K Nederlands Tijdschrift td tegen de

NT Kwakzalverij

Jaargang 127 | 2016 | 2

Siegfried Bok Gezondheidsbeurs ZonMw Het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij (v/h Actieblad, v/h Maandblad tegen de Kwakzalverij) is een uitgave van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, vereniging tot evaluatie van alternatieve behandelmethoden en tot bestrijding van kwakzalverij

Adviesraad Prof. dr. J. A. den Boer, hoogleraar biologische psychiatrie Prof. dr. P. Borst, emeritus hoogleraar klinische biochemie Prof. dr. D. D. Breimer, emeritus hoogleraar farmacologie Prof. dr. W. M. J. Levelt, emeritus hoogleraar psycholinguïstiek Prof. dr. A. Rijnberk, emeritus hoogleraar interne geneeskunde gezelschapsdieren

Redactie B. van Dien, [email protected] Aanleveren van kopij, maximaal 1500 woorden, in Word. Afbeeldingen dienen als aparte bestanden aangeleverd te worden, elektronische figuren tif- of jpeg-format, minimaal 600 pixels. De redactie behoudt zich het recht voor artikelen en brieven te redigeren en in te korten. De auteurs verlenen impliciet toestemming voor openbaarmaking van hun bijdrage in de elektroni- sche uitgave van het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij.

Jaarabonnement: e 37,50 Losse nummers: e 9,50 ISSN: 1571-5469 Omslagtekening: Petroleumdokter door Peter Welleman

Vereniging tegen de Kwakzalverij opgericht 1 januari 1881 Correspondentieadres: Harmoniehof 65, 1071 TD Amsterdam tel: 0620616743, e-mail: [email protected]

Bestuur Voorzitter: N. Terpstra, huisarts, Venhuizen Secretaris: prof. dr. F. S. A. M. van Dam, psycholoog, Amsterdam Penningmeester: drs. R. Giebels, econoom, Amsterdam

Leden G. R. van den Berg, psychiater n.p., Amsterdam Dr. M. J. ter Borg, MDL-arts, Veldhoven Dr. T. P. C. Dorlo, farmacoloog, Uppsala Mr. Th. J. Douma, oud-advocaat, Leiden Prof. dr. M. W. Hengeveld, emeritus hoogleraar psychiatrie, Leiden D. Joffe, tandarts, Steenwijk Mw. C.J. de Jong, anesthesiologe, Amsterdam Mw. drs. S. J. M. Josephus Jitta, docente Italiaans, Amsterdam Dr. J.T. Lumeij, uhd diergeneeskunde, Houten Dr. C. N. M. Renckens, vrouwenarts n.p., Hoorn Prof.dr. L.J.A.Stalpers, radiotherapeut, Amsterdam Prof. dr. M. Vermeulen, neuroloog, Amsterdam Mw. dr. ir. C.A. Vietsch, architecte, Vlaardingen M. A. Westerouen van Meeteren, medisch-juridisch adviseur, Vught Erelid I. A. van de Graaff (1943-2009) Erevoorzitter Dr. C.N.M. Renckens

De contributie bedraagt minimaal e 45 zulks met inbegrip van een abonnement op het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij; voor studenten, oio’s en leerling-verpleegkundigen e 15; begunstiger wordt men door schenking aan de vereniging van minimaal e 400. Rekeningnummer NL37INGB0000032237 ten name van de penningmeester van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, Amsterdam www.kwakzalverij.nl Proloog van redactie en bestuur

it tweede nummer van de 127ste De linkerhand van de rechter c.q. wetgever weet jaargang van ons prachtblad bevat kennelijk niet wat de rechter doet! Noteren dus: wederom een aantal hoogtepunten, 1 oktober 2016, Amsterdam. zoals daar zijn de follow-up van het Goed nieuws is dat onze Vereniging nu ook een Dverhaal over het magnetiserend varkensboertje eigen kanaal heeft op Youtube.com. Surf naar de dat talrijke fiscalisten, rechters en raadsheren website van youtube en tik in de zoekbalk ‘ver- om de tuin leidde met zijn kletsverhalen, drie ca- eniging tegen de kwakzalverij’ en u vindt meer pita uit de onregelmatig verschijnende feuilleton dan 30 films, zowel met archiefbeelden uit de ja- over de kwakzalver in de literatuur (ditmaal met ren 90, alsmede recentere VtdK-symposiumver- Maarten ‘t Hart, Jean Pierre Rawie en Goethe in slagen, waarop de sprekers van 2014 en 2015 de hoofdrollen), en wederom een Debatbijdrage, nogmaals beluisterd kunnen worden. gewijd aan de vraag of er vaker placebo-effec- Tenslotte zij vermeld dat er op 12 mei in Den ten moeten worden nagestreefd in de reguliere Haag bij NWO een Invitational Conference geneeskunde en of je daar kwakzalversmethoden heeft plaatsgevonden als uitvloeisel van de Mees- voor zou mogen gebruiken. Daarnaast is er een ter Kackadorisprijs 2014-toekenning aan Pauline quiz: de vraag luidt waar de afgebeelde straat- Meurs, destijds voorzitter van de Raad van Toe- namenpaal zich bevindt. De ‘embarras de choix’ zicht van ZonMw. De VtdK verweet haar niets te waarvoor de wandelaar zich bij confrontatie met ondernemen tegen de pro-alternatieve agenda deze paal gesteld ziet (ga ik voor regulier of voor van de ZonMwdirectie met onder andere haar alternatief?) doet zich nog altijd voor in de prak- wens om eindelijk eens wetenschappelijk onder- tijk van alledag. De oplossing vindt u achter in zoek te laten plaatsvinden naar de werkzaamheid dit nummer. van wat ZonMw noemt ‘CAM’. De Vereniging te- Het bestuur kan de lezer tot zijn vreugde mee- gen de Kwakzalverij en ZonMw zijn met elkaar delen, dat de vernieuwde versie van de website in discussie gegaan over de vraag of en wanneer in de lucht is. Er moet nog enige fine tuning wetenschappelijk onderzoek naar complemen- plaats vinden, maar de site biedt thans veel meer taire zorg (nog) zinvol is. Tijdens de gesprekken ruimte dan de vorige en de mogelijkheid om weer ontstond al snel de idee dat deze vraag niet alleen nieuwsbrieven te versturen is terug van (te lang) van belang is voor onderzoek naar complemen- weggeweest. De eerste sinds lange tijd werd u op taire zorg, maar ook geldt voor de zorg in het 14 mei toegestuurd. Wij roepen onze lezers op algemeen. De titel van de conferentie luidde ‘Niet om regelmatig de website te bezoeken, omdat (meer) doen?’. Tijdens die bijeenkomst kwam daar met grote regelmaat nieuwe en actuele con- aan de orde welke criteria gehanteerd moeten tent op verschijnt. worden om te bepalen wanneer wetenschappelijk Belangrijk is ook dat u de datum van het vol- onderzoek naar preventie, ziektemechanismen, gende symposium alvast in uw agenda noteert diagnostische procedures of behandelingen van en die dag vrijhoudt, want het belooft een zeer ziekten niet (meer) zinvol is. De uitkomsten van boeiende bijeenkomst te worden. Omdat het ons deze conferentie worden neergelegd in een ver- VtdK-leden, maar ook velen daarbuiten, zo vaak slag en kunnen leiden tot een advies voor onder onbegrijpelijk is hoe rechters redeneren, zal de andere onderzoeksfinanciers. De bijeenkomst sprekers gevraagd worden de toepassing van het werd voorgezeten door prof. dr. Douwe Breimer. recht jegens kwakzalvers uiteen te zetten. Alleen Drie inleidende voordrachten werden gehouden al het voorbeeld van wijlen Sickesz en haar volge- door dr. Olaf Dekkers van het LUMC, dr. Gerben lingen: van de Hoge Raad mogen wij hen uitma- ter Riet, verbonden aan het AMC en dr. Rob de ken voor kwakzalvers in de door ons aangegeven Vries van Syrcle. In het volgende nummer zul- definitie. Tegelijkertijd is de btw-wetgeving nu len de resultaten van de conferentie worden be- zo geregeld dat dezelfde kwakzalvers vrijgesteld kendgemaakt, als deze al niet via andere kanalen zijn omdat zij ‘gezondheidskundige zorg’ zouden wereldkundig zijn geworden. l leveren en dan ook nog van voldoende kwaliteit. K td T

juni 2016 N  Lauwe reacties op VtdK-onthul- lingen over de magnetiserende varkensboer uit Brabant

C.N.M. Renckens

In het vorige NTtdK en op onze website staan drie grote ar- tikelen waarin exact wordt beschreven hoe een kleine Bra- bantse paranormale kwakzalver met medewerking van Remie Fiscaal Juridisch Adviesbureau uit Uden eerst de Belasting- dienst en vervolgens drie rechtscolleges achtereen misleidde en aldus werd vrijgesteld van btw-heffing.

ijn prestaties zouden gelijkwaardig zijn militante Moerman- en IOCOB-aanhanger mr. aan die van BIG-geregistreerde psy- N.H. de Vries, die na een gedegen opleiding aan chologen en psychiaters, zo hield hij de Rijksbelastingacademie eerst werkzaam was de rechtsgeleerden voor. Hij zou jaar- aan de juridische faculteit te Leiden om daarna Zlijks ruim 100.000 euro hebben verdiend met tot aan zijn pensionering deel uit te maken van paranormaal genezen. Op de dag dat bovenver- het Amsterdamse gerechtshof als fiscaal raads- melde publicaties verschenen werden tientallen heer. Toen de VtdK in 2012 de inmiddels door journalisten van zowel de schrijvende pers als de gewraakte rechterlijke uitspraken onderuit- van radio en tv door ons geattendeerd op de gehaalde formulering van de aangescherpte ongelofelijke blunders van de genoemde instan- btw-wetgeving aandroeg, die in 2013 vrijwel in ties, terwijl wij de resultaten van onze research identieke vorm hun beslag kregen in de wijzi- eerder onder embargo aan Medisch Contact en ging van de wet op de omzetbelasting (uitwer- enkele aan kwaliteitskranten verbonden journa- king van het Kunduz-akkoord), reageerde De listen hadden aangeboden. Tevergeefs: niemand Vries al met een lang essay op de IOCOB-site. toonde enige belangstelling, tot onze niet ge- Hij noemde daarin onze voorstellen ‘discrimi- ringe verbijstering. De enige gunstige uitzonde- natoir’, beweerde dat van veel CAM de werk- ringen werden gevormd door SP-Kamerlid Van zaamheid is aangetoond en dat van de reguliere Gerven, die uitstekende Kamervragen stelde geneeskunde slechts 13% bewezen effectief is.1 aan de bewindslieden van Financiën en VWS en Als btw-vrijstelling afhankelijk zou worden van door de redactie van het Nederlands Juristen erkenning door de reguliere geneeskunde als ef- Blad, die interesse toonde in een opiniestuk van fectieve zorg, zouden beslissingen erover ‘niet onze hand in dat door veel juristen gelezen vak- langer bij de wetgevende macht berusten maar tijdschrift. Hopelijk laten de juristen van de Be- uitsluitend bij de categorale – en dus belang- lastingdienst en a fortiori hun opponenten het hebbende – regulier-medische beroepsgroepen bij vergelijkbare zaken in de toekomst wel uit die eerst uitsluitend aan zichzelf het predicaat hun hoofd dit – op acceptatie van onweerspro- ‘erkende geneeskunde’ toebedelen. Vervolgens ken leugens gebaseerde – arrest van de Hoge kunnen zij in hun rol van pseudomedewetgever Raad aan te halen. Wie ook reageerde was de aldus naar willekeur over hun eigen fiscale lot K td T

 N juni 2016 en – nota bene – ook over dat van hun CAM- onze bevindingen naar diverse overheids- en beroepsgenoten beschikken. Wat dit laatste be- persinstanties – ‘Waarom niet ook Ban Ki-moon treft is het btw-plan ‘een schoolvoorbeeld van op de hoogte gebracht?’ – moesten wij erg la- de bevordering van het welbegrepen reguliere chen. eigenbelang’. Aldus De Vries in 2012, die zijn artikel met het hieronder in het kader weerge- Aanpassing geven advies eindigde. uitvoeringspraktijk btw In De Vries’ reactie op onze onthullingen uit en alternatieve 2016 kon hij met enig recht wijzen op zijn voor- geneeswijzen spelling uit 2012, dat de wetswijziging, zoals door de VtdK voorgesteld, in de rechtspraktijk Najaar 2015 voelde de Belastingdienst zich ge- onhoudbaar zou zijn, alleen al wegens het neu- roepen om het arrest van de Hoge Raad over ons traliteitsprincipe van Solleveld/Hof van Justitie. varkensboertje en een vergelijkbare catastrofa- Hij bood ons nu een ellenlang artikel aan ter le uitspraak van het Bossche hof in de zaak van plaatsing in het NTtdK, getiteld ‘Prominente arts/ooracupuncturist Korthout te verwerken in antikwakzalvers ondernemen een vergeefse een nieuwe richtlijn voor zijn inspecteurs. Na strooptocht naar de praktijk van een voor de een consultatieronde waarin ook de VtdK haar btw vrijgestelde magnetiseur’. De NTtdK-redac- mening mocht geven kwam de dienst op 1 april tie verzocht hem zijn bijdrage terug te brengen 2016 met een vernieuwd en een voorspelbaar tot 1600 woorden, een voorstel dat hij direct af- teleurstellend Uitvoeringsbesluit. Alle BIG-ge- wees. Zo blijft de lezer verstoken van een inkijk- registreerde hulpverleners, met name artsen en je in de denkwereld van een exemplarische ho- fysiotherapeuten, worden weer vrijgesteld van ger opgeleide, die onbeschaamd durf te stellen btw-afdracht, wat voor malligheid zij ook mogen dat homeopathie, acupunctuur en Moermanthe- praktiseren (zoals ooracupunctuur), terwijl de rapie bewezen effectieve geneeswijzen zijn. De voorwaarden waaraan leken-kwakzalvers moe- Vries schrijft goed en hanteert – zeer zeldzaam ten voldoen om in aanmerking te komen voor in alternatieve kring – ook humor als wapen. btw-vrijstelling aanzienlijk zijn verlicht. Voor Om zijn reactie op de brede verspreiding van details verwijs ik naar het op internet2 gemakke-

IOCOB-advies aan de fiscale kwakzalvers Mocht de VtdK haar voorstel desondanks nog steeds als kansrijk bij de fiscale- en gezondheids- wetgever beschouwen, dan volgt hier als handreiking aan de VtdK een constructief advies van IOCOB dat kan bijdragen tot de aanmerkelijke verbreding van het bescheiden draagvlak van het BTW-plan en de praktische uitvoering ervan.

