Alternatieve Geneeswijzen

Nobelprijs 2015 geneeskunde voor dr. Tu, een triomf voor de Chinese geneeskunde? Het complementaire en al- ternatieve geneeswijzen (CAG) protocol; voor een verantwoorde toepassing in de reguliere zorg

EPSA Autumn Assembly Malta

Jaargang 103, nummer 2, januari 2016 Word lid van de KNMP

De KNMP speelt een belangrijke rol bij het • Gratis éénmalig het Informatorium bewaken van de kwaliteit van het vak van Medicamentorum tijdens de studie. apotheker, ook op jouw universiteit. • Gratis éénmalig het FNA tijdens de Zo zetten wij ons in voor de erkenning van studie. het specialisme openbare farmacie. Jouw • Standaarden voor Zelfzorg tegen opleiding wordt afgestemd op de wensen een sterk gereduceerd tarief. en eisen vanuit het veld en op de toekomst. • Toegang tot alle informatie op www.knmp.nl, waaronder de De KNMP is dé vereniging die essentieel KNMP Leden- en Apothekenlijst. is bij de invulling en uitvoering van het • Gratis toegang tot de KNMP beroep van apotheker. Ook voor jou! Wetenschapsdag in het voorjaar en het KNMP Congres in het najaar. Wat krijg je ervoor? Voor e 37,50 per jaar ben je kandidaatlid van de KNMP. De voordelen van het KNMP Lid worden? kandidaatlidmaatschap op een rijtje: E-mail je gegevens naar [email protected], • Het Pharmaceutisch Weekblad, vakblad o.v.v. aanvraag kandidaat-lidmaatschap. voor apothekers, elke week op de mat. Meer weten: kijk op www.knmp.nl.

Koninklijke Nederlandse Maatschappij ter bevordering der Pharmacie JANUARI 2016

Agenda K.N.P.S.V.

23/01 Januari AV der K.N.P.S.V. te Leiden 27/01 Specialisme Openbare U.P.S.V. Farmacie-avond Groningen “Unitas Pharmaceuticorum” 29/01 STIP-borrel 23/02 Specialisme Openbare Farmacie-avond Utrecht 17/02 Algemene Ledenvergadering 27/02 Beroependag 24/02 Almanak onthullingsfeest 27/02 Openbare karaokeavond 29/02 U.P.-borrel (KB-onthulling) Ph.V.D. “Hygeia”

L.P.S.V. „Aesculapius”

25/01 Algemene Ledenvergadering 30/01 Ouderdag G.F.S.V. 09/02 Tweede Dinsdag Borrel “Pharmaciae Sacrum” 13/02 Reünistendag 15/02- Lustrumdiesweek 26/01 Algemene Ledenvergadering -20/02 02/02 P.S.-borrel 20/02 Lustrumgala + diner 03/02- Diesweek 29/02 Goede Doelen borrel -06/02 10/02 FaMe-avond 22/02 Lunchlezing Pharmaline 23/02 LOS sportavond 24/02 Eerstejaars symposium

3 JANUARI 2016

I n ho u d 08

06 Redactioneel 14 U.P.S.V. “Unitas Pharmaceutico- 08 K.N.P.S.V. rum”

10 G.F.S.V. 16 Ph.V.D. “Hygeia” “Pharmaciae Sacrum” 18 Het complementaire en alternatieve 12 L.P.S.V. geneeswijzen (CAG) „Aesculapius” protocol Een artikel door Dr. R. Hoenders, psychiater

