PDF Osoa Deskargatu
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
EU S· K ERA Euskaltzaindiaren Ian eta agiriak Trabajos y aetas de la Real Academia de la lengua Vasca Travaux et aetes de I'Academie de la langue Basque EUSKALTZAINDIA REAL ACADEMIA DE LA LENGUA VASCA ACADEMIE DE LA LANGUE BASQUE 1994, 2 39. liburukia (2. oidia) BILBO EUSKALTZAINDIA Plaza Barria, 15. 48005 Bilbo Argitalpenen-Batzordea / Comisi6n de Publicaciones: Burua: Jean Haritschelhar Kideak: Juan Mari Lekuona Endrike Knorr J. A. Arana Martija Patxi Altuna Txomin Peillen Ibon Sarasola Eragile eta idazkaria: Ricardo Badiola Uriarte © Euskaltzaindia ISSN. 0210-1564 Euskera ISBN. 85479 Legezko Gordailua BI-1.244-58 Fotokonposaketa: Rali. Particular de Costa, 12-14 - 48010 Bilbo Elkar, E. Koop. grafikagintza. Autonomia, 71 - 48012 Bilbo Aldizkari hau beste agerkariekin trukatzen da. Otoi, idatz Zuzendariari. Esta Revista ad mite el intercambiocon otras publicaciones. Se ruega dirigir se al Director. AURKIBIDEA EUSKALTZAINDIAREN 75.URTEURRENA GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIAN Jean Haritschelhar, euskaltzainburuaren mintzaldia, Euskaltzain- diaren 75. mugakari 355 Jose Antonio Ardanza, Euskal Herriko Autonomi Elkarteko Le hendakaria, Euskaltzaindiaren 75. urteurrena Gipuzkoako Foru Aldundian 361 Jose M.a Rodriguez Ochoa, Nafarroako Gobernuko Hizkuntza Politikarako zuzendari nagusia, Euskatzaindiaren 75. urte di- rela-ta 365 Alberto Ansola, Arabako diputatu nagusia, Euskatzaindiaren 75. urteurrenean: Araba eta Euskara 367 Jose Alberto Pradera, Bizkaiko diputatu nagusia, Euskatzaindia- ren 75. urteurrenean 371 Eli Galdos, Gipuzkoako diputatu nagusia, Euskatzaindiaren 75. urteurrena 373 EUSKALTZAINDIAREN AGIRIAK BATZAR AGIRIAK 1994.eko martxoa 379 1994.eko apirila 386 1994.eko maiatza 390 1994.eko ekaina 394 1994.eko uztaila 397 1994.eko iraila 400 BATZAR TXOSTENAK ARTURO CAMPION ETA BRUNO ETXENIKE Jose Mari Satrustegi, Arturo Campionen itzala 407 lfiaki Camino, Etxenike eta Aezkoako lekukotasun dialektologi- koa 417 J. A. Arana Martija, Bruno Etxenike, Bonaparteren itzultzaile eta bidelagun Nafarroan zehar 435 RAIMUNDO OLABIDE, ODON APRAIZ, FEDERIKO BE LAUSTEGIGOITIA ETA LUIS GONZALEZ DE ETXABARRI Juan Pastor Alvarez, Presidente de las Juntas Generales de Araba/Alava, En el 75 aniversario de la fundaci6n de la Real Academia de la lengua vasca/Euskaltzaindia 443 Alberto Ansola Maiztegi, Arabako diputatu nagusia, Euskaltzain- diaren 75. urteurrenean 445 Jean Haritschelhar, euskaltzainburua, Erraimun Olabide, Odon Apraiz, Federiko Belaustegigoitia eta Luis Gonzalez de Etxa- barri jaunei omenaldia Euskaltzaindiaren 75. urtemugan ........ 447 Patxi Altuna, Raimundo Olabideren bizitza eta lanak (1869-1942) 451 Manuel M.a Ruiz Urrestarazu, Luis Gonzalez de Etxabarri, hasie- rako euskaltzain urgazlea 469 PIERRE LHANDE-MARTIN LANDERRETXE Jean-Louis Davant, Aita Lhande zenaz 477 Xabier Diharce "Iratzeder", Martin Landerretxe, euskaltzain ape- za, (1842-1930) 481 BESTELAKO TXOSTENAK Jose Garmendia Arruebarrena, Un inMito de Aizquibel 487 Jose Garmendia Arruebarrena, Aizquibel e Iztueta 501 Andoni Barreiia Agirrebeitia, Deklinabidearen jabekuntza-garape- na haur euskaldun elebekar batengan 