Over hoogspanningslijnen, kinderleukemie en kwakzalvers in epidemiologie en politiek

Bart van Wees, Luc Bonneux en Ira Helsloot

Hieronder vindt u drie artikelen over de ver- meende gevaren van hoogspanningslijnen in een woonwijk, waarbij allereerst wordt inge- gaan op de vraag waar de risicoperceptie op berust. Van Wees schetst de beperkte waarde van statistische significantie bij een afwezig biologisch verklaringsmodel, Bonneux (zie ook NTtdK 2, 2012:15-20) wijst eveneens op de beperkte waarde van de hoog in aanzien staande meta-analyses en op de belangen die sommigen erbij hebben de onzekerheid Nikola Tesla te laten voortduren, en Helsloot tenslotte beschrijft de politieke besluitvorming rond de voorgenomen maatregelen, die in geen verhouding staan tot de (waarschijnlijk non- existente) gezondheidsrisico’s.

Hoogspanningslijnen en len verhaald worden op de elektriciteitsgebrui- kinderleukemie, dwaalwe- ker en op de belastingbetaler. Dit plan is direct gerelateerd aan de mogelijke gezondheidsrisi- gen in de statistiek, en het co’s die aan hoogspanningslijnen worden toe- Kennisplatform Elektro- gedicht, in het bijzonder de verhoogde kans op magnetische Velden leukemie bij kinderen. In Nederland is het Kennisplatform Elek- Bart van Wees, hoogleraar technische tromagnetische Velden verantwoordelijk voor natuurkunde, Rijksuniversiteit Groningen de voorlichting van de burger over mogelijke gezondheidseffecten van elektromagnetische edio april maakte het ministerie van velden. Dat gebeurt onder andere door Ken- Economische Zaken een plan bekend nisberichten. In het Kennisbericht Hoog- Mom hoogspanningslijnen gedeeltelijk spanningslijnen en kinderleukemie1 stelt het ondergronds te brengen en bewoners van hui- Kennisplatform dat er een verhoogd risico (met zen in de nabijheid van hoogspanningslijnen uit ongeveer een factor twee) voor kinderleukemie te kopen. De geschatte kosten (over een termijn is aangetoond in de nabijheid van hoogspan- van 15 jaar) zijn 440 miljoen voor de verkabe- ningslijnen waarbij de magnetische velden 0.4 ling en 140 miljoen voor de uitkoop. Deze zul- microtesla of hoger zijn. K td T

juni 2013 N  Deze vermeende zekerheid komt echter voort ting van het aardmagneetveld ten opzichte van uit een onjuiste interpretatie van statistiek, uzelf. In beide gevallen treden dezelfde effecten waarbij de conclusies uitsluitend gebaseerd zijn (elektromagnetische inductie) op, en worden op de statistische significantie van de betref- kleine elektrische stroompjes opgewekt. Een fende bevolkingsonderzoeken. Het is echter om back of the envelope schatting daarvan laat fundamentele redenen niet mogelijk om conclu- zien dat deze van vergelijkbare grootte zijn. En sies te trekken op grond van statistische signifi- dat betekent weer dat als de verhoging van het cantie alleen, en een integrale beschouwing van relatieve risico met een factor twee in de buurt mogelijke effecten die laagfrequente magneet- van hoogspanningslijnen hieraan zou liggen, velden (wel of niet) kunnen hebben, laat zien dat alleen maar zou kunnen als het aardmag- dat de onzekerheden veel groter zijn dan door neetveld wereldwijd een belangrijke veroorza- het Kennisplatform gesuggereerd wordt. ker van kinderleukemie zou zijn, wat niet erg waarschijnlijk is. Het magneetveld van Deze vergelijking tussen natuurlijke en niet- Moeder Aarde natuurlijke magneetvelden kan in principe ver- der worden doorgetrokken. Maar een bewijs De magneetvelden van hoogspanningslijnen dat magneetvelden van hoogspanningslijnen zijn niet-ioniserend, dat wil zeggen dat ze niet geen verhoogd risico op leukemie kunnen ge- genoeg energie hebben om direct chemische ven, kan daarmee niet gegeven worden. Wel is bindingen te maken of verbreken. Tevens is de er reden om aan te nemen dat zo’n oorzakelijk afstand waarop het magneetveld varieert (de verband onwaarschijnlijk is, ook gegeven het golflengte) zo groot dat er in feite geen spra- feit dat er tot nu toe geen verdere mechanis- ke is van ‘echte’ straling. De effecten van de men bekend zijn. Bevolkingsonderzoeken kun- magnetische (en de bijbehorende elektrische) nen aanwijzingen geven van verbanden tus- velden kunnen afzonderlijk beschouwd worden. sen de nabijheid van hoogspanningslijnen en Hierdoor kunnen de (mogelijke) gezondheids- gezondheidseffecten, maar in de interpretatie effecten van hoogspanningslijnen vergeleken daarvan dient het bovenstaande altijd meege- worden met die van andere bronnen. nomen worden. Iedere aardbewoner is zijn/haar hele leven lang ‘blootgesteld’ aan het magneetveld van de De Prosecutor’s Fallacy aarde. De typische waarde daarvan is 40 micro- tesla. Dat is sterk genoeg om waarneembare De ‘drogredenatie van de aanklager’ is een be- fysische effecten te veroorzaken, zoals het rich- ruchte valkuil in de interpretatie van statistiek. ten van een kompasnaald. Ook is bekend dat Het is het ten onrechte gelijkstellen van twee magneetvelden van deze sterkte op een subtiele kansen, wat er toe kan leiden dat personen en/of manier chemische processen kunnen beïnvloe- zaken ten onrechte verdacht gemaakt worden. den. De bijbehorende fysiologie wordt als mo- Stel een bevolkingsonderzoek (bijvoorbeeld gelijke verklaring gezien voor de navigatie van naar effecten van hoogspanningslijnen) heeft trekvogels. Het (natuurlijke) aardmagneetveld uitgewezen dat de nulhypothese ‘er is niets aan zou dus in principe ook (nadelige) biologische de hand’, met bijvoorbeeld 95 % statistische be- effecten kunnen veroorzaken. trouwbaarheid verworpen kan worden. Dat be- Maar is het, gegeven het honderd maal gro- tekent dat, als er niets aan de hand zou zijn, het tere alomtegenwoordige aardmagneetveld, onderzoek (door puur statistisch toeval) slechts dan mogelijk dat het extra magneetveld van in vijf procent van de gevallen dit resultaat zou 0.4 microtesla de kans op een specifieke aan- opleveren. De prosecutor’s fallacy is het om- doening (kinderleukemie) met een factor twee draaien van de redenatie. Namelijk door nu te verhoogt? Dat lijkt nagenoeg uitgesloten. De zeggen (of stilzwijgend aan te nemen zonder lezer zou kunnen opmerken dat het aardmag- zich er van bewust te zijn) dat dit onderzoek neetveld een statisch veld is, terwijl het veld dus betekent dat er slechts vijf procent kans is van hoogspanningslijnen 100 keer per seconde dat er toch niets aan de hand is. van richting wisselt. Maar als u beweegt, in het Als dat laatste inderdaad zo zou zijn, dan zou bijzonder draait, dan verandert ook de rich- dat voldoende reden zijn om alarm te slaan. K td T

 N juni 2013 Echter, deze laatste kans hangt, behalve van derleukemie) niet meer. de statistische significantie, ook cruciaal af van Het Kennisplatform gebruikt nu uitsluitend andere factoren, zoals de a priori waarschijn- dit criterium om te stellen dat er een statistisch lijkheid dat er iets aan de hand zou kunnen verband is gevonden. Zoals echter aangegeven zijn. Hoe lager de a priori kans is, hoe hoger kan er op grond van uitsluitend de statistische de statistische significatie moet zijn om zinnige significatie van een onderzoek geen uitspraak conclusies uit het onderzoek te trekken. Zijn gedaan worden over het wel of niet bestaan er bij voorbaat al argumenten dat magnetische van een verhoogd risico. Eerder is al betoogd velden deze effecten niet kunnen hebben (zie dat de a priori kans klein is. Hoe klein is moei- boven), dan is de uitkomst van het onderzoek lijk te zeggen (en is natuurlijk ook gedeeltelijk ondanks de 95% statistische significantie zeer subjectief), maar als men deze bijvoorbeeld op wel mogelijk gebaseerd op toeval. vijf procent schat, is het al bijna even waar- Deze cruciale interpretatiefout van statistiek schijnlijk dat de uitkomst van het onderzoek op is, ondanks vele (soms dramatische) voorbeel- toeval berust dan dat er werkelijk een verband den van onjuiste conclusies die daarvan het is. Ook al zou het verhoogde risico niet direct gevolg waren, nog steeds wijdverbreid. Zo be- aan de magneetvelden liggen, maar aan andere vat het Kennisbericht Wetenschappelijke On- factoren die gerelateerd zijn aan de nabijheid derzoeksmethoden2 van het Kennisplatform van hoogspanningslijnen (bijvoorbeeld de be- EMV (drie jaar na het verschijnen ervan) nog volkingssamenstelling), dan nog dient er een steeds een onjuiste weergave van statistiek, di- inschatting gemaakt worden van de mogelijke rect gerelateerd aan de genoemde prosecutor’s risicoaspecten daarvan, voordat een absolute fallacy. Het ligt dus voor de hand dat het Ken- uitspraak gedaan wordt over de betekenis van nisplatform, en de daaraan deelnemende orga- de bevolkingsonderzoeken. nisaties, zoals het RIVM, zich er ook bij andere rapporten3 niet van bewust waren dat deze in- Conclusie terpretatiefout gemaakt werd. Het Kennisplatform dient het Kennisbericht Het Kennisbericht Hoogspanningslijnen en kinderleukemie te Hoogspanningslijnen en herzien, en daarbij de interpretatie van de be- kinderleukemie volkingsonderzoeken niet uitsluitend te doen op grond van de statistische significantie. Door In dit kennisbericht wordt gesteld dat er is aan- het erbij betrekken van de beschikbare weten- getoond dat kinderen die wonen in de nabijheid schappelijke kennis dient een correcte weer- van hoogspanningslijnen waarbij het magneet- gave van het risico van laagfrequente elektro- veld groter is dan 0.4 microtesla een verhoogd magnetische velden gegeven te worden. Die risico lopen op leukemie. De verhoging van het beschouwing zal er naar verwachting toe leiden relatieve risico is ongeveer een factor twee.3 dat het de vermeende zekerheid voor gezond- Deze conclusies zijn uitsluitend gebaseerd op heidseffecten in het bijzonder kinderleukemie metanalyses van Ahlbom et al. en Greenland et (aanzienlijk) afgezwakt zal moeten worden. Luc al.4 Deze hebben een groot aantal bevolkings- Bonneux en Ira Helsloot gaan in hun bijdragen onderderzoeken samengenomen en op grond verder in op deze materie. De algemene con- daarvan het aantal gevallen van kinderleukemie clusie is dat Nederland zich niet kan permitte- geteld voor verschillende afstanden tot hoog- ren zoveel gemeenschapsgeld te besteden aan spanningslijnen (en dus voor verschillende vermeende gezondheidsgevaren die, als ze er al sterkten van het magneetveld). De statistische zijn, een zeer gering extra risico opleveren. l onzekerheid wordt uitgedrukt in een betrouw- baarheidsinterval, dat zo berekend wordt dat Literatuur het in 95% van de gevallen de feitelijke waarde 1 http://www.kennisplatform.nl/Files/Kennis- van het relatieve risico zal bevatten. Voor mag- berichten/2009%20-%20004%20Kennisbe- neetvelden groter dan 0.4 microtesla is gevon- richt%20-%20hoogspanningslijnen%20en den dat dat loopt van 1.2 tot 3.0, en bevat het %20kinderleukemie%20-%201%20septem- relatieve risico 1 (geen verhoogde kans op kin- ber%202009.pdf K td T

juni 2013 N  2 http://www.kennisplatform.nl/Files/Kennis- Bij observationele studies is de mogelijkheid berichten/2010-001%20Kennisbericht%20W van vertekening oneindig veel groter dan bij etenschappelijke%20onderzoeksmethoden. RCT. De onderzoeksgroepen zijn nooit verge- pdf lijkbaar, statistische controle is nooit volledig 3 http://www.rivm.nl/Bibliotheek/Wetenschap- en de mate van volledigheid van de statistische pelijk/Rapporten/2001/mei/Magnetische_vel- controle is nooit toetsbaar. De blootstellingen den_van_hoogspanningslijnen_en_leuke- zijn veel moeilijker te meten. De ziektegevallen mie_bij_kinderen worden niet opgespoord onafhankelijk van stu- 4 Ahlbom et al.(Health Perspect. 2001;109 diebevolking en blootstelling. Een meta-analyse Suppl 6:911-33) en Greenland et al. (Epi- van observationele studies is daarom principi- demiology 2000;11:624–634) gebruiken eel onbetrouwbaar (daarom niet waardeloos). grotendeels dezelfde bevolkingsonderzoeken. De kernreden van een meta-analyse: te kleine De conclusies zijn daarom niet onafhankelijk. studiepopulaties, is zelden aanwezig. Eerder geldt het tegendeel: het klassieke design van een observationeel onderzoek, de case control De meta-analyses over de studie, onderzoekt zieken (cases) uit een bevol- king en vergelijkt die met gezonden (controles). gevaren van EMV of: welke Maar de noemer waaruit deze cases getrokken lessen te trekken worden, de bevolking, is gauw gigantisch groot als de ziekte zeldzaam is. Het debat dat we hier Luc Bonneux, arts-epidemioloog voeren over het optreden van kinderleukemie en publicist bij hoogspanningslijnen betreft welgeteld één extra geval van leukemie per twee jaar in de e meta-analyse is ontwikkeld om klei- hele Nederlandse bevolking. nere gerandomiseerde gecontroleerde Dtrials (RCT) met onvoldoende grote Meta-analyses van studiepopulaties (in het statistisch jargon ‘po- homeopathietrials wer’) samen te voegen tot één alles omvattende grotere studie. De RCT is een experimentele De meta-analyse van homeopathische behande- studie met een standaard design: de te rekru- lingen vormt het ideale design om de metho- teren bevolking is wel omschreven en wordt dologie van de meta-analyse te onderzoeken. goed gemeten. De vergelijking betreft een me- Meerdere meta-analyses toonden een signifi- dicijn met de beste standaardbehandeling (bij cant behandeleffect, maar, aangezien je identie- afwezigheid van behandeling een placebo). De ke oplosmiddelen vergelijkt, kan dit enkel wor- relevante uitkomsten worden op voorhand be- den veroorzaakt door vertekening (bias). Je kan paald. De randomisatie zorgt voor vergelijkbare RCT scoren op kwaliteit met een scorelijst, de studiepopulaties, een vergelijkbaarheid die ook JADAD-score (genaamd naar de Colombiaanse kan worden getoetst. Hoe meer standaard de onderzoeker die ze ontwikkelde). Naarmate de methodologie, hoe beter vergelijkbaar de indi- JADAD-score hoger was, en de studie dus beter, viduele studies en hoe meer het aanvaardbaar is was het behandelresultaat geringer, om geheel om deze samen te vatten in één enkele studie. te verdwijnen bij de betere studie. Een goede Desondanks weten de medische lezers van dit methodologie beschermt de onderzoeker tegen tijdschrift dat het toch nog vaak fout liep. De de eigen voorkeur. Als je rijp en rot samenvat in industrie hield nadelige studies achter, de be- een meta-analyse, mag je steeds een resultaat handeleffecten die de auteurs en hun sponsors verwachten dat de voorkeuren van onderzoe- goed uitkwamen werden verkozen na het beëin- kers en hun sponsors bevestigt. Bij zeer goed digen van de studie (post hoc) of het behandel- uitgevoerde studies was er weer wel een signifi- effect werd uitvergroot door het (post hoc) de- cant positief resultaat. Dat zijn de professionele finiëren van subgroepen in de studiebevolking. oplichters. De homeopathische industrie heeft Gemiddeld genomen is het resultaat van een een omzet van meer dan een miljard euro: dat meta-analyse daarom nog steeds te voordelig zijn een miljoen redenen om de resultaten een voor het onderzochte medicijn. handje te helpen. Slordigheid, vooroordeel en K td T

 N juni 2013 Tabel (http://monographs.iarc.fr/ENG/Classification/index.php) Tot nog toe is er één product geïdentificeerd als ‘waarschijnlijk niet carcinogeen’, caprolactam (groep drie zijn vooral mengsels). AGENTS CLASSIFIED BY THE IARC MONOGRAPHS, VOLUMES 1–107 Group 1 Carcinogenic to humans 111 agents Group 2A Probably carcinogenic to humans 65 Group 2B Possibly carcinogenic to humans 274 Group 3 Not classifiable as to its carcinogenicity to humans 504 Group 4 Probably not carcinogenic to humans 1

fraude vormen de onvermijdelijke menselijke nanciering is onderzoeksfraude een beroepsri- context van meta-analyses die deze vertekenen sico, en bepaald niet zeldzaam. Deze malafide ten voordele van het gewenste resultaat. onderzoekers worden geweldig geholpen door het volstrekte gebrek aan verantwoording in Meta-analyses van epidemiologisch onderzoek in het algemeen en observationele studies milieuonderzoek in het bijzonder. Waar specta- naar EMV culaire resultaten je elders duur te staan kun- nen komen als ze niet kunnen worden gerepli- Omdat het erg onwaarschijnlijk is dat elektro- ceerd, brengen deze in het epidemiologische en magnetische velden (EMV) enige ziekte veroor- milieuonderzoek enkel geld en carrières op. In zaken en dit werd bevestigd door een veelheid Zweden vindt de groep rond Lennart Hardell aan onderzoek, kan dit design ook gebruikt aldus consequent onbegrijpelijk hoge risico’s worden om de kwaliteit van observationeel on- voor hersenkanker bij gebruikers van mobiele derzoek te toetsen. Enig positief resultaat is te telefoons of draadloze telefoons. Niemand an- verklaren door vertekening. Het zeer talrijke ders kan deze risico’s repliceren. Uiteraard zijn onderzoek is dan ook uitstekend studiemate- Hardell en de zijnen onschuldig tot het tegen- riaal om te begrijpen wat er allemaal mis kan deel is bewezen, maar dan blijft wel de aanklacht lopen bij observationeel onderzoek. Bij EMV is van kritiekloos knoeiwerk staan. Bij gebrek aan de individuele blootstelling moeilijk te meten. onafhankelijk onderzoek blijft de vraag, fraude De veronderstelde ziekten zijn typisch voor mi- of knoeiwerk, open. lieuziekten: enerzijds zeer veel voorkomende maar zeer vage klachten met een veelvoud van Kennis(?)platform oorzaken, anderzijds zeer zeldzame vormen van kanker met onbekende oorzaak. In het eerste Het Kennisplatform Elektromagnetische Velden geval speelt perceptie, in het tweede geval toe- schrijft: ‘In 2000 onderzochten twee groepen val en selectie. Het gaat voor dit artikel te ver wetenschappers (Ahlbom et al. en Greenland om individuele studies te bespreken, maar er is et al.) onafhankelijk van elkaar de beschikbare een vermakelijk en dik boek over te schrijven. onderzoeken. Beide groepen wetenschappers Omdat er heel veel bevooroordeeld onderzoek kwamen tot de conclusie dat er bij blootstel- is gedaan door onderzoekers die een bloedeed ling boven deze waarden (magnetische velden hebben gezworen om wat te vinden, al waren van 0.3 of 0.4 microtesla of hoger ) een ho- het koude voeten (ik bedenk dit niet), is een ger risico is op het krijgen van kinderleukemie meta-analyse op voorhand bevooroordeeld. Je (http://www.kennisplatform.nl/Onderwerpen/ zal positief vertekend onderzoek meenemen dat hoogspanningslijnen/). Deze formulering staat nooit in gelijke mate kan worden gebalanceerd ver van de conclusies van beide artikelen. Ahl- door negatief onderzoek. bom en anderen schrijven: ‘Het relatieve risico Naast veel gewoon slecht onderzoek, zijn er wordt geschat op 2,0 (95% BI: 1,27-3,13) . Het ook slechte onderzoekers: mensen met finan- is onwaarschijnlijk dat dit te wijten is aan toe- ciële belangen bij het onderhouden van angst val, maar kan, zeker gedeeltelijk, worden ver- en onzekerheid. Bij de huidige onderzoeksfi- klaard door vertekening. Het resultaat is lastig K td T

juni 2013 N  te interpreteren bij afwezigheid van enig bekend Een korte historie van een mechanisme of enige reproduceerbare expe- dreigende idiotie rimenten’. (Health Perspect. 2001;109 Suppl 6:911-33). Greenland en anderen schrijven: ‘In Ira Helsloot, hoogleraar besturen van het licht van de geciteerde problemen is het ge- veiligheid, Radboud Universiteit brek aan bewijskracht (inconclusiveness) van Nijmegen onze resultaten onontkoombaar. Er zijn heel wat meer gegevens nodig over magneetvelden, e al jaren in de media en parlement leukemie bij kinderen en bronnen van verteke- voortsudderende aandacht voor gezond- ning’. (Epidemiology 2000;11:624–634) Een Dheidsrisico’s van elektromagnetische meer correcte samenvatting zou zijn: ‘Beide velden van elektronische apparaten, mobiel- groepen wetenschappers vonden bij blootstel- tjes of radiosignalen heeft tot nu niet of nau- ling boven deze waarden (magnetische velden welijks tot disproportioneel veiligheidsbeleid van 0.3 of 0.4 microtesla of hoger ) een hoger geleid. Enkele GSM-masten zijn (symbolisch) risico op het krijgen van kinderleukemie, maar verplaatst naar aanleiding van lokaal protest konden deze bevinding verder niet verklaren’. maar een verbod van mobieltjes (of de verplich- Zelf geloven Ahlbom en Greenland niet in enig ting om koptelefoontjes te gebruiken zodat het causaal verband: de artikelen suggereren eer- mobieltje ver van de vermeend kwetsbare her- der nog onbekende bronnen van bias als oor- senen is) heeft in Nederland niemand serieus zaak. Als je in Nederland hoefgetrappel hoort, overwogen. Naar aanleiding van een recente kunnen het giraffen zijn, maar paarden vormen discussie in de Tweede Kamer over een nieuwe een waarschijnlijker verklaring. hoogspanningsverbinding in de Randstad is nu echter plotseling wél besloten om 580 miljoen Kwakzalversholen euro uit te geven om bezorgde huizeneigenaren in de buurt van hoogspanningslijnen uit te ko- Onlangs besloot het International Agence on pen. Gelukkig is men nog niet tot uitvoering ge- Research on Cancer (IARC) dat EMV-straling komen zodat publicaties als die van Van Wees, ‘potentieel kankerverwekkend’ is. Op een lutte- Bonneux en mijzelf in NTtdK hopelijk nog kun- le uitzondering na bestaan er enkel kankerver- nen bijdragen aan de terugkeer van de redelijk- wekkende producten volgens de IARC (zie ook heid. In deze bijdrage wil ik laten zien hoe idi- tabel). EMV-straling kan geen kanker verwek- otie kan ontstaan als maar genoeg het woord ken. A priori, omdat het al de ons bekende ken- ‘voorzorg’ gebruikt wordt. nis over het ontstaan van kanker negeert, zoals Wat zijn de feiten? Hoogspanningslijnen ver- Bart Van Wees uitlegt. A posteriori, omdat ook oorzaken een laagfrequent elektromagnetisch na meer dan 30.000 publicaties geen schijn van veld. De effecten van hiervan, als ze er al zijn, bewijs is geleverd. Het diagnosticeren van ziek- zijn in ieder geval klein en vergen een langdu- ten en oorzaken van ziekten die er geen zijn, rige blootstelling zodat de precieze omvang is een hoofdkenmerk van de kwakzalverij, waar ervan moeilijk te bepalen is. Van Wees en Bon- angst voor kanker een al even geliefde bron van neux gaan daar in hun bijdragen nader op in. gewin is. Zo is het onderzoek naar de gezond- Volgens de Gezondheidsraad wijst de ‘totaliteit heidseffecten van EMV-straling toch nuttig ge- van epidemiologisch onderzoek’ echter op een bleken. Het toont hoe overal kwakzalversholen ‘redelijk consistente associatie tussen het vóór- ontstaan door de huidige onderzoeksfinancie- komen van leukemie bij kinderen en het wonen ring en carrièreopbouw en door het gebrek aan in de buurt van bovengrondse hoogspannings- afleggen van enige verantwoording. Dit leidt tot lijnen (met een veldsterkte van meer dan 0,4 verspilling van middelen, rechtstreekse gezond- microtesla, IH), maar een oorzakelijk verband is heidsschade door angst en nocebo-effecten, en niet aangetoond’. Als er werkelijk sprake is van onrechtstreekse gezondheidsschade door een een oorzakelijk verband, dan zou ‘0.5 van de verlies aan vertrouwen in wetenschap en haar jaarlijks circa 110 nieuwe gevallen van leukemie beoefenaars van het publiek. l bij kinderen (in Nederland) hierdoor verklaard kunnen worden’. Deze wetenschappelijke con- clusie over de gevaren van elektromagnetische K td T