4 JANUARI 2016

24 33 3738

23 VJA/K.N.P.S.V.- 33 EPSA Autumn activiteit Assembly

24 TWIN Genève 37 TWIN Leiden

26 Beroependag 40 Colofon

29 Nobelprijs 2015 ge­neeskunde­ voor dr. Tu, een triomf voor de Chinese geneeskunde?

5 JANUARI 2016

Redactioneel

Geachte lezer,

Het nieuwe jaar is inmiddels begonnen Ik kan me voorstellen dat u geen voorstander en zo is hier ook de tweede editie van de bent van het gebruiken van alternatieve Folia Pharmaceutica. Ook is het weer vol- geneeskunde. Rond het thema van alternatieve op winterweer en daarom het perfect om geneeswijzen is er immers vaak sprake van lekker binnen te blijven en onze nieuwe verhitte discussies over de werking ervan. U editie ‘Alternatieve geneeswijzen’ open te moet echter wel onthouden dat er een verschil slaan. bestaat tussen complementaire en alternatieve geneeswijzen. Complementaire geneeswijzen Het begin van de winter gaat gepaard met zijn niet-reguliere behandelingen die wel weinig daglicht, koude temperaturen en degelijk werken, maar vanwege praktische zaken nog lang geen uitzicht op de zomervakan- niet in de reguliere zorg gebruikt worden. tie. In deze periode ligt een winterde- Alternatieve geneeswijzen hebben echter te pressie dus op de loer. Nu zou u met deze weinig bewijsvoering voor de werking ervan. klachten naar u huisarts kunnen gaan maar Het is begrijpelijk dat u deze twee begrippen tegen de tijd dat de diagnose is vastgesteld makkelijk door elkaar haalt. Toch is het is de winter dan waarschijnlijk alweer belangrijk hier kennis van te nemen. In deze voorbij. editie van de Folia Pharmaceutica gaat Rogier Hoenders hier uitgebreid op in. Daarnaast zal Gelukkig zijn er ook nog alternatieven waar hij vertellen over het op een wetenschappelijke u gebruik van kunt maken. Zo zou u manier benaderen van de alternatieve bijvoorbeeld eens een homeopatisch mid- geneeskunde, dus met een open maar ook del kunnen proberen of acupunctuur uit de kritische blik. traditonele Chinese geneeskunst gebruiken om de depressie te onderdrukken.

6 JANUARI 2016

Daarnaast kan u in deze editie ook een uitermate interessant artikel vinden van Dr. C.N.M. Renckens. In dit artikel laat Renckens zien hoe men het antimalaria middel artemisia van de Chinese Nobelprijwinnares misbruikt om de Chinese geneeskunde met zijn acupunctuur en mythologie te gaan prijzen als rijke bron.

Verder staan in deze editie artikelen over de TWIN en de VJA activiteit. Daarnaast is ook een verslag te lezen over de EPSA congres ervaring van Anne Van Schip in Malta.

Wij als commissie wensen u veel leesplezier en hopen uiteraard dat u überhaupt geen beroep hoeft te doen op alternatieve geneeswijzen, omdat u gezond de winter doorkomt.

Met vriendelijke groet, Namens de Commissie ter Redactie van de Folia Pharmaceutica 2015-2016 “Fortissimo”

Jitske Langeland h.t. secretaris

7 K.N.P.S.V.

Lieve K.N.P.S.V.-leden en andere le- Ook de K.N.P.S.V. heeft in 2016 weer zers, een hoop nieuwe plannen en activi- teiten in petto voor jullie. In februari is De kerstperiode hebben we inmid- het tijd voor de Beroependag, waarbij dels achter ons gelaten. Hopelijk de verschillende mogelijkheden voor hebben jullie allen een fijne tijd ge- onze toekomstige carrière binnen de had samen met familie, vrienden en (bio-)farmacie worden belicht. Ook andere dierbaren en mogen genie- zullen in de eerste maanden van het ten van smakelijke gerechten met jaar de Specialisme Openbare Farma- bijbehorende dranken, romantische cie (SOF) avonden worden georgani- kerstfilms en winterpret. De kerst- seerd in Groningen en Utrecht. Bij deze periode werd opgevolgd door het avonden wordt informatie geven over Oud&Nieuw-feest, waar iedereen de registratiefase tot apotheker na de vast en zeker vol enthousiasme het opleiding Farmacie. Last but not least nieuwe jaar in is gegaan met de bij- zal de Personal Development Day op behorende (optimistische) voorne- zaterdag 12 maart plaatsvinden. Een mens. Mijn voornemenslijstje is op dag die in het teken van verbreding dit moment in ieder geval erg ge- van de kennis staat, waarbij master- vuld met optimistische plannen voor classes en plenaire lezingen worden 2016. gegeven over onder andere emotio- nal intelligence, MBA en gezond ouder worden. Er is gekozen voor een spec

