Aŭtuno-vintro 2020 — printempo 2021| Jaro 36-37, No 142-144 Esperanto-Societo Kebekia, kunlabore kun Kanada Esperanto-Asocio

esperanto.qc.ca | esperanto.ca

La fino de erao — lasta numero de La Riverego en tiu ĉi formato

La fin d’une époque : le dernier numéro de La Riverego dans ce format

1

2 Dek jaroj da Riveregoj : fiere, danke, iom triste... Ĵenja Amis Jen, karaj amikoj ! Estas tempo por plia Mi ankaŭ ĝojas pri tiu ĉi kunlaboro kaj paĝoturno en mia vivo kaj en la vivo de pri la fakto, ke dum iom da tempo La ESK – venas al la fino la ĉi-formata Riverego fariĝis ne nur kebekia, sed eldono de nia bela revuo de ESK, La ankaŭ tutkanada revuo. Riverego, kiun mi redaktis de 10 jaroj ! Rigardante reen al la 10 jaroj, mi vere Mi transprenis la redaktadon en 2010, sentas grandan fieron, kaj mi esperas, ke tuj post kiam mia edzo Joel kaj mi vi ĉiuj, karaj legantoj – kebekianoj, translokiĝis en Kanadon kaj kelkajn kanadanoj kaj ĉiuj mondanoj — sentas la jarojn post kiam mi emeritiĝis kiel redaktoro de saman fieron. Mi ankaŭ sentas multe da dankemo Kontakto. Mi transprenis La Riveregon kiel al ĉiuj, kiuj verkis por La Riverego, kaj ankaŭ al niaj organizan bultenon, sed iom post iom ĝi fariĝis plej fidelaj provlegistoj, Francisko Lorrain, Silvano plena soci-kultura revuo legata ĉie tra la mondo. Auclair kaj pli lastatempe Bob Williamson. Ili faris Mi ĝojis ricevi viajn varmajn komentojn post ĉiu mirindan laboron provlegante kaj konsilante min – dissendado de la revuo – la reagoj venis ne nur de vortoj ne sufiĉas por esprimi mian dankemon al vi, Kebekio, sed vere de ĉie tra la mondo. Ili kuraĝigis karaj helpantoj ! Dankegon, dankegon, dankegon ! min kaj varmigis mian koron. La decido retiriĝi de la redakta laboro, kiel vi jam Mi aparte fieras, ke la revuo Esperanto nomis La komprenis, ne estis spontana – ĝi estis planita jam Riveregon modela organiza bulteno, kaj ke gravaj de kelkaj jaroj. Mia ideo estis fari la plej grandan E-instruistoj rekomendis ĝin kiel legaĵon al kaj belan lastan numeron de mia deĵorperiodo lernantoj. Dum lastaj jaroj La Riverego ankaŭ estis post la fino de la Montreala UK. La pandemio la montrofenestro por Montrealo prepare al la ŝanĝis niajn planojn – kiel vi tre bone scias, la Montreala UK, kaj dum la lastaj du jaroj ĝi ankaŭ montreala UK estis movita al 2022. Sed mi kredas, fariĝis portempa revuo de KEA, Kanada Esperanto- ke mi tamen sukcesis fari la plej grandiozan Asocio, fidela partnero kaj kunlaboranto de ESK. numeron de mia redakta tempo – 70+-paĝan

3 rekordan RiveregEGon ! Montrealo, Kebekio kaj la www.esperanto.qc.ca. Kio signifas, ke ni DAŬRE tuta Kanado vere brilis dum la Monda Festivalo kaj bezonas viajn kontribuojn ! Sendu viajn artikolojn, la Virtuala Kongreso de UEA, kiu anstataŭigis la recenzojn, opiniojn al [email protected]. Montrealan kongreson en 2020. Ĉi tiu jaro estis La membroj de ESK kaj la abonantoj de RiveReto rekorda por ESK ankaŭ rilate eldonaĵojn : libroj, (la reta bulteno de ESK) regule ricevos ligilojn al poŝtkarto kaj la unua E-poŝtmarko en Kanado ! Ĉi- ĉiuj novaj artikoloj (kaj se vi ankoraŭ ne abonas numere vi trovos plenan spektron de artikoloj pri RiveReton, nepre abonu ĝin ĉe la eldonaĵoj kaj la bunta virtuala somero. Atendas www.esperanto.qc.ca). Povas esti, ke ESK faros vin interesegaj artikoloj ne nur el Kebekio kaj jaran almanakon de la aperintaj artikoloj (por Kanado — notu aparte TRI artikolojn rilatajn al membroj kaj amikoj de la asocio, kaj ankaŭ por Kanado kaj Kebekio sed verkitajn de niaj karaj kebekiaj kaj kanadaj naciaj arkivoj). Ne forgesu, ke samideanoj el Hispanio : de Xavi Alcalde, José vi povas trovi ĉiujn numerojn de la tuta historio de Antonio del Barrio kaj Eduardo Berdor. Mi aparte La Riverego en la retejo de ESK (sekcio Eldonaĵoj). dankas ilin pro tiuj ĉi belaj kontribuoj. Fartu bone – kaj ĝis revido en Esperantujo !

Kio do okazas ekde nun, vi eble demandos. La Spektu 20-minutan intervjuon de Nicolas Viau kaj Riverego fariĝos bunta blogo en la retejo de ESK — Ĵenja Amis en la YouTube-kanalo de ESK.

4 Ni daŭre strebu altigi nian scipovon de Esperanto ! Francisko Lorrain

Per tiu ĉi numero La nacian lingvon. Nome, malmultegaj el ni havis la Riverego alvenas al ŝancon lerni la internacian lingvon denaske, uzi iuspeca vojkruciĝo. ĝin ĉiutage dum sia tuta vivo en ĉiuspecaj Ĵenja Amis jam de kuntekstoj por ĉiuspecaj taskoj aŭ celoj, kaj studi pluraj jaroj kreeme, ĝin dum jaroj en ĉiunivelaj lernejoj. Mi mem ne efike kaj sindediĉe estas inter tiuj malmultaj elstaruloj : tute redaktadis la revuon. Ekde la venonta numero, la evidentas al mi, ke mi multe pli bone regas mian revuo transiros al alia formato (blogo). denaskan francan, kaj eĉ la anglan, kiun mi eklernis kiel trijara infano antaŭ 1950, ol Mi ŝatus profiti la okazon por iom klarigi, kial mi Esperanton, kiun mi lernis nur en 2003. akceptis provlegi la revuon antaŭ ĉiu aperigo. Unue direndas, ke tiun taskon, sufiĉe postulan, mi Tiu relativa facileco de la internacia lingvo multajn dividas kun Silvano Auclair ; miapercepte, ni bone prave entuziasmigas, jam dum la unuaj tagoj aŭ kompletigas unu la alian. Kaj mi certas, ke li de monatoj de lernado. Fakto estas, ke, ĉe nia lingvo, jaroj plenumadas tiun taskon pro motivoj similaj komencanto relative rapide atingas nivelon al la miaj. sufiĉan por pli-malpli flue konversacii pri multaj ĉiutagaj temoj. Tiu grado de flueco aperas Esperanto, malgraŭ siaj pluraj malfacilaĵoj, konsiderinde pli frue post la eklernado ol ĉe aliaj multrilate ja pli simplas ol iu ajn nacia lingvo. Per lingvoj. Tio estas ja miriga trajto de Esperanto. diligenta studado kaj multa legado, oni post kelkaj Spertinte tion, multaj esperantistoj ekdeziras tuj jaroj ja povas atingi gradon sufiĉe altan (sed aktivi iel aŭ tiel en la movado. Tiun emon oni kompreneble neniam kontentigan) de povas nur laŭdi. Tiuj aktivuloj multon kontribuas. kompetenteco, ĝenerale pli rapide ol pri ajna En la movado, estas ni malmultaj, preskaŭ ĉiuj nacia lingvo. Kompreneble, preskaŭ neniu el ni volontuloj, kun limigita disponebla tempo. Ĉiu, kiu regas Esperanton tiel bone kiel sian propran havas motivon kunagi, bonveniĝu !

5 Sed enestas kaptilo en tio. Ĝenerale, tro da energie kritikus. Kiam mi legas aŭ aŭdas tian esperantistoj konsideras, ke ne tro gravas, se ili Esperantan lingvaĵon, ĉu ĉe junaj homoj, ĉu cê malperfekte aŭ eĉ fuŝe parolas la lingvon : oni veteranoj, mi ne povas deteni min iom honti pri parolu kiel ajn, oni ĉiam sukcesas iel tiel mia esperantisteco… kompreniĝi ! Nu bone, por multaj celoj tio sufiĉas. Tamen neniu el ni pro tio ĉesu aktivi, Kaj jen la kaptilo : por multaj aliaj celoj, tio ne kompreneble. Sed, eĉ aktivante, ni daŭre konsciu sufiĉas ! Ni konsciu, ke tia difekta lingvouzo ne pri niaj lingvaj mankoj, kaj daŭre strebu, almenaŭ taŭgas por altnivela, preciza internacia iugrade, ampleksigi nian scipovon de la lingvo. Ni komunikado. Mem malbone paroli kaj skribi la legu literaturon aŭ bone redaktitajn revuojn (kiel lingvon dum jaroj kaj jaroj, ne vere strebante La Riverego — kiun mi aŭdacu mencii ĉi-kuntekste pliboniĝi, kaj samtempe celi ĝian universalan —, aŭ La Gazeto, Literatura Foiro, Monato, disvastiĝon ŝajnas al mi tute ne serioze. Krome, Esperanto, La Ondo de Esperanto, ktp), aŭ ni reklami Esperanton kiel facile lerneblan, kiam oni ĉeestu kursojn meznivelajn aŭ altnivelajn, ni mem malbone regas ĝin — t.e. ne vere lerninte aŭskultu kun aktiva sinteno lingve altnivelajn ĝin mem —, ŝajnas al mi trompo. Pardonu la podkastojn (kiel ekzemple tiuj de Pola Retradio), akrajn vortojn, sed tion necesas malferme diri. ni spektu videaĵojn de Esperantaj teatraĵoj aŭ de prelegoj de niaj plej renomaj korifeoj (kiel Evidentas, ke nur altnivela rego de la lingvo Humphrey Tonkin, Anna Löwenstein, István Ertl, permesas la verkadon de valoraj literaturaj, Renato Corsetti, Jorge Camacho kaj multaj aliaj), sciencaj, filozofiaj aŭ eseaj verkoj, ekzemple. Tiaj ni uzu materialojn disponigitajn ĉe edukado.net, verkoj multe altigas ne nur la kulturan nivelon de kaj tiel plu. Ne mankas la rimedoj ! nia komunumo, sed ankaŭ la potencialan prestiĝon de Esperanto ! Ni tro ofte nur baraktas Tiuj kelkaj konsideroj espereble komprenigas, kial kun la lingvo. Pardonu min, sed ni devas agnoski, gravas por mi kontribui al la disvastigo de pli riĉa, ke tro da homoj inter ni verkas, tradukas, poezias, ĝusta kaj preciza uzado de nia lingvo. podkastas, publike elpaŝas, sen esti sufiĉe bone Redaktora noto : La Ondo de Esperanto ĉesis aperi lernintaj nian lingvon. Se ili aŭdus iun ajn tiel fari ĉi-jare, tamen ekzistas tre ampleksa kaj tre en ilia propra nacia lingvo, tiun ili primokus aŭ leginda arkivo !

6 Mesaĝo de la prezidanto de Kanada Esperanto-Asocio Paul Hopkins, Prezidanto de KEA Ni eniris la jaron 2020 anticipante grandan ĝojon esperantistoj, iuj regulaj (ekzemple, en Victoria, pro sukcesa agado : Kanada Esperanto-Asocio Toronto kaj Kebekio), aliaj sporadaj (ekzemple, en havis novan estraron, novan retejon, viglan Kalgario, Otavo kaj Halifakso). KEA profitas de eldonadon (kadre de kunlaboro kun la redakcio de akiritaj spertoj pri interreta komunikado por La Riverego), kaj ĉiuj unuafoje okazigi signoj indikis, ke dum tiu tutkanadan interretan ĉi jaro okazos granda kaj kunvenon de kanadaj sukcesa Universala esperantistoj. Ĉi tiu Kongreso en Montrealo. evento, kiu okazos la 21- Klare, ni ne antaŭvidis, an de novembro (2020), ke estos pandemio… donos al kanadaj Malbonŝance, okazis esperantistoj okazon pandemio, kaj pro tio ne lerni de la sperto de tri povis okazi la UK en movadaj eminentuloj Montrealo. Bonŝance, la (Duncan Charters, Mark organiza komitato por UK Fettes kaj Katalin Montrealo pretis Kováts), ekkoni multajn plulabori, kaj Universala kanadajn esperantistojn Esperanto-Asocio kiel ankaŭ aŭdi pri la akceptis nian peton prokrastigi la kongreson ĝis agado de nia asocio kaj helpi al ni direkti ties 2022. Kaj kvankam la okazigo de surlokaj estontan evoluon. Mi esperas, ke kiel eble plej Esperanto-eventoj en Kanado nuliĝis por protekti multaj legantoj de ĉi tiu mesaĝo partoprenos la la sanon de kanadaj esperantistoj, okazis kaj Kanadan Interretan Renkontiĝon 2020 ! Por aliĝi, okazadas interretaj renkontiĝoj de kanadaj vizitu mallonge.net/kvk2020

7 Prezidanta raporto : jaro 2019-2020 Nicolas Viau, prezidanto de Esperanto-Societo Kebekia Prezentita dum la jarkunsido, vendredon, la 25-an de septembro 2020

Enkonduko Pluraj prelegoj okazis kadre de la Ĉi tiu jaro estis tre malfacila kaj Monda Festivalo de Esperanto portis multajn defiojn kaj ŝanĝojn, (MondaFest’) de UEA, de Normando pro la KOVIM-19-pandemio. Fleury pri sia Besta Verbaro kaj de Zdravka Metz pri la Esperanta La Universala Kongreso en traduko de Maria Chapdelaine, kaj Montrealo, kies LKK estas formita de de Francisko Lorrain pri La Eta Princo Nicolas Viau ESK-anoj, same kiel granda parto de kaj ĝia aŭtoro Antoine de Saint- foto : Tetsu Yung la kontribuontaro, devis esti Exupéry. Espereble tio helpos prokrastita al 2022. reklami la librojn, kiuj nun estas ĉiuj La unua ŝanĝo por ESK estis la devigo starigi aĉeteblaj de la Societo — krom La Eta Princo, virtualajn kunsidojn, kiel por preskaŭ ĉiuj asocioj. aĉetebla de KEA. Multaj sopiras al ĉeestaj kunvenoj, sed la MondaFest’ momento ankoraŭ ne alvenis bedaŭrinde. Tamen ESK kaj membroj de ESK (kiel LKK-anoj) ankaŭ virtualaj kunvenoj ebligas la partoprenon de multe kontribuis al diversaj eroj – aparte multaj homoj, eĉ de aliaj landoj. programeroj rilate al Montrealo, Kebekio kaj Eldonado de libroj Kanado – de MondaFest’, kaj aparte al la Virtuala Kongreso (VK) de Esperanto, okazinta je la samaj Novaj libroj estis eldonitaj. Dankon al Normando, datoj, kiam devis okazi la prokrastita Universala Zdravka kaj Trefleo (kiel tradukinto) pro iliaj Kongreso en Montrealo. Ni ankaŭ sukcese ricevis streboj en tiu agadkampo. salutmesaĝojn de Valérie Plante kaj Georges Sioui

8 (pritraktitajn de Normando kaj mi). prelegis pri Montrealo kaj distris la partoprenantaron per kvizo. Ni ŝuldas aparte multajn kontribuojn dum la VK al Ĵenja Amis, interalie pro belega virtuala ekskurso Antaŭ kelkaj tagoj Normando Fleury, estrarano de tra Montrealo kaj pro la Amerika saluto. ESK, sukcese plantis arbon kun ŝildeto en la franca kaj Esperanto en Granbeo, kadre de la kampanjo Ankaŭ dankon al la jutubisto BigBong pro lia Monda arbo-plantado. laboro por esperantigi tre originalan videaĵon de promenado tra Montrealo motorcikle, kun la Cele al la UK en Montrealo-2022 helpego (kiel tradukistoj) de Bob Williamson kaj Kvankam ne propra agado de ESK, membroj de Trefleo Mercier. ESK (kiel LKK-anoj) sukcese daŭre apogis kaj daŭre Dankojn ankaŭ al multaj apogas la UK-n, nun aktivuloj, kiuj helpis krei prokrastitan al 2022. aŭ kunmeti erojn aŭ kiuj, Ni aparte reliefigu la kun mi, ĉeestis dum poŝtkartan kampanjon prezentaj prelegoj pri « 2022 por 2022 », Montrealo (formalaj kaj starigitan danke al la neformalaj) dum la VK, agado de Ĵenja Amis, por aparte la membroj de la instigi la tutmondan LKK : Normando Fleury, esperantistaron donaci Ĵenja Amis, Joel Amis, 2022 € por apogi la Garry Evans. organizadon de la UK, kaj Tago de Ameriko : okazis la rilatan eldonitan mallonga sinprezento de ESK (reprezentata de poŝtmarkon, okaze de tiu kampanjo. mi), kune kun sinprezento de KEA (reprezentata Ni ankaŭ notu la apogon de Kebekiaj esperantistoj de Bob Williamson), Francisko Lorrain prelegis pri al la starigo de la Interkultura Novela Konkurso, Antoine de Saint-Exupéry, Zdravka Metz prelegis organizita de ALE, sub aŭspicioj de UEA, kies pri Zamenhof en Nordameriko, kaj Ĵenja Amis gajnintoj estos prezentataj dum la UK en

9 Montrealo. La celo estas transiri al tute reta formato (blogo) por konservi kanalon por novaĵoj kaj artikoloj, ESK-anoj ankaŭ daŭre apogos la komunikan samtempe malaltigante la laborkvanton. laboron ĝis la evento. Mi elkore dankas al Ĵenja pro ŝiaj elstaraj Kluba biblioteko kontribuoj kiel redaktoro de la Riverego kaj pro ŝia La klubaj libroj nun estas en la domo de Esperanto preteco apogi la komunikajn celojn de la Societo de Tririvero. Suzano Roy prizorgos la starigon de per aliaj rimedoj estontece. tiu nova kluba biblioteko. Oni pripensos manieron alirebligi la librojn. La domo estis Ŝanĝoj en la estraro fermita dum la pasintaj monatoj pro la Ni reliefigu la kontribuojn de pandemio. Suzano Roy, kiu deĵoris dum pluraj jaroj kiel estrarano, kaj Komunikado plej laste kiel vicprezidanto de Ni devis komence de la pandemio ESK, kaj demisiis ĉi-printempe. trovi taŭgan ilon por rete kunveni. Ŝi ankaŭ multe kontribuis al la Post kelkaj provoj de Zoom, ni nun LKK kiel ĉeforganizanto de la alvenis al la uzo de la senpaga sistemo ekskursa programo. Suzano Jitsi. Ni eble poste provos la komercan cetere daŭre agadas por version de ĝi, 8x8, laŭnecese. Garry Evans Esperanto kaj ESK kiel Freŝigo de la retejo : mi komencis posedanto de la Esperanto- prilabori freŝigon de la retejo, laŭ sugesto de Ĵenja domo en Tririvero kaj ankaŭ kiel prizorganto de la Amis, tiel keĝi havu pli modernecan interfacon/ kluba biblioteko. aspekton. Konforme al la regularo de la Societo, la ceteraj La Riverego kaj blogo estraranoj invitis membron, nome Garry-on Evans, deĵori en la estraro ĝis la venonta elekta Kiel jam anoncite en la RiveReto, post jardeko kiel jaro (2021). Ni danku al li pro lia preteco kontribui redaktoro, Ĵenja Amis forlasos tiun respondecon. al la estraro, interalie pri financaj temoj.

