëzonin Trutë tona janë mësue me u rrokullue mbi shina -A shef? Njëkëtë vajzë të vetme kemi, edhe por vonë mori vesht se djaloshi shkruente. Filloi me çdo vepër të tij, s’përmbanin atë vlerë që urtia të një letërsie të vjetrueme. Ai rreh një rrugë të kësaj don me ia shti dergjën – i bërtiti e shoqja pasë maraz kur e ndeshi së pari në një vizitë për dhe përvoja e tregtarit u jepte. Tush Kezena parrahun ndër ne deri më sot. të shoqit e shkoi me pajtue të bijën. emën, te një mik i përbashkët. Tregtari i njoftun, peshonte e maste veprat e njerëzve me një Tregtari shprazi fishekun që në të tilla biseda Simon Rrukulli mbet vetëm para sofrës së krenar për pasuni e punë të ngritun, ndejë në krye kandar e me një masë tjetër. Kjo gja e tërbonte ruente për në fund: shtrueme. U lëshue në kanapë, i lodhun në trup të vendit në odën mbushë me gjind, kuvendonte tue Simon Rrukullin. Mos me nderue e admirue -Paj, unë s’kam nge me u habitë mbas këtyne e në shpirt. Shkaku i atij…, tashti turbullime shitë dije e marifet, si gjithmonë. E qe, hyni i riu… atë, me gjithë atë zotësi në rregullim të punëve sendeve, që ju njihni ma mirë. Vetëm tham se edhe në familje. Ai lutera… Çoi sytë përpjetë Zuni vend në një skaj. Dikush e pyeti diçka sa u ul. të veta, mos me pranue me bindje të plotë çdo për atë djalin ka ardhë koha me zanë mend e me e, me të tanë hovin e shpirtit të përshpirtshëm, E sa nisi ai me folë, të gjithë u sollën me e ndëgjue, parim e gjykim të tij, që ishte në hir e në rrugë gjetë ndonjë punë, pse kështu asht u lut me mend: edhe harruen bisedën e Simon Rrukullit. Edhe ky qe të Zotit, i dukej mëkat e krim. Kush binte në në rrezik me ndejë pa bukë me gjithë nanë i shtrënguem me ia vu veshin, tue e mshefë pezmin këtë mëkat, jo vetëm ishte anmik i tij, por edhe e motër. – Faroje, o Zot! e përmbrendshëm. i fesë. Prandaj: “Faroji, o Zot!”. Mësuesi ndëgjoi kumbonët e mesditës dhe Këso here lutja i doli në njëjës… E Diel, 2 qershor 2019 16 ••• poezi STINË E HESHTJE MJEGULLT Nga Anila TOTO

Jeta Dula Male

Që të arrish majën e malit, MJEGULL duhet të kesh një shpirtmal dhe prap të ngjitesh.

Që t’i përkasësh tokës, S'të shoh dot, duhet të ndjesh rrënjët e luleve mjegull ka mbulu fytyrën tande që zvarriten nëpër trup veç aromën ty ta ndjej, e ti i ushqen me veten. përqafimi yt, vegim kohën pas dua ta kthej, Që t’i përkasësh qiellit, edhe nji herë fort me t'shtrëngu. Duhet të kesh parë të vdekurit në agoninë e fundit. Shiu pikon mbi petale Çastin, e trupi im dridhet kur trupi ngrin e lulet vyshken, prekjen tande e kërkon, trupi kërkon tokën, tash që afër meje s'je e shpirti qiej. më thuaj kë e përqafon, prekja jeme a t'mungon? Që t’i përkasësh jetës, të duhet mali, Veç reflektimin e diellit toka, mbi shtratin e lumit shoh, dhe qielli. si kur prekeshin buzët e mia me buzët tua, kujtim, Pastaj, Akoma i ndjej puthjet e tua një mendje e artë vjen e shkon ti si mjegull, ndriçuar vetëm nga dielli. mbetesh vegim, vetëtimë. HESHTJE

T'PASHË TY Çasti më i bukur është tërheqja e vetëdijshme, Tim et’i kur zvogëlohen brejtjet e ndërgjegjes T'pashë në andërr mbramë, dhe fytyra e tij të duket përsëri miqësore, pashë shumë andrra, I m At ’, si në një ringjallje pas vdekjes. andrra t'gjata, vinte nga vise të bukura shpirti, por t'pashë ty! nga dhimbje që i kthenim nëpër këngë, Sikur të mundje ta puthje edhe një herë Tregoju si vrapoje, nga punë e dashuri që nuk njohin limitin, me atë pathos që digjet bota, T'pashë si erdhe pas tjerave si shkoje, nga ëndrra, por zemrat veç heshtin e ndër tē tjera nga pas m'përqafove, tregoju si m'injoroje që nuk lëndojnë askënd. gjithçka do ishte e kotë. m'puthe, m'qeshe mu, e tu m'shiku n'sy, m'gënjeje qeshje bashkë me mu. m'thoje se veç mu më doje. Mirëpo... Në shpirtra çastet më te bukura përpara se të ikte për më tej, I shprehim vetem me një buzëqeshje, T'pashë sikur nuk t'interesonte bota dhimbja na u kthye në gjëmë e heshtje. ndërsa brenda në trupa ndodhin luftra; e vetmja gja që t'interesonte gjysmafitore, gjysmadorëheqje . isha unë, S'KA POEZI Disa njerëz, vetëm unë! mbajnë pesha kaq të rënda në jetë, Pastaj, S'ka poezi e...nuk dorëzohen deri në vdekje! e bukura është se s’ka asnjë lavdi Dhe qëndrove! sonte ty du me t'mendu, S’ka të humbur, M'premtove se n'ktë natë të ftohtë dhe me shi viktima a të fituar. do t'shtrihesh me mu gjithmonë prekjen tande me e imagjinu. Dy të rritur që rikthehen si dikur në fëmijë e kurrë s'do t'më lësh me ikë. S'ka poezi Mbi varre e lozin për t'u njohur e argëtuar... se edhe fjalët n'fyt më ngecin, Mbaje premtimin i dashun kur kujtoj buzqeshjen tande Mbi varre gjethe kanë rënë... *** se kam me t'mbajtë ngat vetes i shoh dhe yjet se si buzqeshin. Pluhuri, "Pastaj... s'kam me t'lanë me ik kurrë... ka zënë shtresë mbi lotin. të merr malli për ata që s’janë mes nesh . Shndrrit ti sipër meje Kandilat, E në mes kujtimesh, dhimbshëm buzëqesh... " më drithëron, ma rrit dhe epshin, fikur s’i kemi lënë TREGOJU me pëshpërimë ma puth lëkurën Shpirtrat, pëshpërimë, muzikë për veshin. i ndrin veç dritë e zotit. Duke pritur Tregoju! Frymëmarrjen tande e ndjej Nuk është se kohët i lamë atje pas, pranverën Tregoju si m'trajtoje! pa frymë jam, nuk të gënjej, Nuk është se tashmë ju kemi harruar, A t'vjen turp? aty ku m'le, aty të pres Por ne dhe të gjallët në çdo hap e çast, Duke pritur pranverën..., Tregoju si m'gënjeje vështirë n'errsirë ty të të gjej, kemi mall e më pranë i duam. n'sy mshikoje, edhe pse kudo të ndjej. kalova disa dimra me rradhë. n'ballë më puthje, m'përqafoje. Në mendjen time rreshtohen ikona, Në fund të secilit Të t'puth fort, si herën e parë Imazhet më flasin e zërat më zgjojnë, ndjeja keqardhe e dhimbje, Tregoju putheshin bashk' gzim e lotë, Njerëzit që duam dhe kujtimet tona, kështu ata ktheheshin A ke turp? putheshim ne, strukeshim Ata që mbesin dhe ata që shkojnë. Tregoju si m'lëndoje, pa t'puthë s'mund të rrija dot. prap. tregoju si me tjerat ikje Kështu përmbi varre.. Derisa u ktheva në akullnajë e mu vetëm më shkatrroje. S'ka poezi, se poezinë ma more ti, kanë rënë gjethe e paqe e mund të më shkrinte vetem dielli, pa fjalë më le mbi një shtresë e hollë harrimi. kështu ..., A ke turp? fjala ime u bane ti Ne, kur shterova e s’munda më të qaj, Tregoju! s'ka poezi, ëngjëjt i kthejmë gjithmonë në vepra arti pranvera erdhi, Sa herë emrin ma ngatërroje poezia ime tash je ti. Për të gjallët na mungon guximi. n'sy m'shikoje, buzëqeshje pranvera erdhi ! e as falje nuk kërkoje. Diel, 2 qershor 2019 studim ••• 17 Femijët, familja dhe shkolla shqiptare hareshëm, duan edhe të luajnë pakëz, të argëtohen, të bëjnë edhe ndonjë shaka, të tregojnë një anek- dotë. Por, diku ndodh edhe ndonjë grindje apo sherr i mprehtë, një zënkë që nis si me shaka dhe shndërrohet padashur në një konflikt të rëndë dhe të rrezikshëm. Madje ndonjëri nga jashtë oborrit të shkollës, kërkon të bëj të fortin dhe , ai dëshiron të Nga Nga Fran Gjoka dallohet nga të tjerët, të jetë ndryshe dhe origjinal Lezhë në mendimet, fjalët dhe veprimet e tij. Ai kërkon të zbulojë rrugët që i duken të drejta për të qenë sa më interesant në jetë, të tërheqë vëmendjen e të Kujdesi ndaj fëmijëve është dhe duhet të jetë tjerëve drejt tij. Pa këto zhurma të hareshme nuk kryefjalë e shoqërisë. Kanë qenë të suksesshme ato mund të kuptohet dot jeta e adoleshentëve.Nëse periudha apo ata breza që kanë pasur këtë përku- do t`i kthehemi realiteteve të shkollës, pas emrit jdesje ndaj fëmijëve, duke filluar nga familja si të çdo nxënësi, pas numrit rendor në regjistër, pas qeliza bazë e shoqërisë, nga shkolla, e cila ka qenë çdo note, është një fëmijë me botën e tij shpirtërore dhe është vendi ku fëmijët mësojnë dhe edukohen, në formim, i brishtë, që ka nevojë të orientohet, të tek shteti dhe të gjithë institucionet e shoqëria, të nxitet e të mësojë, paçka se ai për veten e tij thotë cilët asnjë çast nuk duhet ta largoj vëmendjen nga se “ i di të gjitha dhe s`ka asgjë për të mësuar”. fëmijët, duke parë atje vazhdimin dhe të ardhmen. Por ai ndihet keq kur ndjen indiferentizëm ndaj Asnjëherë nuk është kohë e humbur të merresh tij, kur nuk e përfillin dhe nuk tregojnë interes për dhe të angazhohesh me fëmijët, aq më tepër që ata të. Ai ndihet keq kur nuk di se ç`të bëj, kur nuk janë si ai lastar i brishtë, i cili që të rritet i shëndet- ka motive në jetë. Në kësi rastesh për fëmijët, një shëm e të zhvillohet, të ruaj gjelbërimin dhe kur të ditë nuk n dryshon nga një ditë tjetër, një muaj nuk vijë koha të prodhojë, doemos kërkon në mënyrë ndryshon nga një muaj tjetër: “ të vazhdueshme kujdesin e bujkut të mirë dhe të Ah, gjithnjë të njëjtat gjëra! Sa ditë të mër- zotë, por dhe të merakosur çdo ditë për ecurinë zitshme!” Nxënësit adoleshentë fillojnë e bëhen mistershme të dijes… ijuar nga ne me petkun e fantazisë .Të fluturosh dhe zhvillimin. melankolikë, mbyllen në vetvete, bien në pes- Janë mësuesit të parët që kapin prirjet e në lartësitë më të mëdha marramëndëse, të jeshë i Natyrisht që familja dhe shkolla kanë rolin imizëm e, gjer në dëshpërim të thellë. Dhe ky nxënësve dhe kujdesen vazhdimisht që ato të lumtur, të ndjesh fresiknë e ujrave të lumenjëve, parësor në këtë edukim dhe mësim, pasi aty fil- është çasti më i rrezikshëm, sepse ata përpiqen nxiten dhe të zhvillohen më tej. Se talenti nuk të luleve të bukura,, e të kapesh realen. Nuk është lojnë gjërat, aty hidhen themelet e shëndosha të të gjejnë ngushëllim dhe zgjidhje, duke hedhur zhvillohen vetvetiu, por kërkon një mjedis vetëm një ëndërr,është thjeshtë një orë e nxitur edukimit dhe të formimit qytetar të fëmijëve, që vështrimin nga rruga, që i tërheq si “gjarpër i keq”. përkrahës ashtu si fara, e cila që të shndërro- nga mësuesi që shfrytëzon thellësitë e moshës ata të rriten të shëndetshëm, të edukuar mirë me Lexo po deshe hartimet e çiltra të disa prej këtyre het në bimë, kërkon