8 taculaire locatie: Corpus, het Al met al, alternatieve geneeswijzen museum over het menselijk lichaam. is een opmerkelijk maar buitenge- woon interessant onderwerp. Ik wil Het thema van deze Folia-editie is “Al- jullie veel leesplezier wensen met de ternatieve geneeswijzen”. De effecti- verschillende stukken omtrent dit on- viteit van alternatieve geneeswijzen is derwerp! niet wetenschappelijk onderbouwd, waardoor deze geneeswijzen vaak Namens het 113e bestuur der ondergewaardeerd worden. Toch be- K.N.P.S.V., zoekt een groot aantal Nederlanders een alternatieve genezer.Volgens de Emilie van der Sande statistieken blijkt dat één op de tien h.t. voorzitter te zijn! Reguliere onderbouwde ge- neeswijzen versus alternatieve ge- neeswijzen zou een interessante dis- cussie teweeg kunnen brengen. Ik ben van mening dat in situaties waarbij de reguliere wijzen geen gewenst resul- taat boeken, de toepassing van een alternatieve geneeswijze zeker een geschikte oplossing kan zijn.

9 JANUARI 2016

G.F.S.V. “Pharmaciae Sacrum”

Geachte lezer, zal de Dies Natalis geopend worden Wanneer u deze uitgave van het met het Diessymposium, Receptie en Folia Pharmaceutica op uw digitale Openingsfeest. De volgende dag zal de deurmat heeft ontvangen, is het jaar Culturele Avond plaatsvinden en op 2016 alweer enkele dagen oud. Ik hoop zaterdag zullen er nog een Buitendag, dat u allen een prettige kerstvakantie Galadiner en Galabal zijn. en een fijne jaarwisseling heeft Op zondagochtend zal menig P.S.-er gehad. wakker worden met een lichtelijke hoofdpijn en naar het nachtkastje Een nieuw jaar betekent nieuwe grijpen om een paracetamolletje of kansen en zoals altijd voor vele twee tot zich te nemen. Echter, je mensen ook nieuwe goede zou natuurlijk ook kunnen kiezen voornemens. Voornemens welke vaak voor een alternatieve geneeswijze in de eerste week van februari weer tegen de brakheid. Zo is het vanuit sneuvelen. Precies in de week dat de de traditionele niet-westerse Dies Natalis van G.F.S.V. “Pharmaciae kruidengeneeskunde bekend dat het Sacrum” plaatsvindt, een perfect drinken van thee getrokken van de moment dus om goede voornemens wortels van de Chinese engelwortel te laten varen. Woensdag 3 februari (Dong Qaui) zou helpen tegen de

10 JANUARI 2016 bekende misselijkheid die vaak gepaard Japanse geneeskunst is bijvoorbeeld gaat met een kater. het Ginkgo Biloba extract dat wordt gebruikt bij de behandeling van Voor vele medische aandoeningen Claudicatio Intermittens, oftewel bestaan van oudsher (kruiden)ge- etalagebenen. Ook bevordert het de neesmiddelen. Bekende niet-westerse doorbloeding van de hersenen en geneeswijzen zijn: Ayurveda, Winti, TCG zorgt het voor het verbeteren van het (Traditioneel Chinese Geneeswijze) en geheugen en concentratievermogen. TVM (Traditioneel Vietnamese Genees- wijze ). Deze geneeswijzen zijn vaak niet Al met al schuilen er dus zowel gebaseerd op wetenschappelijk onder- gevaren als mogelijkheden in de alter- zoek en kunnen gevaren met zich mee- natieve geneeswijzen en is het mijns brengen. Zo voldoen deze middelen inziens de taak van de (bio)-farmaceut vaak niet aan de GMP-richtlijnen wel- of apotheker om deze gevaren en ke aan ‘normale’ medicijnen worden mogelijkheden te (her)kennen. gesteld en kan er daardoor bijvoorbeeld Wil ik u tot slot nog een fijn nieuw intoxicatie met zware metalen plaats- jaar wensen en veel leesplezier met vinden na inname van deze middelen. dit Folia Pharmaceutica. Buiten dat is het natuurlijk de vraag of het ethisch verantwoord is om geld Met vriendelijke groet, te verdienen met dit soort producten, waarvan de producent weet dat het namens het 134e bestuur der G.F.S.V. gebruik hiervan niet tot verbetering “Pharmaciae Sacrum”, van de ziekte of aandoening zal leiden. Theo Last Aan de andere kant worden in h.t. praeses deze geneeswijzen planten en kruiden gebruikt welke zeker van farmaceutische relevantie zouden kunnen zijn. Een fytotherapeuticum dat zijn oorsprong kent in traditionele

