UYGHUR, UIGURO, UYGHUR

Language family: Altaic, Turkic, Eastern.

Lenguage codes:

ISO 639-1 ug

ISO 639-2 uig

ISO 639-3 uig

Glottolog: uygh1240.

:([txineraz 维吾尔语 [Wéiwú'ěryǔ ,ﺋۇﻳﻐۇر/ Beste izen batzuk (autoglotonimoa: Уйғур central uyghur dial uighur [UIG]. novouygur alt uyghur [UIG]. uighor alt uyghur [UIG]. uighuir alt uyghur [UIG]. uighur alt uyghur [UIG]. uighur alt uyghur [UIG]. uiguir alt uyghur [UIG]. uigur alt uyghur [UIG]. uyghur [UIG] hizk. Txina; baita Afganistan, AEB, Alemania, Australia, India, Indonesia, , Kirgistan, Mongolia, Pakistan, Saudi Arabia, Taiwan, Tajikistan, Turkia (Asia), Uzbekistan ere. uyghuri alt uighur [UIG]. uygur alt uyghur [UIG]. weiwuer alt uyghur [UIG]. wiga alt uyghur [UIG]. wighor alt uyghur [UIG].

AFGANISTAN

uyghur (uighur, uyghuri, wighor, uiguir) [UIG] 3.000 hiztun. Herri gutxitan mintzatua Badakshan eta Abi-i-Barik-en. Agian baita Iran eta Taiwanen ere. Altaic, Turkic, Eastern. Dialektoak: -yarkand (yarkandy), taranchi. Ikus sarrera nagusia Txinan.

KAZAKHSTAN

uyghur (uighur, uiguir, uygur, novouygur) [UIG] 300.000 hiztun (1993), % 86k ama hizkuntza du. Taranchi dialektoa Kazakhstanen, kashgar-yarkanda Uzbekistanen. Altaic, Turkic, Eastern. Dialektoak: taranchi (kulja), kashgar-yarkand. Dialekto ezberdintasun nabarmenak Kazakhstan, Txina eta Uzbekistanen artean. Idazkera zirilikoa. Ikus sarrera nagusia Txinan.

MONGOLIA

uyghur (uygur, uighur, uigur, uighuir, uiguir) [UIG] 1.000 hiztun (1982an ustez). Hövsgöl Aimag, ipar Mongolia. Altaic, Turkic, Eastern. Mongolian halheraz alfabetazioa eta uyghurrak normalean halh kulturak dauzka asimilatuak. Ikus sarrera nagusia Txinan.

TURKIA (Asia)

uyghur (uighur, uygur, uigur) [UIG] 500 edo gehiago hiztun lehen hizkuntza dutenak (1981). Kayseri hiria, eta jakin gabeko kopurua Istanbulen. Agian Iranen. Altaic, Turkic, eastern. Idazkera latindarra. Ikus sarrera nagusia Txinan.

