Meertaligheid in Het Onderwijs in Suriname
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Meertaligheid in het onderwijs in Suriname Een onderzoek naar praktijken, ervaringen en opvattingen van leerlingen en leerkrachten als basis voor de ontwikkeling van een taalbeleid voor het onderwijs in Suriname Rapport in opdracht van het Ministerie van Onderwijs en Volksontwikkeling en de Nederlandse Taalunie Sjaak Kroon en Kutlay Yağmur Departement Cultuurwetenschappen Universiteit van Tilburg Met medewerking van de Werkgroep Meertaligheid Rika Echteld, Leatitia Seymonson en Urmie van Leeuwaarde Meertaligheid in het onderwijs in Suriname Een onderzoek naar praktijken, ervaringen en opvattingen van leerlingen en leerkrachten als basis voor de ontwikkeling van een taalbeleid voor het onderwijs in Suriname Rapport in opdracht van het Ministerie van Onderwijs en Volksontwikkeling en de Nederlandse Taalunie Sjaak Kroon en Kutlay Yağmur Departement Cultuurwetenschappen Universiteit van Tilburg Met medewerking van de Werkgroep Meertaligheid Rika Echteld, Leatitia Seymonson en Urmie van Leeuwaarde © 2012 Nederlandse Taalunie Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photocopy, microfilm or any other means without written permission from the publisher. ISBN/EAN: 978-90-70593-19-3 Vooraf Dit rapport is het resultaat van een onderzoek naar meertaligheid in het onderwijs in Suriname, dat werd uitgevoerd in opdracht van het Ministerie van Onderwijs en Volks- ontwikkeling en de Nederlandse Taalunie. Het onderzoek startte in 2007 en de verslaglegging werd afgerond in 2010. Van dit rapport verschijnt binnenkort een korte samenvatting in de vorm van een brochure voor het onderwijs in Suriname. We willen allen die aan dit onderzoek hebben meegewerkt van harte bedanken voor hun inspanningen. Dat betreft de onderzoekers, de Werkgroep Meertaligheid en zeker niet op de laatste plaats alle leerlingen en leraren die door het invullen van een vragenlijst aan het welslagen van dit onderzoek hebben bijgedragen. Wij vertrouwen erop dat de conclusies en aanbevelingen van dit onderzoek een rol zullen spelen bij de verdere vormgeving van het beleid rond onderwijs en meertaligheid in Suriname. Marc le Clercq, waarnemend algemeen secretaris Michel Penders, waarnemend algemeen secretaris Meertaligheid in het onderwijs in Suriname 1 Inhoud 1. Achtergronden van het onderzoek 7 1.1 Aanleiding tot het onderzoek 7 1.2 Taaldiversiteit, taalbeleid en taalonderwijs in Suriname 9 1.3 Opzet en uitvoering van het onderzoek 18 1.3.1 Doelstelling en opzet van het onderzoek 18 1.3.2 Ontwerp van het onderzoeksinstrument 19 1.3.3 Dataverzameling 25 1.3.4 Dataverwerking 26 1.4 Overzicht 28 2. De leerlingen en hun thuistalen 31 2.1 Achtergrondkenmerken van de leerlingen 31 2.1.1 Algemene kenmerken 31 2.1.2 Kenmerken van leerlingen in het primair onderwijs 33 2.1.3 Kenmerken van leerlingen in het secundair onderwijs 35 2.2 Thuistalen van de leerlingen 36 2.3 De thuistalen top 14 van de leerlingen 40 2.4 Conclusies 50 3. Thuistaalprofielen van de leerlingen 51 3.1 De groep met Nederlands als thuistaal 51 3.2 De groep met Sranan als thuistaal 54 3.3 De groep met Sarnami als thuistaal 58 3.4 De groep met Engels als thuistaal 62 3.5 De groep met Surinaams-Javaans als thuistaal 65 3.6 De groep met Aukaans als thuistaal 69 3.7 De groep met