kushte të caktuara klima- tonë për të na strukur në gjirin e letërsisë e edukatë e sjellje, me dije e kulturë, me njohuri të adoleshentëve. Aty ata rrëfehen, aty shprehin terik-tokësore, kërkon shërbim , ngrohtësi e në tërë skutat e fshehta e të mrekullueshme të thella dhe të gjithanshme për jetën, të sotmen dhe diçka nga zjarri i shqetësimeve që i djeg përbrenda përkujdesje. Dhe, jo vetëm muaji i letërsisë, por saj. Dhe, të gjitha këto, do të doja t’i mblidhja, të ardhmen. Gjithnjë është vlerësuar ky fakt, por shpirtit, aty sheh se si ata përpiqen e përpëliten edhe çdo orë tjetër e mësimit duhet të bëhen t’i lidhja në fjongo dhe t’ia dhuroja mësuesit pak është bërë realisht, dhe, pak bëhet. Ndonëse pa mundur të gjejnë gjithnjë rrugët më të drejta nxitje për ata nxënës, të cilët shfaqin prirje dhe tim. Dhe në qëndër ka qënë dhe mbetet figura flitet shumë, ndonëse zotimet për fëmijët janë të të jetës. Nuk them se këta adoleshentë duhet të ide krijuese. Të vihen në lëvizje energjitë krijuese e nderuar e mësuesit , e këtij udhërrëfyesi të pafundme, ajo që bëhet është pak dhe shumë pak, mbahen për dore. Jo. Këtë ata nuk e pranojnë, të fëmijëve. Ato ekzistojnë, janë të fshehura dhe shkelqyer të dijes dhe përparimit.Prandaj dhe madje në mjaft raste ata dhe kujdesi ndaj tyre i ndihen të fyer, por gjithsesi, ata duhen orientuar, të strukura brenda tyre, ato duhet të zgjohen, të mësuesi mbetet gjatë gjithë jetës i fiksuar në lihen rutinës dhe spontanitetit. Prindi nuk e gjen duhen ndihmuar të kapërcejnë gjendjen stresante vihen në lëvizje, të trokitet në to: “-Hej, djalosh, mëndjen dhe kujtesën e nxënësve. kohën të merret me ta, sepse ka shumë punë dhe dhe të rënduar psikologjike. Ata duhen shkundur, zgjohu! Mos fli gjumë! Jeta është e bukur, shiko, Me aftësi , takt e durim , mësuesit dijnë ti halle të tjera, kur puna më kryesore është edukimi duhen vënë në lëvizje, duhen hedhur në veprim. hap sytë, hidhu edhe ti në vrullet dhe dallgët e marrin fëmijët e nxënësit e tyre ashtu si janë dhe dhe formimi qytetar i fëmijës së tij. Ai kujtohet Në shkollë është vendi ku duhet të edukohen jetës, lëviz, përpiqu, mundohu, përleshu me të punojnë pa rreshtur e pa u lodhur për skalitjen për fëmijën me raste ditëlindjesh, me raste festash ndjenja dhe të nxiten ëndrra të bukura, është vend keqen, kapërce majën dhe ec përpara, vazhdo e mëndjes së tyre, për pajisjen me dije të thella si 1 Qershori, me rastin e vitit të Ri që t`i çojë ku hedh shtat personaliteti i adoleshentit, ku ai ngjitjen , ke maja të tjera përpara për të kaluar. mbi botën dhe shoqërinë njerëzore.Mësuesit ndonjë dhuratë, kur fëmija kërkon kujdesin e tij orientohet drejt së bukurës dhe së mirës, së drejtës Tek përballimi i këtyre vështirësive, te kapërcimi ndihen të nderuar dhe të obliguar kur drejtoria të vazhdueshëm, ashtu sikurse dhe ushqimin që dhe progresives. Shkolla ka rolin e saj të padisku- i tyre qëndron bukuria e jetës. Kështu, aftësitë, e shkollës, mësuesit apo dhe vetë nxënësit i ftojnë merr për ditë. Apo edhe shkolla që e ka detyrë tueshëm dhe parësor në ndryshimin e gjendjeve talentet e nxënësve nuk kalojnë si hije, pa u për takime dhe bashkëbisedime dhe kërkojnë shtetërore këtë edukimi, mjaftohet në programin dhe përsosjen e realitetit ku jetojmë. ndjerë dhe pa u vënë re, pa mundur të trego- ndihmën e tyre për problemet që prokupojnë. mësimor e lëndor dhe fare pak i kushton vëmendje Është forca e arsimit dhe e kulturës që jnë aftësitë dhe talentin e tyre…Këtu , mësuesi Ndaj shkollës jemi të ndjeshëm dhe i detyrohemi formimit të nxënësve me edukatë dhe sjellje të shpërndan mjegullën dhe errësirën, prapambet- është kultivuesi, është regjisori më i mirë dhe të gjithë, prandaj t’i afrohemi shkollës, jo vetëm larta, që do t`i shërbenin për jetën dhe të ardh- jen dhe injorancën, që i kundërvihet së keqes dhe më i talentuar. Janë të shumta fushat ku mund kur na therret drejtori apo mësuesi kujdestar men. Një godinë e fortë, doemos kërkon themele ligësisë, që mbron të drejtat e adoleshentëve nga të veprohet, ku mund t`u hapen horizonte ado- për fëmijën që është mbetës, rrezikohet të për- dhe konstruksione të forta, sepse themelet dhe dhuna dhe arbitrariteti…Duke u ndodhur për- leshentëve dhe jeta e tyre të motivohet, të marrë jashtohet për shkak të mungesave të shumta, por konstruksionet janë ato që e mbajnë godinën, që ballë vështirësive, duke ngritur nivelin e punës së vlerë dhe kuptim.Natyrisht jo paternalizëm, jo të jemi atje sa herë që shkolla ka probleme dhe sigurojnë jetëgjatësinë e saj. saj, shkolla të përdorë edhe ajo “armët” e reja të diktim i ideve, por nxitje , krijim i një atmos- gjera për të zgjidhur. Sikurse, drejtoria e shkollës, Natyrisht që shkolla ka roli delikat sepse është kohës moderne për të qenë e aftë të fitojë mbi fere dhe kushteve të përshtatshme që fëmijët të mësuesit i kanë të gjitha hapsirat e nevojshme institucion i specializuar për edukimin he formim- sfidat, dukuritë negative, të ndikojë së bashku zgjedhin vetë më të mirën, më interesanten dhe që tu drejtohen hapur dhe pa droje prindërve in qytetar të fëmijëve, të cilët në shkollë marrin me shoqërinë dhe shtetin dhe të “ndërhyjnë’ më të bukurën për ta dhe të veprojnë. Atyre nuk të nxënësve, specialistëve, njerëzve të artit e të njohuritë bazë të zhvillimit. Aty janë dijet sociale bashkërisht që t`i shpëtojnë adoleshentët nga e mund t`u mohohet zhvillimi i natyrshëm i jetës. kulturës, biznesmenëve. Ata ndihen të nderuar dhe shkencore, aty është edukata dhe marrëdhënia keqja, të vihet në krye të veprimeve të fuqishme Nuk u duhet “vrarë” fëmijëria dhe rinia, ata duhet dhe të obliguar kur drejtoria e shkollës, mësuesit mes njerëzve, aty janë ligjet që mbajnë dhe zhvil- humanitare … E përbashkët është se, të gjithë ta jetojnë jetën natyrshëm, pa sforco e mundim, apo dhe vetë nxënësit i ftojnë për takime dhe lojnë drejt një shoqëri të caktuar. kemi qenë dikur nxënës dhe si të tillë nëpër nuk duhet t`u diktohet se çfarë duhet të bëjnë bashkëbisedime dhe kërkojnë ndihmën e tyre. Jeta në shkollat shqipëtare rrjedhë dhe vite bëjmë vlerësime dhe shfaqim opinione për dhe çfarë s`duhet të bëjnë, por t`u tregohet e mira Duke ndihmuar shkollën, ndihmojmë fëmijët gjallëron përditë. Krahas përkushtimit të dre- mësuesit tanë. Ata qëndrojnë në mendimet dhe dhe e keqja, e bukura dhe e shëmtuara nëpërmjet të sotmen dhe të ardhmen e tyre. Shumë mësues jtuesve, mësuesve dhe nxënësve për zbatimin e përfytyrimet tona si njerëz të afërt, kujtimet për veprimeve, ndodhive, debateve, ballafaqimeve… kanë qënë të suksesshëm që me taktin,kulturën programeve dhe përvetësimin e dijeve, herë-herë ta na bëjnë që të ndjehemi mirë, na bëjnë që të Ata duhen nxitur , duhen hedhur në veprim me pedagogjike dhe horizontin e gjërë , kanë arritur ndodh diçka që qortohet nga mësuesit. Disa nga na vërshojnë emocione dhe mbresa të shumta, forcën e fjalës, të ideve, të mendimit të mençur. të zgjojnë ide, energji, pasione dhe dëshira tek nxënësit vijnë të papërgatitur në mësim, të tjerë teksa malli dhe buzagazi na rrëshqet ëmbël në Në kujtesën e nxënësve mbahet mend mësuesi që nxënësit: Ata mësues human e zemërgjërë, që kanë ardhur pa bërë detyrat ose kanë harruar fytyrat dhe në sytë tanë. Nuk e di pse ndodh kjo i nxiti, që u ngjalli besim, që u hapi horizonte të u qëndrojnë pranë nxënësve , ashtu si fëmijëve fletoret në shtëpi, dikush nuk është i vëmendshëm me mësuesit? Mbase , sepse të gjithë kemi marrë reja për një drejtim të caktuar, zbuloi dhe nxiti te tyre , që zbulojnë prirjet dhe ndihmojnë të dhe gjatë orës së mësimit hedh vështrimin ëndër- diçka prej tyre në formimin tonë, në shprehitë pasionin që ata mbanin të fshehur në shpirt e motivojnë jetën e nxënësve, që “mjekojnë”g- rimtar nga dritarja, dikush godet me një shuk dhe zakonet tona, diçka që fillon që nga mënyra zemër, ata kanë mall dhe respekt, sepse i ded- jendjen e tyre stresante dhe zgjojnë shpresa dhe letre shokun në krah të tij, dikush tjetër shkarravit se si përshëndetemi, sesi respektojmë dhe duam ikojnë mësuesit të tyre deri edhe të ardhmen… besime të reja. Vetëm kështu afrohemi më shpejt mbi tavolinë emrin e sportistit apo këngëtarit të njëri-tjetrin dhe jetën, nga mënyra se si nisim Ja sesi si shprehet një nxënëse për mësuesin qytetërimit europian e më gjerë. Duke ndihmuar famshëm që ka për zemër etj. Pas mësimit këta dhe zhvillojmë një bisedë si zgjidhim një prob- e saj të letërsisë.:”Të zhvillosh orën e mësimit të shkollën dhe mësuesit ndihmohen fëmijët dhe nxënës adoleshentë, gjithnjë të zhurmshëm dhe të lem, si futemi në botën e mrekullueshme dhe të letërsisë , do të thotë të udhëtosh në botën e rikr- të rinjtë që janë e sotmja dhe e ardhmja e vendit. E Diel, 2 qershor 2019 18 ••• dossier

Pas deklaratës së kryeministres serbe, Ana Bërnabiç për shqiptarët se “kemi të bëjmë me njerëz nga mali” , po ribotojmë fjalimin e At Gjergj Fishtës në Konferencën e Paqes në Paris, mbajtur 100 vjet më parë Kur të tjerët ishin mbi pemë në Kaukaz, shqiptarët ishin qytetar në Ballkan