TXINA

uyghur (uighur, uygur, uigur, uighuir, uiguir, weiwuer, wiga) [UIG] 7.214.431 hiztun (1990eko errolda), barne eginik 4.700.000 central uyghur, 150.000 , 25.000 lop. Herrialde guztietako populazio osoa 7.595.512 edo gehiago. Eskualde Autonomoan zehar. Halaber mintzatua Afganistan, AEB, Alemania, Australia, India, Indonesia, Kazakhstan, Kirgistan, Mongolia, Pakistan, Saudi Arabia, Taiwuan, Tajikistan, Turkia (Asia), Uzbekistanen ere. Altaic, Turkic, Eastern. Dialektoak: central uyghur, hotan (hetian), lop (luobu). Akto türkmenak mintzatzen du uyghur dialekto bat oso gutxi erabiliak diren 500 hitz diferenterekin; itxura eta ohitura ezberdinak dituzte. Berek diotenez Samarkandan dute jatorria eta gobernuak kirgizak bezala dauzka zerrendatuak. 2.000 daude bi hiritan, Kösarap eta Oytak-en Akto Konderrian. Kashgar hegoaldea, Xinjiang. Dolana da Xinjiangen Taklimakan basamortuaren ertzetan mintzatzen den dialektoa. Txinatar hizkuntzalariek 3 dialekto aitortzen dituzte. Beste batzuek hurrengo dialektoak aipatzen dituzte: kashgar- yarkand (kashi-shache), yengi hissar (yengisar), khotan-kerya (hotan-yutian), charchan (quarqan, qiemo), aksu (aqsu), qarasharh (karaxahar), kucha (kuqa), turfan (), kumul (), ili (kulja, , taranchi), urumqi (urumchi), lopnor (lopnur), dolan, akto türkmen. Txinako 5 nazionalitate ofizial garrantzitsuenetako bat. Iparraldekoak dira txinatar kultura modernoak gehien eragin dienak. SOV, postposizioak, genitiboak, adjektiboak, numeralak, erlatiboak substantibo nuklearraren aurrean; galdera hitzak hasieran; aurrizki gutxi; 3 atzizki izenetan; 6 atzizki aditzetan; hitzen ordenak bereizten ditu subjektuak eta zeharkako objektuak; gaia eta komentarioa; 8 izen-kasu atzizkien bidez emanak; aditz atzizkiek markatzen dituzte pertsonaren subjektua, numeroa, 2. pertsonak markatzen ditu plurala eta 3 errespetu maila; pasiboa, bihurkaria, elkarkaria eta kausatiboa; konparatiboak; CV, CVC, CVCC; ez-tonala. Txinan latindar idazkera; 1987an arabiar idazkera berria sartu zen; idazkera zirilikoa erabili izan da. Irrati programak.

Hizkuntza / lengua: uygurera / uyghur / uiguro / uyghur.

Hiztunak / hablantes (2002): 8.130.000 (Rafael del Moral).

Herrialdea / país: Txina (7.960.000, Xinjian probintzian), Kazajstan (170.000).

HISTORIA. Familia turtzikoko hizkuntza HISTORIA. Lengua altaica de la familia túrcica, altaikoa, Xinjiang txinatar probintziakoa propia de la provincia de Xinjiang. El jatorriz. Uygurera zaharra izan zen turkiar uiguro antiguo fue la lengua de la herriaren administrazio, kultura eta administración, de la cultura y de la literatura literaturaren hizkuntza, zeina bizi izan baitzen del pueblo turco que vivió en el centro de Asia, Asia zentralean, Mongoliaren mendebaldean, al oeste de Mongolia, desde el s. VIII hasta el VIII. m.tik XIV. m.ra arte. Garai hartan XIV. Por entonces era la lengua más importante hizkuntzarik garrantzitsuena zen Asia de la región centroasiática conocida hoy como zentralean, gaur Xinjiang bezala ezagutzen Xinjiang. La mayoría de sus hablantes son, den lurraldean. Hiztun gehienak musulmanak desde el s. XI, de confesión musulmana, pero dira XI. m.az gero, baina budistak eta kristau también fueron budistas y cristianos nerstoriarrak ere izan ziren. 1755etik hona nerstorianos. Desde 1755 su dominio pertenece Txinari dagokio bere domeinua. a China. Hizkuntza literarioa Urumchi hiriko aldaeran La lengua literaria está basada en la variedad dago oinarritua. de la ciudad de Urumchi.

