DOCSLIB.ORG

PDF Hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen

Total Page：16

File Type：pdf, Size：1020Kb

Download full-text PDF Read full-text
PDF Hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/107155 Please be advised that this information was generated on 2021-10-11 and may be subject to change. RENNENBERG EN DE GRONINGSE MALCONTENTEN EUROS RENNENBERG EN DE GRONINGSE MALCONTENTEN RENNENBERG EN DE GRONINGSE MALCONTENTEN ACADEMISCH PROEFSCHRIFT TBR VERKRIJGING VAN DE GRAAD VAN DOCTOR IN DE LETTEREN AAN DB KATHOLIEKE UNIVERSITEIT TB NIJMEGEN, OP GBZAG VAN DB RECTOR MAGNIFICUS T.A. BIRRELL, HOOGLERAAR IN DE FACULTEIT DER LETTEREN VOLGENS HBT BESLUIT VAN DB SENAAT IN HET OPENBAAR TE VERDEDIGEN OP VRIJDAG I MEI 1964, DES NAMIDDAGS TB 2 UUR DOOR FOKKO UBERTUS ROS M.H.M. GEBOREN TE GRONINGEN TE ASSEN BIJ VAN GOHCUM & COMP. N.V. - DR. H. J. PRAKKE & H. M. G. PRAKKE PROMOTOR: PROF. DR. L. J. ROGIER INHOUD AFKORTINGEN INLEIDING I. HET EERSTE JAAR VAN RENNENBERGS STADHOUDERSCHAP i. Toestand en verhoudingen aan de vooravond van Rennenbergs komst 7 2. Komst van Rennenberg en vertrek van het garnizoen 18 3. Toespitsing van de geschillen tussen Stad en Ommelanden 32 Π. DE CENTRALE REGERING EN HET CONPLICT TUSSEN STAD EN OMME­ LANDEN IN I578 1. De Commissie Mamix - De Silla 44 2. Rennenbergs bemoeiingen met het conflict 51 3. Nieuwe verzoeningspogingen van de Centrale Regering 63 Ш. DE RELIGIEVREDE 1. Verhouding tussen katholieken en protestanten vóór het religievrede-debat. 72 2. De Ommelanden en de religievrede 81 3. De Stad en de religievrede 86 IV. DE UNIE VAN UTRECHT 1. Voorspel en aanneming door de Ommelanden 102 2. Rennenberg tussen Generale en Nadere Unie 107 3. Op weg naar een krachtmeting tussen de Stad en de Nadere Unie 114 V. HALFSLACHTIGE ONDERWERPING VAN DE STAD 1. De Stadsgezanten te Antwerpen 125 2. De Stad in het nauw 130 3. Het Traktaat van Winsum 139 VI. TUSSEN UTRECHT EN KEULEN ι. Stad, Stadhouder en Vredehandel van Keulen 132 2. Intocht zonder Garde 161 3. Twijfels en Verdenkingen 175 VII. TERUG ONDER DE OBEDIENTIE DES KONINGS i. De Groningse Malcontenten verzoenen zich met Rennenberg 182 2. De Putsch van 3 maart 1580 189 3. Beleg en ontzet 198 4. Vermeend berouw en dood van Rennenberg 204 RÉSUMÉ ' 210 ARCHIVALIA 217 LITTERATUUR EN UITGEGEVEN BRONNEN 222 REGISTER 225 Aan mijn Moeder Aan de nagedachtenis van mijn Vader AFKORTINGEN Alg. R. A. Brussel Algemeen Rijksarchief te Brussel. Bijdr. Gesch. Gron. Bijdragen tot de Geschiedenis en Oudheidkimde inzonderheid van de Provincie Groningen, onder redactie van G. Acker Stratingh, H. O. Feith en W. B. S.Boeles. io Delen in 5 banden. Groningen 1864-1873. B.M.H.G. Bijdragen en Mededelingen van het Historisch Genootschap, gevestigd te Utrecht. G.A. Gron. Gemeentearchief van Groningen. G.v.A. Groningse Volksalmanak. H.j.K. Archief Hoge Justitiekamer. O.A. Ommelander Archief. R.A.Gron. Rijksarchief te Groningen. R.A. Leeuw. Rijksarchief te Leeuwarden. H.F. H. O. Feith, Register van het Archief van Groningen. R.G.P. Rijks Geschiedkundige Publicatiën. w.H.G. Werken uitgegeven door het Historisch Genootschap, gevestigd te Utrecht. INLEIDING In dejaren 1864-1865 publiceerde mr.Η.O.Feith, provinciaal archivaris van Groningen, in de door hem mede-geredigeerde 'Bijdragen tot de Geschiedenis en Oudheidkunde', enige stukken uit het jaar 1580, handelende over de geschiedenis van de stad Groningen in haar betrekkingen met Spanje. Feith onderbrak deze publikatie in de vijf volgende delen om in het achtste deel nog twee stukken eraan toe te voegen. Hij had zich tot een opschorting gedrongen gevoeld, zo schreef hij toen, daar sommigen hadden aangemerkt, 'dat die stukken, hoewel zij als geschiedkundige bijdragen op prijs moesten worden gesteld, geene aangename lectuur gaven'1. Dat deze misnoegde lezers slechts protesteerden, omdat het hier geen vlot geschreven verhaal betrof, lijkt niet waarschijnlijk, want in de Bijdragen verschenen meer publikaties, die bepaald niet tot het lichtere genre behoorden. Eerder