Het advies is: Breng het BTW-plan terug tot slechts 1 wetsartikel, bestaande uit twee volzinnen, en waarvan de tekst als volgt luidt: ‘De in de Wet op de Omzetbelasting 1968 vervatte BTW-vrijstelling voor gezondheidskundige diensten is slechts van toepassing op de onder CAM te rangschikken onderschei-dene behandelvormen indien en voorzover dr C.N.M. Renckens, gynaecoloog n.p. te Hoorn, zulks beslist. Tegen diens beslissing staat generlei rechtsmiddel open.’

Dit simpele IOCOB-advies komt geheel tegemoet aan het simplisme van de fiscale kwakzalvers der VtdK.

Mr N.H. de Vries

Slotalinea artikel ‘Fiscale kwakzalverij’ uit 2012 K td T

juni 2016 N  Het relevante artikel uit de Algemene wet bestuursrecht

lijk te vinden document. Het komt erop neer dat beantwoording van de welgekozen vragen van diploma’s van alternatieve beroepsopleidingen Van Gerven.6 Deze parlementariër heeft een een gewichtige rol krijgen toebedeeld, waarbij uitstekende reputatie op het gebied van waak- voor de kwaliteitscontrole van deze opleidingen zaamheid tegen kwakzalverij en stelde de mi- (‘op hbo-Bachelor niveau’) wordt gevaren op nister reeds vragen in 2013, toen het Bossche het oordeel van diverse alternatieve koepels als hof de magnetiseur al btw-vrijstelling had ver- CPION3 of SNRO4, die zouden moeten oorde- leend. Hij was daarover zeer verontrust en vond len conform de NVAO-accreditatie-eisen. Hier- toen de bewindslieden aan zijn zijde, die voorts mee worden de rollen omgedraaid en wordt niet stelden dat zij niet voor niets cassatie hadden de reguliere geneeskunde met zijn wetenschap- aangetekend. Nu confronteerde hij hen met het pelijke verenigingen, tijdschriften, standaarden arrest van de Hoge Raad uit 2015 en met onze en richtlijnen ‘pseudomedewetgever’ (dixit De onthullingen over de fraude en leugens van Vries), maar valt die rol nu toe aan vaak intern de Brabantse varkensboer. Over de uitspraak verdeelde en sektarische alternatieve pressie- wenste de staatssecretaris geen uitspraak te groepjes, die met hun ‘opleidingen’ en ‘tucht- doen, dat behoort tot de competentie van de fei- recht’ de gewone geneeskunde imiteren. Soms tenrechters (rechtbank en hof) en daarin treedt kan de lat zelfs nog lager worden gelegd, waar- een minister niet. Heropening van de zaak naar bij men natuurlijk wel moet kunnen aantonen aanleiding van de VtdK-onthullingen ligt erg de cursus ‘Medische Basiskennis’ met succes moeilijk: ‘In het fiscale recht zal een dergelijke te hebben afgerond. De waarde van deze kwa- situatie zich slechts in zeer uitzonderlijke geval- liteitsgaranties is fraai beschreven door Ronald len kunnen voordoen, omdat de inspecteur een van den Berg in het vorige NTtdK: zij is nul en volledig feitenonderzoek doet voordat de zaak generlei.5 De belastinginspecteur in het veld bij de rechter aanhangig wordt gemaakt of had moet nu werken met deze kreupele en oppor- moeten en kunnen doen ingeval dat niet is tunistisch gemodificeerde richtlijn, in strijd met gebeurd’, aldus de staatssecretaris. (cursive- de geest van de wet en tot stand gekomen voor- ring CR) Hier geldt art. 8:199 van de Algemene dat de resultaten van het VtdK-onderzoek naar wet bestuursrecht. de magnetiseurspraktijk bekend waren gewor- den. Uiteraard hebben wij de Belastingdienst Van Gerven (inmiddels Kantoor Eindhoven) op de hoogte gebracht van onze onthullingen, alsmede het OM, de staatssecretaris van Financiën en de president van de Hoge Raad. Of het OM daar iets mee heeft gedaan, onttrekt zich vooralsnog aan ons gezichtsveld. Ook van de Belasting- dienst kunnen wij geen reactie verwachten.

Kamervragen laten zien waar regering staat Vervolgens geeft de regering openlijk toe onge- Volgens insiders verrassend snel, namelijk al lukkig te zijn met de door rechters afgedwon- na drie weken, kwam staatssecretaris Wiebes, gen fiscale amnestie voor de meerderheid van mede namens de minister van VWS, met de de kwakzalvers: ‘Dit beleid volgt uit de recht- K td T

 N juni 2016 spraak van het Hof van Justitie van de Europese partij in de zaak, invloed kunnen uitoefenen op Unie, de Hoge Raad en een uitspraak van het de inhoud van de zaak en de uitspraak van de gerechtshof Den Bosch over de (para)medische rechter.’ (einde citaat) Op ons verzoek tot repa- vrijstelling. Dit beleid vervult zeker geen wens ratie zal de Hoge Raad dus niet ingaan. Hij advi- van het kabinet (integendeel), maar wordt ge- seert een benadering van staatssecretaris en/of zien als een fiscaal juridische noodzaak om de Tweede Kamer om wijziging van de wetgeving uitvoeringspraktijk duidelijke aanwijzingen te aan de orde te stellen. geven over de reikwijdte van die rechtspraak, Zolang de uitspraak blijft staan zal de Be- zodat eenheid in beleid en uitvoering wordt lastingdienst weinig anders kunnen doen dan bewerkstelligd. Het fiscale beleid moet ook na- steeds weer btw-vrijstelling te verlenen. Maar drukkelijk niet worden gezien als een beoorde- ook onder dit beschamend gesternte kan hope- ling in het kader van wet- en regelgeving van lijk de onvrede die er bij de regering nu bestaat het ministerie van VWS. Het hiervoor genoemde over de uitwerking van de wetswijziging van 1 fiscale beleid is toegespitst op de casus waar de januari 2013 een vervolg krijgen in een snelle vragen over zijn gesteld en betekent zeker niet aanpassing van het voornoemde nieuwe uitvoe- dat iedere niet Wet-BIG beroepsbeoefenaar voor ringsbesluit van 1 april 2016. In dat aangepaste de door hem of haar verrichte gezondheidskun- besluit zullen rechters en belastinginspecteurs dige diensten zal zijn vrijgesteld van btw.’ (einde zich niet meer gedwongen zien uitspraken te citaat) Hier zal dus de rechtspraktijk opnieuw doen op medisch terrein, maar worden zij ver- moeten tonen in welke richting zich de jurispru- plicht zich erbij van deskundig medisch advies dentie ontwikkelen zal. Wet BIG-geregistreer- te laten voorzien. Een wetswijziging lijkt daarbij den hoeven voorlopig niets meer te vrezen van niet noodzakelijk, het gaat om de uitvoering. De de fiscus, zelfs als zij beweren voor de diagnose getuige-deskundige medici die dan geconsul- en behandeling slechts een oorschelp nodig te teerd kunnen worden, zouden van onbesproken hebben acht onze wetgever dat van voldoende reputatie moeten zijn (geen ooracupuncturisten gezondheidskundige betekenis! bijvoorbeeld) en bij voorkeur moeten worden aangewezen door de KNMG of de VtdK. De titel De reacties van Financiën en van het artikel dat Renckens en Scholtens op de Hoge Raad 21 mei in het Ned Juristenblad publiceerden luidde – niet voor niets – ‘Rechters, ga te rade Het heeft nu de hoogste prioriteit die zaak te bij een goede dokter’. l heropenen en de VtdK drong daarop bij de staatssecretaris van Financiën krachtig aan Noten met een enigszins geforceerde redenering om 1 NH de Vries. Fiscale kwakzalverij door de de zaak binnen art. 8:199 van de Algemene Vereniging tegen de Kwakzalverij. IOCOB Wet Bestuursrecht te brengen. Hierop is de site. staatssecretaris helaas niet ingegaan, want in 2 Uitvoeringsbesluit btw. Staatscourant 2016 een kort schrijven d.d. 4 mei verwees hij ons nr. 17339 1 april 2016 naar de beantwoording van de Kamervragen en 3 Centrum voor Post Initieel Onderwijs Neder- daarbij liet hij het. Ook de Hoge Raad liet ons land. bij schrijven d.d. 10 mei in de kou staan. Met 4 Stichting Nederlands Register voor Opleidin- de uitspraak van de Hoge Raad is de ‘rechts- gen in de integrale complementaire gezond- gang beëindigd’ en deze is onherroepelijk. Let- heidszorg. terlijk stelde de Hoge Raad, dat ‘het door u 5 R. van den Berg. Onthutsende registratie aangehaalde arrest is gewezen op het beroep in alternatieve behandelaars. NTtdK, jrg 127, cassatie van de Staatssecretaris van Financiën 2016:1. P. 13-17. tegen de uitspraak van het gerechtshof ‘s-Her- 6 2016Z06036: zoeken met dit nummer als togenbosch van 18 april 2013 op het hoger be- zoekterm: pdf beantwoording Kamervragen roep van W.M. van Dommelen te Mill. Partijen Van Gerven. in deze zaak zijn dan ook de Staatssecretaris en de heer Van Dommelen. Het is volgens ons rechtssysteem niet mogelijk dat anderen, niet K td T

juni 2016 N  Vragen en antwoorden over btw en de kwakzalver

In schril contrast met de bijna afwezige respons in de media stonden de tal- rijke reacties, die ons door lezers van het NTtdK werden toegestuurd. Daarin enerzijds veel complimenten voor het speurwerk van de VtdK-onderzoekers, verontwaardiging over de rechtsgang maar ook nog veel vragen over onbe- grijpelijkheden, te verwachten gevolgen van de onthullingen en onduidelijkhe- den. Hieronder zijn de voornaamste vragen samengenomen in een zevental concrete onderwerpen, die uw bestuur zo goed mogelijk heeft gepoogd te be- antwoorden.

oe is het mogelijk dat de aan- Hoe zit het met de medeplichtigheid van gifte waarop de btw-aanslag van de belastingadviseurs, die door de magne- de jaren 2004 – 2007 werd geba- tiseur/varkensboer werd ingehuurd? seerd, door de Belastingdienst Er is toenemende jurisprudentie waaruit blijkt Hklakkeloos werd geaccepteerd? dat de loyaliteit van een belastingadviseur c.q. Het is beslist niet ongewoon dat een belasting- fiscaal-jurist met zijn cliënt niet zo ver mag gaan aangifte, die er netjes uitziet, zonder boeken- dat hij daarbij een frauduleuze aangifte voor controle door de fiscus wordt geaccepteerd. Dat zijn rekening neemt. De bloggende accountant zal a fortiori het geval zijn als zo’n aangifte is mr. Erik Marcus schreef hierover vorig jaar on- gedaan door een te goeder naam en faam be- der andere dit: ‘Onder omstandigheden is hij kend staand belastingadviseur, zoals hier het (belastingadviseur, red.) verplicht de belasting- geval was. Waarom de magnetiseur zo’n ta- dienst te informeren over onjuistheden die hij melijk hoog bedrag opgaf, een bedrag dat hij bij zijn klant heeft geconstateerd. (…) De ac- nimmer met zijn paranormale activiteiten had countant als informant van de belastingdienst kunnen verdienen, en dat hij dus met andere die zijn eigen klant moet verklikken. Dat is niet vermoedelijk niet btw vrijgestelde werkzaamhe- één of twee keer slikken maar minstens drie den verdiend zal hebben, blijft gissen. Hij zal keer! In een uitspraak van de Accountantskamer de verschuldigde inkomstenbelasting en de btw- werd een accountant voor het niet melden van heffing over zijn eenmansvarkenshouderij heb- een omvangrijke btw-fraude aan de belasting- ben ingecalculeerd, maar had niet gerekend op dienst gevoelig op de vingers getikt. (…) Een btw over zijn gemagnetiseer. Als de VtdK niet zo accountant kan als medepleger ook strafrech- alert was geweest, had hij daarmee nog kunnen telijk worden vervolgd op basis van de vierde wegkomen. tranche van de Algemene wet bestuursrecht’. K td T

 N juni 2016 De reden waarom Marcus dit punt als onder- de rechters hadden moeten inzien dat alleen werp van zijn blog heeft gekozen is ons niet on- al dat aantal van zes- tot zevenduizend cliën- bekend, maar curieus genoeg is hij verbonden ten per jaar fysiek onmogelijk was. Een grote aan het zelfde Fiscaal Juridische advieskantoor leugen, die er duimendik bovenop lag! Dat het Remie, dat onze varkenshouder bijstond in zijn journaille desondanks zo ongeïnteresseerd was procedures. is mogelijk toe te schrijven aan de relatieve ingewikkeldheid van de problematiek en het Waarom maakt de VtdK zich zo druk over administratieve karakter ervan. Ook aan het een frauderende kleine kwakzalver? nu mislopen van belastinginkomsten (geschat De termijn waarbinnen de magnetiseur na een € 65 miljoen), in een tijd waarin voor allerlei eventuele heropening de aanslag van ruim problemen moeiteloos met miljarden euro’s € 80.000 alsnog zou moeten betalen is inmid- wordt gesmeten alsof het niets is, worden nog dels verstreken. Dat geld kan hij in zijn zak maar nauwelijks woorden vuil gemaakt. De re- steken, daarvoor was wat jokken al afdoende. dactie van Medisch Contact liet weten geen Ook gaat het ons er niet uitsluitend om dat melding van de zaak te gaan maken omdat het btw-heffing op kwakzalverij als remgeld kan ‘hier geen arts betrof’. Het betrof immers een functioneren omdat het de tarieven die alter- kwakzalvende varkensboer. natieve genezers rekenen erdoor verhoogd zouden moeten worden. Het meest ergerlijke is Eerder was er in het Kunduz-akkoord dat de genezer nu tegen zijn slachtoffers kan € 65 miljoen extra btw-opbrengst inge- zeggen dat zijn activiteiten zijn vrijgesteld van boekt. Hoeveel geld loopt onze overheid btw-heffing, net zoals dat geldt voor gewone nu mis? geneeskunde, waarvan de toegankelijkheid zo Uit de beantwoording door Wiebes van de Ka- weinig mogelijk moet worden belemmerd. Dat mervragen blijkt dat Financiën van niet-BIG- de Zesde Richtlijn ertoe leidt dat vrijstelling nu geregistreerde hulpverleners € 28 miljoen aan vrij gemakkelijk kan worden bereikt, impliceert btw-opbrengst had ingeboekt en € 24 miljoen ook dat de alternatieve activiteiten als ‘gezond- van alternatief praktiserende BIG-geregistreer- heidskundige zorg’ mogen worden beschouwd den. De laatste categorie bestaat in de nieuwe en dat de toegepaste methoden gelijkwaardig belastingpraktijk niet meer. Er is aldus door de zouden zijn aan die uit de reguliere geneeskun- verruimde vrijstelling een structurele jaarlijkse de. En dat is onverteerbaar. derving van € 52 miljoen ‘ingeboekt in het las- tenkader’. Kent de beroepsgroep van accountants ook een erecode of een tuchtrecht? Wie kan er opdracht geven tot heropening Accountants hebben een Accountantskamer, van de rechtsgang? die tuchtrechtelijke maatregelen kan opleggen. Door de scheiding der machten in ons rechts- Maar ook adviseurs die niet aan het tuchtrecht systeem kan de staatssecretaris geen opdracht voor accountants onderworpen zijn kunnen geven tot heropening van de zaak. Of er binnen met sancties te maken krijgen. Bijvoorbeeld bij de drie rechterlijke instanties, die door de mag- strafrechtelijke vervolging wegens fraude. Een netiseur om de tuin werden geleid, een initia- accountant kan overigens als medepleger ook tief zal komen in die richting is te hopen, maar strafrechtelijk worden vervolgd op basis van de gezien de reactie van de Hoge Raad op ons vierde tranche van de Algemene wet bestuurs- schrijven niet te verwachten. Hopelijk zullen de recht. aangiften van de man in de toekomst wel eerst worden geaccepteerd na een boekencontrole Waarom is er zo weinig publieke en ook zou de rol van Kantoor Remie tegen verontwaardiging en toonde de pers het licht moeten worden gehouden. Het bureau weinig interesse? stond bekend als gespecialiseerd en ervaren op Hier staat het bestuur voor een raadsel. De het gebied van de varkenshouderij. Zijn juristen gang van zaken heeft kenmerken van uiterst duiken nu ook op in kringen van alternatieve gebrekkig feitenonderzoek, hetgeen vooral de genezers, die geen btw willen betalen. Ze advi- inspecteur te verwijten lijkt te zijn. Maar ook seren organisaties van alternatieven. l K td T

juni 2016 N  De vader was een paardenfluisteraar om over mijn moeder maar te zwijgen