 N juni 2013 velden van hoogspanningslijnen is de afgelopen tien jaar niet of nauwelijks veranderd. Motie Neppérus, nr. 7 (30892) De Gezondheidsraad trekt in 2000 vanwege De Kamer, gehoord de beraadslaging, deze feiten de enige juiste wetenschappelijke overwegende dat bij omwonenden van conclusie, namelijk dat ‘op grond van de huidige hoogspanningsverbindingen veel onzeker- (…) wetenschappelijke inzichten geen reden is heid en onrust bestaat over het effect van te adviseren maatregelen te nemen om het wo- elektromagnetische straling; constateren- nen in de nabijheid van bovengrondse elektrici- de dat onderscheid gemaakt wordt tussen teitslijnen of het werken onder omstandigheden nieuwbouw en bestaande bouw inzake de met een verhoogde blootstelling aan ELF EM gezondheidsgevaren ten gevolg van elek- velden te beperken.’ Latere adviezen van RIVM tromagnetische velden; overwegende dat en Gezondheidsraad doen geen aanbeveling om eenduidig beleid dringend noodzakelijk is wel tot eisen te komen maar (waarschijnlijk ge- om onzekerheid, onduidelijkheid en onrust zien de inmiddels ontstane politieke werkelijk- weg te nemen; verzoekt de regering, het heid, zie hierna) herhalen ook niet expliciet de onderscheid tussen bestaande bouw en heldere conclusie uit 2000. nieuwbouw onder hoogspanningsmasten De ontbrekende wetenschappelijke basis is te laten verdwijnen door ze op gelijke geen beletsel voor verschillende bestuurders manier te beoordelen ten aanzien van om als voorzorg een norm van 0.4 microtesla gezondheidsgevaren, en gaat over tot de te introduceren. Minister Pronk lijkt in 2001 orde van de dag. de eerste politicus die gemeenten adviseert ‘zo veel mogelijk te voorkómen dat nieuwe situa- ties ontstaan waarbij sprake is van langdurige een onderscheid is tussen nieuwbouw en be- blootstelling van kinderen aan magnetische staande situaties. Dit verleidt het VVD-Kamerlid velden van bovengrondse hoogspanningslijnen Neppérus een motie in te dienen om nieuwe en van meer dan 0,4 microtesla’. Staatssecretaris bestaande woningen gelijk te behandelen. Wan- Van Geel herhaalde dit advies in de nota ‘Nuch- neer zij meermalen wordt gewezen op de conse- ter omgaan met risico’s’. In 2005 en 2008 zijn quentie dat dan 25.000 huizen zouden moeten twee gelijke briefadviezen vanuit het ministerie worden gesloopt, raakt zij wat geagiteerd en naar gemeenten gestuurd. In de praktijk is het roept uit ‘Ik ben geschokt dat u (CDA-Kamerlid gevolg dat gemeenten het als beleid hanteren Hessels) blijkbaar vindt dat het te ver gaat om om geen nieuwe woningen, kinderdagverblijven eventueel 25.000 woningen te slopen. De volks- of scholen onder hoogspanningslijnen te bou- gezondheid, waarvan u zegt dat u zich er net zo wen. druk om maakt als ik, is bij u blijkbaar een lege Het contrast tussen de maatregelen voor letter. Daarvan ben ik geschrokken.’ Minister nieuwbouw van ‘gevoelige objecten’ (bouw- van Economische Zaken Van der Hoeven, ver- stop) en voor bestaande bouw en nieuwbouw antwoordelijk voor het energietransport in Ne- van andere objecten als speelplaatsen en kanto- derland, ontraadt de motie en uiteindelijk wordt ren (geen maatregel) begon echter steeds meer deze verworpen. In 2011 blijken in de discussie te wringen. rondom een nieuwe hoogspanningslijn in Oost- In 2007 trok een uitspraak van de Raad van zaan de posities van politieke partijen echter State de aandacht: zij besloot tot het verplich- plotseling veranderd. Kamerlid Braakhuis van ten van ‘veldsterktemetingen’ in het kader van GroenLinks beweert stellig ‘Het is wetenschap- de vergunningverlening voor een sportveld. De pelijk bewezen dat de 0,4 microtesla daadwerke- Gezondheidsraad heeft een jaar later keurig lijk tot een verhoogde kans op kinderleukemie uitgelegd dat dit evident onzinnig was: waarom kan leiden.’ Kamerleden van andere partijen meten als je weet dat het resultaat van de metin- gaan met Braakhuis mee en vinden dat daar iets gen voor de gezondheid geen betekenis heeft. aan gedaan moet worden. D66er Van Veldho- Ook in 2007 discussieert de Tweede Kamer ven stelt bijvoorbeeld ‘Voor huizen waarbij de over (de gevaren van) een nieuwe hoogspan- straling structureel hierboven [0,4 microtesla] ningslijn door de Randstad. Verschillende par- komt, moeten we inderdaad mensen faciliteren tijen benoemen dat het merkwaardig is dat er om desgewenst te vertrekken.’ De toenmalige K td T

juni 2013 N  minister van Economische Zaken Verhagen sluit maar Verhagen zegt alles goed uit te willen zoe- zich bij de Tweede Kamer aan en zegt dat ‘je ken. In de begroting van 2013 is in ieder geval ook het uitgangspunt gelijke monniken, gelijke geen geld vrijgemaakt voor de plannen van Ten- kappen in ogenschouw moet nemen. Je moet dit net. Minister Verhagen zegt daarover: ‘Vanwege voor iedereen in soortgelijke situaties in Neder- deze financiële consequenties heb ik tijdens de land in een keer goed regelen en niet alleen iets onderhandeling over het begrotingsakkoord voor Oostzaan oplossen. Daarmee suggereer aangegeven dat hiermee in de begroting reke- je dat je het probleem hebt opgelost, terwijl er ning moet worden gehouden. Helaas is geble- nog andere mensen in een soortgelijke situatie ken dat binnen de financiële marges van het ak- zitten. Ik ben minister van Nederland en ga sa- koord geen ruimte is voor de financiering van men met Tennet een plan uitwerken dat recht een regeling. Het is zodoende aan de nieuwe doet aan deze zorgen voor heel Nederland.’ regering om te beslissen over een regeling voor Verhagen zelf heeft geen plan meer ingediend wonen onder bestaande hoogspanningsverbin- bij de Tweede Kamer. In een brief aan de Twee- dingen.’ de Kamer uit 2011 doet Tennet wel zelf een Die nieuwe regering heeft nu bij monde van voorstel om tot een oplossing te komen. Uitvoe- de minister van Economische Zaken Kamp be- ring van dat voorstel ‘zal ertoe leiden dat anno sloten om vanaf 2015 een deel van het plan van 2017 niemand meer gedwongen onder of in de Tennet uit te gaan voeren. De kosten van 580 zakelijke rechtsstrook van 380 of 220 kV-hoog- miljoen euro moeten gedragen worden door de spanningslijn hoeft te wonen’. De totale kosten belastingbetaler en via de energierekening. voor het uitkopen van huizenbezitters zijn on- Een keuze voor redelijk risicobeleid kan ‘ons’ geveer 530 miljoen euro. Voor 150 en 110 kV- dus alleen al in dit geval nog 580 miljoen euro hoogspanningslijnen stelt Tennet voor deze te besparen. Ik heb het afgelopen twee jaar als verkabelen (onder de grond te plaatsen). Hier schokkend ervaren dat in verschillende discus- is ongeveer 1.2 miljard euro mee gemoeid. De sies waar ik dit punt agendeerde met betrok- totale kosten van de plannen worden door Ten- ken beleidsmedewerkers, journalisten, Tweede net dus op 1.7 miljard euro geraamd. Kamerleden en leden van de Wetenschappe- In een brief aan de Tweede Kamer steunt mi- lijke Raad voor het Regeringsbeleid in essentie nister Verhagen het plan van Tennet. Opmerke- schouderophalend wordt voorbij gegaan aan lijk is dat Verhagen erkent dat er geen directe deze dreigende verspilling van een enorme som medische noodzaak is: ‘Ik steun Tennet in dit geld. initiatief om bewoners zoveel mogelijk te ont- En dat het verspilling is, kan elke lezer van lasten van hoogspanningslijnen die door woon- NTtdK zelf nagaan: de grens voor investerin- gebieden lopen. Wel wil ik er nadrukkelijk op gen in vaccinatie wordt gelegd op 20.000 euro wijzen dat het hier gaat om het ontlasten van per gewonnen gezond levensjaar. Een investe- bewoners, de veiligheid van bewoners is niet in ring van 580 miljoen om, in het meest sombere het geding’. Hierna volgen verschillende brie- geval, een half leukemieslachtoffer per jaar te ven van Verhagen aan de kamer met verzoeken voorkomen is dan extreem disproportioneel. om uitstel. Kamerleden wijzen meerdere malen Hoeveel levens kunnen er niet met dat bedrag op de onzekerheid waar bewoners in verkeren, gered worden? l K td T

 N juni 2013 Over de auteur van Kwakzalverij, bijgeloof en geneeskunst

C.N.M. Renckens

De Vereniging heeft in haar lange bestaan slechts een beperkt aantal boeken geprodu- ceerd. De brochure Over kwakzalverij met geneesmiddelen en de middelen om haar te bestrijden verscheen in 1878, terwijl het door dezelfde auteurs, de gebroeders Bruinsma, geschreven boek De heedendaag- sche kwakzalver in 1879 verscheen.

e VtdK bestond toen nog niet. In Drooglevers werk het archief berust wel het fraaie in- gebonden jubileumboek uit 1905, Gedenkboek 1880-1905, dat nog Dsteeds zeer leesbaar is en dat antiquarisch af en toe nog opduikt. In 1916 publiceerde de Ver- eniging de bundel De kwakzalversmiddelen. Hunne inhoud en de gevaren die bij het ge- wel geschreven door een geestverwant – en dat bruik dreigen. Dit boek bevat een beschrijving waren in die periode gelukkig nog bijna alle art- van de resultaten van door de Vereniging uitge- sen – verscheen in 1940 bij Stafleu in Leiden voerde analysen van de in die tijd zeer populai- een boekje Kwakzalverij, bijgeloof en genees- re zogenaamde patentgeneesmiddelen, ook wel kunst van de hand van dr. H.J.W. Drooglever geheimmiddelen genoemd (de samenstelling Fortuyn. ervan was geheim), zoals die in het Maand- Ik heb dat boekje al lange tijd in mijn bezit blad tegen de Kwakzalverij waren versche- en het is een alleraardigst, wat breedsprakig als nen. Het aantal onderzochte middelen bedroeg in die tijd gebruikelijk en weinig systematisch toen maar liefst 586 en ze waren gerubriceerd werkje. Van de auteur wist ik niets, hoewel de per indicatiegebied. Bij de tweede druk van naam mij niet onbekend was: ik kreeg in Gro- dit boek in 1931 was het aantal onderzochte ningen les van een hoogleraar neurologie met kwakzalversmiddelen inmiddels opgelopen tot dezelfde naam. Omdat ik in de jaargangen van 882. Beide uitgaven werden bezorgd door E.J. het Maandblad dat vanwege de oorlogsom- Abrahams, toen secretaris-penningmeester van standigheden in 1942 ophield te verschijnen, onze vereniging. In 1942 liet de Vereniging nog niets over dit boekje of zijn auteur kon vinden, een Supplement verschijnen op de bundel uit kwam het goed uit dat ik op een onverwachtse 1931. Dit bevatte nog eens 120 nieuw onder- plaats meer over hem te weten kwam en dat zochte middelen. Dit supplement was bezorgd gebeurde omdat hij uitgebreid ter sprake komt door H.J.A. Ter Wee. in M.Vasalis. Een biografie van Maaike Meijer Buiten de boezem van de Vereniging, maar (Van Oorschot, 2011). K td T

juni 2013 N  De auteur, kortweg vaak Wim Drooglever Fortuyn (1870) genoemd, was huisarts te Rot- terdam en kreeg vijf kinderen, van wie zoon Jan (1906) de middelste was. Hij was degene die in 1939 met Margaretha Leenmans zou huwen, ook arts, maar vooral dichteres die beroemd zou worden onder de naam M. Vasalis. Deze ‘Jan Droog’ was mijn leermeester in de neuro- logie te Groningen. Over vader Wim vermeldt biografe Meijer, dat hij geen gemakkelijke man Drooglever Fortuyn en eega was, eigenzinnig en fervent ingezondenbrieven- schrijver. hij door te dringen tot de upper ten van die Hij was ‘gepassioneerd tegenstander’ van stad, maar dat lukte hem, ondanks zijn dubbele kwakzalverij en Meijer maakt in de biografie achternaam en afkomstig zijnde uit een patri- melding van de uitgave van het boekje. Er zou ciërsfamilie, niet. Zoon Jan had niets van het nog een tweede druk van verschijnen in 1949. standsbewustzijn van zijn conservatieve ouders, Vader Wim had uitgesproken ideeën over de was pacifistisch socialist en zat als dienstweige- inrichting van de huisartsgeneeskunde in ons raar zelfs geruime tijd in de gevangenis. Hij kon land en was van 1922 tot 1937 secretaris-pen- beter opschieten met zijn liberale en vooruit- ningmeester van de KNMG. Zijn afscheid van strevende schoonouders, maar dat doet niets af die functie was niet geheel vrijwillig. Hij no- aan de verdiensten van vader Wim, die een nut- tuleerde de vergaderingen zò, dat het verslag tig boekje produceerde op een gebied dat ons vooral vermeldde wat hij zelf gezegd had. Toen allen onverminderd aangaat. Waarvan acte. l hij met zijn gezin in Rotterdam woonde trachtte K td T

10 N juni 2013 Briefwisseling met een fervent NTtdK-recensent

C.N.M. Renckens

Het bestuur ontvangt met regelmaat kritische en soms boze brieven over zijn acties of over artikelen uit het NTtdK. Vaak is de toon ervan vijandig, vaak ontbreken spel- en stijlfouten niet en ze leiden bij uw bestuur veelal tot het moedeloze gevoel dat geen dialoog mogelijk is. Beantwoord worden ze meestal wel. Als je zoals wij zo’n grote mond opzet, moet je bereid zijn tot uitleg en verklaring.

immer vijandig en steeds goed steevast met ‘mr. N.H. de Vries o.g.’ en laatst geformuleerd (op het overdre- kon de secretaris zijn nieuwsgierigheid niet lan- vene af) zijn de brieven, die wij ger bedwingen en informeerde hij naar de bete- ontvangen van mr. N.H. de Vries, kenis van deze onbekende titulatuur. De Vries fiscalist en voormalig rechter en meldde dat deze titel ‘orthomoleculair gelovige’ Nreeds lang actief in het circuit van de alterna- beduidde, een karakterisering die hij ooit van tieve geneeswijzen met een voorliefde voor Renckens had ontvangen. kwakzalverij bij kanker. Zo maakte hij al deel uit Al enkele dagen na het verschijnen van het van de SIKON, Stichting Interdisciplinair Kan- laatste NTtdK-nummer ontving ik van hem het ker-Onderzoek Nederland, een op 19 januari volgende schrijven: 1979 opgericht gezelschap dat als doelstelling Geachte heer Renckens, had wetenschappelijk onderzoek naar de waar- Het meest recente nummer van het Neder- de van de Moermantherapie en andere mogelijk lands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij, dat ten onrechte door de reguliere medische wereld voor het merendeel bijdragen van uw hand be- genegeerde methoden voor het behandelen van vat, geeft mij aanleiding het volgende onder uw kanker. Namens de SIKON nam hij toen plaats aandacht te brengen. in de BOM, de Begeleidingscommissie Onder- 1. In het aan u opgedragen boekje ter gelegen- zoek Moermanmethode, een club voorstanders heid van uw terugtreden als voorzitter van de van ‘kritisch wetenschappelijk onderzoek’ van VtdK – en dat ik recenseerde op de website van de Moermanmethode. Na twaalf jaar, in 1991, (IOCOB) onder de titel Renckens tegen de ver- verscheen het voor de Moermanmethode de- raders van de una sancta – wordt met geen sastreuze eindrapport, dat het einde van die woord gerept over de in de jaren 2008/2009 mis- club inleidde. Later werd De Vries actief bij lukte poging van de toenmalige minister van VWS Houtsmuller en nog niet zo lang geleden bood Ab Klink en zijn reguliere trawanten om de btw- hij zijn diensten aan aan de acupuncturist Kep- vrijstelling voor CAM-artsen te laten vervallen. In pel Hesselink, namens wiens stichting IOCOB scherp contrast daarmee schittert het uitgelaten hij lange brieven aan de minister schreef. Zijn opschrift boven uw bijdrage op bladzijde 1: ‘Btw brieven aan VtdK-bestuursleden ondertekent hij op kwakzalverij, alweer een mijlpaal’. U slaakt K td T

juni 2013 N 11 deze vreugdekreet in de context van het drama- eerste klap is weliswaar een daalder waard, maar tische gegeven dat de Nederlandse samenleving de laatste doet de deur dicht. Te uwer bediening dagelijks wordt geconfronteerd met de vermel- voeg ik in de bijlage een bericht bij waarvan de ding van vele overleden en ernstig gelaedeerde voor de VtdK verontrustende inhoud nog maar patiënten die het slachtoffer zijn geworden van het begin van de actie tegen uw reguliere totem- een steeds uitdijende horde van ernstig blunde- paal vormt. En het zal u ook geen deugd doen te rende reguliere artsen, dito reguliere specialisten vernemen dat de Rechtbank Den Haag op vorde- en regulier gekrakeel in diverse ziekenhuizen. In ring van de u bekende advocaat Job van Broek- plaats van uw diepe bezorgdheid te uiten over huijze bij vonnis van 20 februari 2013 heeft deze schare van reguliere kwakzalvers – u denke beslist dat BIG-registreerde fysiotherapeuten slechts aan de onlangs uitgelekte IGZ-lijst van en die tevens als Register Chiropractor zijn in- circa duizend aan het licht gekomen reguliere ex- geschreven in het Nationaal Register, vrijgesteld cessen – richt u, met dichte ogen en oren, nota zijn voor de btw voor zover zij diensten verlenen bene een mijlpaal op voor eigen gelederen ten die tot het gebied van de deskundigheid van het teken dat daar ‘alweer‘ iets groots is verricht. Er beroep van de fysiotherapeut behoren en onder- is daar echter niets groots verricht maar, integen- deel vormen van de opleiding tot fysiotherapeut. deel, reden voor diepe zorg over het professio- Hetzelfde geldt volgens de Rechtbank Den Haag nele verval in de reguliere sector. Het zou dan voor niet BIG-geregistreerde Register Chiroprac- ook van goede smaak en compassie voor de Ne- toren mits deze zijn ingeschreven in het Natio- derlandse patiëntenpopulatie hebben getuigd in- naal Register en voor zover zij diensten verlenen dien u onder deze onthutsende omstandigheden die tot het gebied van de deskundigheid van het uw leedvermaak over de btw-kwestie voorlopig beroep van fysiotherapeut behoren en onderdeel binnenskamers had weten te houden en zich had vormen van de opleiding tot fysiotherapeut. Hoe- beperkt tot betuigen van uw oprechte medeleven wel uiteraard door de Staat der Nederlanden ho- met de talloze slachtoffers van uw reguliere col- ger beroep tegen dit vonnis wordt ingesteld en legae. Maar een dergelijke realiteitszin, antenne de einduitkomst dus nog onzeker is, kan de heer voor maatschappelijk behoren en noblesse de Molina DC vooralsnog bevrijdend uitroepen: ik l’esprit blijken bij u totaal afwezig. ben wel mijn titel kwijt, maar niet mijn vrijstel- Uw artikeltje over de btw bevat overigens wel ling. Terzijde: hoe aandoenlijk is de foto waarop ernstige fouten. Zo is het onjuist dat, zoals u twee universitair gepromoveerde academici zijn schrijft, de btw zou binnenkomen ‘zonder de aan- afgebeeld die pal staan voor de rechtshandhaving giftes en controles bij de zogenaamde directe be- op het terrein van de titelbescherming. lastingen’. Iedere btw-ondernemer doet namelijk 2. Ik leg u dogmatisch nog even recht bij de maandelijks of per kwartaal elektronisch aangifte volgende, aan uw pen ontsproten, passage op plus afdracht van de verschuldigde btw terwijl de bladzijde 9. Daar schrijft u: ‘Von Rosenstiel kan fiscus deze periodieke aangiften van tijd tot tijd via het weten, want ze trouwde vorig jaar met haar de eigen accountants en/of de FIOD controleert. vrouwelijke levenspartner. Ze noemt zich sinds- Ook is onjuist dat Rutte zich met deze materie dien Von Rosenstiel-Jadoul, een niet goed te in 2008/2009 zou hebben bezig gehouden. Het volgen naamsverrijking, die ons enigszins deed Kabinet Rutte-1 trad namelijk pas op 14 oktober denken aan een in opspraak geraakte neuroloog, 2010 aan. Het was echter het Kabinet Balkende die Jansen heette en zich plotsklaps Jansen Steur lV, i.c. minister van VWS Klink, die destijds tever- ging noemen. De lezer weet hoe het met hem is af- geefs heeft gepoogd om de CAM-sector fiscaal te gelopen’. Dat deze naamsverrijking voor u niet te ontmantelen. Uw bijdrage ruikt hier dus wel erg volgen is valt te wijten aan uw gebrek aan kennis naar de lamp, amice. van het naamrecht zoals dat in de artikelen 4 tot Maar wat belangrijker is: het is volstrekt pre- en met 9 van Boek 1 van het Burgerlijk Wetboek matuur om hier van een mijlpaal te spreken om- is neergelegd. Volgens artikel 9 mogen gehuw- dat het laatste woord over het vervallen van de den en geregistreerde partners de geslachtsnaam btw-vrijstelling voor CAM thans aan de belasting- van hun echtgenoot/partner voeren. Formeel rechter is, en met name de Europese belasting- blijft de eigen geslachtnaam behouden maar de rechter. De joker zit dus nog volop in het spel geslachtsnaam van de echtgenoot mag, zoals en voor deze heffing geldt dan ook onverkort: de reeds opgemerkt, daarvoor in de plaats worden K td T