achtte men deze stukken onverteerbaar, omdat zij zo duidelijk blijk gaven van de medeplichtigheid van de stad Groningen aan wat vanouds 'Het verraad van Rennenberg' werd genoemd. Liever dan aan de hand der oorspronkelijke stukken erop te worden gewezen, dat Groningen omstreeks 1580 overwegend koningsgezind was, hield men vast aan de voorstelling, dat Rennenberg de stad tegen haar wil aan Spanje had uitgeleverd. Wie zal het de generatie van rond 1870 euvel duiden? Het was de vrucht van de eeuwenlange eenzijdige verheerlijking van de Tachtigjarige Oorlog als de grootse worsteling, waarin het Nederlandse Volk zijn onafhankelijk­ heid bevocht op Spanje. Nadien heeft men echter oog gekregen voor het gecompliceerde karakter van deze strijd, die niet slechts een vrijheidsoorlog was tegen een buitenlandse macht, maar ook een burgeroorlog, een gods- 1 Bijdr. Gesch. Gron. ш yo. I diensttwist, een revolutie en een rebellie. Door deze ruimere zienswijze werd de koningsgezindheid van de stad Groningen een feit, dat men zonder schroom durfde vermelden. Feitelijk betekende dit een terugkeer tot de oude kroniekschrijvers, die er waarlijk geen geheim van maken, dat te Groningen de oorlog tegen Spanje niet populair was. Zo schrijft Johan Rengers van ten Post onvervaard, dat op 3 maart 1580 Rennenberg zich 'spansch mitter gronningers' verklaarde1. Maar - zo kan men opmerken - Rengers was als Ommelander jonker de stad vijandig gezind, evenals Eppens of als de anonieme geuzendichter, die de Groningers laat zeggen: 'Van de Unie willen wij afFscheydcn En bekopen (omkopen) Juryen van Laleyne (Rennenberg),Dë sal uns bystaen'2 en dus boudweg beweert, dat het de stad was die Rennenberg overhaalde tot het 'verraad' en niet andersom. Ook echter een gematigd en niet in het conflict Stad-Ommelanden be­ trokken kroniekschrijver als Rienk Fresinga wijst op het grote aandeel, dat de Groningers hadden aan Rennenbergs verraad, o.a. waar hij schrijft, dat de Friezen in februari 1580 maatregelen namen tegen de stadhouder, zodra zij bemerkten 'dat hy met Grueningen eens was'3. Zeventiende-eeuwse auteurs, zoals Bor, Hooft en Schotanus geven reeds een enigszins andere voorstelling van zaken. Wel weten zij nog, dat ettelijke Groningers 'spaansgezind' waren, maar dat de stad als zodanig verantwoordelijk gesteld kan worden voor de omwenteling van 3 maart 1580, maken zij niet duidelijk; veeleer wekken zij de indruk, dat Rennenberg met de hulp van enige getrouwen de stad heeft verrast. Hetzelfde geldt in de achttiende eeuw voor Jan Wagenaar, terwijl dan A. J. de Sitter in de 'Tegenwoordige Staat van Stad en Lande' door de overvloed van hem ten dienste staande gegevens over de stadsgeschiedenis van dejaren 1576-1580, wel voortdurend wordt genoodzaakt de koningsgezindheid van de stad te laten doorscheme­ ren, maar niettemin haar afval vrijwel geheel op rekening stelt van Rennen­ berg, die slechts werd bijgestaan door 'eenig geboefte, dat gelyk doorgaans den geenen volgt, bij wien het straffeloos geweld of plundering plegen mag4'. In de negentiende eeuw durft Nuyens betogen, dat men Rennenbergs verzoening met de koning geen verraad mag noemen, tenzij eveneens de schendingen van de Pacificatie van Gent, de Unie van Brussel en de Religie- vrede door de staatsgezinde of calvinistische partij als zodanig worden gebrandmerkt5. 1 Rengers π 196. 4 T.S., Stad en Lande p. 491. ' Bijdr. Gesch. Gron. π 61 vlg. 5 Gesch. Nederl.Beroerten ш, 2e deel p. 65. * Fresinga 180. 