Saramaccaans als thuistaal 72 3.8 De groep met Spaans als thuistaal 76 3.9 De groep met Portugees als thuistaal 79 3.10 De groep met Chinees als thuistaal 83 3.11 De groep met Paramaccaans als thuistaal 86 3.12 De groep met Arowaks als thuistaal 90 3.13 De groep met Aluku als thuistaal 93 3.14 De groep met Karaïbs als thuistaal 96 3.15 Conclusies 100 4. Taalvitaliteit van de leerlingen in vergelijkend perspectief 103 4.1 Taalvaardigheid 103 4.2 Taalkeuze 105 4.3 Taaldominantie 107 4.4 Taalpreferentie 108 4.5 Meest gebruikte thuistalen 110 4.6 Taalvitaliteit 111 Meertaligheid in het onderwijs in Suriname 3 4.7 Vergelijking van taalkeuze, taaldominantie en taalpreferentie van Nederlands 112 en Sranan in de districten 4.8 Conclusies 114 5. Schooltalen in het primair en secundair onderwijs 115 5.1 Schooltaalprofielen in het primair onderwijs 115 5.2 Schooltaalprofielen in het secundair onderwijs 117 5.3 Taalgebruik van leerkrachten en leerlingen in de klas in het primair onderwijs 120 5.4 Taalgebruik van leerkrachten en leerlingen in de klas in het secundair onderwijs 123 5.5 Vergelijking van het taalgebruik van leerkrachten en leerlingen in de klas 127 5.6 Conclusies 130 6. De leerkrachten en hun thuistalen 133 6.1 Achtergrondkenmerken van de leerkrachten 133 6.2 Thuistalen van de leerkrachten 135 6.2.1 De groep met Nederlands als thuistaal 137 6.2.2 De groep met Sranan als thuistaal 141 6.2.3 De groep met Sarnami als thuistaal 144 6.2.4 De groep met Surinaams-Javaans als thuistaal 147 6.2.5 De groep met Engels als thuistaal 151 6.2.6 De groep met Aukaans als thuistaal 154 6.2.7 De groep met Saramaccaans als thuistaal 157 6.3 Taalvitaliteit van de leerkrachten 161 6.4 Conclusies 162 7. Opvattingen en ervaringen van leerkrachten 167 7.1 Praktijkervaringen van leerkrachten in de klas 167 7.2 Opvattingen van leerkrachten over meertaligheid en onderwijs 169 7.3 Vergelijking van de resultaten in het primair en secundair onderwijs 172 7.4 Vergelijking van de resultaten in de districten 176 7.5 Conclusies 182 8. Conclusies en aanbevelingen 185 8.1 Beleidsgericht onderzoek 185 8.2 Vier perspectieven 186 8.2.1 Meertaligheid als kenmerk van de samenleving en de school 187 in Suriname 8.2.2 Definitie en identificatie van meertalige leerlingen- en leerkrachten- 187 populaties 8.2.3 Kenmerken van de onderscheiden thuistaalgroepen leerlingen en 189 leerkrachten 8.2.4 Opvattingen en ervaringen met betrekking tot meertaligheid en 191 onderwijs 8.3 Aanbevelingen 192 8.3.1 Nederlands als instructietaal 192 8.3.2 Nederlands als vak 193 8.3.3 Andere talen als instructietaal 194 8.3.4 Hulptaalaanpak 195 8.3.5 Talenonderwijs 196 4 Meertaligheid in het onderwijs in Suriname 8.3.6 Taalbeschouwingsonderwijs 197 8.3.7 Deskundigheidsbevordering van leerkrachten 198 8.3.8 Onderzoek en ontwikkeling 198 8.4 Besluit 199 Bibliografie 201 Bijlagen 205 Meertaligheid in het onderwijs in Suriname 5 Hoofdstuk 1 Achtergronden van het onderzoek In dit hoofdstuk worden de achtergronden van het onderzoek geschetst. Daarbij wordt in Paragraaf 1.2 allereerst ingegaan op de aanleiding tot het onderzoek in relatie tot de toetre- ding van de Republiek Suriname tot de Nederlandse Taalunie. Daarna volgt in Paragraaf 1.3 een beknopte schets van Suriname als meertalige samenleving met een overzicht van de in Suriname gebruikte talen. In dat verband wordt ook ingegaan op taalbeleid en taalonderwijs in de context van meertaligheid. Paragraaf 1.4 bevat een overzicht van de opzet en uitvoering van het onderzoek. Daarbij wordt ingegaan op de doelstellingen van het onderzoek, de ont- wikkeling van het onderzoeksinstrument en de dataverzameling en dataverwerking. We besluiten dit hoofdstuk in Paragraaf 1.5 met een kort overzicht van de inhoud van dit rapport. 