1990 Sonrasi Türk Şiirinde Gerçeklik Algilari
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
2019 T.C. ANKARA YILDIRIM BEYAZIT ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ 1990 SONRASI TÜRK ŞİİRİNDE GERÇEKLİK ALGILARI DOKTORA TEZİ AYDOĞAN KARA TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANA BİLİM DALI Aydoğan KARA DOKTORA TEZİ TEZİ DOKTORA KARA Aydoğan ANKARA, 2019 T.C. ANKARA YILDIRIM BEYAZIT ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ 1990 SONRASI TÜRK ŞİİRİNDE GERÇEKLİK ALGILARI DOKTORA TEZİ AYDOĞAN KARA TÜRK DİLİ VE EDEBİYATI ANA BİLİM DALI DR. ÖĞR. ÜYESİ CENGİZ KARATAŞ DANIŞMAN ANKARA, 2019 ONAY SAYFASI Aydoğan KARA tarafından hazırlanan “1990 Sonrası Türk Şiirinde Gerçeklik Algıları” adlı tez çalışması, aşağıdaki jüri tarafından oy birliği / oy çokluğu ile Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı’nda Doktora tezi olarak kabul edilmiştir. Unvan, Ad, Soyad Kurum İmza Dr. Öğr. Üyesi Cengiz KARATAŞ AYBÜ, TDE Prof. Dr. İbrahim TÜZER AYBÜ, TDE Prof. Dr. Mustafa KURT Gazi Ü., TDEE Prof. Dr. Nurullah ÇETİN Ankara Ü., TDE Prof. Dr. Münire Kevser BAŞ AYBÜ, TDE Tez Savunma Tarihi: Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı’nda Doktora tezi olması için gerekli şartları yerine getirdiğini onaylıyorum. Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürü Doç. Dr. Seyfullah YILDIRIM BEYAN Bu tez çalışmasının kendi çalışmam olduğunu, tezin planlanmasından yazımına kadar bütün aşamalarda patent ve telif haklarını ihlal edici, etik dışı davranışımın olmadığını, bu tezdeki bütün bilgileri akademik ve etik kurallar içinde elde ettiğimi, bu tezde kullanılmış olan tüm bilgi ve yorumlara kaynak gösterdiğimi beyan ederim; aksi takdirde tüm yasal sorumluluğu kabul ediyorum. 16/01/2020 İmza : Adı SOYADI : Aydoğan KARA ağa’ya ve emmi’ye hep öyle oldukları için... TEŞEKKÜR Tezimin her aşamasında şahsıma olan güveni ve özgürleştirici telkinleriyle bilgi ve tecrübelerini paylaşan değerli danışman hocam Dr. Öğr. Üyesi Cengiz KARATAŞ’a teşekkür ederim. Ayrıca; doktora hayatımızın her aşamasında yanı başımda olduğunu bildiğim ve kendilerine yakın olmanın kıvancını yaşadığım, çok kıymetli iki dosta, Dr. İsmail SÜPHANDAĞI ile Merve Sevda SELVİ’ye, yüzü sonsuza dönük bir muhabbetle şükranlarımı sunarım… Özet 1990 Sonrası Türk Şiirinde Gerçeklik Algıları Varlığı görme biçimi, ya gerçeklik ya hakikat düzleminde kalınarak mümkün olur. İlki, bir algısal bakış açısına, ikincisi doğrudan kabule denk düşer. Sanat da bu iki yoldan biriyle biçimlenir. Birincisinde sanatın bir araştırma ve kavrama çabasına karşılık geleceği; ikincisinde ise zaten mutlak olanın bilgisine sahip olunduğu düşüncesiyle bir aktarıma, ideal bir yansıtma çabasına girileceği açıktır. Bu çalışmada gerçeklik kavramı merkeze alınmış ve sahici sanatın gerçeklikle ilişkili olması gerektiği savunulmuştur. Bu bağlamda, sanattaki gerçeklik, “estetik dolayımlama”, “şahsî tecrübe”, “realiteye uygunluk (sahicilik)”, “niyet ve bilinç”, “tutarlılık” ilkelerine bağlı olarak açıklanmıştır. “Kuşak” meselesi de ele alınan konulardan biridir ve kuşak kavramı yerine “temsil değeri” öne çıkarılmıştır. Ardından, 1990’dan bugüne uzanan süreçteki Türk şiirinin genel seyri araştırılmıştır. Türk şiirinin bu süreci için, “varoluşu sorgulayan, lirik-imgeci”, “entelektüel / düşünceyi merkez alan, lirizm karşıtı, metafiziği dışlayan” ve “deneysel / deneysel nitelikli” şiir çizgileri tespit edilmiştir. Ayrıca poetik yönelimler bağlamında “Yeni Hece Şiiri / Yeni Hececi Şiir”, “Neo-Epik Şiir”, “Deneysel / Somut / Görsel Şiir” değerlendirilmiştir. Tezin ana bölümünde ise “temsil değeri” taşıdığı savunulan on (10) şairin sanatı, Mehmet Kaplan’ın Eklektik Tahlil Yöntemi ile çözümlenmiştir. Çalışmanın temel amacı, şairlerin eserlerindeki gerçeklik algılarını saptamaktır. Anahtar Kelimeler: 1990’larda Türk şiiri, 2000’lerde Türk şiiri, 2010’larda Türk şiiri, gerçek, gerçeklik, hakikat, şahsî tecrübe. 2 Abstract Reality Perceptions In Turkish Poetry After 1990 The way of seeing existence is possible by staying in the plane of reality or vérité. The first corresponds to a perceptual perspective and the second directly to acceptance. Art is shaped in one of these two ways, too. First in, art would correspond to a research and comprehension effort; in the second, it’s clear that an attempt to reflect on the ideal is reflected in the thought that the knowledge of the absolute is already possessed. In this study, “reality” concept was taken to the center and it has been argued that authentic (real) art should be related to reality. In this context, the reality in art has been explained based on the principles of “aesthetic transformation / conversion”, “personal experience”, “accordance with real (authenticity)”, “intention and consciousness”, “consistency”. “Generation” matter is also one of the issues and “representation value” is