11 JANUARI 2016

L.P.S.V. „Aesculapius”

Waerde Leeden der K.N.P.S.V., skunst; deze bereikte niet voor niets die grote hoogten vergeleken met de Jullie hebben als commissie gekozen westerse geneeskunst: als de keizer voor thema “alternatieve genees- ziek werd en je kon hem niet beter wijzen”. Hiermee duiken jullie volgens maken, werd je onthoofd. Je zorgde sommigen in de wereld van schim- er dus wel voor dat de keizer in top- mige achterkamertjes, kwakzalvers conditie was… en placebo’s die aan onwetende China is overigens heel trots op haar mensen worden gesleten als wonder- geneeskunst. Zo wordt een groot deel middelen. Dit is een beeld wat naar van het geld dat besteed wordt aan mijn mening totaal onterecht is. Zo medicijnonderzoek uitgegeven aan worden in China reeds duizenden jar- het wetenschappelijk verklaren van en mensen genezen van vele kwalen hun geneeskunst. Dit is echter nog door middel van kruidenmengsels en erg moeilijk gebleken, maar daarvoor velerlei andere middelen. Dit gebeurt moet je (waarschijnlijk) maar gauw niet op basis van de (relatief) harde verder lezen in deze editie van de middelen die wij medicijnen noemen, “Folia Pharmaceutica” maar juist op het principe van “voor- komen is beter dan genezen”. Een Verder gaat het goed met „Aesculapi- goede arts in China is dan ook een us”. Zowel het prachtige programma arts zonder zieke klanten. van de lustrumdiescommissie als de locatie van de buitenlandse excursie Er zit trouwens wel een luguber ver- is onthuld. Voor het eerst in vier jaar haal achter deze Chinese geneenee- gaan de derdejaars (en overige geïn-

12 JANUARI 2016 teresseerde leden van „Aesculapi- us”) weer buiten Europa! Van 2 tot 11 april reizen wij af naar het altijd warme Tel Aviv in Israël. Helaas kun- nen niet alle leden van de K.N.P.S.V. mee, maar gelukkig mogen jullie wél naar de fantastische diesweek! Jul- lie zijn van harte welkom bij de pool party en symposium op 13 januari, op het themafeestje op donderdag 18 februari en natuurlijk het legend- arische gala op 20 januari. Voor alle „Aesculapius”-reünisten is er ook nog een speciale reünistendag op 13 feb- ruari. Wij hopen jullie allemaal op een van deze fantastische activiteiten te begroeten en wensen jullie veel leesplezier in deze editie van de Folia!

Vivat, crescat, floreat, „Aesculapius”! Namens het 130e bestuur der L.P.S.V. „Aesculapius” ‘Loud&Kleer’, Mathijs de Kleer h.t. praeses aesculapii

13 JANUARI 2016

U.P.S.V. “Unitas Pharmaceuticorum”

Waarde leden der K.N.P.S.V., geraadpleegd blijkt dat er onwijs veel verschillende alternatieve behandelin- Voor u ziet u alweer een volgende gen zijn tegen een grote variëteit aan editie van de Folia Pharmaceutica. kwalen en ziektes. Sommige klinken Een nieuwe editie vol leesplezier om u erg grappig, andere heel erg pijnlijk. door de winterse dagen heen te hel- pen. Ditmaal is het thema “Alternati- Alternatieve geneeswijze is een on- eve Geneeswijzen”. Met de winterse derwerp waar wij nuchtere farma- kou op komst zullen wij zelf waar- ceuten misschien een beetje sceptisch schijnlijk ook weer heel wat verkoud- tegenover staan. Echter, we weten heidjes oplopen. Misschien ligt het maar weinig van alternatieve ge- antwoord op al deze problemen wel in neeswijzen en daarom denk ik dat het deze Folia Pharmaceutica in alternati- een erg interessant thema is. eve geneeswijzen. In 2015 heeft dr. Tu de nobelprijs ge- Bij alternatieve geneeswijzen zijn de wonnen. Zij is werkzaam in de acade- eerste woorden die mij te binnen schi- mie voor traditionele Chinese genee- eten: acupunctuur en Chinese genee- skunde. In deze Folia Pharmaceutica skunde. Na het woordenboek over zal er onder andere een schrijver zijn alternatieve geneeswijzen te hebben die over het onderzoek van Dr. Tu