505 Michel Morvan, Commentaire critique sur les 'Materiales para un diccionario etimol6gico de la lengua vasca' 539 Patxi Salaberri Muiioa, Legutioko hidronimia aitzaki 551 'ONOMASTIKA' DIKTAMENAK Mikel Gorrotxategi Nieto, secretario de la comisi6n de Onomas- tica, UbidealUbide, SalvatierralAgurain 569 Mikel Gorrotxategi Nieto, Atxuriaga-La Aceiia 573 Mikel Gorrotxategi Nieto, Onomastika batzordekidea, Herri- -ikastetxe izen zenbaitez xehetasunak 579 BERRIAK Federiko Krutwig Sagredo . 585 Andoni Iriondo, Los clasicos del pensamiento universal en eus- kara . 589 Xabier Mendiguren Bereziartu, Unamuno eta Shopenhauer eus- karaz . 595 Xabier Kintana, Unamuno y Schopenhauer en euskara 599 Andoni Iriondo, Pentsamenduaren klasikoak euskaraz 603 HIL BERRIAK Jon Bilbao Azkarreta 611 EUSKALTZAINDIAREN 75. URTEURRENA GIPUZKOAKO FORU ALDUNDIAN 1994.09.21 EUSKALTZAINDIAREN 75. MUGAKARI Donostian, 94.09.21 Jean Haritschelhar euskaltzainburuaren mintzaldia Agintari ohoragarriak, Euskaltzainkideak, Jaun-Andereak, Agur. Bilduak gara egun, Gipuzkoako Aldundi honetan, Euskaltzaindiaren sortzearen 75. urtemuga ospatzeko. Agurtzen zaituztet, agintari ohoragarriak, hemen zaudetelakotz gure deiari erantzun baikor bat emanez, frogatzen duzuelakotz Eusko Jaurla ritza, Nafarroako Gobernua, Araba, Bizkaia eta Gipuzkoako aldundiek estimu handitan daukazuela Euskaltzaindia, onartu duzuelakotz ere aholkulari ofizial gisa euskarari dagokionez. Euskara, gure hizkuntza maitea, da elgarretaratzen gaituena, gure arteko lokarririk sakonena, egiazko euskaldun egiten gaituena, gure nor tasunaren ikurririk nabarmenena. Ohore zuei, agintari jaun-andereak eta bihotzaren zolatik mila esker Euskaltzaindiaren izenean. *** 1919.eko irailaren 21ean, duela 75 urte, hemen berean, Gipuzkoako Aldundiko areto nagusi honetan, sortu zen Euskaltzaindia. Aspaldian ai nitzek ikusten eta aldarrikatzen zuten akademia baten beharra. Lehena, Jose Paulo Ulibarri Galindez-ek bere Gutun liburuan argitaratzen ditu ukan eta idatzi dituen gutunak, haien artean Pedro Novia de Salzedo-ri hauxe derasana: "Ogueta lau gizon biar dira icentau Guernicaco bazarrean euskera ren ganean eguiteco aleguifie au." 356 EUSKERA - XXXIX (2.aldia) Bakarrik aipatzekotan, haren ondotik hor ditugu Aizkibel, Louis Lu cien Bonaparte printzea, d'Abbadie euskalletren Mezenas haundia, Jose Manterola, Artifiano, Arana Goiri... Azkenean, 1918.eko urtarrilaren 2Sean, Bizkaiko Diputazioan, Kos me EIgezabal eta Felix Landaburu bizkaitar diputatuek irakurtu zuten euskal akademia baten sortzeari buruzko txosten bat, aho batez onartua. Bildu zelarik euskal estudioen lehen kongresua 1918.eko irailean, hartu zen Akademiaren sortzearen erabakia eta izendatuak izan ziren le henbiziko lau euskaltzainak: Resurreccion Maria de Azkue, Arturo Campion, Luis Eleizalde eta Julio de Urquijo. Aurre-araudi bat egin zuen Raimundo Olabidek, Eusko Ikaskuntzak bere gain hartu zuena, eta presentatu lau diputazioei, denen babesaren lortzeko: Gipuzkoak 1919.eko apirilaren 11an, Bizkaikoak maiatzaren Sean, Arabakoak iraila ren 2an eta Nafarroakoak irailaren 3an. Babesak lorturik prest dago haurtxoa mundura agertzeko. Irailaren 21ean, beraz, Eusko Ikaskuntzak deiturik bildu ziren hemen berean