HIZKUNTZA. Ezaugarri nagusiak. LENGUA. Principales características. Fonetika. Uzbekeraz bezala, harmonia Fonética. Al igual que en uzbeco, la armonía bokalikoa atrofiatua dauka. vocálica está atrofiada. Morfosintaxia. A) Plurala, deklinabidea eta Morfosintaxis. A) La formación del plural, la atzizki posesiboak turkierarenak ditu. B) declinación y los afijos posesivos son los del Izenordainen eta zenbakien formak ere turco. B) Las formas de los pronombres y los turkierarenak ditu harmonia bikalikoan números también son los del turco con algunos oinarritutako egokitze batzuekin, turkierak bai ajustes basados en la armonía vocálica que el baitu harmonia bokalikoa. C) Aditzen egitura turco sí usa. C) La estructura morfológica de los morfologikoan ere turkiera imitatzen du. D) verbos también imita la turca. D) El vocabulario Hiztegiak txinera eta errusieraren eragina du; está influido por el chino y por el ruso; de este errusieratik jasotzen du gaur lexiko zientifikoa. último toma el léxico científico moderno. Tradizionalki persiera ere eraginkor gertatu Tradicionalmente el persa fue también lengua zitzaion. E) Gutxienez hiru aldaera baditu. F) influyente. E) Está fragmentado al menos en 3 Hona hemen uygureraz lehenengo 10 variedades. F) Los 10 primeros números en zenbakiak: nöl (0), bir (1), ikki (2), üch (3), töt uiguro son: nöl (0), bir (1), ikki (2), üch (3), töt (4), bäsh (5), altä (6), yättä (7), säkkiz (8), (4), bäsh (5), altä (6), yättä (7), säkkiz (8), toqquz (9), on (10). toqquz (9), on (10). Idazkera. Uygurera zaharraren idazkera VII. Escritura. La escritura del uiguro antiguo se m.tik aurrera erabili zen, eredu sogdiarrean utilizó desde el s. VII en adelante, basada en el oinarrituta, hau aldi berean aramear idazkeran modelo sogdiano, que a su vez se había oinarritua izanik. Zeta bideari jarraituz inspirado en la escritura del arameo. Su transmititu zen Asia zentralera. Mongoliarrek transmisión hacia Asia central siguió la ruta kopiatu egin zuten. Sogdieraz ez bezala, comercial de la seda. Los mongoles la copiaron. uygureraz goitik behera idazten da, txineraz A diferencia del sogdiano, la escritura del bezala, eta ez eskuin-ezker. XIII. m.az gero uiguro se desplaza de arriba hacia abajo, como arabiar idazkera sartu zen, baina idazkera el chino, y no de derecha a izquierda. A partir bertikal zaharrak iraun egin zuen lurraldearen del s. XIII se introduce la escritura árabe, ekialdean. Gaur arabiar alfabetoa erabiltzen mientras la antigua escritura vertical continúa du zeinu berezi batzuekin, bereziki bere siendo usada al este del territorio. Hoy usa el sistema bokalikoa notatzeko. XX. m.aren alfabeto árabe con algunos signos propios, en erdialdean, txinatar agintariek nolabaiteko particular para anotar su sistema vocálico. latindar alfabeto bat sartu zuten, nahiz eta Hacia la mitad del s. XX, las autoridades chinas gutxi, irakaskuntzan eta hedabideetan introdujeron un alfabeto de tipo latino que, erabiltzen dena, mendebaldearen erara aunque poco empleado, se utiliza en los egokituz. sistemas de enseñanza y en las publicaciones,

más ajustados a los usos occidentales.

Los hablantes de uiguro de Kazajstán,

Kirgizistán y Uzbekistán, apegados a la cultura Kazakhstan, Kirgizistan eta Uzbekistango rusa, escriben su lengua con el alfabeto cirílico. uygureradunek, errusiar kulturari atxikiak, alfabeto zirilikoa erabiltzen dute.

GRAMATIKAK, METODOAK, ESKULIBURUAK

CENTRAL ASIA PHRASEBOOKS, languages of the silk road, uyghur, uzbek, kyrgyz, kazhak, pashto, tajik, tashkorghani, turkmen, burushaski, khowar, mandarin, mongolian, shina, wakhi, Lonely Planet, author: Justin Jon Rudelson, 1st edition, 14x9, 239 or., Victoria (Australia), 1998.

Bibliografia

GOSPEL OF LUKE IN THE UIGHUR LANGUAGE, Institute for Bible Translation, 18,5x12,5, 111 or., Stockholm, 1994.

UIGHUR ALFABETOA

UYGHUR ALPHABET

Most of the Old Uyghur letters have different Uygurera zaharrean letrek forma shapes depending on their position in a ezberdinak dituzte hitzetan duten tokiaren word. The initial shapes are used at the arabera. Hasierako formak hitzaren beginning of words, the medial shapes in hasieran, forma ertainak hitzen erdian eta the middle, and the final shapes at the ends azken formak hitzen amaieran. of words.