10 Ĉio iros bone : la unua E-poŝtmarko en Kanado ! Ĵenja Amis Jen du belaj aldonaĵoj al via kolekto : la ĉielarkaj poŝtkarto kaj poŝtmarko de espero el la jaro 2020 : la jaro, kiam ni bezonas esperon, eble, eĉ pli ol iam ajn antaŭe ! Meze de aprilo mi verkis artikolon por la revuo okazis, kompreneble). La pariza UK estis Esperanto pri tio, kion traspertis la Montreala UK inaŭgurita kaj tuj fermita, kaj la Israela kongreso komence de la pandemio, kaj la decido prokrasti estis movita al Roterdamo, nur semajnojn antaŭ la ĝin. Tiam mi skribis, ke nia kongreso eniris en la UK – alivorte, ĝi ja okazis, sed en tute alia formo, historion, sed ne kiel ni pensis... alia lando kaj malsama teamo. Malfeliĉe, la evento, kiun ni Tel-Avivo havis sian UK-on 33 planis de tiom longe, en kiun ni jarojn post tiu prokrastita de investis tiom da amo, tempo kaj 1967, nome en 2000. Parizo dediĉo – la UK-2020 – eniris en gastigis la UKon en 1932 : do, la tre longan liston de 18 jarojn post 1914. neokazintaj kongresoj... Nia situacio en Montrealo estis La solaj du okazoj, kiam jam iom malsama – ni sciis jam planitaj kongresoj ne okazis, ekde aprilo ke la ĉeesta UK- estis ambaŭfoje pro militoj. La 2020 ne povos okazi, pro la unua planita, kaj neokazinta pandemio (la unuan fojon en la kongreso, estis la UK-1914 en Parizo, kiu estis historio, ne pro milita kaŭzo). Krome, la Montreala nuligita pro la eksplodo de la Unua mond-milito LKK estis ankaŭ tiu, kiu proponis al UEA prokrasti kaj la dua en 1967, Tel-Avivo, pro la Sestaga milito ĝin ĝis du jaroj – kaj la UEA-estraro akceptis tion. (dum la militoj kongresoj ne estis planitaj, kaj ne Al la montreala UK aliĝis iom pli ol 820 personoj

11 kelkajn semajnojn antaŭ la fino de la dua Montrealo, kaj por ni, la LKK mem. aliĝperiodo – oni povus supozi, ke temus pri Kiam mi klarigis ĉion ĉi al la LKK, la reago estis kongreso de ĝis 1500-1800 partoprenantoj aŭ eĉ miksita – kelkaj opiniis, ke eldono de poŝtkarto iom pli. por 2020 malfermos la vundon, kaj pli bone ne Mi rakontu kiel venis al ni la ideo pri la poŝtkarto fari. Mi pensis male : la poŝtkarto povas esti kaj poŝtmarko. Ĉi-printempe, kiam Esperanto- pozitiva, esperodona kaj rigardanta al 2022. Mi Societo Kebekia transiris ankaŭ petis al Elda al virtualaj kunvenoj, Doerfler, la prezidanto kara amiko nia, Randy de Esperanto-Ligo Dean el Atlanto, venis al Filatelista (ELF), unu el tiuj kaj demandis, konsilon – kaj ŝi ĉu ni planas eldoni senhezite subtenis. (Mi poŝtkarton por la UK- poste lernis de la 2020 – t.e. la prokrastita prezentaĵo de James UK. Kompreneble, por la Rezende Piton dum la ĉeesta UK ni planis fari Virtuala Movada Foiro, tutan aron da objektoj. ke la du aliaj Interalie, ni intencis neokazintaj UK-oj eldoni poŝtkarton, ankaŭ havis poŝtkarton poŝtmarkon kaj eĉ kaj glumarkon – kaj ke aranĝi specialan stampon – sed ĉu eldoni ion por tiuj estas raraĵoj nun.) Ĉar en la Montreala LKK ni la ne-okazonta UK ? Antaŭ tiu ĉi demando ni eĉ ne estas tre permesemaj, kaj se iu teamano volas fari pensis pri tia oportuno – sed tiu ideo eldoni ion kaj pretas mem labori pri tio – oni ricevas la specialan poŝtkarton ĝuste por 2020, kiam la verdan lumon – do, mi komencis dezajni ! fizika UK ne okazos, « kaptis » min – mi pensis, ke Sur la poŝtkarto vi vidas la ĉielan linion de vere indas fari ion tian : por historia memoro, por Montrealo kaj ĉielarkon – la ĉielarko, ĉiuj kolektantoj, por tiuj, kiuj planis veni al kompreneble, fariĝis la universala simbolo de

12 kuraĝo kaj espero en la tempo de koronviruso – respektas ilian realan grandon kaj proporciojn unu en Montrealo kaj tutmonde. Sur la karto estas al la alia. Ni aparte fieras kaj ŝatas nian skribite : « 2022 : Montrealo atendas vin » – ja ni montrealan emblemon kaj dankas al Franĉjo. ĉiuj esperas, ke ĉiuj, kiuj planis viziti la urbon en La poŝtkarto estas ĉ. 15 cm x 10 cm alta (6 x 4 2020, tion ĉi faros– kaj ke ankaŭ tiuj, kiuj ne coloj laŭ nord-amerikaj mezuroj). Ĝi estas el planis veni en 2020, tamen eble venos en 2022. kartonpapero (14 punktoj, de tipo C2S), kaj ĝia Sur la dorsa flanko estas fronto estas lakita, kun la fama citaĵo de koloroj ambaŭflanke. La Zamenhof : « Nur rekte, poŝtkartoj estis printitaj kuraĝe kaj ne en Kanado (ni produktis flankiĝante, ni iru la mil ekzemplerojn). vojon celitan ! » – estas citaĵo, kiu donis la Kiam la dezajno estis kuraĝon kaj esperon al preta kaj mi montris ĝin ni, la LKK, kaj ni esperis, al la LKK, jam ne plu estis ke ĝi ankaŭ donos miksitaj sentoj – ĉiuj kuraĝon al ĉiuj unuanime ŝategis ĝin, kaj esperantistoj, kiuj vidos ĝojis, ke mia obstino la karton. La emblemo tamen gvidis al tiu ĉi bela de la montreala UK produktaĵo. Tiam ni aperas ĉirkaŭita de ronda ĉielarko, kaj ankaŭ la decidis eldoni ankaŭ la adreslinioj formas ĉielarkon. La emblemon poŝtmarkon de Espero, por kompletigi la dezajnis la konata esperantisto Francisco Luis poŝtkarton. Mi pensis, ke la ĉielarko kun la vortoj Veuthey (Franĉjo), profesia grafikisto kaj « Ĉio iros bone », plus la urbo kaj la jaro dezajnisto, loĝanta en Nederlando. Franĉjo (Montrealo – 2020) estus taŭgaj por la poŝtkarto. dezajnis la plejparton de la emblemoj de la UK-oj Tio, fakte, estis la vortoj kaj la bildo, kiun ni afiŝis en la lastaj jardekoj. Notu, ke ĉiuj proporcioj de la en Facebook, kun la klarigo pri la prokrasto de la konstruaĵoj sur la emblemo kaj la monto UK, kaj mi kredas, ke ili kaptis la korojn de

13 esperantistoj. Ĝi estas, efektive, la unua kanada (t.e., ili iras al ĉiuj partoj de Usono) kaj internaciaj poŝtmarko en Esperanto (la Vankuvera UK havis (al ĉiuj aliaj landoj). Enlandaj poŝtmarkoj estas glumarkon, sed ne la poŝtan markon). Mi mem « eternaj » : t.e., ili ne havas la prezon sur si, kaj desegnis la ĉielarkon kaj skribis la vortojn – la ĉiu enlanda poŝtmarko en Kanado validas por desegnaĵon, cetere, mi donacis por la aŭkcio de la ĉiam. Je la momento de la skribado, la kosto de Virtuala Kongreso, por profitigi UEA-n (aĉetitan unuopa poŝtmarko por Kanado estas 1.07 kanadaj kontraŭ 65 eŭroj fare de dolaroj (0.92 dolaroj se vi komitatano B por Kanado, s- aĉetas dekon da poŝtmarkoj, ro Guy Matte). en rulaĵo aŭ kajero). La prezo estas la sama por letero aŭ Mi uzis la servon « Picture poŝtkarto. La indiko, ke Postage/Timbres-photos » de temas pri enlanda la Kanada Poŝt-servo poŝtmarko, estas acerfolio (www.picturepostage.ca), kiu kun litero « P » en ĝi. permesas mendi speciale faritan poŝtmarkon. Ni La usonaj markoj kostas iom mendis 250 poŝt-markojn (5 pli : 1.30 kanadajn dolarojn. foliojn de 50 poŝtmarkoj sur La internaciaj poŝtmarkoj ĉiu folio de 21.5 x 28 cm). La kostas 2.71 kanadajn grando de unu poŝtmarko dolarojn. En la kazo de estas 4 cm larĝaj kaj 2.5 cm usonaj kaj internaciaj altaj (la grando de ordinara poŝtmarkoj, la prezo povas poŝtmarko en Kanado estas ĉ. altiĝi– kaj se ĝi altiĝas, oni 2.5 x 2 cm – do, la speciale devas aldoni aliajn markojn menditaj poŝtmarkoj estas pli por trafi la nunan prezon. grandaj ol la ordinaraj). Notu, ke oni povas ankaŭ simple uzi plurajn kanadajn poŝtmarkojn kaj por En Kanado ekzistas tri specoj de poŝtmarkoj : Usono kaj internacie : en la kazo de Usono, oni enlandaj (t.e., kiuj validas ene de Kanado), Usonaj

14 povas simple alglui du kanadajn enlandajn en 2022 per la libroservo de UEA. Antaŭ tiam, vi markojn (eĉ se oni perdas iom da mono, farante povas aĉeti ilin rekte de ni, la Montreala LKK (vi tion), aŭ simple uzi tri kanadajn markojn, se oni povas sendi monon al [email protected] sendas internacie. Do, pro tio ni mendis nur aŭ viziti la paĝon https://esperanto2020.ca/eo/ kanadajn markojn, ĉar ĝi ja bone kombiniĝas kun posxtkarto por fari kreditkartan pagon – plej aliaj specialaj poŝtmarkoj, aŭ kun la ordinaraj sube). Vidu sube la prezojn (al kiuj aldoniĝos la kanadaj poŝt-markoj. Ekzemple, se mi devas sendi sendokostoj). Se vi ŝatus akiri aliajn kvantojn, aŭ el Kanado la poŝtkarton al Italio, mi algluos la se vi volas, ke la poŝtmarkoj NE estu algluitaj jam, specialan « ĉielarkan » poŝtkarton, plus du kontaktu la montrealan LKK-on ordinarajn kanadajn poŝmarkojn. Kompreneble, la ([email protected]) kosto de la speciale menditaj poŝtmarkoj estis pli alta ol tiu de la ordinaraj markoj. Prezoj Unuopaj ekzempleroj : Ni jam uzis plurajn poŝtkartojn kaj poŝtmarkojn por la kampanjo « Poŝtmarko de Espero », invito ★1 poŝtkarto : 1 eŭro donaci al la montreala UK kaj ricevi kiel ★1 poŝtmarko : 2 eŭroj donaceton poŝtkarton subskribitan de unu el LKK- ★1 poŝtkarto + 1 poŝtmarko : 3 eŭroj anoj (se oni donacas 22 eŭrojn) aŭ de la tuta LKK (se oni donacas 100 eŭrojn). Je oktobro 2020 ni Pakaĵoj : jam atingis pli ol 75% de nia celo : 2022 eŭroj por ★15 poŝtkartoj (sen poŝtmarkoj) : 10 eŭroj (t.e., la jaro 2022 – ĉiu kolektita mono uziĝos por la UK- rabato je 1/3) 2022. Legu pri la kampanjo ĉi tie : Montrealo- ★5 poŝtkartoj + poŝtmarkoj (poŝtmarkoj algluitaj 2022: poŝtkarto de espero! – 105-a Universala sur la poŝtkartojn) : 10 eŭroj (t.e., rabato je 1/3) Kongreso de Esperanto. Ni invitas ankaŭ vin partopreni en tiu ĉi bela kampanjo kaj montri al la Unue aperis en la revuo Verda Lupeo, de ELF- montreala UK vian subtenon. AREK (Esperanto-Ligo Filatelista kaj Amika Rondo Ni planas vendi la poŝtkartojn kaj poŝtmarkojn de Esperantaĵ-kolektantoj). dum la UK en Belfasto en 2021 kaj en Montrealo

15 Tutmonda arbo-plantado de UEA : Kebekia eldono ! Normando Fleury

Fine de la MondaFest’ 2020 de UEA estis lanĉita Tiucele, la 23-an de septembro, en la naturcentro fare de brazilano Fernando Maia Jr., vicprezidanto ĉe lago Boivin (CINLB) en la kebekia urbo Granbeo de UEA, la kampanjo « Mil arboj plantitaj de (Granby) mi donacis kaj plantis arbon. Mi elektis esperantistoj tra la mondo ». La intenco estas ligi indiĝenan arbon, amerikan sorbuson (Sorbus la Esperanto- americana), ĉar movadon al la ne taŭgas celo de UN pri planti ekzotikan daŭripova arbon en evoluo. naturcentro. Cetere, la arbo Vi scias kiel estis plantita en mi, ke la ĝardeno planedo dediĉita al bezonas pli birdoj. Sorbusoj bonan produktas zorgadon. fruktojn Maniero helpi abunde kaj ties al tio estas fruktoj longe konkrete agi restas aŭtune plantante en la arbo. La arbojn fruktoj utilas por dikigi migrantajn birdojn mondskale. Ĉar la esperantistaro estas vaste (merlon, mokbirdon, ktp) antaŭ ilia longa disvastigita, ni povus tiel montri al la instancoj de migrado. UN, ke nia movado povas ĉie loke agadi.

16 Jen tio, kion mi diris dum la ceremonio : « Dankon por via ĉeesto okaze de la nacia tago de arbo en Kampanjo por Tutmonda Kanado. Mi estas Normand Fleury kaj kiel junulo agadis kun grupo da gejunuloj por savi la marĉon, Arbo-plantado (TAP) kie ni troviĝas nun. Post kelkaj jaroj, la loko fariĝis Fernando Maia Jr., Vicprezidanto de naturcentro kun vasta protektita areo. Kvindek jarojn poste, kiel emeritulo, mi kreis ĝardenon por Universala Esperanto-Asocio la birdoj. Danke al brazilano, Fernando Maia, kiu Malfermiĝo : la 20-an de septembro 2020 iniciatis kampanjon inter esperantistoj de la mondo, ni nun plantas arbon. En 2020, UN festas Fermiĝo : la 24-an de oktobro 2030 (UN-datreveno) sian 75-jariĝon. Estas kampanjo, por ke Celo : 1000 arboj ĝis 2030, t.e. po 100 arboj ĉiujare Esperantistoj plantu milon da arboj tra la mondo subtene al la celo de daŭripova agado en UN. Mi Kiel partopreni : vi povas planti aŭ plantigi arbon en dankas la instancojn de CINLB, kiuj akceptis mian via loĝregiono aŭ okaze de iu evento. Sendu fotojn ideon kaj kunlaboris por ĝia okazigo. » kaj informojn pri tiu agado al Fernando Maia Jr. ([email protected]), al Normand Fleury ([email protected]) kaj al la redakcio de la revuo Esperanto ([email protected]), kiu povos publikigi vian agadon tie aŭ en la Reta Revuo (revuoesperanto.org).

Kiel subteni : bonvenas donacoj al la Fondaĵo Klimato (uea.org/alighoj/donacoj/co2) – tio helpos al UEA subteni arbo-plantadon tra la mondo. Ankaŭ aliĝo al UEA bonvenas, ĉar (re)aliĝo de membroj tenas la Asocion finance kapabla subteni tiun kaj Plantoskulptaĵo La viro, kiu plantis arbojn aliajn agadojn (uea.org/alighoj/alighilo). (Montrealo) [el Vikipedio]

17 Eldonaĵoj de ESK 2020 Zdravka Metz, Francisko Lorrain Multaj belaj eldonaĵoj estas preparitaj de ESK por 2020, la jaro, kiam ni devis gastigi la UK-on. La UK prokrastiĝis je du jaroj, sed vi ne devas atendi du jarojn por aĉeti la eldonaĵojn – ĉiuj informoj kaj la maniero aĉeti troviĝas en la retejo de ESK : www.esperanto.qc.ca/eo/eldonajhoj. MARIA CHAPDELAINE izolas lin kaj trudas al li iun lukton preskaŭ sen Aŭtoro : Louis Hémon. Tradukis en Esperanton : paῠzo. Li uzas sian vivon por vivi. » Trefflé Mercier (El la Antaῠparolo franca de Émile Prezo : 14 kanadaj dolaroj Boutroux, de la Franca Akademio.) Rakonto el franca Kanado. 201-paĝa … « kaj pri pena laboro sur la tero por semi kaj planti manĝaĵojn de la La franca verkisto Louis Hémon printempo ĝis la aῠtuno por nutri priskribas la vivon de la familio la familion. Tamen ekzistis vesperoj Chapdelaine komence de la 20-a de ĝojo, kiam familianoj, najbaroj, jarcento en Kebekio, kiam la francaj geamikoj kuniĝadis, por interŝanĝi pioniroj konkeradis la teritorion la novaĵojn pri konatoj, familianoj ; norde de Péribonka. Legante, oni kiam ili muzikis, dancis kaj kantis konatiĝas kun la malfacila vivo de havante plezuron. Tiam la unuaj junaj viroj, kiuj forhakas netuŝitajn amsentoj ĉe la juna Maria estis arbarojn en la vintra sezono : malsamaj ol hodiaῠaj ; tiam la « … dum la neĝo, la malvarmo, la demando estis, ĉu resti sur la tero, vento, la furiozaj torentoj sieĝas lin, daῠrigi la konatan vivon, aῠ foriri al

18 Usono, kie la vivo pli facilas en industriaj urboj kun Prezo : 15 kanadaj dolaroj, triona rabato por klimato pli agrabla. Maria devis fari gravan mendo de pli ol 5 ekzempleroj. decidon. Ŝi cerbumis, pri kial resti – por kaj Originala verko de Normando kontraῠ… » Fleury. El la konata en Esperantujo Ŝi diris : « Ni venis antaῠ tricent jaroj verbo « krokodili », kaj la verbo kaj ni restis… Tiuj, kiuj kondukis nin ĉi « sciuri » kreita dum la IJK en tien povus reveni inter nin sen 1994 en Montrealo, Normando amareco kaj ĉagreno, ĉar, se estas kunigis pliajn tridekses vere, ke ni ne lernis multon, certe ni bestonomajn verbojn. Li okazigis forgesis nenion. » diskutrondojn dum pluraj IJK-oj kaj aliaj renkontiĝoj, kie oni kune Historia romano eldonita en 1916 en kreis novajn verbojn. Montrealo, kiu fariĝis populara en Kanado kaj en Francio, estis tradukita Amuzaj koloraj desegnaĵoj, faritaj en multajn lingvojn, kaj nun en la 15- de la grafikisto Renaud Ducharme an lingvon : Esperanton. -Gilbert, bildigas al vi la signifon de la verboj. La desegnaĵoj, kun ofte integritaj verdaj steletoj, BESTA VERBARO interesos eĉ etajn infanojn. Tiu Aŭtoro : Normando Fleury, helpe de libro povas servi por ili kiel internacia esperantistaro, aktiviga bildlibro : ili ja ŝatos ludi antaŭparolo de Humphrey Tonkin, ilustris Renaud serĉante steletojn en ĉiu paĝo. Ducharme-Gilbert, eldonis Esperanto-Societo La libreto amuze invitas vin lingve uzi la verbojn… Kebekia, junio 2020. almenaŭ dum IJK, ĉar tie neniu ofendiĝos, se vi La verbaro prezentas 38 verbojn rilatajn al bestoj, tion faros. kiel « krokodili ». La 47-paĝa verbaro estas plene Profito el vendado iros al TEJO (Tutmonda kolora. Esperantista Junulara Organizo).

19 BIRDOJ EN NIA siajn rakontojn kun aliuloj. Kompare kun ŝia unua KORTO libro Bestoj en nia domo, kiu celis junajn infanojn, la nuna libro kontentigos pli aĝajn junulojn. Aŭtoro : Zdravka Metz La libro, edukcela kaj informplena, finiĝas per Prezo : 30 kanadaj vortareto kun la nomoj de birdoj kaj geografiaj dolaroj nomoj de urboj, lagoj, landoj, kiujn ŝi esperantigis Originale verkita en por faciligi la fonetikan legadon. Esperanto, la libro

estas kolekto da rakontoj dividitaj en Tri antaŭaj eldonaĵoj du temojn.

Birdoj en nia korto KRISTNASKAJ RAKONTOJ EL FRANCA KANADO estas unu el dek du rakontoj pri la naturo. Aŭtoro : Louis Fréchette (1839–1908). Franclingva La aŭtoro malkovras novan aktivecon : observi la originalo : La Noël au Canada ; contes et récits birdojn. Sed ŝi ankaŭ rakontas pri eventoj en (Toronto, George N. Morang, 1900). Dua, reviziita kontakto kun aliaj bestoj : ĉevaloj, prociono, Esperanta eldono, kun la originalaj ilustraĵoj de hundo, testudido. Frederick Simpson Coburn. Traduko de Vincent Beaupré, reviziita de Francisko Lorrain kun la En la dua parto de la libro sekvas dek ok rakontoj helpo de internacia temo. Eldonis Esperanto- pri vojaĝoj. La verkistino rakontas pri la oftaj Societo Kebekia, 2013 helpemaj esperantistoj, kiuj, dum ŝiaj vojaĝoj kaj tiuj de aliaj, « etendis la manon » en situacioj Prezo : papere 23, elektronike 14 kanadaj dolaroj. neplanitaj kaj neagrablaj, en kiuj tamen ĉio bone Estas tre interesa la Antaῠparolo de la aῠtoro por finiĝis. la anglalingva eldono de 1899. Malfacile troveblas La rakontoj, inspiritaj de veraj okazaĵoj, estas pli bonaj vortoj por priskribi la libron de ses dediĉitaj al ŝiaj genepoj. Zdravka feliĉas dividi rakontoj kaj 16 ilustraĵoj, ol tiuj de la aῠtoro mem.