Zotnij, FJALIMI, “SHQIPTARËTE TË DREJTAT E TYNE” Ç’ me kohë të Luftës turko – ballkanike e tektej zemrat e Shqiptarëve kanë pikue gjak prej dhimbjes NË KONFERENCËN E PAQËS, PARIS, 1919 e mjerimit, për arsye që Europa e qytetnueme përkuli në Konferencë të Londres së 1913 ma se gjysen e Nga At GjergjFishta Shqipnisë e plot një milion Shqiptarë, nen zgjedhë të randë t’ anmiqve të tyne kufitarë. E pse këta anmiq të tyne ishin si me numër si me miq ma të fortë, kështu ndodhi që Shqiptarve s’u mbeti ma asnjë rreze shprese, se do të mund të nxirrshin ma kurr atë pre të lotueme prej çapojve të tyne rrëmbyesa e gjithmonë të zhyemun në gjak. Por çka se, aty ka mbarimi i tetorit të vitit të kaluem (1918), ia mërritën në Shqipni ushtarët tuej trima, të cilët na thanë, se sot e mbrapa çdo popull, sado i vogel që të ishte, do të kishte të drejtë me da ai vetë per vete fatin e vet ekonomik e politik, e se të gjitha tradhtitë e padrejtësitë e bamuna ndonjë kombi nëpër traktate nderkombtare të përparshme, do t’ u ndreqshin e qortojshin në Konferencën e re të Paqës, e cila per së shpejti do t’ u mblidhte në Paris; pse ky kishte kenë, na thojshin ata, ideali ma i parë, për triumf të të cilit, mbi mbarë boten, ata ia kishin hy një lufte, që ma të shemtueme s’e ma mend historia e njeriut në daç për mjete, me të cilat pati nisë, në daç për mënyren, me të cilen u vijue. E kështu tue thanë, na kallxojshin varrët e shtatit ende të përgjakuna. Në këto fjalë të tyne u trand Shqipnia gëzimit, e me shpnesë se edhe për te do të zbardhshin dikur ditë ma të mira, ku kje hapë e shpërnda u mblodh kuvendi në Durrës, e aty, një mendjeje e një zemre, ka mërrijtë në asht; sot po i ndahet fati Botës. Jo veçse padrejtësisë së hipokrizisë njerëzore. Të stolisun me vendoi me dalë shtet më vete e krejt i pavarshëm, asht në pavarësia, e sipërania e Shqipnisë, por asht në nji forcë të jashtzakonshme qindrese, ende këta e Mediat anë e mbanë trojeve shqiptare përmbrenda caqeve ë asaj natyra, gjuha, interesat e rrezik jeta e Kombit Shqiptar. Sot, a vdekje a metja flasin atë gjuhë të Parëve të vet ma të hershëm; ende njoftuan lajmin sot mbi deklaratën e Kryem- historia ia kishin caktue. për Shqipninë e për shqiptarët. Nuk kishe me dijtë e ruejnë të pandryshueshëm karakterin e hekurt e inistres serbe, Ana Bërnabiç, e cila duke folur Për me lypë, mandej, që t’ u ndreqshin e t’ u qor- me thanë, e vërtetë, se deri ku fjalët e mija kanë me fisnik të stërgjyshave të vet, e sot, edhe punojnë shi mbi gjëndjen në Kosovë me një përfaqsues tojshin dhunitë, tradhtitë e padrejtësitë që Kongresi mërrijtë ta mënyrsojnë fatin e Shqipnisë; por bujaria e atë tokë të cilën e punuen të Parët e tyne prehistorikë. të Bashkimit Evropian, ka thënë, duke iu i Berlinit një herë, e ma vonë Konferenca e Londres, njohun e zemrave tueja, më jep shpresë të madhe, se, E pra, sa kavaljete nuk gjimuen mbi krenat e tyne! referuar shqiptarëve të Kosovës se “kemi të sipërpërmendun, ia kishin ba Kombit Shqiptar, dau mostjeter, kam me nxjerrë prej jush një fjalë ankimi Sa ndodhi e ndeshtrasha nuk u shkreh mbi shpinë të bëjmë me njerëz nga mali”. More, pse habiten me nisë për Paris një Dergatë të posaçme, që t’u delte mbi kobet tona e mbi dhunë e padrejtësi që po i bahet tyne! Mbi ta, po, randoi pesha e fuqisë romake; mbi ta Prishtina dhe Tirana zyrtare për këtë deklaratë zot të drejtave të saj. Kombit Shqiptar. Asht disi një farë ngushllimi për të u lshue i irun prej mnije e gjithmonë i pabesi sfinksi zyrtare raciste të Beogradit zyrtar. Dhe mos u Veç shka se mbasi u kapën me këte të madh- mjeruemin e ngratë me dijtë, se ka në shekull ndonjë sllav; rrjesht per katër kavaljete të gjata i ra persipër habitni aspak edhe për heshtjen e Bashkimit nueshmin kryeqytetin tuej – ku sot asht ngrehë Are- zemer që ankon për te. E prandej n’ emen të Dergatës, boena e barbarisë aziatike; por, megjithkëte, ata nuk Evropian në lidhje me këtë deklaratë! opagu i rrokull Botës – puna na doli krejt ndryshe të qeverisë e të Kombit Shqiptar mbarë i falemnderës e vdaren njininë e vet kombtare dhe as që i lshuen se kishte kenë fjala e atyne ushtarëve tuej. Pamë e Rektorit të përshndritshëm të këtij Universiteti, për doket e idealet e veta. Po; bash ky popull i paperkulun Unë mendova që të bëja një reagim modest u vertetuem se anmiqtë tanë, jo veç që nuk ishin mirësinë që pati tue më sjellë mënyren se si me u kurr, ende gjindmbi ato zaje të plleshme, ku të Parët me fjalët e mia ndaj kësaj deklarate raciste, tue dashtë me na i kthye viset, që me dhunë na i pjekë e me bisedue me Zotninë tuej. e tij mprehshin rrasat, me ba me to armë per me ça që nuk është e re, ngaBeogradi zyrtar. Madje kishin grabitë, por ma tepër, llastue prej krahut të rrashtat e anmiqve ose, ma vonë, ata u jepshin uji deklarata të tilla jemi mësuar të dëgjojmë fuqishëm që po ua mbajnë do nder Pushtete të mëdha I pallave të hekurta, per me shtrue me to mbarë boten ngasllavët për më se 100-vjetë tani. Janë “koz- të Europës, lypin me shty ma thellë kufinin nder Prej brigjeve gjimuese të Euksinit e në borën e nën kambë të nji Lekës së Madh, – kur mos t’ ishte mopolitanët” shqiptarë ata që ende nuk e kup- vendet tona e me shkepë krahina të tjera prej Shqip- amshueshme të Alpeve Julie; prej bigave bumbulluese që me i ba me kja me to, dhimshem vashat e Romës tojnë se ç’mendojnë sllavët për shqiptarët. Por nisë. Pame e u vertetue, se, për me i dalë ma lehtas të Akrokeraunve e deri ndër karma të thepisuna të para nji Burri. kush jam unë dhe madje edhe kushdo tjetër këtij qellimi, ata rrijshin tue shpifë në një mënyrë Karpateve, ende të rime me gjak njeriut, në ato kav- E mirë pra, Zotnij të nderuem, ky asht bash ai që të japim një përgjigje Kryeministres serbe, krejt të pandershme Kombit Shqiptar. Shka nuk kanë aljetet e kalueme, banonte, si zotnia juej mirë e di, populli i vogël Shqiptar, aq pak i njohun dhe aq zi i se kush janë shqiptarët dhe prej kah vine ata thanë e botue kunder Kombit Shqiptar të mjeruem! ajo familja e madhe Trako-Ilirike, në nam’ e në za në gjykuem në Europë! I vjetër sa fosilet, sa stalagtitat dhe t’I thuhet asaj se kur flasim përshqiptarë, Çnjerzimi i tyne në të shpifuna kundër Shqiptarve histori të fiseve dhe të kombeve. Sot, kjo familje asht e shpellave jehuese të maleve të veta vigane, e le të nuk kemi të bëjmë me “njerëz prej mali”, siç asht shtye aq larg, sa ndokush nder ta ka mërrijtë shue. Marrë përbri prej tallazeve të luftave të gjata e thuesh prej vetë bucave të Shqipnisë, ai asht sot zot pretendon sllavja Bërnabiç. me shkrue e me botue në një farë shtypi poshtërsisht të pandame, ajo u përpi dhe u zhduk përmrenda gër- autokton e i pakundershtueshëm i tokave të veta. të shitun interesave të tyne, se na Shqiptarët edhe mazave të pangishëm të gjireve të motit, e s’ mujti ma, Ende sllavi nuk kishte dalë prej bjeshtës së thellë t’ Përgjigje më të mirë se At Gjergj Fishta fiziologjisht e biologjisht ishim ma poshtë se rodi ç’ me atë ditë që Gentius, mbreti i mbramë i Ilirëve, në Uralit e ende s’ ishte ngjizun e sotmja frotë laramane ndaj këtyre pyetjeve nuk e ka dhënë kush deri tjetër i njerzimit. 168 para Krishtit, kandriti triumfin e Lucë Pal Emilit, neohelenike, kur Shqiptari korrte me zagna, fushat më sot. Me rastin e 100-vjetorit të fjalimit E, madje, me këto të shpifuna të veta kanë mër- me pa diellin e majes së lumnisë së vet të hershme. Ku e pafund të Ballkanit. Qe kështu, Shqiptari e kishte historic të At Gjergj Fishtës në Paris më 1919, rijtë me ua marrë mendt botës së qytetnueme, sa që shue shqimit, ku shkri e shartue me familje të tjera, mbyllë nji periudhë të gjatë të historisë së vet në në vend të një shkrimi timin, po u shpërndaj agjencitë telegrafike të këtueshme po na i kthejnë paj- ajo sot nuk ka ma nji fizionomi individuale të veten, moshen e rruzullimit. Na thoni, kush para Shqiptarit, miqëve e kolegëve, përgjigjen më të mirëqë e timet tona e fletoret e vendit ose nuk i pranojnë kur- në shtill të punëve njerzore. Porse, si të thuesh, si nji i ngau qetë sinorëve të Ballkanit? ka dhënë ndonjë shqiptar, ndonjëherë: se kush rfare artikujt tanë, ose na lypin çmime të çuditshme shkatërrinë e dhimshme anieje të mbytun në det, Historinë e kemi aty, Zotnij të mij, e ajo na flet janë shqiptarët dhe cilat janë të drejtat e tyre e per t’u njehë nder përralla – deri në 50.000 Frank prej humbjes së kësaj familje Trako-Ilire, sot, atje shumë kjartë. E asht kot që hipokrizia diplomatike dhe se si duhet të mbrohen ato të drejta, nga për artikull! – veç si me na i mbyllë shtigjet që me u ndërmjet Thesalisë e Malit të Zi, prej brigjeve lindore të mundohet me ia shue zanin me shtupa notash armiqtë e Kombit Shqiptar – mbrenda trojeve dalë zot të drejtave tona. të Adriatikut e deri në stom të Vardarit, shpëtoi gjallë zyrtare ose gjysëzyrtare: zani i saj i pingrueshem shqiptare dhe në konferencat ndërkombëtare Mos u çuditni, pra, zotni, që unë po kam guximin nji grusht njerëzish, të cilët zanë vend a mbas murojes përshkon kavaljetët! – siç ishte platforma e Parisit 100-vjet më me ju dalë para në këte Atene të përmendun, – kenë së disa maleve titanike, ose nën hijen e kandshme Për në kjoftë, pra, se ka një popull, që nëpër forcë parë, ku një françeskan I kombit Shqiptar gjithmonë dritë e shkelqyeshme qytetnimi e përpa- të disa fushave gratçore dhe të kerthnesta, – banë t’nji preskripcioni e t’nji trashigimi të pakputun etnik ia thatroç “Evropës kurvë” dhe armiqëve të rimi të vërtetë – e po shpërvjelëm me ju folë me një e përmallshme e hyjnive të moshës prrallëzore. – u ka tager me nda vetë per vedi shartet politike, ky asht, shqiptarëve kudo. theks gjuhe të huej e nën një formë krejt të përvujtë banë ballë me fuqi kurr të përkulshme të shpirtit padyshim, Populli Shqiptar, i cili vetem mund të ligjerate mbi Shqiptarët e mbi të drejta të tyne. Thika të vet bujar, kjoftë thellimeve të kavaljeteve, kjoftë levdohet se ka nji preskripcion prehistorik mbi tokë Diel, 2 qershor 2019 dosier ••• 19