2 De houding van de stad Groningen komt echter ook bij hem niet uit de verf. En wat zijn pleitrede voor Rennenberg betreft: Wie was er toen reeds bereid te luisteren naar deze 'Ultramontaan'1? Trosce niet, want die ver­ klaart nog in 1894 dat de beginselloze en verachtelijke verrader Rennenberg gedurende "t ganse jaar 1579 en de eerste twee maanden van het jaar 1580 uitsluitend uit eigenbelang de huichelaar (heeft) gespeeld'2. Heel andere geluiden worden vernomen in de twintigste eeuw. Geyl noemt Rennenbergs afval 'een daad van politiek, waarbij hij op wijdverspreide bijval in zijn stadhouderschappen mocht rekenen', en de stad Groningen heet bij hem 'steeds een burcht van koningsgezindheid in het Noorden'3. Deze koningsgezindheid van een groot deel der landzaten behoort, volgens hem, de geschiedenis 'te doen aarzelen, eer zij het woord ,verraad' voor Rennenbergs optreden ijkt'4. W.J.Formsma tenslotte laat in 'De Omme- lander strijd voor zelfstandigheid in de zestiende eeuw' zeer duidelijk blijken, dat de stad Groningen zich eigener beweging en niet gedwongen door Rennenberg met de koning verzoende. Deze moderne visies nodigen uit tot een nieuwe, gedetailleerde studie van de geschiedenis van de stad Groningen - en, voorzover daartoe nodig, ook van die van de Ommelanden - tijdens het stadhouderschap van Rennen­ berg, ten einde nauwkeuriger te kunnen bepalen, hoe de verhouding was tussen stad en stadhouder, welk aandeel elk van beiden had in de staatsgreep van 3 maart 1580 en welke de motieven waren die hen dreven tot hun verzoening met de koning, met name in hoeverre hier politieke en in hoeverre religieuze factoren in het geding waren. Naar het voorbeeld van de zestiende-eeuwse kroniekschrijvers worden de Groningse koningsge- zinden hier aangeduid ab 'Malcontenten'. Deze benaming, sinds de herfst van 1578 als leuze gebezigd door Waalse soldaten onder Montigny, die zich opwierp als verdediger tegen de Gentse calvinisten van het kathoHcisme en de Pacificatie, kwam in 1579 ook in het Noorden in zwang, ter aan­ duiding van hen die met de opstand wilden breken en zich tegenstanders toonden van de Religievrede en de Nadere Unie. Zo noemt b.v. Rengers aldus gezinde Groningers 'spanjohsten und malecontenten'5 en Groningen zelf een 'malecontentschen stadt'8, terwijl Fresinga Rennenbergs streven naar een verzoening met de koning betitelt als 'Malecontenterye'7. Ook na 'J.Nanninga Uitterdijk in Bijdr.Gesch.Gron. к 129: '...den ultramontaansche geschied­ schrijver Nuyens'. * Verraad G.v.Lalaing p. cciv vlg.
Load more

Recommended publications
  • PDF Hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen
    PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/147895 Please be advised that this information was generated on 2018-07-07 and may be subject to change. SEPARATUM SOURCES AND DOCUMENTS RELATING TO THE EARLY MODERN HISTORY OF IDEAS © Holland University Press bv, Amsterdam No part may be translated or reproduced in any form by print, photoprint, microfilm, or any other means, without written permission from the publishers. @ І HOLLAND UNIVERSITY PRESS BV / POSTBUS 1850 HOLLAND UNIVERSITY PRESS NL-1000 AMSTERDAM AMSTERDAM ISSN 0304-0003 LIAS VI (1979) 1 A.E.M. JANSSEN ELBERTUS LEONINUS, NEUTRALIST EN LIBERTIJN TUDENS DE NEDERLANDSE OPSTAND 'Waar nu eenmaal over degenen, die in de staat zekere reputatie genieten en wel omdat zij een nogal opvallende rol hebben gespeeld, later wanneer zij zijn gestorven allerlei praatjes en uiteenlopende oordelen de ronde gaan doen, heb ik me de moeite getroost in het kort rekenschap te geven van mijn leven, opdat ik na mijn dood niet met overdreven loftuitingen van weigezinden word ge­ prezen dan wel word overstelpt met laster en verwijten van kwaadaardige en dwalende lieden1 - aldus luidt de hier vrij vertaalde eerste zinsnede van de tussen 1596 en 1598 aan het papier toevertrouwde autobiografie van Elbertus Leoninus. Uit een dergelijke aanhef mag worden afgeleid, dat Leoninus zich op het einde van zijn leven terdege ervan bewust was, dat hij werd beschouwd als een controversiële figuur. Kan dit gegeven het apologetisch karakter van de hieronder uitgegeven autobiografische aantekeningen verklaren, als genre is de Vita Elberti Leonini volstrekt geen uniek fenomeen; menig geletterd en zichzelf respecterend man heeft gemeend het nageslacht te kunnen dienen met een beschrijving van de eigen, memorabel geachte levensgang, welke aan­ winst dan als zodanig evenzeer geschiedkundige erkentelijkheid als gerede kritiek (in de vorm van interpretatie en annotering) verdient.