20 « Mi havis du celojn. La unua estis Zdravka Metz, en sia Antaῠparolo trovi novtipan distraĵon, kaj la alia, por tiu libro, skribis : fari ion por popularigi, inter homoj « Rakontado estis granda tradicio legantaj nur la anglan, tiun porcion en Kebekio. Dum la lastaj jaroj, de la amerika grundo nomatan pluraj artistoj sukcese provis franca Kanado, kun ĝiaj karakterizaj revivigi ĉi tradicion. Ŝajnas al mi, trajtoj devenantaj el ĝia klimato ke eble ĉi libro povus esti realigo de siaspeca, kaj precipe el ĝiaj la deziro de la aῠtoro kaj loĝantoj, kies lingvo, konduto, tradukinto diskonigi la kutimoj, tradicioj kaj popolaj kredoj franckanadajn tradiciojn al portas esceptan stampon, kaj tial anglalingvaj najbaroj kaj verŝajne vekas apartan intereson ĉe eksterlandaj samideanoj ». la ĉirkaῠantaj loĝantaroj. Sur la lastaj paĝoj troviĝas listo de Por atingi ĉi-lastan celon, mi provis, prononcindikoj de francaj vortoj per kelkaj plumskizoj, transdoni ian kaj indekso de Esperantaj ideon pri la sovaĝa rigoro de niaj vintroj, metante geografiaj nomoj. kontraῠ ili, laῠvice, niajn bravajn pionirojn de la arbaro, niajn aῠdacajn aventuristojn de la Nord- NANATASIS Okcidento kaj niajn fortikajn dresistojn de riveraj glaciplatoj, kies pasintaj prodaĵoj iom post iom Aŭtoro : Robert Dutil. Franca originalo : Nanatasis. forgesiĝas pro la invadanta progresado. Mi Tradukita el la franca de pluraj anoj de ESK. klopodis elvoki iujn el la malnovaj legendoj, La tradukojn kunigis Zdravka Metz, reviziis revivigi iujn pitoreskajn homtipojn de antaῠ longe, Edmond (Kajmo) Brent, kaj eldonis Esperanto- kies lingvaĵo, kutimoj, kostumoj kaj superstiĉaj Societo Kebekia en 2005. agmanieroj delonge malaperis, aῠ rapide La vorto Nanatasis estas la nomo de la ĉefa malaperadas ». rolulino, juna aῠtoĥtonino. La signifo de

21 Nanatasis, en la abenaka lingvo, moderna civilizacio. La edukita estas « kolibro » kaj ankaῠ kanuanto respondas al ŝiaj plej « transformiĝanta ». diverstemaj demandoj. La libro konsistas el dudek rakontoj, Nanatasis plej miras pri armeoj kaj kiel fabeloj, sur 112 paĝoj. militoj, kiujn ŝi ne konas, parolante pri interkonsento kaj helpo de unu Soleca kanuanto decidas esplori homo al la alia. grandan arbaron de la Alagaŝa regiono veturante sur rivero « La traduko estas flua, akompanas komence de aῠgusto, kiam la ĝin dudeko da allogaj tutpaĝaj vetero belas kaj la kuloj estas malpli koloraj bildoj, reproduktitaj de voremaj. Komence li ĝuis sian akvarelaj pentraĵoj. Malkutima esploradon, tagon, sunon, verko, konvena ankaῠ por junuloj. » renkontitajn bestojn. Unuloke, li Recenzis Stefan MacGill devis transiri viglan akvofluon, sed li estis jam laca kaj li urĝe bezonis Post la rakontoj troviĝas dupaĝa ripozi, sed… abenaka-Esperanta glosaro, kiu klarigas la signifojn de la abenakaj vortoj uzitaj en la La kanuanto priskribas sian vekiĝon pere de zumado de kolibro, post la akcidento kaj vundiĝo. rakontoj. Li sentis sunon, doloron ĉe la kapo, brakoj kaj ŝultro. La kanuo estis haltinta ĉe granda ŝtono, sed pro sia vundiĝo li ne plu kapablis remi. Tiel li LA ETA PRINCO renkontis la junulinon Nanatasis. Aŭtoro : Antoine de Saint-Exupéry (1900–1944). Ŝi vivas en pura naturo — naturo netuŝita de Franclingva originalo : Le petit prince (New York, homo. La junulino provas kuraci kaj nutri la Reynal & Hitchcock, 1943, poste Parizo, Gallimard, fremdulon laῠ sia tradicia maniero. Nanatasis, tre 1946). Tria, reviziita Esperanta eldono, kun la scivolema, starigas multajn demandojn pri la originalaj ilustraĵoj de la aŭtoro. Traduko de Pierre Delaire, reviziita de Francisko Lorrain, kun la helpo

22 de plurhoma De la redakcio : Francisko Lorrain, kiu kunordigis la internacia teamo. eldonon de La Eta Princo kaj de Kristnaskaj Eldonis Kanada Rakontoj el Franca Kanado prelegis du-foje pri tiuj Esperanto-Asocio, ĉi eldonaĵoj dum MondaFest’ ! Kadre de 2010. #mondafest2020, UEA anoncis tiun ĉi eventon la 29-an de junio, okaze de la datreveno de la Prezo : 15 kanadaj naskiĝo de Antoine de Saint-Exupéry. La 31-a de dolaroj ene de Kanado, julio aliflanke estas la datreveno de la lia mistera 18 ekster Kanado. forpaso -- ĝuste en tiu ĉi tago okazis la prelego pri Informiĝu ĉe esperanto.ca/index.php/ La Eta Princo, kiun kunordigis Akademio Literatura la-eta-princo-eo/. de Esperanto. Spektu ĝin ĉi tie : https://youtu.be/ NeKangYruds. Tiu monde konata kaj disvastigita verko de La prelego pri Kristnaskaj Rakontoj el Franca Saint-Exupéry estas tre Kanado spekteblas en la YouTube-video de la Tago ŝatata de plej diversaj homoj el ĉiuj aĝoj. Ĝi de Ameriko : https://youtu.be/IAeaTnP1tFM (ĝi postulas, kaj meritas, tre zorgan tradukadon. Tiun komenciĝas je la 2-a horo 22 minutoj). taskon entreprenis la tria-eldona teamo. Malgraŭ sia modesta prezo, tiu eldono estas altkvalite enpaĝigita kaj presita. Saint-Exupéry estis pionira franca aviadisto, famiĝinta pro siaj pluraj libroj, belege verkitaj, en kiuj li priskribis siajn profesiajn spertojn kaj enpensiĝis pri ili. Li verkis nur unu libron celantan infanojn, La Eta-n Princo-n, kiun tamen tuj ekŝatis multegaj plenkreskuloj. La Eta Princo estas eldonita de Kanada Esperanto-Asocio (KEA).

23 Literatura Konkurso KOVIM-19 : Kiel ĝi ŝanĝis nin

La Akademio Literatura de Esperanto, konkurso povus esti interesa okazo kun aŭspicio de UEA, organizas por aranĝi kunlaboron kun literaturan konkurson, kiu celas instigi neesperantistaj verkistoj. aǔtorojn de diversaj kulturaj fonoj verki La noveloj povas havi maksimume 12 novelojn pri la sama temo, kiu tamen mil karaktrojn (proksimume 6 spegulos malsamajn vidpunktojn, paĝojn). La minimuma longo ne estis malsamajn historiojn. La konkurso definita. Limdato por sendi verkojn nomiĝas Interkultura Novelo-Konkurso estas la 20-a de junio 2021. (INK). Ĝin iniciatis montrealaj Interkultura ĵurio elektos la gajnantajn novelojn. esperantistoj, kaj la prezidanto de la konkurso La gajnintoj estos anoncitaj dum la 107-a estas Francisko Lorrain, el Montrealo. Universala Kongreso de Universala Esperanto- La temo de la konkurso KOVIM-19 : Kiel ĝi ŝanĝis Asocio en Montrealo en 2022. La 1-a, 2-a kaj 3-a nin estis elektita post reta publika voĉdonado. Do premioj estos respektive 500, 300 kaj 200 eŭroj. kiel ĝi ŝanĝis vian vivon aŭ la mondon ? Ĉu vi La konkurso-rikolto estos legebla en rete kapablus verki fikcian rakonton pri tio ? La temo publikigita novelaro. povas fariĝi inspiro por verki fikcian rakonton La lanĉo de la konkurso okazis la 20-an de okazantan en la pasinto (dum la unuaj – kelkfoje septembro 2020, dum la Printempa Inaŭguro de frenezaj – monatoj de la pandemio), aktuale la Monda Festivalo de Esperanto (spektu ekde 1 (kiam pandemio iĝis preskaŭ kutima afero de la horo 50 min). Dum ĉi tiu ceremonio, INK estis vivo) aŭ en la estonteco (post jaroj, jardekoj aŭ eĉ prezentita de s-ro Nicola Ruggiero, komitatano de pli… kia estos nia mondo ?) la Akademio Literatura kaj sekretario de la Proponoj devas nepre esti en Esperanto kaj konkurso kaj la temo de la konkurso estis neniam antaŭe publikigitaj, tamen ili ne nepre prezentita de d-ro José Antonio Vergara, ĉilia devas esti originale verkitaj en Esperanto. fakulo pri epidemio-scienco kaj publika sano. Tradukaĵoj el aliaj lingvoj estos bonvenaj. Tial la Trovu ĉiujn detalojn kaj la formularon ĉi tie.

24 Mia Somero Kiel Kolibro Garry Evans

Ekestis nova vorto en Esperantujo dum la naciaj kongresoj de Irano, Aŭstralio, Usono, pandemio: « kolibri ». Koreio (kaj baldaŭ Kanado), en la Konferenco pri Aplikoj de Esperanto en Scienco kaj Teknologio Kolibro estas eta birdo, kiu flirtas rapidege de unu (KAEST), en la jarkongreso de la Sennacieca floro al alia por gustumi ties nektaron. Ĝi ne Asocio Tutmonda (SAT), staras sur la petalo kiel faras kompreneble en la Virtuala abeloj sed restas enaere kaj Kongreso, VK (kiu nur metas en la floron sian « anstataŭigis » la longan bekon por mallonge Universalan Kongreson de gustumi la enhavon, kaj Esperanto, okazunta en tiam tuj flugas al la sekva Montrealo), kaj en multaj alloga floro. aliaj aranĝoj. Vera ret-kolibro, Same faris mi – kaj fakte ĉu ne ? multaj aliaj – dum Kaj mi tute ne estis la sola. Esperantaj eventoj ĉi- Mi ofte vidis en tiaj aranĝoj la somere. Mi saltis de unu samajn entuziasmajn Esperantistojn, el Rusio, renkontiĝo al alia (ofte okazantaj samtempe), de Portugalio, Usono, Brazilo kaj multaj aliaj landoj. prelego al prezentaĵo, de koncerto al babilejo, por Kaj mi certe ne estis la plej multokupita kolibro. ĝui la bongustegan enhavon. Dank’ al la relative nova retejo, Eventa Servo Inter aprilo kaj oktobro mi partoprenis en la Nord- (eventaservo.org), oni povas facile kontroli, kiajn Amerika Somera Kursaro (NASK) – eĉ dufoje, ĉar aranĝojn okazos en Esperantujo ĉiutage. Kelkaj el oni organizis specialan kurson ankaŭ en oktobro – miaj « kunkolibrantoj » ŝajne partoprenis ĉiun en la Somera Esperanto-Studado (SES), en la alireblan virtualan eventon en Esperantujo, ĉar mi

25 renkontis ilin ĉie kaj ĉiam. partoprenis en SES (kiu devis okazi en Ĉeĥio) kaj en la Usona landkongreso la saman tagon – sen Kompreneble, la koronvirusa pandemio estis (kaj moviĝi de antaŭ mia komputilo. Mi dum du bedaŭrinde ankoraŭ restas) granda tragedio por la semajnoj en julio povis ĝui la saĝecon de la homaro. Sed ĝi ankaŭ havas sian prezidanto de UEA, Duncan pozitivan flankon. Mi kontaktis Charters, kiu gvidis kurson ĉi-jare plurajn malnovajn dum NASK pri la « Historio de amikojn (ankaŭ ekster la Esperanto ». Iun aparte Esperanto-mondo), kiuj loĝas en memorindan vesperon, kiam la disaj landoj tra la mondo kaj klaso traktis la « puĉon de sukcesis babili kun ili post longa Hamburgo » en 1974 (kiam paŭzo sufiĉe ofte per Zoom. Humphrey Tonkin anstataŭigis Kaj por Esperantujo la Ivo-n Lapenna kiel UEA pandemio estis granda defio, prezidanto), Duncan invitis sed ankaŭ samtempe Humphrey-on kiel senprecedenca ŝanco. La gastparolanton, kaj Humphrey diversaj Esperantaj aranĝoj tre rakontis al ni siajn personajn rapide iĝis virtualaj. La rememorojn de tiuj eventoj. teknologio de virtualaj eventoj Mi opinias, ke la okazintaĵoj de ne estas perfekta sed, dank’ al tiu ĉi somero estis aparte la streboj de E@I, kiu aranĝis la avantaĝaj por komencantoj de plejparton de la plej gravaj Esperanto. Mi renkontis kongresoj, kaj de la Irana Esperanto-Asocio, kiu (virtuale, kompreneble) plurajn, kiuj decidis kunordigis multajn Zoom-renkontiĝojn, ĝi funkciis eklerni la Internacian Lingvon nur en marto aŭ sufiĉe glate. aprilo, ĉar ili havis liberan tempon pro la Kaj kiaj mirindaj travivaĵoj ! Mi povis sperti la pandemio. Havante la eblecon partopreni tiom Iranan landkongreson sen iri al Irano (eble tikla multe da virtualaj renkontiĝoj (kaj ankaŭ diversajn afero, se oni volas poste eniri Usonon). Mi

26 kursojn organizitajn speciale dum la pandemio), ili sidante dum horoj antaŭ la komputilo, kiel mi faris ofte rapide progresis kaj, post nur kelkaj monatoj, dum la tuta semajno de la VK, estas lacige kaj preskaŭ perfekte regis la lingvon. Ili ankaŭ, kio solece. eble estas pli grave, povis senti sin membroj de Sed samtempe mi ne povas imagi, ke ni simple nia movado. Kiel ekzemplo, vidu la Septembran reiros al la antaŭpandemia mondo, eĉ post la numeron de la Revuo Esperanto, kies kovrilo malkovro de reliefigis María-n Luisa- potenca vakcino, kiu n Soriano González forigus la viruson. La (alinome Marisol) el meritoj de virtualaj Hispanio. Ŝi estis unu el eventoj estas tro la kolibroj, kiun mi plej klaraj. Homoj, kiuj ofte renkontis dum la ne emas, aŭ ne diversaj someraj rajtas, aŭ ne havas la eventoj. monon por vojaĝi, Kompreneble, kolibrado povas partopreni ne estas perfekta. Mi sammaniere kiel sopiras al ĉeestaj ĉeestaj eventoj, al hazardaj partoprenantoj. konversacioj kun Por mi persone, mi amikoj, malnovaj kaj povas imagi, ke mi novaj. Estas certe pli estonte volus ĉeesti unu aŭ du renkontiĝojn agrable renkonti homojn kaj babili vizaĝ-al-vizaĝe. ĉiujare, sed ankaŭ partopreni multajn sen eliri la Mankis al mi la ebleco vojaĝi al nekonataj landoj komforton de mia hejmo. Ni devas sendube kaj urboj, por ekkoni la kulturon kaj sperti la starigi en la venontaj jaroj multajn hibridajn unikan etoson. Mi esperegas, ke la UK venontjare eventojn, kiujn oni rajtas partopreni aŭ ĉeeste aŭ ja okazos laŭplane en Belfasto, urbo kiun, virtuale. Do, parte kolibro, parte kokino sidanta en kvankam mi estas brito, mi neniam vizitis. Cetere, komforta nesto, ĉu ?

27 Vi maltrafis virtualajn eventojn ? Ne zorgu, multaj bonegaj prelegoj haveblas rete. Jen la redakciaj rekomendoj !

En la YouTube-kanalo de Amis (eĉ kun subtekstoj !). UEA, UEAviva, troviĝas pluraj Ĵenja, cetere, ankaŭ salutis bonegaj videoj de la someraj kongresanojn por Ameriko eventoj. Jen la kompilaĵo de dum la Kontinentaj Salutoj de 17 videoj de la VK, inkluzive UEA (kiuj anstataŭis la landajn de la solena inaŭguro kaj la salutojn por tiu ĉi virtuala tuta mozaiko de evento). programeroj : ekz., kelkaj Nepre spektu la inaŭguron de eroj de la Virtuala Movada la VK, kiun, cetere, malfermis Foiro, Internacia Kongresa la video, per kiu Montrealo Universitato (kies rektoro invitis la kongresanojn al nia estis kanadano kaj estrarano urbo por 2020, kun la fama de KEA Geoffrey Greatrex), kanto Haleluja de Leonard prelegoj ligitaj al la kongresa Cohen en traduko de Ĵomart. temo : 75-jariĝo de UN, kun Joëlle Rabu kaj Nico Rhodes Montreala parto komenciĝas la lertega gvidado de je ĉ. 30-a minuto de la Humphrey Tonkin, plus brilaj inaŭguro, per la saluto de prelegoj de Margaret Zaleski- Normando Fleury (la Zamenhof kaj Katalin Kováts. prezidanto de la montreala Estas ankaŭ kelkaj ekskursoj, LKK), la urbestrino de inkluzive de la nia : 40-minuta Montrealo, Valérie Plante, kaj traflugo tra kvartaloj de de Georges Sioui, la Montrealo, kiun preparis Ĵenja Montrealo Virtuale mondfame konata indiĝena

28 historiisto. Unu el la altaj punktoj de la inaŭguro min. ekde la komenco de la Somera Inaŭguro. estis la arta prezento de konata kanada kantistino La Virtuala Movada Foiro havis du formatojn : la Joëlle Rabu, akompanata de ŝia filo Nico Rhodes. vivaj prezentoj dum la La plejparto de la videoj de kongreso kaj la registritaj MondaFest’ estas ankaŭ tute videoj, kiuj prezentas alireblaj ! Jen la kompilaĵo de diversajn E-organizojn kaj 45 videoj reprezentantaj asociojn. Spektu ilin ĉi tie ! ĉiujn erojn de la festivalo : 2020 estis la jaro, kiu markis prelegoj, arto (aparte la tristan datrevenon de la rekomendindas la belega atombombado de Hiroŝimo kantado de La Espero fare de Francisko Lorrain : La Eta Princo kaj Nagasaki. Spektu la Amira Chun), tagoj de kompilaĵon Ne Plu diversaj kontinentoj — ĉio Ĵenja Amis salutis de Ameriko Hiroŝimo, kiu pritraktas tiun imagebla ! Montrealo brilis eventon (notu ke Hiroŝimo dum MondaFest’ per jen plia estas ĝemelurbo de belega video, kiun lerte Montrealo, kaj ĝi estis preparis fama jutubisto, aparte menciita en la video videografo kaj poligloto Bong Montrealo Virtuale). Sou Montrealo motorcikle ! Vi trovos eĉ la videon de la Laste sed ne balaste, ni virtuala bankedo — la menciu la bonegan Kunmanĝado tra la mondo prelegon de Francisko (prezentiĝis ankaŭ Lorrain, montrealano kaj la Montreala bagelo !). Notu ke kuntradukinto de Kristnaskaj la teamo de la Montreala UK Rakontoj el Franca Kanado ankaŭ salutis la publikon— kaj de La Eta Princo, kiu vidu la saluton de parolis pri la lasta eldono de Montrealanoj je ĉ. 1 horo 20 Montrealo motorcikle ! tiu ĉi bonega libro.