12 N juni 2013 gevoerd of daaraan worden toegevoegd. Dat laat- – aanvankelijk niet te vermelden. ste is bij het echtpaar Von Rosenstiel gebeurd. Het staat voor mij vast dat indien de inhoud Wel moet alsdan tussen beide geslachtsnamen van deze – voor Z.K.H. zeer kwetsende – publi- een verbindingsstreepje worden geplaatst. Bij de caties bekend zou zijn geweest bij het Kapittel ex-neuroloog Jansen Steur ontbreekt dat verbin- en bij ons Staatshoofd zelf , de decoratie u niet dingsstreepje echter zodat daar iets anders aan ten deel was gevallen. Ik zal dan ook alsnog la- de hand lijkt. Er is met deze reguliere knoeier zo ten onderzoeken wat zich op dit punt destijds in veel mis dat ik daar maar niet op inga, ondanks de communicatie tussen de Gemeente Hoorn, uw de vergoeilijkende opmerkingen voor diens me- andere adviesgevers en het Kapittel heeft afge- disch handelen van uw medehoofdbestuurslid speeld. Daarover ontvangt u te zijner tijd nader Rien Vermeulen, onlangs in de NRC. bericht. Mijn associatie met het huwelijk van Von Ro- Uw reactie op een en ander zie ik, als steeds, met senstiel is gelukkig een geheel andere dan de belangstelling tegemoet. uwe. Ik dacht bij deze naamsverrijking (en le- Met vriendelijke groet en hoogachting, vensverrijking ) aan het prachtige gedicht van Mr. N.H. de Vries o.g. Neeltje Maria Min: Ik reageerde hierop als volgt: ‘Noem mij, bevestig mijn bestaan. Geachte heer de Vries, Laat mijn naam zijn als een keten. U beschikt over meer vrije tijd dan ik, maar ik Noem mij, noem mij, spreek mij aan. zal uw moeite voor deze keer nog een keer belo- Voor wie ik liefheb wil ik heten.’ nen met een antwoord. Tracht het daarna weer met professor Frits te brengen tot een zinvolle Maar ja, een koudbloedige als u, die slechts dialoog. leeft via de kieuwademhaling, heeft aan deze Ad 1a. U heeft natuurlijk gelijk inzake het subtiliteiten geen deel. aantreden van Rutte als MP. Dat ook Klink en 3. U heeft zich op 16 januari 2013 per brief Balkenende de btw wilden opleggen aan kwak- gericht tot de voorzitter van het Kapittel voor zalvers doet mij genoegen en onderstreept hoe de Civiele Orden waarin u niet alleen verzoekt weldenkend ons parlement op dit punt is met om de IGZ voortaan te passeren wat betreft het als betreurenswaardige uitzondering GL. Wat uitbrengen van advies voor het verlenen van Ko- betreft de ‘slachtoffers van de reguliere genees- ninklijke onderscheidingen aan beoefenaren van kunde’ mag ik u wijzen op rapporten waaruit alternatieve geneeswijzen maar verzoekt tevens blijkt dat de Nederlandse gezondheidszorg tot dat het Kapittel zelf een einde maakt aan zijn de beste van Europa behoort.1 Gezien de om- beslissingen om dergelijke personen voor een vang van de sector is het aantal fouten beperkt onderscheiding in aanmerking te laten komen. te noemen en het worden er steeds minder. Uw ongepaste brief heeft mij doen besluiten Ad 2b. De aangiften komen zo aanzienlijk om alsnog een onderzoek in te stellen naar de makkelijker binnen dan wanneer dat per per- gang van zaken rondom de Koninklijke onder- soon gebeurt. Nu levert de btw-plichtige dat scheiding welke destijds aan u zelf is verleend. collectief aan. U heeft zich in de periode daarvoor in uw Vereni- Ad 3c. Om met uw laatste zin te beginnen: gingsblad namelijk uiterst schofferend uitgelaten fotogenieker kunnen wij het niet maken. De bru- over het feit dat de vader van H.M. de Koningin, taliteit van chiropractors, die zich altijd afzetten wijlen Z.K.H. Prins Bernard, destijds de in uw tegen de fysiotherapie en nu plotseling die trucs ogen laakbare beslissing nam om zich voor zijn ook kennen en kunnen, is ten hemel schreiend. rugklachten te laten behandelen door een acu- De Staat der Nederlanden liet verstek gaan bij puncturist in Engeland. Na een verontwaardigde die zaak en e.e.a. zal in hoger beroep zeker wor- publicitaire reactie van een uwer leden deed u er den gecorrigeerd. Het gaat om EU-regels en de echter een schepje bovenop door op te merken staat kan het geld ook goed gebruiken. De VtdK dat u in uw kritiek over de Prins nog maar ui- ziet het als ‘remgeld’ dat ongewenst c.q. riskant terst terughoudend was geweest door een aantal gedrag van de burger kan afremmen. nader bezwarende omstandigheden – welke door Ad 2a. Het is niet vergoeilijkende maar ver- u alsnog aan de publiciteit werden prijsgegeven goelijkende. Kent u de zgn. spellingscontrole? K td T

juni 2013 N 13 Ad 2b. Ik houd van andere poëzie, zie vol- een betwistbaar beleid voert. In uw laatste pas- gend item sus signaleer ik twee typfouten: 200 ingezetene Ad 3. Houd u mij vooral op de hoogte. Ik in plaats van 200 ingezetenen; en, tegen en vrees geenszins voor het mij afnemen van de stootje in plaats van tegen een stootje. ridderorde, want ik behoor inmiddels alweer tot 5. Het doel van mijn onderzoek naar de om- de 200 Hoornse ingezetene met een ridderorde, standigheden waaronder aan u een decoratie is die door de burgemeester zijn uitgenodigd voor ten deel gevallen, is niet om te pogen die onder- een exclusieve borrel op 29 april in de Ooster- scheiding alsnog ongedaan te maken. Ik wens uit- kerk te Hoorn. Graag breng ik u een gedicht sluitend na te gaan of de advisering daaromtrent van Gerard Reve onder de aandacht, een onder- de toets van behoorlijk bestuur destijds wel heeft schat dichter, waarin hij de Koninklijke familie kunnen doorstaan. Gelet op uw bemoeizucht wat op de korrel neemt. De majesteit kan tegen en betreft het beleid inzake onderscheidingen aan stootje en is niet zo kinderachtig als u denkt dat beoefenaren van complementaire geneeskunde, zij is. Met andersdenkenden die hun verdiensten zult u mijn initiatief zeker kunnen billijken. hebben kan zij best door een deur.2 Wat Gerard Reve betreft, het meest briljant is zijn volgende antwoord: ‘Het prinselijk paar terug uit Lek Ter gelegenheid van zijn bekering tot het Katholi- Waarom slaan ze die hele achterlijke cisme stelde een vooraanstaand journalist aan de kultuurloze imbeciele wintersportende troep nieuwe bekeerling de volgende vraag: ‘Hoe kan niet meteen na aankomst dood? een erudiet schrijver als u in hemelsnaam katho- Je twijfelt soms of er een God is.’ liek worden als zelf God niet eens bestaat?’ Reve keek de journalist verwonderd aan en Met vriendelijke groet, sprak toen bedachtzaam: ‘Bestaat God niet? U Dr. C.N.M. Renckens, vrouwenarts en erevoor- zult het wel weten.... u heeft per slot van reke- zitter van de VtdK ning MULO.’ Met vriendelijke groet, Het antwoord liet niet lang op zich wachten: Mr N.H. de Vries o.g Geachte heer Renckens, Discussie voorlopig gesloten. l Ik waardeer het feit dat u mij heeft geantwoord. Enkele kanttekeningen. 1 De Nederlandse gezondheidszorg behoort tot 1. Uw constatering dat ik over meer vrije tijd de top van Europa. Dat bleek uit de presen- beschik dan u, wijst onmiskenbaar op uw pa- tatie van de Euro Health Consumer Index ranormale vermogens. Bind de strijd aan tegen (EHCI) in het Europees Parlement in Brussel deze impulsen want deze laten zich nimmer ra- (mei 2012). De vergelijking plaatste Neder- tioneel in uw habitus inpassen. land op nummer 1 met 872 van de 1.000 te 2. De omvang van het aantal reguliere in- behalen punten. Op nummer twee en drie cidenten bezorgt tante Edith S. een bezwaard stonden Denemarken met 822 punten en IJs- gemoed, zoals u ook in de Nota Macro-Verken- land met 799 punten. Het was de derde keer ningen Nederlandse Gezondheidszorg 2012 dat Nederland als winnaar wordt uitgeroe- – bladzijde 23 – kunt lezen. pen, met een oplopend verschil ten opzichte 3. De btw-ondernemer doet elke maand casu van de concurrenten. Nederland staat met quo elke drie maanden aangifte voor de btw. Dit name bovenaan op de gebieden van patiën- impliceert dat er per ondernemer elk jaar 12 dan tenrechten en patiëntenvoorlichting en het wel 4 aangiften btw worden gedaan. Een onder- brede aanbod binnen het systeem. nemer die aan de heffing van inkomsten- dan 2 Ten tijde van publicatie van dit gedicht was wel vennootschapsbelasting is onderworpen, Reve al sinds 1974 Ridder in de Orde van doet slechts eenmaal per jaar belastingaangifte. Oranje-Nassau waarna in 1993, op zijn ze- 4. Mijn schrijfwijze van het woord vergoeilij- ventigste verjaardag, een bevordering volgde ken is in overeenstemming met die in de Ne- tot Officier in de Orde van Oranje-Nassau. In derlandse en Vlaamse thesaurus. Ik baseer mij 1998, op zijn vijfenzeventigste verjaardag, nimmer op de adviezen van de Nederlandse werd hij benoemd tot Commandeur in de Taalunie welke instelling op diverse onderdelen Orde van de Nederlandse Leeuw. K td T

14 N juni 2013 U betaalt voor kwakzalverij C.A. Vietsch

De Vereniging tegen de Kwakzalverij ijvert voor het weren van kwakzalverij uit de basisverzekering, de zorgverzekering die iedereen in Nederland moet betalen. Dat lijkt geslaagd. Zeker nu alternatieve geneeswijzen niet langer als geneeskunst ge- zien worden en daarmee de btw-vrijstelling per 1 januari 2013 vervallen is. Helaas zit het betalingssysteem in de zorg zo slecht in elkaar dat alternatieve ‘zorg’ gewoon uit de normale premie betaald wordt en dat zelfs maatregelen van goedwil- lende zorgverzekeraars onvoldoende zijn. Er is nog veel te verbeteren.

e bekendste manier om fraude te ten hebben. Een homeopathische huisarts zou plegen is het indienen van een een huisartsencode moeten hebben voor zijn re- rekening op briefpapier van een guliere declaraties die betaald worden vanuit de onverdacht persoon met daarop basisverzekering en een code als homeopatisch een ander rekeningnummer. Deze genezer voor de declaraties met btw die uit de Dmethode is in de zorg door de automatisering aanvullende verzekering of door de patiënt zelf vervallen. Zorgverleners dienen tegenwoordig betaald zouden moeten worden. Echter, er zijn hun rekening elektronisch in via het systeem Al- ruim meer dan 100 artsen en tandartsen die ook gemeen Beheer Zorgverleners (AGB) van Vektis, alternatief werken, maar die slechts één code het centrum voor informatie en standaardisatie hebben. Hun alternatieve behandelingen wor- voor verzekeraars. De rekening komt vervolgens den dus gedeclareerd zonder btw als reguliere bij de betreffende verzekeraar. Instellingen, behandeling en worden betaald uit de basisver- praktijken, artsen, tandartsen, genezers, apothe- zekering. Sterker, bij tandartsen bestaat er zelfs kers, taxibedrijven, leveranciers van medische geen AGB-code voor alternatieve behandeling hulpmiddelen, logopedisten, mondhygiënisten, en dus kunnen zij slechts behandelingen decla- schoonheidsspecialisten, enz., hebben elk een reren als regulier. zogenaamde AGB-code gekregen. Op elke de- claratie moet de code vermeld worden. Ook wor- Duur onderzoek den de AGB-codes gebruikt voor het aanvragen van onderzoeken en bij het voorschrijven van Hoge kosten zijn gemoeid met alternatief la- medicijnen. Ze zijn dus in feite het briefpapier boratoriumonderzoek. Onderzoeken variëren van vroeger. En net als het briefpapier misbruikt in kosten van circa € 150,- tot € 1.400,- per werd, zo worden de AGB-codes gebruikt. stuk. Achmea claimt nu circa € 1,4 mln. terug van Stichting Medisch Centrum Rhijnauwen1. Twee codes Echter niet omdat het alternatieve laboratorium­ onderzoeken zijn, maar omdat het centrum aan- Artsen die regulier werken en die ook alternatie- gegeven had dat een huisarts deze onderzoeken ve zorg verlenen, zouden twee AGB-codes moe- had aangevraagd terwijl dat niet waar was. Op K td T

juni 2013 N 15 internet is nu een heftige discussie over huisart- behandelaars en werd betaald uit de basisverze- sen die op verzoek van de patiënt onderzoeks- kering. Helaas is deze verlengde armconstruc- formulieren willen tekenen en stempelen zodat tie nog steeds populair voor het declareren van het laboratorium de rekening kan indienen bij ‘alternatieve zorg’ zonder BTW ten koste van de de zorgverzekeraars voor betaling vanuit de reguliere zorgpremie. basisverzekering. Zorgverzekeraar DSW accep- Echte fraude komt ook voor. Met AGB-codes teert dit niet. Indien er een dergelijke rekening wordt slordig omgegaan. Het is gebruikelijk dat komt, stuurt zij de brief naar de huisarts die ge- een zorginstelling voor artsen een code aan- tekend heeft met de vraag of de arts inderdaad vraagt. Artsen weten meestal niet wat er door zelf het initiatief tot het onderzoek heeft geno- die instelling op hun naam wordt gedeclareerd. men. Bij een ontkennend antwoord, vergoedt Zij krijgen daar geen melding van. Sterker, een DSW niet. voor een arts totaal onbekende instelling zou RP Vitamino Analytic, een bedrijf dat naast op zijn naam een code kunnen aanvragen en ‘hoogwaardige voedingssupplementen’ ook vervolgens die code kunnen gebruiken voor het onder andere fecesanalyses en voedingsintole- indienen van onjuiste rekeningen. Indien een rantie screenings aanbiedt, waarschuwt op zijn arts een instelling verlaat, moet die instelling de website2 dat onderzoeken altijd door een arts arts afmelden. Dat gebeurt niet of niet op tijd. of (erkende) therapeut moeten worden aange- Zo hebben gepensioneerde en overleden artsen vraagd. Maar het bedrijf biedt ook de oplos- nog steeds een AGB-code. Of die codes gebruikt sing: ‘RP Vitamino Analytic kan u in contact worden en zo ja door wie, is onbekend. brengen met de juiste arts of therapeut.’ Dat is Uit eenvoudige steekproeven door Jan Willem echter eenvoudiger dan het klinkt: volgens de Nienhuys bleek dat er meer onjuiste gegevens NZa moet tegenwoordig een zorgverzekeraar zijn opgeslagen. Een voormalig homeopathisch vergoeden uit de basisverzekering indien een arts staat als specialist ouderengeneeskunde BIG-geregistreerde eerstelijns zorgaanbieder ingeschreven terwijl hij dat volgens het BIG-re- het laboratoriumonderzoek aangevraagd heeft. gister niet is. Ook staan bij de groep ‘overige Dus elke fysiotherapeut, psychotherapeut en artsen’ niet-artsen ingeschreven. Een koppe- verpleegkundige kan een laboratoriumonder- ling met het BIG-register – handmatig kost dit zoek aanvragen waarbij vergoeding uit de ba- ongeveer drie minuten per arts – zou helpen, sisverzekering volgt. Overigens valt het ook op maar wel onvoldoende. Immers het BIG-regis- dat sommige patiënten vaak elders logeren en ter schrapt alleen mensen als ze in Nederland dan een andere huisarts bezoeken. Die huis- veroordeeld zijn. Artsen die in het buitenland arts rekent dan passantentarief en schrijft een veroordeeld zijn en die in het betreffende land onderzoek of een medicijn voor. Op deze wijze niet langer mogen werken als arts, kunnen vol- wordt de AGB-code gebruikt van een accepta- gens de huidige regels niet geschrapt worden bele behandelaar. in het BIG-register. Ze kunnen dus gewoon in Nederland werken en declareren. Door lobby Misbruik codes van de Vereniging tegen de Kwakzalverij en door de verontwaardiging over de voormalige Soms weten medici dat hun AGB-code ook door neuroloog Jansen Steur die in Duitsland werk- anderen worden gebruikt. Zo is er een tandarts te, wordt hier tegenwoordig anders mee omge- die opviel door de hoeveelheid uren die bij hem gaan. De Nederlandse arts Trossèl is hier een in een dag zaten en gedeclareerd werden. Dat voorbeeld van4. Hij is op 28 maart 2013 door- kwam omdat hij meerdere mensen zonder op- gehaald in het BIG-register. Hij heeft nog wel leiding voor hem had werken. Deze behande- zijn AGB-code. lingen werden onder zijn code gedeclareerd. Een voorwaarde voor inschrijving bij de code Omdat hij formeel de supervisie had over deze voor acupunctuur is dat de arts lid moet zijn van mensen, moest dit toegestaan worden. Ook de Nederlandse Artsen Acupunctuur Vereniging Europsyche gebruikte destijds deze verlengde (NAAV). Volgens de code zijn er 590 artsen, armconstructie3. Een psychiater of klinisch echter bij de NAAV zijn 301 artsen aangesloten. psycholoog tekende als hoofdbehandelaar en Blijkbaar hebben tenminste 289 artsen of gene- de zorg werd verleend door niet-gekwalificeerde zers onterecht de code gekregen. Nu geeft het K td T

16 N juni 2013 lidmaatschap van deze vereniging geen garantie Zorgverzekeraars zeggen dat hun vergoedingen voor een behandeling, immers acupunctuur is voor 2013 maximaal zijn en dat zij geen extra altijd niet evidence based. Dus terecht zeggen geld gaan geven in verband met de btw. Hoe zorgverzekeraars, of ze lid zijn of niet, maakt de belastingdienst gaat reageren is onduidelijk. ons niets uit. Dat maakt toch geen verschil. Het Niet alleen omdat zij btw moeten krijgen van al- vereisen van een lidmaatschap zorgt er alleen ternatieve zorgverleners en over de alternatieve voor dat een dergelijke vereniging meer aan- onderzoeken en ‘medicijnen’, maar ook omdat dacht en geld krijgt. kosten voor alternatieve behandelingen niet Over het verbeteren van de codes heeft de meer als ziektekosten af te trekken zijn van de Vereniging tegen de Kwakzalverij zowel Vektis, inkomensbelasting. Dus dat betekent ook dat de als ZN, als de NZa aangesproken. Helaas heeft premie van de aanvullende verzekering dus niet dit tot niets geleid. Men gaat er van uit dat de langer geheel af te trekken is. Daardoor zal ein- zorgverzekeraars toch wel alle rekeningen gaan delijk de scheiding moeten worden aangebracht controleren. En het voorschrijven van onder- tussen verzekering van reguliere geneeskunst zoek door alle BIG-geregistreerde eerstelijns en aanvullende verzekering voor alternatieve zorgaanbieders? Tja dat is net door de NZa geneeswijzen. ingevoerd. Alleen de politiek zou hier wat aan De belastingdienst heeft nog veel te doen. l kunnen doen. Literatuur Btw? 1 www.zorgvisie.nl Achmea eist tonnen van MC Rhijnauwen Overigens is het opvallend dat zowel zorgverze- 2 www.rp-vitamino.com keraars als alternatieve therapeuten de verplich- 3 www.kwakzalverij.nl/1421/ te btw-heffing negeren. Op geen enkele site van Europsyche helpt alternatieven een handje een alternatieve zorgverlener wordt vermeld 4 www.kwakzalverij.nl/1264/ of de uurkosten in- of exclusief 21% btw zijn. Robert Tròssel uit artsenvak gezet in VK K td T

juni 2013 N 17 De VtdK heeft ze ook: vier mastodonten geportretteerd

C.N.M. Renckens

Tijdens de crisisperiode van de Vereniging (teruglo- pend ledental, geen geld meer om het Maandblad te laten verschijnen en het wegvallen van politieke steun) tussen 1976 en 1980 is mogelijk een deel van de ledenadministratie verloren gegaan, althans niet op een gemakkelijk toegankelijke plek in het vereni- gingsarchief terecht gekomen. Recent realiseerde ik mij dat er leden zijn, die al lang voor de crisisperiode lid waren en dat ook al die tijd daarna gebleven zijn. Dat was toen een trouw lid ons er bij het overma- ‘Old soldiers ken van de contributie 2013 op wees, dat dat nu zijn never die, vijftigste keer was! Zo iemand heet in de politiek they just fade een mastodont en wij hebben die in onze Vereniging away’ natuurlijk ook. Ik werd nieuwsgierig naar de mannen, die – net als voornoemd lid – al 50 jaar of langer lid zijn van de VtdK en meende er – ook zonder te kun- nen terugvallen op oude ledenlijsten – wel enkelen te kennen. Zo besloot ik aan vier van hen een verzoek om een interview te doen en allen bleken daartoe graag bereid.