het përreth tij, e aty nënhije të Flamurit t’ Atdheut, ban dhe e pamvarësisë në shpirtin e Shqiptarëve. Historia be mbi gurë të vorrit të të Parvet të vet, se një pëllambë e Turkisë ka shenjue jo ma pak se 54 kryengritje të tokë të Shqipnisë nuk do t’ ia lëshonte anmikut, po s’ e mëdha, të cilat, gjatë rrjedhjes së katër kavaljeteve, lau para të tanë me gjak të tij të zi e të përdhosun. Të kombi Shqiptar i bani qeverisë otomane a për me forcuem me atë bé, të forcuem me Shejtni të të drejtave, pshtue prej zgjedhës së sajë, a për me e ngushtue që të Ballkanit, si dhe nji Kombsi kryekëput të ndame mes të sa ndodhive dhe ndeshtrashave politike e për e shpresë tue mbajtë por në Zotin e në krah të arenztë të mos t’i bante n’ asgja të drejtat e tija. Edhe pamvarsia prej atyne të popujve të tjerë ballkanikë. Prandej, po nji periudhë aq të gjatë kavaljetesh ka mrrijtë me e vetin, të bijtë e malevet të Shqipnisë lëshohen fulikare e Greqisë asht nji lule e rimun me gjak Shqiptar. kje se pernjimend parimi i autodeterminacionit asht ruejt gjuhën, doket e karakterin e vet kombtar, – e mbi froten e shtojeve t’ Azisë. E lufta titanike ia nisë. Në Zhavellët dhe Boçarët kanë kenë Shqiptarë e shqip marrë prej Konferencës së Paqes si karakter themelor këto, jo vetëm në Shqipni, por edhe perjashta, difton të ndeshun të rreptë të ushtrive tymi çohet deri mbi rê e kanë folë dhe me trimëni shqiptare kanë luftue. Jo, per trajtimin e shteteve e caktimin e kufijve të tyne, çiltas, se ai asht dhe se don me mbetë Shqiptar. E, se perfrigueshëm gjimon toka nen kambë. Gjaku rrymben po, Greqinë e kanë lirue shqiptarët e jo grekët, e ma e drejta e lypë, që Shqipnia të qitet shtet më vedi, prandej ndërgjegjja kombtare ka lëshue rrajë të thella rrëkajë. Frota aziatike shuhet përdhe. Habitë pushtuesi pak e kanë lirue do Pushtete të mëdha, të cilat aso përmrenda kufijve të vet etnikë e gjeografikë. në Shpirt të tij. i rreptë i Stambollit, prej hidhnimit grisë buzen me kohe bajshin spekulime mbi Greqi, ashtu si, do Zoti, Por çka se, simbas teorisë vilsonjane, për me mujtë Por ma mirë se kurrkund njeti, dashunia e pop- dhambë, dhe nis me u pendue pse ia kishte hy luftës me po bajnë sot mbi Shqipninë. Këtë punë, me pasë për nji popull me u sundue me vetvedi, posë kombsisë, ullit Shqiptar për liri dhe pamvarsi kombtare, duket Shqiptarët. Rrafsh njëzet vjet ndej tue u pre Shqiptari me ta pyet si dijetar dhe jo si diplomat, kishte me ua duhet të merret parasysh edhe ndërgjegjja e tij kom- prej historisë, për të cilën mundemi me thanë se turk, per me i dalë zot lirisë e pamvarsisë së vet. E në vertetue edhe Venizelosi vetë; por, në mos dashtë me btare. asht e endun vetëm prej luftash për liri e pamvarësi. njëzet vjet lufte të tmerrshme, me sa Leka i Madh, me ua thanë ai, ja u kallzon Lamartini, i cili, tue folë mbi Tash, për në kjoftë se si ndërgjegje kombtare duhet Unë këtu, për mos me e vu fort në provë durimin e sa Jul Çezari, Skenderbeu s’ mujt me u thye prej ma të pamvarsi të Greqisë, thotë se kjo nuk kje tjetër, veçse të kuptohet ndjesia për liri, si edhe ai dishir që mund Zotnisë suej, po ju përmend vetëm punët e mëdha, rreptit mbret t’ atyne kohëve. rezultati i reaksionit të elementit shqiptar kristjan të ketë nji popull të jetojë e të zhdrivillohet me vetve- që ndërgjegja kombtare e këtij populli, kreu që prej Qe, Zotnij, se si lufton e si mund Shqiptari, kur të mbrenda Greqisë kundra elementit turk. di, gjithnji përmbrenda qarkut të forcave të veta, unë të XV qindvjetë e mbrapa. jetë puna per me i dalë zot lirisë e pamvarsisë së vet. E Edhe konstitucioni i Turkisë kje nji veper e shpirtit thom se edhe në këtë pikpamje Konferenca duhet t’ Që atje kahë e zbardhmja e të XV qindvjet hanëza mos kujtoni, se unë kam ardhë tue zmadhue punët, me të lirë e të pamvarun Shqiptar. ia njofin Shqipnisë pamvarsinë, si dhe siperaninë e përgjakshëm prej Azie kukëzohej mbi hapsinë të qellim që me kthye mendjen tuej në ndihmë të Shqip- Shqiptarët, po kjenë ata që ngushtuen Sulltanin vet. E njimend: e po cili popull në Ballkan ka ndjesi Europës. Ishte Zotmadhi i turqve, që në krye të ma nisë: Unë nuk kam ba tjeter, veçse me permbledhë në me e dhanë e me e shtij në punë konstitucionin në ma të thella për lirinë e vet, sesa Populli Shqiptar? s’ rreptes ushtri të botës s’ atëhershme, kapercente pak fjalë, shka nder libra të randë kanë shkrue mbi kohë vjetin 1908. E kur Turqit e Rij nisën ta perdhosin dhe A dro asht sllavi i ngadalshem e i ngathtë, që, deri Helespontin e në mëni të vet trishtueshëm betohej, se të Skënderbeut shkrimtarë në za prej gjithë kombesh ta çorodisin vetë konstitucionin, tue u mundue me e dje, i perkulun mbi shatë, pa nji ukaz të Carit të vet hanëzen për t’a vu kishte mbi Shën Sofi të Stambollit t’ Europës: Spanjollë, italianë, anglezë, suedezë, grekë, sjellë ate krejt në dobi të veta të veçanta e jo per të mirë autokrat, të thuesh, as që i bahej me marrë frymë? e, në oborr të Sh’ Pjeterit në Romë, do t’i epte tagji sllavë, gjerman, e nder të cilët edhe, pak me thanë, nja e dobi të mbretnisë, Shqiptarët u ngritën e me armë E po, a thue asht greku, – ajo skilja e vjeter, – që kalit të vet. E pse njeri dokrrash e pallavrash ai nuk njëzet francezë. në dorë dhe lypen prej Sulltanit decentralizacionin gjithmonë, si nji bimë parazite, ju ngjesh ma të fortit ishte, perpara tij u rrenuen mbretni, ranë frone e u Por mundet, ndoshta, ndokush me më thanë se dhe autonominë e krahinave të mbretnisë. Edhe per me gjallue në shpinën e tij? Apo asht Shqiptari, lëkund në themele të veta mbarë qytetnia përendi- Skënderbegu, këto lufta i ka ba për qëllime fetare, dhe Sulltani kje gati me ua çue në vend dishiren e tyne. i cili e pështetë gjithë shpnesen në fuqinë e vet e more. Shkatrrue Bizanci, nda Europa prej luftash e jo i shtymë prej nji ndërgjegjes kombtare, pra për me i Kur qe, shtetet e vegjel të Ballkanit, – që Shqipninë e n’ atë t’ armëve të veta: gjithmonë i drejtë me miq, ngatrresash të përmbrendshme, se kush do të dilte dalë zot lirisë dhe pamvarësisë së vendit të vet? Se sa e kanë pasë mbajtë si nji “trashigimi” të tyne, – tue pa bukëdhanës ndaj të huejt, i rreptë me anmiq, – të me ua ndalë hovin këtij anmiku të përfelgrueshëm? pathemel kishte me kenë kjo fjalë, duket prej punve të se nëper autonomi Shqipnia po u delte doret njiherë cilët, nuk i mninë, veçse i perbuzë, – e që ende, deri Kur qe, se mbi kep të Krujës titanike, po del nji Skënderbegut, i cili, në mos me atë mëni, ai luftoi po me e pergjithmonë, çohen e i qesin luftë Turkisë! Asht më sot, nuk i asht perkulun nji force të huej? Qyshse hije burri, vetullat ngërthye si dy hulli rrëfeje, me dy aq trimni kundra venecianëve, sa ç’ pat luftue kundra e vertetë se nji pjesë e shtypit europjan e pershndeti mbi tokë nisën të derdhen lot, qyshse mbi botë forca sy si gaca e nji mjekër të thijtë, që si shtëllungë gjatë turqve, atëherë, kur venecianët deshtën të pushtojnë këte luftë si nji luftë kryqtare per lirimin e popullit ia xuni vendin së drejtës e hipokrizia qeveritare çenave i shtiellet, si re mizore kresë së një shkambi të vise të reja në Shqipni – Dejën e Drishtin. – Këtu, disi kristjan prej zgjedhës otomane; por ajo, në vetvedi, filloi me ua pij gjakun popujve, balli madhështor i thepisun. Tmerrshëm përkrenarja i flakon mbi krye, për rrëshqit, due t’ ua kujtoj Zotnisë suej, edhe nji tjeter nuk kje tjeter veçse nji luftë rrenimi, çue peshë prej Shqiptarit s’ju perkul kurrkujt, perposë Zotit të vet! e cila, n’ atë vezullimin e vet të trishtueshëm, danë si punë. Deri sa Shqiptarët luftojshin kundra turkut kristjanve të Ballkanit, per me e rrenue Shqipninë dhe Kaluen, po, pushtuesit mbi Shqipni, por nuk kjenë kometë zharitëse, sherbëtore e mënisë së perfrigueshme per liri të Shqipnisë e t’ Europës mbarë, shka bajshin me e humbë të mjerin Kombin Shqiptar! kurrë zotnues mbi Shqiptarë! Ashtu si ai cubi, i cili të Perëndisë. Ai asht Gjergj Kastrioti Skënderbeu, fatosi grekët e serbët, ata që sot Konferenca e Paqes asht Arsyeja pra, pse kombi Shqiptar nuk mujti me hyn tinëz e me trathti në shtëpinë e qytetarit të paqtë në za Skënderbeg Kastrioti, që në mendje tue pasë lirinë tue i mbajtë nen stjetull si djelm dishirit? Grekët, dalë shtet në vedi, nuk kje puna se atij i mungonte e, si shtjen mbrendë drojen e pshtjellimin, del jashtë e të Parëve e të bardhen lumninë e hershme, me sy si Zotnija juej e din mirfilli, edhe atëherë kur turqit ndërgjegjja kombtare ose ndjesia për liri e pamvarsi, pa mundun kurr me thanë se ka sundue aty mbrendë; të vrantë kundron anmikun e rreptë të kombeve të kishin mërrijtë te dera e Stambollit, rrijshin tue u por kje fakti se, shi ditën në të cilën ai ishte gati me njashtu hynë pushtuesit e huej në Shqipni, pa mujtë qytetnueme. Në rropamë të mjerueshme të sa fron- marrë me çeshtje fetare kundra Kishës së Romës. fitue lirinë e vet, Shtetet e Ballkanit ia ngjitën kthetrat kurrë me i shtrue dhe me i zotnue Shqiptarët. E mos eve, të sa theroreve, hidhet si duhia në shpinë të një Po kështu edhe Dhespoti i Serbisë, sadoqë kryetar dhe e banë rob nën zgjedhë të veten. Dhe këtë e banë, kujtoni, Zotnij, se unë këtu jam tue ju thanë sende kali të trumhasun, që, mal nxjerrë pasmen përpara e i nji populli trim e luftar, – deri sa gjaku Shqiptar jo për me e mbajtë nën shërbim e robni të veten, por të cilat mos t’i kenë vu re edhe shkrimtarë të huej të fry turijtë përpjetë nuhatë eren e gjakut; rrokë me të shkonte rrëkajë per liri dhe pamvarsi t’ Atdheut, ai për me e shue shqimit e me e qitë faret. Kështu që, vlertë. Kështu, fjala vjen, e ndritshmja Miss Durham, djathtën pallen – rrufe e me të majten ngreh flamurin e niste krushqi me turq, tue ia dhanë të bijen per grue prej kësaj pikpamje duhet me e thanë se Shqiptarët thotë në nji libër të vetin mbi Shqipninë: “Zotnimet Atdheut, ngjye kuq e zi: gjak e vdekje. Nji fllad i ambel, Sulltanit dhe, pështetë mandej në këte fakt, serbi gabuen, dhe gabuen randë fort, që u çuen aso kohe e hueja kanë përshkue mbi komb shqiptar, pa lanë i kandshëm – flladi i dashunisë – lehtas e zhvillon fla- pengoi bashkimin e ushtrive të Skënderbegut me ato kundra Turkisë, sepse për ta do të kishte kenë dam në te kurrfarë gjurmet, si uji që rrëshet mbi shpinë murin e Atdheut, që i madhnueshëm valvitet nëpër ajr të Huniadit, e per rrjedhojë, u thye ushtria e krishtenë fort ma i vogël me u vue nën zgjedhë të Turkisë, se të rosës”. I ndritshmi zotni Renè Pinon, mandej, – të lirë të Shqipnisë si ajo fleta