29 Virtuala kongreso malfermas novan pordon Ĵenja Amis, kun danko al Nicolas Viau Pro la kronvirusa pandemio ĉi-jare ne okazas Universala Kongreso. Ĝin anstataŭas unusemajna Virtuala Kongreso de Esperanto, kiu finiĝos sabate. Ĵenja Amis, LKK- sekretario de la prokrastita Montreala UK, partoprenas la unuan Virtualan Kongreson kaj trovas ke ĝi malfermas novan eraon por UEA kaj Esperanto

Unu el miaj kunlaborantoj, eminenta esperantisto, samtempe, poŝtelefona apo por sekvi la ofte diras duonŝerce, ke okazis nur unu UK – la programon, por vidi la nunajn erojn, unua. Ĉiuj postaj estis ĝiaj ripetoj. Estis iom da programpriskriboj por ĉiuj prelegoj, samtempaj vero en tiu diraĵo. Niaj elsendoj kaj filmado de UK-oj sekvas la saman ĉiuj gravaj programeroj, modelon de jardekoj: reklamado al pli larĝa estas ellaboritaj modelo, publiko, ekzemple en komunikmaniero kaj Duolingo, kaj tiel plu. strukturo, kun multaj Mi certas ke tiu ŝatataj kaj atendataj certagrada kaptiĝo en la programeroj. pasinteco radikas ne en Alia flanko de tiu bone manko de volo de la funkcianta stabilo estas, estraro aŭ la CO, sed en iumaniere, manko de la tradicioj (kiuj ja novaj elementoj aŭ donas tiujn stabilon kaj plibonigoj al la kongresa Malfermo de la VK. La unua eldono de la loĝistikan kadron, sed loĝistiko: ekzemple la virtuala Esperanto-ĥoro kantas la Esperon. ankaŭ ja iusence eblo aliĝi al du kongresoj haltigas evoluon), kaj

30 limigitaj teknikaj rimedoj (ekzemple la retejo de okazigo de la fizika UK ĉi-jare. UEA mem, aŭ eĉ la manko de kreditkartmaŝino Kiam mi eksciis pri la formulo de tri-monata por la vendoj dum la Libroservo, la iom komplika MondaFest', kadre de kiu okazos unusemajna strukturo de la kongresa mendo-procedo). intensa Virtuala Kongreso (VK), por doni la Granda parto de tio fontas, kompreneble, el la impreson vere partopreni en tutmonda kongreso, fakto, ke oni faras jam multon kun tre malgrandaj mi tuj pensis ke tiu formato estas perfekta, kaj ĝis homaj fortoj, sen helpo de pagita teknika teamo, nun tre kontentas. Unue, ĝi donas la okazon al kiu povus helpi enkonduki teknikajn plibonigojn – diversaj organizoj kaj individuoj kunlabori kaj lerni eĉ se tiuj plibonigoj povus potenciale ŝpari la el la spertoj de la aliaj (ekzemple mi mem tempon de laborantoj, altigi la partoprenantaron, komencis la unuan fojon kunlabori kun ktp. samideano de centr-amerika lando por organizi la Amerikan Tagon). Kaj due, ĝi ja proponas iusencan Sed ĉi-jare la aferoj malsamas. Ni estis elpuŝitaj anstataŭaĵon por la reala UK, kiu ne okazas ĉi-jare. el niaj komfortzonoj, pretaj aŭ ne, kaj devigitaj repensi niajn modelojn. Mi vere ĝojas ke UEA Tamen, ne miskomprenu min: mi ne pensas ke respondis al tiu defio per la okazigo de virtualaj kongresoj senvalorigos la verajn fizikajn MondaFest' kaj la VK, kaj faris tion tute bone! kongresojn – mi pensas ke ili aldonos alian dimension kaj larĝigos la eblon kontaktigi Jam en marto, kiam fariĝis pli kaj pli evidente, ke esperantistojn kaj inter si, kaj kun UEA, kaj plie ili la kongreso en Montrealo povos ne okazi, pluraj povos valorigi la membrecon kaj instigi repensi kaj amikoj demandis min, ĉu okazos virtuala novigi la strukturojn de la UK-oj ĝenerale. Montreala UK. En la diskutoj kun la estraro de UEA, la LKK rekomendis la prokraston de la Mi pensas ke la okazigo de tiuj eventoj estas des Montreala UK je du jaroj, sed ankaŭ apogis la pli grava kaj strategia por UEA ĉar vaka spaco ideon okazigi virtualan eventon. Ne kiel virtualan neniam malplenas: se UEA ne transprenus okazigi version de la Montreala kongreso – sed vere kiel tutmondan Virtualan Kongreson, certe tion farus apartan virtualan eventon, kun aliaj organizaj iu alia – do, por UEA estas bone, ke ĝi la unua teamo kaj identeco. Ni sentis ke estas bezonata okupis tiun ĉi spacon. tia evento por plenigi la vakuon, kiun kreas la ne-

31 Do jen la Virtuala Kongreso mem. Ĝi komenciĝis Zoom). Spektaĵoj estas la ĉefaj prelegoj, foje la 1-an de aŭgusto 2020 – en la sama tago, kiam antaŭregistritaj, foje samtempe elsendataj per la devis malfermiĝi la UK en Montrealo (kvankam konferenca retejo Streamyard, kiun navigas la MondaFest' daŭras de 20-a de junio ĝis la 20-a de teamo de E@I – la teknika teamo de la projekto. septembro). Same kiel la montreala UK, ĝi finiĝos Oni povas vidi la spektaĵojn aŭ laŭ la horo de la la 8-an de aŭgusto 2020. La partopreno en VK programo, aŭ poste, por ĉiuj ensalutintaj estas senpaga por membroj partoprenantoj. Dum la de UEA aliĝintaj ĝis la 26-a spektaĵoj oni povas voĉdoni de julio. por la plej bonaj demandoj, La 31-an de julio okazis kaj tiuj estas respondataj ”antaŭkongreso”, kiu estis de la prelegantoj. Unu tute Kanada: la prezento de tagon antaŭ la komenco de la 22 filmoj, per kiuj ni, la VK, ĉiuj prelegontoj montrealanoj, provizis la ricevis individuan sesion kongresan programon kadre kun la teknikistoj de E@I de la Kanada Virtuala Kinejo, Libera babilado kun la montreala LKK, kun por ricevi la trejnadon kaj plus la prelego pri La Eta proksimume 35 partoprenantoj. teknike pretiĝi. Mi trovis la Princo (okaze de la 120- laboron de la teknika jariĝo de la verkinto – la prelegon faris Francisko teamo vere modela! Lorrain, montrealano, kiu kunordigis la lastan Vidbabilejoj (en Jitsi) estas aŭ tute liberaj Esperantlingvan eldonon). babilĉambroj, sen moderiganto, aŭ temaj La tuta kongreso okazas sur la platformo Retevent babilejoj, kun moderigantoj, aŭ eroj de la Virtuala de E@I (la sama, kiun oni kreis por Polyglot Movada Foiro: prezentoj de diversaj Esperanto- Gathering rete, kaj poste uzis por IJK, SES kaj organizoj, fakaj asocioj, kaj tiel plu, tuj antaŭ aŭ VEKI). La VK konsistas el tri specoj de tuj post la programaj horoj (la horoj de la ĉefaj programeroj: spektaĵoj, vidbabilejoj (en la libera programeroj estas 12.00-18.00 UTC). La kvanto de programo Jitsi) kaj klasĉambroj (en la programo la liberaj vidbabilejoj iom malgrandiĝis ekde la

32 komenco, ĉar ofte tiuj estis malplenaj. Tiuj bone prelegoj ja aperas nun en la YouTube-kanalo de funkcias por doni aldonan tempon kun la UEA (UEAviva). prelegantoj post la prelego. La malfermon de la kongreso spektis ĉirkaŭ 260- La malfermo ĝenerale bone kaj ĝustatempe 270 homoj. Mi pensis ke estos eble iom pli da funkciis. Estis multaj kanadaj kontribuoj. Oni legis homoj, konsiderante ke pli ol 1 800 homoj aliĝis – la saluton de la urbestrino de Montrealo, fama sed aliflanke mi ne scias, kiom da homoj spektas kanada indiĝena historiisto, la programerojn poste. Inter la Georges Sioui, parolis pri prelegoj, kiujn mi spektis, estis ”spirita Esperanto”, la de 40 ĝis pli ol 150 samtempaj interkompreno inter diversaj spektoj (aŭtoraj duonhoroj indiĝenoj de Ameriko. malpli – same kiel en la ĉeestaj UK-oj). Anstataŭ landaj salutoj okazis kontinentaj salutoj, kaj la En la temaj vidbabilejoj, kiujn muzikan paŭzon plenigis la mi ĉeestis ĝis nun, estis de 2 fama kanada kantistino Joëlle ĝis pli ol 50 homoj. Babiladoj Ĵenja Amis preparis 22 filmojn por Rabu, akompanate de ŝia filo, kun Duncan Charters, Martin Kongresa Kinejo, kun la fama Najbaroj Nico Rhodes (ambaŭ farus Schäffer, Fernando Maia kaj la de McLaren, kie aperas Esperanto. prezenton en la UK en Montreala LKK estis inter plej Montrealo). Ili bonege popularaj el tiuj, kiujn mi vidis. prezentis kaj tute flue parolis. (Nico lernis En la babilejoj oni ĝenerale bone sekvis la Esperanton por partopreni la UK-n en Montrealo). etiketon – paroli nur kiam la mano estas levita kaj la parolvico estas donita. Kompreneble, salutis pluraj estraranoj de UEA, TEJO, ILEI, ktp. Kaj eĉ okazis virtuala prezento La VK pritraktas la saman temon, kiun oni traktus de La Espero fare de la Internacia Esperanto- en Montrealo: la 75-jariĝo de UN, kiun reĝisoras Koruso. Malsame de la malfermo de MondaFest', eminenta esperantisto, Humphrey Tonkin. Oni la malfermo de VK ne estis samtempe elsendata planas specialan omaĝon al Hiroŝimo (cetere, per YouTube aŭ Facebook, sed kelkaj eroj de ĝi kaj ĝemelurbo de Montrealo). Tra la kongreso okazas

33 pli-malpli la kutimaj programeroj: IKU (Internacia montri erojn ekde nun, aŭ laŭ specifaj horoj, aŭ Kongresa Universitato), diversaj prelegoj (sufiĉe ne montri noktajn programerojn). multaj de kanadanoj), kursoj, aŭtoraj prezentoj, Estus bele ankaŭ povi krei “Mian oratora konkurso, aŭkcio, virtualaj ekskursoj tra la programon” (t.e., marki nur specifan tempon ne mondo (tiuj ricevis multajn pozitivajn komentojn devante trairi ĉiujn 10+ paĝojn de la programeroj en la babilejoj), “virtuala kunmanĝado” (prezentoj por unu tago). Estus ankaŭ bele havi statistikojn de pladoj el diversaj landoj), komitatkunsido, pri partoprenantoj aŭ afiŝi aliĝintojn laŭlande. koncertoj. Pri la videaj partoj, mi trovis ke la laŭteco foje Laŭ miaj observoj, la homoj estis ne sufiĉa, aparte se la vere ĝuas la kongreson kaj registrado de la programeroj plurfoje dankis la estraron de okazis ne ĉe la plena kapablo UEA pro ĝia organizo. Tamen, de la mikrofono. Iom ĝena kvankam mi trovas la estas ke oni devas refreŝigi la platformon de VK tute taŭga– retumilon por vidi la aparte se konsideri en kiom elsendon, se oni alvenis al la mallonga tempo ĝi estis kreita La Akademio respondas. programero pli frue (la – estas, certe, kelkaj aferoj por teknika teamo tamen ĉiam plibonigi (bonvolu preni tion rememorigis tion al homoj en ne kiel kritikon, sed simple konsideraĵon por la komentoj). Mi diru, ke la teknika teamo vere venontaj eldonoj). fulmrapide reagis al ĉiuj demandoj kaj “panikoj” Tio, kio vere mankas, laŭ mi, estas persona de la prelegantoj (okazis al mi). mesaĝilo inter la partoprenantoj, eblo ŝati ies Ĝis nun, merkredon vespere Montreal-tempe, ne komenton aŭ respondi al ĝi, havi temajn okazis ajnaj grandaj fuŝoj, atakoj aŭ miskondutoj mesaĝfadenojn aŭ marki iujn partoprenantojn en en la Jitsi aŭ Zoom-ĉambroj – kompreneble, kiel la mesaĝoj. Ankaŭ ne eblas redakti siajn proprajn en ĉiu virtuala evento, foje okazis eraretoj afiŝojn, se oni rimarkis eraron. La afiŝado de (ekzemple malĝusta sondosiero aŭ manko de programeroj povus esti iom plibonigita (ekzemple subtekstoj) – sed ĉio tio estis tuj rimarkata kaj

34 korektata de la teknikistoj aŭ gvidantoj de la repensi kaj novigi la la kongresojn ĝenerale kaj programeroj. iom post iom pensi pri la rolo de UEA, la estraro kaj la oficejo en la post-kovima, eĉ pli konektita La sola afero, kiun mi trovis vere ĝena, estas ke mondo. unufoje mi devis atendi iom longe por eniri en la klasĉambrojn de Zoom. Al unu amiko okazis, ke li La apero – kaj uzado – de Retevent, produkto de entute ne estis enlasita, ĉar li alvenis malfrue– E@I, do de Esperantujo, unue uzita ekster do, estontece mi eble rekomendus havi Esperantujo (Polyglot Gathering), povas helpi kunmoderigantojn por ĉiuj klasĉambroj, kiuj altigi la prestiĝon de niaj lingvo kaj komunumo, postulas aprobon de partoprenantoj, tiel ke unu kaj valorigas la laboron de esperantistoj. Verŝajne persono povu gvidi dum la alia povas prizorgi la ĝi jam helpis ŝanĝi kiel multaj homoj rigardas enlason de partoprenantoj. UEA-n, kiu nun ne plu estas nur la plej malnova tradicia movada organizo, sed moderna organizo, Por resumi – mi pensas ke la iniciato de kiu sukcesis rapide elturniĝi kaj havigi novan MondaFest' kaj la organizo de VK de UEA estis valoron al siaj membroj dum krizo. bonega kaj strategia iniciato, kaj mi aplaŭdas la estraron, la teknikan teamon kaj ĉiujn Ĉio ĉi ankaŭ montras, ke UEA ne estas sola. Ĝi kunlaborantojn, kiuj sukcesis kunmeti grandan povas uzi la sufiĉe grandajn fortojn kaj spertojn sukcesan eventon ene de tiom mallonga tempo. de Esperantujo preter UEA mem. Esperantujo Gratulojn – estis grandega laboro kaj eble eĉ pli estas bunta kaj sperta kaj kapablas fari tion, kion granda lernado! oni antaŭe taksis neebla. Ne sufiĉas simple kritiki UEA-n aŭ aliajn organizojn. La atendoj por la Certe virtualaj kongresoj neniam anstataŭos la estonteco estos altaj, sed helpante unu la aliajn, ĉeestajn kongresojn, sed mi pensas, ke la nunaj lernante unu de la alia kaj dividante la spertojn, kongresoj ne plu povas ne havi ian virtualan nia agado sukcesos! Ĉu la – eble al kelkaj supriza elementon. Mi ankaŭ esperegas ke la virtualaj – travivado de nia lingvo dum 133 jaroj ne pruvas kongresoj estos ankaŭ maniero de UEA juniĝi tion? teknologie, trovi novajn fortojn kaj novajn talentojn en Esperantujo, konektiĝi al la Duolingo Unue aperis en Libera Folio, en aŭgusto 2020 -publiko: fonto de potencialaj novaj membroj,

35 La Tago de Ameriko Bob Williamson, kun helpo de Luis Obando Ĉu vi jam konas Amerikon ? Kiel bone ? La 30-an de aŭgusto okazis la Tago de Ameriko, la lasta kaj plej longdaŭra el la kvin regionaj tagoj de MondaFest’ 2020. Post la pli ol sep-hora programaro, ĉiuj ĉeestintoj de la tago multe pli bone sciis pri la diversaj partoj de la tuta Ameriko, de la norda poluso en Kanado ĝis la suda pinto de Ĉilio.

Kvar-kapa grupo antaŭplanadis kaj realigis la tutan karibaj landoj. Lastmomente, Rafael informis la tagon : Rafael Despradel de Dominika Respubliko teamon, ke la konekto eble subite ne povos (prezidanto de la funkcii, kaj tio ja okazis je organizteamo), la fino. La tagon de la Fernando Maia Jr. de evento aperis propono, Brazilo (Vic-prezidanto ke Luis kunprezentu la deUEA), Ĵenja Amis de eventon (ĉar la antaŭa Kanado (LKK-ano en plano estis, ke li nur Montrealo) kaj Luis prizorgu teĥnikaĵojn, kaj Obando de Kolombio nek ŝaltu kameraon nek (ĵus-eksa estrarano de uzu mikrofonon). TEJO), la lerta magiisto Bonŝance, Rafael kaj Luis de la teĥnikaj aferoj. kunkune faris la Krome estis aliaj homoj, kiuj multe helpis pri prezenton, tute ne planitan, kaj multaj homoj diversaj eroj. ŝatis la stilon de la evento. Ili ricevis plurajn mesaĝojn de homoj, kiuj gratulis ilin pro tio, ke ili Kiel klarigis Luis, unu el la defioj pri la planoj prezentis ĉiun eron tiel sprite, gaje kaj kelkajn eĉ okazis pro damaĝoj kaŭzitaj de la antaŭnelonga ŝerce. uragano Laŭra, kiu eĉ mortigis homojn en diversaj

36 Pro tio, ke Rafael eble perdus sian retkonekton, miliardo da loĝantoj. oni decidis, ke Luis estu la ĉefa gastiganto de la La Tago de Ameriko komenciĝis per salutvortoj ĉambro en Zoom. Samtempe li dissendis la nome de TEJO, la Amerika Komisiono kaj UEA kun programon per Jutubo kaj ludis/sendis la videojn, mesaĝo de la nuna honora prezidanto de UEA, kaj prezentis ĉion kaj respondis al prelegantoj, kiuj Humphrey Tonkin. Tonkin reliefigis la miraklan senĉese demandis lastminute, ktp. Li ja ĝojis, ke la transformiĝon en la agadmanieroj de retkonekto sufiĉe bone funkcias, kaj ke li havas du esperantistoj, kiuj ne nur respondis al, sed eĉ ekranojn en sia komputilo, kaj kelkajn aliajn superis, la defiojn de la ĉi-jara pandemio. Post la aparatojn, per kiuj li povas kontroli, ĉu ĉio iras inspiraj vortoj de Tonkin, diversaj Landaj Asocioj glate per Jutubo, Zoom, retpoŝto, babilejo kun kaj Sekcioj de UEA/TEJO prezentis sin. Ni aŭskultis prelegantoj, ktp. raportojn el Peruo, Magiisto. Argentino, Brazilo, Ĉilio, La programaro estis Haitio, Kanado kaj abunda, varia kaj Kebekio, Kolombio, riĉenhava pro tio, ke Meksiko, Venezuelo, Ameriko ja estas sufiĉe Paragvajo kaj Dominika granda kaj ĉiuj volis Respubliko. Parenteze, ĉu esprimi sin. Ĉu vi scias, vi scias kiuj du Amerikaj kiom da suverenaj landoj havas du landoj troviĝas en Wally Du Temple ‘oficialajn’ lingvojn ? (Norda, Suda, Centra kaj Temas pri Kanado (angla Kariba) Ameriko ? Estas tridek kvin (kun multaj kaj franca) kaj Paragvajo (hispana kaj gvarania, kromaj teritorioj). Ĉu pli granda aŭ malpli granda indiĝena lingvo). Oni bedaŭrinde ne povis aŭdi de nombro ol en Eŭropo ? Estas malpli, ĉar Eŭropo Kubo, Urugvajo kaj Usono. Por fini ĉi tiun parton, havas kvindek suverenajn landojn. Ĉu Ameriko distris nin belaj kantoj far Tim Gallego, havas pli grandan aŭ malpli grandan loĝantaron ol Kolombiano loĝanta en Berlino. Trovu lian Eŭropo ? Efektive, pli grandan, kun iom malpli ol albumeton ‘Vaganto’ ĉe mallonge.net/6j.

37 Post la bela muzika interludo de Tim, sekvis serio Se paroli pri la familio Zamenhof, amike salutis nin da prelegoj diverstemaj. Franklin Montenegro nome de tiu familio Margaret Zaleski-Zamenhof, klarigis pri kaj citis el fama libro el Peruo, kiun li kiu ankaŭ portis belan kolĉenon, evidente faritan mem tradukis: Interpretaj Eseoj pri la perua realo de ŝia amikino kaj instruistino, Katalin Kováts. Por de José Carlos Mariátegui. Mi mem paroletis kun fini ĉi tiun parton, distris nin video de la bela Franklin dum la ĉi-jara NASK; li estas emerita kanto Indiĝena Romanco de multvoĉa duopa kuracisto, kaj li donis al mi gravan informon pri ĥoro : Jahir Cataño kaj Luis Obando (jes! ĉi tiu tio, ke kormalsano vere estas malsano de la Luis). sangosistemo. Ho, mia kor’! Kiel diabetulo, gravas La postan prelegon pri ‘Instruado de Esperanto al mi konscii pri tio. kaj Ameriko : Gravas ankaŭ la konscio Edukado.net, ILEI, pri la pensado de Poznano’ donis Katalin Mariátegui. Kováts. Kiel ŝi diris, temis Sekvis el okcidenta pri « la vero de Ameriko, Kanado Wally du Temple, rigardata de ekstero. » kiu prelegis pri la Fakulo pri la temaro, eldonota Kanada Katalin klare montris, ke Antologio de kanadaj mankas sufiĉe da verkoj tradukitaj en Prelego pri Kristnaskaj Rakontoj instruado de Esperanto Esperanton. Sekvis lin en Ameriko, kaj ŝi faris kebekiano, Francisko gravajn rekomendojn kaj Lorrain, kiu detale priskribis la malnovan verkon donis gravajn informojn. Ekzemple, la lasta sesio Kristnaskaj Rakontoj de Louis Fréchette kaj tentis de la Poznana kursaro pri Esperantologio nin per citaĵo el la libro, kune kun detala priskribo komenciĝos venontjare. Katalin forte instigis pri la laborego, por plibonigi la tradukaĵon. Alia Landajn Asociojn serĉi kaj helpi tiujn homojn, kiuj kebekiano, Zdravka Metz, prelegis pri la vizito en kapablos ĉeesti tiun kursaron por poste helpegi la la 1910-a al Nord-Ameriko de Ludoviko Zamenhof. movadon kaj ĉefe la instruadon de Esperanto en

38 siaj propraj landoj. (Carlos Velazquillo) ; Kolombia Kulturtrezorejo (Rodrigo Ramírez) plus kanto La Vojo de l’ Vivo, Sekvis muzika interludo el Meksiko fare de Edgar verkita kaj kantata de Héctor Ochoa-Cardeñas, Gallego, kiu kantis la arion Ninja, tradukitan el la ambaŭ el Kolombio ; Rimedo por internacia itala Ninna. Prelegis Ĵenja Amis pri sia urbo solidareco... al georfoj en Goma, DRK (Betti Maul, « Montrealo Virtuale » kaj denove kantis Tim denaskulino fame konata kiel unu el la unuaj Gallego kun sia belsona gitaro. Ĵenja revenis por retkolibroj, kaj ‘la plejbona panjo de la mondo’). doni amuzan kvizon « Ĉu vi konas Amerikon? » Ĝis Post iom pli ol 7 tiam ne ĉiuj povis ĝuste sinsekvaj horoj, finiĝis respondi al ĉiuj la Tago de Ameriko per demandoj. Ekzemple, « Ĝisojn el Ameriko ! » kiom da Universalaj kun kortuŝaj fermaj Kongresoj jam okazis en vortoj de Fernando Ameriko ? Kiel plej ĝuste Maia Jr. pri solidareco respondis Rafael : naŭ kaj amo, kaj 20-minuta kaj duono. Zdravka Metz prelegis pri la vizito de Zamenhof muzika koncerto de la al Ameriko kaj Montrealo fama brazilano Manno La tago ankoraŭ ne Montanna, kiu finiĝis. Sekvis novaj prezentis kanzonojn prelego kaj magia spektaklo : Pentrado de Luis amerikajn de l’ sudo ĝis nordo, de Argentino, Vargas Santa Cruz, artisto el Meksiko (Diana Brazilo kaj Kanado. Haleluja! Realtempe ĉeestis la Alondra) ; Spertoj de instruistoj dum Kurso de tagon proksimume 240 homoj el la tuta mondo, Esperanto por hispanparolantoj (David Rueda) ; kaj poste spektis jam multe pli ol mil. Ankaŭ vi Statistikoj de la Kurso de Esperanto por povas (re)spekti ĝin en la kanalo de UEAviva ĉe hispanparolantoj (Doniben Jiménez) ; Amuza https://mallonge.net/6e. parolado kun surprizaj ĵonglaĵoj antaŭ la kamerao (Liin Ilusionista) ; ...kiel li faris tion ? Estontecaj Unue aperis en la revuo Esperanto (oktobro 2020) pripensoj de la lingva instruado en Ameriko