14 JANUARI 2016 gaat uitweiden. Het belooft een interes- sante editie te worden.

Ook U.P. doet aan een alternatieve ge- neeswijze tegen winterse depressiviteit. Zo heeft U.P. in de tweede week van afgelopen november alweer haar 121e Dies Natalis gevierd. Een volle week lang heeft “Memento Mori” centraal gestaan. De week is ingeluid met een knallend diesfeest, gevolgd door een bezoek aan het Cancer Centre, een cur- sus stijldansen en een zeer interessant symposium over de stijgende prijzen van geneesmiddelen. Tot slot hebben we de week afgesloten met een spetter- end gala in Number Four.

Na onze Dies Natalis is U.P. natuurli- jk gewoon door gegaan met het or- ganiseren van allerlei activiteiten. Zo hebben we voor de vakantie een CPS lunchlecture gehad. Hierbij ging het om de ziektes die vluchtelingen met zich meenemen. Verder zijn we druk bezig met de Almanak en de BuiCie die dit jaar naar Kuala Lumpur zal gaan. Na de vakantie zullen we het jaar inlu- iden met het S&G nieuwjaarsdiner en het eerste EFC-feest van de EFC 2015- 2016. 2016 beloofd nu al een mooi jaar te gaan worden!

Namens het 121e bestuur der U.P.S.V. “Unitas Pharmaceuticorum” wens ik u veel leesplezier toe. Met vriendelijke groet, Ramon Contrucci h.t. praeses

15 JANUARI 2016

Ph.V.D. “Hygeia” Lieve lezers én lezeressen, heerlijk Najaars­weekendje met 18 van onze leden. We hebben genoten van We hebben vast allemaal wel eens een avond heerlijke oud-Hollandsche ge­bruik gemaakt van een alternati- spelletjes, een bierproe­verij bij de lo- eve genees­wijze. Of het nu ging om kale Othmar-brouwerij, een avond een bezoekje aan de acupuncturist, lekker feesten en nog veel meer gezel- het gebruiken van be­paalde kruiden ligheid! Tevens zijn bij de AV de eerste of het onderdompelen in Ayurve- plannen gemaakt voor de Hygeia-­ da-rituelen op vakantie in India of Sri activiteit, die dit jaar zal plaatsvinden Lanka (gebruik van Rituals-producten na de Beroependag op zaterdag 27 geldt hier niet). Het is aan ieder zelf februari! Schrijf die datum dus in je te bepalen wat de effecten van deze agenda, want na de Beroependag is processen zijn en of ze heilzaam zijn iedereen (natuur­lijk ook de mensen voor je gezondheid. Persoonlijk weet die niet bij de dag aanwezig waren) ik niet of ik me zou wagen aan een welkom bij de Cambridgebar op de cursussen ‘cupping’, ‘Quantum Touch’ Uithof in Utrecht om hun mooiste of ‘Bachbloesemtherapie’. Wie weet zangkunsten te vertonen. Deze heuse echter, wat de uitkomsten hiervan karaoke-avond zal in het thema staan kunnen zijn voor sommigen! Ik ben van ‘No pink, no drink’: zorg dus dat dan ook heel benieuwd hoe vanuit je er op je pinkest uitziet! We hopen een wetenschappelijke benadering jullie natuurlijk allemaal hier te zien, wordt aangekeken tegen deze alter- het belooft weer een geweldige avond natieve geneeswijzen in deze Folia. te worden!

Bij het Pharmaceutisch Vrouwen Dis- Mooi roze is niet vies! puut “Hygeia” gaat het vrolijke, roze Met roze groet, le­ven intussen gewoon door! Ten ti- jde van het schrijven van dit stukje Denise van Vessem zijn met nét teruggekomen van een h.t. voorzitter der Ph. V.D. “Hygeia”

16 De industriële farmacie biedt een scala aan mogelijkheden. Of het nu een grote multinational, een klein lokaal opererend bedrijf of een consultancy bureau is, er is altijd een belangrijke en uitdagende rol voor de industrieapotheker weggelegd.