Dr. R. L. (Rob) Polak, de oudste (1925) en Johan was zijn jongere ‘kunst-artist’ broer (1928), die later classicus werd en furore maakte als uitgever en als oprichter van de Athe­ Polak werd kort na zijn afstuderen in 1957 lid neum Boekhandel. Rob kon goed leren en zat in van de VtdK, toen zijn achteroom, de Amster- de derde klas van het Vossius Gymnasium toen damse huisarts Willy Polak, hem zei dat dat er de oorlog uitbrak. Zijn vader was kort daarvoor nu wel bij hoorde. Polak had veel ontzag voor overleden. Omdat de moeder en haar twee kin- hem en hij noemde hem, tijdens het gesprek deren lange tijd een zekere bescherming kon- dat ik met hem had in zijn fraaie atelier aan de den ontlenen aan ‘stempels’ in het identiteits- Prinsengracht, ‘een lieve vriend’, die meer dan bewijs behoefden zij eerst in 1943, maar toen honderd jaar oud is geworden. ook ‘als de bliksem’ onder te duiken. Rob zat Rob Polak is te Amsterdam geboren als zoon in 1941 nog op het Joods Lyceum en kreeg in van de directeur van de Centrale Levensmidde- 1942 privélessen. Moeder en jongste zoon za- len dienst en Inkoop van de gemeente Amster- ten samen in de onderduik en Rob zat apart. Via dam. Het gezin telde twee kinderen, Rob was een tussenpersoon wisten zij wel van elkaar dat K td T

18 N juni 2013 ze nog veilig waren. Polak heeft overigens veel dienst, maar kon toen als dienstplichtige werk van zijn familieleden verloren aan de holocaust. vinden bij TNO, alwaar hij zich toelegde op het Zo werden bijvoorbeeld zijn oom en tante met onderzoek van zenuwgassen. Hij genoot er veel hun vier kinderen en zijn oom, de Groningse vrijheid en reed elke dag met zijn auto op en hoogleraar filosofie en atheïst Leo Polak, weg- neer van Amsterdam naar Rijswijk. Het uniform gevoerd en datzelfde gold voor diens dochter. kon al snel uit en hij werd een productief onder- Polak groeide op in een milieu van seculiere jo- zoeker, die in 1969 op artikelen promoveerde, den met affiniteit voor de SDAP. Voor die partij een in die tijd nog niet zo gebruikelijke manier. zat voornoemde Willy Polak, broer van Leo, ge- In 1963 verbleef hij met zijn vrouw en hun twee ruime tijd in de Amsterdamse gemeenteraad. kinderen een jaar in Engeland, waar hij onder leiding van Wilhelm Feldberg werkte aan het National Institute for Medical Research. Feld- berg, een uit Duitsland gevlucht man, was Fel- low of the Royal Society. Met zijn hulp schreef Polak menig artikel. Zo ontwikkelde Polak zich tot neurofarmacoloog en hij had er een gouden tijd. Na terugkeer uit Engeland bedong hij een vierdaagse werkweek, omdat hij meer tijd wilde besteden aan de kunst. Ook als parttimer bleef hij overigens geregeld publiceren in vaktijd- schriften (‘circa twee artikelen per jaar’). Hij R. L. Polak bekleedde enige jaren het voorzitterschap van de werkgemeenschap neurofarmacologie van Toen de bevrijding kwam was Rob 19 jaar en ZWO. Ten slotte mag niet onvermeld blijven dat was hij niet meer zo welkom op het Vossius, Polak het merendeel van zijn publicaties schreef waarop hij het gymnasiumdiploma ‘met voorna- in samenwerking met de 20 jaar jongere chemi- melijk negens en tienen’ behaalde aan het Am- cus Peter Molenaar die een aanstelling had aan sterdams Lyceum. Toen dreigde voor hem de de Universiteit van Leiden en met wie hij de ex- militaire dienst en uitzending naar Oost-Indië perimenten verzon en uitvoerde. in het kader van een politionele actie, een lot Teken- en schilderlessen kreeg hij van meer- waaraan hij toen alleen kon ontkomen door of dere leraren, onder anderen in 1939 van de theologie of geneeskunde te gaan studeren. Het genoemde Martijn Monnickendam, in de jaren werd natuurlijk geneeskunde, maar hij vond die ‘60 van Cor Dik en in 1984 van Joseph Cals. studie destijds maar ‘een domme vakopleiding’. Polak stopte in 1985 op 60-jarige leeftijd met Hij zakte nooit, maar deed veel andere dingen zijn baan bij TNO en is sindsdien vrijwel dage- en wijdde zich aan zijn passie: tekenen en schil- lijks aanwezig op zijn fraaie atelier, gelegen op deren. Zijn eerste schilderlessen kreeg hij reeds de vijfde en bovenste etage van een grachten- op zijn dertiende jaar van de bekende schilder pand. Hij is lid geworden van de schildersver- Martijn Monnickendam. eniging Pulchri Studio en van de Nederlandse De medische praktijk lokte hem niet en hij Vereniging van Tekenaars (30 leden). Hij heeft besloot onderzoeker te worden en artsen, die de laatste tien jaar ongeveer tien solo-exposi- dat wilden die waren er toen bijna niet. Na zijn ties gehad en verder af en toe deelgenomen aan afstuderen in 1957 moest hij alsnog in militaire groepsexposities van de verenigingen waarvan

Werk van Rob Polak K td T

juni 2013 N 19 hij lid is. In 2003 verscheen het boek Rob Po- geboren in Den Haag als zoon van een officier. lak. Tekeningen en schilderijen bij Stichting Hij volgde het gymnasium aanvankelijk in die Uitgeverij Noord-Holland. plaats, maar na de overplaatsing van zijn vader Over een antwoord op mijn vraag, waarom naar Harderwijk, maakte hij die opleiding af in hij altijd lid is gebleven van de VtdK, moest hij Amersfoort. Hij deed negen jaar over het gym- even nadenken. Hij vond het een vanzelfspre- nasium. Hij hield van het leger en begon in Bre- kendheid als je zo kritisch bent als hij is. Het is da aan de Koninklijke Militaire Academie, KMA. ‘een juist principe’ dat mensen niet bedrogen Die studie beviel hem echter niet en hij zon op mogen worden en hij beoordeelde de bewerin- een ander manier om carrière in het leger te gen van genezers op dezelfde manier waarop kunnen maken. Er bestond in die jaren een stu- hij in zijn wetenschappelijke leven naar zaken diekostenregeling, waarbij het leger een groot keek. Ook het volstrekt seculiere joodse milieu deel van de studie betaalde, waarna je na het waarin hij opgroeide maakte van hem ‘een on- afstuderen verplicht een aantal jaren als offi- gelovige Thomas’. De geneeskunde was hem cier deel ging uitmaken van de krijgsmacht. De geleidelijk wel degelijk meer gaan interesseren drie studierichtingen waarvoor dat gold waren en nog twintig jaar na zijn pensionering was hij geneeskunde, tandheelkunde en farmacie. Hei- geabonneerd op tijdschriften als The Lancet. mel: ‘Ik kan niet tegen bloed, ik ben onhandig, Hij is nog altijd KNMG-lid: ‘Ik wil niet de indruk dus het werd farmacie!’. Aldus studeerde hij van wekken, dat het mij niet interesseerde!’. Polak 1962 tot 1971 farmacie te Utrecht, een zeer ge- heeft twee kinderen, zijn dochter (1958) werd degen studie met veel chemie en plantkunde. GZ-psycholoog en zijn zoon (1960) een suc- Hoe was Heimel er toe gekomen al zo vroeg in cesvol jurist. Beide kinderen zijn getrouwd met zijn studie lid te worden van de VtdK? Heimel: hoogleraren, respectievelijk in de neurologie en ‘In 1964 was ik assessor in de Congrescommis- in het internationaal belastingrecht. Zoon Rob sie van de ANPSV, Algemene Pharmaceutische Polak jr. is ook president-commissaris van de Studenten Vereniging. Deze commissie was dat Atheneum Boekhandel. jaar samengesteld uit Utrechtse farmaciestuden- Na het nemen van de foto’s nam ik afscheid ten. Het Congres vond in mei plaats in het toen- van de fysiek wat minder sterke (‘mijn ogen malige Hotel Dennendal te Nunspeet. Op de een gaan achteruit en dat is voor een “kunst-artist” of andere manier hadden was onze Commissie wel erg lastig’), maar geestelijk nog volledig in contact gekomen met uw Vereniging, in de adequate Polak, die mij een paar uur later thuis persoon van dokter A.P.N. de Groot die Henri alweer opbelde. Hij wilde mij zijn verontschul- Knap had aangezocht voor het houden van een digingen aanbieden. Ik begreep aanvankelijk lezing. De heer Knap verscheen echter niet na niet waar dit heen zou kunnen gaan, maar wat wachten, en wachten…. en om het aanwezige bleek: ‘Ik heb helemaal niets gezegd over mijn publiek dat onrustig werd bezig te houden heeft waardering voor het Tijdschrift. Ik lees het dokter De Groot zelf maar het woord genomen graag, het ziet er mooi uit en dat had ik moeten en wat verteld. Henri Knap is totaal niet komen zeggen’. Hoe ik hem ook trachtte te troosten, opdagen.’ Ik herinner mij uit de annalen van hij bleef hameren op deze voor hem’ onbegrij- de Vereniging inderdaad dat toenmalig VtdK- pelijke omissie’. Hopelijk heb ik hem duidelijk voorzitter De Groot van Henri Knap, eminent kunnen maken, dat zoiets de beste kan overko- redacteur van Het Parool, de toezegging had men en dat al mijn vragen vooral naar zijn car- gekregen om vaker tegen de kwakzalverij te rière en biografie waren uitgegaan. Ik vertrouw gaan schrijven. ‘De Groot sprak prima en vroeg erop, dat me dat gelukt is. zijn gehoor om mogelijk het lidmaatschap zijn Vereniging aan te vragen. Daar heb ik positief Jan Frits van Runnard op gereageerd.(…) Toevalligerwijze stuitte ik Heimel, voormalig bij opruimingswerkzaamheden dezer dagen legerkorps-apotheker op mijn eerste boekje waarin ik betalingen via mijn postrekening bijhield. En warempel, mijn Heimel (de toevoeging ‘van Runnard’ dateert zesde genoteerde betaling betrof de betaling van de jaren zestig en is zijn moeders achter- aan uw Vereniging, ad f 2,50, anno 1964. ’Hei- naam die dreigde uit te sterven) werd in 1940 mel trouwde in 1967 met een medisch studente K td T

20 N juni 2013 commercieel gedreven’. Een prettiger ervaring had hij met de directeur van VSM uit die tijd, Jan Fontijn: ‘Dat was een aardige man, die je als collega aansprak’. Wat de kwakzalverij betreft herinnert Heimel zich nog de Voorhoeve – apotheek uit zijn jeugd in Den Haag, die later opging in VSM (Voorhoe- ve Schwabe Merk): ‘Het was een hele donkere winkel’. Als apotheker kreeg hij incidenteel te Bijdrage aan VtdK in kasboek maken met kwakzalvers: er zat ene Lamers, geen arts, in de buurt die zelf zijn dure drank- uit Groningen, die haar studie om die reden in jes verkocht en er was enige tijd een ‘zweverige Utrecht afmaakte. Zij was een groot deel van huisarts’ in Harderwijk, die wel homeopathica haar carrière werkzaam in het Rutgershuis te voorschreef. Ook van een nationaal beroemde Utrecht en kon met ondergetekende nog enkele lokale kwakzalver was hij natuurlijk wel op de anekdotes uitwisselen over de hoogleraren gy- hoogte. Deze Ermelose natuurgenezer Ad Lo- naecologie, die zij daar meemaakte, Plate en dewijkx is een heel oude bekende van de Ver- Haspels. Niet zo geschikt om hier af te drukken, eniging en staat in de top twintig van de groot- bovendien over de doden niet dan goeds. Het ste kwakzalvers van de twintigste eeuw op de stel kreeg alleen toestemming van de wederzijd- negende plaats. Heimel: ‘Hij woonde of woont se ouders om te trouwen als er geen kinderen misschien nog wel in een nauwelijks vanaf de zouden komen en dat lukte. De oudste werd zo weg zichtbaar huis en was altijd makelaar, tot ongeveer verwekt toen zij in 1970 afstudeerde hij van de ene op de andere dag als natuurgene- en in datzelfde jaar behaalde Heimel ook zijn zer aan de slag ging’. Heimel had genoten van apothekersbul. Hij trad toen in militaire dienst het boekje waarin de top twintig was geportret- als legerkorps-apotheker, een functie die hij teerd en vond vooral de titel Genezen is het van 1971 tot 1978 vervulde. Toen dreigde over- woord niet ijzersterk. plaatsing naar Den Haag, maar hij wilde graag in Ermelo blijven wonen. Hij associeerde met Proefschrift van Van een officier-apotheker in Harderwijk, alwaar Runnard Heimel hij twintig jaar werkzaam bleef. Er heerste daar veel spanningen en de verhouding met zijn col- lega was ondermaats, hetgeen bijdroeg tot zijn keuze om in 1998 met de praktijk te stoppen. Hoe ging hij om met mensen, die homeopathica kwamen halen in zijn apotheek? Hij zei hen eer- lijk, dat hij het beslist niet adviseerde, hij zelf Bij het afscheid na de bijzonder hartelijke zou nooit en te nimmer zoiets gebruiken en de ontvangst krijg ik nog een exemplaar van het fabrikant is de enige die er beter van wordt! Hij proefschrift waarop hun zoon, inmiddels gy- ging wel op excursie naar de fabriek van dr. Vo- naecoloog te Eindhoven, in 2005 promoveerde. gel in Elburg, maar dat vond hij vreselijk: ‘je zat Het betrof een verloskundig onderwerp HELLP tussen de huisvrouwen en alles was bijzonder syndrome and corticosteroids, met een artis- tieke illustratie op de kaft, getekend door H.H. van Runnard Heimel-Puister: de moeder van de jonge doctor.

Jan Brandenburg, de filosoof

Op mijn schriftelijk verzoek hem als mastodont een interview te mogen komen afnemen volgt P. J. van Runnard Heimel een ambivalent antwoord. Hij houdt niet van K td T

juni 2013 N 21 interviews, want die zijn ‘meestal onbetrouw- seerd en beklaagt mij wegens mijn atheïsme. Ik baar’, maar ik ben vanzelfsprekend welkom had altijd begrepen dat hij agnost was, maar hij om hem in zijn monumentale boerderij nabij is ‘tevens christen’. Van protestantse huize, maar de Duitse grens in Twente te komen bezoeken. wegens onvrede over de plaatselijke predikant Ik mag ook blijven slapen en mijn echtgenote en zijn ouderlingen overgestapt naar de rooms- meebrengen. Hij moet wel een voorbehoud ma- katholieke kerk en eigenlijk is hij vooral groot ken in verband met gezondheidsproblemen, die aanhanger van Duitse denkers en theologen als hem het leven enigszins zuur maken. Met de Sölle en Bonhoeffer. Onze neiging om direct te correspondentie voorafgaand aan het interview gaan theologiseren moet worden onderdrukt, werd ik al direct voorzien van knipsels uit lo- want eerst wil ik graag wat biografische gege- kale krant (‘Open dag bij homeopaat in Olden- vens. Hij werd als zoon van een veearts gebo- zaal’, ‘Therapeuten uit Losser presenteren zich ren op 1 januari 1921 in Diever, Drenthe. Na het in de muziekschool’ en dergelijke) en Medisch gymnasium studeerde hij geneeskunde in Gro- Contact (de uitspraak over Sickesz en over ningen en was lid van Vindicat. Na het afstude- de paranormaal therapeut die geen btw hoeft ren in 1948 volgden twee jaar militaire dienst, te betalen), voorzien van bijtend commentaar. waarin hij als keuringsarts werkzaam was. In Ook de ‘streberige Els Borst-Eilers’ moet het 1950 vestigde hij zich als huisarts te Overdinkel. steeds ontgelden, omdat zij de wet BIG heeft Twee van zijn zoons werden ook huisarts. ingevoerd. De datum waarop ik hem bezoek, Ook nu, ruim 25 jaar na zijn vertrek uit de 26 april, blijkt voor hem een ‘heilige datum’ praktijk, volgt hij de ontwikkelingen in de ge- om meerdere redenen. Zijn kleinzoon Jan, die neeskunde nog op de voet en leest bijvoorbeeld vorig jaar de huisartsenpraktijk in Overdinkel Medisch Contact nog elke week. Tot zijn stok- overnam waar hij van 1950 tot 1987 werkzaam paarden behoren zijn afkeer van de wet BIG (‘Dat was geweest, alvorens hem aan een van zijn art- is toch een belediging voor alle artsen geweest?’) sen-zoons over te dragen, werd op die dag 30 en de minister die hem invoerde: Els Borst. Toen jaar. Maar er is meer: zijn ouders trouwden op ik haar verdedigde met de mededeling dat zij die 26 april 1918 en op 26 april 1949 trouwden de wet – naar zij later ooit toegaf - ook niet goed schoonouders van Jan. Ook in het voorgeslacht vond, maar hem bij haar aantreden aantrof in vielen meerdere geboortedata of bruiloften op een zo vergevorderde staat van (ruim 20 jaar ) 26 april. Er moest dus wel zegen op die datum voorbereiding, dat zij hem niet meer kon tegen- rusten en aldus meldde ik mij op die dag bij col- gehouden. Brandenburg is niet overtuigd: ‘Het lega Brandenburg, die – na het overlijden van is toch slap van haar geweest. Wat als Renckens zijn echtgenote drie jaar geleden – alleen woont zo zou redeneren? Waar bleven we dan?’. Van de in een prachtige boerderij in De Lutte. waarde van evidence based medicine en pro- tocollen is hij niet overtuigd. ‘Wij deden licha- melijk onderzoek en je moest het verder met je J. Brandenburg eigen lab doen, maar daarmee kwam je toch erg ver! En je kende je pappenheimers, natuurlijk’. Van de KNMG was hij nooit lid, onder andere omdat hij bij intercollegiale spanningen zeer on- heus door het afdelingsbestuur werd bejegend.

37 jaar huisarts

Brandenburg, die een wat vermoeide indruk maakt maar nog scherp is en een geheugen als een dijk heeft, ontvangt mij hartelijk in zijn met boeken volgestouwde woning. Alle kamers van het huis hebben wanden met uitpuilende boe- kenkasten. Hij was en is zeer breed geïnteres- K td T

22 N juni 2013 Tijdens zijn loopbaan als huisarts stoorde hij zich zeer aan de naburige huisarts Durk Meijer, die zich profileerde als natuurgeneeskundige en homeopaat. Het waren zo’n twintig jaar geleden de meldingen van Brandenburg over deze kwak- zalver, die ertoe leidden dat er in ons blad over hem geschreven werd en dat toen ook aan het licht kwam dat deze Meijer nota bene VtdK-lid was. Hij werd uiteraard onmiddellijk geroyeerd. Maar die tijden zijn voorbij en Brandenburg leeft al jaren te midden van zijn vele duizenden boeken. Bij inspectie blijkt deze bibliotheek zeer veelzijdig: veel filosofie, theologie, joden- Echtpaar Klein dom, politicologie, jarenlange ingebonden jaar- gangen van Economisch Statistische Berichten waarnemen. Hij is, ondanks zijn stijgende leef- ESB (‘Economie is eigenlijk mijn voornaamste tijd altijd goed voor een vraag of publiek com- interessegebied!’), maar ook literatuur, zowel mentaar. Zijn vrouw is ook VtdK-lid en over dit klassiek als hedendaags. ‘Ik geef graag boeken onderwerp zal het echtpaar het zelden oneens weg. Wil je er een hebben?’ Zo verlaat ik ten- zijn. Klein mag graag spreken en voerde het slotte mijn spraakzame gastheer met een fraai woord tijdens het feest ter gelegenheid van het boek over Russische schilderkunst, hetgeen niet 125-jarig bestaan van de VtdK. Hij sprak toen misstond in dit huis waar een fraai portret van – geïmproviseerd – zó lang dat de aanwezigen Lenin de overloop siert. Op mijn slotvraag wan- hem met applaus tot zwijgen moesten brengen. neer hij nu eigenlijk lid van de VtdK is geworden Christiaan Klein (1926) groeide op in beton- volgt een verrassend antwoord. ‘Ik zou het niet dorp (Watergraafsmeer) en was zoon van een precies meer weten, maar ik denk ruim 15 jaar belastingambtenaar, die – afkomstig uit een geleden. Ik heb je toen geschreven en had eer- eenvoudig milieu – door zelfstudie carrière had der niet van de VtdK gehoord’. Deze onthulling, gemaakt. Zijn vader was ook een goed spreker, waardoor hij het begrip ‘mastodont’ enigszins was actief in de SDAP en kende Troelstra per- ontkrachtte, was in onze correspondentie waar- soonlijk. In Betondorp woonden ambtenaren, in toch duidelijk sprake was van lidmaatschap- politiepersoneel en onderwijzers: ‘Het was geen pen van meer dan vijftig jaar, nooit ter sprake arbeiderswijk’. Hij ontmoette in zijn jeugd ook gekomen. Had de man, die niet van interviews Gerard van het Reve en diens vader had wel con- houdt, dat feit soms tijdelijk verzwegen om niet tact met vader Klein. Christiaan zat met Gerard uit de boot te vallen? Ik heb het hem niet meer op de buurtvereniging TWM, maar hij mocht gevraagd, maar mocht over die lidmaatschaps- hem niet: ‘Altijd een grote mond!’. Klein stu- jaren best een beetje jokken, dat vond hij geen deerde geneeskunde te Amsterdam vanaf 1945 enkel bezwaar. Ik reken, geachte lezer, op dit en ging in 1951 als een der eersten co-schappen punt dus op uw discretie en uw clementie. En lopen in Rotterdam, waar een Klinische School zijn statuur rechtvaardigt de kwalificatie ‘mas- voor Hoger Onderwijs was opgericht, voorlo- todont’ overigens ruimschoots. per van de medische faculteit van de Erasmus universiteit. Hij was net afgestudeerd toen zich Christiaan Klein, in Zeeland de watersnoodramp voordeed en hij arts-violist ging mee met de reddingsteams die erheen wer- den uitgezonden. Voor militaire dienst werd hij Klein, woonachtig in het mooie Aalten, ook al- afgekeurd omdat hij in de oorlog tbc had gehad. weer nabij de Duitse grens maar nu in de Achter- Hij trouwde met een vijf jaar jongere arts-as- hoek, ken ik al heel lang als VtdK-lid dat mij re- sistent psychiatrie, die eigenlijk liever huisarts gelmatig opbelde met meldingen en suggesties. had willen worden, maar dat was destijds voor Hij is trouw bezoeker van de jaarvergaderingen een ongehuwde vrouw onmogelijk. ‘Je moest en ook op de Skepsis-congressen kan je hem, een achterwacht hebben’. Ze vertrokken naar altijd vergezeld van zijn charmante echtgenote, Het Bildt in Friesland, waar een reusachtige K td T

juni 2013 N 23 apotheekhoudende huisartsenpraktijk van 4500 van de seksuele potentie bij mannen: ‘Dat vuurt patiënten op hen wachtte. De praktijk stond al- mij aan’ en ‘De bron der jeugd voor Mannen’. leen op zijn naam, maar zijn vrouw ging ook Een fraai pamflet Wacht u voor den kwakzal- meewerken. Hij heeft daar erg hard gewerkt, ver uit 1909 van de hand van VtdK-coryfee E.J. ‘waarschijnlijk te hard’. Naast zijn reguliere Abrahams is ook voor mij. Destijds uitgegeven werk richtte hij een muziekschool op – hij speel- door het Groene en Witte Kruis. Naast enkele de toen reeds vol enthousiasme viool en maakte boekjes waarin de resultaten van analyse van af en toe deel uit van het Frysk Orkest – werd kwakzalversmiddelen door het Rijks-Instituut voorzitter van de plaatselijke Culturele Raad en voor Pharmaco-Therapeutisch Onderzoek uit gaf EHBO-cursussen voor het Groene Kruis. Hij de jaren dertig, ontvang ik tenslotte het Wit- hield het vol van 1953 tot 1976 toen hij een boek van de ooit beruchte kankerkwakzalver dr. soort van burn out doormaakte, hoewel dat toen J. Samuels, tweede op de top twintig lijst van de nog niet zo heette. Hij verzette de bakens, deed VtdK. Ruim 170 pagina’s met bevlogen wartaal zijn praktijk van de hand en vertrok naar Aal- over kanker, dat gevolg zou zijn van disfunctie ten, waar hij als verzekeringsarts aan de slag van de hypofyse en te genezen is door bestra- ging, werkend voor GAK, GMD en dergelijke. lende endocrinotherapie volgens Samuels. Zeer Hij vond in die rustiger baan steeds meer tijd populair was in Friesland ook de paranormale voor zijn grote liefde de muziek en daarnaast genezer Jelle Veeman, nummer twintig van de had hij tijd te lezen in zijn favoriete auteurs, van top twintig, die naar Klein mij vertelde ‘meer- wie hij Tucholsky, De Maupassant en Karel van dere keren vast gezeten had’. het Reve nadrukkelijk wil noemen. Hij speelde regelmatig in meerdere orkesten en orkestjes en was daarbij af en toe ook concertmeester. Witboek van Samuels Zijn visitekaartje verwijst naar de sonate in C klein van Bach.