39 Kvazaŭ-ZEO* super la Niagaro José Antonio del Barrio, Hispana Esperanto-Federacio

Partoprenantoj de la kongresa ekskurso al la kabloveturilon, ruĝkoloran, kiu trairas la tutan Niagaraj Akvofaloj, aŭ simple ajna vizitanto de tiu kirliĝon je alteco de averaĝe 70 metroj, dum turisma atrakciaĵo, povos vidi kaj eĉ vojaĝi per longeco de 580 metroj. objekto kun interesa rilato al Esperanto : la tiel La veturilo aspektas antikve, ĉar ĝi ja estas tia : ĝi nomata Spanish Aero Car aŭ Whirlpool Aero Car, estis muntita antaŭ pli ol jarcento, en eble la plej longe funkcianta artefarita 1916, kaj funkcias de tiam, tute sekure, vidindaĵo de tiu areo. nur kun kelkaj aktualigoj kaj riparoj. Post la famaj akvofaloj, la akvo ne Ĝi nomiĝas Spanish Aero Car, ĉar ĝi estis perdas sian forton, kaj la rivero konstruita de hispana inĝeniero kaj daŭrigas sian vojon kun granda inventisto, kiu ankaŭ estis esperantisto… rapideco, ĝis ĝi atingas lokon, kie la eĉ « feroca » esperantisto ! Lia nomo vojo subite kurbiĝas. En tiu punkto estis Leonardo Torres Quevedo kreiĝas grandega vortico (akvokirliĝo), (elparolu Tores Kebedo, kaj atentu, ke, kiu montras impresan spektaklon. Do, laŭ la hispana kutimo, Torres kaj kiam vi vizitos la Niagarajn Akvofalojn, Quevedo estas respektive la paĉja kaj ĝuu la spektaklon, sed ne restu nur panja familinomoj, kaj ke li ĉiam uzis ilin apud la faloj mem. Sekvu iom la ambaŭ kune). riveron, ĉu per bela promenado ĉe la Niagara Gorĝo, aŭ per oftaj aŭtobusoj, kaj alvenu al la Por multaj el vi lia nomo probable ne estas tre Vortico (angle Whirlpool). Tie, por eĉ pli bele ĝui konata, sed li ja ricevis grandan rekonon en sia la spektaklon, vi trovos antikvaspektan tempo, kaj meritas pli bonan memorigon. Li estas certe la plej elstara inĝeniero de la komenco de la

* ZEO: Zamenhof/Esperanto-objekto, objekto omaĝe de Ludwik Lejzer Zamenhof aŭ Esperanto (Vikipedio)

40 20-a jarcento en Hispanio, kiu eble ne tiom brilis favore al Esperanto, kiun li ĵus estis koninta. internacie, ĉar la lando estis tiam relative Li utiligis sian mastrumon de elektromekanikaj iloj postrestinta kompare al aliaj eŭropaj landoj de la poste por konstrui aliajn maŝinojn, inter kiuj iujn epoko, sed kiu faris gravajn kontribuojn al la el la unuaj kalkuliloj utiligantaj tiun principon. Ili scienco kaj teknika disvolvo. bone funkciis por fari komplikajn kalkulojn, kiel Torres-Quevedo komencis sian karieron solvi ekvaciojn. konstruante ĝuste telferojn (pendajn Sed, en tiu kampo, lia plej fama invento estis la transportilojn), el unua maŝino aŭtomate kiuj tiu en Niagaro ludanta ŝakon, nomata estas la kulmino. Li « El Ajedrecista » (la poste komencis ŝakludisto). Ĝi estis tre dezajni direkteblajn simpla, ludanta la flugbalonojn. Oni finalon de reĝo plus ne devas uzi la turo kontraŭ reĝo, sed nomon zepelino en ĝi kapablis ĉiam tiu ĉi kazo, ĉar liaj ŝakmati, bele ludante balonoj utiligis kontraŭ homo, sen eraroj. Tiu maŝino kaj kelkaj duonrigidan strukturon, kiu havis plurajn aliaj, plus modeloj de aliaj liaj laboroj, konserviĝas avantaĝojn, sed kiu estis malpli sukcesa ol tiu de en modesta muzeo en la madrida politeknika grafo Von Zeppelin. universitato, kiun antaŭnelonge la membroj de la Li konstruis la unuan teleregilon, kapablan movi loka Esperanto-grupo vizitis kune. pecojn je distanco per radiaj ondoj. En sia plej Li disvolvis kaj patentis multnombrajn aliajn fama provo, li movis malgrandan boaton je inventaĵojn. Li ricevis multajn hispanajn kaj distanco en la haveno de Bilbao, kun ĉeesto de la internaciajn omaĝojn kaj rekonojn. tiama hispana reĝo. Tio okazis en 1906, tri jarojn antaŭ la UK en Barcelono, kaj oni scias, ke en la En la dudekaj jaroj li estis nomumita membro de oficiala festo post la demonstro, li parolis publike la Komisiono pri Intelekta Kunlaboro de la Ligo de

41 Nacioj, ofte konsiderata kiel la antaŭanto de la la franca ambasadoro en Berno, kiu, raportante la nuna UNESKO, formita el gravaj homoj de la debatojn kaj menciinte la rolon de la hispania literaturo, filozofio aŭ scienco, kiel Albert Einstein, sciencisto dum ili, asertis, ke li estas Marie Curie, Gilbert Murray aŭ la franca filozofo « farouchement espérantiste ». Henri Bergson, kiu estis ĝia unua prezidanto. Kiam Malgraŭ tiu fiasko, tamen Torres Quevedo plu la Ligo de Nacioj rifuzis la konsideron de ebla rolo apogis nian lingvon en diversaj okazoj. Li de Esperanto en tiu institucio, la propono estis partoprenis ekzemple en la Konferenco pri la alveninta al tiu Komisiono. Estis ĝuste Torres- Utiligo de Esperanto en la Puraj kaj Aplikitaj Quevedo, kiu sugestis, ke la Komisiono studu la Sciencoj, kiu kunvenigis pli ol 200 sciencistojn en rolon de arta helplingvo por faciligi la sciencajn majo 1925 en Parizo. Li ankaŭ membris en la rilatojn inter la popoloj. Honora Komitato de la Hispana Esperanto-Asocio La propono ricevis la favoran konsideron de pli ol kaj defendis la lingvon en aliaj forumoj, ĝis sia la duono de la membroj de la Komisiono, sed estis morto en 1936. forte kontraŭbatalata de la prezidanto Bergson, Do, kiam vi vizitos la Niagarajn Akvofalojn, ne kiu, kvankam mem favora al Esperanto, ricevis forgesu gliti super la rivero en bela historia klaran kriterion tiucelan de la francia diplomataro. veturilo, kun speciala signifo por ni, ĉar Tiu ĉi konsideris speciale grava la favoradon de la esperantisto kreis ĝin. Kaj ankaŭ ĉar ĝi influo de la franca kulturo, kaj vidis la komitaton reprezentas belan metaforon, pro tre kurioza kiel preferatan ilon en la defendo de tiu rolo, kaj cirkonstanco : la du ekstremoj de la vojaĝo ne povis riski la adopton de Esperanto en ajna troviĝas en kanada tereno, sed ĝi trairas pecon de signifa rolo. Mi havis okazon legi paperojn de tiu usona teritorio, do dum la vojaĝo ire-revene vi diplomatia interŝanĝo, kaj evidentiĝas la danĝero, trapasas oficialan internacian bordon kvarfoje. Ĝi kiun la diplomatoj kaj politikistoj en Francio vidis estas la sola loko, kie vi suferos neniun kontrolon en tiuj iniciatoj. por trairi la kanadan-usonan landlimon. Ĉu ne Eble vekiĝis via atento, kiam mi en la komenco bele, ke danke al esperantisto ankaŭ ĉi-kaze skribis, ke Leonardo Torres Quevedo estis « feroca landlimoj havas nenian gravecon ? esperantisto ». Tiu adjektivo ne estas mia, sed de (bildoj el Vikipedio)

42 Eduardo Vivancos centjariĝis ! Eduardo Vivancos — unu el la plej elstaraj Esperantistoj, kiu batalis en la hispana civila milito en la 30-aj jaroj kaj kiu loĝas en Toronto ekde la 50-aj jaroj, fariĝis centjara en septembro 2020. Javier (Xavi) Alcalde, el Barcelono, vizitis Kanadon en 2017 speciale por intervjui Eduardon por la baldaŭ aperota biografia libro, kiun li pretigas. En tiu ĉi numero Xavi rakontas pli pri tiu mirinda persono kaj lia eksterordinara vivo.

Javier Alcalde

Idealisto kaj atleto elementon de nova mondo konstruota, kaj ekagadis prie : li korespondis kun eksterlandanoj, Eduardo Vivancos naskiĝis en 1920 ene de humila varbis kamaradojn, verkis artikolojn, ĉeestis familio alveninta Barcelonon el suda Hispanio, publikajn eventojn, organizis kursojn, ktp. kun tamen sociaj kaj kulturaj interesoj. Li partoprenis la proletan movadon dum floranta Aldone, li sukcese praktikis atletismon. Li eĉ periodo por progresemaj ideoj : la tielnomata dua kurintus la 5000-metran distancon en la Popola hispana respubliko (1931–1936). Komencinte sian Olimpiado de Barcelono en 1936 ! Proteste laboristan vivon tri monatojn antaŭ lia kontraŭ la samjaraj olimpikaj ludoj okazontaj en la dekkvarjara naskiĝtago, li aliĝis al CNT nazia Berlino, temis pri amase partoprenuta [Confederación Nacional del Trabajo — Nacia multsporta kaj kultura evento, fine ne estiĝinta Konfederacio de la Laboro], tiam la ĉefa anarkiista pro la milita puĉo de generaloj Mola kaj Franco. sindikato en Eŭropo. Dume, li studis en vespera Lastatempe iuj ĵurnalistoj kaj esploristoj laborlernejo. Li ankaŭ eklernis la racian lingvon interesataj en tiu popola olimpiado kontaktis Esperanto, kiun li komprenis kiel esencan Eduardon por scii pli pri ĝi, ĉar ne plu vivas multaj

43 el ĝiaj ĉefroluloj. Pro malfacilaj historiaj kaj Juliette Ternant (nask. 1929). Bedaŭrinde, la dua personaj travivaĵoj, li ĉesos kuri dum jardekoj. parto verkita en la internacia lingvo perdiĝis je la Eventuale en la 1960-aj jaroj li denove iĝos atleto, fino de la milito, dum la retiriĝo Francien de la kaj en urbaj maratonoj (interalie en Bostono), kaj respublikana armeo. en mondaj konkursoj por veteranoj kiel ano de la Kun centmiloj da aliaj samnacianoj (inkluzive de kanada nacia teamo. sia patro), li ekziliĝis en 1939 dum malvarma Milito kaj koncentrejoj vintro piede tra la Pirinea montaro. Ses longajn jarojn li pasigis en pluraj koncentrejoj en Francio Ankoraŭ adoleskanto, li aktivis en la tiutempa kaj ankaŭ en laborkompanioj en Germanio. Inter socia revolucio, kaj volontulis por liaj samsortanoj estis ne batali en la hispana milito (1936– malmultaj samideanoj, kiel la 39). Li fariĝis kultura komisaro de barcelonano Jaume Grau sia roto, instruante legi kaj skribi Casas, vicprezidinto de la al analfabetaj kamaradoj. Krome, Akademio kaj aŭtoro interalie en la tranĉeoj li lernigis la de la lernolibro, per kiu internacian lingvon al junaj Eduardo eklernis Esperanton, soldatoj, kaj informiĝis pri la kaj de la kortuŝa Tagoj kaj milito pere de Informa Bulteno ruinoj (SATeH, 2017). Ankaŭ de CNT-AIT, esperanta liberecana Eduardo tiam regule verkis, sed publikigaĵo. [AIT = Asociación preskaŭ ĉio denove perdiĝis. Internacional de los Trabajadores Bonŝance pri kelkaj el siaj — Internacia Asocio de la aventuroj li skribis multajn Laboristoj] Tiam li verkis jarojn poste, kiel pri tiu tago, taglibron, unue hispane kaj poste kiam, plifortigante tranĉeojn en Esperanto, kies unuan parton por defendi Parizon de la eldonis en oktobro 2018 la revuo alveno de la nazioj, oni konfuzis Beletra Almanako, lin kun germana paraŝutisto… esperantigitan de lia fratino

44 Parizo hispanigos la ĉefan verkon de Lao Tse, pere de ponta esperanta versio de Taiji Yamaga. En 1993, Post la dua mondmilito Eduardo loĝis en la franca okaze de veterana monda konkurso pri atletismo, ĉefurbo. Tie li konatiĝis kun Ramona, tie naskiĝis Eduardo vizitis la familion de Yamaga en Japanio. Floreal kaj Talia, kaj tien alvenis per simila Tiam li ankaŭ vizitis Ĉinion kaj detale raportis pri montara odiseado liaj patrino kaj fratino. Tiu lasta tiuj vojaĝoj en la revuo Flama [Flamo] de la entuziasmiĝis pri Esperanto kaj ankoraŭ hodiaŭ toronta centro pri la kataluna landaro, kun kiu li aktivas, ĉefe en SAT-rondoj. De tiam ambaŭ kunlaboris dum pli ol jardeko. gefratoj komunikiĝas per la internacia lingvo. Eventuale ankaŭ la gepatroj esperantistiĝos, sed Toronto tio okazos poste, jam en Kanado. Kiam evidentiĝis, ke la faŝisma reĝimo Eduardo aliĝis al SAT en 1945 kaj ĉiam en Hispanio daŭros, Eduardo kaj lia restos fidela SAT-ano. En epoko, kiam familio decidis translokiĝi al lando kun ne oftis membriĝi en ambaŭ pli bonaj ŝancoj por enmigrintoj : organizaĵoj, lia liberecana sinteno ne Kanado. Estis la jaro 1954. En Toronto li direktis lin al UEA. Tamen, li ne estis rapide eniris en la lokan esperantan dogmema tiurilate kaj principe movadon, kiu helpis lin orientiĝi en tiu konsideris ĉiun esperantiston kiel nova etapo. Li fariĝis ties motoro dum amikon. En 1950 li partoprenis la jardekoj, instruante la lingvon al pluraj parizan UK-on kiel helpanto de la LKK. generacioj de samideanoj, kaj efike En Parizo li redaktoris Senŝtatano, la organizante publikajn eventojn. En bultenon de la internacia asocio de 1973, la unuan SAT-kongreson ekster junaj anarkiistoj, verkitan tute en Eŭropo. En 1987, ampleksan ekpozicion Esperanto. Ĉar ne ekzistis diplomatiaj rilatoj inter en la urba biblioteko. Samjare li ankaŭ prizorgis la Hispanio kaj Francio, tiu publikigaĵo peris eldonon de multlingva propaganda filmo pri korespondadon inter la hispanaj ekzilitoj kaj iliaj Esperanto. El la pli ol dudeko da lingvoj, li registris familioj. Aldone, ĝi plifortigis la rilatojn inter ĝin katalune kaj hispane. Ankaŭ la (ĉefan) version eŭropaj kaj aziaj liberecanoj. Danke al ili Eduardo en la internacia lingvo li mem faris.

45 verkis pri Esperanto en liberecanaj publikigaĵoj, kaj kunlaboris kun la helpa agado de Solidareco Internacia Kontraŭfaŝisma (SIA). Krome, li regule aktivis en Canadian-Spanish Association for Democracy. En tiu kadro li organizis viziton al Toronto de elstaraj figuroj, kiuj luktis kontraŭ la diktaturo. Interalie, Federica Montseny, ano de la registaro en la 1930-aj jaroj ; kaj Enrique Tierno Galván, estonta urbestro de Madrido en la nova hispana demokratio. Kaj li publike kontraŭis la okazigon de la madrida UK en 1968. Tiun En Toronto li kunfondis atletisman klubon por polemikan eventon solene malfermis frato de veteranoj kaj engaĝiĝis en ĝia (sporta kaj socia) registarano, la diktatoro mem rolis kiel alta agado. Lia tiama laboro en poŝt-oficejo permesis protektanto, kaj tiuj okazaĵoj ankoraŭ hodiaŭ al li efektivigi longan revon : lerni universitate pri gravas en diskutoj pri neŭtraleco en la kadro de hispana literaturo. Kiom fieraj estis liaj gepatroj, UEA. kiam li sinsekve finis licencon kaj magistriĝon ! Li povintus instrui en la universitato, sed preferis Diskoniginda historio resti en sia laborejo. Koncerne la tiean Eduardo estas unu el tiuj sindonemaj homoj, kiuj hispandevenan komunumon, kun ĝi li nature dediĉis sian tutan vivon al Esperanto. Kial gravas rilatis solidare. Jen anekdoto prie : kiam boksisto diskonigi lian vivon ? Unue, ĉar ĝi formas parton suferis seriozan vundon post bokso-matĉo, tiel ke de nia kolektiva historio. Ni devus lerni kaj instrui li ne plu povis okupiĝi pri sia familio, Eduardo ĝin, por montri, ke Esperanto ja estas ne nur proponis akcepti kaj loĝigi siahejme unu el liaj lingvo. Aldone, temas pri unu el tiuj preskaŭ filoj. Kaj tiel li faris, ĝis la familio de la boksisto anonimaj homoj, kiuj sukcesis uzi (kaj utiligi) la decidis reveni Hispanien. internacian lingvon trans la Esperanto-movado. Kaj, eble pli grave, li estas unu el tiuj Dume, li korespondis kun ekzilitoj plurlande, esperantistoj, kiujn oni povus taksi (ideologie)

46 zamenhofaj. Alivorte, li praktikis la difinis lin bonkora kaj bonhumora homaranajn valorojn en sia ĉiutaga idealisto, esencaj trajtoj de vivo. En la zorgiga nuntempo, kiam modela esperantisto, kiel ŝajnas, ke ekstremdekstruloj akiras agnoskite interalie de UEA. Tial, pli da povo preskaŭ ĉie en la en la seula UK en 2017 li ricevis mondo, diskonigi tian agadon diplomon pri elstara agado. Nun li povas esti inspira por novaj aparte kontentas pro tio, ke la ĉi- generacioj de esperantistoj. jara SAT-kongreso okazas en sia amata naskiĝurbo, kaj ŝatas esti Hodiaŭ Eduardo preskaŭ blindas. Kvankam lia informata tiurilate. Kompreneble, li ankaŭ scias menso ankoraŭ viglas, fizike lia aĝo ĉiam pli pri la venonta UK en Montrealo, kaj antaŭĝuas sentiĝas. Tamen, li daŭre propagandas Esperanton ĝin. Se iu leganto emas viziti lin aŭ telefoni al li, laŭ siaj ebloj, kiel mi mem observis, kiam mi vizitis bonvolu kontakti la redaktoron de La Riverego. lin en majo 2017. La flegistinoj de la restadejo

La 19-an de septembro — la tago, kiam Eduardo pri tiu ĉi unika persono. La prelego spekteblas Vivancos 100-jariĝis, Xavi Alcalde faris prelegon senpage en YouTube : youtu.be/1JCV9L83_UI

47 Ĉu Mia Lando ? Bob Williamson

En la jaro 1964, fama kebekia kantisto, Gilles Retmesaĝe mi petis helpon ĉeJudithLander.com Vigneault, verkis franclingvan kanton por kaj Judith, kiu nun instruas kantadon en Oakville, dokumenta filmo reĝisorita de Arthur Lamothe, Ontario, bonkore sendigis al mi sondosieron de la kaj la kanto fariĝis famega tra la lando. « Mon kanto. Mi eklernis kaj (iom malbone) prezentis Pays » (Mia Lando) priskribas la ĝin. La traduko, kvankam nur la vintran hejmlandon de la unua duono de la originala aŭtoro : « Mia lando ne estas kanto, estis bonege plenumita lando, ĝi estas vintro. » En ĝi la de ŝi kaj kunlaboranto Sam kantisto esprimas sian deziron Ouellet. Tradukado de poezia fideli je siaj samlandanoj kaj verko estas aparte malfacila, kiel inviti samteranojn loĝi apude : ni ĉiuj scias. Tradukilo povas « Mia domo estas via domo […] doni la signifojn de la vortoj, sed Mi preparadas la kamenon kaj por kanto oni devas preskaŭ spacon / Por la homoj el la rekrei novan verkon, kiu sufiĉe horizonto / Kaj la homoj estas el trafe spegulas kaj la signifon kaj mia raso. » Ĝi estas kanto muzike belega, se iom la ritmon de la originalo en aliaj (alilingvaj) vortoj. komplika, kun diverseco da melodiaj kaj ideaj Tion Lander bonege faris, laŭ mia opinio. temoj. Kiel esperantisto, la ideo de naciismo iom Kiel anglalingvano, mi serĉis anglalingvan maltrankviligas min. Tamen, eĉ se Vigneault ne tradukon de la kanto por prezenti dum vintra volis priskribi la tutan landon de Kanado, sed nur halifaksa folklora vespero, kaj mi ektrovis mencion la nacion de Kebekio, multaj kanadanoj kiel mi de muzika disko el 1970 kun kanto « My tiutempe multe ŝatis la kanton kaj kredis, ke ĝi Country » (Mia Lando), kantita de Judy Lander. lerte spegulas la tutan landon, aparte dum vintro.