Als industrieapotheker kan je op de volgende werkplekken terecht: • in de innoverende farmaceutische industrie • bij fabrikanten en leveranciers van vrij verkrijgbare geneesmiddelen • bij fabrikanten en leveranciers van generieke middelen • bij farmaceutische groothandels • bij producenten van grondstoffen

Een industrieapotheker heeft vele gezichten. Bijvoorbeeld als manager of staffunctionaris, in Productie, Quality Control of Quality Assurance. Maar ook in commerciële functies bij Marketing en Sales, bij Research en Development, als Registration Officer of als General Manager kan Wil je meer een industrieapotheker aan de slag. informatie over de vele mogelijkheden Studenten Farmacie opgelet! Wanneer je speciale interesse van de industriële hebt in de industrie kun je nu al gebruik maken van de voordelen die de farmacie, vraag NIA te bieden heeft. De NIA behartigt de belangen van alle industrie­ dan het boekje apothekers. Van nu en van de toekomst. Tegen een speciaal tarief heb ‘Voor mensen, je toegang tot een breed netwerk van industrieapothekers en vak­ de wetenschap en inhoudelijke informatie. gewoon omdat het leuk is’ aan via het NIA-secretariaat op telefoonnummer 070 373 72 70

Voor mensen, de wetenschap en gewoon omdat het leuk is De vele gezichten van de industriële farmacie

Adv. NIA_def.indd 1 10-06-2009 09:59:18 JANUARI 2016

Het complementaire en alternatieve geneeswijzen (CAG) protocol; voor een verantwoorde toepassing in de reguliere zorg

Door: Dr. R. Hoenders, (2014) en Lancet Psychiatry (2015) met psychiater suggesties van soortgelijke strekking. GGz organisatie Lentis heeft daarom een Centrum Integrale Psychiatrie (CIP) op- Complementaire en alternatieve ge- gericht. Dit centrum biedt neeswijzen (CAG) zijn onderwerp van patiëntenzorg, onderzoek, opleiding en verhitte debatten. Sommigen zijn een tweejaarlijks congres fervent voorstander, anderen zijn fel (Hoenders e.a. 2008). Het CIP bespreekt tegen. Voor patiënten en behandelaren CAG met patiënten op een niet- vero- is niet duidelijk wat wel werkt en veilig is ordelende, open maar kritische wijze. en wat niet, terwijl ongeveer de helft van Patiënten krijgen voorlichting, advies en de bevolking in Westerse landen en van CAG die aangetoond veilig en effectief de psychiatrische patiënten in Nederland zijn, worden ook toegepast (Hoenders (Hoenders e.a. 2006) gebruik maakt van e.a. 2010; 2011). CAG. Patiënten zoeken op internet informatie CAG en integrative medicine over CAG. Deze is echter heterogeen van Integrale psychiatrie is de kwaliteit en soms misleidend en gevaarli- psychiatrische variant van integrative jk. Veel artsen onthouden zich van het medicine, een wereldwijde voorlichten over of voorschrijven van CAG, ontwikkeling in de reguliere gezondhe- terwijl de meeste patiënten juist graag idszorg waarbij ondermeer CAG en reg- van hen advies krijgen over het gebruik uliere zorg gecombineerd worden (CAH- van CAG. De laatste jaren wordt in toene- CIM 2009). De uitgangspunten zijn: (a) mende mate een andere benadering van het herwaarderen en het CAG bepleit, waarbij op zorgvuldige wijze optimaliseren van de therapeutische sommige veilige en effectieve CAG relatie; (b) een open en kritische houding geïntegreerd worden in het reguliere aan- jegens alle therapeutische disciplines en bod. Deze aanpak geldt voor ruim 60 me- systemen op basis van de principes van disch academische centra in de VS (CAH- evidence-based medicine (EBM); (c) het CIM 2009) onder de noemer ‘intergative focus is het bevorderen van gezondheid medicine’. Ook pleitten rapporten van de en welzijn; (d) behandeling vindt plaats WHO (2003; 2013) en het EP (1997) voor in een ‘healing environment’ vanuit een het serieus onderzoeken en integreren holistische visie (Sarris e.a. 2013). van CAG. Tenslotte verschenen de laatste De discussie in Nederland gaat vooral jaren artikelen in Nature (2011), Science