e zjarrtë e një Kerubini të në Varna, tue marrë në qafë ma se gjysen e Europës. sa me u gri prej kristjanëve. kompetenca e të cilit nder punë të Ballkanit asht fort qiejve: si ai skundilli i petkut të Perëndisë, që bukur ka E tash, shi këta grekë e këta serbë, janë ata që ma Po e shof, Zotnij, se kjo fjalë në gojën teme disi e çmueshme edhe perjashta Francës, – në nji artikull ndritun me hana, yje e diej, i kallthtërt prej cepave t ‘ fort se askush tjeter shpifin kundra Shqiptarve, tue po ju a vret veshin dhe po ju duket nji paradoks në të vetin mbi Shqipninë, botue në blenin e dhjetorit amshueshëm i varet gjanë Empirit të pamatun, atëherë thanë se nuk kanë ba kurrgja per liri e pamvarsi të vetvedi! Por shka ti bajmë punës, janë faktet që më të 1909 të së perkohshmes “Revue de deux Mondes”, ka mbështetë permbi thellim të ushtueshëm të rribës kombit vet! Por unë shpnesoj, se Zotnija e juej, që e japin arsye! Në vitin 1478 turqit marrin Shkodrën shkruen “Bullgari, atje nder fusha të Maqedonisë, s’ murlanit, vé në sheste boshtin e rruzullimit. Në këte di mirë se në ç’ hall ka vojtë Europa mbas kater vjet dhe me te mundet me u thanë se u pushtue e tanë perkulet mbi shatë e punon tokat e turkut, ndersa dukë të permnershme force, Skenderbeu, atëbotë, del në lufte, ka me e çmue si duhet e sa duhet ndergjegjën Shqipnia. Por megjithkëtë, turku ia njofti Shqipnisë shqiptari asht mbreti i maleve. Gjuetar, bari, ushtar vetull të thepisun të karpes krutane e “Eni Shqiptarë!” kombtare të Shqiptarvet, që për njëzet vjet rresht e nji farë autonomie: na e la gjuhën dhe kanunet tona, ose cub; ai s’i nenshtrohet veçse Kanunit të vet e bulurit, si luan prej fangut të zharitun të shkretisë, “Eni mbajtën luften në kambë, veç për mos me bjerrë lirinë – por askund nuk lexohet në histori se ky mbyti qinda s’pret ndihmë veçse prej armëve të veta.” Për liri të fluturoni, o bijtë e maleve të lira se Atdheu gjendet në e pamvarsinë e vet. mija shqiptarë përnjiherë, sadoqë kombi hoqi zi e si vetën, Zotnij, Shqiptari ban fli shpinë, tokën dhe rrezik!” E qe, se në atë kushtrim nji çetë e vogel homer- E mos kujtoni, Zotnij, se me dekë të fatosit të lum- asht ma zi prej tij. mjerisht edhe besimin. Fakti veç që Shqiptari, në idësh – burrash Shqiptarë si lejshin motit, po shterngo- nueshëm Gjergj Skënderbeut u shue ndjesia e lirisë Vijon numrin e arthshëm E Diel, 2 qershor 2019 20 ••• reportazh

Hava Bekteshi interpretoi më 25 maj 2019, në kuadrin e projektit “Stadtlied” (Kënga e qytetit) Shqiptarja që futi çiftelinë në Filharmoninë e Hamburgut H. Bekteshi: “Në Elbphilharmonie, në Hamburg jam paraqitur me çifteli nën tingujt e këngës sime të bukur shqipe “Tingellon teli i Çiftelisë“! Kështu, çiftelia është parë e dëgjuar për herë të parë në një koncert të tillë madhështor”, shprehet Hava Bekteshi. “Ka qenë diçka kaq e pabesueshme dhe unë jam shumë mirënjohëse që pata mundësi të qëndroj në këtë skenë gjigante së bashku me kaq shumë artistë tjerë profesionistë”.

Hava Bekteshi është një ekonomiste nga omistja shqiptare ka gjetur mundësinë për ta monie). Kjo është realizuar të shtunën që oistet e këtij koncerti madhështor. Për kon- qyteti Neustadt afër Hamburgut, Gjermani. bërë të njohur këtë pjesë të traditës shqiptare. shkoi, më 25 maj 2019, në kuadrin e projektit certin kanë raportuar edhe televizione të Ajo ka migruar nga Maqedonia në Gjermani, “Kam marrë pjesë në festivale të ndrys- “Stadtlied” (Kënga e qytetit) që u zhvillua në ndryshme gjermane, të cilat kanë bërë edhe me prindërit, kur ka qenë vajzë 14 vjeçe. hme, në bashkëpunime me muzicientë të Hamburg. portretin e Hava Beksteshit. Muzika autoktone shqiptare dhe instru- zhanreve të ndryshme ku gjithmonë e kam “Në Elbphilharmonie, në Hamburg jam Koncertit në fjalë i ka paraprirë një për- menti më i njohur shqiptar, çiftelia, ka qenë përfshirë çiftelinë. Pastaj kam zhvilluar paraqitur me çifteli nën tingujt e këngës sime gatitje e gjatë dhe intensive përmes provave gjithmonë pjesë përbërëse e kohës së lirë projekte me nxënës gjermanë, projekte në të bukur shqipe “Tingellon teli i Çiftelisë“! dhe punëtorive të ndryshme. Aty kanë marrë në shtëpinë ku Hava është rritur. Në këtë teatëro, si në Teatrin Gjerman “Deutsches Kështu, çiftelia është parë e dëgjuar për herë pjesë mbi 100 persona, të gjinive, moshave, mënyrë ky instrument është bërë që nga fëm- Schauspielhaus” por dhe jashtë Gjermanisë, të parë në një koncert të tillë madhështor”, profesioneve dhe prejardhjeve të ndryshme. ijëria e hershme mjet për shprehjen e ndjen- në qyettet si Venedik, Lyon, etj.”, thotë Hava shprehet Hava Bekteshi. “Ka qenë diçka kaq Qëllimi i këtij projekti të kurorëzuar jave, mallit e dhembjes, edhe për Havën. Bekteshi. e pabesueshme dhe unë jam shumë mirën- me koncertin e madh ka qenë prezantimi i Me kohë, çiftelia e saj ka kaluar muret Por, si kurorëzim të përpjekjeve të saj në johëse që pata mundësi të qëndroj në këtë qytetit të Hamburgut si një qytet kozmopolit e shtëpisë dhe të familjes së saj, duke zënë këtë drejtim, Hava e konsideron paraqitjen skenë gjigante së bashku me kaq shumë dhe laraman, të cilin e pasuron prania e një gjithnjë më shumë vend edhe në shkolla, në koncertin e realizuar bashkë me Filhar- artistë tjerë profesionistë”. numri të madh komunitetesh me prejardhje orkestra, mese artistësh, dhe kudo ku ekon- monë e famshme të Hamburgut (Elbphilar- Ajo është zgjedhur si njëra ndër portagi- të ndryshme./ albinfo.ch Diel, 2 qershor 2019 info •••21 Parada shqiptare – mbrrijnë në Nju Jork edhe veshjet folklorike të krahinës shqiptare Çamëria

Nga Beqir SINA – New York City

NEW YORK CITY : Të shtunën, më 9 qer- shor në mesdrekë, do të mbahet në Nju Jork, Parada Ndërkombëtare e Emigrantëve – e cila mbledh disa komunitete emingrantësh nga kryqetërthor botës, të parakalojnë mes një entu- siasmi dhe gëzimi të paparë tradite dhe kulture. Kjo, paradë për nga pjesmarrja vitet e fundit, njihet edhe se si Parada Shqiptare, mbasi ky është një manifestim ku shqiptarët e zones së Tri -Shteshit, nën udhëheqjen e organizatës Rrënjët Shqiptare, për disa orë këndojnë e vallëzojnë, kuq e zi. Për çdo vit në zemër të qytetit të Nju Jorkut , Parada Shqiptare, ka kulmuar në rrugën e famshme “America “ 6th Avenue, në Manhatan NYC, ku shqiptarët e Amerikës, me këngë e valle, dhe veshjet tona folklorike, të Shqipërisë, Kosovës, dhe gjitha trevave shqiptare, pankarta ku kërkohej Çamëria e Kosova, dhe liritë e të drejtat e shqiptarve në trojet e tyre . Ndërsa, Parada shqiptare në Nju Jork, e cila i ka fillimet e saj prej kur emigrantët e arratisur nga Shqipëria, patriot e atdhetar kundërsh- tar, shqiptar të përbetuar të kundër regjimit të Enver Hoxhës, janë bërë për më shumë se gjashtë dekada, më parë në Nju Jork,Boston, Çikago, dhe Toronto – Kanada, e vazhduan me shume madheshtore kete parad. motivimin e tyre edhe vitet e fundit. jendi i cili i vendosur mbi brez, shërbente për të Në një periudhë më të vonshme pas viteve Derisa pas 90’ grupe të ndryshme nga Gazetari i Top Chanell nga Tirana Marin mbajtur armët e brezit si dhe koburet, vezmet, 1880-90, gratë qytetare janë veshur më shumë shoqatat e organizatat e komunitetit i'u bash- Mema – është zgjedhur të jetë “Marshall” vajnicën etj. me fustane ose me funde të gjatë prej kadif- këngjitën në një paradë tradicionale, asaj të kryesor i paradës! Ndërkohë, që të ftuar nderit eje herë me ngjyrë manushaqe e herë vishn- Fondit Ndërkombëtar i Emigrantëve, e cila janë: Dritan Sejko - President i Shoqatës Patri- Deri në këtë kohë fustanella ishte veshje e të je, të qëndisur me fije ari. Pjesë e kësaj veshje dekadën e fundit njeh si president zotin Edward otike Çamëria – Tiranë. Ilir Ademi - President gjithë burrave shqiptarë me shtrirje gjeografike ishin dhe jelekët pa mëngë si dhe këmisha Juarez-Pagliocco, dhe organizohet çdo javë të i Organizates Çamëria – SHBA, dhe “Marshall nga Novi pazari në Veri e deri në Prevezë në prej mëndafshi me mëngë të gjatë e të gjëra të dytë të qershorit në Nju Jork, me pjesmarrjen Nderit” të gjithë të lindur në Çamëri: Sali Bolla- Jug, veçse ndryshonte pak gjatësia e saj. Burrat zbukuruara me oje të punuara me një finesë të edhe të disa komuniteteve të tjera, nga Azia, ti, Ahmet Giaffo, Bashkim Braho, Nikos Stylos, veriorë e mbanin më të gjatë (deri në pulp të rrallë brezat prej argjendi. Në raste ceremonish Amerika e Jugut dhe Europa. Gani Mezani, Justina Spiro & Nazo Veliu, lindur këmbës), ndërsa ato të krahinave jugore deri ose për vizita jashtë shtëpisë vishej edhe një Këtë vit Parada Shqiptare, për herë të dytë në Shqipëri nga prindër Çam. në gjunj, përfshirë dhe burrat çam. Sidomos sako treçerekëshe me të njejtën ngjyrë si fustani prej se kur organizmin dhe manxhimin e saj Marko Kepi, në llogarinë e tij në rrjetin social më e bukur ishte fustanella e burrave të shtre- apo fundi, gjithashtu e zbukuruar me motive të për komunitetin shqiptar, e ka marr zyrtarisht Facebook, lajmërojë se mbrëm kan mbrritur save të pasura, e qepur me shumë kinda (rreth shumta floreale. organizata Rrënjët me President z. Marko Kepi, pakot me Veshjet Çame, të cilat ai thotë se 250-300). Akoma më shumë ia shtonin bukurinë kësaj ka vendosur të nderojë Çamërinë , me një ini- erdhën nga Shqipëria në orën 12:00 të natës në Sipas dokumenteve edhe në Çamëri në shek veshje brezi prej argjendi, shamija e mëndafshit ciativë për të bashkuar komunitetin shqiptar, magazinat e aeroportit JFK, XIX sipër fustanellës vishej edhe një dolloma me oje dhe një numër i shumtë stolish prej ari si në një ditë si kjo në metropolin e botës –qe do prej cohe, e qëndisur me fije ari. Më pas kjo vëthët, varëset, unazat, byzylykët, etj. t’i dedikohet Çamërise dhe do të perkujtohet “Faleminderit : Tradita Popullore - Edlira veshje ia la vendin asaj me poture, ndërsa veshja Për veshjet e grave çame