48 Bedaŭrinde, mi malbone scipovas la francan, kaj pro tio mi ne tute komprenas, kial oni kvazaŭ Nova LKK-ano adoptis la kanton kiel nacian himnon de Kebekio. Al denaskaj franclingvaj kebekianoj mi petas por Montrealo! klarigon pri la nuancoj de la kanto. La Montreala LKK bonvenigis al Fina demando : Ĉu mi rajtas prezenti ĝin, en kiu ajn sian kernan rondon plian lingvo, kiel kanadan kanton ? teamanon : Bob Williamson, el De la redakcio : Responde al la demando de Bob Nov-Skotio (longdaŭra aktivulo kaj sekretario de Williamson, la sekretario de KEA kaj de ekde Kanada Esperanto-Asocio). Do nun la kerna teamo oktobro 2020, nova LKK-ano de la LKK por konsistas el Normand Fleury (la prezidanto), Ĵenja Montrealo-2022, ni proparolis ekzakte tiun ĉi Amis (sekretario + komunikado), Garry Evans demandon, kaj decidis ke tiu kanto perfekte (kasisto), kaj du vicprezidantoj: Nicolas Viau kaj Joel reprezentas Kebekion kaj Kanadon. Fakte, ni volas, Amis, kaj Zdravka Metz (volontuloj), kiu ankaŭ ke ĝi estu unu el niaj artaj projektoj por prezenti al planas transpreni la dosieron de ekskursoj, kiun la publiko dum la UK-2022 en Montrealo — en gvidis Suzanne Roy (kiu ricevas plej sincerajn Esperanto-traduko, kompreneble. Suzano Roy, la estrino de la Esperanto-domo en Tririvero kaj la dankojn pro ŝia grandega laboro). Ni ĝojas, ke dank’ antaŭa estrarano de ESK / antaŭa membro de la al teknologio, ni povas bonvenigi al niaj rondoj LKK por Montrealo, skribis, ke ĝi ne speciale rilatas ankaŭ aktivulojn, kiuj ne nepre loĝas en nia urbo. al Kebekio, « sed ĝenerale al nia nordeca kaj Krom la kerna teamo (Montrealanoj + Bob), la tuta gastama lando, kiun oni povas tute prave nomi teamo inkluzivos plurajn teamanojn kaj helpantojn ‘Kanado’ ». Suzano pensas ke estas nenio politika el diversaj landoj (interalie Francio kaj Usono). Ni en la kanzono mem, sed sciante, ke Vigneault bonvenigas helpantojn kaj volontulojn el ĉiuj landoj. subtenis naciisman movadon, homoj interpretas La nova volontula formularo (kaj la nova retejo) ĝin kiel kebekian — laŭ Suzano, ĝi ne estas esence haveblos en 2021 — sekvu nin en Facebook kaj tia. Legu pli pri tiu ĉi kanto en la sekva artikolo. kontaktu nin se vi havas proponojn aŭ ŝatus esti en la teamo ! [email protected].

49 Mia Lando ! Tri popolaj himnoj : Kebekio, Belgio kaj Aragono (Hispanio) Eduardo Berdor Enkonduko jaro. Tio certe impulsis min doni pli da atento al liaj pli belgaj kantoj, kiel ankaŭ Les Flamandes aŭ Komence, oni petis min komenti la kanton Mon Bruxelles. pays, pro tio ke mi iom fakas pri francalingva muziko en Kanado. Tamen, ĉar mi neniam loĝis Mon pays (Mia lando, 1965) tie, mi multe pli konas la nuntempan muzikon, aŭ almenaŭ kantistojn, kiuj iĝis famaj antaŭ jardekoj sed kiuj ankoraŭ estas aktivaj aŭ almenaŭ estas famaj, ĉefe se oni aŭskultas ilin en radio aŭ se la ĝenerala franca publiko konas ilin. Mia scifonto koncerne la temon estas plejparte la kanada radiostacio Ici Musique, kiu ne aŭskultigas muzikon antaŭa ol 1990, krom klasika aŭ apartaj omaĝoj. Anstataŭ analizi la kanton de Vigneault sola, sen komparado, mi preferas kompari ĝin kun aliaj kanzonoj. Kun kiaj do ? Nu, kun similaj kantoj en aliaj partoj de la mondo, kiujn la homoj scipovas kanti sen kontroli la tekston, kiuj donas al ili fortajn sentojn. Le-plat-pays-n mi konas pro Ja Mon pays, de Gilles Vigneault, estas tre konata tio, ke ĝi estas tre konata en franclingva Eŭropo, kanto en Kebekio. Ĝi estis komisiita por filmo. kaj ankaŭ konsekvence de mia intereso pri Ankaŭ elstare Monique Leyrac famigis tiun ĉi Jacques Brel. Krome, mi loĝis en Belgio dum unu kanton kaj venkis festivalon en Sopot, Pollando,

50 interpretante ĝin. Ginette Reno estas alia fama E7, Am C, F#7 kantisto, kiu eĥis ĝin. Vigneault ne akompanas sin B7, Em per muzikilo. La kanto estas rapida kaj li preskaŭ C7, B7 krias ĝin. La versoj estas rapidaj, kaj la kanto × 3 Lasta strofo : multe malpli solena ol la aliaj du, ĝi estas preskaŭ G, Am, D7, G festena. La ĉefa instrumento estas piano, sed oni A, Bm7, E7, A G, Am, D, B7 aŭdas ankaŭ violonojn. La voĉo ne estas Em, Am7, D7, G senriproĉa, sed ja pasia, kaj tio kompensas la Tio sekvas la usonan tonsistemon, kie A estas La, tuton. La studia versio komprenigas multe pli B estas Ti, C estas Do, ktp, kaj kie « m » indikas bone la valsan 3/4-ritmon. minoran tonon, male al maĵora. Mi persone preferas la version de Leyrac, pli Jen la originala teksto por niaj franclinvaj lirikan, kiu elvokas la tiamajn kantistojn francajn, legantoj : kiel Juliette Gréco, aŭ kebekiajn, kiel Pauline Julien. Gilles Vigneault verkis aldonan kanton Mon pays ce n’est pas un pays, c’est l’hiver Mon jardin ce n’est pas un jardin, c’est la plaine Mon pays II kelkajn jarojn poste. Mon chemin ce n’est pas un chemin, c’est la neige Mon pays ce n’est pas un pays, c’est l’hiver. Mon pays estas la plej harmonia el la tri, kvankam Dans la blanche cérémonie la akordoj estas sufiĉe normalaj : ne estas Où la neige au vent se marie naŭtakordoj (ekz. D9), nek pligrandigitaj (escepte Dans ce pays de poudrerie Mon père a fait bâtir sa maison de Cmaj7), nek malpligrandigitaj. Et je m’en vais être fidèle Jen la skemo, pli detala kaj longa ol por la aliaj : À sa manière, à son modèle La chambre d’amis sera telle E, F#m, B7, E Qu’on viendra des autres saisons F#, Abm, C#7, F# Pour se bâtir à côté d’elle E, F#m, B7, G#7 Mon pays ce n’est pas un pays, c’est l’hiver C#m7, F#m7, B7, E, Em (D7 je la antaŭlasta strofo) Mon refrain ce n’est un refrain, c’est rafale Em Ma maison ce n’est pas ma maison, c’est froidure Cmaj7 Mon pays ce n’est pas un pays, c’est l’hiver Am7 De mon grand pays solitaire D7 Je crie avant que de me taire G, Bm7 À tous les hommes de la terre

51 Ma maison c’est votre maison domo estas via domo ». Entre mes quatre murs de glace Je mets mon temps et mon espace Frateco inter la homoj : « la homoj estas el mia À préparer le feu, la place raso ». Pour les humains de l’horizon Et les humains sont de ma race La ne-ŝtata trajto de la loko : plurfoje « mia lando

Mon pays ce n’est pas un pays, c’est l’hiver ne estas lando, sed… », sed oni povas ankaŭ Mon jardin ce n’est pas un jardin, c’est la plaine kompreni, ke la aliaj trajtoj estas pli gravaj ol tiu Mon chemin ce n’est pas un chemin, c’est la neige Mon pays ce n’est pas un pays, c’est l’hiver pri la reĝimo de la teritorio. Mon pays ce n’est pas un pays, c’est l’envers La kanto iĝas grava deklaro : kanto egalas al viva D’un pays qui n’était ni pays ni patrie Ma chanson ce n’est pas une chanson, c’est ma vie mesaĝo. C’est pour toi que je veux posséder mes hivers Ĝi estas la plej naciisma el la tri kantoj, sed Laŭtekste, la kanto havas diversajn interesajn Vigneault ĉiam neis, ke lia intenco estis komponi trajtojn : kebekian himnon. La malvarmo kaj la vintro, ĉiea en la kanto, eble Le plat pays (La plata lando) (1962) kiel simbolo de kultura izoleco (« granda lando soleca »), kune kun pejzaĝaj aludoj. Vento : « la blanka ceremonio, en kiu neĝo kaj vento geedziĝas », « mia lando estas neĝblovado ». Malvarmo : « froidure » (malnova vorto, ankaŭ loka). Glacio : « inter miaj kvar muroj el glacio ». Neĝo : « la blanka ceremonio, en kiu neĝo kaj vento geedziĝas ». Ebenaĵo : « mia ĝardeno ne estas ĝardeno sed ebenaĵo ». Gastamo : « al la invitĉambro oni venos el aliaj Vi, kara leganto, probable bone konas tiun ĉi sezonoj », « mi krias al ĉiuj homoj de la tero : mia kanton kaj ties interpretiston. Do mi ne tro

52 parolos pri Jacques Brel, sed ja pri lia vivo, se ĝi ad libitum, staccato…), estas pluraj versoj, sed la gravas por analizi la kanton. Oni povas demandi tendenco estas tiu. La akordo Mi maĵora estas sin, kiu estas tiu ebena lando. Jacques Brel ofte septakorda, sed en la transskribo, kiun mi naskiĝis tuj apud Bruselo, vivis multajn jarojn en trovis, ne estas tia. La fingroj plektras rapide la Parizo, kaj pro pulma kancero finis sian karieron kordojn. En la dua strofo aperas stranga sono, kiu relative juna, kaj travivis siajn lastajn jarojn en la povus esti klavaro, aŭ eĉ teremino. En la lasta Markizinsuloj, kie li ripozas. Brel estis franclingva strofo violonoj eniras kaj akompanas la voĉon per bruselano. Le plat pays estas unu el liaj malmultaj multa sento. La voĉo finas kontentiga, post iom da kantoj, kiujn li kantis ankaŭ en la flandra : « Mijn suferado. La teremino finas. vlakke land ». Kelkaj diras, ke la kanto aludas La kanto elvokas la pejzaĝon de la Flandrion. Mi ne tute konsentas : estas multaj okcidentflandraj prauloj de sia aŭtoro. La strofoj referencoj, kiuj estas aŭ tutbelgaj aŭ eĉ pli valonaj respondas al ĉiu geografia ĉefpunkto kaj al ĉiu ol flandraj. sezono. Ĝi estas unu el la plej poeziecaj kantoj de La kanzono estas relative mallonga : ĝi daŭras Brel. Se oni detale tralegas la tekston, oni povas 2:40. Ĝi aperis en 1962 en la albumoj Les eltiri tiujn ĉi karakterizojn : Bourgeois kaj Madeleine, depende la formatoj. La naturo de la lando, ne ĉiam facile privivebla, Verŝajne, la svisa poeto Jean Villard inspiris lin per sed ene de tiu ĉi temo estas pluraj subtemoj : sia poemo La Venoge. la Norda Maro kaj la strando : rokoj malmultaj, Nun, ni interesiĝos pri la muzika enhavo. Ĉi-kaze dunoj, potencaj tajdoj. la strofoj multe similas inter si. La skemo de ĉiu Brumoj kaj grizaj nubaj ĉieloj : « brumoj, kiuj ree strofo sekvas : kaj ree venas » ; la ĉielo estas tiel malalta, ke kanalo perdiĝis, tiel malalta, ke ĝi humiligas C, E, C, E, C, Am, Dm, G7, C, E, Am, Dm, G7, C. homojn ; ĝi estas tiel griza, ke « kanalo Tio signifas, ke ĉiu strofo havas tri partojn, kaj ke pendumiĝis », ke ĝi estas pardonenda, t.e., ĝi la dua kaj la tria samas. Do, krom per la teksto, estas ankaŭ humila. kiel distingiĝas la strofoj ? Per aldono de Ventoj : orienta, okcidenta, norda kaj suda, je la instrumentoj kaj la voĉa nuancado (rallentando, fino de ĉiu strofo. Ĉiu vento havas malsimilan

53 karakteron. La orienta rezistema, tiu okcidenta Terkulturado : « la ebenaĵo estas fumanta », ĉar volema, kzavaŭ ĝi estus homa, la norda disigema estas varme kaj oni rikoltas. kaj rompema kaj tiu suda kantema. Amuze, en la komikso Asterikso en Belgio, belga Pluvo : « vojoj de pluvo kiel nura vesperadiaŭo ». ĉefo diras : « Dans ce plat pays qui est le mien, Somero : jes ja, somero alvenas, kaj la homoj pli nous n’avons que des oppidums pour uniques ĝojiĝas : suden ni atingus Italion, landon de montagnes » — « En tiu plata lando mia, ni havas vivemo. « La filoj de novembro, kiuj revenas en nur opidumojn kiel solajn montojn ». Ĝi estas majo » : probable ili estas viroj, kiuj faris la referenco al la verso « Avec des cathédrales pour militservon dum 18 monatoj en tiu epoko. uniques montagnes » — « Kun katedraloj kiel La sento pri la lando, ĉiam ĉe la lasta verso : solaj montoj ». Aparteno : « la plata lando, kiu estas la mia ». Monotono : « La tagoj nura vojaĝo », Somos (Ni estas) (1991) « porĉiame », « la ondoj », ripetoj. Du partioj kiel du fratinoj : Frida la blonda kaj Margot — tipa flandra nomo kaj tipa franclingva nomo, simboloj de Flandrio kaj Valonio. Pejzaĝoj : Loĝantara denso : la maro estas la « lasta dezerta tereno ». Manko da montoj : « katedraloj kiel nuraj montoj », « plata lando ». Arĥitekturo : preĝejoj kaj katedraloj — « katedraloj kiel nuraj montoj », « ŝtonaj diabloj alkroĉantaj la nubojn », « nigraj sonorilturoj kiel festaj stangoj ». Rivero : Escaut en la franca, Schelde en la nederlanda — ĝi estas simbolo de unio, ĉar ĝi José Antonio Labordeta estis ĉefe kantisto-aŭtoro, trairas la tutan landon de sudo al nordo. fama en tuta Hispanio, sed kiu okupiĝis ankaŭ pri

54 politiko dum la lastaj jaroj de sia vivo. Li faris unu kiujn mi menciis, mi konsideras, ke la aragona jaron la enkondukan prelegon al la Lokaj Festoj de himno ĉiaokaze devus esti Somos (Ni estas), ĉar ĝi Zaragozo (la plej granda urbo de la regiono, la vere priskribas la regionan pejzaĝon, karakteron kvina de Hispanio). Nun la plej granda parko de la kaj vivon. Canto a la libertad estas potenca, urbo havas lian nomon, kvankam multaj plu vibriga, igas nin kanti ĝin elkore kaj laŭte, sed ĝi nomas ĝin Parque Grande (Granda Parko). La plej estas kontraŭdiktatura, pri klopodo atingi la fama kanto de Labordeta estas Canto a la libertad liberecon. (Kanto al la liberec’), kies tekston multaj Post tio, ni analizu la kanton Somos. Muzike, ĝi aragonanoj lernis parkere. Vidu, ke tiu ĉi kanto estas simpla, kaj faras progreson alten, dum la aperis en 1975, la jaro kiam la diktatoro Franco kanto antaŭeniras. La skemo estus I, I7, V, V7, I mortis, sed Somos aperis sufiĉe poste, en 1991. (du strofoj) en Do maĵora. Poste oni supreniras du Labordeta forpasis antaŭ dek jaroj. Tial, oni jam tonojn kaj atingas Mi-on, laŭ la sama skemo. La submetis proponon, kiu sugestis la adopton de tiu voĉo laŭtiĝas kaj pasiiĝas pli kaj pli, kaj ankaŭ la ĉi kanto kiel himno de Aragono. Siatempe, sono de la gitaro. Kaj fine, en la lastaj strofoj, la Labordeta ankoraŭ vivis kaj la tiamaj dekstremaj skemo tute samas, sed, ekde So, la dua politikaj partioj oponis la adopton de tiu himno. septakordo estas opcia. Do, entute, de la Tamen, dum la lastaj jaroj iĝis kutimo kanti la komenco ĝis la fino de la kanto la voĉo altiĝas kanton tuj antaŭ la komenciĝo de la lokaj festoj de kvinton. Nek la voĉa parto nek la gitara parto Zaragozo. estas postulemaj, krom pro tio, ke la kanto La nuntempa himno estas instrumenta verko fare komenciĝas de malalta noto. Cetere, Labordeta de grava loka komponisto, fama aparte pro ties havis, laŭ mi, baritonan voĉon, do ne estas facile, komponaĵoj por televidaj elsendoj. Tamen, aparte por virinoj, kanti tiel. Ju pli ili havas malmultaj homoj konas ĝin. Mi eĉ ne scias, ĉu ĝi sopranecan voĉon, des pli atingeble. Aliflanke, la havas tekston. Mi supozas, ke jes, sed neniu konas gitara ludado per la dekstra mano estas ĝin. Mi iam ludis tiun himnon en simfonia tutsimpla : per dikfingro, oni plektras ĉiujn orkestro per violonĉelo, sed tiu estus alia rakonto. kordojn sinsekve per 4/4 ritmo 1… 2, 3…, kie 1 estas duoble pli longa ol 2 kaj 3. Pro la famo de Labordeta kaj la komuna petskribo,

55 Laŭtekste, la kanto havas diversajn interesajn Espero la vorto « ni » havas kunigan sencon. trajtojn : Konkludo Homoj kiel naturo, kiuj suferas : « maljunaj arboj Ĉiuj kantoj aludas la veteron kaj la klimaton. Ili batataj de la vento, kiu vipas el la maro » (notu, elvokas krudajn sentimajn pejzaĝojn, sed kiuj ke Aragono ne havas marbordon, sed la maro malgraŭ tio povas esti amataj ; ili ellasas pasiojn : estas relative proksima) ; « softaj kiel argilo, duraj fortajn, sentajn, perfortajn, tenerajn. kiel rokarejo », kaj ripetiĝas en la lasta verso « ni estas kiel tiuj oldaj arboj… ». En Mon pays kaj Somos la ideo pri frateco La vivo pasas, homoj mortas, tradicioj perdiĝas : elstaras. Krome, ĝi estas pli implicita kaj simbola « ni perdis kunulojn, pejzaĝojn kaj esperon dum en Le plat pays. La frateco en Belgio estu inter ĝiaj nia paŝado », « ni perdis nian historion… post civitanoj, en Aragono inter luktantoj kaj malfacila batalado ». Aragono estis grava reĝlando terkulturistoj, en Kebekio pli mondskala. Ne estas dum la Mezepoko, ĉu ni povas legi interlinie, ke referencoj al amo, almenaŭ ne al amo inter du oni sentas nostalgion al tiu grandioza tempo? Laŭ homoj, escepte en Mon pays, kies lasta linio, kaj mi ne, tio pli probable rilatas al la Frankisma sekve komentinda, estas « Pro vi mi volas posedi periodo, kiam ĉio banadis en komuna imperia miajn vintrojn ». Ĉu tiu « vi » celas virinon, aŭ la ideala Hispanio. landon mem? Mi preferas la unuan solvon. La komuna rajta lukto per la paroloj, por la tero : Ĉiuj tri kanzonoj devas esti kantataj senteme kaj « ni sinkis en la vortojn la spurojn de la lipoj », priskribas ian momenton : vintron, rikoltadon, « ni luktis (…) en niaj pluvaj kampoj ». ktp. Frateca espero : « ni plantos novajn radikojn… tempoj, kiu kunportos (…) fratecon », « per la Aŭskultu futuro ni faros kanton al la espero ». Vi povas trovi ĉiujn tri kantojn per tiuj ĉi ligiloj : Ni : Ĉiu komenco de strofo enhavas la pronomon Mon pays : https://youtu.be/G551bmF4AhA « ni » : ekzemple, « ni faros », « ni estas », « ni Le plat pays : https://youtu.be/l8bQFvTRzBM perdis »… Tiu « ni » ege implicas la komunecon : Somos : https://youtu.be/qgOVPEVGtMo ni faras ĉion kune, ne individue. Ankaŭ en La

56 La 100-a Kongreso de la Sildava Esperanto-Asocio : Impresoj pri modela kongreso

Francisko Lorrain

L’auteur a participé cet été, après une longue, épuisante, mais exaltante traversée de l’Atlantique en chaloupe à rames, au 100e Congrès annuel de l’Association syldave d’espéranto. Il en est revenu — mais en voilier cette fois — ébloui et conquis. Il nous livre ici ses impressions. Lastsomere, junifine, mi havis la ŝancon (sesope ĉiuvaĉe), dum mi eluzis mian sanon ĉe la partopreni en la tutmonde alte taksata Kongreso stirilo. Ni estis do entute dek kvar, se enkalkuli — ĉi-jare la 100-a — de tiu asocio, tre aktiva en la nian Esperantan flagon. eŭropa movado. Tio estis por Malgraŭ mia terure streĉa kaj mi eksterordinara kaj ege riĉiga laciga laboro ĉe la stirilo, mi sperto. Tial mi deziras dividi trovis la kvarsemajnan vojaĝon kun vi miajn impresojn. sufiĉe agrabla. La vetero, feliĉe, Unue, ĉar mi promesis neniam estis dolĉa, varmeta, kaj miaj plu aviadili (pro la troaj bravaj remantoj tagnokte kantis forcejgasaj eligaĵoj de tiu belajn maristajn kantojn, bedaŭrinda veturrimedo), mi kompreneble en Esperanta decidis transiri la Atlantikan versio. Neforgesebla sperto ! Ni Oceanon per remboato. En la fiŝkaptis ĉiun tagon, kaj havis granda boato, evidente verda, senfinajn amikajn disputojn pri kunvojaĝis dek du fortikaj geesperantistoj, la ĝustaj Esperantaj nomoj de la kaptitaj, kaj eĉ ne entuziasmaj geamikoj de la klimato, kiuj remis kaptitaj fiŝoj. Dank’ al sunpaneletoj ni havis pli-