C.N.M. Renckens

Maarten ’t Hart

et laatste boek van Maarten ‘t Hart door een ‘bijzondere piskijker’: ‘de heer Bijster- heet Magdalena en schetst een veld uit ’s Gravenzande, als ik goed ben geïnfor- ontroerend beeld van zijn moeder, meerd’, aldus de schrijver. Het doodzieke meis- die hem ooit liet weten dat hij best je moest van Bijsterveld dagelijks langzaam een Hover haar mocht schrijven, maar dat dan pas na halve liter petroleum drinken. De petroleum haar overlijden. Aan dat verzoek heeft ’t Hart kostte destijds slechts een paar cent per liter en zich gehouden. Zijn moeder overleed in 2012 zijn moeder had dat dagelijks kokhalzend vol- en Magdalena verscheen in 2015. Het is een bracht (p. 16). De schrijver heeft de naam van boek, dat waarschijnlijk zeer waarheidsgetrouw de kwakzalver goed onthouden, want deze Bijs- laat zien hoe de wereld van ’t Harts moeder terveld komt in de annalen van onze Vereniging werd gedomineerd door geloof, bijgeloof en een vaak voor en bracht, blijkens die annalen, in de enorme irrationele achterdocht jegens ’t Harts periode tussen 1900 en 1920 maar liefst twaalf vader, die zij van flirten met andere vrouwen verschillende geheimmiddelen in de handel. (door haar ‘mokkels’ genoemd) verdacht. Om- Dat betrof dan purgeerpastilles, teringmiddel, dat er verschillende passages in voorkomen die xypoliet, menathol en druppels tegen astma om betrekking hebben op kwakzalverij, acht ik een er enkele te noemen. signalering ervan in de met onregelmatige regel- maat verschijnende NTtdK-reeks over de kwak- Paarden zalver in de literatuur wel passend. Al vroeg in het boek wordt verteld dat de moeder als jong Terwijl zijn moeder dacht dat zijn vaders fre- meisje tuberculose opliep en dat genezing al- quente bezoeken aan paardenmarkten er slechts leen nog mogelijk was als ze zou gaan kuren in toe dienden om zich met andere vrouwen af te Zwitserland, hetgeen onbetaalbaar was voor het geven, werd hij in werkelijkheid slechts gedre- armlastige gezin waarin zij opgroeide. Dat zij ven door een grote liefde voor paarden. Het was toch nog genas werd door haar ouders toege- Maarten al in zijn vroege jeugd duidelijk dat zijn schreven aan twee factoren. Ten eerste aan het vader op dit punt over schier bovennatuurlijke aanhoudende gebed in de Gereformeerde Kerk gaven beschikte. ’Als het paard van melkboer te Maasland en daarnaast aan de behandeling Van Baalen trillend en zwetend en onrustig met K td T

 N juni 2016 zijn hoeven over de stenen schrapend, na diens haar dat moment al spoedig aan en zelfs moest ronde langs zijn klanten, in het zonlicht aan dat eerste kunstgebit later vervangen worden gene zijde van de Patijnestraat voor de zuivel- door een nieuw. Sindsdien werd zijn moeder handel stond te dampen en te schuimen, stak constant geplaagd door een ‘zere mond’, gevolg mijn vader over en onthaalde het dier, zachtjes van recidiverende aften (mondzweertjes) waar- in zijn oor fluisterend, op een paar hippische tegen geen enkele arts een succesvolle therapie hexameters. Dan was je getuige van een won- kon bieden. Ook haar geliefde ‘homepaat’ stond derbaarlijke transformatie. Een uiterst nerveus, machteloos: ‘zowel Cuprum als Apis verzaak- schichtig, angstig wezen werd een kalme ruin, ten, als ook de talrijke huismiddeltjes die haar die zich eerst liet strelen, en vervolgens zelfs her en der werden aanbevolen’ (p. 110). uitspannen, en daarna door mijn vader behoed- zaam naar zijn stalletje werd geleid, dat zich in Kruiden de Reinestraat bevond’ (p. 60). De laatste passage waarin een kwakzalver ten Tandarts tonele verschijnt betreft een bezoek in 1968 aan een ‘fantastische kruidendokter’ in Groningen, Mooie scènes uit het boek zijn ook de geheime die werd geraadpleegd wegens vaders levens- bezoeken van Maarten aan de tandarts, want lange maagpijn. Alles werd geprobeerd, vooral moeder Magdalena was fel tegenstander van uit de alternatieve hoek, want moeder had totaal tandenpoetsen met alle gevolgen van dien voor geen vertrouwen in de medische wetenschap. de gebitten van Maarten en zijn zusje. Volgens Vandaar de wereldreis naar Groningen met een ’t Hart kwam dat dichtbij de volgens hem al- tussenstop in Assen om Maartens grootouders lermooiste tandartsscène uit de wereldlitera- te bezoeken. Het bezoek aan Groningen leverde tuur, beschreven in Buddenbrooks van Thomas helaas niets op. ‘Mijn ouders kwamen thuis met Mann. De hoofdpersoon uit dat boek, senator een krankzinnige hoeveelheid kruiden, waar- Buddenbrook, overlijdt aan de complicaties voor zij een vermogen hadden neergeteld, maar van een mislukte kiesextractie. Met Maarten en niets van wat zij hadden meegebracht vermocht zijn zusje loopt het beter af, ze overlijden niet maar enige verlichting van de pijn te bieden’(p. en hoefden zelfs niets te betalen en dat bij een 115). Hoe oud zijn vader is geworden vermeldt tandarts, die niet eens lid was van de Gerefor- de geschiedenis niet, maar Magdalena werd – meerde Gemeente. Moeder Magdalena behoor- ondanks haar afkeer van de gewone geneeskun- de niet tot de gelukkigen die al bij haar huwelijk de – maar liefst 92 jaar oud. Haar zoon schreef een volledig kunstgebit had, maar toch brak bij een prachtboek over haar. l K td T

juni 2016 N  In memoriam Dr. H.P.C.M. Hoynck van Papendrecht (1926-2016)

C.N.M. Renckens

p 15 februari 2016 overleed op mond. Ze publiceerde dat in het Nederlands 89-jarige leeftijd de Rotterdamse Tijdschrift voor Obstetrie en Gynaecologie vrouwenarts dr. H.P.C.M. (Henk) (NTOG), nummer 8, 2015 (pag. 418). Hoynck van Papendrecht. Deze Dit alles is natuurlijk nog geen reden om Ozoon van een huisarts studeerde te Utrecht hem in dit blad te memoreren. Voor zover mij en werd na zijn afstuderen en militaire dienst bekend was hij ook nimmer VtdK-lid, maar eerst assistent gynaecologie te Eindhoven en toch behield zijn naam voor mij altijd een bij- later assistent pathologie bij professor Mul- zondere bijklank, omdat hij in 1975 de eerste ler. Hij deed daar obducties en wetenschap- Nederlandse arts was die – geïmponeerd door pelijk onderzoek. Hij promoveerde in 1963 de media-ophef over een oude Chinese genees- op Histochemisch onderzoek van het endo- wijze met gebruik van dunne naalden – een gy- metrium, een thans verlaten onderzoeksme- naecologische buikoperatie zou uitvoeren zon- thode. Na zijn driejarige opleiding te Utrecht der narcose, maar met acupunctuurverdoving. zocht hij een praktijk en vestigde zich in het Het was toen vier jaar na het geruchtmakende Rotterdamse Sint Franciscus Gasthuis (SFG). artikel van journalist James Reston in de New Hij zou daar blijven werken en werd B-oplei- York Times, waarin hij – in het gevolg van der, geliefd bij zijn assistenten en gezien om Nixon, die China bezocht – de postoperatieve zijn vakbekwaamheid, humor, taalgebruik en pijnbestrijding van de acupunctuur (na zijn een zekere ondeugendheid. Op zijn polikliniek acute blinde darm operatie onder narcose in hing een bordje met de tekst: ‘Dames wilt u Peking) als zeer effectief beschreef. Dat artikel voor het onderzoek uw broekje uitdoen en op vormde het startschot van de opmars van Chi- de bel letten s.v.p.’. Op zijn 65ste ging Hoynck nese acupunctuur in het Westen. Onder grote met pensioen en trok zich terug in Bladel. Toen politieke druk van Mao was er in China een zij hoorde van zijn naderend levenseinde be- opbloei van de oude en bijna vergeten Chinese zocht zijn oud-assistente Mieke Kerkhof hem geneeskunde ontstaan en naast de kruiden en nog een keer en tekende een ontroerend por- naaldjes als panacee voor alle kwalen, werd tret van de inmiddels zeer broze Hoynck op en er in die periode ook ‘ontdekt’ dat je mensen noteerde een aantal fraaie anekdotes uit zijn kon opereren onder acupunctuur-anesthesie. K td T

10 N juni 2016 Chinese ziekenhuizen wedijverden met elkaar tot even onder de navel. Het openen van de om het hoogste percentage acupunctuur als buikwand in lagen tot en met het peritoneum verdoving bij operaties, alles om bij Mao in verloopt vrijwel pijnloos. Het afdammen van het gevlei te komen. Veel patiënten hebben de buikholte met gazen, nadat de darmlis- hevige pijn moeten lijden, maar protesten sen, welke in het kleine bekken waren naar de maakten de patiënt politiek verdacht en dat buikholte zijn gebracht, wordt door patiënte liep vaak slecht af. Deze schandalige episode als onaangenaam ervaren. Bij inspectie van uit de recente geschiedenis van China staat het kleine bekken blijken er beiderzijds ruim thans bekend als het acupunctuurschandaal. vuistgrote endometriosecysten aanwezig. Het Er verscheen een filmpje op de vpro-tv waarin losmaken van de adhaesies tussen deze cysten een oude Chinees onder acupunctuurverdo- en het peritoneum van uterus, Douglasholte ving een longoperatie onderging, terwijl hij en darmen, hetwelk deels stomp geschiedt als- mandarijntjes peuzelde en in het Rode Boekje ook het luxeren van de cysten wordt als zeer las. In 1973 leidde dat tot de oprichting van onaangenaam ondervonden. Patiënten krijgt de Ned Artsen Acupuncturisten Vereniging op dit moment 100 mgr Pethidine en 1 mgr (NAAV). In ons parlement werd in 1975 door Valium i.v. Patiënte kalmeert en krijgt meer D’66 aangedrongen op introductie van het vertrouwen in de procedure. Na leegzuigen vak acupunctuur aan onze medische facultei- en gedeeltelijk leeglopen van de endometrio- ten. Hoynck durfde wel een avontuurtje aan secysten wordt op de gebruikelijke wijze een en vond in België een acupuncturist, die hem dubbelzijdige adnexectomie verricht. In de daarbij wel wilde helpen: Struelens. Dat leidde Douglasholte wordt een drain achtergelaten, tot de eerste buikoperatie onder acupunctuur- welke door de buikwand naar buiten wordt ge- verdoving in ons land. In Medisch Contact1 leid. Het verdere verloop is geheel pijnloos en werd de gang van zaken uitgebreid beschre- vlot. Een extra neusacupunctuurpunt slaande ven. Het betrof een 47-jarige ongehuwde kin- op de genitalia wordt manueel gestimuleerd. derloze vrouw bij wie ‘in het kader van een Geen enkele gevoeligheid bij de huidhechtin- acupunctuurbehandeling’ een gezwel in de on- gen. Operatie beëindigd te 11.15 uur. Patiënte derbuik was ontdekt, vermoedelijk een uterus is helder bij bewustzijn en tevreden.’2 myomatosus (vleesboom in de baarmoeder). Voorts wordt vermeld dat de postoperatieve De tumor reikte tot halverwege de navel en pijn heel erg meeviel. De auteurs vermelden het schaambeen, de acupunctuurbehandeling dat er in China recent meer punten waren ont- onderging de vrouw in verband met reumati- dekt, die geschikt zijn voor de acupunctuur- sche klachten en zij meende er goed baat bij te anesthesie en dat de nu gekozen punten op hebben. Toen Hoynck haar een verwijdering de meridianen was gekozen omdat Struelens van het gezwel voorstelde verzocht zij om een daarmee de grootste ervaring had, maar deze verdoving met acupunctuur en zonder narco- hadden als nadeel dat ze tijdens de operatie se. Na overleg met de geneesheer-directeur en moeilijk bereikbaar waren. Zij concluderen de Inspectie stemde hij in met haar voorstel. in de nabeschouwing dat acupunctuur als Hier de letterlijke beschrijving uit het artikel: anesthesie bij operaties alleen toegepast kan ‘Te 9.20 uur worden door de acupuncturist worden bij vrouwen, die goed voorgelicht zijn op de volgende punten de naalden ingebracht: over de te verwachten ongemakken, ze moe- Dikdarm 4, long 44, maag 36 bilateraal, milt ten goed gemotiveerd zijn, terwijl de opera- 6 en 9 beide bilateraal. Elektronische stimu- teur extra rustig moet opereren en hinder van latie wordt gegeven met een spanning van 3 de niet verslapte buikspieren moet accepteren. volt en een frequentie van 2 tot 8 C/s. Gelei- De patienten moeten ook ‘psychologisch sta- delijk wordt de spanning opgevoerd tot 8 volt. biel’ zijn. Zij eindigen met de aanbeveling dat Deze stimulatie verwekt een verlamd gevoel er meer ervaring met de methode zou moeten in de benen, waarin ook lichte spierschok- worden opgedaan en hij zou nu al een alterna- ken voorkomen. Bloeddruk voor inductie tief zijn voor vrouwen die een contra-indicatie 180/120. Langs maag 9 wordt gepoogd deze hebben voor algemene narcose zoals oude pa- te verlagen, evenwel zonder succes. Te 10.00 tienten, vrouwen die een pijnloze baring wen- uur mediane onderbuiksincisie van symphyse sen en bij de keizersnede. Een grote vlucht K td T