informohemi edhe nëpërmjet simboleve 75 vjetori i gjenocidid dhe Shoqata Patriotike Çameria në Tirane! me fustanellë filloi të kufizohej për raste festash nëpërmjet vargjeve të poezisë popullore çame. Shqipatar (Çam)! por dhe do të përcjell një Dritan Sejko ,” shkruan Marko Kepi të mëdha dhe për ceremonitë martesore. mesazh për bashkimin e Shqipërisë. Ashti si nëtrevat e tjera shqiptare në veshjen e Midis tyre Disa nga paradat e organizuara në keto 10 Veshjet Çame : grave çame krahas veshjeve tradicionale vendase vite janë: Çamëria (2010), Shqiptarët në Mal prej kohësh kishte hyrë moda orientale. Kësisoj përmenden: të Zi (2011), Shqipëri Etnike (2012), Jemi një Kur flasim për veshjen shqiptare, thotë Faik veshja më e përhapur ishte ajo me tumane. Hiqe vallen me javash (2013), Të gjithë kemi rrënjë shqiptare (2014), Konica, ka aq kostume shqiptare sa ka edhe Pjesë kryesore të kësaj veshje ishin tumanet, një Fustan kuqa me mëndafsh Ilirida është Shqipëri (2015), Nënë Tereza krahina. Vizitorët e huaj, që e kanë shëtitur lloj brekushesh të gjëra. Për raste ceremonish Ose: (2016): Arbëreshët, (2017) : UÇK (2018), dhe Shqipërinë e Poshtme, kanë vërejtur se kostumet bëheshin me pëlhurë mendafshi, ndërsa për Dil moj të të shoh gjerdhanë kjo është : Çamëria – 2019. popullore shqiptare janë të bukura e befasuese. veshjen e përditshme përdorej pëlhurë pambu- Fustan në kërcof të larë Gjatë kësaj parade pëvec fjalimeve, në qendër Nuk mund të flitet për kostumet shqiptare në ku e stampuar, sidomos nëpër fshatra. Qëndisur gajtan, gajtanë. të saj do të ketë këngë e vallëzime nga grupet Çamëri, pa përmendur ajrëllin. Pjesë të tjera të kësaj veshje ishin këmisha e kulturore shqiptare, nga Çamëria dhe të gjitha mëndafshtë e endur në avlemend shtëpia k dhe Ose: Dullamani i verdhë dillë trevat shqiptare, gjithashtu, do te bëhet edhe Mjaft të bukura e të larmishme janë dhe jelekët e mëngoret e qëndisura më fije ari ose Prerë e qepur në Janinë marshi i paradës në bulevardin Amerika në veshjet popullore të përdorura nga popullsia argjendi. Ndonjëherë mbi jelek vishnin edhe një Ose: Nju Jork, me një shtrishe të madhe sa gjere- e krahinës së Çamërisë. Deri në fund të shek. sako prej kadifeje me mëngë të gjata, gjithashtu Feride, moj Feride sia e sheshit ku eshte shkruar “Çamëria është XIX veshja më e përhapur për burra si tek ato të të qëndisura me fije ari. Në kokë vinin shami Tuman kuqe kadife. Shqipëri - Chameria is Albania” shqip dhe besimit mysliman dhe tek ortodoksët, ishte ajo mëndafshi të zbukuruara me oje të punuara nga anglisht. me fustanellë e shoqëruar me stoli të qëndisur vetë gratë çame. Në këngë të tjera gjejmë vargje të cilat na me fije argjendi me gjunjake, xhamadan, mën- Nëpër qytete sidomos gratë e shtresave të informojnë edhe për shumë elemente vesh- Parada organizohet nën kujdesin e organi- gore, këmishë të shkurtër me mëngë të gjëra, pasura mbi tumane vishnin edhe dolloma të jesh për burra dhe për gra si dhe për aspekte zatës Rrënjët Shqiptare – Albanian Roots, me qeleshja me majucë, opingat me xhufka të kuqe gjatë, të mbuluar në të gjithë sipërfaqen me të tjera të jetës së përditshme. Konkretisht në President, Marko Kepi por ka mbështetejen e dhe çorapet e bardhë. Pjesë tjetër shoqëruese motive të qëndisura me fije ari apo kondax- këto vargje përmenden pjesë veshjesh për burra fuqishëm nga shoqatat dhe organizatat e komu- e kësaj veshje konsideroheshin zbukurimorja hupe. Kësisoj bashkëjetonin elemente të veshjes veçanërisht fustanella është ngado e pranishme. nitetit Shqiptarë, bizneset shqiptare në SHBA, e gjoksit e punuar nga argjendarët e qytetit të vendase me ato të modës orientale. dhe individ qe japin donacione per ta bere sa Janinës si dhe silahu i zbukuruar me fije arg- E Diel, 2 qershor 2019 22 ••• studim

Trashgimia etno-kulturore pellazgo-iliro-arbërore në trevën e Çamërisë Rindërtimi arkeologjik i jetës parahistorike në trevën e Çamërisë Nga Prof.Dr.Selman Sheme Gjate shek XIII-të deri në shek e VI-të para erës sonë, sipas një mbishkrimi Dodon të shek VI-të Çdo popull, qoftë antik apo mesjetar ka prejardh- të kësaj periudhe, i publikuar në 1876, dëshmohet se jen e vet gjenetike, nga e cila ka trashëguar territorin, në Dodonë dhe në hapësiren gjeografike rreth saj, pra gjuhën, kulturën materiale, kulturën shpirtërore dhe në Çamëri, ka një vazhdimësi të kulturës pellazge në shoqërore dhe në disa raste edhe emrin e tij. Të gjithë ato që quhen zotërimet e Mollosëve, Thesprotëve dhe këto komponente përbëjnë bashkësinë e identitetit të fiseve të tjera “Barbre” (Epirote). Ky mbishkrim etniko-kulturor të një populli. dëshmon se zotër të këtyre hapësirave gjeografike, Gjurmët më të lashta të vendbanimeve prej nënte shekujsh ishin bashkëatdhetarët e Pirro njerëzore në trojet iliro-shqiptare të Çamërisë i hasim Mollosit dhe përjashton në mënyrë kategorike, krahas në periudhën e fundit të paleolitit të mesëm (40.000- dëshmive të tjera, praninë e elementeve etnik helen në 30.000 vite me parë). Të kësaj periudhe janë vend- Dodonë dhe hapsirën përreth saj. banimt shpellore në Shën Marinë, Konispol (shpella e Kreshmoit), në vendbanimin e hapur prehistorik të Teatri antik i Dodonës Xarrës etj-. Stacione të ngjashme që dëshmojnë popul- Burimet arkeologjike nga shek XIII-të deri limin e hershem human janë gjetur edhe në treva të në shek VIII-të p.e.re provojnë gjithashtu se Dodona tjera të Shqiperisë si vendbanimi shpellor prehistorik i gjatë kësaj periudhe nuk ka mbajtur kurrfarë lidhje me Blazit në Mat, vendbanimi në shpatin e Malit të Dajtit, hapësirat gjeografike jugore, pra me “helenët”. Studi- vendbanimi shpellor i Gajtanit në afërsi të Shkodrës uesi anglez Hamend, pohon: - “ . . .E kemi parë se në etj. periudhën rreth 1120-800 p.K Dodona ishte në lidhje Në epokën e paleolitit të vonë shfaqet ai vetëm me viset veriore dhe se ajo atëhere i përkiste që quhet Homo-Sapiens (njeriu i ditur) , i cili fillon një mjedisi ballkanik. Lidhjet e ngushta me veriun Në shumë studime shkencore të botuar kohët e në veriperëndim të Janinës, në afërsi të vendbani- të arsyetojë dhe të grumbullojë dije. Objekte të kësaj vazhduan prej vitit 800 deri në vitin 500 p.k . fundit argumentohet prejardhja e shqiptarëve nga meve neo-halkolitik të Kastricës, Kuculios dhe Hanit periudhe janë zbuluar në Shpellën e Shën Marinës, Pellazgët “periferik” të dëbuar prej helenëve një popullsi e lashtë, paragreke e quajtur “pellazgë”. Terovo. që ndodhet në Grykën e Bogazit në shpatet e Malit nga vatrat stërgjyshërore,(Ishujt e Egjeut, Kretës, Pellazgët ishin vendosur në Ballkan para ardhjes së Në këtë periudhë u bënë gërmime arke- të Milesë, afër Konispolit. Veglat e zbuluara në këtë Gadishullit të Peloponezit, Atikës, Azisë së Vogël etj), tribune greke. Historianët në përgjithësi mendojnë se ologjike dhe u zbuluan qytetet e lashta të Takmonit, shpellë janë prej guri dhe druri dhe dëshmojnë strehohen përkohësisht ne gjeohapësirën e Dodonës për Europën jug-lindore, duke përfshirë edhe viset Ilinoit dhe Ozdines, po në afërsi të Dodonës. Këto lashtësinë e trevave të Çamerisë Veriore (Vajonetia). dhe më pas detyrohen të shtegëtojnë drejt Saturnisë e sotme të Shqipërisë, fundi i Epokës së Neolitit dhe vendbanime dëshmojnë objektivisht praninë e Stacioni prehistorik, (objekti arkeologjik) (Italisë). Janë pikërisht këta “refugjatë” pellazgë që do fillimi i Epokës së Eneolitit, ose siç quhet ndryshe përhershme të kulturës pellazgjike shumë kohë para që shpreh qartë origjinën dhe vazhdimsinë pellaz- të quhen etruskë, sipas vendit ku u vendosën në Etruri Epokës së Bakrit, (rreth 2600 vjet p.e.s), përkon me Luftes së Trojës. go-iliro-arbërore të gjeohapësirës së Çamërisë është (Itali). dyndjen e popujve të hershëm indeuropiane. Kjo hapesirë Thesproto-Mollose shtri- shpella Kreshmoit, në afërsi të Konispolit. Kjo shpellë Në tetor të vitit 1984, në Klermon Ferran të Nga burimet e lashta greke del se kur het midis Rajonit të Janinës dhe kufijve të sotëm ndodhet në shpatet jugore të Malit të Saraqinit në një Francës u mblodhën 70 arkeologë dhe historianë nga helenët u vendosën në Ballkanin jugor dhe në ishujt e jugor të Shqipërisë, pra në zemër të Çamërisë. Në lartësi 400m mbi nivelin e detit. Bazuar në materialet Shqipëria, Greqia, Italia, Franca dhe vende të tjera të Egjeut,( 2100 vjet p.e.s), gjetën popullata të ndryshme trekëndëshin Sarandë-Dodonë- Prevezë, janë zbuluar arkeologjike të zbuluara në nëntë shtresa kulturore Europës. Nën drejtimin e Prof.Pier Kaban (ekspert i si: pellazgët, lelegët, kaukanet, drypotet etj. Ndër ta, materiale të bollshme arkeologjike që cilësohen nga rezulton se fillimet e jetës i takojnë paleolitit të lartë njohur për Epirin), aty u mbajt një kolokium me një pellazgët ishin me qytetërim me të hershëm . shkenca e sotme me zanafillë pellazge. Këtë e dësh- , përfaqësuar nga vegla guri atipike. Ajo ndiqet nga grup specialistësh të historisë së lashtë. Ata krahasuan Në epopenë e “Iliadës”, (shkruar 750 vjet p.e.s), mon poçeria neolitike e hetuar përqark Dodonës, një shtresë kulturore me vegla stralli tipike mezolitike. studimet mbi grupet fisnore dhe etnike të cilat grad- Homeri i përmend pellazgët si banorë të Thesalisë afër Kastricës, Hanit Terovo, Kuculios, e cila është e Shtresat e tjera i takojnë epokës së neolitit, eneolitit, ualisht u zhvilluan në jetën qytetare dhe më pas u dhe Epirit, të cilët gjatë luftës së Trojës mbajtën anën ngjashme deri në përputhje të plotë me stacionet tona epokës së bronxit dhe kohës së hekurit. Ato janë bashkuan në organizime shtetërore. e trojaneve. Në poemën e Odisesë shkruar 725 vjet prehistorike si : Benca, Konispoli, Cakrani, Burreli, veçuar mbi bazën e prodhimit të qeramikës. Kultura Ngjashmëritë e qendrave epirote si Dodona p.e.s përmendet fisi ilir i thesprotisë, pjestarët e të cilit