Postmodernizm Ve Şiir Üzerine | | Önsöz | Kabul Edilmesi Konuya Olan Ilgiyi Azaltmaktadır
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
EDEBİYAT EDEBİYAT ULAŞ BİNGÖL Dijital Çağda Pusulası Bozulan Şiir POSTMODERNİZM VE ŞİİR ÜZERİNE Bu PDF dokümanı, kitabın bir kısmını içermektedir. DBY okurları için özel olarak oluşturulmuştur. Avrupa’da bir hayalet geziniyor: Postmodernizm… Postmodern İçindekiler hayaletin dokunmadığı neredeyse tek bir entelektüel faaliyet alanı yok. Bu hayalet mimariden zoolojiye kadar her kültürel disiplinin üzerinde iz bırakıyor; biyoloji, ormancılık, coğrafya, tarih, hukuk, edebiyat ve tüm sanat dalları, tıp, siyaset, felsefe vb.’ye kadar uzanıyor. Ancak bu şekilsiz varlık gene de bir hayalet ve oldukça korkunç bir hayalet ola- rak kalıyor… (Thomas D. Dochherty) Önsöz ������������������������������������������������������������������������������������������������������� 11 Giriş ��������������������������������������������������������������������������������������������������������� 15 Gerçi ne olduğunu anlamaya çalışıyorum, ama bilmiyorum. Bu Birinci Bölüm konudaki tartışma daha yeni başlıyor. Tıpkı aydınlanma ile olduğu PostmoderNİzm gibi. Tartışma, konu kapanmadan bitecek. 1. Postmodernizmin Atası: Modernizm ��������������������������������������������� 24 (Bir etkinlik sırasında kendisine yöneltilen postmodernizm nedir? sorusuna Jean-François Lyotard’ın verdiği cevap) 2. Birbirinin Yerine Kullanılan Kavramlar: Postmodern, Postmodernite, Postmodernizm ������������������������������������������������������� 29 2.1. Postmodernizmin Düşünsel Arka Planı ��������������������������������� 39 2.1.1. Modernitenin Karşıtı Olarak Postmodernizm ����������� 40 Şiir artık coşkulu bir konuşma veya kendini ifade etme olarak de- 2.1.2. Bilimlerdeki Baş Döndürücü Gelişmeler������������������� 48 ğil de bir işçilik veya bir tatbikatmış gibi görünmeye başlandı. 2.1.3. Bunalımlar ve Yıkımlar Çağı: XX. Yüzyıl ��������������� 53 (Marjorie Perloff) 3. Postmodernizmin Özellikleri ����������������������������������������������������������� 54 3.1. Hümanizmin Eleştirisi ve Reddi: Anti-hümanizm ��������������� 56 3.2. Evrenselliğin Reddi: Çoğulculuk, Çok Kültürlük, Yerellik ����59 3.3. Aydınlanmanın Eleştirisi ve Akıl Tutulması ������������������������� 65 3.4. Merkezsizlik ������������������������������������������������������������������������������� 70 7 3.5. Parçalılık ������������������������������������������������������������������������������������� 73 3.6. Şiir ve Gerçek ��������������������������������������������������������������������������212 3.6. İlerlemeci Tarih Anlayışının Reddi ve Tarihin Sonu ����������� 75 3.7. Şiir ve Biçim ����������������������������������������������������������������������������217 3.7. Özne Parçalanması �������������������������������������������������������������������� 78 3.8. Dil ve Anlatım �������������������������������������������������������������������������220 3.8. Simülasyon ve Mekân Algısı �������������������������������������������������� 83 3.9. Anlam Kapalılığı ���������������������������������������������������������������������224 3.9. Büyük Anlatıların Yıkılışı Küçük Anlatıların Doğuşu �������� 89 3.10. Pop Kültür ������������������������������������������������������������������������������226 3.10. Dil Oyunları ����������������������������������������������������������������������������� 92 Üçüncü Bölüm 3.11. Popüler Kültür ������������������������������������������������������������������������� 94 tÜrk ŞİİrİNde 4. Postmodern Sanat Estetiği �������������������������������������������������������������101 PostmoderNİzmİN YANsımALArı 4.1. Modernist Sanat ile Postmodern Sanat Arasındaki İlişki �����103 1. Ahmethan Yılmaz’ın Kahkahalarla Sabunlaştı Bayan R 5. Postmodern Sanat ����������������������������������������������������������������������������132 Şiirinde Metropolde Can Çekişen Birey �������������������������������������256 5.1. Postmodern Sanatın Özellikleri���������������������������������������������136 2. Can H. Türker’in uruz ile bedisa Şiirinde Geleneksel 5.1.1. Sanatçının Ölümü ��������������������������������������������������������137 Anlatının Yeniden İnşası ����������������������������������������������������������������261 5.1.2. Pop Sanat (Popart) �������������������������������������������������������141 3. Efe Murad’ın Zenciler Şiirinde “Öteki” Olmanın Anlamı 5.1.3. Kiç (Kitsch) ������������������������������������������������������������������144 Yahut Anlamsızlığı ��������������������������������������������������������������������������267 5.1.4. Parçalılık ������������������������������������������������������������������������148 4. Hakan Şarkdemir D=M=O Şiirinde Parodik Bir Başkaldırı �����273 5.1.5. Eklektizm ����������������������������������������������������������������������149 5. Ömer