18 JANUARI 2016 over de toepassing van CAG in de reguliere praktijk en over de definitie van Complementair of alternatief? EBM (punt b). Wat dat laatste betreft, Er wordt hierbij onderscheid gemaakt werkt men binnen de integrale psychiatrie tussen complementaire en alternatieve met de oorspronkelijke definitie: (a) het geneeswijzen. De eerste zijn niet- best beschikbare bewijs voor effectieve en reguliere behandelingen die wel goede veilige behandelopties, (b) de wensen en bewijsvoering hebben, maar vanwege voorkeuren van patiënt, en (c) de klinische praktische, ideologische of sociale re- expertise van de professional (Sackett e.a. denen (nog) niet (standaard) 2000) bepalen samen het behandelbeleid. geïntegreerd zijn in het reguliere Deze definitie contrasteert met de tegen- behandelaanbod (zoals sint-janskruid, woordig meer reductionistische uitleg van running therapy en supplementen). EBM waarbij men vooral het eerste (en Alternatieve geneeswijzen zoals derde) principe benadrukt. De originele homeopathie, reiki en healing hebben definitie biedt ruimte voor de toepassing (te) weinig bewijsvoering en van therapieën die volgens de principes gebruiken andere verklaringsmodellen van randomized controlled trials minder van ziekte en gezondheid (Lake 2007). ‘hard’ bewezen zijn. Dit geldt ook voor Binnen het CIP worden alleen reguliere reguliere behandelingen. geneeswijzen, leefstijl Het CIP heeft daarom een wetenschap- veranderingen en complementaire pelijk verantwoorde werkwijze geneeswijzen toegepast die bewezen geformuleerd voor het werken met CAG effectief zijn met positieve resultaten in binnen de reguliere GGz. Deze moest (reviews van) meerdere goed tegemoetkomen aan de wensen van pa- uitgevoerde studies. Voorbeelden zijn: tiënten, recht doen aan hun keuzevrijheid - sint-janskruid voor depressie, en zowel reguliere, complementaire als - relaxatie bij angst, alternatieve behandelopties bieden die - mindfulness-based terugvalpreventie bij veilig en effectief gebleken zijn. Ten slotte recidiverende depressie, wil het patiënten ook beschermen tegen - sporten bij depressie, angst en slaap- ‘kwakzalverij’ en misleiding. Deze stoornissen, werkwijze moest gebaseerd worden op - enkelvoudige vitamines als additie bij bestaande wet- en regelgeving in Neder- depressie (zoals vitamine D, land (WGBO, wet BIG), op de foliumzuur en vitamine B12) gedragsregels van de KNMG (2008), op de - en supplementen (zoals SAMe en ome- multidisciplinaire richtlijnen in de GGz, op ga 3 bij depressie; melatonine bij de gedragsregels voor medische slaapstoornissen en lavendel bij angst). professionals (Crul & Legemaate 2006) en Alternatieve geneeswijzen worden niet op wetenschappelijke bewijsvoering. Dit gegeven. Wel kan hiervoor onder heeft geresulteerd in het CAG- voorwaarden worden verwezen naar protocol (Hoenders e.a. 2010; 2011). alternatief therapeuten (zie verderop).