Klein werd VtdK-lid in Friesland, waarbij het het extra aardig vond dat de oprichters, de ge- broeders Bruinsma, Friezen waren. KNMG-lid Harmonieus visitekaartje was en is hij niet en wel om principiële redenen. Zo vond hij deze organisatie veel te conservatief als het ging om de acceptatie van anticoncep- tie, abortus en euthanasie. Ook aan het slappe Levensgolven KNMG-standpunt met betrekking tot de kwak- zalverij ergerde Klein zich zeer. Hij was een der Hij had ter voorbereiding van het interview weer eerste artsen, die de pil ging voorschrijven en eens in zijn oude spullen gekeken en daarbij di- uit heel Friesland kwamen vrouwen naar dokter verse kleinodiën aangetroffen. Het stapeltje ligt Klein om hun Lyndiol op te halen. al voor mij klaar. Pronkstuk is het in eigen be- Ik sluit hier af in het besef dat dit verhaal ge- heer uitgegeven boek Levensgolven van drs. J. makkelijk tien keer zo lang zou kunnen worden, Postma. Deze Postma was een van de bekendste als wij ook zijn avonturen in de oorlog, zijn baan- arts-kwakzalvers in Friesland toen Klein daar tje als matroos onder gage op een emigranten- praktiseerde. Klein: ‘Bij Postma ging je als pa- boot naar Canada, zijn vliegangst en zijn liefde tiënt “in de zak”. Daarbinnen werd het dan erg voor Rusland nog zouden behandelen. Daartoe warm en Postma zette dan een machine aan, die ontbreekt helaas de ruimte en ik sluit af met wat geluid produceerde. ‘Het ging erg stinken, de mededeling dat van zijn drie kinderen er een hygiënisch ging het er bepaald niet toe en goed- ook arts is geworden, psychiater om precies te koop was hij ook niet’. Ik krijg ook enkele kwak- zijn. De anderen zijn respectievelijk ingenieur zalverspamfletten met reclame voor de ‘electro- en lerares. Gewillig poseert het echtpaar ten- vigueur’ een Brussels apparaat ter vergroting slotte voor de fotograaf. l K td T

24 N juni 2013 Die felbegeerde doctorstitel

C.N.M. Renckens

In de rubriek ‘Lopende zaken’ (pagina 32) vindt de lezer de laatste informatie over de zaak-Molina, waarin door mij tegen een zich ‘doctor’ noemende Mexicaanse chiropractor aangifte was gedaan (zie ook NTtdK 1, 2013: 11-13).

ienhuys en schrijver dezes maak- Groningen, nam vader Leenmans vervolgens de ten de zitting bij en toen wij aan kennistheorie van de Duitse filosoof H. Rickert de portier van het kantongerecht op de korrel. Uiteindelijk leidden zijn inspan- te Assen kenbaar maakten de zit- ningen, twintig jaar na het begin van zijn eerste ting te willen bijwonen, vroeg aanzet, tot de het proefschrift De logica der ge- Ndeze routineus: ‘Bent u slachtoffer?’ Om de man schiedenis-wetenschap van H. Rickert welke hij verdere tijd en uitleg te besparen beantwoord- op zaterdag 21 juni 1924 verdedigde. den wij deze vraag met ja. Nienhuys merkte ver- Vasalis schreef over de verdediging van dat volgens snedig op dat dat antwoord volkomen proefschrift in 1993 (!) het volgende hilarische correct was, want in feite waren immers alle verslag, dat qua geestigheid bijna kan wedijve- gepromoveerden slachtoffer van de titelfraude ren met de beschrijving van het hoogleraren- van Molina. Zo’n titel krijgt men immers niet ca- cortège in Karel van het Reves boek Twee mi- deau en het schrijven van een proefschrift ver- nuten stilte uit 1959. Het verslag luidt als volgt eist ijver, intelligentie en doorzettingsvermogen. (Ankie was de zus van Vasalis): Ahum. Ook de tijdsinvestering is aanzienlijk. ‘Rickert – een ongekende, verachtelijke en Een sterk voorbeeld van dat laatste valt te lezen schandelijke ploert, een aartsvijand, die door in de biografie van Vasalis, die Maaike Meijer vader verpletterd & vertrappeld zou worden, ja in 2011 publiceerde (zie ook pagina 9-10). De al bijna werd, was Rickert. In de vakanties was vader van Vasalis, Hal Leenmans geheten, was hij daar het vurigst mee bezig, dan zat hij op vaak driftig en humeurig. Een verklaring werd zijn studeerkamer en schreef met kleine felle volgens de biograaf gezocht in het feit dat Leen- kopspijkertjes in een schrift en toverde hem mans, die leraar geschiedenis was te Den Haag, dood. Het duurde jaren, toen werd hij gedrukt al zijn vrije tijd stopte in het schrijven van een – Doodgedrukt, en vader en moeder reisden dissertatie. Toen die na vele jaren eindelijk ge- naar het Noorden, waar een grijze, bijna blinde reed was bleek er kort tevoren iemand op pre- wijsgeer woonde aan wie vader zijn kruistocht cies hetzelfde onderwerp te zijn gepromoveerd tegen R. te danken had. De rouwplechtigheid en ging het feest niet door. Op instigatie van zijn vond plaats in grote zaal en nadat er door zwart- promotor, de bekende psycholoog Heymans uit geklede mannen nog gevraagd werd en vader K td T

juni 2013 N 25 zijn sik vooruitgestoken, verpletterend had eigenlijk krankzinnig grappig’ (pagina 66 van geantwoord had aan de vrienden die de schoft de biografie). nog scheen te hebben, kreeg hij te horen dat Vader Leenmans bleef ook na zijn promotie zijn daad was goedgekeurd en met cum laude studeren, maar zou nooit meer iets publiceren. gezegend. Jammer was het alleen dat moeder Toch staat de inspanning die deze doctor lever- een luide schreeuw had gegeven, toen het cum de om zijn titel te verwerven mijlen, nee lichtja- laude klonk, want toen werd er gelachen. Zo on- ren af van het gemak waarmee chiropractoren geveer was het verslag dat moeder mij en Ankie na drie à vier jaar studie een flodderige scriptie bracht. Later hoorden wij dat die R. allang dood afscheiden, die zij vervolgens willen laten door- wàs, maar nu was er misschien een grote pin gaan voor een proefschrift. Gelukkig heeft de door zijn hart gestoken, zoals bij Dracula toen rechter in Assen met dat waanidee korte metten hij in het graf lag, zodat hij nooit meer op kon gemaakt, hoewel het hoger beroep altijd weer staan. Dat vader zich na deze daad voortaan afgewacht moet worden. l Doctor mocht noemen vonden mijn zusje en ik

Kort tele bezoekers waren, kreeg ik vaak een gevoel Bert Keizer van déja vu bij het aanhoren van de vragen. De toonhoogte en het ontzag voor de spreker wa- p woensdag 24 april sprak op uitnodi- ren helemaal vergelijkbaar met die tijdens een ging van de remonstrantse gemeente lezing van wijlen de gevierde homeopaat Rama Ote Hoorn de bekende arts-filosoof Bert Polderman, die zo’n twintig jaar geleden Hoorn Keizer over de vraag waar de ziel is gebleven. bezocht. De zaal was toen volledig gevuld met Verpleeghuisarts en publicist Keizer koos in het middelbare, zelf breiende dames, allen vervuld debat met neurosofen als Swaab en Lamme een van ontzag voor de grote autoriteit. Nadat Keizer andere positie en verdedigde het bestaan van na de koffiepauze eerst meldde dat een schroom- de vrije wil. Zijn boek daarover, Waar blijft de vallige vrouw uit het gehoor haar verwondering ziel?, werd ook een bestseller. Het Foreesten- had uitgesproken over het feit dat het woord huis, waar de remonstranten bijeen plegen te god niet was gevallen, moest Keizer toegeven komen, puilde deze keer uit vanwege de mas- dat hij alles ‘goed rekende’, maar met dat be- sale belangstelling. Er moesten stoelen worden grip niet uit de voeten te kon. Toen een andere bijgezet. De entree was gratis, maar men werd vragensteller opmerkte dat Keizer de begrippen verzocht bij het verlaten van de dienst, pardon geest, ziel en bewustzijn door elkaar gebruikte, bijeenkomst, een bedrag in het mandje te de- kreeg deze volmondig gelijk. Reddingspogingen poneren. Ik ontsla mijzelf van de plicht Keizers vanuit de zaal om de ziel toch nog als reëel te lezing voor u samen te vatten, maar zijn visie kunnen blijven beschouwen werden achtereen- spreekt mij meer aan dan die van Swaab en volgens gedaan met een beroep op bijna-dood Lamme had ik nog niet gelezen. Dat was vol- ervaringen (Keizer: ‘Je moet tegen zo iemand gens Keizer toch wel de moeite waard. Hoewel zeggen: “Ha, ha U heeft gedroomd!”’), op de Keizer nadrukkelijk had uiteengezet, dat wij bij aanwijzingen voor het bestaan van reïncarnatie de oplossing van het stof-geest probleem nog (gelooft Keizer echt niet in) om zelfs te eindigen geen snars verder waren gekomen dan de oude met de (gods-)ervaringen vanuit het derde oog. filosofen en dat de neurowetenschap dat vraag- Toen vroeg Keizer nog net niet om ingrijpen van stuk evenmin heeft kunnen oplossen, werd hij de predikant die de discussie leidde, maar veel door een groot deel van de zaal als deskundi- scheelde dat niet. Hij wist niet wat het derde oog ge beschouwd en werd er op allerlei manieren eigenlijk was. Hij ‘kende het niet’. Teleurstelling getracht toch een ziel te construeren waar een en onbegrip vielen daarna op het gezicht van de remonstrant mee uit de voeten kan. Terwijl vol- vragenstelster te lezen, maar zij kon toch niet gens insiders de helft van de aanwezigen tot de met een nadere explicatie komen. Daarna moch- gemeente behoorde en de andere helft inciden- ten wij allen gesticht weer huiswaarts. CR l K td T

26 N juni 2013 GezondNU, profiel van een blad vol met ‘kwakzalverij light’

C.N.M. Renckens

Ik ben al jaren op het blad geabonneerd, voornamelijk om op de hoogte te blijven van de marketingmethoden waarmee argeloze lezers stormrijp worden gemaakt voor het gebruik van alternatieve geneeswijzen. Lezing ervan bezorgde mij de afgelopen tijd steeds meer een gevoel van afkeer dat alleen nog maar toenam toen het blad zijn 50-ja- rig jubileum kracht bijzette met de gratis meezending van CatherineNU, een glossy rond de persoon van Catherine Keyl. Keyl is sinds twee jaar medewerkster van het blad en onderhoudt nog altijd banden met Omroep Max, waaraan ze jaren verbonden was. Ook in die achterban vermoeden aanbieders van kwakzalverij waarschijnlijk niet ten on- rechte een lezerspubliek dat in hun sector geïnteresseerd is. Fysiek verdraag ik inmiddels de maandelijkse lezing van het blad niet meer en ik heb mijn abonnement opgezegd.

p de inhoud van het blad kom ik la- ons door hoofdredacteur Stan van Eck meege- ter terug, maar ik geef u eerst nog deeld, geeft het Achmeablad niet uit, maar re- eens de woorden van de jury van gelt slechts de reclameacquisitie. Biohorma was de Meester Kackadorisprijs 2008 weliswaar oprichter en enig aandeelhouder van over de uitgever van dit blad: het blad, dat eerst (sinds 1963) onder de naam O‘Dat het grootste gezondheidsblad van ons Gezondheidsnieuws verscheen, maar droeg land met zijn oplage van 92.000, ik spreek over dit in 1995 over aan een driemanschap, thans GezondNU, een goed verborgen alternatieve bestaand uit de huidige hoofdredacteur, de vo- agenda voert, was aanleiding de uitgever van rige hoofdredacteur Oppedijk en een commer- dat blad Mix Media BV te Harderwijk te nomi- cieel man Dimitri Bouter. (…) Dat er nog altijd neren. Tussen berichten waarop weinig is af te banden bestaan tussen Biohorma (lees ‘dokter’ dingen staan voortdurend stukken waarin de Vogel) en GezondNU, kunnen wij slechts ver- homeopathie, kruidenmiddelen en orthomo- moeden en gezien de inhoud van het blad ligt leculaire preparaten worden aangeprezen. De dat ook voor de hand, maar formeel bestaan die oppervlakkige lezer(es) ziet geen verschil. De banden niet meer. Voor het in de wacht slepen jury wil twee onjuistheden rechtzetten in de van de hoofdprijs is het mixen van regulier en onderbouwing van de nominatie, zoals eerder alternatief hier toch te soft en relatief onschul- verschenen in het NTtdK. Daarin stond ten on- dig.’ rechte vermeld dat de uitgever ook Achmea Inmiddels droeg de toenmalige hoofdredac- Health uitgaf en dat de uitgeverij voor 100% teur Stan van Eck, die wij – bij zijn ontdekking bezit was van Biohorma. Mix Media, zo werd in de ledenlijst – in 2008 moesten royeren als K td T

juni 2013 N 27 VtdK-lid, die taak over aan zijn opvolgster Jose Leeuwenkamp. Van Eck trad toe tot de directie van Mix Media en het bedrijf verplaatste zijn ze- tel naar Almere.

Oplage en marketing

Later in dit artikel een gedetailleerd overzicht Van Eck, ooit VtdK-lid van het lezersprofiel, maar nu al de constate- ring dat er, ondanks de juichende verhalen op (vrouwen, 40+) een merk meer lading te geven. de website van GezondNU en van Mixmedia een Het tijdschrift in mini-formaat scoort hoog bij sterke daling van het aantal lezers lijkt te heb- de lezers en relaties.’ ben plaatsgevonden, van 92.000 in 2008 naar Ook met Omroep MAX wordt flink aangepapt: 64.400 nu. Flankerende initiatieven, die het tij ‘Omroep Max stemt af op Context Content’, al- moeten keren, zijn onder andere cursussen in dus meldde op 15 april de website van Mix Me- natuur en gezondheid, een webshop waar al- dia (let op de geestige woordspeling!). Omroep lerlei gezondheidsproducten en reisjes worden MAX, al weer volgens de website, is de jongste aangeboden en de regelmatige meezending met en snelst groeiende omroep van Nederland. Be- GezondNU van allerlei brochures en reclame- gin maart werd MAX Magazine gelanceerd, een materiaal. Zo troffen wij daar enkele maanden combinatie van een tijdschrift en tv-gids. In een geleden de oproep aan om mee stemmen op een week tijd konden er maar liefst 11.000 abon- handtekeningenactie tegen het verbod op het op- nees bijgeschreven worden. Eén van de pijlers geven van indicaties op homeopathica. In 2012 van MAX Magazine is gezondheid. Hiervoor is startte men een nieuwe traditie: de Nacht van de MAX een samenwerking aangegaan met Con- Gezondheid, maar medio april werd bekend dat text Content. (…) Wekelijks worden de lezers deze Nacht in 2014 geen doorgang zal vinden van MAX Magazine verrast met praktische tips ‘om organisatorische redenen’. Het evenement en adviezen, het laatste nieuws en boeiende stond gepland op 31 mei 2013 in CORPUS ‘reis columns over gezondheid, voeding en psyche. door de mens’ in Oegstgeest. ‘Houd deze web- Content Context is de dynamische content-af- site in de gaten voor de laatste ontwikkelingen. deling van MixCom Media Group, met een snel Ik hoop je volgend jaar alsnog te ontmoeten tij- groeiende database met gezondheidsinformatie dens de gezondste Nacht van het jaar!’, aldus en specialisten voor uitgekiende maatwerkop- Leeuwenkamp. lossingen. Over de gesponsorde bijlagen bij GezondNU GezondNU had ook een stand op de Natio- valt er op de website van Mixmedia het volgende nale Gezondheidsbeurs in Utrecht en lanceerde te lezen: ‘Samen met diverse relaties ontwikkelt daar zijn Facebook-pagina. De nieuwsbrief per de redactie van GezondNU jaarlijks meerdere e-mail verschijnt met grote regelmaat en bevat gesponsorde bijlagen waarbij het geven van vaak aantrekkelijke aanbiedingen. Hierbij mag voorlichting voorop staat. Een special is een niet onvermeld blijven dat abonnees op het blad ideale formule om bij de lezers van GezondNU korting krijgen bij zorgverzekeraar FBTO.

De makers

Over zichzelf zeggen zij het volgende: ‘Mix Me- dia is een crossmediale uitgever van sterke mer- ken als GezondNU en Happy Weight. Mix Me- dia ontwikkelt communicatieconcepten gericht op consumenten en adverteerders in print (ma- gazines, boeken), op internet of mobiel.’(…) ‘De MixCom Media Group is een groep van creatieve specialisten die garant staan voor uit- Actie GezondNU gekiende communicatieoplossingen en wordt K td T

28 N juni 2013 gevormd door Exploi design & realisatie, EXED onthulden zij de metershoge cover. Vervolgens internet, Mix Media uitgevers, ExtendD Digital werd er met champagne geproost met Willem innovation en Context Content.‘ Vrij vertaald: de Kok (uitgever) op het nieuwe magazine. De als u ons betaalt, dan maken wij een blad voor u pers was massaal op de lancering afgekomen en en wij slagen er dan ook nog in de lezers te la- was in groten getale aanwezig. Catherine: “Wow, ten betalen voor hun abonnement! Zo iets drukt ik ben onder de indruk van het enthousiasme natuurlijk de kosten voor de opdrachtgever aan- waarmee het blad ontvangen werd!”. De dag na zienlijk. Over wie de opdrachtgevers zijn doet de lancering was Catherine te gast bij Studio men niet geheimzinnig: ‘Mix Media zet haar Max Live om over haar nieuwe blad te vertel- kennis en kunde niet alleen in voor eigen uit- len.’ Aldaar vertelde zij dat er meer edities van gaven maar ook voor derden. Mix Media werkt CatherineNU zullen volgen als er van dit num- onder meer voor Plantina, Abbott, Biohorma, mer genoeg verkocht zouden worden. GSK, TIMM Health Care, Icare, TS Products en De vaste columnisten van GezondNU schrij- Achmea. Van advertentieacquisitie tot het ont- ven wekelijks een bijdrage op de website van wikkelen en uitvoeren van complete commu- het blad, terwijl in de maandelijkse papieren nicatieconcepten (www.mixmedia.nl). Behalve versie de beste columns verschijnen. Zij leve- Abbott, GSK, Icare en Achmea zijn genoemde ren ‘een frisse kijk op gezondheid, bijzondere bedrijven alle actief op het gebied van homeo- inzichten over voeding en verrassende tips over pathie, voedingssupplementen en fytotherapeu- energiek leven. Lees elke week de columns van tica. Dat verklaart natuurlijk ongedwongen te psycholoog René Diekstra, huisarts Metta Hof- terloopse maar alom aanwezige kwaksfeer die stra, natuurarts Johan Bolhuis of levenscoach het blad ademt. Overigens mag niet onopge- Albert Sonnevelt.’ De waterdragers worden als merkt blijven dat abonnees korting krijgen volgt gekwalificeerd: Metta Hofstra werkt sinds twintig jaar als huisarts in Eelde en combineert Vaste medewerkers, dat met een praktijk als homeopathisch arts. redactie et cetera Ze heeft drie kinderen. Samen met echtgenoot Marc Conradi schreef zij het boek Hoe overleef De grote vis, die het blad in 2011 als vaste me- ik mijn huisarts. René Diekstra is psycholoog, dewerker binnenhaalde was uiteraard Cathe- schrijver en ontwikkelaar van psychologische rine Keyl, wier carrière ernstig in het slop was programma’s. Hij schreef boeken over depres- geraakt, maar die de aandacht maar niet kan sie (Als leven pijn doet), en het beheersen van missen en dolblij was met de kans elke maand gevoelens (Ik kan denken/voelen wat ik wil). een BN-er te mogen interviewen. De glossy Ca- Ook is hij lector aan de Haagse Hogeschool therine, die zij enkele jaren geleden lanceerde en professor aan de Roosevelt academy. Albert was geen lang leven beschoren geweest en de Sonnevelt (51) combineerde na zijn studie psy- concurrentie van Linda, Margriet en Libelle is chologie zijn kennis met de wijsheid van Oos- natuurlijk ook moordend, maar dolblij was de terse en Westerse geneeskunde. Zijn praktijk vedette toen GezondNU voorstelde een nieuwe voor Integrale Psychotherapie leidde in 1995 poging te doen. Aldus werd op 25 februari 2013 tot de oprichting van Sonnevelt Opleidingen, het magazine CatherineNU ten doop gehouden. Academie voor gezonde levensstijl. Sonnevelt is ‘De bekende journaliste en tv-persoonlijkheid auteur van meerdere boeken, onder andere Kie- Catherine Keyl komt vanaf 26 februari terug op zen vanuit je hart. Begin van de zomer ver- de tijdschriftenmarkt met haar eigen magazine schijnt zijn nieuwe boek over vitaliteit. Verder CatherineNU, een nieuw magazine voor vrou- publiceert Sonnevelt regelmatig in magazines wen die actief zijn, maatschappelijk betrokken, zoals Happinez, Ode en GezondNU en heeft genieten en volop in het leven staan.’ Op 15 april meldde de website GezondNU: ‘Overweldigende reacties CatherineNU’. Om te vervolgen: ‘In het Arsenaal in Naarden vond de lancering plaats van het nieuwe magazine van Catherine Keyl, de CatherineNU. Catherine ontving uit handen van Maurice de Hond het eerste exemplaar, samen Columnisten GezondNU K td T

juni 2013 N 29 hij een passie voor gezond en duurzaam leven. betaald en geheel uit advertenties en adverto- Johan Bolhuis wist al vanaf zijn veertiende dat rials samengesteld kwakzalversblad, dat is hen hij als natuur arts wilde werken. Hij voltooide volledig ontgaan. Weinigen van hen zullen het zijn artsenopleiding in 1994 en specialiseerde blad ooit eerder in handen hebben gehad. zich op het gebied van de orthomoleculaire ge- neeskunde, natuurgeneeskunde en anti-aging. Analyse lezerspubliek in Hij is vader van twee kinderen en heeft samen feiten en cijfers met zijn vrouw een artsenpraktijk in Dieren, zie natuurarts.nl Op de website staat een zeer interessante ana- Vaste waarde is ook het panel deskundigen lyse van het lezersbestand, zoals die kennelijk dat de vragen van de lezeressen beantwoord. door een onderzoeksbureau is uitgevoerd. In een Het bestaat uit Hofstra, homeopathisch arts, tijdsgewricht waarin sociologen en sociaal-psy- Inci, psycholoog, De Ruig, (tand)arts en or- chologen geen belangstelling meer hebben naar thomoleculair geneeskundige, Dejonghe, di- het profiel van de consumenten van alternatieve eetdeskundige, Alons, natuurarts, Van Tintelen, genezers, zijn deze gegevens nuttig en lijken ze osteopaat, De Waal Malefiet, natuur diëtist, Van wonderwel te passen bij de demografische ken- Montfort, natuurarts, Kielman, apotheker en de merken van de meest in kwakzalverij geïnteres- bij de VtdK oude bekende Durk Meijer, homeo- seerde groep. Hier volgen deze gegevens: pathisch arts. A sorry lot, zouden onze Britse OPLAGE & BEREIK GEZONDNU geestverwanten zeggen. Oplage (HOI 2010) Incidentele medewerkers 64.602 uit de medische bovenwe- Totaal bereik(NOM 2010) reld zijn er ook altijd. Ik heb 567.000 in de laatste twee afleverin- LEZERS gen gekeken wie die ijdele Vrouw 78% c.q. naïeve artsen en weten- Man 22% schappers zijn, die zich door < 35 16% Wolffers, van alle het blad lieten misbruiken en 35 – 49 26% markten thuis geef hier hun namen. In het > 49 58% april 2013 nummer kwamen LEESDUUR: 46 minuten; aan het woord: Ad Bergsma, geluksonderzoe- GezondNU wordt 4x ter hand genomen ker, Ivan Wolffers, publicist,- Felix van der Wis- LEESINTENSITEIT se, tv-dokter bij RTL, Jeanine Splinter – Coen Alles 25% Volker, gz-psycholoog Helen Dowling Institute bijna alles 32% - San Oei, orthopeed Beverwijk en Rodriguez Driekwart 13% Pereira, kinderarts. Het maartnummer van dit Helft 15% jaar bevatte bijdragen van Henk Oosterhof, Kwart 12% gynaecoloog Drachten – Jan Kluytmans, hoog- bijna niets 4% leraar microbiologie VU – Neriman Bayram, WAARDERING gemiddeld 7,7 gynaecoloog Zaandam – Lydia van Veen, af- (66% geeft een 8 of hoger) slank-verpleegkundige Zwijndrecht – Jan Del- Profiel cour, hoogleraar voeding en chemie, Leuven – Opleiding & inkomen. De helft van alle abon- Moira van Lis, revalidatie-arts, Zaandam – Toine nees is middelbaar opgeleid (havo, vwo, mbo). Lagro-Janssen, hoogleraar vrouwenstudies me- Een derde deel is hoog opgeleid (hbo, wo). Bij- disch, Nijmegen en Angelina Bearzatto, gere- na tachtig procent heeft een modaal of hoger gistreerd bekkenbodemfysiotherapeut, Zwolle. inkomen. In deze lijst komen niet alleen onnozelaars als Leesmotief. Belangrijkste leesmotief voor Ivan Wolffers en ijdeltuiten als tv-dokters voor, abonnees van GezondNU is bijgepraat worden maar ook bona fide professionals, die niet in de op het gebied van gezondheid. Een wijdser con- gaten hebben gehad voor welk perfide karretje tainerbegrip dan gezondheid bestaat nauwe- zij werden gespannen. Dat hun verhalen terecht lijks. Wat verstaat de gemiddelde abonnee van zouden komen in een door alternatieve firma’s GezondNU onder gezondheid? K td T