juni 2016 N 11 heeft de methodiek in het SFG en trouwens ooit heeft opgevraagd. Hij had zijn lesje wel evenmin in ons land gekregen, want nadien geleerd. l zijn er geen buikoperaties onder deze vorm van ‘anesthesia dolorosa’ (pijnlijke verdoving) Noten meer beschreven. De geschiedenis illustreert 1 H. P. C. M. Hoynck van Papendrecht, vrou- dat artsen geen conservatief en bevooroor- wenarts en P. J. Struelens, acupuncturist. deeld gilde vormen, dat afkerig is van vernieu- Dubbelzijdige adnexectomie onder acu- wing of een weerzin heeft tegen desnoods exo- punctuur-analgesie. Med Contact (1975) tische maar bruikbare innovaties. Ook laat hij 30:1629-1630 zien, dat de onzin c.q. inferieure aanwinsten 2 Explicatie medische termen: adnex = eier- weer heel snel verlaten worden. Dat neemt stok en eileider; adnexectomie = verwijde- niet weg dat er in 1991 in Nijmegen nog een ring van adnex; pethidine = sterk werkend anesthesist Kho zou promoveren op acupunc- opiaat; endometriosecyste = goedaardig tuurverdoving bij operaties in China en Neder- eierstok gezwel met ophoping oud bloed; land. Vragen kunnen we het hem niet meer, mediane onderbuiksincisie = buiksnede maar ik denk niet dat Hoynck dat proefschrift onder de navel van boven naar beneden.

Quiz-vraag

ziet hier een paal met de na- U men van twee elkaar krui- sende lanen, waarvan er een naar een kwakzalver is genoemd en een naar een medisch hoogleraaar. Waar bevindt zich deze curieuze kruising? Het juiste antwoord is te lezen op pagina 28 van dit blad. l K td T

12 N juni 2016 Jean Pierre Rawie over edelman-kwakzalver Siegfried W. Bok

C.N.M. Renckens

De Groningse dichter Jean Pierre Rawie schrijft sinds enige jaren wekelijkse co- lumns in het Dagblad van het Noorden en de beste ervan zijn voor de tweede maal gebundeld, nu in zijn boek Mijn ouders hadden één kind en een dochter (Uitgeverij Prometheus, 2015).

Jean Pierre Rawie

nder het hoofdje ‘Kwakzalf’ be- De dichter, die mij eens toevertrouwde dat hij schrijft de erudiete dichter-columnist mijn boeken graag las omdat ik alles afkraakte hoe zijn moeder, tot aan haar dood waarin zijn moeder geloofde, veroorlooft zich een toegewijd rookster, leed aan een natuurlijk af en toe een dichterlijke vrijheid en Ohartkwaal en daarvoor de nodige medicijnen de vraag deed zich voor in hoeverre de beschre- moest slikken. Tot zijn schrik ontdekte Rawie ven ervaringen van zijn moeder op realiteit had- op zeker moment toevallig dat zij daarmee op den berust. Een prachtverhaal, dat ik toch niet advies van een wonderdokter was gestopt. Deze helemaal geloven kon, gaf hij enkele jaren gele- had op basis van een geoefende blik vastgesteld den ten beste in een interview in de Bijenkorf dat haar hart niets mankeerde, maar dat zij ‘ge- met Mieke van der Weij. Hij vertelde toen hoe woon kanker had’. Iets wat hij wel kon genezen. zijn hartsvriend en eveneens Groningse dichter Het had onze poëet nog heel wat overredings- wijlen Driek van Wissen, toen die Nederlands kracht gekost haar ervan te overtuigen om die studeerde, soms tentamens moest afleggen ten medicatie toch maar weer te gaan innemen. Ge- huize van de hoogleraren. Bij een zo’n gelegen- lukkig, aldus Rawie, ‘kreeg het vertrouwen in heid stonden er drie stoelen om de tafel in de haar iriscopist (die naar de onvergetelijke naam voorkamer, waarop professor, Van Wissen en de Siegfried Bok luisterde) een gevoelige knauw hond plaats namen. Professor stelde de vraag, toen hij een werkelijk door kanker getroffen Van Wissen beantwoordde de vraag naar beste vriendin niet vermocht te genezen, “’omdat ze vermogen, waarna professor de hond aankeek. te laat bij hem was gekomen”’. Deze schudde langzaam zijn kop, waarna Van K td T

juni 2016 N 13 Wissen werd heen gezonden. Fout antwoord, opgeleid tot chirurg, waarna hij drie-en-een- gezakt. half jaar werkzaam was als algemeen chirurg in Maar inzake Bok kon ik Rawie, die begin 2014 Winschoten. In zijn vrije tijd was hij onderzoe- bij ons navraag deed, wel enkele zij het slechts ker met als onderzoeksterrein de oorzaak van oppervlakkige inlichtingen verstrekken, die zijn kanker en eigenlijk van alle ziekten. Hij deed verhaal zeker geloofwaardig maakten. Bok had veel laboratoriumonderzoek naar het effect van in 1987 in eigen beheer een door het Algemeen hyaluronidase en organiseerde met geestver- Dagblad welwillend besproken boekje uitge- wanten zelfs een internationaal congres World- geven getiteld Kanker… noodzaak? waaraan congress. From woundhealing to cancer in in het juninummer van het Actieblad tegen de Rotterdam in 1980. Ook had hij belangstelling Kwakzalverij door hoofdredacteur Balk werd voor het RNA en DNA van gereïncarneerde per- gerefereerd. Bok ging zich toen al te buiten aan sonen. Hij raakte zijn publicaties maar moeilijk Chinese filosofie, celtherapie en electro-acu- kwijt en ze verschenen in de periode 1979 tot punctuur. Hij was toen woonachtig in Winscho- 1983 vooral in het atypische tijdschrift Medical ten en inmiddels al ex-chirurg. Een jaar later Hypotheses (gespecialiseerd in ‘stoutmoedige stuurde Bok een dossier naar onze Vereniging, theorieën’) en het Tijdschrift voor Integrale waarin wij inzage kregen in correspondentie en Geneeskunde. In eigen beheer gaf hij een hele juridisch gesteggel van ene heer G.S. Blokker, serie populairwetenschappelijke boekjes uit, natuurgenezer en oprichter van de Stichting waarin aandacht voor ‘evolutie en revolutie van Vrije Universiteit Progressieve Geneeskunde, de mens’, een trilogie over de levenscyclus van later doorgestart onder de naam Progressief Moeder Aarde: De illusies van God en Weten- Medisch Centrum, gevestigd in Arnhem. Bok schap (subtitel: Die gekke Jesus toch), Van stelde zich toen voor als ‘specialist voor biologi- Confusius tot Confissius en De luxe… van sche geneeskunde en ziektepreventie’ en hij zat een kankercel te zijn. Bok stuitte op steeds in het bestuur van Blokkers stichting, waaraan meer tegenwerking van het ‘medisch kartel’ en als docenten behalve Blokker ook twee artsen ‘werd eruit gegooid’ (in zijn eigen woorden in waren verbonden, F.H. Koonen en A. Abeling. het video-interview met ‘Spiegeloog’ en Fluxus Bok distantieerde zich van Blokkers autoritaire kunstenaar Willem de Ridder). Na drie-en-een- optreden en beweerde dat de man helemaal half jaar werd hij afgekeurd, zogenaamd wegens geen homeopaat of electro-acupuncturist was, rugklachten en besteedde hij de rest van zijn maar na een criminele loopbaan tijdelijk been- leven aan hoogdravende wartaal over het heelal houwer en leeuwentemmer was geweest. Voor en had hij een praktijk als natuurgeneeskundig meer details verwijs ik naar AtdK, sept. 1988:3; arts. Hij woonde twintig jaar in Portugal, maar p. 4-5. keerde enkele jaren geleden terug naar ons Met als bronnen diverse websites, video’s op land, waar hij in de Haverkamp te Reutum op internet, een collega-chirurg, die gelijk met Bok het Twentse platteland ging wonen. In 2009 gaf in Groningen tot chirurg werd opgeleid en een hij nog een groot interview aan de Reutemse aspirant-biograaf van het geslacht Bok (Henk Courant. In het video-interview met De Rid- van Dijk) kom ik tot de volgende levensbeschrij- der vertelt hij openhartig over hoe hij gestuurd ving van deze man. Geboren in Rotterdam op 10 werd door visioenen, waarin hem eerst zijn ge- december 1943 als zoon van de internist dr. J. leerde grootvader verscheen en later een mon- Bok, tevens geneesheer-directeur te Dordrecht. nik. Zelf maakte hij talrijke bijna-dood-ervarin- Zijn grootvader was S.T. Bok, hoogleraar patho- gen door en was ervan overtuigd dat wij op de logie en cyberneticus en hersenonderzoeker in drempel van een New Age stonden, waarna de Amsterdam, later rector magnificus te Leiden. mens zou worden gezegend met een hoger be- (Een van zijn oud-leerlingen was wijlen James wustzijn. Zowel in de nog talrijke geschriften Defares, eens de jongste medisch hoogleraar op zijn website www.wetenschap-eindtijd.com in Nederland en later doorgegroeid tot de op als in het interview met Willem de Ridder komt vijf na Grootste Kwakzalver van de Twintigste het tragische beeld naar voren van een wanen- Eeuw). Bok ging in 1963 tandheelkunde stude- de man, die zich omringd ziet met mensen die ren in Groningen om later om te zwaaien naar hem niet geloven of hem saboteren. Nog maar geneeskunde. Vervolgens werd hij in het AZG enkele jaren geleden wendde hij zich tot Gerard K td T

14 N juni 2016 De Ridder en Bok

’t Hooft, onze Nobelprijswinnaar, die aan de 1337), graaf van Holland. Onze Siegfried Bok ideeën van Bok over de kosmos geen touw kon had een diepe afkeer van zijn erfelijke titel en vastknopen. Dat is misschien niet zo vreemd als voerde hem niet. wij ons realiseren dat de finale conclusie van Rawie liet mij weten het overlijden van Bok zijn research luidde: ‘Thinking is the cause of te betreuren: nu heeft deze immers niet meer illness and this unique quality is caused by the kunnen genieten van zijn portrettering door Ra- calcified bridge between the gray substances of wie, want hij overleed op 12 november 2014. In the right and the left brain part named: corpus een van de vele kletsverhalen van Bok op zijn callosum’. website schreef hij dat hij eigenlijk timmerman De biograaf stuurde ons per email de volgende had willen worden, maar door erfelijke belas- genealogie, die ik hier letterlijk zal citeren: Oud ting in de geneeskunde terecht was gekomen. chirurg Jhr. Siegfried Willem Bok von Weiler tot Veel schade heeft hij wellicht niet aangericht, Poelwijk van Styrum (van Vollenhoven) is derde maar dat de mensheid er met een eventuele be- generatie arts en was kleinzoon van de in 1962 roepskeuze voor de timmerij veel bij in zou zijn overleden oud-Rector Magnificus Rijksuniversi- geschoten, lijkt samenvattend toch evenmin teit Leiden en bijzonder hoogleraar (ook sinds het geval. Hij was geen Moerman, maar deze 1925 van het Rockefeller instituut te New York) boekstaving in de annalen van het NTtdK wordt tevens vriend van prof. A. Einstein. Deze laatste mijns inziens alleen al gerechtvaardigd door de was prof. dr. Siegfried Thomas Bok (grondleg- constatering dat ik geen kwakzalver ken met ger van Cybernetica en tien jaar directeur van een fraaiere naam dan dit zich bescheidenlijk het Nederlands Hersen Instituut te Amsterdam) S.W. Bok noemende warhoofd. Zegt u nu zelf: en vijfde generatie nazaat van Mr. Jan Baron ‘Oud-chirurg Jhr. Siegfried Willem Bok von Wei- van Styrum – in 1805 directeur geworden ler tot Poelwijk van Styrum (van Vollenhoven)’: van de in 1752 opgerichte (Hollandsche) Ko- wie komt daar nog overheen? Wat mij betreft ninklijke Maatschappij der Wetenschappen in is de halve kwakzalver Paracelsus (1493-1541) Haarlem- (nu http://www.knaw.nl/nl). Lodewijk qua naam – hij heette Philippus Aureolus The- Napoleon maakte hem in 1806 lid van de com- ophrastus Bombastus von Hohenheim – door missie-Meerman die de mogelijkheden moest deze Bok van de troon gestoten. En dat werd onderzoeken om de kunsten en wetenschappen wel tijd. l te organiseren naar Frans model. https://www. parlement.com/id/vg09llwvi9z0/j_van_styrum en Jhr. Mr. Floris Willem https://www.parle- Bronnen ment.com/ id/vg09lltafbxh/f_w_baron_van_sty- http://wetenschapeindtijd.blogspot.nl/ rum. (Texel NL naar USA) Familie van: Mr. De- https://vimeo.com/61218953 Willem de Ridder rek Curtis Bok, 20 jaar President van Harvard ontmoet Siegfried Bok university. (http://www.harvard.edu/about-har- http://www.leefbewust.com/2013/ vard/harvard-glance/history-presidency/derek- nieuws/280813.html bok) Volgens de biograaf zouden de Bokken http://siegfriedbokarchief.blogspot.nl/2011/01/ afstammelingen zijn van graaf Willem III (1304- de-ziekte-kanker.html K td T

juni 2016 N 15 De negende editie van de Nationale GezondheidsBeurs

Catherine de Jong

De negende editie van de Nationale GezondheidsBeurs vond plaats van 11 tot 14 februari 2016 in de Jaarbeurs te Utrecht. Op initiatief van de bestuurs- leden van Skepsis werd in samenwerking met de VtdK het plan uitgewerkt voor een presentatie van Skepsis en VtdK met een gezamenlijke stand. Veel ‘dubbelle- den’ hadden zich opgegeven om de stand, fraai ontworpen en gebouwd door Richard Lei, te bemensen. Dagelijks wa- ren vier tot vijf leden, waaronder altijd een arts, aanwezig voor het verstrekken van informatie. Speciaal voor de gelegen- heid geschreven folders over acupunc- tuur, straling, chiropractie en homeopa- thie vonden gretig aftrek en vele stand bezoekers kregen een exemplaar van ons mooie tijdschrift en een Skepter mee.