ja danik izendatuak izan ziren lau euskaltzainak: Azkue, Campion, Eleizal de eta Urkijo eta horiekin batean Jaungoiko-zale, Euzko-Deia, Jesusen Biotzaren Deia, Irugarrengo Prantziskotarra, Euskal-Erria, Euskal-Erriaren aide, Euskal-Esnalea, Revista Internacional de los Estudios Vascos eta Baionako Eskualduna "deritzen agerkariak bialdutako autesleak". Euskal kulturan murgiltzen ziren agerkarien ordezkariek hautatu zi tuzten bertze zortzi euskaltzainak: Domingo Agirre, Pierre Broussain, Blaise Adema, Ramon Intzagarai, Jose Agerre, Juan Bautista Eguzkitza, Raimundo Olabide eta azkenik zubereraren izenean, Aita Pierre Lhande. Hamabi euskaltzain: bederatzi Hegoaldekoak eta him Iparraldekoak; sor tu zen ordutik mugaz gaineko erakundea izan da Euskaltzaindia. Bilkura sortzaile horren bum Julian Elorza jauna izan zen, idazkaria Angel de Apraiz, biak Eusko Ikaskuntzako bum eta idazkaria. Eusko Ikaskuntza aita ponteko izan zen. Hori nahi nuen argiki agertu Goio Monreal orain Eusko Ikaskuntzako bum denaren aitzinean, denbora be rean agurtzen dudalarik. *** Orain itzultzen naiz gaurko komunikabideetako zuzendariei buruz. Orduko euskal agerkarien bumzagiak, Hegoaldeko lau aldundiak eta Eusko Ikaskuntza izan dira Euskaltzaindiaren sortzaileak. Orduko agin tariek eta, dudarik gabe, orduko idazleek hedatzen, kaleratzen zuten EUSKALTZAINDIAREN 75.MUGAKARI - Jean Haritschelhar 357 euskara. Grain, zuek zarete euskararen hedatzaileak. Zer aldaketa ikara garria anartean, bereziki frankismo garaia bururatuz gero! Sekulan baino gehiago idazten da euskaraz, ikusiz zenbat eta zen bat liburu agertzen diren urtero, gai guziak hunkituz, hezkuntzakoak, administraziokoak, zientzia, filosofia, literatura eta abar... Hor ditugu al dizkariak, astekariak eta bereziki Euskaldunon egunkaria, egunero eskain tzen dizkigularik bere 32 orrialdeak. Euskaldunek eta euskaltzaleek ba daukate eguneroko bazka. Hor ditugu irratiak, Hegoaldekoak Iparraldekoak bezala, ez baitzen holakorik duela 75 urte. Euskal irratiei esker, euskaldunak badauka orain, nahi duelarik, euskararen entzuteko parada. Hor dago ere Euskal Telebista, Eusko Jaurlaritzak eta Eusko Parla mentuak sortua, duela orain hamar dotzena bat urte. Sartzen zaigu etxean, atseginekin hartzen dugu, hamabi orenez egunean ikus ditzake gularik zabaltzen dituen emankizunak. Aro berri honetan, zuek zarete euskararen hedatzaile berriak. Segiz kitzue zuen lanak, hedazazue euskara garbi, txukun eta alai bat eta zuen eginbidea osoki betez, ukanen dituzue gero eta irakurle, entzule eta ikusle gehiago, euskararen onerako. *** Jauzi haundi bat eginez, heldu gara 1968.eko urtera. Euskaltzain diak ospatuko du orduan bere 50. urteurrena. Bilbon urtarrilaren 26an egin zen bilkuran, hartu zuen xede bat. Honela dio Agiriak: "Aresti-k dio ordua dela euskararen batasuna serioski artzeko eta biltzar nagusi orretarako gairik bearrezkoena euskararen batasuna dela. Gero, euskera ren batasunari buruz, erabagi batzuek artzeko euskaltzainak bakarrik, be ren artean autatzen dituzten beste norbaitzuk ekipoan arturik, oifiarri batzuek artu bear lituzkeela esan da. Euskalki bakoitza errientzat erres petatuaz, literaturarako euskera batasun bat lortzeko". Arantzazun bildu zen kongresua