1.1 Aanleiding tot het onderzoek Op 12 december 2003 tekenden de Nederlandse Taalunie en de Republiek Suriname na een lange voorbereidingsperiode in Brussel een associatieovereenkomst waarmee Suriname in 2004 officieel deel ging uitmaken van de Nederlandse Taalunie.1 De Nederlandse Taalunie is een intergouvernementele beleidsorganisatie waarin Nederland, Vlaanderen en Suriname samenwerken op het gebied van het Nederlands.2 De belangrijkste werkterreinen zijn: de Nederlandse taal zelf, het Nederlands in digitale toepassingen, onderwijs in en van het Neder- lands, literatuur en leesbevordering, en de positie van het Nederlands in Europa en in de wereld.3 Alle activiteiten die de Taalunie onderneemt, worden uitgevoerd in samenwerking met de regeringen van de betrokken landen. In deze activiteiten staan de belangen van de taalgebruiker voorop. Dit uitgangspunt is terug te vinden in de kernachtige formulering van de missie van de Taalunie in haar Meerjarenbeleidsplan 2008 - 2012: ‘Zo weinig mogelijk drempels voor gebruikers van de Nederlandse taal’.4 Sinds 1991 zijn er, met enkele onderbrekingen, pogingen ondernomen om te komen tot toetreding van Suriname tot de Nederlandse Taalunie. Dit is niet verwonderlijk: Suriname is een meertalig land met ongeveer twintig verschillende talen waarin sinds 1667 het Neder- lands de officiële taal is. Het Nederlands in Suriname heeft zich – naast het Nederlands in Nederland en het Nederlands in België – ontwikkeld tot een eigen variëteit van de Neder- landse standaardtaal: het Surinaams Nederlands (De Bies, 2008; 2009). Deze ontwikkeling begon in 1876 toen met de instelling van de leerplicht het Nederlands de onderwijstaal werd (Gobardhan-Rambocus, 2001). Ze werd gecontinueerd na de stichting van de Republiek Suriname in 1975 waarbij het Nederlands de bestuurstaal werd en ze heeft ertoe geleid dat het Nederlands nu voor veel Surinamers de moedertaal of de tweede taal is (Charry et al., 1983; Brandon et al., 2007). In de associatieovereenkomst tussen de Republiek Suriname en de Nederlandse Taalunie wordt ‘de ontwikkeling van onderwijs in en van het Nederlands’ een van de speerpunten van de samenwerking genoemd.5 De implementatie van de associatieovereenkomst op dit punt is 1 Zie http://taalunieversum.org/taalunie/associatieovereenkomst. 2 Conform Artikel 19 blijft de werking van het Taalunieverdrag wat het Koninkrijk der Nederlanden betreft beperkt tot het Rijk in Europa. In 2007 is een raamwerkovereenkomst voor samenwerking gesloten met de Nederlandse Antillen en Aruba. 3 Zie http://taalunieversum.org/taalunie/wie_zijn_wij/. 4 http://taalunieversum.org/taalunie/werkwijze_en_beleid/. 5 Zie http://taalunieversum.org/taalunie/associatieovereenkomst/. Meertaligheid in het onderwijs in Suriname 7 gestart op 12 januari 2005 toen de Taalunie in Paramaribo een driedaags congres organi- seerde onder de titel ‘Onderwijs in en van het Nederlands in Suriname’.