e enorme jaarbeurshal was verdeeld te ver om ze allemaal te bespreken, maar een in zes sectoren, te weten Medisch & paar stuitende voorbeelden zijn waarschijnlijk Zorg, Beauty & Verzorging, Eten & genoeg om een goede indruk te geven. (Even- Drinken, Sport & Fitness, Body & tuele taalfouten en vreemde spellingsvarianten DMind en eHealth & Technology. zijn overgenomen uit de gepresenteerde folders Op het gebied van echte gezondheidszorg viel en komen niet voor de verantwoordelijkheid er weinig te beleven. Het Ministerie van Volks- van de schrijfster van dit stuk). gezondheid, Welzijn en Sport had een onopval- lend ministandje en er waren een paar patiën- Bemer Fysische Vasculaire Mat tenverenigingen zoals bijvoorbeeld de Prostaat Dit is inderdaad de leverancier Bemer (of Bee- Kanker Stichting, Prikkelbare Darm Syndroom mer) van de magneetmatten waar ons zeer ge- Patiëntenvereniging, Psoriasis Vereniging Ne- waardeerde strijdvaardige lid Marie Prins vele derland en Patiëntenvereniging Complex Regio- klachten over heeft ingediend. Wij hebben de naal Pijnsyndroom. Slechts een enkele normale heren destijds ontmoet bij de zitting van Stich- medische kliniek presenteerde zich op deze ge- ting Reclame Code (SRC). Veel hebben ze niet zondheidsbeurs. geleerd van de rapporten van de SRC want ze ui- Het merendeel van de stands die pretendeer- ten nog steeds ongegronde gezondheidsclaims. den iets met gezondheid van doen te hebben, De vertegenwoordiger van Bemer kwam naar vielen in de categorie kwakzalverij of wellness onze stand toe om te vragen hoe hij het voor el- met ongegronde gezondheidsclaims. Het voert kaar kon krijgen dat er wetenschappelijk bewijs K td T

16 N juni 2016 voor de effectiviteit van zijn magneetmatjes zou uitgetrokken en positieve energieën worden komen. Wij hebben passende uitleg gegeven ingestraald) en Bach bloesemtherapie. Ook In- over hoe wetenschap werkt. Ontevreden droop tegrated Energy Therapy (IET) en Eclectisch hij af terug naar zijn eigen stand waar dames Energetische Natuurgeneeskundige Therapie van middelbare leeftijd graag een tijdje in de (E.E.N.) behoren tot de mogelijkheden. strandstoel met magneetmat wilden uitrusten van het geslenter op de beurs. Lyme test Innatoss Laboratories (innatoss.com) stond op Thermografie Centrum de beurs klanten te werven voor een test op de Vrolijk beweerden de standhouders van het Ther- ziekte van Lyme. ‘De diagnostiek van Innatoss mografie Centrum dat met thermografie kanker kijkt naar een onderbelicht deel van het im- kan worden opgespoord. Zie het stuk op onze muunsysteem: de bloedcellen’. Ze werven 550 website https://www.google.com/url?q=http:// patiënten voor onderzoek, maar kennelijk moet www.kwakzalverij.nl/behandelwijzen/overige- de patiënt het onderzoek wel zelf betalen want behandelwijzen/kwakzalvende-infraroodkijkers- er wordt 15% beurskorting beloofd in de folder. zien-beginnende-borsttumoren/&sa=U&ved= 0ahUKEwjpmZLsusrMAhWEkywKHXGgAhgQF Vitaminepushers en mineralendealers ggFMAA&client=internal-uds-cse&usg=AFQjC www.vitamineB12nu.nl Met een vragenlijst NF8QStbfaovJPr6b0tn0Wl875_wwg . waar niemand zonder punten te scoren door- Tros Radar besteedde op 29 februari 2016 heen komt worden klanten geworven, waarna een uitzending aan de misleidende informatie het boek Is het misschien vitamine B12 te- van het Thermografie Centrum. Bovengenoem- kort? Een epidemie van misdiagnoses voort- de vorm van thermografie moet men overigens aan de bijbel is waar alle waarheden in te vin- onderscheiden van regulatiethermografie waar- den zijn. Permsal Magnesium (www.permsal. mee de conditie van het vegetatieve regelsy- nl) verkoopt producten met magnesium uit het steem wordt onderzocht. (www.celherstelcon- perm-tijdperk van 250 miljoen jaar geleden. cept.nl en www.duurzaamgezond.nl ) Helpt tegen van alles en nog wat, van depressie tot voetschimmel. Moerman De MMV (voorheen Moermanvereniging, www. Nieuw: vingerreflexologie mmv.nl ) was present en verspreidde een speci- In praktijk De Witte Opaal zal vingerreflexoloog ale editie van hun tijdschrift Cornelis, voeding- Rina van den Tweel u vragen een middelvinger natuurlijk leven-beweging-geestelijk welzijn, op te steken. Zij stelt vragen waardoor onder de waarin Moerman geroemd wordt als geniale huid van de middelvinger een soort kristalletjes dwarsligger. voelbaar worden en dat geeft aan wanneer het het immuunsysteem verstoord is geraakt. Vin- Speleotherapie gerreflexologie is bij iedereen voor alles inzet- Deze voor Nederland nieuwe therapie brengt u baar, ook preventief. onder leiding van twee lieve Russische dames naar het Nationale Ziekenhuis in Soligorsk in Magneetsieraden en magneten Rusland alwaar u diep onder de grond wordt ge- Er waren twee stands waar magneetsieraden stopt en mag wandelen, tot soms wel elf uur per werden verkocht. Gevraagd naar het werkings- dag, in oude zoutmijnen ‘want het microklimaat mechanisme van magneetsieraden kreeg ik van in de zoutmijnen heeft een heilzaam effect’. Op de verkoopster te horen ‘Ik ben verpleegkun- vrijwel alles. dige geweest’ en dus moest ik haar verhaal maar geloven. Energetix magneetsieraden zijn Bio fotonen coherentie therapie zeer decoratief en worden verkocht via www. Bij praktijk YOCAMA (www.yocama.nl) kan men magneetsieraden.nu. Voor wie niet van siera- terecht voor bio fotonen coherentie therapie den houdt zijn losse magneten te koop die u in (herstelt de optimale werking van het licht in de uw onderbroek of sok kan stoppen, magneet- cellen van het lichaam), chakra- en aurahealing, kussentjes om op te zitten, alsook een magneet- Ankh-behandeling (negatieve energieën worden ceintuur en magneet zolen. K td T

juni 2016 N 17 Electronische behandelwijzen Stress Bij www.bailine.nl kunt u terecht voor ‘meer Bij Sister Remedies (www.sisterremedies.nl) dan figuurvorming’ want met de kastjes en moet met met pin betalen maar kennelijk wordt elektrodes kunt u ook uw rugpijn behandelen: het gebodene door verzekeraars vergoed: van ‘We maken uw buikspieren sterker door middel oorkaarsen tot detox-voetenbad en engelenrea- van onze elektrotraining’. Microstroomthera- ding? Het is in ieder geval holistisch. Wie mooi pie van PainMasters (waproducts.nl) ‘helpt uw weer wil hebben bij stressmanagement kan lichaam het natuurlijke helingsproces te bevor- mooi terecht bij www.flowvakanties.nl . deren’. Opleidingen Kneden en wrijven De Total Health Academy (www.totalhealth. Holos massagetherapie (www.holos.nl) ken- eu) was op zoek naar leerlingen voor opleidin- merkt zich door ‘inzicht door bewustwording’ gen zoals Voetreflexplus, Chinli-Tuina Chinese en als de massagetherapeut is aangesloten bij lichaamsmassage, acupunctuur, medische basis- de beroepsvereniging wordt de behandeling kennis, ChinHerbs en Chinfood (vijf elementen (soms, gedeeltelijk) vergoed door de zorgver- voedingsleer). Het gaat hier om een ‘bruisend zekeraar. ‘Een ontspannende massage kan zo innovatief en kwalitatief hoogstaand opleidings- overgaan in een massage die therapeutische be- instituut’ dat claimt diverse erkende opleidingen geleiding nodig heeft.’ U bent gewaarschuwd. op HBO-niveau te geven. En ADHD en dyslexie Op de Holos Academie wordt scholing ge- kunnen moeiteloos met voetreflexmassage wor- boden in massage. Voor een esoterische mas- den behandeld volgens hun folders. Voor een sage kan men bijvoorbeeld terecht bij de heer workshop of jaaropleiding tot therapeut voor Oene Gerritsma: ‘Hoe voelt het in je lichaam? Regenesis Therapie, een energie-natuurgenees- Daarmee gaan we verder in de sessie’. Hij is een wijze, kan men terecht bij www.quantum-aca- van de vele behandelaars die zich met de folder demy.net. Het is namelijk zo dat ‘bij baby’s van Universal Medicine Therapies presenteerde vijf maanden de cellulaire energie gaat “slapen” (www.universalmedicine.net en www.unimed- in de vorm van “kleine blauwe stipjes” in de cel- living.com). Bij metamorfosemassage worden kern’. En uw Regenesis therapeut kan die ener- voeten, handen en hoofd gemasseerd. Er is een gie weer wakker maken en gebruiken voor het verkorte versie voor kinderen die niet lang stil helingsproces van lichaam en geest. kunnen zitten (www.stichtingbodhisattva.eu). Energietherapie Water U hoeft er niet ver voor te reizen want op www. Bij Aqua Purica (www.aquapurica.nl) werden regeneris-dronten.nl vindt u een enthousiaste folders uitgedeeld die laten zien dat Hollands behandelaar. Ook via www.energyfound.nl kan kraanwater niet ver verwijderd is van puur gif. men een behandelaar vinden die Regenesis The- De oplossing voor dit probleem bestaat uit de rapie toepast. ‘Door de Blue Dot Energy te ac- aanschaf van een waterfilter (ook in klein for- tiveren spreekt je lichaam het zelf herstellend maat voor op uw boot) die zuiver en gevitali- vermogen aan.’ seerd water levert. ‘Vitaal water neutraliseert de schadelijke effecten van straling en alcoho.’ En Boekenstands en boeken verder kan een magneet samen met drie half- Dianetics: De leidraad voor het menselijk edelstenen in de waterkaraf of een magnetisch verstand, van L. Ron Hubbard had een eigen roerstokje in uw glas (www.decowish.energetix. stand. www.esothericwomenshealth.com was tv) uitkomst bieden bij al uw waterproblemen. vertegenwoordigd. Uw kat of hond zal een magneet in de waterbak Het CelHerstelCentrum legt het CelHerstel- ongetwijfeld zeer op prijs stellen. Concept uit in een boek. (www.celhertselcon- cept.nl) Exotische behandelwijzen Sri Sri Ayurveda geeft advies op basis van pols- Oberon Diagnose diagnose. Tevens Life Style cursus en Marma- Als er niets met u aan de hand is dient u zich training (www.srisriayurveda.nl) te wenden tot Centrum Vitaal (www.centrum- K td T

18 N juni 2016 vitaal.nl ) want daar kan men met de Oberon De stand met etherische oliën (www.mydoter- Diagnose ziekteprocessen opsporen ‘voordat ra.com ) was een geurig middelpunt op de jaar- het op fysiek niveau zichtbaar is’. Het apparaat beurs. Aromatouch is de oplossing voor vele Oberon schijnt ‘medisch gecertificeerd’ te zijn kwalen. De verkoopster zag aan het einde van in Duitsland. ons gesprek het logo op mijn shirt: Vereniging tegen de Kwakzalverij. Dat deed haar verzuch- Del Ferro Middenriftraining tegen stotte- ten: ‘Wat goed dat jullie hier zijn, want er wordt ren en hyperventilatie hier zoveel onzin verkocht’. Wij waren het vol- Volgens de folder worden deze trainingen vol- strekt met haar eens. ledig vergoed door zorgverzekeraars. Als deze De beursbezoeker kreeg tevens een program- training effectief is kan elke fysiotherapeut of ma van workshops en lezingen aangeboden. logopedist dit bieden. Waarom is dan een apart In het Gezondheidstheater werden de schaars instituut dat reclame maakt? aanwezige personen die nog iets met serieuze gezondheidszorg te maken hadden, zoals Dr. Helende sokken Frank en Dr. Hofstra, in aantal ruim overtrof- Bij www.stringenergy.com worden RLS sok- fen door alternatieve behandelaars en dubieuze ken aangeboden. Dat zijn sokken die helpen bij voedingsdeskundigen met als klap op de vuur- het restless leg syndroom. En met de neutrino pijl liefdescoach Kim Holland. hoofdbeugels kan men zelf stress gerelateerde Het programma Body Mind Lifestyle vari- klachten (burn-out) ADHD en pijn behande- eerde van ‘Geluk in 8 koppen thee’ via ‘Medita- len. tief creatief met Zentangle’ en ‘Breng flow in je leven’ tot Hormoon yoga. Bach Bloesemtherapie en aromatherapie Met een keur aan voornamelijk alternatieve Er is een Internationaal Bach Opleidingscen- behandelwijzen en wellnessbehandelaars die trum (Benelux) in Harderwijk. www.Bachcen- meer beloven dan ze ooit waar kunnen maken is tre.com. En bij www.bachrescue.nl kan men het voor mij een raadsel waarom deze beurs De niet alleen voor mensen maar ook voor dieren Nationale Gezondheidsbeurs wordt genoemd. met probleemgedrag een passende remedie be- Nationale Misleidingsbeurs lijkt mij een naam stellen. die meer recht doet aan het gebodene. l K td T

juni 2016 N 19 DEBAT Een pleidooi voor het placebo in de reguliere geneeskunde

Andreas Vlaszaty

Bij onderzoek naar nieuw te registreren geneesmiddelen is het ge- bruikelijk om een dubbelblind (de arts noch de patiënt weet wat zij geven/krijgen) onderzoek uit te voeren. De werking van het nieuwe middel wordt vergeleken met een reeds bekend (erkend werkzaam) middel en met een placebomedicijn (erkend onwerk- zaam middel). Zo is bijna elk geregistreerd geneesmiddel vergele- ken met een placebomiddel.