(ﺋۇﻳﻐۇر ﺋېﻠﯩﭙﺒﺳﻰ) Arabiar alfabetoa / for Uyghur

Alfabeto zirilikoa / Cyrillic alphabet for Uyghur (уйғур елипбәси)

Latindar alfabetoak uygurerarentzat Latin alphabets for Uyghur (uyghur (uyghur élipbesi). Ez dauka latindar élipbesi). There is no standard or official alfabeto ofizialik: bertsio hau, Yengi Yezik for Uyghur: this version, edo Yeŋi Yeziq (Idazkera Berria) 1969 eta known as Yengi Yezik or Yeŋi Yeziq (New 1987. urteen tartean erabili zen. Writing) was used between 1969 and 1987.

Yézik latindar uygurera (ULY), Xinjiangen This is the Uyghur Latin Yéziq (ULY), which 2000ko azaroa eta 2001eko uztaila was introduced between November 2000 bitartean Urumchiko Unibertsitatean and July 2001 at five conferences were held ospatutako 5 konferentzietan aplikatua. at Xinjiang University in Urumchi. It is Uygurerarentzat latindar alfabeto batua intended to be a unified Latin script for eratzeko asmoz burutua. Uyghur.

Testu-laginak uygureraz / Sample texts in Uyghur

Arabiar alfabetoa (Uyghur Ereb Yéziqi) / Arabic alphabet (Uyghur Ereb Yéziqi)

Alfabeto zirilikoa (Uyghur Siril Yéziqi) / Cyrillic alphabet (Uyghur Siril Yéziqi)

Һемме адем занидинла еркин, иззет-һөрмет ве һоқуқта бапбаравер болуп туғулған. Улар еқилге ве вийдан'ға иге һемде бир-бириге қэриндашлиқ мунасивитиге хас роһ билен билен муамил қилиши кэрек.

Latindar alfabetoa (Uyghur Yengi Yezik) / Latin alphabet (Uyghur Yengi Yezik)

H̡əmmə adəm zatidinla ərkin, izzət-h̡ɵrmət wə hok̡uk̡ta babbarawər bolup tuƣulƣan. Ular ək̡ilƣə wə wijdanƣa igə h̡əmdə bir-birigə k̡erindaxlik̡ munasiwitigə hax roh bilən mu’amilə k̡ilixi kerək.

Latindar alfabetoa (Uyghur Latin Yéziq) / Latin alphabet (Uyghur Latin Yéziq)

Hemme adem zatidinla erkin, izzet-hörmet we hoquqta babbarawer bolup tughulghan. Ular eqilghe we wijdan'gha ige hemde bir-birige qérindashliq munasiwitige xas roh bilen muamile qilishi kérek.

Letraldaera / Translation

Gizon-emakume guztiak aske jaiotzen dira, All human beings are born free and equal in duintasun eta eskubide berberak dituztela; dignity and rights. They are endowed with eta ezaguera eta kontzientzia dutenez gero, reason and conscience and should act elkarren artean senide legez jokatu behar towards one another in a spirit of dute. brotherhood. (Giza Eskbideen Aldarrikapen Unibertsaleko (Article 1 of the Universal Declaration of 1. artikulua) Human Rights)

Testu-lagina uygureraz (arabiar alfabetoa)

Sample text in Uyghur (Arabic alphabet)

Letraldaera /Transliteration

Hey, péqir uyghur, oyghan, uyqung yéter, Sende mal yoq, emdi ketse jan kéter. Bu ölümdin özengni qutqazmisang, Ah, séning haling xeter, haling xeter.

Itzulpena / Translation

Hey, poor Uyghur, wake up, you have Aizu! Gaixoa uighur! Esna zaitez, aski lo egina slept long enough, zaude, Ez daukazu ezer, zure bizitza duzu You have nothing, what is now at stake benetan balio zaizuna. Ez baduzu heriotza is your very life. zeuk gainditzen If you don't rescue yourself from this A! galdua zara, death, A! galdua zara. Ah, your end will be looming, your end will be looming. Oyghan! (Wake up), a / !ئويغان Part of poem by Abduxaliq Uyghur