Dishnica, Divjaka, Dunaveci, Dvorani, Dedaj, Fajza, e neolitit të vonë përfaqësohet nga qeramika e pik- dhe atyre të Ilirisë së Jugut u evidentuan nga urbanis- banonin në krahinën e Epirit. Golaj, Helshani, Gajtani, Kakavija, Klosi, Kopliku, turuar e stilit “Maliqi”. tika e tyre, arkitektura, organizimi politik, qarkullimi Në poemë përmendet mikpritja thesprote Maliqi, Mjeda, Pazhoku, Perati, Piskova, Podgoria, Vazhdimësia e banimit të shpellës nga koha i monedhave, struktura e varreve dhe nga objektet e cila merr kuptim të veçantë po të kemi parasysh se Prespa, Rajtca, Selca, Surroi, Vajza, Velca etj. e bronxit në ato të hekurit është një e dhënë e re nga arkeologjike të mbledhura nëpër tuma. Mbi bazën e thesprotët qenë ilire. Mikpritja spikat kur në poemën Po ashtu edhe kultura materiale pas Epokës treva e Çamerisë që mbështet tezën e lashtësisë dhe këtyre krahasimeve studiuesit arritën në përfundimin homerike thuhet se Odiseu pasi u end në det nëntë së Hekurit e zbuluar përrreth Dodonës dhe në të gjitha autoktonisë së ilirëve. se nga lashtësia e hershme dhe deri në kohët romake, ditë, “në natën e dhjetë vala e madhe me shtyu – hapësirat e Epirit, (Çamërisë së sotme – S.SH), ka Me vlerë për shpellën e Kreshmoit janë të kultura e Ilirisë së Jugut dhe e Epirit, duke përfshirë tregon vetë Odiseu- në tokën e Thesprotëve. Këtu me nje përputhje të plotë me vendbanimet e tjera ilire. dhënat zoo-arkeologjike dhe të paleobotanikës, të këtu edhe Mollosinë, ishte krejt e ndryshme nga ajo e priti Peidoni, mbreti hero dhe bujar i Thesproteve”. Shembëllejnë me njera-tjetrën deri në identitet të cilat përcaktojnë edhe karakterin e ekonomisë. Gjetja Greqisë klasike e zbuluar në Athinë dhe në Spartë. Historiani dhe gjeografi grek Herodoti plotë Hanxharët e Dodonës me të Kakavijes, dorezat e grurit të karbonizuar dhe e kockave të kafsheëve të në veprat e tij dëshmon se gjurmët e banorëve të e shpatave të Dodonës me të Peratit dhe të Matit, spatat buta në shtresën e Neolitit të Hershëm , dëshmon për 3. Protoglobalizimi helen dhe identiteti dikurshëm pellazge gjenden edhe në Epir, emërtim e Dodonës me të Kucit të Zi (laberuset), sëpatat dyte- fillimet e bujqësisë dhe blegtorisë. Kjo do të thotë se etno-kulturor i Epirit. me të cilin në kohën e lashtë përfshiheshin viset nga hëshe të Dodonës e Hanit Terova me të Vajzës, Matit, territori i Çamërisë dhe i gjithë Shqipërisë së Poshtme Karaburuni i Vlorës e deri në Prevezë në jug. Autorët Shkodrës, Pojanit, majat e heshtave të Dodonës me të përfshihej në një ansambël agro-kulturor tipik për Procesi i globalizimit ka filluar që në e vjetër greke në tregimet e tyre për pellazgët njofto- Vajzës etj . Neolitin e Mesdheut Lindor . antikitetin e largët. Historianët kanë quajtur si fillim jnë se ata (pellazgët) qenë fise “barbare” pra jogreke. Qeramika e zbuluar rastësisht nga fundi i Qeramika e gjetur në Shpellën e Kreshmoit të tij mijëvjeçarin e dytë përpara Jezu Krishtit, kur Turkiditi nuk na thoëe se ç’gjuhë flisnin por le të kup- viteve ’60 te shek XX, në fushën e Dodonës, sikurse paraqet lidhje dhe analogji të drejtpërdrejtë me tërë filluan të lindin zonat e para tregëtare të botës. tohet se pellazgët nuk i përkisnin fiseve greqishtfolëse e dëshmon një stendë e Muzeut të Janinës paraqet qeramikën e Devollit të Shqipërisë Juglindore. Disa historianë i referohen faktit se “...ishin . identitet të plotë me ato të gjetura në shumë qendra lundërtarët dhe këmbimet e para të fenikasve në gjithë Në Epir apo Çamërinë e sotme, pellazgët arkeologjike të Shqipërisë madje edhe të Kosovës. Gjetjet e epokës së dytë të Hekurit (shek Detin Mesdhe, ato që ndihmuan në njërin nga glo- kishin ndëtuar kryeqendrën e tyre, Dodonën. Në (Romaje, midis Gjakovës dhe Prizrenit dhe Llasticë, IV-I p.e.re ), në periudhën qytetare dëshmon se shpel- balizimet e para në botë, shumë përpara grekëve dhe këtë qendër ishin ndërtuar prej kohësh të hershme në jug të Gjilanit). la mund të ketë shërbyer si vend kulti. Këtë ide e romakëve” . Tempulli i Dodonës, me orakullin e tij të famshëm. Dodona si kryeqendër e Pellazgëve shkëlqeu deri mbështet edhe etimologjia e emrit të shpellës, Shpella Më vonë, me krijimin e Perandorisë Perse Shënimet e kronikave të lashta të mbledhura në shek në shek e XIII-të p.e.re. Më pas si rezultat i dynd- e Kreshmoit =vendi ku bëhet kreshme. ajo shërbeu si urë lidhëse ndërmjet kolonive greke XIX-të e datojnë themlimin e Dodonës në mijëv- jeve dhe goditjeve të fuqishme nga jashtë filloi rënia Gjetjet e periudhës së mesjetës nuk formo- e fenikase me qytetet indiane, duke krijuar kështu jeçarin e tretë p.e.re. Gjumë paleolitike gjenden sot e Mbretërisë së lashtë Pellazge. Ekpansionistët helene jnë shtresë kulturore më vehte. një hapësirë komunikimi e këmbimesh ndërmjet 15 km në veriperëndim të saj në fashtin Kasrtricë si pasi përvetësuan qytetërimin e stërlashtë pellazg Gjurmët e hershme të popullimit human në Ngushticës së Gibralltarit dhe Lumit Gang në Indi. dhe në jug përgjatë lumit Lluro, (Rajoni i Prevezës). (Herodoti, Klementi i Aleksandrisë, etj), filluan të trevën e Çamërisë janë gjetur edhe në vendbanimet Rënia e Perandorisë Perse dhe dominimi i gjithë kësaj Rrënojat e metropolit pellazg të Dodonës asimilojnë dhe të përvetësojnë çdo element etnik prehistorike të Xarrës rreth 10 km në jug të Sarandës, hapësire nga shtete me substrat Helen i dha jetë asaj që ndodhen 22 km në jugperëndim të Janinës, në këmbët pellazg të veçantë, mbetur pa lidhje gjeografike me në rrethinat e Dodonës si dhe të Prevezës . cilësohet si “globalizimi helenistik”. e Malit Tomaros, (mali më i lartë në Çamëri). Teatri Dodonën. Në këtë periudhë helenët u vendosën në 2.Materiale arkeologjike me zanafillë pel- Krijimi i mjaft qyteteve kozmopolitë të tipit antik i Dodonës kishte mbi 20.000 vende . ishujt e Dodekanezit, në Eubea, në Kretë, në Atikë, lazge. “Aleksandi”, të populluar nga popuj të ndryshëm, kri- Nga mesi i shek XX-të, u zbuluan edhe gërma- në Peloponez, pothuajse atje ku shtrihet sot Greqia jimi i një kulture universale të bazuar në kulturën dhe dhat e kryeqytetit të Mollosisë, Pasaronit, 11 km ishullore dhe gadishullore. gjuhën greke e cila bëhet “lingua franka” për gjithë këtë Diel, 2 qershor 2019 studim •••23 hapësirë, zhvillimi i vrullshëm i tregëtisë, përhapja e inovacioneve teknike të kohës në fushën e qeramikës, honorifike të ngjashëm me presidentët e sotëm në prodhimit të armëve, transportit etj, janë disa nga republikat parlamentare. Ndërkohë që vendimet krye- elementët që i japin kësaj periudhe trajtën e një lloj sore u takonin Kuvendeve. “protoglobalizimi helenistik. Në shetet ilire gratë gëzonin të drejta të plota qyte- Të vendosur pranë njeri-tjetrit, shqiptarët tare, deri në drejtimin e mbretërive. Ndër to mund dhe grekët që në periudhën prehistorike, antikitet apo të përmendim Mbretëreshën Olimbi, Teutën, Deide- në mesjetë, kanë qënë të lidhur me njëri-tjetrin në amea, etj, ndërsa në praktikat e atëhershme greke gratë marrëdhënie të ngushta dhe kanë pasur shkëmbime nuk kishin të drejta qytetare . intensive ekonomike, kulturore e politike. Kulmin ky Këto fakte janë dëshmi të emancipimit politik e proces shkëmbimesh ekonomike e kulturore e arriti shoqëror në shtetet ilire, duke përfshirë edhe Epirin. në kohën e protioglobalizimit Helen (kulturës qytetare Megjithëse Epiri dhe gjithë shtetet ilire u integru- greke). an në procesin e protoglobalizimit antik, ato ruajtën Specializimi, kooperimi dhe shkëmbimi i identitetin etno-kulturor, profilin ekonomik në proces- prodhimit u realizuan nëpërmjet lëvizjeve migruese in e zhvillimit, sipas parimit të avantazhit krahasues, të popullsisë në të dyja kahjet. Kultura materiale, si dhe vazhdimësinë arbroro-shqiptare deri në fillim shoqërore e shpirtërore, ruhet edhe sot në territoret të shek.XX. respektive të këtyre dy popujve. 4. Dëshmi të “Kulturës së Komanit” në trevën Pjesë e drejtimit të lëvizjes kolonizuese e Çamërisë. helene në të gjithë Detin Mesdhe e më gjërë, ishte edhe vendosja e kolonive helene në bregdetin ilir. Kjo Në Mesjetë, mbi bazën e etnosit ilir u zhvil- dukuri u diktua nga faktorë ekonomikë e shoqerorë, luan proceset etno-kulturore të formimit të popullit të nevojës për shkëmbime tregetare, të qytet-shteteve shqiptar. Bazuar në lidhjet gjenetike të shqipes me ilir- greke me “botën barbare”. ishten dhe marrëdheniet e shqipes me gjuhët e vjetra Në këtë proces u përfshi e gjithë zona bregdetare e greko-latine dhe trako-rumune, shkenca ka arritur në Ilirisë e integruar në sferën e ekonomisë së Mesdheut. përfundimin se folësit e hershëm të kësaj gjuhe, arbërit, Kolonitë më të hershme u vendosën në tokat e Epirit. kanë populluar një trevë që ishte në kontakt me të tria Këto zona të banuara nga fise Epirote të trungut ilir këto grupe gjuhësore, që përputhet me trevën ku ata (thesprotët, mollosët, kaonët etj), kishin mardhënie banojnë sot. Ky përfundim mbështetet edhe me të tregëtare me qytet-shtetet greke që nga epoka kre- dhënat arkeologjike. Kultura e hershme materiale e to-mikene. shqiptarëve e njohur me emrin “Kultura e Komanit” Në kushtet e shthurjes së rendit fisnor te ilirët, flet qartë për vazhdimësinë iliro-arbërore. vendosja dhe zhvillimi i mëtejshëm i kolonive greke Në vitin 1898 u ra në gjurmë të një varreze të në brigjet e Detit Jon dhe Adriatik fitoi një bazë më të madhe pranë Kalasë së Dalmacisë, në fshatin Koman gjërë. Kolonia më e hershme u vendos në vitin 737 në të Rrethit të Shkodrës. Në vazhdim u zbulua një numër ishullin e Korkyrës që banohej atëhere nga Liburnët . i madh varrezash të ngjashme, rreth 30, të përhapura Më vonë u krijuan koloni greke në Amfioki, Butrint, kryesisht në Shqipërinë e Epërme dhe në atë Qen- Apoloni, Dyrah etj. Prania e Kolonive Greke, kryesisht drore. Shpërndarja gjeografike, tipologjia, inventari korithanse, rreth gjirit