30 N juni 2013 De top 5: lekker in mijn vel zitten, in balans zijn 85% gezond eten 65% gelukkig zijn 55% veel bewegen 48% de afwezigheid van ziekte 46% Medinose-advertentie in GezondNU Geotypen. Het zijn gezonde genieters, sociale gelovigen, culturele intellectuelen en gulle do- groter is dan die van ons eigen prachtblad) nateurs zijn kolommen vult en zijn lezeressen aan zich Hobby’s/interesses: Het type vakantie wat weet te binden. Een kort overzicht van de in- men met name boekt is: natuur of actieve (fiet- houd van het aprilnummer volstaat, want als sen/wandelen) vakanties. Ze hebben groene men ooit een exemplaar van het blad heeft gele- vingers: bloemen/planten en tuinieren is wat zen, dan zullen de andere geen verrassing meer ze graag doen. Verder heeft men rustige hob- opleveren: het sjabloon is elke keer hetzelfde. by’s; kruiswoordpuzzels en lezen (per jaar lezen Naast de interviews met de echte dokter is er ze tussen de een tot negen boeken). Ongeveer altijd een rubriek met medische nieuwtjes (man 20% doet aan vrijwilligerswerk. Ze bezoeken die meer beweegt is vruchtbaarder; gezonde vaak culturele instellingen zoals theater, musi- poep geneest chronische diarree; dermatolo- cal, museum, tentoonstellingen, concert (klas- gen: teerzalf toch goed; korte slaper hoge kans siek), maar brengen ook graag een bezoekje op hart- en vaatziekte; huilbaby heeft andere aan de natuur. darmflora), ingezonden brieven met gezond- Koopgedrag: Meer dan de helft winkelt bij de heidstips, levensverhalen na ziekte, ongeluk of Albert Heijn en de Aldi. Kwaliteit van de produc- operatie en interviews met altijd positief inge- ten en parkeergelegenheid zijn de voornaamste stelde lijders aan kanker, beroerte en hazenlip. redenen in de keuze van een supermarkt. Ze ko- Veel over voeding, yoga, antioxidanten, de na- pen veel verantwoorde/gezonde producten. tuur en stress, die teruggebracht kan en moet Goede doelen: Ze geven regelmatig, veel en worden. Paginagrote advertenties met vooral de aan uiteenlopende goede doelen producten van de firma’s, die het blad betalen Bezitskenmerken: Wat ze verhoudingsgewijs en in stand houden. meer bezitten is: vaatwasmachine, zonnebank, beveiligingsapparatuur, sauna, plasma/lcd tele- ‘Kwakzalverij light’ visie en airconditioning. Financiële kenmerken: Ze sluiten veel ver- Al te brutale claims ontbreken in dit blad, maar zekeringen af. Financiële diensten die ze meer de constante stroom gunstige berichten over dan gemiddeld afnemen zijn: beleggen en hy- het nut van natuurgeneeskunde, voedingssup- potheken. Verder zijn ze in het bezit van een plementen en homeopathie blijft natuurlijk niet creditcard. zonder uitwerking op de lezeres. Veel van die le- zeressen lezen zo’n blad natuurlijk om hun par- Zie hier het profiel van het gedroomde slachtof- ticuliere (positieve) ideeën over de alternatieve fer van de kwakzalver: een vrouw van boven de geneeskunde bevestigd te zien, maar als zo’n vijftig, hoger dan gemiddeld opgeleid, redelijk blad in handen komt van twijfelaars of mensen welvarend, houdt van natuur en cultuur, winkelt met moeilijk te beïnvloeden kwalen, dan kan le- zowel bij AH als bij de Aldi, is goedgeefs en be- zing ervan zeker wel bijdragen naar een stap in schikt over een credit card. Beschrijft gezond- de richting van de kwakzalverij. Bewijzen daar- heid als ‘in balans’ zijn c.q. ‘lekker in je vel’ en van heb ik natuurlijk niet, maar waarom zouden is goed verzekerd. Schuitemaker (Plantina), wijlen dokter Vogel (Biohorma), TS Products en die andere dubi- Inhoud van het blad euze bedrijfjes er anders hun geld er nu al 50 jaar insteken? Achterlijk zijn ze natuurlijk wel, De lezer van het NTtdK is inmiddels natuurlijk maar zo achterlijk nu ook weer niet. l vreselijk nieuwsgierig geworden waarmee Ge- zondNU (met een oplage, die bijna 30 maal K td T

juni 2013 N 31 Lopende zaken

C.N.M. Renckens

Affaire-Sickesz bij Ankh-Hermes. Kwakzalverij, zo definieerde de vereniging toen, is beroepsmatig handelen Ook het gerechtshof in Den Haag vindt dat han- in relatie tot gezondheid van mens en dier dat delingen van alternatieve genezers getoetst moe- niet gefundeerd is op toetsbare hypothesen en ten worden aan de norm van evidence based theorieën, terwijl er geen toetsing binnen de be- onderzoek (EBM).Het hof oordeelt dit in een al roepsgroep op effectiviteit en veiligheid heeft meer dan tien jaar lopende zaak die de ‘ortho- plaatsgevonden. Orthomanuele geneeskunde manueel arts’ Mayta Sickesz heeft aangespan- voldoet aan deze definitie. Sickesz vond dat de nen tegen de Vereniging tegen de Kwakzalverij vereniging onrechtmatig had gehandeld door en haar toenmalige voorzitter Cees Renckens. haar op de lijst te zetten en eiste rectificatie op Het Haagse hof bekrachtigt met een principi- straffe van een dwangsom van tienduizend euro ële uitspraak een eerder vonnis (van 3 augus- per overtreding. Tot haar bewonderaars behoor- tus 2005) van de rechtbank in Amsterdam. De den wijlen Piet Vroon en professor Smalhout. eerste stappen in de zaak-Sickesz zijn in 2000 De rechtbank in Amsterdam wees haar verzoek gezet. Toen verscheen de verenigingsbundel Ge- in 2003 in eerste instantie af. In hoger beroep nezen is het woord niet over de twintig groot- (2007) werd deze uitspraak echter vernietigd. ste kwakzalvers van de 20ste eeuw. In die bundel Gezien de opdracht tot het publiceren van zeer wordt het begrip kwakzalverij gedefinieerd. Op kostbare rectificaties dreigde de Vereniging toen basis van deze definitie is toen een top-20 lijst bijna failliet te gaan, hetgeen door de toestroom opgesteld van kwakzalvers. Sickesz stond in die van nieuwe leden en donaties werd voorkomen. lijst op plaats zeven. De inmiddels hoogbejaarde Er volgde vervolgens een juridische gang langs Sickesz gebruikte manuele therapie niet alleen de Hoge Raad, die het arrest uit 2007 vernietig- voor nek-, schouder- en rugklachten maar ook de en de zaak terugverwees naar het gerechts- bij inwendige aandoeningen en zelfs bij psychi- hof in Den Haag. Dat heeft 2 april geoordeeld in atrische ziektebeelden als autisme, schizofrenie het voordeel van de Vereniging tegen de Kwak- en manisch-depressieve psychosen. Zij noemde zalverij; Sickesz moet ook de proceskosten beta- de door haar bedachte methode ‘orthomanu- len. Sickesz heeft tot 2 juli gelegenheid opnieuw ele geneeskunde’. Haar boeken verschenen in cassatie te gaan. K td T

32 N juni 2013 RCC verbiedt Prostop uur basisonderwijs met aandacht voor preme- rookclaims te gebruiken dische onderwerpen. Langweiler haalde ook de aandoeningen ‘wortelpijn’ en ‘neuropathie’ In het vorige NTtdK berichtten wij reeds over door elkaar en de verschillen daartussen wer- de klacht tegen Prostop. `Misleidend en oneer- den daarom ter zitting door VtdK-bestuurslid en lijk’, zo kwalificeert de Reclame Code Commis- emeritus hoogleraar neurologie Vermeulen nog sie (RCC) claims van het bedrijf Prostop Thera- eens op heldere wijze uiteengezet. Het geclaim- pie in zijn advertentie in de Telegraaf van 29 de succespercentage van 85,5% was afkomstig december vorig jaar. Het bedrijf kan claims, zo- uit een moeilijk vindbaar artikel uit 2008 in een als ‘Stoppen met roken binnen 1 uur’, niet hard chiropractorentijdschrift. Het betrof een retro­ maken, schrijft de RCC in haar uitspraak van spectief onderzoek bij wortelpijn, waarna de au- 5 maart. De advertentie geeft onjuiste informa- teurs stelden dat nu een prospectief onderzoek tie over de effectiviteit van de acupunctuurla- geïndiceerd leek, want een controlegroep was serbehandeling van het bedrijf, aldus de RCC. in de gepubliceerde studie niet beschikbaar ge- De adverteerder mag daarom niet meer op een weest. Het vervolg-onderzoek was er nooit ge- dergelijke wijze reclame maken, vindt de raad komen. Langweiler beschreef in zijn advertentie die reageert op een klacht van twee bestuurs- neuropathische pijnen en haalde het succesper- leden van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, centage uit (dus nog onbevestigd) onderzoek voorzitter Catherine de Jong en secretaris Frits naar een heel andere kwaal. En dat noemt zich van Dam. Prostop, dat nog steeds vergelijkbare ‘register-chiropractor’, omdat hij ingeschreven claims hanteert op zijn website, is niet tegen is bij de minderheid van de Nederlandse chiro- de uitspraak in beroep gegaan (http://www. practoren die zich in het door Van Broekhuijze prostop.nl/stoppen-met-roken-lasertherapie). opgerichte register lieten opnemen. Nadere details zijn te vinden op www.kwakzal- verij.nl. Tuchtklachten tegen Renckens, De Jong en Chiropractor verliest kort anderen geding tegen VtdK en haar voorzitter Van Broekhuijze houdt er de onhebbelijke ge- woonte op na, om iedereen die hem of zijn ge- Ook over deze affaire vindt u details op de ver- liefde chiropractoren iets verwijt, te bestraffen enigingswebsite, waar ook de pleitnota van met een tegenklacht. Wij berichtten al eerder onze raadsman mr. S. Vlaar, te lezen is. Kort over de klachten, die hij door stromannen liet gezegd eiste een Amsterdamse chiropractor indienen tegen de beide voornoemde hem on- (Langweiler) verwijdering van een bericht op welgevallige VtdK-bestuurders. Hen volkomen onze website, waarin melding werd gemaakt onbekende mannen dienden ‘klachten’ in ter- van een VtdK-klacht bij de RCC over een Pa- wijl er van individuele patiëntenbehandeling in rool-advertentie waarin Langweiler beweerde het geheel geen sprake is. (De medische tucht- in 85,5% van de gevallen van perifere neuro- rechtspraak is tegenwoordig onderdeel van de pathie te kunnen genezen. Voor details verwijs wet BIG). Tot een besluit of er wordt gesepo- ik naar de website, maar de discussie leverde neerd of dat er een inhoudelijke behandeling wel enkele interessante kijkjes op op de oplei- komt is het regionaal tuchtcollege nog niet ge- ding en het kennisniveau van de chiropractor. komen. Van Broekhuijze heeft het inmiddels ook De corpulente chiropractor was de Nederlandse bestaan tegen onze raadsman Vlaar een klacht taal niet machtig, maar beweerde zich na zijn bij de deken in te dienen. Het inmiddels door opleiding aan Het Cleveland Chiropractic Col- de uitspraak reeds ontkrachte verwijt luidde dat lege, gelieerd aan de Cleveland University te Vlaar, die zich uitstekend van zijn taak kweet, Kansas City ‘doctor of chiropractic’ te mogen de Vereniging op onnodige kosten zou hebben noemen. Zijn advocaat, Van Broekhuijze, noem- gejaagd. Van Broekhuijze diende ook al klach- de hem in zijn eis consequent zelfs ‘dr. Lang- ten in bij de RCC, een instantie waarvan hij op weiler’. De opleiding bleek te bestaan uit drie andere momenten de autoriteit niet erkent, te- á vier jaar chiropraxie, voorafgegaan door 90 gen de website van de Stichting Miroya, de ver- K td T

juni 2013 N 33 slavingskliniek waar De Jong ooit werkte. Ook wraakte Van Broekhuijze ook de wrakingskamer, hier kwam de klacht van een stroman. Ook de- die wordt samengesteld door het Hof van Disci- poneerde Van Broekhuijze een klacht bij de RCC pline. Hiermee bereikte Van Broekhuijze dat een tegen een verwant ZBC (Klein Rosendael) , waar inhoudelijke behandeling van Renckens’ klacht De Jong zelfs nooit had gewerkt. Ook nu een nog steeds niet heeft plaats gevonden. Wel kreeg klacht over de tekst van de website, ook nu een deze het bericht dat beide wrakingsverzoeken stroman. Beide klachten werden afgewezen. van Van Broekhuijze zijn afgewezen. Er wordt nu een datum voor de mondelinge behandeling Klacht Renckens bij gezocht. Inmiddels heeft onze voorzitter ook Orde van advocaten een klacht tegen Van Broekhuijze gedeponeerd bij de delen van de orde wegens vergelijkbare Tegen onbesuisde uitlatingen door Van Broek- kwetsende uitlatingen over haar kwalificaties en huijze over zaken die totaal niets te maken had- beroepsuitoefening. den met de klacht tegen Molina diende Renckens een klacht in bij de deken van de Orde, die deze Molina en hoger beroep uitlatingen ongepast achtte en deze vervolgens voorlegde aan de Raad van Discipline. Van Broek- De in Assen werkzame Mexicaanse ‘register- huijze reageerde allereerst met het wraken van chiropractor’ heeft na de uitspraak van de de volledige (uit vijf personen bestaande) Raad rechter in Assen alle ‘dr’ vermeldingen van zijn van Discipline, waarvan hij allang in de gaten website verwijderd. Een datum voor het hoger heeft dat die niets liever zouden willen dan hem beroep dat te Leeuwarden zal dienen is nog niet als advocaat geschrapt te krijgen. Vervolgens bekend. l

Vooraankondiging jaarlijks symposium van de Vereniging tegen de Kwakzalverij

‘Alternatieve behandelwijzen bij kinderen. Wie wordt het kind van de rekening?’ Datum: zaterdag 5 oktober 2013, 13.30 uur – 17.30 uur Locatie: Felix Meritis, Keizersgracht 324, 1016 EZ Amsterdam Binnenkort zal de inschrijving voor het symposium mogelijk zijn via de website. In het volgende nummer van het NTtdK zullen we de definitieve congresaankondiging publiceren.

Programma 14.00 – 14.30 uur ‘Wat ziet de kinderarts in zijn speekkamer na behandeling van kinderen door alternatieve behandelaars?’  Jan Peter Rake, kinderarts en medisch manager in het Martini ziekenhuis in Groningen 14.30 – 15.00 uur ‘ADHD, ADD en andere afkortingen in de kinderpsychiatrie. Wat doet een alternatieve behandelaar daar mee?’  Prof. dr. Robert R.J.M. Vermeiren, hoogleraar kinder- en jeugdpsychiatrie aan het LUMC, hoogleraar forensische jeugdpsychiatrie aan de Vrije Universiteit te Amsterdam en directeur Patiëntenzorg van Curium LUMC 15.00 – 15.30 uur Theepauze 15.30 – 16.00 uur ‘Alternatieve diëten voor kinderen: gezond of schadelijk?’  Prof. dr. Jaap C. Seidell, hoogleraar Voeding en Gezondheid, Vrije Universiteit Amsterdam 15.30 – 16.15 uur ‘Are children in Sweden better protected against quackery than in the Netherlands?’ Dr. Mats Reimer, kinderarts te Mölnlycke, Zweden 16.15 uur Borrel K td T

34 N juni 2013 Pro en contra Stelling: Tilburgse magnetiseur terechtvrijgesteld van btw-heffing

CONTRA en beschikt hij over het bijbehorende diploma. C.N.M. Renckens En ten slotte komen de kosten van de behan- delingen van belanghebbende voor vergoeding lom is geschokt gereageerd op een uit- door zorgverzekeringsmaatschappijen in aan- spraak in hoger beroep van het Bossche merking op de wijze zoals vermeld in 2.8.’ A gerechtshof op 18 april 2013, waarin Er zijn in ons land geen instanties die toezicht een magnetiseur vrijstelling van btw-heffing houden op de alternatieve geneeskunde, laat kreeg, omdat zijn diensten gelijkwaardig wer- staan aan de beoefenaren van die geneeswij- den geacht aan die van psychologen en psychi- zen erkenningen of privileges zouden kunnen aters. De belastingdienst eiste van hem ruim toekennen. Elke afgekeurde garagehouder of € 82.00, - over de jaren 2004 t/m 2007. overspannen onderwijzer, die zich een weekend Letterlijk stelt het hof: in een boekje verdiept, kan een praktijk starten ‘4.18. Gelet op de in 2.3 tot en met 2.8 vast- als homeopaat of acupuncturist. Hier en daar gestelde feiten is het Hof van oordeel dat aan- hoor je wel de roep om een registratiestelsel, nemelijk is dat de kwaliteit van de door belang- bijvoorbeeld parallel aan het BIG-register, maar hebbende verleende behandelingen, gelet op daarvoor bestaat, anders dan in België, in ons zijn beroepskwalificaties, kan worden aange- land geen parlementaire meerderheid. En dat merkt als gelijkwaardig aan die van soortgelijke is een groot goed! Elke vorm van registratie of behandelingen door psychiaters, psychologen erkenning zal door de kwakzalver uitgebuit en of elk ander (para)medisch beroep. In het bij- uitgedragen als erkenning van de werkzaam- zonder steunt het oordeel van het Hof op de heid van zijn methode en de betrouwbaarheid volgende feiten. Ten eerste komen patiënten van hem/haar als persoon en hulpverlener. Nu bij belanghebbende terecht na verwijzing door er binnen de diverse vormen van alternatieve huisartsen, psychologen en kinderartsen. Ten geneeskunde geen uniform, wetenschappelijk tweede heeft belanghebbende de opleiding ‘Pa- gefundeerd corpus is waaraan getoetst kan wor- ranormaal Therapeut’ op HBO-niveau gevolgd den, is beoordeling op kwaliteit ten enenmale K td T

juni 2013 N 35 onmogelijk. Als je acupuncturisten, chiroprac- PRO toren en homeopaten wil erkennen, dan dienen Dr. A.L. Ternee ook exorcisten, iriscopisten en handopleggers geregistreerd te worden. r waren maar weinig publieke reacties Dit leidt er intussen wel toe dat de enige in- op het Bossche arrest, waarin een mag- stanties, die wel menen kaf van koren te kun- Enetiseur uit de omgeving van Breda nen onderscheiden de zorgverzekeraars en werd vrijgesteld van btw-afdracht. Natuurlijk de rechters zijn. Dat zorgverzekeraars in hun de VtdK was geschokt, Van Gerven (SP) stelde aanvullende fondsen de meest absurde kwak- Kamervragen en Medisch Contact meldde de zalverij vergoeden, dat is een smet, die al zo- uitspraak, maar in neutrale termen. lang op hun blazoen zit, dat je geneigd bent De weigering van onze overheid om regule- erover heen te kijken. Schandalig blijft het. rend of registrerend op te treden in het omvang- En met rechters is het soms niet veel beter ge- rijke en rijk geschakeerde veld van de alterna- steld. Bovenstaande uitspraak van het Bossche tieve geneeskunde c.q. kwakzalverij heeft ertoe hof waarin beweerd wordt dat een magnetiseur geleid dat de enige instanties, die wel preten- (met een jaarinkomen van plm. € 100.000) deren kaf van koren te kunnen onderscheiden een gelijkwaardige prestatie levert als BIG-in- de zorgverzekeraars en de rechters zijn. Dat geschreven psychologen en psychiaters, illu- zorgverzekeraars in hun aanvullende fondsen streert dat. Het hof is door de kwakzalver een de meest absurde kwakzalverij vergoeden, dat rad voor de ogen gedraaid in de vorm van zijn is een goede indicatie van hun oordeelsvermo- talrijke lidmaatschappen en opleidingen en de gen in dit opzicht. En met rechters is het soms beweerde verwijzingen door (disfunctioneren- niet veel beter gesteld. Houtsmuller mag van de) huisartsen psychologen en (integratieve) het Amsterdamse hof niet beschuldigd worden kinderartsen sloten daarbij naadloos aan. Aldus van kwakzalverij en/of leugens. Ook de thans kon het hof tot dit schandalige en voor de echte waarschijnlijk goed aflopende procedure van psychologen en psychiaters diep beledigende Sickesz tegen de VtdK kende na het arrest van vonnis komen. Hoe durven deze magistraten het Amsterdamse hof (toen onder leiding van de hulp van een magnetiseur (bij psychische een soefi-priesteres) een periode, waarin ie- problemen brengt hij de patiënt in trance en mand als Sickesz niet van kwakzalverij beticht praat met hen, bij somatische klachten wordt mocht worden. er gemagnetiseerd en dat bij 6.000 tot 7.000 Toch ligt het nu anders en is het logisch dat het patiënten per jaar) gelijk te stellen aan die van Bossche hof tot de uitspraak is gekomen waar academisch opgeleide psychologen en psychia- tot het kwam. Het hof werd natuurlijk door de ters? Hulpverleners bovendien die om hun BIG kwakzalver een rad voor de ogen gedraaid in de registratie te behouden flink aan eisen van na- vorm van zijn talrijke lidmaatschappen en op- en bijscholing moeten voldoen. Wat tegen de leidingen. Zo verkreeg hij aan het Amsterdamse nu gecreëerde jurisprudentie, behalve cassatie Johan Borgman-college het diploma van de be- aantekenen, ondernomen moet worden is niet roepsopleiding op hbo-niveau tot Paranormaal een, twee, drie duidelijk, maar wel is evident Therapeut. Hij is lid van de koepelorganisatie dat het oordelen over de waarde van genees- Federatie van Opleidingen in de Natuurlij- wijzen te ingewikkeld is om aan verzekeraars ke Geneeswijzen (hierna: de FONG); de FONG en rechters over te laten. beoogt de professionalisering en bevordering De uitspraak is extra curieus omdat een Haags van opleidingen op het gebied van de alterna- hof nog enkele weken eerder bij de beoordeling tieve dan wel natuurlijke geneeswijzen. Het Jo- van de claims van een alternatief arts (Sickesz, han Borgman-college is geaccrediteerd bij het orthomanueel geneeskundige) had gesteld dat Centraal Register Kort Beroepsonderwijs (CRK- bij de beoordeling daarvan de normen van evi- BO) en heeft bij de Nederlands Vlaamse Accre- dence based medicine maatgevend behoren te ditatie Organisatie (hierna: de NVAO) een aan- zijn. Aldus geredeneerd zou de btw-vrijgestelde vraag ingediend voor accreditatie van de door magnetiseur gewoon voor kwakzalver mogen belanghebbende gevolgde opleiding. Op deze worden uitgemaakt. Hoe rijmt de burger dit? aanvraag had de NVAO ten tijde van het sluiten Wie is hier gek, edelachtbare? van het onderzoek ter zitting nog geen beslis- K td T