57 malpli fidindan satelitan aliron al Interreto kaj zorginta enmeti ian verdaĵon en sian kostumon. povis do preskaŭ ĉiutage informi pri nia pozicio La Niajn vangojn malsekigis larmoj, pro la sincera, pli Gazeton, same kiel la aliajn gravajn mondajn ol cent-jara, sindevigo de tiu tuta lando por nia Esperantajn revuojn. Afero. Reciproke la sildavajn gravulojn tre emociis Sed tio estis nur la komenco de nia vojaĝo. Pro la tradiciaj salutoj de la tutmonda esperantistaro navigada erareto, ni albordiĝis en Irlando anstataŭ al ilia lando kaj al la kongreso. Francio, sed, vidante nin, verdulojn, neantaŭvidite Sildavujo estas lando malpli granda ol Islando, kun alveni, kaj krome en verda 267 634 loĝantoj laŭ la lasta remboato, la loĝantoj de la same popolnombrado. Ĉeestis la verda Irlando varmege akceptis kongreson ducent dek kvar homoj, nin. Ni fine vendis al ili nian el preskaŭ tricent landoj boaton kaj de tie veturis, trajne aŭ (kompreneble, multaj kongresanoj per direktebla balono, ĝis Klovo, la estis civitanoj de pli ol unu lando). sildava ĉefurbo, kie ni estis La programo buntegis. Ĝi enhavis afablege akceptitaj kaj gastigitaj ĉe abundon da ĉiuspecaj artaj diversaj sildavaj familioj. spektakloj. Ne mankis prelegoj, Sekvis ege kortuŝa akcepto ĉe la debatoj, metiejoj pri interesaj kaj reĝo Muskaro la 15-a, mem internacie gravaj temoj. Ekzemple, esperantisto kaj praktikanto de la mi ĉeestis pasivekan prelegon pri remarto, kiu faris al ni multajn la historio de trikado en Sildavujo, trafajn demandojn pri nia tuta vojaĝo. Li eĉ petis en kiu ni povis mem ekzerciĝi en la sildava kunremi kun ni dum la revenvojaĝo ! Sed ni devis trikarto, uzante lanon el la t.n. « verdaj bedaŭrinde seniluziigi lin, pro la jam konkludita ŝafoj » (fakte bluecaj) de la zmilpata vendo de nia boato. antaŭmontaro. La kongreson malfermis la reĝo mem, Merkrede, kun ekskursa grupo, ni partoprenis en akompanate de sia tuta kortego en ceremoniaj la tradiciaj azenaj vetkuroj en la vilaĝo Teszniko, vestoj. Ni ege kortuŝiĝis pro tio, ke ĉiu el ili estis 90 kilometrojn de Klovo, kaj tiu sperto tiel

58 entuziasmigis nin ĉiujn, ke mi planas organizi markantaj la komencon de la sildava ŝtato en la similan vetkuradon dum la venonta montreala jaro 1275. La nombro 765 havas gravan signifon UK. en la sildava numerologio, tial ke ĝi egalas Interesis min ankaŭ lerni pri la historio de la 5 × 9 × 17. Tiuj tri primaj nombroj ĉefrolas en la sildava lingvo. Pro misteraj historiaj kaŭzoj, ĝi tre sildava pramitologio. proksimas al iu dialekto de la flandra lingvo, Iuj demandos, kiel mi povas antaŭvidi, ke la 125a malgraŭ sia slaveca aspekto kaj ofte cirila skribo. UK okazos en Klovo, dum UEA mem ankoraŭ ne Mi êc dumkongrese diligente studadis la sildavan scias pri tio ? Ĝuste tion ebligas kun precizeco per Duolingo, kun iom da certigi la sildava numerologio ! La sukceso, mi devas diri. Mi cetere tuton mi klarigos en prelego, kiun mi daŭre studas ĝin kaj planas preparas por la 125-a. venontjare fondi asocion de Tiu 100-a sildava kongreso estis por ŝatantoj de tiu lingvo, kun multaj el la partoprenantoj vivŝanĝa biblioteko de sildava literaturo. sperto. Tiom da lernado, tiom da Jam la sildava ministro pri emocioj, tiom da malkovroj ! Fakte edukado promesis sendi al mi preskaŭ la duono de nia montreala kolekton de la plej gravaj skipo decidis resti en Sildavujo pro ĉefverkoj de tiu literaturo. renkontitaj tie vivpartneroj. Post la Intertempe mi komencis solena malfermo, la adiaŭoj estis esperantigi la plej grandan korŝiraj. Ĉiuj el la skipanoj, kiuj ne ĉefverkon de la sildava literaturo, la 14a-jarcentan restis tie, promesis denove traremadi la dek-mil-versan epopeon, La Kanton de Otokaro. Atlantikon venontjare por ĉeesti la 101-an Mi jam tradukis ĝiajn kvin unuajn versojn kaj Sildavan Kongreson, okazontan de la 20-a ĝis la planas grandiozan, tuttagan muzikan spektaklon 27a de junio 2020. (Notu, preterpase, ke 20 = pri ĝi, kiun mi intencas organizi por la 125a UK en 2 × 2 × 5 kaj 27 = 3 × 3 × 3, kaj ke krome 2020 = 2040, kiu okazos ĝuste en Klovo, koincide kun la 2 × 2 × 5 × 101 !!!) 765a datreveno de la zileherumaj okazaĵoj, Resume pri la Sildava Kongreso : impresa,

59 rekomendinda — kaj imitinda ! terure enuas en siaj palacoj. Imitcele, mi sugestas, ke ni invitu Fine nia dekkvaropo (se enkalkuli reĝinon Elizabeto la 2-a malfermi la flagon), minus kvin (inter kiuj la venontjaran montrealan UK- ne estis la flago), reveturis al on. Tio aldonos multe da prestiĝo Montrealo per velŝipo. Strange, al nia komunumo. Mi eĉ dumveture, neniuj plendis, ke proponas inviti ŝin partopreni en mankas al ili remilon (aŭ stirilon) la tuta UK ! Mi certas, ke ŝi tuj en la mano ! Ĉe nia alveno en la akceptos la inviton, ĉar ĝuste nun montreala haveno, ni estis feste nenio okazas en Britujo — la kaj flore bonvenigitaj de la centoj sildava ambasadoro en tiu lando, da tiuurbaj esperantistoj, kiuj de kiun mi renkontis en Klovo, monatoj sekvis nian transoceanan konfidis al mi, ke ŝi nuntempe odiseadon. Montrealo-2022 : venu eĉ pli multnombre al Montrealo—Kebekio, Kanado, Ameriko !

Via, Montreala LKK

60 Kial varmiĝas la klimato ? Vidpunkto de fiziko-kemiisto1

Werner Fuß (Garching ĉe Munkeno, Germanujo) kunlabore kun Francisko Lorrain (Montrealo, Kanado) Multaj homoj havas la impreson, ke la scienco pri la marfluegojn kaj klimatojn. Ankaŭ periodoj de klimato estas ege komplika afero, baziĝanta nur kontinentvasta vulkanismo forte influis la sur ampleksegaj kalkuloj fareblaj nur de t.n. klimaton, pro la grandegaj kvantoj da eligita superkomputiloj. Plurrilate tio ĝustas. Tamen la polvo, kiu povis dum jaroj resti en la aero kaj tiel klimatvarmiga efiko de la forcejaj gasoj ĉeestaj en parte bloki la sunradiadon. Same povas okazi post la atmosfero estas baze relative simpla fenomeno, la falo de granda meteoroido, interalie pro la deduktebla el bone konataj fizikaj leĝoj, per ne tre sekvaj grandskalaj brulegoj poluantaj la komplikaj kalkuloj. Tion ni vidos en ĉi tiu artikolo, atmosferon. kiun ni skribis por tiuj, kiujn la klimata demando La glaciepokoj de la pasinta miliono da jaroj rilatas aparte zorgigas, kaj kiuj volas pli detale kompreni, al diversaj astronomiaj fenomenoj. Tion unue kial la klimatoscienco konkludas, ke homa montris la astronomo kaj klimatosciencisto aktivado estas la ĉefa kaŭzo de la nuna Milutin Milanković (1879–1958). Ekzemple, klimatvarmiĝo. ŝanĝoj en la discentreco de la tera orbito, en la Pasintaj klimatŝanĝiĝoj kliniĝo de la terakso, ktp, laŭ t.n. Milanković- Dum la pasintaj geologiaj eraoj, la tera klimato cikloj, notinde influas la klimaton. Same ŝanĝoj en plurfoje forte ŝanĝiĝis. Tion kaŭzis diversaj naturaj la suna aktiveco. fenomenoj. Ekzemple, laŭlonge de la jarmilionoj Ĉu faktoj aŭ nur kredo ? la kontinentoj drivas, kio ŝanĝas la distribuon de Pri la kaŭzoj de la nun observata klimatvarmiĝo teroj kaj maroj sur la terglobo, kio siavice ŝanĝas ekzistas multaj supraĵaj opinioj. Ĉiu estas libera,

61 kredi faktojn aŭ ne. Tamen ekzameneblaj faktoj Ajna lumo (ĉu el la suno, el fajro, ktp) konsistas el estas sur malsama nivelo ol nura kredo. La fizikaj elektromagnetaj ondoj, parte videblaj per la leĝoj, kiuj regas la klimaton, estas la samaj kiel tiuj homa okulo, parte nevideblaj. Ekzemple, la regantaj la konstruadon de pontoj, nubskrapuloj infraruĝa kaj ultraviola lumoj estas al ni kaj komputiloj. Se ĝenerale oni ne timas transiri nevideblaj, kvankam iuj bestoj perceptas parton ponton aŭ supreniri en pluretaĝa konstruaĵo, se de ili. Ankaŭ la radio-ondoj estas lumo, same oni ĉiutage uzas komputilon, kial tiam oni ne fidu nevidebla al ni. Tiujn nevideblajn ondojn ni je la klimatoscienco ? Povas esti, ke ĝiaj konkludoj kapablas tamen percepti kaj mezuri, uzante surprizas iujn, eĉ multajn. specialajn aparatojn — Sed scienco abundas je antenojn, kameraojn, surprizaj konkludoj ! ktp, laŭ la speco de Interago inter materio ondo. kaj lumo Jen kvar bazaj Por pli bone kompreni, fenomenoj rilatantaj al kio influas la tersurfacan la interago inter temperaturon, necesas materio kaj lumo. unue iom scii pri kelkaj 1. Ĉiu korpo konsistas bazaj fizikaj fenomenoj. el atomoj aŭ Eble vi jam bone konas molekuloj, senĉese iujn el ili, sed eble ne moviĝantaj kaj ĉiujn. Pacience tralegu ĉi koliziantaj. Ju pli alta la tiun sekcion ; via Bildo 1. Tersurfaca temperaturo kaj ricevata temperaturo de korpo, pacienco poste suna energio inter 1880 kaj 2019 (vidu detalan des pli rapida tiu rekompenciĝos ! priskribon fine de la artikolo). interna moviĝo. La tersurfaco ricevas Inverse, ju pli rapida la energion praktike nur de interna moviĝo (pro la suno. Kompare, la varmo fluanta el la interno ajna kaŭzo), des pli alta ĝia temperaturo. de la tero estas nur 0,03 % de ĝi.

62 2. Alia grava fenomeno, plej ordinara afero por ni intensa tiu elradiata lumo. Krome la lumaj ondo- ĉiuj, estas, ke, kiam ajna lumo trafas korpon, longoj elradiataj de la korpo estas inverse parto de tiu lumo povas trairi la korpon (kiel ĉe proporciaj al ĝia temperaturo : dum la suno kaj vitro, akvo aŭ aero), parto povas esti sorbata de ardantaj korpoj elsendas videblan radiadon, ĝi, kaj parto povas rekte reflektiĝi al la ekstero de korpoj je ordinaraj surteraj temperaturoj elradias la korpo. La proporcioj de tiuj tri partoj multe infraruĝon (percepteblan per specialaj kameraoj varias, laŭ la konsistoj de la korpo kaj de la lumo aŭ vidigiloj). Kompreneble, ĉar energio estas trafanta ĝin. konservata, tiam la korpo mem perdas tiom da 3. Kio okazas, kiam lumo sorbiĝas en korpo ? Ĉiu energio, kiom ĝi elradias. lumo portas energion. Kiam parto de la lumo Tersurfaca temperaturo trafanta korpon estas sorbata de ĝi, la energio de Se ne estus klimatefikaj gasoj en la atmosfero, la la sorbata lumo estas transformata en aliajn tersupraĵo havus −18 °C (celsiajn gradojn). Tiu formojn de energio : plej ofte en varmoenergion nombro rezultas el la ekvilibro inter la alradiado (la korpo varmiĝas), sed foje ankaŭ en elektran aŭ de la suno kaj la temperaturdependa infraruĝa kemian energion. Kiam la suna lumo frapas la elradiado de la tero. Tio estas simpla kalkulo, se tersurfacon, la sorbata parto praktike tute uzi la radiadoleĝon de Stefan-Boltzmann2, la transformiĝas en varmoenergion. Ekzemple, la precize mezuratan sunan alradiadon nunan sablo de plaĝo en suna vetero konsiderinde pli (1367 W/m2, t.e. 1367 vatoj en ĉiu kvadrata varmas, ol dum nuba vetero. metro3) kaj la albedon (t.e. reflektipovon aŭ 4. Ni ĵus vidis, ke ene de ĉiu korpo ĝiaj atomoj kaj « blankecon ») de la tero, mezuratan de satelitoj. molekuloj senĉese skuiĝas (des pli intense, ju pli De satelitoj oni mezuras la teran albedon je 30 %, alta ĝia temperaturo). Ofte okazas, ke, ene de kio signifas, ke 30 % de la tuta suna lumo tuŝanta skuata atomo aŭ molekulo el iu speco, la diversaj la teron reflektiĝas al la spaco, interalie pro nuboj, elektraj ŝargoj komponantaj ĝin ankaŭ moviĝas akvo, neĝo, glacio, ktp — sed fakte ĉio surtere unuj relative al la aliaj. Tiaj ŝargoj tiam elradias reflektas pli-malpli grandan parton de la suna elektromagnetajn ondojn (videblajn aŭ ne), t.e. lumo. Do 70 % de la suna lumo estas sorbata de la lumon. Ju pli alta la korpa temperaturo, des pli tersurfaco. La atmosfero mem sorbas

63 neglekteblan parton de la suna lumo. eskapi al la kosmo nur de altaj tavoloj de la Ekvilibro inter alradiado kaj elradiado neeviteble troposfero, kie la aerdenseco estas jam sufiĉe realiĝas, ĉar, malgranda. Sed tiuj maldensaj tavoloj malvarmas kaj tial radias nur malforte. (La troposfero estas la A. se iam ajn eliras de la tera sistemo iom parto de la tera atmosfero inter tersurfaco kaj malpli da energio, ol eniras, la tero kaj alteco de ĉirkaŭ 8–15 kilometroj, en kiu atmosfero plivarmiĝas, tiel ke ili denove koncentriĝas ĉirkaŭ 90 % de la atmosfera maso. elradias pli (pro punkto En ĝi por la 4 ĉi-supre), ĝis kiam la energitransporto regas la radiada ekvilibro estas konvekcio, ne la radiado : denove atingata. varma aero leviĝas, B. Kaj, se iam ajn elirus ekspansias pro la iom pli, ol eniras, la tero malkreskanta premo kaj tial kaj atmosfero malvarmiĝas je 6,5 °C ĉiun malvarmiĝus kaj sekve kilometron de alteco. Tiu elradius malpli (denove malvarmiĝo kun alteco estas pro punkto 4), kio same bone sciata, speciale de realproksimigus al aviadilistoj.) ekvilibro. Pro la reduktita elradiado Tiel nepre atingiĝas Bildo 2. Vidu la priskribon fine de la artikolo. de la malvarma alta tavolo stabila radiada la suno plivarmigas la ekvilibro. tersurfacon, kaj ĉi tiu La klimatefikaj gasoj, aŭ forcejaj gasoj (kiel oni varmigas la atmosferon, ĝis kiam la elradiado ofte nomas ilin), estas atmosferaj gasoj, kiuj sufiĉos por restarigo de la ekvilibro, kompreneble sorbas iujn ondolongojn de la infraruĝa lumo kun tersurfaca temperaturo pli alta ol −18 °C. elradiata de la tersurfaco. Tial tiuj ondolongoj Evidente tiu estas la procezo A ĵus priskribita. Kaj plejparte ne povas eliri tra la atmosfero. Ili povas tio estas la forceja efiko de la klimatogasoj. (Notu, ke en la vitraj aŭ plastaj forcejoj oni observas

64 malsaman fenomenon : la ejo varmiĝas ĉefe pro (precipe N2O), fluoro-kloro-hidrokarbonoj tio, ke la vitro aŭ plasto malebligas konvekcion de (ankoraŭ ne malaperintaj gasoj el malnovaj la ena aero al la ekstero.) malvarmigmaŝinoj, kiel fridujoj kaj klimatiziloj), Por kalkuloj oni uzas la precize konatajn spektrojn ozono (en la troposfero) kaj aliaj – la valoroj povas de la forcejaj gasoj kaj iliajn nunajn simple esti adiciataj. koncentritecojn, el kiuj sekvas la altecoj de libera Akvovaporo (gasforma H2O, do ne nuboj, elradiado de ĉiu ondolongo ; de la altecoj estas konsistantaj plejparte el tre malgrandaj gutetoj da sciataj la temperaturoj kaj la radiadintensoj. Oni akvo) estas la plej efika klimatogaso. Ĝia kalkulas mezuman tersurfacan temperaturon de koncentriteco (vaporpremo) ne estas libera +15 °C. Tiu valoro kongruas kun la nun mezurata. variablo, sed dependas nur de la temperaturo, Tia kalkulo de la forceja efiko estas ankoraŭ per simpla funkcio. Tial ĝi bezonas iom alian simpla, kvankam komputilo estas bezonata. traktadon. Ĝi agas kiel plifortigilo de la aliaj Radiada pelforto forcejgasoj. Por eviti ripeton de tiaj kalkuloj ĉe malgrandaj Pli ampleksaj kalkuloj ŝanĝoj de forcejgasenhavoj, klimatologoj proponis La supre menciitaj kalkuloj, ĉiuj koncernantaj la por ĉiuj gasoj simplajn proksimumajn funkciojn, ekvilibron, povas esti plifajnigataj, se konsideri dependantajn de la koncentritecoj. Tiuj funkcioj ankaŭ la influon de nuboj kaj de aliiĝo de la permesas kalkuli por ĉiu gaso ĝian radiadan albedo, la lokan variadon de temperaturoj kaj pelforton (vidu Vikipedion sub forçage radiatif, aliajn. La klimatologoj volas kalkuli ankaŭ la france, aŭ radiative forcing, angle). Ĉi-lasta tempan evoluon ; ekzemple, ĉe aera varmiĝo, rezultas el la spektro de la gaso kaj la glacio degelas nur kun prokrastiĝo. Ĉio tio altecodependo de la troposfera temperaturo, postulas multe pli grandan penon kaj eĉ necesigas ambaŭ bone konataj. Por CO2 kun la nuna superkomputilojn. Eble multaj homoj sentas, ke koncentriteco kompare kun la t.n. antaŭindustria tiaj ampleksaj kalkuladoj estas netravideblaj kaj epoko (1850–1900) oni ricevas 2,04 W/m2, kvazaŭ pro tio dubas. Feliĉe por nia diskuto ni ne bezonas la sunradiado estus kreskinta je tiu valoro. Por la tiajn detalojn. Ni povas limigi nin al ekvilibroj. aliaj gasoj – metano (CH4), nitrogenoksidoj

65 Homaj eligaĵoj marĉoj kaj la degelantaj Kio pruvas, ke la nun observata ĉiamfrostaj grundoj en la ekstremnordo. pliiĝo de CO2 en la atmosfero devenas de homa agado ? Ni Ĉe estonta varmiĝo, grandaj havas sufiĉe precizajn kvantoj da metano povus esti informojn pri la bruligado de eligataj de tiuj degelantaj fosiliaj materialoj tutmonde. grundoj. Se tio okazus Tiuj donitaĵoj kongruas kun la grandskale, la varmiĝo mezurata kreskado de la CO2- plirapidiĝus dramece kaj koncentriteco, se oni neinversigeble. Ni nur esperu, konsideras, ke nur duono de la ke tio okazos nur eligata CO2 estas rapide ligata malgrandkvante tiel longe, dum en plantoj kaj oceanoj. La ni sukcesos teni la varmiĝon sub originon de la plimultiĝo de CO2 2 °C (ekde la antaŭindustria indikas ankaŭ la proporcio de la epoko). Ĝis nun la observata izotopoj 13C kaj 12C : tiu varmiĝo proksimas al 1,1 °C proporcio estas iom pli (Bildo 2, nigra kurbo). malgranda en fosiliaj brulaĵoj. La aliaj klimatogasoj praktike ne Fakte ĝi malkreskas en la ĉeestis antaŭ la industria atmosfero kongrue kun la pliiĝo tempo. Ne ekzistas natura fonto de homeligata CO2 . de kloro-fluoro-hidrokarbonoj. La forcejgaso metano (CH4) nun Marŝo por klimato kun Greta Dinitrogenoksido (N2O) venas originas ĉefe de agrikulturo, de Thunberg (Montrealo, 2019). de ne-zorgema sterkado kaj karbominejoj, de likoj ĉe sekva mikroba aktiveco. gasminado, kaj de putrado de Komparo kun antaŭaj epokoj organikaj materialoj, ekzemple en rubaĵejoj. Sed ekzistas ankaŭ naturaj fontoj de metano : la La priklimataj antaŭdiroj ne dependas de iuj korelacioj, sed baziĝas sur kalkuloj kaj fizikaj leĝoj.