    [Show full text]
  • 1 Genealogysk Jierboek 2011
    Genealogysk Jierboek 2011 1 FA nr. 1059 Genealogysk Jierboek 2011 © 2011 Fryske Akademy (Postbus 54, 8900 AB Ljouwert) Basis foarmjouwing: Roelof Koster bno, Mildaam Opmaak: BW H ontwerpers, Ljouwert Afûk, Postbus 53, 8900 AB Ljouwert NUR 680 ISSN 0928-0480 ISBN 978-90-6273-889-2 Neat út dizze útjefte mei op hokker wize dan ek fermannichfâldige wurde sûnder dat dêr skriftlike tastimming fan de útjouwer oan foarôf giet. De redaksje kin net oansprutsen wurde op ynhâld of strekking fan ûndertekene stikken. www.afuk.nl www.fryske-akademy.nl 2 ûnder redaksje fan ype brouwers, anne hielke lemstra, reid van der ley †, pieter nieuwland en jarich renema, heraldysk meiwurker: rudolf j. broersma Genealogysk Jierboek 2011 3 4 … Ynhâld Jan de Vries . Zeventiende-eeuwse Staversen, 7 naar aanleiding van het inventariseren van de grafschriften in de Nicolaaskerk Onno Hellinga . Genealogia Ayttana 125 en Paul N. Noomen Fryske Rie foar . Wapenregistraasje 309 Heraldyk 5 6 … Zeventiende-eeuwse Staversen, naar aanleiding van het inventariseren van de grafschriften in de Nicolaaskerk zeventiende-eeuwse staversen 7 8 jan de vries Zeventiende-eeuwse Staversen, naar aanleiding van het inventariseren van de grafschriften in de Nicolaaskerk 1. ‘Gelukkig hebben we de foto’s nog’ “Hier slaapt een rechtsgeleerd, die vlijtigh las de boeken, Van Bartolus en Bald´: En stak hun na de kroon. Vulcanus was zijn baas, hij Bachus echte zoon, die met pijp en ´t glas, het al wist te doorsoeken. Maar is van al dien derelijk ontbloot, en vast gebonden door de banden vande doot”. “Het bovenstaande merkwaardige grafschrift, dateerend van voor 1684, kon men eertijds te Staveren lezen”.1 Erg waarschijnlijk is dat niet, althans niet op een grafsteen zoals het citaat lijkt te suggereren.
    [Show full text]
  • De Vrije Mes
    de vrije Mes Jaarboek Uitgegeven door het Fries Genootschap van Geschied-, Oudheid- en Taalkunde en de Fryske Akademy Zevenenzeventigste deel (1997) Redactie: Ph.H. Breuker, L.G. Jansma, G.Th. Jensma, H. Spanninga Redactieadres: Doelestraat 8 (Fryske Akademy) Leeuwarden CIP-GEGEVENS KONINKLIJKE BIBLIOTHEEK, DEN HAAG Vrije De Vrije Fries: jaarboek: zevenenzeventigste deel (1997)/uitg. door het Fries Genootschap van Geschied-, Oudheid- en Taalkunde en de Fryske Akademy. - Ljouwert [Leeuwarden]: Fryske Akademy.-III.-(Fryske Akademy; nr. 851) Met lit.opg. ISBN 90-6171-851-1 NUGI 641 FA-nr. 851 Inhoud Personalia medewerkers en redacteuren Artikelen H. de Jong Fersierde slibtegels yn it Haskerkonvint Victoria B. Greep Wytskes in memoriam en de kroniek van haar familie K. van Berkel Het Oldeklooster in de Friese politiek, 1572-1580 Hans van de Venne Nogmaals Vibrandus Dominicus Bornstra (ca. 1530-ca rector te Gouda en professor te Dowaai Feico Hoekstra Wybrand de Geest, schilder van 'Asch en Stof' Onno Hellinga It register fan Feicke Tetmans (± 1537-1601) Tony (A) Feitsma Oardielen oer J.H. Halbertsma as etymolooch Ph.H. Breuker Feitsma fan replyk tsjinne oer Halbertsma Panorama fan Fryslân Geart de Vries Fryske kultuer Tineke Steenmeijer-Wielenga Fryske taal- en letterkunde S. ten Hoeve Monumintesoarch Archeologische kroniek van Friesland over 1996 Jaarverslag van het Fries Genootschap Personalia medewerkers en redacteuren K. van Berkel (1953), is sinds 1988 als hoogleraar in de Geschiedenis na de Middeleeuwen verbon­ den aan de Rijksuniversiteit te Groningen. J.M. Bos (1957), studeerde filosofie en middeleeuwse archeologie aan de Universiteit van Amster­ dam (prom. 1988), universitair docent aan het Archeologisch Centrum van de Rijksuniversiteit Groningen.