Şişman’dan Deneysel Bir Kalkışma: hayat devam 5.1.6. Nostalji (Retro) �������������������������������������������������������������151 ediyor �������������������������������������������������������������������������������������������������276 İkinci Bölüm Kaynakça ���������������������������������������������������������������������������������������������283 PostmoderN Şİİr Dizin�������������������������������������������������������������������������������������������������������305 1. Modernist Şiir ����������������������������������������������������������������������������������160 2. Postmodern Şiirin Kökenleri ���������������������������������������������������������176 3. Postmodern Şiirin Özellikleri ��������������������������������������������������������184 3.1. Postmodern Şair �����������������������������������������������������������������������191 3.2. Metinsellik ��������������������������������������������������������������������������������196 3.3. Okuyucuyu Metne Davet �������������������������������������������������������200 3.4. Metinlerarasılık ������������������������������������������������������������������������203 3.5. Şiir ve Oyun �����������������������������������������������������������������������������207 8 9 Önsöz Thomas D. Dochherty’nin bu kitaba epigraf olarak alınan sözle- rinde belirtildiği üzere postmodernizmin bulaşmadığı hiçbir alan kalmadı. Siyasetten felsefeye, sinemadan tiyatroya, mimariden müziğe her alanda postmodernizmin izleri kolayca gözlemlenir. Ama söz konusu şiir olduğunda Türkiye’de postmodernizm me- selesinin yeterince ele alınmadığı, bu meseleyi ele alanların da birtakım eleştirilere maruz kaldığı görülür. Neredeyse bütün sa- nat dallarında postmodernizm çerçevesinde birçok akademik ça- lışmanın yapılmasına karşın henüz postmodern şiir üzerine bir- kaç makale dışında elle tutulur bir çalışmanın yapılmamış olması gerçekten ilginçtir. Başta Amerika olmak üzere Batı’da uzun yıl- lardan beri postmodern şiir olgusunun incelenmesi, postmodern şiir antolojilerinin hazırlanması bile Türkiye’de akademik çevre- lerin postmodern şiire ilgi duymasını sağlamamıştır. Akademik çevreler dışında, mesela edebiyat dergilerinde postmodern şiir hakkında tek tük kaleme alınan yazılar hariç tu- tulursa ciddi bir yazıya rastlanmaz. Türkiye’de postmodern şiire karşı ilgisiz olunmasının birkaç nedeni vardır. Her şeyden önce hem akademik çevrelerde hem edebiyat çevrelerinde postmo- dern şiirin basit, estetik değerden yoksun, deli saçması olarak 11 | Postmodernizm ve Şiir Üzerine | | Önsöz | kabul edilmesi konuya olan ilgiyi azaltmaktadır. Postmodern şi- Bu kitabın postmodernizm ve şiir konusuna açıklık getirme- irin, bir şey anlatmak yerine daha çok sergilemeyi seçmesinin ve sini ve postmodern şiirin anlaşılmasına yardımcı olacağını umuyo- dil üzerinde deneysel girişimlere sık sık yer vermesinin okuyu- rum. Ayrıca çağımızda şiirin durumu hakkında araştırma yapmak cunun onu benimsemesini engellediği doğrudur. Ayrıca rastlan- isteyenlere yol göstereceğini düşünüyorum. Kitabı baştan sona tısallık, biçimsizlik ve apolitik tutum postmodern şiirin görmez- okuyan ve tavsiyelerini benimle paylaşan Dr. Enser Yılmaz’a ve den gelinmesine yol açmaktadır. desteklerini daima arkamda hissettiğim eşim Şükran Bingöl’e ve oğlum Ahmed Ayaz’a sonsuz teşekkürlerimi sunarım. Birtakım ortak özelliklerine rağmen günümüz şiirini bir şem- siye altında toplamanın imkânı yoktur. Neo-epik şiir, deneysel şiir, Ulaş BİNGÖL somut şiir, görsel şiir, yeni anlatımcı şiir, elektronik şiir gibi eği- Siirt, 2021 limlerin hepsinin postmodern söylemle bir şekilde kesişen yönle- rinin olduğunu ifade etmek gerekir. Fakat postmodern şiirin söz konusu şiirlerin dışında bir ontolojisinin olduğunu belirtmekte fayda var. Her şeyden önce postmodern şiirde şair, varoluşsal olarak bütünlük göstermekten ve bir iddia sahibi olmaktan uzak- tır. Eleştirirken bile yeni bir şey sunmak yerine sürüklendiği ruh hallerini göstermeye çalışır. Postmodern şiirin anlaşılması adına her şeyden önce bireyin sürüklendiği ve debelendiği pusulası bo- zulan evrendeki durumunun ortaya serilmesi gerekir. Bu çalışmanın ana omurgasını 2016’da sunduğum Murat- han Mungan’ın Şiirlerinde Postmodern Unsurlar adlı doktora tezi oluşturmaktadır. Daha önce doktora çalışmasının ikinci bölü- münü Postmodern Zamanın Metal Şairi Murathan Mungan’ın Şi- irlerinde Postmodernizmin İzinde adıyla kitap haline getirdim. Bu çalışmada ise postmodern şiirin özellikle kuramsal çerçevesine odaklandım. Doktora tezimin ilk bölümünü gözden geçirerek bu çalışmaya aldım. Postmodernizm ve Postmodern Şiir bölümle- rine çok az müdahale ederek çalışmaya ekledim. Türk Şiirinde Postmodernizm’in Yansımaları bölümünü ise gözden geçirerek ye- niden yazdım. Ayrıca okuyucunun postmodern şiir hakkında bilgi sahibi olabilmesi adına postmodern şiir olarak nitelendirilen