të Ambrakisë dhe gjatë bregut dhe kronologjia e njëjtë e këtyre varrezave i ka shtyrë të detit Jon, deri në Korkyrë është një dëshmi e situatës nga Greqia u kufizuan kryesisht në sendet e luksit sotme të Ohrit dhe Korcës. studiuesit të identifikojnë në to kulturën e hershme etnike që egzistonte dhe asaj që krijohet, pas shek. të dhe veprat e artit. Në këtë periudhë kryhet integrimi Kryeqytei i mbretërisë së Pirros u bë Janina. Më mesjetare shqiptare të quajtur “Kultura e Komanit”. VIII p.k në Epir. i Ambrakisë dhe kolonive të tjera të bregut të Jonit në vonë i biri i Pirros, Molosi i dha emrin mbretërisë, (shek VI-VIII). Këto koloni nuk u themeluan në Atikë, Beoti, shtetin e Epirit. Molosia e cila nuk konsiderohej territor grek. Në vitet e fundit zbulime të “Kulturës së Lakoni, apo në ndonjë krahinë tjetër të Greqisë së Këto procese politiko-shoqërore dhe ekonomike Në Epir (Çamëri –S.Sh), në fund të shek. V-stë e Komanit” janë bërë edhe në Shqiperinë e Poshtme si mirëfilltë, por në vendet e banuara nga një popullsi jo i hapën rrugën futjes së elementit “barbar” në këto sidomos gjatë shek. IV-tërt p.e.s, vërehet një zhvillim i dhe në Mal të Zi, Kosovë, Maqedoni etj. greke, në “botën barbare”. Këtë fakt të rëndësishëm qytete dhe anasjelltas, elementit grek në qytetet “bar- mëtejshëm i ekonomisë në të gjitha degët e saj: bujqë- “Kultura e Komanit” është kultura e një populli historianët grek, që mbrojnë pikëpamjen e grecitetit të bare”. Në këtë kohë përhapet edhe gjuha e shkruar si, blegtori, e sidomos zejtari. Zhvillohet prodhimi i që në shek VI-VIII ishin në kapërcyllë të dy epokave, epirotëve nuk e kanë vlerësuar kurrë, ose e kanë lënë greke që dëshmohet me mbishkrimet. Ajo do të mallrave, zgjerohen lidhjet tregtare etj. Si rrjedhojë nga ajo e vonë Antike, në periudhën e hershme Mes- qëllimisht në harresë. përdorej jo vetëm në Epir por edhe në Iliri, deri në e këtij procesi të zhvillimit ekonomik lulëzojnë dhe jetare. Tipologjia e varreve, orientimi i tyre, inventari Kolonitë greke duhet të kenë qënë të pakta në Shkodër. Si rrjedhojë e këtij procesi gjashtë shekuj pas zhvillohen edhe qytetet epirote si Kasope, në skajin i armëve, i veglave të punës dhe i stolive, me praninë numër rreth 100-200 vetë, megjithatë marrëdhëniet Theopompit, disa fise epirote ishin sipas shprehjes së jugperëndimor të Epirit, Elea, në Thesproti, Passaroni e elementeve të shumtë të simbolikës ilire e lidhin ekonomike e tregëtare me popullsinë vendase kanë Strabonit, “diglos” (bilingue – dygjuhësh) . (Gardhiqi- kryeqënder tradicionale e shtetit të molos- “Kulturën e Komanit” me të kaluarën ilire të këtyre ndikuar në përhapjen e gjuhës greke. Gjeografët dhe Megjithë hapjen e madhe të botës “barbare”, ëve), qyteti i Kastrisë, etj. trojeve dhe me banorët e lashtë të tyre Ilirët. Por përveç historianët e vjetër grekë thonë se kur kolonistët duke adaptuar gjuhën greke, burimet letrare të shek. Në gjysmën e dytë të shek. IV-tërt p.e.s urbanizimi elementeve të vazhdimësisë ilire, “Kultura e Komanit” grekë u vendosën në brigjet e Jonit, qenë të detyru- IV-tërt dhe shekujve që pasojnë dëshmojnë se bota në Epir mori përpjestime të mëdha dhe rritet akoma përmban edhe elemente të rinj që lidhen me periudhën ar të ndeshen me rezistencën e popullsisë vendase. greke dhe ajo “barbare”, në aspektin etnik do të mbe- më shumë pesha e tij në zhvillimin ekonomik dhe poli- e hershme bizantine. Mbi të gjitha ndikimi bizantin Straboni thotë se konflikti midis kolonistëve Ambrakas teshin si më parë në tik të vendit. Në Thesproti lindën e u zhvilluan qytetet: materializohet në elementë të artit dhe besimit kris- që u vendosën në luginën e pasur të lumit Araktos kufijtë tradicional. Gjeografi grek i mesit te shek. Elina(Dymokastro), Kuci dhe Gatina (Gumani), në tjan . dhe Amfilokasve vendas“barbarë”, vazhdoi të mbetet VI-tert Pseudo Scylaz, pasi paraqet ilirët si banorë të Kaoni, Teqeja e Melanit, Himara, Foinike (Finiqi), Kultura e hershme materiale shqiptare që i gjallë edhe pas një shekulli (në kohën e luftrave të brigjeve të Adriatikut , vijon me kaonët, thesprotët dhe që ishte qyteti më i madh e më i fortë i Kaonisë dhe identifikohet me “Kulturën e Komanit” dëshmohet Peloponezit). Megjithatë historia e marrëdhënieve molosët, që banojnë përgjatë Jonit . kryeqendra e saj. Mënyra antike e prodhimit i dha qartë edhe në trevën e Çamërisë. Tipologjia e varrezave midis vëndasve “barbarë” dhe kolonistëve grekë nuk Duke bërë përshkrimin e viseve që ai ndesh gjatë një hov të menjëhershëm prodhimit zejtar dhe sidomos të Lemit të Ri , në fshatin Dishat të Konispolit,(Kazaja e ka qënë gjithmonë konfliktuale. Ato kanë njohur edhe lundrimit të tij drejt jugut thotë : - “. . . pas Mollosisë atyre degëve që lidheshin me ndërtimin. Në qytetet Filatit), ku janë zbuluar: stoli, unaza, vathë, qeramikë, periudha të mira politike të zhvillimit dhe shkëm- vjen Ambrakia, qytet helen ... . këtej fillon Hellada, pa epirote zhvillonin aktivitetin e tyre zejtarë, muratorë, dhe fragmenti i një bazilike të dëmtuar, vërtetojnë bimeve tregëtare, veçanërisht të marrëdhënieve në ndërprerje gjer te lumi Peneos dhe gjer në Homolios, gureskalitës, farkëtare, poçarë, tjegullbërës, arkitektë, etj. praninë e “Kulturës së Komanit” në këto treva. fushën e kulturës që kanë ndikuar aq pozitivisht në qytet i Magnezisë, që ndodhet mbi këtë lumë. Zhvillimi i degëve të ndryshme të zejtarisë dhe “Kultura e Komanit” i dallon në mënyrë të jetën e këtyre dy botëve. As grekët dhe as “barbarët” Burimet arkeologjike, gjuhësore dhe tra- shtimi i prodhimeve bujqësore e blegtorale nxitën më qartë bartësit e saj, shqiptarët, nga fqinjët e tyre të vjtër (Ilirët) nuk i qëndruan dot tundimit për t’u afruar dhe ditat popullore të pasqyruara në kronikat e hershme tej zhvillimin e tregëtisë në qytetet epirote, këmbimin e të rinj, sllavët dhe grekët . për të përfituar nga njëri-tjetri. Kjo u vërejt sidomos në vërtetojnë origjinën pellazgo-ilire edhe në trevat e e mallrave me kolonitë helene të bregut të Jonit dhe Në 100 vitet e fundit kolonizatorët grekë kohën helenistike, ku në viset përtej tokës greke, pro- Epirit (Camërisë-S.Sh.) Historianët , gjeografët dhe sidomos me krahinat fqinje mesdhetare. kanë ndjekur politikën e çkombëtarizimit të krahinës cesi i urbanizimit, lindja dhe zhvillimi i jetës qytetare, shkrimtarët grekë këmbëngulin në dallimin midis Tregëtia me vendet e Mesdheut zhvillohej krye- së Çamërisë nëpërmjet shpërnguljes me dhunë të pop- formimi dhe konsolidimi i shteteve barbare, transfor- pellazgëve të parë dhe rivalëve të tyre, grekëve helen sisht përmes trafikut detar. Nëse deri në shek.V-stë ullsisë shqiptare muslimane dhe asimilimit të elementit moi tërësisht jetën ekonomike dhe politike të këtyre të ardhur më vonë. Turqiditi (460-400 p.e.s) bën një p.e.s Epiri lidhjet ekonomike i mbante kryesisht me shqiptar të krishter nëpërmjet kishës, administratës vendeve duke vendosur raporte të reja me tokën greke . dallim të qartë midis grekëve dhe epirotëve fqinjë, kur Korinthin dhe kolonitë tij në brigjet e Jonit, nga fundi i dhe shkollës. Në fillimet e veprimtarisë së kolonive greke peshën përmëndte “kaonët dhe fqinjët e tjerë barbrë”, si dhe këtij shekulli ai filloi të orientohej edhe nga Athina. Në Komuniteti çam që jeton në shtetin amë, i përbërë kryesore e zinte tregëtia tranzite. Nga tokat e Epirit një mijë “barbarët”, kaonët , thesprotët dhe molosët që këtë periudhë në tregjet e Epirit mbizotëronin mallrat nga 300.000 banorë, si dhe pakica shqiptare e çamëve dhe Ilirisë në tërësi, merreshin prodhime bujqësore, dikur ndihmuan në luftrat e Korintit. Atike, ndërsa Athina importonte prodhimet bujqëso- të krishterë e përbërë nga 70.000 banorë, që vazhdon lënda drusore dhe minerare për nevojat e metropoleve, I pari personazh historik që kapërcen kufirin e ro-blegtorale, lëkurë, lëndë drusore, etj. Në zhvillimin te banojë në trojet e veta në Çamëri po ndërgjrgjëso- kundrejt shkëmbimit mall me mall, me prodhime të legjendës së mjegullt dhe i mbledh së bashku fiset e e tregëtisë rol të rëndësishëm luanin edhe portet detare het gjithnjë e më shumë për domosdoshmërinë e zejtarisë. shpërndara pellazg ishte Pirro, i biri i Akilit. Menjëhere në brigjet e Kaonisë si Butrinti, Onkezmi, Himara, etj. luftës me mjete demokratike për të drejtat qytetare e Por në shek. V-te p.e.s kolonitë e bregdetit ilir nuk pas rënies së Trojës , që sipas traditës datohet rreth vitit Në gjithë procesin e zhvillimit ekonomiko-sho- pronësore, në kuadrin e procesit integrues evropian janë më shtojca të ekonomisë e furnizuese të thjesh- 1284 p.e.s Pirro Neptoleme erdhi ne pjesën jugperëndi- qëror, marrëdhëniet me kolonitë helene të Detit Jon dhe globalizimit modern, ku çdo komb synon të ta lëndësh të para të qyteteve mëmë (qytet-shteteve more të gadishullit të Ballkanit dhe i bashkoi luftetarët dhe qytet-shtetet greke, Epiri sikuse gjithw Iliria e ruajti ruajë e zhvillojë më tej identitetin e vet etno-kulturor. greke). Prodhimi lokal i mbështetur kryesisht në pellazgë të asaj treve nën udhëheqjen e tij. Këto fise identitetin etnik pellazgo-ilir. shfrytezimin e punës së skllevërve arrin në këtë peri- përfshinin tesprotët e Camerisë, që shtriheshin në Organizimi politik në Epir, si në të gjithë Ilirinë “Kultura e Komanit” udhë një shkallë të tillë zhvillimi sa që ishte në gjendje jug deri në Gjirin e Artës, kaonët e Kurveleshit dhe ka qënë më demokratikë se në qytet-shtetet helene. Tiranë 26. 05. 2019 të mbulonte jo vetëm kërkesat e pupullsisë së këtyre Himarës, apo të Labërise, atintanët e Përmetit dhe të Përkundrejt praktikave në qytet-shtetet helene, Departmenti i Gjeografisë UT vendeve por edhe të botës ilire përrreth. Importimet Tepelenës, si dhe dasaretët e Beratit dhe të trevave të mbretërit epirot dhe ilirë kishin kryesisht funksione CMYK