    [Show full text]
  • The Netherlands After the Spanish Armada Campaign of 1588
    THE GROWTH OF A NATION; THE NETHERLANDS AFTER THE SPANISH ARMADA CAMPAIGN OF 1588 Dr. J.C.A. SCHOKKENBROEK Director del Scheepuarrthuseum de Amsterdan Introduction The Dutch historian Robert Fruin, at the time professor at Leyden University, was one of the first scholars who at the end of the nineteenth century paid special attention to the developments in the Low Countries during the decade 1588-1598. In his publication (Tien Jaren), Fruin tries to indicate that the years after 1588 have been of crucial importance to the development of the young Republic of the United Netherlands. His epos is one about "progress and victory" (1). Fruin has not been the only one fascinated by this time frame. Many scholars have followed. In my lecture I will try to indicate that much of the seed of change during this decade had already been implanted during the summer of 1588, when a mighty Spanish fleet endangered the coasts of England and the Netherlands. The Spanish Armada campaign did not succeed, and Dutch seamen had a — granted relatively modest— share in its failure (2). The way Dutch politicians and mariners responded to the threat of the Spanish Armada, combined with the threat of Alexander Farnese, duke of Parma, with his troops in the northwestern part of Flanders, has been of decisive importance to the way changes in the Republic of the United Netherlands took place. In order to discuss these consequences of the failure of the Spanish Armada campaign in a proper way, I very briefly would like to talk about the Dutch participation in the events that have had such great influence on the way world history took its course.
    [Show full text]
  • Smith, Justin Samuel Ewald (2017) "The Sword and the Law": Elizabethan Soldiers’ Perception and Practice of the Laws of Armed Conflict, 1569-1587
    Smith, Justin Samuel Ewald (2017) "The Sword and the Law": Elizabethan soldiers’ perception and practice of the laws of armed conflict, 1569-1587. PhD thesis. http://theses.gla.ac.uk/8552/ Copyright and moral rights for this work are retained by the author A copy can be downloaded for personal non-commercial research or study, without prior permission or charge This work cannot be reproduced or quoted extensively from without first obtaining permission in writing from the author The content must not be changed in any way or sold commercially in any format or medium without the formal permission of the author When referring to this work, full bibliographic details including the author, title, awarding institution and date of the thesis must be given Enlighten:Theses http://theses.gla.ac.uk/ [email protected] ‘The Sword and the Law’: Elizabethan Soldiers’ Perception and Practice of the Laws of Armed Conflict, 1569-1587 Justin Samuel Ewald Smith MLitt, BA Submitted in fulfilment of the degree of Doctor of Philosophy, History School of Humanities College of Arts University of Glasgow October 2017 3 Abstract This thesis argues that contemporary views of the laws of arms among soldiers, and of the laws of war by legal theorists, influenced particular military campaigns and individual actions in a variety of armed conflicts. Elizabeth I’s officer corps were careful to act in wars so that their actions would be seen as honourable by outside observers in the belief that such actions would add to their personal glory. Their individual and corporate perception of the laws of war directly affected military practices.