36 N juni 2013 sing genomen. De magnetiseur is ook lid van van het NIP en de NVvP kenden herhaaldelijk de Vereniging van Natuurgeneeskundig The- punten toe aan voornoemde congressen. Talrijk rapeuten (hierna: de VNT) en beschikt over de zijn intussen de leden van NIP en NVvP die zelf praktijklicentie van de VNT. De VNT waarborgt flink alternatief werkzaam zijn. Een protest van de kwaliteit van de aangesloten leden. de kant van NIP, NHG of NVvP tegen het beledi- Bij al deze in de ogen van het hof ongetwij- gende vonnis bleef dan ook uit: de hoeveelheid feld positieve kwalificaties sluiten de beweerde boter op het eigen hoofd is ten enenmale te verwijzingen door (disfunctionerende) huisart- groot. Van Nederlandse kinderartsen past maar sen psychologen en (integratieve) kinderartsen liefst 39% zelf ook wel eens een alternatieve ge- naadloos aan. Rechters hebben bij dit soort neeswijze toe. Verwijzen naar kwakzalvers doen kwesties te maken met het zgn. Solleveld-arrest ze ongetwijfeld ook. van het Europese hof, dat stelt dat gelijkwaar- Dat circa dertig zorgverzekeraars, weliswaar dige diensten fiscaal gelijk behandeld moeten in strijd met de wet, bereid zijn geweest vanuit worden. Hoe sterk waren de aanwijzingen dat het basispakket te betalen voor deze ‘medische dat hier niet het geval was? Bij de beoordeling zorg’, heeft natuurlijk een goede indruk gemaakt van de waarde van de magnetische behandelin- op het hof. Aldus leidde het Solleveld-arrest tot gen en gesprekken zullen de rechters vast al- een begrijpelijke gelijkstelling aan de diensten lereerst hebben gekeken naar hoe de huisartsen van de BIG-geregistreerde psychologisch en zich opstellen t.a.v. alternatieve geneeswijzen. psychiatrische hulpverleners en daarmee tot Zij hebben daarbij kunnen constateren dat niet een gelijke behandeling door de fiscus. Het hof alleen zo’n 4% van hen zelf alternatief werkzaam kon eigenlijk niet anders oordelen. En het was is, maar zullen evenzeer hebben gezien dat hun ook niet eens een primeur: kort ervoor had een organisatie (het NHG) via hun accreditatiebu- Haagse rechtbank de ‘register-chiropractoren’ reau kwakzalverscongressen als die over inte- van Van Broekhuijze ook al vrijstelling van btw gratieve psychiatrie in Groningen en die over verleend omdat zij eigenlijk een soort fysiothe- ‘Integrative medicine’ (nog in oktober 2012 rapie zouden toepassen. Nee, het Bossche hof te Utrecht) accepteert als erkende nascholing. treft geen enkele blaam. De schuldigen moeten Veel beter is het niet gesteld bij de psychologen ergens anders gezocht worden. l en psychiaters: ook de accreditatiecommissies K td T

juni 2013 N 37 De zaak van de dode papegaai

Iaria Boissevain

Monty Python’s dead parrot sketch

tel je hebt een jonge zieke papegaai hij in de buurt van een energiebol kan worden en je zoekt een dierenarts met ken- gezet en kan worden onderworpen aan fyto- nis van vogels. Als je dan niet cen- therapie, lichttherapie, bachbloesemtherapie, traal in Nederland woont, is zo’n bloresonantietherapie en meer. De eigenaresse dierenarts niet heel makkelijk te heeft dan al twijfels maar dan is het al te laat, de vinden.S De eigenaresse van de vogel vindt via in- vogel overlijdt. Uit sectie blijkt een afwijkende ternet een dierenarts in de buurt die op haar web- leverfunctie, die heeft geleid tot hartfalen en site zegt gespecialiseerd te zijn in vogels. Tijdens longoedeem. Geen gunstig beeld, maar met de het eerste consult worden eigenaresse en vogel juiste medicatie zou de vogel het misschien wel geconfronteerd met allerlei (be) handelingen. langer hebben uitgezongen. Longen en hart worden beluisterd, er wordt bloed op een plaatje gesmeerd, de ontlasting van de vo- Uitgevogeld gel wordt onderzocht en het dier wordt intensief bestudeerd door de betreffende dierenarts. Door het sectierapport bekruipt de eigenaresse het vermoeden dat betere behandeling van haar Gegoochel vogel mogelijk was geweest. Dit wordt beves- tigd door de dierenartsen die zij achteraf hier- Het lijkt op diergeneeskunde maar deze dieren- over spreekt. Een deskundige bekijkt de ‘on- arts werkt ‘holistisch’. Volgens het woorden- derzoeksrapportages’ en stelt vast dat nergens boek betekent dat, dat je gebruik maakt van duidelijk wordt wat er is onderzocht, hoe dat alle tot je beschikking staande methoden, in de is gedaan en welke conclusies daaruit zijn ge- praktijk betekent dat gegoochel met handelin- trokken. Als ze in haar buurt ook nog mensen gen waarvan het diergeneeskundige effect niet tegenkomt die soortgelijke (en ergere) ervarin- is bewezen, In casu gaat het onder andere om gen met deze praktijk hebben, barst haar tucht- radiësthetisch onderzoek, colloïdaal zilverwa- rechtelijke bom. Hoe is het mogelijk dat deze ter, kruidenpreparaten en probiotica, Nader- behandelingen aan haar zijn gepresenteerd ais hand volgen nog homeopathische druppels, en ‘diergeneeskunde’? Mag dat wel? Het Tucht- een voorstel om de vogel op te nemen zodat college heeft meer dan eens bevestigd dat een K td T

38 N juni 2013 dierenarts primair moet kiezen voor reguliere arts wel alternatieve methoden mag gebruiken, diergeneeskunde, maar echt streng opgetreden maar dan de eigenaar van het dier heel duide- is er nooit. Ook bij ondanks of dankzij derge- lijk moet informeren wat regulier is, en wat als lijke behandelingen overleden dieren zijn echt alternatief moet worden gezien. In de praktijk strenge maatregelen nooit gevolgd, Bij deze gebeurt dat niet, terwijl die eigenaar vanwege tuchtrechtelijke klacht gaat het zeker niet al- de titel ‘dierenarts’ verzekerd denkt te zijn van leen over de vraag of de dierenarts deze hande- goede diergeneeskundige zorg. Als een dieren- lingen mag toepassen. Iedereen, met of zonder arts zegt bloed of ontlasting te onderzoeken, hoe diploma diergeneeskunde, mag energiebollen moet een gemiddelde eigenaar dan weten of dat instralen. De vraag is vooral of dit onder de vlag een deugdelijk onderzoek is? Het Tuchtcollege ‘diergeneeskunde’ mag. legt vooral vanwege dit gebrek aan duidelijke communicatie door de betreffende dierenarts Dierbehandelkunde een berisping op. Voor zwaardere maatregelen zijn. meer klachten van gedupeerde eigenaren Het antwoord van het Tuchtcollege is opnieuw nodig. Tot die tijd mogen zilverwater, bachbloe- bevestigend. Dat is enerzijds verbazingwekkend, sems en energiebollen blijkbaar onder het eti- en anderzijds niet De maatschappij protesteert ket ‘diergeneeskunde’ vallen. l niet, en de maatschappij heeft allesbehalve duidelijke regels. Op de universiteit wordt een Mevrouw mr. I.E. Boissevain is advocate, dierenarts geacht zich bezig te houden met evi- gespecialiseerd in veterinair tuchtrecht. dence based medicine maar daarna heet alles Dit artikel verscheen eerder in het Tijdschrift voor wat daarbuiten valt ‘complementair’. Daarmee Diergeneeskunde 5, 2013:281 onder de titel ‘Ma- ontstaat de schimmige situatie dat een dieren- cro-chaotisch’.

Kort Haar toespraak leverde voor ondergetekende Gio Meijer weinig verrassends op, maar voor de zaal ken- nelijk wel meer. In hoog tempo en vol overgave Op 6 april 2013 organiseerde het Medisch In- werden de zegeningen van de homeopathie be- terfacultair Congres, een samenwerkingsver- zongen, waarbij opviel dat de quantummecha- band van alle medische faculteitsverenigingen nica van stal werd gehaald, dat de homeopaten in ons land, zijn jaarlijkse congres te Utrecht. alweer een koepel hebben, de AVIG, en dat er in Het thema luidde ‘Medische taboes. Het einde de homeopathie wel meer dan honderd midde- in zicht?’ Het goed georganiseerde congres trok len waren tegen verdriet. Verdriet gaat dan niet ruim 400 deelnemers en aan de orde kwamen weg, maar wordt dragelijker, aldus Meijer. Zeer seksuologie, slachtofferidentificatie, medische opgetogen was ze over een nieuwe categorie ethiek, genderdysforie en ook alternatieve ge- homeopathica en nog wel een Nederlandse ont- neeswijzen. Over dat laatste onderdeel spraken dekking: middelen gemaakt uit de zogenaamde ondergetekende en de Amsterdamse vrouwelijke lanthaniden. Wablief? Ja, dat is een aardstof homeopathisch arts Gio Meijer. Ik had haar eer- met een molecuul dat goed past in het periodiek der ontmoet en zij wordt thans kennelijk naar systeem van Mendelejev en dat werd ontdekt voren geschoven als er om een spreker over door de homeopaat Scholten, die ook optrad de homeopathie wordt gevraagd. De congres- in de beruchte NCRV-tv serie Uitbehandeld!?, info vermeldt over haar dat zij redactielid is van samengesteld door professor Keppel Hesselink. het Tijdschrift voor Integrale Geneeskunde Tijdens de gelegenheid tot het stellen van vra- en medisch adviseur bij het Patiënten Platform gen slaagde Meijer er niet altijd in de geheimen Complementaire Geneeskunde (PPCG), onder- der homeopathie aan de studenten uiteen te zet- deel van de NPCF, het Nederlandse overkoepe- ten. De voorzitter verloste Meijer tenslotte uit lende patiënten/cliënten platform. Zij verdeelt, haar lijden. En die studenten hadden weer eens aldus haar CV, haar aandacht tussen het moeder- iets geheel anders gehoord dan op die saaie col- schap en haar homeopathische artsenpraktijk. leges. CR l K td T

juni 2013 N 39 Tancosan: op uw gezondheid!

Marie Prins

U kent die bewering wel dat een borrel goed zou zijn voor de gezondheid. Dan moet Tancosan (www.tancosan.com) een drankje dat in NTtdK 4, 2007:30-33 besproken werd, wel heel gezond zijn. Toen heette Tancosan nog een na- tuurgeneesmiddel, nu is het een natuurlijk gezondheids- product, maar het bevat nog altijd 42% alcohol. De drank wordt verkocht door Biotiek Natuurproducten te Assen.

De kruiden men in de titels van de artikelen op deze litera- tuurlijst vreemd genoeg niet terug. Bovendien Tancosan wordt verkregen door het trekken zijn die nagenoeg allemaal voor één kruid met van kruiden in alcohol, waaraan nu een extra een paar artikelen voor twee of hooguit drie kruid is toegevoegd, namelijk de ronde zonne- kruiden. Dat zegt dus niets over de eigenschap- dauw (Drosera rotundifolia). Het waarom van pen van Tancosan. deze aanvulling wordt niet vermeld. Van de zon- Overigens betekent deze lijst op zichzelf ook nedauw wordt geen enkele eigenschap vermeld niet te veel want de alcohol neemt niet alles van die bij de andere kruiden niet aanwezig is. Dat de kruiden op. Volgens Biotiek worden alleen maakt die toevoeging een raadsel. Tancosan de werkzame stoffen opgenomen. Nu levert dat is samengesteld uit: rode zonnehoed (Echin- moeilijkheden op, want van de Echinacea-soor- acea purpurea) (1:7) 15%; Siberische gin- ten is niet eens bekend of er werkzame stoffen seng (Eleutherococcus senticosis) (1:7) 15%, zijn en, zo ja, welke. Hoe men dan weet dat al- knoflook (Allium sativum) (1:10) 5%, echte leen de werkzame stoffen opgenomen worden kamille (Matricaria chamomilla) (1:10) 10%, is een raadsel. lapacho (Tabebuia impetiginosa) (1:3) 15 %, Na bewerking kan men de drankjes uiteraard boldo (Peumus boldus) (1:5) 5%, driekleurig geen natuurproduct meer noemen. Dan zou men viooltje (Viola tricolor) (1:20) 10%, kweekgras Bombay Sapphire Gin (40% alcohol en tien ui- (Triticum repens) (1:15) 10%, zonnedauw terst prettige kruiden) ook wel een natuurpro- (Drosera rotundifolia) (1:10) 15 % en alcohol duct kunnen noemen. Bombay Sapphire is een 42% vol. smakelijk borreltje en kost € 22,95 per liter. De Op de bladzijde van de website waarop bo- prijs van 0,1 liter Tancosan is € 33,60, maar in- venstaande eigenschappen worden beschreven clusief verzendkosten en btw is dat maar liefst (http://www.tancosan.com/voeding-afweer- € 42,37, hetgeen € 423,70 per liter is. Een deel weerstand/tancosan-dopingvrij1/) staat een van de abnormaal hoge kosten komt op reke- lange rij met titels van ‘wetenschappelijke’ ar- ning van de verpakking in kleine hoeveelheden. tikelen over deze kruiden. Maar eigenschappen, Maar het is en blijft een wel erg duur borreltje, zoals ze in bovenstaand overzicht staan, vindt terwijl knoflook, kamille en driekleurige viool- K td T

40 N juni 2013 Eigenschappen van de gebruikte kruiden volgens Biotiek Naam Opmerkingen bij de naam Eigenschappen volgens Biotiek volgens Biotiek Echinacea Purpurea Rode zonnehoed is een Biohormanaam. Op dit Breed immuun modulerend, (rode zonnehoed) moment heeft E. purpurea geen officiële Neder- antimicrobieel, ontsteking landse naam. De oude naam Purperen Rudbec- remmend kia wordt soms nog gebruikt.

Allium sativum Antimicrobieel, immuun (knoflook) modulerend

Eleutherococcus Volgens FYTO-V is het Eleutherococcus sp., Ontsteking remmend, energie senticosus dwz. verschillende soorten werden mogelijk opwekkend,antimicrobieel, an- (Siberische ginseng) gebruikt. E. senticosus is de duurste soort. tioxidant, immuun modulerend

Matricaria Chamo- Echte kamille Ontsteking remmend, immuun milla (kamille) modulerend, antimicrobieel

Pau d’Arco Dit betekent letterlijk: hout voor bogen. Moge- Ontsteking remmend, (Tabebuia) lijk wordt Tabebuia impetiginosa bedoeld, maar antimicrobieel dat is erg duur. Volgens FYTO-V, p. 63 (p. 65 PDF), zijn echter peau d’arco (Tabebuia spe- Ontsteking remmend. cies), dus de goedkopere soorten, gebruikt. antioxidant

Peumes Boldo Correcte naam: Peumus boldus Ontsteking remmend, (Boldo) antioxidant

Triticum Repens Volgens FYTO-V is dit kweek = Elytrigia repens. Ontsteking remmend (kweekgras) Dat wordt in de VS vaak wheatgrass = tarwegras genoemd. Maar jonge tarwe is gewoon tarwe: Triticum aestivum. Kweekgras = Elytrigia, is de naam van het geslacht, dat vier soorten omvat

Viola Tricolor Ontsteking remmend, (driekleurig viooltje): antimicrobieel

Drosera rotundi- Volledige naam: ronde zonnedauw. Alleen voor Ontsteking remmend folia mensen

Echinacea purpurea Boldo. Peumus boldus

Eleutherococcus Kweek. Elitrigia repens senticosus. Siberische ginseng

Driekleurig viooltje. Matricaria chamomilla. Viola tricolor Echte kamille

Pau d’arco. Ronde Zonnedauw. Tabebuia impetiginosa Drosera rotundifolia K td T

juni 2013 N 41 tjes toch spotgoedkope alledaagse plantjes zijn. sis, en reumatoïde artritis (http://nl.wikipedia. Na de alcoholische extractie zijn de eigenschap- org/wiki/Immuunsysteem). Voor deze patiënten pen van de diverse kruiden met zekerheid niet is Tancosan, zo het de weerbaarheid inderdaad allemaal precies hetzelfde gebleven. De echte sa- zo sterk zou verbeteren, juist gevaarlijk. menstelling van dit alcoholische extract en dus het effect op de menselijke gezondheid is onbe- Bijverschijnselen kend; het wordt in ieder geval niet opgenoemd. Het effect van 42% alcohol op de menselijke Wat ook nog te verwachten is zijn diverse bij- gezondheid is wel bekend maar of men geneigd verschijnselen van Tancosan. Hier bespreken is van Tancosan erg veel te drinken is ook niet we alleen de bijverschijnselen van de individu- bekend. De hoge prijs zal dit wel voorkomen. ele kruiden. De bijverschijnselen van het hele Overigens betreft het bovenstaande in hoofd- drankje, bijvoorbeeld door interacties van de zaak medische claims die voor gezondheidspro- diverse kruiden zijn onbekend. ducten niet eens zijn toegestaan. We hebben hier te maken met medische hoeveelheden. Daarbij worden in de regel veel Korte geschiedenis grotere hoeveelheden gebruikt dan die bij het van Tancosan bereiden van voedsel. Bij medische hoeveelhe- den kan knoflook spontane bloedingen, speci- Op de website van Tancosan stonden voorheen aal na operaties, veroorzaken. Echinacea en veel onwaarheden, zoals een ‘ingezonden brief’ kamille zijn asterachtigen en veroorzaken al- in 1999 over Tancosan als probaat geneesmid- lergische reacties. Bij Echinacea geldt dat voor del tegen aids en hiv, terwijl patiënten die geen zeven procent van de kinderen die Echinacea Tancosan gebruikten, stierven. Dat was twee jaar gebruiken. Kamille verergert bovendien astma. nadat er werkzame geneesmiddelen tegen de ziek- Siberische ginseng kan de bloeddruk verhogen. ten beschikbaar waren en aids/hiv-patiënten niet Pau d’arco en boldo zijn giftig en kunnen al- meer en masse stierven. Dommer liegen is nau- leen in kleine hoeveelheden en voor korte tijd welijks mogelijk en een ergere blijk van een totaal gebruikt worden. De American Cancer Society gebrek aan medische kennis is moeilijk te vinden. raadt zelfs het gebruik van kleine hoeveelheden In 2009 nam de IGZ eindelijk maatregelen en de Pau d’arco af wegens de ongunstige invloed op nVWA kreeg de opdracht de onzin van de web- de spijsvertering. Kweek kan de spijsvertering site te laten verwijderen. Dit gebeurde in 2010. flink van streek maken: misselijkheid, anorexia Ondertussen zijn we nu drie jaren verder en de en verstopping worden opgenoemd. Van het website is ondertussen weer gevuld. En Tancosan driekleurig viooltje en van de zonnedauw is te heeft er dus ook nog een kruid bij gekregen: de weinig bekend om iets van bijverschijnselen te ronde zonnedauw (Drosera rotundifolia). Laten weten. Deze gegevens zijn te vinden in de Natu- we eens kijken hoe de zaken er nu voor staan. ral Medicines Comprehensive Database. En dat Er zijn kennelijk nog steeds weinig of geen 42% alcohol zowel schadelijk is voor de lever onderzoeken geweest naar de werkzaamheid van als voor de hersenen is wel bekend. Tancosan ondanks het feit dat men beweert dat Het is waarschijnlijk dat de bijverschijnselen er 20 jaren aan onderzoek is gedaan. Er is ken- van Tancosan niet gelijk zijn aan de som van de nelijk nog nooit een artikel in een wetenschappe- afzonderlijke bijverschijnselen. Er moet name- lijk tijdschrift geplaatst dat de moeite waard was lijk rekening gehouden worden met interacties om in PubMed op te nemen. Toch wordt er nog tussen de restanten van de kruiden in de alco- steeds beweerd dat Tancosan een plantaardig hol. Dat er geen bijverschijnselen zouden zijn product is voor een goede afweer en stimulering moet toch eerst nog door echt onderzoek waar van het immuunsysteem. Dat zijn wel duidelijke gemaakt worden. medische claims en die zijn voor gezondheids- producten niet toegestaan. Bewijs hiervoor wordt Recente beslissingen ook al niet gegeven. Overigens zijn er ook nog een aantal ziekten waarvoor het immuunsysteem In een brief van 5 maart 2013 aan de Stichting juist afgezwakt moet worden, zoals bij diabetes Reclame Code betreffende Tancosan wijst de mellitus type I, multiple sclerose (MS), psoria- Keuringsraad KOAG/KAG een aantal medische K td T