66 Tamen por kontrolo kaj plifajnigo oni ekzamenas konfirmis multaj aliaj studoj tuj post 1999, kaj la kalkulojn precipe per komparo de pasintaj aparte en la lastaj jaroj, kun bona statistika temperaturoj kaj atmosferaj koncentritecoj de signifo. CO2 , deriveblaj ekzemple de t.n. glaci-borkernoj Tiu varmiĝo cetere pli kaj pli sentiĝas: ĉie glaĉeroj (boritaj el glaĉeroj ĝis kiel eble plej granda kaj mara glacio pli kaj pli fandiĝas, kaj, kiel profundo). Jam en la 1980aj jaroj oni povis atendate ĉe varmiĝo, plioftiĝas pli ekstremaj reprodukti pli kaj pli bone ĉiujn detalojn de la veterkondiĉoj (varmegaj epizodoj, inundoj, temperaturhistorio de la lastaj 100 000 jaroj. uraganoj, ciklonoj). Intertempe oni sukcesis tion fari ĝis antaŭ 800 000 jaroj kaj – malpli precize – ĝis multaj En Bildo 1, la ruĝaj kurboj kaj skalo montras la milionoj da jaroj. Pri tio vidu en Interreto sub evoluon de la mezuma tersurfaca temperaturo paleoklimatologio (france, paléoclimatologie, mezurita inter 1880 kaj 2019. La nuna varmiĝo angle, paleoclimatology). estas evidenta. La dika kurbo ruĝa, tiu de la 11- jaraj mezumoj, montras mezuritan Nuntempa varmiĝo temperaturaltiĝon de preskaŭ 1 °C inter 1885 kaj La antaŭdiro ĉirkaŭ 1985 estis, ke nur post ĉirkaŭ 2014, t.e. inter la unua kaj lasta 11-jaraj mezumoj. dudek jaroj, konstatebla varmiĝo elmergiĝos el la Bildo 2 montras, ke la tuta temperaturaltiĝo ekde kutima temperaturfluktuado de jaro al jaro (vidu la t.n. « antaŭindustria epoko » (1850–19004) nun ekzemple la artikolon de Werner Fuß en Monato proksimas al 1,1 °C (vidu la nigran kurbon). 1988/03, p. 19). Antaŭ 1850, laŭ donitaĵoj el glaci-borkernoj, la Multaj homoj preferis atendi, ĝis la varmiĝo koncentriteco de CO2 estis kvazaŭ konstanta dum mezureblos. Sed jam en 1999 Michael Mann kaj la lastaj dek mil jaroj (t.e. ekde la fino de la lasta kunlaborantoj publikigis studon de la glaciepoko). temperaturhistorio de la lastaj du jarmiloj. En ĝi ili Homkaŭzita varmiĝo konstatis unuan indikon de mezurebla nuntempa varmiĝo, kvankam kun limigita statistika signifo. Se reveni al Bildo 1, la flavaj kurboj en ĝi montras Multe kritikata estis tiu limigita certeco, sed ankaŭ la evoluon de la suna energio ricevata de la tero. Mann substrekis ĝin. Poste la konkludon de Mann Tiu ricevata energio povas varii pro la diversaj

67 naturaj kaŭzoj, astronomiaj aŭ aliaj, menciitaj Organizitaj neistoj komence, kaj ankaŭ pro ŝanĝiĝanta suna aktiveco. Precipe en Usono estas kelkaj riĉaj privataj Ĉi-lasta tre malgrande varias, laŭ pli-malpli 11- fondaĵoj (Heartland Institute, CO2 Coalition, jaraj cikloj. Ekde la 1950-aj jaroj la 11-jaraj CFACT kaj aliaj), kiuj propagandas neadon de la mezumoj de la sunenergio (dika kurbo flava) eĉ homkaŭzata klimatovarmiĝo. Ili estas financataj tendencas malgrandiĝi. de multmiliarduloj kiel la fratoj Koch aŭ la familio Kontraste, ekde tiuj samaj kvindekaj jaroj, la Mercer, kaj de interesata industrio. Tiu industrio tutteraj temperaturoj klare altiĝis. Evidente la malakceptas ŝtatan reguladon per malkreskanta ricevata sunernergio ne povas kaŭzi klimatoprotektaj leĝoj. la observatan varmiĝon. La organizitaj neistoj unue kontestis la atendatan Ĉu aliaj naturaj kaŭzoj povus esti altigintaj la varmiĝon, poste neis, ke ĝi estas homkaŭzata, kaj tutteran temperaturon, interalie vulkana ĉiuokaze ke ĝi havos rimarkeblajn konsekvencojn. aktivado ? Tion malpravigas Bildo 2, kiu montras, Ili dissemas falsajn informojn, inventas ke la altiĝa tendenco de temperaturoj rilatas ĉefe malkonsentojn inter klimatologoj, diras, ke tiuj ne al homa aktivado, ne al naturaj kaŭzoj. laboras zorgeme, aŭ ili ripetas delonge refutitajn Fidindajn kaj detalajn informojn pri la klimata argumentojn. La propagandistoj ne estas demando, kolektitajn kaj daŭre kolektatajn de klimatologoj, ofte ne sciencistoj, kaj multaj estas grandegaj skipoj de sciencistoj, vi trovos plurloke : advokatoj aŭ politikistoj. En Usono ili havis kaj en la diverslingvaj Vikipedioj, en la bonega havas grandan influon speciale je la Respublikana priklimata retejo de la usona NASA (atentu, ke ĝi Partio kaj ĝiaj registaroj (Reagan, Bush, Trump) kaj ofte uzas farenhejtajn gradojn, ne celsiajn), kaj en je la dekstrismaj komunikiloj. Ili konfuzas multajn la retejo de la UN-a IPCC (angle, laikojn en la publiko. En Eŭropo ilia influo estas « Intergovernmental Panel on Climate Change » ; malpli granda, sed ĝi kreskas. france, GIEC, t.e. « Groupe d’experts Baze, relative simpla afero intergouvernemental sur l’évolution du climat » ; Por ke oni ne konfuziĝu, mi ripetas, ke, baze, la Esperante, Interregistara spertularo pri klimata nuntempa forceja efiko ne estas kompleksa afero. ŝanĝiĝo).

68 Se ni preterlasas detalojn, speciale la rapidecon atente, kiel rilate la tutmondan epidemion de la de la evoluo, se ni preterlasas kurbojn kiel la malsano COVID-19. La faktoj pri la klimatovarmiĝo koloraj kurboj en Bildo 2 (kiuj rezultas el estas multe pli certaj ! ampleksaj kalkuloj), ĝi baziĝas sur konataj fizikaj leĝoj, simpla matematiko kaj bone konataj donitaĵoj. Se ne estus forcejaj gasoj en la Pri la bildoj : atmosfero, la tersupraĵo havus mezume –18 °C. Se Bildo 1. Tersurfaca temperaturo kaj ricevata suna oni aldonas 300 miliononojn (ppm) da CO2 , ĝi energio inter 1880 kaj 2019 varmiĝas al +14 °C, t.e. al la mezuma La grafikaĵo (Bildo 1, kelkajn paĝojn ĉi-supre) temperaturo, kiun ni havis antaŭ kelkaj jardekoj. komparas, ekde 1880, la ŝanĝojn en la mezuma La kalkuladoj estas nekompleksaj kaj uzas nur tersurfaca temperaturo (ruĝaj kurboj kaj skalo) kaj establitajn donitaĵojn. Kial ne akcepti, ke plua la suna energio ricevata de la tero (flavaj kurboj aldonado de CO2 , ekzemple ĝis 400 miliononoj, kaj skalo) en vatoj en kvadrata metro. kaj de pliaj klimatogasoj altigas la temperaturon pli, kiel matematike atendate ? Kaj kial anstataŭigi La maldikaj kurboj montras la jarajn valorojn, dum laŭkvante konfirmitan kaŭzon de la varmiĝo per iu la dikaj montras la sinsekvajn 11-jarajn nekonata alia efiko ? mezumojn. Ĉi-lastajn mezumojn oni uzis por redukti la « bruon » de ĉiujaraj ŝanĝoj, por pli Nun ni agu ! klare montri la pli grandskalajn tendencojn. Oni La juna aktivulino Greta Thunberg senĉese elektis 11-jarajn mezumojn tial, ke la suna ripetas, ke de jardekoj la sciencistoj avertadas nin aktiveco havas naturan pli-malpli 11-jaran ciklon. pri la danĝero. Ŝi prave insistas, ke ni ne perdu Fontoj : NASA/JPL-Caltech (la usonaj National plian tempon, vidante, ke nia CO2-buĝeto Aeronautics and Space Administration, Jet elĉerpiĝos post nur naŭ jaroj. Kiel ŝi foje kaj refoje Propulsion Laboratory kaj California Institute of pledas, ni aŭskultu la sciencistojn, kiuj ne nur Technology) antaŭdiras, sed ankaŭ proponas rimedojn ! Noto : en la supra ruĝa skalo la nula Estus dezirinde, ke rilate klimatoproblemojn temperaturvario (0.0C) respondas, arbitre, al la politikistoj kaj publiko aŭskultu la sciencistojn tiel unua 11-jara mezumo tie montrata, tiu de 1885.

69 (El retejo de la usona NASA) oni adicias la naturajn variojn (verda kurbo) kaj la Bildo 2. Varioj de la tersurfaca temperaturo ekde homkaŭzitajn (ruĝa kurbo), tio nur aldonas la t.n. « antaŭindustria epoko »* varieblon al la ruĝa kurbo, sen ŝanĝi la ĝeneralan tendencon. La nigra kurbo (Bildo 2 kelkajn paĝojn ĉi-supre) (La precizajn fontojn de la montras la observatajn supraj informoj oni trovos en tutterajn mezumajn la angla Vikipedio, ĉe Global variojn de la tersurfaca warming.) temperaturo. (NASA) * La t.n. « antaŭindustria La sambilda verda kurbo epoko » estis difinita de IPCC montras la variojn nur el kiel la jaroj 1850–1900. IPCC naturaj kaŭzoj. (El la estas la UN-a raporto de la U.S. Global « Intergovernmental Panel Change Research Program on Climate Change ». France – USGCRP – en 2017) ĝi nomiĝas GIEC, t.e. « Groupe d’experts La sambilda ruĝa kurbo intergouvernemental sur montras la variojn l’évolution du climat ». La atribueblajn nur al homa Esperanta traduko sugestata aktiveco, t.e. ĉefe al de Vikipedio estas homeligataj forcejaj gasoj « Interregistara spertularo kaj alia homa poluado. (El pri klimata ŝanĝiĝo ». Kiu la sama raporto) estas la mezuma La ĉefa kaŭzo de la altiĝo antaŭindustria de temperaturo dum la temperaturo ? Strange, industria epoko montriĝas Greta Thunberg renkontiĝis kun la malfacilas doni precizan esti homa aktiveco. Kiam urbestrino de Montrealo kaj eĉ ricevis la respondon al tiu demando. simbolan ŝlosilon al la urbo.

70 Apenaŭ pli direblas, ol ke tiu temperaturo multaj aspektoj, kaj eĉ kelkaj bazaj principoj, proksimas al 14 °C. Tio povas surprizi, sed povus elvoki pli ĝeneralan interesiĝon, Francisko montriĝas, ke la mezuma tuttera vario de iu jaro A Lorrain — kunlabore kun Werner Fuß — adaptis la al iu jaro B multe pli precize kalkuleblas ol la artikolon tiurilate por la legantoj de la revuo La unuopaj mezumaj absolutaj temperaturoj de Riverego. Werner Fuß estis dum multaj jaroj ambaŭ jaroj. Kial ? Se, ekzemple, en iu malgranda esploristo en la Instituto Max Planck pri montara regiono ekzistas temperaturmezura Kvantumoptiko en Garching ĉe Munkeno, sed stacio en iu valo kaj alia sur najbara altaĵo, la delonge aktive interesiĝas pri la klimato. Vidu liajn mezaj jaraj temperaturoj en ambaŭ lokoj povas antaŭajn artikolojn en Monato : 1988/3 p. 19, esti sufiĉe malsamaj. Malfacilas kalkuli ian mezan 2011/3 p. 20, 2011/4 p. 17. Franca traduko de ĉi temperaturon por tiu regiono dum la koncerna tiu artikolo de La Riverego publikiĝis en Acfas jaro, ĉar oni mezuris la temperaturon nur en du Magazine (2020-10-13). lokoj, ne en multaj. Sed, se jaro B estis ĝenerale 2 Laŭ tiu leĝo, forme tre simpla, la elradiata pli varma ol jaro A en la vala stacio, ĝi montriĝos energio estas proporcia al la kvara potenco de la plej ofte pli varma ankaŭ en la altaĵa stacio, kaj la 4 temperaturo : E = kT , kie T estas la temperaturo temperaturaltiĝoj (de jaro A al jaro B) en la valo laŭ la kelvina skalo. kaj altaĵo estos multe pli proksimaj, ol estas iliaj 3 Pli precize, en ĉiu kvadrata metro orta al la absolutaj temperaturoj en ajna jaro. Tial la direkto de la suno, same distance de la suno ol nia mezuma tutteravario inter la jaroj A kaj B notinde planedo. Temas pri sufiĉe granda energifluo, pli precizas, ol unuopa mezuma tuttera absoluta sufiĉa por senĉese lumigi pli ol 13 cent-vatajn temperaturo, ĉu en jaro A, ĉu en B. Vidu pliajn lampojn en ĉiu kvadrata metro ! Tamen direndas informojn pri tio ĉi tie. ĉi tie, ke la luma energio elradiata de tiuj lampoj Notoj : estus multe malpli granda ol tiu alvenanta de la 1 Antaŭa versio de tiu artikolo, verkita de Werner suno — ĉar nur malgranda parto de la energio Fuß sola, aperis en Monato (2020/2, pp. 18–20), konsumata de tia lampo transformiĝas al lumo ! sub la titolo “La amikoj pravas, ne la klimat- 4 La « antaŭindustria epoko », laŭ la difino de skeptikulo”, kiel respondo al antaŭa artikolo IPCC, ampleksas la jarojn 1850–1900. verkita de klimat-skeptikulo. Sed, pro tio, ke

71 Traduko de la Urantia Libro al Esperanto Marteno Benoit

Mi estas parto de tri-kontinenta skipo, kiu de E@I, kaj aktivas kiel redaktanto en la Vikipedio komencis la sufiĉe ampleksan taskon traduki kaj en Esperanto ; Anna Lobo de Carvalho el Brazilo, revizii la Urantian Libron de la angla al Esperanto. kiu jam tradukis la 10 unuajn ĉapitrojn de la libro ; La Urantia Libro estas 2097-paĝa, kaj enhavas kaj mi, Marteno Benoit el Kanado, kiu mem kompleksajn konceptojn pri spirito, tradukis unu ĉapitron de la libro, filozofio kaj religio. Ni unue renkontiĝis ekkreis terminaron pri neologismoj rete en fino de majo por komenci akordiĝi de la Urantia Libro, kaj konas pri la traduko de 1330 vortoj kaj Esperanton kaj la Urantian Libron de konceptoj, el kiuj pluraj ekzistas nur en la preskaŭ 20 jaroj. libro mem. La Urantia Libro unue eldoniĝis en La Urantia Libro fakte jam estis tute 1955 de anonima aŭtoro, kaj estis tradukita de JeanMarie Chaise al tradukita en 23 lingvojn, inkluzive Esperanto komence de la 2000-aj jaroj, de la japana, korea, hebrea, rusa kaj sed li subite mortis. Jean Annet, iama indonezia lingvoj. La libro estis prezidanto de la Belga Franclingva Urantia verkita kvazaŭ rekte prezentita de Asocio dum pli ol 15 jaroj, decidis repreni pluraj ĉielaj estuloj mandatitaj doni la taskon revizii la tradukon de s-ro Chaise. Li religian revelacion al la loĝantaro de la Tero. Estas trovis aliajn homojn pretajn helpi pri tiu projekto. tre malfacile kontentige resumi la enhavon de la Estas Lucas Perier, vicprezidanto de la Urantia libro, ĉar ĝi entenas multajn buntajn konceptojn, Asocio de Francio, kiu jam tradukis 20 ĉapitrojn kiuj estas profundaj kaj malfacile klarigeblaj. Ĝi de la libro ; Yves Nevelsteen, iama prezidanto de interalie klarigas la fizikan kaj spiritan strukturon la Flandra Esperantista Junulara Asocio, iniciatis la de la tuta universo, la naturon de Dio kaj la Komputekon, prikomputila terminokolekto kadre Triunuo, kaj la buntajn klasojn de diversspecaj

72 anĝeloj kaj spiritoj, la historion kaj evoluon de nia kredi je ĝi, kvazaŭ mi saltus kun elasta ŝnuro, kaj planedo, kaj la vivon kaj instruon de Jesuo. Ĝi mi ne bedaŭras ĝis nun ! asertas, ke ekzistas miliardoj da planedoj en la Tial mi decidis helpi pri la traduko de la libro al universo, en kiuj loĝas inteligentaj dukruraj Esperanto. La esperanta kaj urantia movadoj estas homoj, kaj ke ekzistas Penso-Ĝustigantoj, eroj de plursence similaj : subgrundaj, sed kun mondaj Dio, kiuj spirite loĝas en nia menso por malrapide kaj naciaj kongresoj. Mi malpli ĉeestas la urantian evoluigi nin spirite kaj personece. Ĝi akordas kun movadon, sed mi kelkfoje ĉeestis spontanajn multaj sciencaj faktoj, kiel ekzemple la malrapida studgrupojn, kaj alie mi biologia evoluo ekde sufiĉe kontentis legi la bakterio ĝis homo. libron sole. La kerno de la Mi unue aŭdis pri la urantia movado estas la Urantia Libro preskaŭ studgrupoj, da kiuj estas samtempe, kiel mi aŭdis plurcentoj tra la mondo. pri Esperanto, en Ligi du pasiojn miajn estas retbabilejo. Estis filozofia preskaŭ pura revo, kaj trovi diskuto, kaj iu donis al mi tiajn similajn homojn, kiuj la ligilon al la retejo de la verŝajne estas malmultegaj Urantia Libro. Tiam, en la mondo, estas bela estante ateisto, mi spirita sperto ! Sed la tasko komencis legi kelkajn estos tre longa, verŝajne pli ĉapitrojn, kaj, sen ol kvinjara, eble multe pli. pretendi, ke la libro estas absoluta vero, mi Sed kun mia novtrovita diligenta kolegaro, mi komencis trovi multan sencon en ĝi : ekzemple ke bone esperas, ke ni iam sukcesos. ekzistas vivo post la morto, kaj ke ni daŭrigos nian 55:3:22 (626.11) « Neniu evolua mondo povas evoluon sur duonfizikaj planedoj, post kiam ni esperi progresi preter la unua stadio de establiĝo mortos sur ĉi tero. Ĝi donis al mi pli firman en la lumo, ĝis ĝi atingos unu lingvon, unu religion grundon por vivi plene, kaj labori pri mia evoluo, kaj unu filozofion. » kreski kiel bona kaj vera homo. Tial mi decidis

73 Esperanto-Societo Kebekia | Société québécoise d’espéranto

La Riverego estas eldonata de la Esperanto-Societo Kebekia La Riverego (Le Fleuve) est publié par la Société québécoise kvarfoje dum la jaro : marte, junie, septembre kaj decembre. d’espéranto quatre fois par année, en mars, juin, septembre Pri la enhavo de la artikoloj respondecas la aŭtoroj mem. Oni et décembre. Dépôts légaux aux Bibliothèques nationales du rajtas kopii la artikolojn, kun nepra indiko de la fonto. Canada et du Québec. Premier trimestre 1986. ISSN 1923- Senpage por la membroj de la ESK. UEA-kodo de la Societo: 1067. Le contenu des articles est sous la responsabilité des kebk-d. auteurs. La reproduction des articles est permise, avec mention obligatoire de la source. Gratuit pour les membres Redaktado kaj grafiko : Yevgeniya (Ĵenja) Amis (riverego(ĉe) de la Société québécoise d’espéranto. esperanto.qc.ca). Korektado kaj lingva konsilado : Silvano Auclair, Francisko Lorrain, Bob Williamson. Estraranoj de Rédaction et graphisme : Yevgeniya Amis (riverego(à) ESK : Nicolas Viau (prezidanto), Normand Fleury (vic- esperanto.qc.ca). Correction : Sylvain Auclair, François prezidanto), Sylvain Auclair (sekretario-kasisto), Joel Amis Lorrain, Bob Williamson. Administrateurs de la SQE : Nicolas (konsilanto), Garry Evans (konsilanto). Viau (président), Normand Fleury (vice-président), Sylvain Auclair (secrétaire et trésorier), Joel Amis (conseiller), Garry Evans (conseiller).

6595, rue Briand, Montréal H4E 3L4 | info(ĉe)esperanto.qc.ca • www.esperanto.qc.ca

74