    [Show full text]
  • De Strijd Om Breda in De Tachtigjarige Oorlog (1568-1648)
    De strijd om Breda in de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648) door KEES SCHULTEN De Nederlanden en de Tachtigjarige Oorlog Aan de vooravond van wat later de Tachtigjarige Oorlog zou worden genoemd, bestonden de Nederlanden grosso modo uit de huidige Benelux minus het prins-bis- dom Luik en uit een gedeelte van Noord-Frankrijk. Het betrof een conglomeraat van gewesten en gebieden waarvan Filips II van Spanje, zij het op verschillende ti- tels, de wettige landsheer was. Toen er oppositie ontstond tegen zijn beleid op bestuurlijk en godsdienstig ge- bied, probeerde Filips krachtig zijn wil op te leggen aan zijn Nederlandse onderda- nen. Uit die situatie kwam een opstand voort tegen het koninklijk gezag. De hoge en lage adel voelde zich in hun belangen geschaad. De harde vervolging van prote- stanten door de zeer katholieke koning joeg menigeen letterlijk in het harnas. De te- genstellingen tussen onwrikbare katholieken en even onwrikbare protestanten scherpten het politiek-religieuze conflict aan. Terwijl Filips II uitging van het vijand- beeld van rebellerende onderdanen van wie velen de neiging schenen te hebben ket- terse ideeën te koesteren, vonden de Nederlanders dat zij het recht hadden zich te verzetten tegen het in hun ogen onrechtvaardige beleid van hun landsheer. Daarbij bleven zij de vorst als hun heer erkennen, maar hielden de fictie in stand dat zij ageerden tegen de ’slechte’ dienaren van de vorst. Willem van Oranje en de zijnen probeerden aanvankelijk in 1568 en 1572 door invallen van buiten de Nederlanden een algemene opstand te ontketenen. Dit mis- lukte, hoewel hun aanhang gestaag groeide. Vanaf 1572 verklaarden meer en meer steden in Holland en Zeeland zich voor de prins van Oranje en kristalliseerde het verzet zich in deze twee provincies.
    [Show full text]
  • De Kroniek Van Abel Eppens Tho Equart
    De kroniek van Abel Eppens tho Equart Abel Eppens tho Equart Editie Hajo Brugmans en Johan Adriaan Feith bron Abel Eppens tho Equart, De kroniek van Abel Eppens tho Equart (eds. Hajo Brugmans en Johan Adriaan Feith). J. Müller, Amsterdam 1911 Zie voor verantwoording: https://www.dbnl.org/tekst/eppe004kron01_01/colofon.php Let op: werken die korter dan 140 jaar geleden verschenen zijn, kunnen auteursrechtelijk beschermd zijn. i.s.m. en V Inleiding. Wie was Abel Eppens tho Equart, de schrijver van de omvangrijke Kroniek, welke ruim 300 jaren na hare totstandkoming thans in druk zal worden uitgegeven? Het antwoord zoude enkel kunnen luiden: een rusticus eruditus, een geletterde ‘huisman’ of eigenerfde boer, die de gebeurtenissen van zijn tijd, de tweede helft der zestiende eeuw, en van zijne omgeving onbevangen en getrouw heeft te boek gesteld. Voor hen echter, die meer van dien voor zijn tijd zeker merkwaardigen man, vrij wel eene uitzondering te midden zijner standgenooten, willen weten, diene het volgende. Abel Eppens werd omtrent Palmzondag1) van het jaar 1534 op Bolhuis te Eekwerd geboren. Eekwerd is de naam van een terp of wierde, eenige jaren geleden afgegraven, gelegen in het kerspel Wirdum (thans gemeente Loppersum) op korten afstand ten noorden van het Damsterdiep, tusschen het dorp Wirdum en het latere landgoed Ekenstein gelegen. Op die wierde stonden slechts enkele huizen, waaronder eene groote, deftige boerenhofstede, Bolhuis geheeten. Dien naam, waarschijnlijk samengesteld uit bôl, praedium, landgoed2), en huis, dus het huis bij het landgoed behoorende, droeg de hofstede reeds in de zestiende eeuw3). Eppens' vader heette Eppo Aepkens (Aepke = Abel) en overleed op vroegen leeftijd den 1) 29 Maart.
    [Show full text]
  • PDF Hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen
    PDF hosted at the Radboud Repository of the Radboud University Nijmegen The following full text is a publisher's version. For additional information about this publication click this link. http://hdl.handle.net/2066/147895 Please be advised that this information was generated on 2021-10-03 and may be subject to change. SEPARATUM SOURCES AND DOCUMENTS RELATING TO THE EARLY MODERN HISTORY OF IDEAS © Holland University Press bv, Amsterdam No part may be translated or reproduced in any form by print, photoprint, microfilm, or any other means, without written permission from the publishers. @ І HOLLAND UNIVERSITY PRESS BV / POSTBUS 1850 HOLLAND UNIVERSITY PRESS NL-1000 AMSTERDAM AMSTERDAM ISSN 0304-0003 LIAS VI (1979) 1 A.E.M. JANSSEN ELBERTUS LEONINUS, NEUTRALIST EN LIBERTIJN TUDENS DE NEDERLANDSE OPSTAND 'Waar nu eenmaal over degenen, die in de staat zekere reputatie genieten en wel omdat zij een nogal opvallende rol hebben gespeeld, later wanneer zij zijn gestorven allerlei praatjes en uiteenlopende oordelen de ronde gaan doen, heb ik me de moeite getroost in het kort rekenschap te geven van mijn leven, opdat ik na mijn dood niet met overdreven loftuitingen van weigezinden word ge­ prezen dan wel word overstelpt met laster en verwijten van kwaadaardige en dwalende lieden1 - aldus luidt de hier vrij vertaalde eerste zinsnede van de tussen 1596 en 1598 aan het papier toevertrouwde autobiografie van Elbertus Leoninus. Uit een dergelijke aanhef mag worden afgeleid, dat Leoninus zich op het einde van zijn leven terdege ervan bewust was, dat hij werd beschouwd als een controversiële figuur. Kan dit gegeven het apologetisch karakter van de hieronder uitgegeven autobiografische aantekeningen verklaren, als genre is de Vita Elberti Leonini volstrekt geen uniek fenomeen; menig geletterd en zichzelf respecterend man heeft gemeend het nageslacht te kunnen dienen met een beschrijving van de eigen, memorabel geachte levensgang, welke aan­ winst dan als zodanig evenzeer geschiedkundige erkentelijkheid als gerede kritiek (in de vorm van interpretatie en annotering) verdient.