42 N juni 2013 claims aan die voor gezondheidsproducten niet Conclusie zijn toegestaan, zoals: anti-microbiële activi- teit, bekend vanuit traditionele geneeswijzen, Tancosan is een extreem duur borreltje. En het afweer/weerstand, helpt bij preventief gebruik bewijs dat het de gezondheid bevordert moet aandoeningen te voorkomen. Dit maakt de re- nog geleverd worden. Drankjes met 42% alco- clame voor Tancosan in strijd met art. 6 CAG en hol bevorderen de gezondheid in het algemeen art. 84 van de geneesmiddelenwet. niet. l Op 3 mei j.l verklaarde de Reclame Code Commissie dat de reclame in strijd was met het bepaalde van art. 7 van de Nederlandse Reclame Naam Prijs p/s Aantal Totaal Code. De Commissie beschouwde de uiting mis- Flesje Tancosan € € leidend en daardoor oneerlijk. Er was bijvoor- (100 ml.) 33.60 1 33.60 BTW € 2.02 beeld geen wetenschappelijk onderzoek door Verzendkosten (inclusief 21% BTW) € 6.75 de adverteerder overlegd, waaruit zou blijken Totaal bedrag € 42.37 dat Tancosan de geadverteerde werking heeft.

kort ontwikkelen van het blad en bij andere activitei- Ode ten, zoals evenementen en bijeenkomsten. Met uw inbreng kunnen we The Optimist nog beter et is alweer een paar jaar geleden dat maken. U wordt ongeveer vier keer per jaar be- Jurriaan Kamp genomineerd werd naderd via e-mail om feedback te geven op het Hvoor de Meester Kackadorisprijs. Met blad en om mee te denken met nieuwe initia- onverminderd enthousiasme draagt de New tieven. Als dank voor uw inzet krijgt u van ons Age – econoom zijn ideeën uit via zijn geestes- gratis toegang tot een van onze evenementen in kind, het blad Ode. Enig nieuws is er over dit 2013. Normaal kosten deze tussen de 150 en blad wel te melden, want ‘Het internationale 249 euro. Abonnementsprijzen binnen- en bui- onafhankelijke opinietijdschrift Ode heeft een tenland: € 72,50 per jaar. Studenten: € 49,00 nieuwe naam: The Optimist. Vrijdag 26 april per jaar’. Het tijdschrift bespreekt onderwer- ligt het eerste nummer, de mei/juni editie, in pen over samenleving, gezondheid, economie de boekhandel. The Optimist telt 100 pagi- en zingeving. Kwakzalvers krijgen er regelmatig na’s en is met 24 pagina’s een stuk dikker dan alle ruimte, het is de lezer bekend. De nieuwe Ode. Het blad verschijnt zes keer per jaar. De serie ’evenementen’ oogt al weer zeer aantrek- naamswijziging is ingegeven door de wens om kelijk: ‘ Ontmoetingen met visionairen – met Er- de internationale, redactionele nadruk op op- vin Laszlo, Pim van Lommel, Lynne McTaggart, lossingen duidelijker te presenteren.’ Aldus de Claire Zammit, Craig Hamilton, Marilyn Schlitz, website, om te vervolgen: ‘Ode, het tijdschrift John Hagelin en Fred Travis. Gastheer is Jurri- voor intelligente optimisten, krijgt volgend jaar aan Kamp, oprichter en hoofdredacteur van een andere naam: The Optimist. Maar er ver- Ode. We staan op de drempel van een revolutie andert nog meer: het blad wordt dikker, beter in ons eigen bewustzijn – en die zal alles veran- en mooier. Wij willen ook graag dat onze lezers deren. Dat is de implicatie van de onderzoeken meedenken over de veranderingen. Bent u Ode- over groepsmeditatie. Ode-oprichter Jurriaan lezer en wilt u betrokken zijn bij onze koers? Kamp gaat in gesprek met negen prominente Meldt u zich dan nu aan voor ons lezerspanel. denkers op dit terrein om inzicht te geven in Het lezerspanel van Ode, en straks The Opti- hoe we dit nieuwe tijdperk kunnen ontketenen mist, zal bestaan uit ongeveer 40 betrokken en wat er gaat veranderen als we dat doen’. lezers. Deze groep mensen, min of meer een Een ding is zeker: de kans dat zij kritisch on- dwarsdoorsnede van ons lezersbestand, willen dervraagd zullen worden is weer nihil. Dat blijft we in de toekomst actiever betrekken bij het gewoon hetzelfde. CR l K td T

juni 2013 N 43 Kort

C.N.M. Renckens

Louis Bolk Instituut (LBI) hebben, dienen andere opties, zoals homeopa- en het premenstrueel thische behandelingen zich aan. In drie landen vergelijken de onderzoekers de gebruikelijke syndroom PMS behandeling bij de huisarts met de aanvullende Kwakzalvers en alternatieve genezers hebben homeopathische behandeling. Ze beoordelen van oudsher een voorkeur voor vage ziekten, de aanvullende waarde van de homeopathische kwalen met een grote kans op spontane gene- behandeling, afgemeten aan het verloop van de zing, klachten waartegen de gewone genees- premenstruele klachten.’ kunde machteloos staat (omdat er geen diag- Insiders wisten het allang, maar het werd re- nose gesteld kan worden) en ziekten met een cent nog door een groep Canadese onderzoek- chronisch maar wisselend beloop. Het behoeft sters bevestigd: PMS bestaat niet. De beschre- ons daarom niet te verbazen dat een homeopa- ven klachten blijken in elke fase van de cyclus te thisch arts als Christien Klein na het volgen van kunnen optreden en zijn helemaal niet beperkt de stoomcursus ‘wetenschappelijk onderzoek tot de tweede helft ervan. Helaas is dit inzicht voor alternatieve genezers’, destijds rijkelijk binnen de gynaecologenvereniging NVOG ook gesponsord door VWS en ZonMW, besloot om nog niet doorgedrongen en in haar PMS-richt- in de pilot studie die de deelnemers ook moes- lijn wordt – schandalig – nog altijd gesteld dat ten doen te kiezen voor homeopathie bij PMS. antidepressiva of bepaalde anticonceptiepillen Die pilot was zo’n succes, dat er nu een vervolg (met een verhoogd tromboserisico) zouden komt. Wij lazen op 13 maart 2013 op de site kunnen helpen tegen PMS. l van het LBI het volgende bericht: ‘Groot onderzoek naar menstruatieklachten. AMSTERDAM - Elke maand zijn door premen- Poli uro-kynologie struele klachten wel 120.000 vrouwen zich- zelf een beetje “kwijt”. Premenstruele klachten te Zaandam (PMS) zijn een erg onderschat probleem, waar Toen ik het ziekenhuis belde en vroeg te worden veel vrouwen niet eens meer voor bij de huis- doorverbonden naar de afdeling uro-kynologie, arts te rade gaan. Daarom is het PMS-onder- toen kreeg ik een medewerkster van de incon- zoek van start gegaan, waarbij de waarde van tinentiepoli (uro-gynaecologie) aan de lijn, die een aanvullende homeopathische behandeling niet wist waar of ik het over had. Volgens haar wordt vergeleken met een uitsluitend reguliere worden er in het ZMC geen viervoeters ingezet behandeling. Vrouwen die lijden aan PMS kun- als ‘physician-assistants’ en ook niet als ‘nurse- nen kosteloos deelnemen. Het onderzoek dat in practitioners’. Eerder berichtten wij over het Nederland, Duitsland en Zweden loopt, wordt trainingstraject van de Zaanse labradoedel Dol- uitgevoerd en gecoördineerd door het Louis ce, die ingezet ging worden bij de diagnostiek Bolk Instituut.(…) De inschatting is dat 4% van van het prostaatcarcinoom. De verantwoorde- de vruchtbare vrouwen in Nederland aan zware lijke uroloog dokter Sigrun Langbein, verbon- PMS lijdt, (naar schatting 120.000 vrouwen). den aan het ZMC, zocht met deze innovatie eind Hun klachten zijn zo extreem dat ze zich soms 2011 contact met de dagbladpers en gaf een moeten ziek melden. Een paar dagen tot twee interview in het PR blad van het ZMC Uw Zorg. weken functioneren ze matig tot slecht door on- De opleiding kon wel anderhalf jaar duren – die der andere ernstige prikkelbaarheid, spannings- periode was nu wel voorbij – en ik werd toene- gevoel, somberheid of hoofdpijn. Een grotere mend nieuwsgierig toen nadere berichtgeving groep lijdt aan minder extreme, ernstige klach- over de vorderingen van het dier uitbleef. Eind ten (naar schatting 12,5 % ofwel 375.000). Om- 2012 zocht ik contact met de PR afdeling van dat reguliere medicijnen soms niet het gewenste het ZMC en later rechtstreeks met Langbein. effect bieden of onaanvaardbare bijwerkingen Eerst na herhaald aandringen, ook via direct K td T

44 N juni 2013 Ze gaat iedere dag met mij mee naar huis. Hier op de polikliniek hebben we afspraken gemaakt over wie haar wanneer uitlaat. Het kan dus zijn dat mensen Dolce op de gang tegenkomen. Ik verzoek iedereen om haar niet aan te spreken of te aaien. Ze is tenslotte nog in opleiding, en andere geuren en indrukken kunnen haar van haar belangrijke werk afleiden.” l

Over speed-daten en de

Collegae accu van de Leidse co-raad Alle co-assistenten van de Leidse cluster kregen mail via Twitter, kwam er recent een antwoord. op 3 april onderstaande mail toegestuurd. Na de interviews van augustus 2011 was er nog ‘Beste co-assistent, geen nader nieuws te melden. Ik moest het ge- Zoals je waarschijnlijk al gehoord hebt, zal op woon afwachten en zou op de hoogte gehouden donderdag 11 april 2013 van 18.00u - 21.30u worden. Van Langbein zelf kreeg ik geen ant- het eerste Leidse Speeddate evenement voor co- woord. Ter opfrissing van het geheugen enkele assistenten worden georganiseerd. In gesprek- citaten uit het Uw Zorg-interview (2011, 8) ken van 8 minuten zal je de kans krijgen om over de ‘snuffelspecialist’: kennis te maken met verschillende specialisten/ “Een hond die prostaatkanker opspoort? Zijn arts-assistenten en kan je al je vragen aan hen er geen andere methoden? Er zijn geen goede stellen over hun vakgebieden. Dit is je laatste tumormarkers voor prostaatkanker (stoffen die kans om je in te schrijven voor deze fantasti- de tumor aan het bloed afgeeft – red.). Zelfs sche avond dus meld je uiterlijk voor 6 april aan een verhoogde waarde van het eiwit PSA geeft door een e-mail te sturen naar leidsecoraad@ vaak geen uitsluitsel. Wil je het zeker weten, dan mfls.nl. Let op; Vol=Vol! Hieronder vind je het moet je biopten, stukjes weefsel, uit de prostaat overzicht van de specialismen die in ieder ge- nemen. Een ingrijpend onderzoek dat compli- val aanwezig zullen zijn die avond. Wij zullen er caties kan opleveren. Als Dolce slaagt – 90% voor zorgen dat je in ieder geval bij 2 of 3 voor- kans – dan kan het aantal biopsies, waarvan keursspecialisaties zal worden ingedeeld. sommige achteraf onnodig blijken, hoogstwaar- Heelkunde (oncologie, transplantatie en thorax,) schijnlijk omlaag.” (…) In ons land gebruikt het Interne geneeskunde, Gynaecologie, Anesthesie, VUmc een hond om een bepaalde darminfectie Urologie, SEH, Intensive Care, Microbiologie, te signaleren. Maar voor de rest is het in Neder- Huisartsgeneeskunde, KNO, Kindergeneeskunde, land vrij nieuw.” (…) “Wanneer kan Dolce aan Arts maatschappij en gezondheid (sociaal genees- de slag? Mocht ze het opleidingstraject aan de kundige), Ouderengeneeskunde , Accupunctuur. Speurhondeninstructieschool Beverwijk goed Hopelijk zien we snel je aanmelding verschijnen. doorlopen, dan duurt het zeker een jaar voordat Tot de 11e! ze aan de slag kan. Eerst moet Dolce leren om Groeten, urine met prostaatkanker te herkennen. Lukt [email protected], haar dat, dan leert ze urine mét prostaatkanker namens De Leidse Co-raad.’ van urine zónder prostaatkanker te onderschei- den. De eerste periode moeten we dat checken Het VtdK-bestuur heeft deze uitglijder van de door het nemen van een stukje weefsel. Dat jongelui direct ter kennis gebracht van de ver- zouden we overigens zonder hond ook hebben antwoordelijke autoriteiten. Deze waren not gedaan (dus geen extra belasting voor de pa- amused. l tiënt – red.). Blijkt Dolces neus goed te werken, dan hoeven er – als ze niets signaleert – minder of helemaal geen biopten genomen te worden.” (…) “Wie zorgt er buiten werktijd voor Dolce? K td T

juni 2013 N 45 Correspondentie

‘Samenwerken s.v.p.!’ zaken die in doofpotten zitten en/of vastgelopen Op 20 maart ontving de secretaris onderstaan- doordat men de strijd heeft opgegeven of moet de email en omdat de brief een prototype bevat opgeven. Kunt u alstublieft gaan samenwerken van een verwijt dat wij met grote regelmaat ont- met andere organisaties om ALLE boeven in vangen, drukken wij deze brief voor een keer af de zorg voor patiënten te gaan onderzoeken en in het NTtdK en geven ook de reactie, die het aanpakken? Bijvoorbeeld een goede screening bestuur daarop gaf. van geneeskunde studenten, het is nu mogelijk ‘Aan het bestuur van de VtdK, beste mensen, om met goede cijfers EN met een ernstige per- Dit is een oproep, zelfs smeekbede om samen- soonlijkheidsstoornis arts te worden.... werking tegen misstanden in de zorg voor pa- Ook in de farmaceutische industrie is er veel tiënten. U doet goed werk maar u slaat door als meer mis dan bij de middeltjes van dr. Vogel het om zorg gaat buiten de protocollen terwijl (natuurlijk moet ook op de middeltjes van Vogel die door de voortschrijdende wetenschap wor- controle blijven!). Alvast bedankt, den aangepast (helaas vaak veel te langzaam). Met vriendelijke groet, (…)’ Het vingerwijzen op uw site is heel ernstig, bij- Ons antwoord luidde als volgt: voorbeeld uw reactie op artsen die doorwerken ‘Geachte heer/mevrouw (…), na schorsing: onmiddellijk wijst u artsen aan De secretaris verzocht mij uw hartenkreet te die alternatieve zorg zijn gaan verlenen als de beantwoorden. Wij zouden ons naast het kri- echte boeven. U doet hiermee de slachtoffers tiseren en afschminken van echte kwakzalvers van de andere echte boeven enorm tekort! Dit c.q. alternatieve genezers ook moeten richten heeft mij erg gekwetst! op missers en disfunctionerende hulpverleners In mijn gezin, met meerdere wetenschappers, in de reguliere geneeskunde. Daartegen bestaan hebben wij te maken gehad met medische mis- meerdere bezwaren. sers juist door de op dat moment geldende pro- Eerstens zijn er voor deze problemen reeds tocollen. Kwakzalverij dus! Lees uw definitie van talrijke instanties, die op dit punt actief zijn: me- kwakzalverij op uw site nog eens door en kom dische faculteiten die examens afnemen, de we- tot dezelfde conclusie als ik, denk aan de Diane tenschappelijke verenigingen met onder andere 35, Jansen Steur, fouten in het VUMC, vele fou- hun visitatiesysteem en richtlijnontwikkeling, ten door cardiologen in verschillende ziekenhui- de intercollegiale toetsing binnen ziekenhui- zen, gesjoemel met sterfte cijfers in het Haga, zen, het medisch tuchtrecht, zorgverzekeraars interniste Marion Blonk in Eindhoven, een or- die menen de kwaliteit te kunnen beoordelen, thopeed met honderden slachtoffers... en al die de NZA, de IGZ etc. Als zelfs al deze instanties K td T

46 N juni 2013 geen 100% garantie op kwalitatief volwaardige term ‘Tante Betje’ verkeerd gebruikte en dat hij zorg kunnen verzekeren, dan is het illusoir te ‘Tante Truus’ bedoeld had. Ik legde vervolgens verwachten dat een kleine vrijwilligersorganisa- uit dat er bij een ‘ Tante Betje’ sprake is van een tie als de onze dat wel zou kunnen. (Richtlijnen anakoloet. Dit nu was te kort door de bocht. kunnen, anders dan uw ervaring suggereert, Briefschrijfster S.J.J. wees erop, dat een anako- de kwaliteit van de zorg beslist verbeteren en loet betekent: een zin beginnen en met een an- de praktijkvariatie verkleinen.) Tweedens zijn dere constructie verdergaan. Kenmerkend voor er belangrijke verschillen tussen de inciden- spreektaal maar verboden in schrijftaal, met tele fouten, missers etc. die in de reguliere immers meer bedenktijd. Bijvoorbeeld: Iemand gezondheidszorg worden gemaakt (soms sa- die dat doet, dan zal je zien dat hij gek is (fout) menhangend met verslaving, persoonlijkheids- i.p.v. Van iemand die dat doet, zul je zien dat hij stoornissen, overspannenheid, periode van gek is (goed). Of i.p.v. Iemand die dat doet, zul echtscheiding, zelfoverschatting, distinctiedrift je zien, die is gek (fout). Dat zijn anakoloeten. etc.) en die in de kwakzalverijsector waarbij er ‘Tante Betje is iets anders. Verkeerde woord- sprake is van welbewust en structureel afwij- volgorde. Bv Het woei hard en kon ik niet voor- ken van de wetenschappelijke stand van zaken. uitkomen i.p.v. het woei hard en ik kon niet Hier zijn de blunders dus voorspelbaar en aan vooruitkomen of: Ik ga nu naar huis en hoop ik de orde van de dag. ‘Thy sin is not an accident op tijd te zijn i.p.v. ik ga nu naar huis en ik hoop but a trade’ (Shakespeare) Ten derde blijft het op tijd te zijn.’ Waarvan acte! van belang dat er een groepering is die zich In het stuk over Hoenders als psychiatrisch- expliciet en exclusief richt op de kwakzalverij, diagnostisch classificatieprobleem kwam ik met want van al de hierboven genoemde instanties een Nederlands lijstje van gradaties in gekte. is er geen enkele die dat doet. Zelfs de IGZ of de Het leek erop dat het mij bekende ‘radgek’ niet KNMG zijn terughoudend en beschikken over serieus kon meedoen, want het woord komt in weinig kennis van zaken op dit punt. Van politie de Dikke Van Dale niet voor. Wel daarentegen en justitie is al helemaal niks te verwachten. De het Vlaamse ‘raadgek’. Even concludeerde ik dat alternatieve sector is – godzijdank – veel klei- de Nederlandse taal, anders dan wat drs. P. er- ner dan de reguliere zorg, maar is bepaald niet over beweert, armer is dan de Engelse, die min- verwaarloosbaar. Er gaat plm. 700 miljoen euro stens vier gradaties gekte kent. Natuurlijk wist per jaar in om en bijna 6% van de volwassen ik wel dat de Engelsen niet eens een woord voor Nederlanders bezoekt een alternatieve genezer. ‘zwijgen’ hebben en zo heeft onze taal nog wel Daar gaat echt nogal eens wat mis. meer pre’s ten opzichte van het Engels. Maar Ik hoop zo uw brief enigszins bevredigend nu even over ‘radgek’: het was dr. A.L. Ternee, te hebben beantwoord en spreek intussen mijn die mij erop wees dat de term ‘radgek’ wel de- waardering uit voor de moeite die u heeft geno- gelijk bestaat en bijvoorbeeld aangetroffen kan men om ons met uw visie te confronteren. worden in een brief die Vasalis in 1940 schrijft Met vriendelijke groet,’ aan haar zus Ank: ‘… met allerlei voorstel- len en ik ben er radgek en leeg en somber van Rectificaties en correcties: anakoloet, geworden.’(geciteerd in de Vasalisbiografie tante Betje en ‘radgek’ van Meijer op pagina 228). Hier laat Van Dale ons dus lelijk in de steek. De keuze over de staat In huize Van het Reve kon soms hevig gediscus- van de mentale gezondheid van de Groningse sieerd worden over onjuist gebruik van termen integratieve psychater Hoenders wordt dus toch of woorden en dan riep moeder Van het Reve tussen: gek, stapelgek, knettergek en radgek. wel uit: ‘Het is hier geen taalkundelijk congres!’. De scribenten die het NTtdK vullen en op onze Michiels, ‘doctor’ in de website publiceren houden daarentegen wel natuurgeneeskunde? van taalkundige scherpslijperij, want daarvan kan je alleen maar leren. Wij ontvingen twee Tijdens het jubileumcongres van onze Vereni- van dergelijke reacties op het vorige NTtdK- ging op 2005 manifesteerde hij zich voor het nummer. In het vorige nummer schreef ik in het eerst met een vreedzaam protest tegen onze op- stuk over VVD-senator Dupuis, dat Plasterk de vattingen. Hij deelde bij de ingang pamfletten K td T

juni 2013 N 47 uit en er werden zwarte ballonnen opgelaten homeopathica) en de derde bijlage is een foto- voor de ‘slachtoffers van de reguliere genees- kopie van de beide zijden van door hem o.a. bij kunde’. Sindsdien staat hij steevast elk jaar bij reformwinkels in de regio verspreide kaartjes. de ingang van de lokaties waar onze Vereniging Ook hier noemt hij zich wederom dr. Th. H.L. congresseert en komt hij steeds weer met een Michiels. In het BIG-register is hij terug te vin- geactualiseerde versie van zijn schotschriften. den als verpleegkundige. Wij vonden dat altijd meer grappig dan pijnlijk De heer Michiels is dus geen arts, is niet en verontrustend was het allerminst. Meer dan gepromoveerd en heeft nooit gevraagd aan dat de auteur (en sekteleider) over wie wij het de afdeling Diplomawaardering van de Dienst hier hebben, ene Michiels, een ex-verpleegkun- Uitvoering Onderwijs (DUO) of zijn in diverse dige was en al geruime tijd actief als natuurge- buitenlanden behaalde onduidelijke diploma’s nezer wisten wij niet van deze man. Toen een (in ons land niet erkend) hem wel recht geeft wakker lid van onze Vereniging ons erop at- de titel ‘doctor’ te voeren. Het voeren van Ne- tendeerde dat de man zich regelmatig met een derlandse titels door onbevoegden is verboden doctorstitel presenteert, besloten wij aangifte volgens artikel 435, lid 3 van het Wetboek van te doen van titelfraude bij het OM te Utrecht: strafrecht. In een vergelijkbare casus waarin ‘Weledelgestrenge heer, een Mexicaanse chiropractor uit Assen zich Hierbij doe ik aangifte tegen de heer Th. H. L. ‘doctor’ noemde werd deze veroordeeld tot Michiels, wonende Dodaarslaan 68 te Vinkeveen, € 1500,- boete: zie de brief van de bijgevoegde wegens titelfraude. De heer Michiels maakt zich brief van de kantonrechter uit Assen. naar mijn mening schuldig aan titelfraude door Hoogachtend, etc.’ het ten onrechte voeren van de doctorstitel. U ziet in de bijlagen dat hij zich daar inderdaad Op 8 april liet het arrondissementsparket schuldig aan maakt. De eerste bijlage is een Utrecht ons weten, dat onze brief was doorge- kopie van de omslag van een schotschrift uit zonden naar de politie, wijkteam De Ronde Vene 2012 (Habemus papam), de tweede dateert van te Mijdrecht, met het verzoek ons schrijven in een dergelijk pamflet uit 2011 (De magische 11 behandeling te nemen. Wordt dus vervolgd. l

Doctor ‘Michiels’ visitekaartje K td T

48 N juni 2013