ij psychische klachten zoals angst en handelen’ te activeren. Met rituele handelingen depressiviteit en bij somatisch onver- zoals heldervoelendheid, aardstralentherapie klaarde lichamelijke klachten als pijn en gebedsgenezing en nog vele andere. Place- en vermoeidheid blijken placebo’s ef- bomiddelen zoals kruiden, hydrotherapie en Bfectief tot wel bij 40% van de patiënten. ook de homeopathische verdunningen worden Bij medicijnen tegen psychische stoornissen vaak gebruikt. De alternatieve genezers benut- zoals pijn, angst, vermoeidheid en stemmings- ten de mogelijkheden van placebogerelateerde stoornissen zijn de placebo effecten duidelijk middelen en handelingen volledig. Dit in tegen- aanwezig. De klachten van deze patiënten re- stelling tot de reguliere geneeskunde die deze ageren vaak gunstig op behandelingen die pla- onbegrepen effecten juist tracht uit te sluiten cebo-effecten induceren, zoals alternatieve be- door evidence-based medicine na te streven. handelaars die aanbieden. Voor depressieve stoornissen worden in Ne- Uit de geschiedenis van de geneeskunde derland circa 900.000 mensen medicamenteus blijkt dat de genezers in vroeger tijden met ver- behandeld (2014). Door systematisch toepas- schillende wonderlijke ingrepen veel erkenning sen van placebobehandelingen zou 40% van de en waardering wisten te verwerven. Behande- patiënten beter worden en niet of nauwelijks lingen die wij nu als obsoleet beschouwen. Ge- bijwerkingen ondervinden tegen 90% minder neesmiddelen hebben een lange geschiedenis. medicijnkosten. Hun werking is soms onbegrepen en soms na De arts van tegenwoordig is verplicht om een gebruik van vele jaren wel enigszins begrepen behandelovereenkomst met zijn patiënt te slui- (bijvoorbeeld die van digitalis). Kennis van ten. In deze wordt vastgelegd dat de patiënt uit- werkzaamheid berustend op ervaring is vaak de voerig informatie krijgt over zijn aandoening, legitimatie voor hun toepassing. Systematisch geïnformeerd wordt over de behandelmoge- wetenschappelijk onderzoek naar de werking lijkheden en over de mogelijke bijwerkingen, van medicijnen is betrekkelijk nieuw. risico’s, neveneffecten van de behandeling. Al- Alternatieve behandelingen hebben gemeen vorens tot een behandeling over te gaan, moet dat zij er – op zeer verschillende manieren – in de patiënt schriftelijk zijn toestemming geven. slagen de ‘onbegrepen effecten van medisch Binnen deze kaders is mijns inziens zeker plaats K td T

20 N juni 2016 voor het gebruik van placebo’s mits zij voor de om te blijven vertrouwen op de evidence based behandeling van bepaalde aandoeningen als ge- behandelmethoden, maar tegelijkertijd het ge- neesmiddelen zijn geregistreerd. Dit geldt ook bruik van het placebo-effecten niet bij voorbaat voor andere placebo-effecten inducerende be- af te wijzen. handelvormen zoals alternatieve behandelaars praktiseren. Conclusie De behandelaar zou zijn patiënt de volgende ‘behandelovereenkomst‘ kunnen aanbieden: Een methode die bij congeveer 40% van de pa- ‘U lijdt aan een depressieve stoornis. Ik kan tiënten effectief kan zijn, bij zeer lage kosten u medicamenteus behandelen. Om te beginnen en nauwelijks bijwerkingen, verdient een plaats geef ik u voor zes weken een minder sterk, mo- als behandelmogelijkheid binnen de reguliere gelijk minder werkzaam middel, vrijwel zonder geneeskunde. Deze behandelmethode mogen bijwerkingen. U heeft dan ongeveer 40% kans wij niet overlaten aan de alternatieve behan- om te herstellen. U kan ook kiezen voor een delaars. De reguliere geneeskunde zou deze sterker, meer werkzaam middel met meer kans behandelmogelijkheid terug moeten krijgen. op bijwerkingen met ongeveer 65% kans op Het registreren van placebo- middelen als laag- herstel. Als u kiest voor het minder werkzaam werkzame medicijnen is een voorwaarde voor middel en daarbij binnen zes weken geen ver- het gebruik van deze behandeloptie binnen de betering optreedt in uw toestand, moeten wij reguliere geneeskunde. [Bewerking M.W. Henge- overgaan op de meer werkzaam middel.’ veld] l Welk keus zou u maken? Ik zou hierbij mijn collegae willen oproepen A.Vlaszaty is psychiater n.p.

Een pleidooi tegen het gebruik van placebo’s in de reguliere geneeskunde

Dr. A.L. Ternee

egen de door Vlaszaty bepleite her- meer en placebo’s als destijds erin opgenomen introductie van placebo’s in de ge- al helemaal niet meer. Elke patiënt, die nu een neeskunde bestaan zowel praktische recept van de dokter krijgt en naar de apotheek als principiële bezwaren. Het Formu- gaat, wil tegenwoordig precies weten wat of Tlarium der Nederlandse Apothekers bevatte in er in zit. Vroeger raadpleegde hij dan soms de de jaren 60 naast de reguliere receptuur ook werken van Ivan Wolffers en thans natuurlijk enkele placebo’s: capsules en drankjes met een het internet. Zodra hij – of vaker zij – erachter inerte stof, leverbaar in verschillende kleuren. komt dat er een inert middel is voorgeschreven Artsen schreven die soms voor als ze een pla- is de arts-patiënt relatie grondig verstoord en cebo-effect nastreefden. Het FNA bestaat niet zal het middel in de vuilnisbak verdwijnen. Ook K td T

juni 2016 N 21 de vaderlandse apothekers werken niet meer euze medische aandoeningen in het spel zijn, mee aan deze bedriegerij om bestwil en in het waarbij reguliere therapie dringend geïndiceerd Farmacotherapeutisch Kompas, dat in 2003 is. Geen onbelangrijk probleem. nog een aantal placebo’s noemde (caps. ru- Vlaszaty stelt dat er in de reguliere genees- brochin [rood], caps avicella albae [wit], caps. kunde afstand is gedaan van deze onbegrepen virida [patentblauw] en ook drankjes als Dulca- effecten door evidence-based medicine (EBM) mara Drank [bittere smaak] en Citriflava Drank na te streven. Hier haalt hij twee aspecten van [citroensmaak]) is deze onhoudbare categorie het placebo-effect door elkaar. In de trials zo- inmiddels verdwenen. Vlaszaty heeft deze ont- als gedaan in het kader van de EBM moet het wikkeling gemist, wil de klok weer terugzetten placebo-effect worden uitgeschakeld en krijgen en meent zelfs dat registratie van deze place- medicijnen een predicaat van werkzaamheid als bo’s wel mogelijk is. Hoe hij zich dit voorstelt het gevonden effect groter is dan dat in de pla- en wat er dan op de bijsluiter komt te staan, cebo-groep. In de spreekkamer van de dokter blijft onduidelijk. hoort alleen reguliere geneeskunde, waarbij de Zijn verwijzing naar de geschiedenis van de arts die goed luistert naar zijn patiënt(e), een geneeskunde is niet erg relevant, want niemand zorgvuldig onderzoek verricht en goede uitleg betwist dat er altijd al artsen en kwakzalvers geeft, gratis en zonder hocus pocus een place- waren, die met hun onwerkzame middelen een bo-effect cadeau krijgt bovenop het effect van zekere aanhang aan tevreden patiënten gene- de voorgeschreven remedie. Hij hoeft daarvoor reerden. Toch bleef dat in individuele gevallen de waarheid geen geweld aan te doen. Veel pa- natuurlijk altijd afwachten wat de uitwerking tiënten voelen zich al beter, als ze de spreek- van de therapie zou zijn. Placebo-effecten zijn kamer verlaten en dat nog voordat er van enige het sterkst bij psychische klachten en subjec- therapie sprake kon zijn, dat is al lang bekend. tieve aandoeningen. Tegen kanker, epilepsie, Dat de dokter zijn vertrouwen uitspreekt in het griep, gebroken benen en artrose om er en- gunstig beloop van de kwaal, werkt eveneens kelen te noemen doen placebo’s niets. Heden- positief. De patiënt zal hem ook geloven omdat daagse patiënten dienen – ook al omdat het in hij al eens eerder baat heeft gehad bij een door de WGBO staat – goed te worden geïnformeerd hem (of zijn beroepsgroep) voorgeschreven be- over de diagnose en de therapeutische moge- handeling. Aan het optimaliseren van deze feno- lijkheden. Het door Vlaszaty bepleite ‘bedrog menen is al in 1986 een aardig boekje geschre- om bestwil’ past daarin natuurlijk niet meer. Met ven door psycholoog en oud- VtdK-bestuurslid acceptatie van rituele handelingen zoals helder- Peter Bügel1. Voor vulgaire placebo’s is daarbij voelendheid, aardstralentherapie, acupunctuur, geen plaats. Als dokters te vaak waardeloze gebedsgenezing en kruiden, homeopathische placebotherapieën gaan voorschrijven erodeert verdunningen zouden reguliere artsen een pla- dat het publieke vertrouwen in de geneeskunde cebo-effect moeten nastreven. Maar wij hadden en ondermijnt het op den duur het hierboven die punthoed toch al lang geleden afgezet? Dat beschreven en altijd welkome ‘reguliere’ pla- alternatieve genezers soms profiteren van het cebo-effect niet onaanzienlijk. l placebo-effect, is juist, maar het is geen be- wuste strategie: ze geloven namelijk gewoon in Literatuur hun alternatieve behandelwijzen! Ware dat niet 1 Bügel P.C. Tactiek voor de huisarts. 1986. het geval dan reduceert dat direct de eventu- Elsevier Medica Reeks. ele effectgrootte: immers het placebo-effect is het grootste als zowel dokter als patiënt in de ‘therapie’ geloven. Deze folie à deux is echter riskant, want dokters die geloven in het nut van homeopathie, acupunctuur en aardstralenbe- strijding, deugen niet en het zijn intellectuele en medisch-ethische minusvarianten, die voor de medische tuchtrechter zouden moeten staan. Ze zullen met enige regelmaat hun alternatieve geneeswijze natuurlijk ook inzetten als er seri- K td T

22 N juni 2016 ZonMw streeft naar Consortium Complementaire Zorg

C.N.M. Renckens

Het zal de meeste medici wel zijn ontgaan en negeren zou misschien het beste zijn, maar toch ontkomt de VtdK er niet aan om enige aandacht te besteden aan het zoveelste pro-alternatieve initiatief vanuit ZonMw, nu in de vorm van voorbereidingen voor de oprichting van een consortium, dat een bruikbare kennisinfrastructuur moet gaan worden ter implementatie van ‘evidence-based complementaire zorg’, zowel in de care als in de cure.

n haar korte persbericht van 20 januari ‘It has been said that man is a rational 2016 reageert ZonMw op het Advies1 van animal. All my life I have been searching de in 2013 door haar zelf opgerichte stuur- for evidence which could support this’. groep Implementatie van Evidence-based Bertrand Russell Icomplementaire zorg (IEBCZ). Ze neemt alle adviezen over en installeerde een begeleidings- commissie, die weer anderhalf jaar de tijd krijgt om een levensvatbaar consortium op te richten, liefst met een leerstoel en naar het voorbeeld van het Amerikaanse Academic Consortium for Integrative Medicine & Health2. Het 15 pagina’s tellende Advies van de stuurgroep IEBCZ verscheen in november 2015 en bevat uitsluitend tenenkrommend proza vol herhalin- gen, eenzijdige pro-alternatieve interpretaties en selectieve literatuuraanhalingen. Probleem- loos neemt het het dieventaaltje van de he- dendaagse kwakzalver over (‘complementaire teit toenemende kwakzalverij, onder de nieuwe zorg’, ‘integratieve geneeskunde’, ‘complemen- term ‘alternatieve geneeskunde’. tair werkende zorgprofessionals’, ‘bestaande ZonMw kreeg precies wat ze kon voorspellen kennis van complementaire zorg wordt niet door in die stuurgroep critici buiten te sluiten toegepast’, et cetera) alsmede de gebruikelijke en uitsluitend sympathisanten en zelfs beoefe- overdrijving van de ‘steeds toenemende vraag naren van alternatieve geneeswijzen op te ne- naar complementaire interventies’. Opvallend men. Hoewel men er dus echt naar heeft gesol- is ook het volledig ontbreken van literatuur en liciteerd, zullen wij hier de neiging weerstaan publicaties over dit onderwerp uit het niet eens om vol op het orgel tegen deze alsmaar door- zo verre verleden, toen ons land vanaf de ja- denderende pro-alternatieve ZonMw-trein van ren 70 kreeg te kampen met snel in populari- leer te trekken, maar zullen wij volstaan met K td T