    [Show full text]
  • 76-1927 De Navorscher
    L DE NAVORSCHER. EEN MIDDEL TOT GEDACHTENWISSELING EN LETTERKUNDIGVERKEER TUSSCHEN ALLEN DIE IETS WETEN, IETS TE VRAGEN HEBBEN OF IETS KUNNEN OPLOSSEN ONDER REDACTIE VAN G. FULDAUER. Zes en Zeventigste jaargang. AMSTERDAM ENGELHARD, VAN EMBDEN & Co. 1927. DE NAVORSCHER ONZE ,,NAVORSCHER” - VIJF EN ZEVENTIG JAAR. aThe steady habit of correcting and completing his own opinion by collating it with those of others, so far from causing doubt and hesitation in carrying it into practice, is the only stable foundation for a just reliance on it.< (Mill, On Liberty.) Er zijn van die rustpunten in het menschelijk leven zoowel als in het leven van boeken en tijdschriften, waarop men even terugblikt - zoogenaamde jubilea zijn er de uitingen van -, en overziet, wat tot nog toe gewrocht is, welke veranderingen hebben plaats gegrepen, welke invloeden hebben gewerkt om het leven en streven in bepaalde gewenschte of ongewensche richting te sturen en tenslotte het resultaat. Vijf en zeventig jaar heeft onze 2Navorscherb: geleefd, en gepoogd zijn devies : rGedachtenwisseling om te komen tot de waarheid< hoog te houden. Vele tijdschriften heeft hij zien bezwijken om zich heen onder den last van hetzelfde pogen, maar h2j heeft stand gehouden : . saevis tranquillus in undis . , . geschraagd door zijn staf .van beproefde medewerkers, mannen van weten- schap en de wetenschap beoefenend louter om haar zelve en zonder eenige gedachte aan zichzelven. Het is dan ook aan deze mede- werkers, die ik gedurende de circa twintig jaren, dat ik de leiding van dit tijdschrift heb mogen voeren, gadesloeg en bewonderde, het leeuwenaandeel van dit herdenkingsnummer wil laten, om hun meening te uiten en wederzijds van gedachte te wisselen.
    [Show full text]
  • Global Effects of the Military Revolution in the New World?
    Global effects of the Military Revolution in the New World? A study of military innovation and Spanish warfare in the sixteenth century. Niels de Bruijn s1079387 Koraalstraat 6 4817 HP Breda [email protected] 06 – 48 54 35 76 MA-thesis Medieval and Early Modern History Leiden University Thesis Supervisor: Dr. R.P. Fagel 12 February 2012 Contents Introduction 3 Part 1. The Spanish conquest of Mexico and Colombia 1519 – 1539 11 Chapter 1: Spanish expansion abroad, the conquest of New Spain (Mexico) and New Granada (Colombia). 12 Chapter 2: Firearms. 19 Chapter 3: Horses. 23 Chapter 4: Steel. 25 Chapter 5: Ships. 27 Chapter 6: Infantry tactics. 29 Conclusion of part one 32 Part 2. Spanish warfare in New Granada 1578 – 1595 33 Chapter 7: The Indian Militia by Bernardo de Vargas Machuca. 34 Chapter 8: Firearms. 37 Chapter 9: Horses. 39 Chapter 10: Steel. 41 Chapter 11: Ships. 43 Chapter 12: Infantry tactics. 44 Conclusion of part two 48 Part 3. Spanish warfare in the Low Countries 1581 – 1595 49 Chapter 13: Voor God en mijn Koning by Francisco Verdugo. 51 Chapter 14: Troops. 53 Chapter 15: Sieges. 55 Chapter 16: Ships. 58 Chapter 17: Infantry tactics. 59 Conclusion of part three 61 Conclusion 62 Sources 68 2 Introduction ‘War itself seemed necessary. In modern functional terms, it was the inevitable product of an international system that lacked a hegemonic power. To contemporaries, it was natural, as the best means by which to defend interests and achieve goals. The idea that such objectives might be better achieved through
    [Show full text]
  • A Guide to Sources in Early Modern European Military History In