emphasized instead of “generation” concept. Then, general course of Turkish poetry in the period from 1990 to today has been researched. For this process of Turkish poetry, “questioning existence, lyrical-imaginative”, “intellectual / centered on thought, anti-lyric, excluding metaphysics” and “experimental / experimental quality” poetry lines were determined. In addition, “New Syllable Poetry / New Syllabist Poetry”, “Neo-Epic Poetry”, “Experimental / Concrete / Visual Poetry” was evaluated in the context of poetic orientations. In the main part of the thesis, the art of ten (10) poets who are claimed to have “representation value” were analyzed with Mehmet Kaplan’s Eclectic Analysis Method. The main purpose of the study is to determine the perceptions of reality in works of the poets. Keywords: Turkish poetry in 1990s, Turkish Poetry in 2000s, Turkish Poetry in 2010s, real, realty, vérité, personal experience. ii İÇİNDEKİLER ÖZET .................................................................................................................................... i ABSTRACT ........................................................................................................................ ii İÇİNDEKİLER .................................................................................................................. iii GİRİŞ .................................................................................................................................... 1 “GERÇEK”, “GERÇEKLİK” VE “HAKİKAT” ............................................................ 1 1.1. Kavram - Tanım ........................................................................................................ 1 1.2. İslâm Literatür ve Düşüncesinde “Gerçeklik” ve “Hakikat” ............................... 4 1.3. Gerçeklik ve Hakikat’in Ne’liğine (Mahiyetine) Dair ........................................... 6 1.4. Gerçeklik Dolayımında Batı Felsefe ve Sanatının Genel Seyri ........................... 10 1.5. Sanatta Gerçeklik ................................................................................................... 20 1.5 1. Sanatsal Gerçekliğin Ontolojik Hüviyeti ........................................................... 20 1.5.2. Sanatsal Gerçekliğin Temel İlkeleri ................................................................... 23 1.5.2.1. Estetik Dolayımlama .................................................................................................. 23 1.5.2.2. Şahsî Tecrübe ............................................................................................................. 26 1.5.2.3. Realiteye Uygunluk (Sahicilik) .................................................................................. 27 1.5.2.4. Niyet ve Bilinç ............................................................................................................. 28 1.5.2.5. Tutarlılık ..................................................................................................................... 29 2. YÖNTEM ....................................................................................................................... 31 2.1. Mehmet Kaplan’ın Eklektik Tahlil Yöntemi ....................................................... 31 3. “KUŞAK” MESELESİ VE TEMSİL DEĞERİ ...................................................... 35 3.1. Kuşak Kavramı ....................................................................................................... 35 3.2. Temsil Değeri ........................................................................................................... 40 4. 1980 KUŞAĞI TÜRK ŞİİRİNİ HATIRLAMAK .................................................... 44 1. BÖLÜM .......................................................................................................................... 48 1990’LARDAN BUGÜNE MODERN TÜRK ŞİİRİ ...................................................... 48 1.1. Poetik Yönelimler ve Manifestolar ........................................................................ 54 1.1.1 Yeni Hece Şiiri / Yeni Hececi Şiir ........................................................................ 55 iii 1.1.2. Neo-Epik Şiir ........................................................................................................ 57 1.1.3. Deneysel / Somut / Görsel Şiir ............................................................................ 61 1.1.3.1. Deneysel Şiir için Gerçeklik Perspektifi .................................................................... 70 1. BÖLÜM ....................................................................................................................... 75 TEMSİL DEĞERİYLE ON ŞAİR VE ŞİİR-GERÇEKLİK İLİŞKİSİ ........................ 75 2.1. NECMİ ZEKÂ .......................................................................................................