juni 2016 N 23 het rustig plaatsen van kanttekeningen bij een verenigingen. Nergens wordt in het rapport aantal representatieve citaten, zoals die zijn te aangegeven waarom de vigerende kennisinfra- vinden in het overgenomen advies van de stuur- structuur ontoereikend is. Dat er nauwelijks groep. effectiviteitsonderzoek naar ‘complementaire interventies’ wordt gedaan ligt meer aan de bij- Tien citaten uit het Advies zondere (kansarme) aard van dat soort onder- van de Stuurgroep zoek dan aan het ontbreken van wetenschappe- lijke nieuwsgierigheid ter zake. 1. In het Advies valt te lezen, ‘dat bij alle 4. De stuurgroep stelt vast dat de patiënt betrokkenen in de gezondheidszorg een kennis- ‘volop’ gebruik maakt van complementaire zorg achterstand bestaat met betrekking tot effecti- en dat de ‘vraag ernaar toeneemt’. viteit en veiligheid van complementaire inter- Commentaar. Hoewel het rapport een aantal venties’. Opgemerkt wordt ook dat ‘bestaande statistische gegevens noemt over gebruik van kennis niet of nauwelijks wordt vertaald naar complementaire zorg bij bepaalde populaties de praktijk en er wordt geen nieuwe kennis in gaat zij volledig voorbij aan het feit dat het aan- samenhang ontwikkeld’. tal leden van alternatieve artsenverenigingen Commentaar. De stuurgroep ziet hierbij over (acupuncturisten, homeopaten, antroposofen het hoofd dat de bestaande kennis uitwijst dat e.d.) al jaren afneemt en dat het bezoek aan al- er geen wetenschappelijke argumenten zijn om ternatieve genezers in 2014 met 5,3 % (van de complementaire methoden, van welke aard dan volwassen Nederlanders) het laagste is van de ook, toe te passen gezien het feit dat er geen laatste 25 jaar6. effecten gevonden zijn die uitstijgen boven een 5. Kern van het rapport van de stuurgroep is placebo effect3,4,5 (ACS; Singh & Ernst). De de zogenaamde onderzoekagenda. Daarbij be- zeer beperkte schaal waarop deze interventies pleit men een nieuwe definitie van ‘gezondheid’. worden toegepast in de reguliere zorg geeft aan De Stuurgroep stelt voor om op termijn aan te dat die constatering daar breed wordt onder- sluiten bij ‘het nieuwe concept van gezondheid’ schreven. dat zes verschillende dimensies onderscheidt: 2. ZonMw geeft een opsomming van wat lichamelijke functies, mentale functies en bele- onder ‘complementaire interventies’ wordt ver- ving, de spirituele/existentiële dimensie, kwali- staan. Uit het rapport is op te maken dat het teit van leven, sociaal-maatschappelijke partici- hier betreft: (a) biologische interventies (zoals patie en dagelijks functioneren. Men kan aldus voeding, supplementen, kruidenmiddelen), (b) het Advies daarom gezond en ziek tegelijk zijn. mind-body interventies (zoals mindfulness, Commentaar. De stuurgroep laat in het mid- yoga, geleide visualisatie, muziek), (c) lichaams- den hoe deze dimensies gedefinieerd, gekwanti- gerichte manipulatieve interventies (zoals mas- ficeerd en geoperationaliseerd worden. Het idee sage, osteopathie) en (d) energetische interven- is dan dat er onderzocht moet worden of een ties (zoals therapeutic touch, tai chi, reiki). interventie bijdraagt aan een betere gezond- Commentaar. De opsomming is verre van heid op een of meerdere van deze 6 dimensies. compleet want merkwaardig genoeg komen veel Hier is de stuurgroep met de beste wil van de in Nederland gebruikte methoden als homeo- wereld niet meer te volgen. Gezondheid wordt pathie, acupunctuur, orthomoleculaire genees- eerst uitgesplitst in een aantal dimensies en dan kunde, chiropraxie en orthomanuele genees- wordt gekeken of de interventie leidt tot een be- kunde in het rapport niet voor. Heeft ZonMw tere gezondheid op een of meerdere van deze die malligheid soms al afgeschreven? dimensies. 3. De stuurgroep pleit er voor dat er een 6. Maar het kan nog verwarrender want kennisinfrastructuur komt ten behoeve van ook stelt de stuurgroep: ‘Niet de methoden, complementaire interventies. maar de doelen staan dan centraal, waardoor Commentaar. Hierbij wordt over het hoofd het onderscheid tussen zogenaamde reguliere gezien dat die kennisinfrastructuur er al lang en complementaire zorg komt te vervallen. Het is, zoals daar zijn de Gezondheidsraad, de Raad enig relevante onderscheid is of zorg kwalita- voor de Volksgezondheid, universitaire instel- tief goed of niet goed is’. Ook zou ‘integrative lingen en de verschillende wetenschappelijke health’, waarin kwalitatief goede niet-westerse K td T

24 N juni 2016 behandelmogelijkheden geïntegreerd zijn in de zorg ook daadwerkelijk kansen te bieden, is zorg, dan geen doel op zich meer zijn, maar een het noodzakelijk dat ZonMw binnen bestaande natuurlijk gevolg. programma’s onderzoeksvoorstellen rond com- Commentaar. Het rookgordijn dat de stuur- plementaire zorg met extra aandacht behandelt groep al met haar nieuwe definitie van ge- door er in elk geval een inhoudsdeskundige bij zondheid (overigens een eigen bedenksel van te betrekken’. ZonMw en Louis Bolk Instituut) verspreidde Commentaar. Op tal van plaatsen wordt ge- wordt nu vergezeld van toenemende duisternis, steld dat complementaire interventies een eigen want welke prioriteit zou dan aan elk der zes onderzoeksmethodologie behoeven. De VtdK criteria moeten worden toegekend? Willekeur wijst er op dat dit in feite de vraag is om een ligt op de loer en ook zal er bij welke onwerk- vrijbrief, die dient om uit te komen onder de zame methode dan ook altijd wel op een van eisen van breed geaccepteerde onderzoeksme- de punten positief worden gescoord, al was het thoden. Als een effect onderzoek niets oplevert alleen maar op de spiritualiteit. Met EBM heeft kan er namelijk gemakkelijk beweerd worden dit bitter weinig gemeen. dat de methode van onderzoek niet passend was. 7. De inventarisatie van de door alternatieve Overigens is dit debat over de mening van alter- genezers meest gewenste thema’s voor onderzoek natieve genezers dat hun methoden niet op de leverde vooral een grote diversiteit aan wensen gebruikelijke manier onderzocht mogen worden op, die niet meteen in afgebakende onderzoeks- reeds lang geleden in hun nadeel beslecht7,8,9. thema’s en methoden is in te delen. De volgende Hoewel het Advies ook stelt dat gebruik gemaakt suggesties werden gedaan: functionele syndro- moet worden van reeds bestaande internationale men en stressgerelateerde klachten, klachten als wetenschappelijke kennis, wordt de armzalige pijn, angst, stress, slaapproblemen in het zieken- opbrengst van het in de Verenigde Staten rijke- huis, chronische aandoeningen, oncologische lijk gesubsidieerde effectiviteitsonderzoek via de zorg en palliatieve zorg: kwaliteit van leven en NCCAM (thans NCCIH) volledig doodgezwegen. sterven staat hier voorop. Complementaire zorg Daar is sinds 1991 inmiddels al ruim twee mil- betreft, aldus het Advies, een breed terrein van jard dollar aan dit type onderzoek besteed10. Ook zorg en een grote diversiteit aan interventies. hetzelfde type onderzoek uit eigen land in de pe- Commentaar. Dit kan het beste samengevat riode 1986 – 1990 wordt niet genoemd, terwijl worden als een chaos aan onderwerpen, waar- het doodlopen ervan voor de regering aanleiding bij een opmerkelijke voorkeur wordt geëtaleerd was de subsidiering ervan te staken11. Evenmin voor problemen, die zich slecht lenen voor ge- worden de grote aantallen meta-analysen en randomiseerd onderzoek en waarbij de subjec- RCT’s genoemd, die Edzard Ernst tijdens zijn tieve ervaring van de patiënt bepalend lijkt. Dat hoogleraarschap complementaire geneeskunde laatste kan bij effectiviteitsonderzoek soms een in Exeter (UK) uitvoerde. Zij vielen zeer nega- nuttige aanvulling zijn, maar is altijd inferieur tief uit voor de sector. aan harde uitkomstmaten. 9. De stuurgroep is van mening dat er een 8. Alle gesprekspartners van de stuurgroep onderzoeksinfrastructuur moet worden opge- zijn het erover eens dat er grote behoefte is aan tuigd ten behoeve van complementaire inter- effectiviteitsonderzoek. Het is daarnaast van venties, waarbij een belangrijke plaats is toege- groot belang dat er onderzoek gedaan wordt kend aan een zgn. consortium. Dit op te richten naar bij dit onderwerp passende methodologie. consortium heeft als belangrijke doelen samen Of zoals het op een andere plaats wordt uitge- te werken aan het ontwikkelen en bundelen van drukt: ‘Passende en nieuwe methoden van on- (bestaande) kennis, het formuleren van een sa- derzoek: een breed palet aan vraagstellingen menhangend landelijk onderzoeksprogramma vraagt om een toolbox van methoden’. en het verspreiden van kennis. De academische Bij de keuze van onderzoeksmethoden dient inbedding van het consortium is van cruciaal mede rekening te worden gehouden met de belang en zou gewaarborgd kunnen worden achterliggende biopsychosociale en meer inte- door een in te stellen stuurgroep met vertegen- grale mensvisie van complementaire zorg/in- woordiging van deskundigen, zowel inhoudelijk tegrative medicine. Om goede onderzoeks- en methodologisch als op het gebied van kwali- voorstellen op het gebied van complementaire teitsbeleid. K td T

juni 2016 N 25 Commentaar. Ik ben van mening, dat hier- bepleite richting moeten gaan, maar naar een bij volstrekt voorbij wordt gegaan aan de al be- onderzoekagenda, die de grote vraagstukken staande infrastructuur ten behoeve van de ge- van deze tijd regardeert: dementie, kanker, pre- neeskundige zorg en wetenschap. Een nieuwe ventie, obesitas en depressies. Alleen dan is het organisatie wekt ten onrechte de indruk dat belastinggeld dat ZonMw mag verdelen op een de vigerende methodologie niet geschikt is om verantwoorde wijze besteed. l complementaire interventies te beoordelen. 10. Tenslotte adviseert de Stuurgroep ZonMw Noten om de aanbevelingen uit dit advies integraal 1 ZonMw. Advies stuurgroep Implementatie van over te nemen en te faciliteren bij de uitvoering Evidence-based complementaire zorg. Nov. en implementatie, zodat de partijen die zich wil- 2015. Desgevraagd liet ZonMw-directeur len inzetten voor verantwoorde ontwikkeling Smid ons weten dat de uitgaven aan deze van complementaire zorg zich gesteund weten stuurgroep in totaal € 23.900,00 hadden in hun pioniersrol: ‘Wij van WC-eend adviseren bedragen. De stuurgroep bestond uit Ruud WC-eend’. Het Advies noemt drie van deze par- Hopstaken, voorzitter, Martine Busch, se- tijen: Lentis-GGz van Hoenders, het Louis Bolk cretaris, en leden Hans Jeekel, Jan Smit en Instituut en de Nijmeegse mindfulness-centrum Hans Kerkkamp. in het Radboud. Alleen een meerjarig onder- 2 Aan dit ACIM&H zouden ruim 60 academi- zoeksprogramma, met passende middelen, biedt sche ziekenhuizen meedoen, maar de be- kansen om kaf van koren te scheiden en vast kende Amerikaanse arts Harriet Hall, actief te stellen wat de werkelijke toegevoegde waarde in Science-Based-Medicine en auteur van van complementaire zorg is. talrijke kritische publicaties over alternatieve Commentaar. Het hoeft geen betoog dat hier- geneeskunde had er desgevraagd – op 27 mee de klok weer zo’n dertig jaar wordt terug- februari 2016 - nog nooit van gehoord. gezet. Er is in dit rapport geen enkel argument 3 American Cancer Society. Complete Guide kunnen vinden om een geldverslindend meer- to Complementary & Alternative Cancer jarig onderzoeksprogramma te rechtvaardigen. Therapies. 2nd Ed. Atlanta, GA: American Onderzoeksvoorstellen inzake ‘complementaire Cancer Society, 2009. interventies’ kunnen meedraaien in het gewone 4 Singh & Ernst. Trick or Treatment. The un- aanvragencircus van ZonMw en voor een metho- deniable facts about alternative medicine. dologische uitzonderingspositie of positieve dis- Norton & Company. New York, 2008. criminatie levert het Advies geen argumenten. 5 R. Barker Bausell. Snake Oil Science. The truth about complementary and alternative Conclusies medicine. Oxford University Press. 2007. 6 CBS Gezondheidsenquête 2015. Dit Advies van de stuurgroep levert dus al met 7 FSAM van Dam. Alternatieve Geneeswijzen. al een gênante vertoning op van een zeer een- Kritische aantekeningen bij het rapport van zijdige, a-historische benadering van een feno- de commissie-Muntendam. Ned Tijdschr meen, dat na een opbloei in de jaren 80 en 90 Geneeskd (125) 1981, 387-392. van de vorige eeuw inmiddels duidelijk op haar 8 Rapport Wetenschappelijk Onderzoek & Al- retour is. De geringe verspreiding van ‘comple- ternatieve Behandelwijzen. Gezondheidsraad. mentaire zorg’ binnen de gezondheidszorg is GR-publ. 1993. gevolg van het besef dat het nut ervan niet goed 9 Renckens CNM. Effectiviteitsonderzoek is aangetoond. Ook het feit dat er in ons nau- alternatieve behandelmethoden. Een pleidooi welijks serieus onderzoek naar de werkzaam- tégen. Med Contact (47) 1992:395-397. heid van ‘complementaire zorg’ plaats vindt 10 Mielczarek, Engler. Measuring mythology: hangt samen met dat feit en het gegeven dat de startling concepts in NCCAM grants. Skepti- onderliggende theorieën (meridianen, schok- cal Inquirer. Vol. 36, No 1: 2012; 34-43. schudden, karma’s, energievelden, visualise- 11 Van Elst CA. Evaluatie onderzoeksbeleid ren e.d.) veelal niet te rijmen zijn met robuuste alternatieve geneeswijzen. Eindrapport biomedische kennis. De prioriteit van onder- Leiden, 1990. Geschreven in opdracht van zoekers zal daarom niet in de door het Advies WVC. K td T