    1994 by John A. Lynn Printed in the United States of America. This book is printed on acid-free paper. Contents Illustrations Note on Codes and Call Numbers Acknowledgments PART ONE — Introductory Materials Introduction Reference Works Special Collections of Documents and Ordonnances PART TWO — Military Treatises Sixteenth-Century Military Treatises, 1449-1598 Seventeenth-Century Military Treatises, 1599 to 1699 Eighteenth-Century Military Treatises, 1700 to 1789 Treatises on Military Medicine Treatises on Military Law and Collections of Military Laws Periodicals as Sources of Military History PART THREE — Sixteenth-Century Wars, 1489-1598 The Italian Wars, 1489-1559 Wars of Religion, 1562-1598 Sixteenth-Century Military Miscellany PART FOUR — Seventeenth-Century Wars, 1598-1700 Wars, 1598-1618 The Thirty Years’ War, 1618-1648/59 The English Civil Wars, 1642-1660 The Dutch War, 1672-1678/9 The Nine Years’ War, 1688-1697 Seventeenth-Century Military Miscellany PART FIVE — Eighteenth-Century Wars, 1700-1789 The War of the Spanish Succession, 1701-1714 The War of the Austrian Succession, 1740-1748 The Seven Years’ War, 1756-1763 Eighteenth-Century Military Miscellany Index Illustrations Title page adapted from the title page of Johan Jacobi von Wallhausen, L’art militaire pour l’infanterie (Leeuwarden, 1630). Part One title page adapted from the title page of Bernardino de Mendoza, Theorica & practica militaris (Frankfort, 1617). Part Two title page adapted from the title page of Jacob de Gheyn, Maniement d’armes, d’arquebuses, mousquetz et piques (Amsterdam, 1608). Part Three title page adapted from the title page of a German edition of Vegetius (Augsburg, 1529). Part Four title page adapted from the title page of Giorgio Basta, Le maistre du camp général (Frankfort, 1617).
    [Show full text]
  • Bekijk Deze Editie (Pdf)
    CAERT-THRESOÔR TIJDSCHRIFT VOOR DE GESCHIEDENIS VAN DE KARTOGRAFIE IN NEDERLAND 15e jaargang 1996, nr. 1 \svmmsm.— m ~^x Pacem ^ '<£»«&*, 15 ffl£?*&~:w CAERT-THRESOOR Antiquariaat Inhoud 15e jaargang 1996, nr. 1 Het Bisschopshof Cresfeldts kaart van de 'Iselstroom' uit het midden van de 16de eeuw H.J. Nalis Kaarten, platen en staten: C.J. Visschers Comitatus Flandria met randgezichten thuisgebracht Oude Boeken, Prenten Franz Gittenberger 'De Dresdener Atlas': en Kaarten een verzameling zestiende eeuwse plattegronden J.W. Kervezee Meindert Schroor 15 Varia Cartographica 19 Lichte Gaard 1 Besprekingen 23 3511 KT Utrecht 030-2314093 Nieuwe Literatuur en Facsimile-uitgaven 26 Nederlandse stads- en dorpsgezichten Kaarten en plattegronden Plaatsbeschrijvingen en atlassen Redactie Dr. H.P. Deys, Drs. M.M.Th.L. Hameleers, Geïllustreerde boeken Dr. P.C.J. van der Krogt, Drs. A.H. Ruitinga, J.W.F. Voogt, Drs. D. de Vries Drs. J.W.H. Werner Redactiesecretariaat Kopij, recensie-exemplaren enz. zenden aan: Caert-Thresoor, dhr. J.W.F. Voogt, Universiteit Utrecht, FRW-Vakgr. Kartografie, Postbus 80.115, 3508 TC Utrecht. Aanwijzingen voor auteurs Op aanvraag verkrijgbaar bij het redactiesecretariaat. Abonnementen en administratie Abonnementen (alleen per hele jaargang) ƒ 32,50 per jaar (vier nummers), buitenland ƒ 55, — . Losse nummers ƒ 12,50. Opgave van abonnementen, adreswijzigingen en bestellingen van losse nummers aan: Caert-Thresoor, Postbus 68, 2400 AB Alphen aan den Rijn, tel. 0172- 444667, Postgironummer 5253901. Copyright Het overnemen of vermenigvuldigen van artikelen is slechts geoorloofd na schriftelijke toestemming van de re­ dactie. Advertentietarieven hele pagina per nr. ƒ 110,— halve pagina per nr. ƒ 80,— 1/4 pagina per nr.
    [Show full text]