26 N juni 2016 Lopende zaken

C.N.M. Renckens

Orthomoleculaire les voor - Tijdens de cursus worden voortdurend uit- vroedvrouwen spraken gedaan waarvoor een wetenschap- pelijke onderbouwing ontbreekt Op 13 januari 2016 verzonden Renckens en Terp- - De cursus zat didactisch slecht in elkaar: te stra een brief naar de Koninklijke Nederlandse veel onsamenhangende onderwerpen en een Vereniging van Verloskundigen (KNOV). In die te hoog tempo brief (ook opgenomen in het NTtdK van maart - De inhoud van de scholing sluit niet aan bij 2016) maakten wij bezwaar tegen de accredi- de wereld van de verloskundigen en was tatie die de KNOV had verleend aan een cursus daarom voor hen vaak slecht te volgen orthomoleculaire geneeskunde voor vroedvrou- - Te veel reclame-uitingen voor merkproduc- wen. Wij verwachtten van een beroepsgroep, die ten van een bepaalde firma. de thuisbevalling propageert, het stuitendraaien De conclusie dat vergelijkbare cursussen in met moxa-branden praktiseert en er niet tegen de toekomst niet meer geaccrediteerd kunnen op ziet om nep-pijnbestrijding aan te bieden in worden is aan de Ortho Health Foundation mee- de vorm van waterinjecties niet direct een posi- gedeeld en ook aan de leden-verloskundigen. tieve reactie, maar tot onze verrassing werden Hulde! onze vooroordelen hardhandig geloochenstraft. De KNOV liet ons 26 februari bij schrijven van Elke chiropractor ‘doctor’? Maudy Dettingmeijer, ambtelijk secretaris Accre- ditatiecommissie Kwaliteitsregister Verloskundi- In het vorige nummer heeft de lezer vernomen dat gen en beleidsmedewerker KNOV, weten dat het het Openbaar Ministerie met name het gerechts- bij een eenmalige accreditatie zou blijven. De ac- hof Arnhem-Leeuwarden en/of de Hoge Raad een creditatiecommissie heeft de door de Stichting wanprestatie heeft geleverd door het laten zoek Ortho Health Foundation gegeven cursus gevi- raken van het dossier inzake de titelfraude van siteerd (bijgewoond) en daar bleek dat de inhoud de Drents-Texaanse chiropractor Molina uit As- op meerdere punten te wensen over liet: sen. Deze kwakzalver noemde zich destijds op - De inhoud van de cursus wijkt geheel af van zijn website dr. Molina en het hof te Leeuwarden de adviezen van de Voedingsraad had hem daarvoor toestemming verleend. Er was K td T

juni 2016 N 27 cassatie aangetekend tegen de uitspraak van het Wachten op Godot alias hof, maar in januari 2016 moest worden gecon- het KNGF stateerd dat het dossier spoorloos was, waarop de cassatie werd ingetrokken. Op 19 februari Eind juni 2015 verzond het bestuur een brief heeft het bestuur zich over deze gang van zaken aan het bestuur van het Fysiotherapeuten ge- beklaagd bij de toezichthoudende instantie, het nootschap KNGF, waarin wij het attendeerden College van Procureurs-Generaal. Wij hebben op het beledigende arrest waarin een chiroprac- daarin opheldering gevraagd over hoe dit heeft tor vrijstelling van btw kreeg omdat zijn zorg kunnen geschieden en hoe de rechtsorde op dit gelijkwaardig zou zijn aan die van de BIG-ge- punt kan worden hersteld. Bij het per perse gaan registreerde fysiotherapeut. Ook verzochten van dit blad was nog geen reactie van die zijde wij het KNGF om de manuele therapie en de ontvangen. Deze horrorstory, die begon met een dry needling te schrappen uit het beroepspro- aangifte in juli 2011, wordt wederom vervolgd. fiel. Toen wij eind 2015 nog geen reactie had- Het bestuur overwoog om tegen een andere chi- den ontvangen, kregen we te horen dat een ropractor aangifte te doen, want de afloop van antwoord in voorbereiding was. Toen wij begin de klachtenprocedure zal wel weer lang op zich april 2016 navraag deden, liet Hetty Bronk- laten wachten. Het bleek inmiddels onmogelijk horst, Managementsecretaresse Beleid & Ont- om in het rayon Assen een andere chiropractor te wikkeling (KNGF) ons weten dat de brief alsnog vinden, die zich brutaalweg met de doctorsgraad ‘aan zijn aandacht was ontsnapt’. Een spoedig presenteert. Zelfs Molina beperkt zich tegenwoor- antwoord kon tegemoet worden gezien. Bij het dig tot ‘Molina D.C.’ (=doctor of chiropractic) en ter perse gaan van dit nummer, was nog geen daartegen valt niet zo veel bezwaar te maken. reactie ontvangen. l K td T

28 N juni 2016 Nee, Goethe was niet dyslectisch

C.N.M. Renckens

Vorig jaar bracht ik een bezoek aan Wei- mar, die oude hofstad in de voormalige DDR, waar tweehonderd jaar geleden naast talrijke musici en componisten ook Johann Wolfgang von Goethe (1749-1832) en zijn vriend en tijdgenoot Friedrich von Schiller actief waren. Getriggerd door mijn kennismaking met Weimar verdiepte ik mij wat meer in de literatuur uit die tijd en zo las ik (voor het eerst) Goethes Die Leiden des jungen Werthers, dat nog best pruimbaar bleek te zijn. Ik kreeg met Werther te doen: zoals die door de wispelturige en berekenende Lotte werd gemanipuleerd, gewoon schandelijk. Ik ontdekte ook dat er in Weimar honderden ginkgo biloba bomen stonden en dat de stad een uitgesproken band had met deze bijzondere boom, zozeer zelfs dat er een ginkgo biloba museum is gevestigd. Het was ook Goethes lievelingsboom.

eze Japanse notenboom of Japanse soort is van zowel het geslacht Ginkgo als van tempelboom, officieel Ginkgo bi- de familie Ginkgoaceae. Er zijn fossielen van loba genoemd is een boom uit de fa- de boom gevonden van 270 miljoen jaar oud. milie Ginkgoaceae en is oorspron- Botanisch is de boom daarom zeer interessant Dkelijk afkomstig uit China. Waarschijnlijk is de en Goethe was, zoals bekend, behalve schrijver, boom rond 800 samen met het boeddhisme uit dichter, natuurwetenschapper en politicus, ook China naar Japan overgekomen. Daar werd de botanicus. Hij was het die de boomzaden vanuit boom bij tempels gekweekt, wat de bijnaam Nederland naar Weimar bracht en ze er plantte. tempelboom opleverde. De soort wordt ge- De boom groeit onregelmatig en kegelvormig kweekt en is niet meer in het wild bekend. De en wordt circa 40 meter hoog. plant wordt gezien als een levend fossiel van- Ook in Harderwijk staat een oude Japanse wege het feit dat het de enige overgebleven notenboom. Het verhaal gaat dat de Zweedse K td T

juni 2016 N 29 De auteur met Goethe en Schiller

plantkundige Carl Linnaeus de boom daar heeft in de hersenen en de ledematen. In Nederland geplant omstreeks 1735. De boom maakte deel wordt ‘ginkgo’ op recept voorgeschreven voor uit van de universteitstuin en werd gebruikt etalagebenen, met de zegen van de KNMP, die om onderzoek te doen naar de geneeskundige dit nog als bewezen effectief betitelt . Ook in werking ervan. In Nederland en België wor- de homeopathie ziet men wel een rol voor dit den kweekvormen gebruikt waardoor de boom kruid in de behandeling en preventie van leef- vaak niet zo hoog wordt. De toevoeging ‘bilo- tijdsgebonden klachten. Wereldwijd behoort de ba’ verwijst naar de vorm van de bladeren, die ginkgo1 met de ginseng, de echinacae en het tweelobbig lijkt of soms meer waaiervormig. De sint-janskruid tot de meest gebruikte plant- vrouwelijke vorm van de boom is minder popu- aardige geneesmiddelen. Traditioneel gebruik lair omdat de vruchten die zij produceert zeer wordt door de WHO als een gewichtig gegeven onwelriekend zijn. Dat verhindert niet dat deze beschouwd, maar wetenschappelijk onderzoek vruchten in China en Japan als een delicatesse naar de werkzaamheid van ginkgo heeft hoe worden geconsumeerd. In het Verre Oosten is langer hoe minder opgeleverd en bronnen als de Japanse notenboom een voorwerp van ver- het RIVM, de Cochrane Collaboration en the ering. In Japan wordt de boom zelfs als een god website Herbs at a glance van de NCCIH zijn vereerd. De Japanse notenboom staat symbool alle uitgesproken negatief over de werkzaam- voor onveranderlijkheid, hoop, liefde, tover- heid van dit spul. Het weerhield Numoco er in kracht, tijdloosheid, en een lang leven. Vele 2000 niet van om ginkgo op te nemen in zijn kunstenaars zijn geïnspireerd door de Japanse Numico Memo Formule, een voedingssupple- notenboom. ment dat werd aanbevolen tegen geheugenver- lies. Na signalering daarvan door de VtdK trad Geneeskrachtig of niet? IGZ op en verbood het middel met deze claims.

Naar verluidt worden in China de zaden van de boom reeds duizenden jaren gebruikt bij adem- halingsproblemen, blaas- en nierproblemen, spijsverteringsproblemen, gehoorverlies, oor- suizen en andere kwalen. De bladeren worden onder andere gebruikt om de bloedsomloop te verbeteren, bij ademhalingsproblemen, ge- hoorverlies, geheugenverlies, huidziekten, en angst. Ook farmaceutisch bereide preparaten die zaden of bladeren van de Japanse noten- boom bevatten zijn zeer populair, vooral in de landen om ons heen als Duitsland en Frankrijk, voor de bestrijding van circulatiestoornissen Japanse notenboom in Harderwijk K td T

30 N juni 2016 Op het internet vind je ook nu nog gemakke- lijk schaamteloze aanprijzing en handel in deze middelen, nu afkomstig van andere bedrijven. Of Goethe zich ooit heeft uitgelaten over de ginkgo als geneesmiddel is niet bekend en erg waarschijnlijk lijkt het niet. De pseudoweten- schap waartoe de grote dichter zich beperkte was natuurlijk zijn kleurenleer, later ingepikt en Gingo biloba verder uitgebouwd door Rudolf Steiner. Beiden onderzochten weinig systematisch, maar vooral Zie dit kleinood in mijn gaarde: ‘fenomenologisch’ hoe kleuren van invloed zou- boomblad uit de oriënt, den zijn op de mens. Zo trots als beiden waren siert met zijn geheime waarde, op hun ontdekkingen, zo vergeten zijn ze in we- Ingewijden welbekend. tenschap en filosofie. Steiner was zo verrukt van Goethe dat hij het mondiale hoofdkwartier Leeft het als een enkel wezen, van de antroposofie in Dornach Zwitserland de innerlijk in twee gedeeld? naam Goetheanum gaf. Of vormt juist het uitgelezen tweetal één herkenbaar beeld? Goetheanum Langzaam rijpende ideeën werpen op die vragen licht. Voel je niet dat ik in tweeën eenling ben in mijn gedicht? Al lezend in Goethes onvergankelijke schone letteren stuitte ik plotseling en tot mijn niet ge- Vert. Matthias Rozemond. ringe opwinding op het feit dat Goethe in 1815, ruim twee eeuwen geleden een gedicht had ge- GIngo biloba met bladeren schreven over de ginkgo. Hoe kon mij dat zo lang zijn ontgaan? Ik kon het al snel vinden, in de bundel met Goethes liefdesgedichten Ken je volgens door Goethe opgenomen in een bundel, het land waar de citroenen bloeien? (waarin die hij in 1818 publiceerde. Daarin veranderde ook het overbekende Wandrers Nachtlied met Goethe de schrijfwijze van ginkgo in gingo en zijn ‘Uber allen Gipfeln Ist Ruh’ is opgenomen.) vertelde erbij dat hij dat om letterkundige rede- Tot mijn niet geringe schrik ontdekte ik in het nen deed. Verdere toelichting ontbreekt, maar gedicht over de ginkgo biloba, dat de grote wellicht hangt zijn keuze samen met de moei- dichter de naam van deze boom had verbasterd lijke uitspreekbaarheid van het woord ginkgo. tot ‘gingo biloba’! Zou Goethe, een der grootste Eén conclusie echter staat als een paal boven dichters uit dat toch al zo rijk van dichters en water: Goethe was niet dyslectisch. l boeren voorziene Duitsland, dan toch dyslec- tisch zijn geweest? Dat kon toch niet waar zijn? Noot Gelukkig haalde de secundaire literatuur over 1 ‘Ginkgo zorgt dat het bloed makkelijker door dit liefdesgedicht voor zijn toenmalige 31-jari- de vaten stroomt. Het wordt voor veel toe- ge (overigens gehuwde) vriendin Marianne von passingen gebruikt, maar de werkzaamheid Willemer mij snel uit de droom. In het origineel is vaak niet bewezen. Wel is de werkzaam- uit 1815 spelde Goethe de term ginkgo nog ge- heid aangetoond bij de doorbloedingsstoor- heel correct. Het gedicht verwijst naar de vorm nis etalagebenen. De medische term voor van het blad: een twee-eenheid zoals hij en zijn etalagebenen is claudicatio intermittens’. geliefde, een enkel wezen in twee gedeeld. Goe- Citaat van KNMP-website Apotheek.nl, be- the was toen 64 en hij stuurde met deze brief zocht april 2016. een blad van de ginkgo mee. Het origineel is te vinden op internet en in het Goethe museum te Weimar. Het gedicht is ver- K td T

juni 2016 N 31 Antwoord quizvraag

et juiste antwoord luidt: Laag Soeren. In die plaats werd in 1850 een Ge- neeskundige Badinrichting Bethesda gebouwd, nadat een welgestelde in- Hwoner van het dorp in Duitsland gunstige erva- ringen had opgedaan met de watergeneeskunde van Priessnitz. De sprengen van de Veluwe zorg- den voor het water. Door de opkomst en vergro- ting van Bethesda in 1885 en 1917 ontwikkelde ook Laag-Soeren zich in een hoog tempo. Talrij- ke artsen en niet-artsen waren er actief, waaron- der Priessnitz en professor B.J. Stokvis. Vincent Priessnitz ook wel Vincent Prießnitz, soms in het Duits Vinzenz, in het Engels Vincent, in het Tsje- chisch Vincenc (4 oktober 1799 - 28 november B.J. Stokvis 1851) was een boer uit Gräfenberg (tegenwoor- dig Láznê Jeseník), Oostenrijks Silezie. Hij maak- Barend Joseph Stokvis (Amsterdam, 16 au- te begin 1800 faam door vele zieken te genezen gustus 1834 – aldaar, 29 september 1902) was met koudwatercompressen in combinatie met arts en hij vanaf 1874 hoogleraar in de fysiolo- ademhalingsoefeningen en een dieet. Hij wordt gie en pathologie. Hij hield de inaugurele rede algemeen beschouwd als de grondlegger van de ‘De eenheid der fysiologie en der pathologie in hydrotherapie. Priessnitz gebruikte behalve zijn haar betekenis voor de beoefening der beide watergeneeskunde ook remedies als geschikt wetenschappen geschetst’. Hij gaf in 1888 op voedsel, frisse lucht, lichaamsbeweging, rust en verzoek van zijn studenten een reeks kritische water. Andere grote namen op het gebied van de voordrachten over de homeopathie en publi- hydrotherapie zijn Kneipp en Kellog. ceerde veel over suikerstofwisseling en over de geneesmiddelleer. Hij vervulde talrijke na- tionale en internationale functies, ontving veel onderscheidingen en was onder andere ook voorzitter van de Amsterdamse Vereniging voor Gezondheids- en Vakantiekolonies. Deze laatste functie zal hem ongetwijfeld ook naar Laag- Soeren hebben geleid. Er zijn geen aanwijzin- gen dat hij zich ooit aan watergeneeskunde heeft bezondigd. De Badinrichting heet thans Landgoed Laag Soeren en bevat appartementen voor rijke par- ticulieren. Alleen het inpandige zwembad herin- nert nog aan de voorgeschiedenis van dit prach- Priessnitz, hydrotherapeut tige gebouw. CR l K td T

32 N juni 2016 Inhoud Proloog 1 Lauwe reacties 2 Vragen en antwoorden over btw en de kwakzalver 6 De vader was een paardenfluisteraar 8 In memoriam 10 Quizvraag 12 Jean Pierre Rawie en Siegfried W. Bok 13 De negende Nationale GezondheidsBeurs 16 Debat placebo 20 ZonMw streeft naar Consortium Complementaire Zorg 23 Lopende zaken 27 Nee, Goethe was niet dyslectisch 29 Antwoord quizvraag 32