19 JANUARI 2016

een beslisboom opgesteld die onderdeel Onderzoek vormt van het CAG protocol. Alle behandelingen in het CIP worden Besluit men tot behandeling met CAG , geëvalueerd en onderzocht. Hiertoe wordt dan geldt bij een reguliere gebruik gemaakt van routine outcome psychiatrische diagnose dat de monitoring (ROM) bij alle patiënten en bij behandeling moet worden toegepast op patiënten die innovatieve behandelingen basis van de oorspronkelijke krijgen ook individuele outcome definitie van EBM. Men kan dus kiezen monitoring (IOM), middels n=1-onderzoek voor een interventie met een lagere met ‘tijdreeks analyse’. Bij ROM worden vorm van bewijs wanneer de patiënt daar gemeten: psychisch lijden, kwaliteit van nadrukkelijk om vraagt en er vanuit de leven, psychologische veerkracht, en professionele expertise geen redenen zijn klanttevredenheid. Patiënten vullen hier- om te weigeren. Het CIP heeft overigens toe aan het begin van de behandeling, per wel besloten om daar een grens aan te jaar en aan het eind van de behandeling stellen. Alternatieve behandelingen waar- een vragenlijstboek in. Vorig jaar zijn de voor nauwelijks of geen bewijsvoering is, eerste resultaten van ROM in het CIP worden niet aangeboden binnen het CIP. gepubliceerd. Ondanks dat er beperkingen Wanneer de patiënt daar expliciet om zijn in de conclusies vanwege het vraagt, zal worden verwezen naar een onderzoeksdesign en onvoldoende extern netwerk. De alternatieve respons, zijn de eerste resultaten positief behandeling komt dan niet in plaats van (Hoenders e.a., 20134). een reguliere behandeling, maar wordt Krijgt een patiënt ook IOM, dan komen tegelijk met reguliere of bewezen daar in elk geval de dagboeken bij waarin complementaire behandelingen de patiënt bijhoudt hoe het gaat met de toegepast. Bij zo’n externe verwijzing en voor hem belangrijkste uitkomstmaten samenwerking gelden uitgebreide en vragenlijsten of meetinstrumenten die voorwaarden betreffende de specifiek betrekking hebben op de beroepsuitoefening, de praktijkvoering en stoornis en de behandeling. Momenteel de praktijkruimte van de arts/therapeut lopen er diverse IOM metingen bij en betreffende diens beroepsvereniging, patiënten die SAMe gebruiken tegen overleg met de reguliere behandelaar en depressie of een lavendel preparaat tegen medewerking aan evaluatie van Lentis. angst. CAG mag pas van start gaan wanneer Conclusie zorgvuldig getoetst is of reguliere Lentis heeft het CIP opgericht, dat naast behandelingen volgens de reguliere behandelingen onder multidisciplinaire richtlijnen van de ggz voorwaarden CAG aanbiedt. Het CIP heeft zijn toegepast of geadviseerd en wanneer daarvoor een protocol opgesteld. Hiermee er geen sprake is van gevaar. Hiertoe is is het mogelijk CAG op verantwoorde wijze

20 JANUARI 2016

toe te passen binnen de reguliere Referenties: gezondheidszorg, met respect voor de CAHCIM (2009) : www.imconsortium.org Crul, B.V.M., & Legemaate, J. (2006). De zaak Sylvia individuele behoefte van de zeer diverse Millecam. Medisch Contact, 61, 672. patiënten die in onze multiculturele European Parliament (EP) (1997) Resolution on the status of non-conventional medicine [“Resolutie over samenleving een beroep doen op de de status van de niet-conventionele geneeskunde”] A4- 0075/97. PB. Nr. C 182 van 16/06/1997, 0067 [Internet]. gezondheidszorg. Tevens wil het CIP de Available from: http://www.europarl.europa.eu/. Hoenders, H.J.R., Appelo, M.T., & Milders, C.F.A. (2006). patiënt zo beschermen tegen kwakzalverij, Complementaire en Alternatieve Geneeswijzen (CAG) en psychiatrie; meningen van patiënten en psychiaters. misbruik en valse hoop. De eerste Tijdschrift voor Psychiatrie,48,9,733-737. resultaten zijn positief. Hoenders, H.J.R., Appelo, M.T. & Brink, H. van den (2008). Integrale Psychiatrie in de praktijk; onderzoek alles en behoud het goede, Maandblad Geestelijke Volksgezondheid, 63, 718-725. Hoenders, H.J.R., Bartels-Velthuis, A.A., Vollbehr, N.K., Bruggeman, R., Knegtering, H., de Jong, J.T.V.M. (2015). Natural medicines for psychosis: a systematic review (under review). Hoenders, H.J.R. (2014) Integrative psychiatry: concep- tual foundation, implementation and effectiveness. Doctoral thesis. Rijksuniversiteit Groningen Hoenders, H.J.R., Bos, E.H., Bartels-Velthuis, A.A., Vollbehr, N.K., van der Ploeg, K., de Jonge, P., de Jong, J.T.V.M.(2013). Pitfalls in the assessment, analysis, and interpretation of routine outcome monitoring (ROM) data; results from an outpatient clinic for integrative mental health. Administration and Policy in Mental Health and Mental Health Services Research, DOI 10.1007/s10488-013-0511-7 Sarris, J., Glick, R., Hoenders, R., Duffy, J., Lake, J. & The International Network of Integrative Mental Health (2013). Integrative mental health care white paper: es- tablishing a new paradigm through research, education and clinical guidelines. Adv Integr Med, http://dx.doi. org/10.1016/j.aimed.2012.12.002 Hoenders, H.J.R., Appelo, M.T., van den Brink, H., Har- togs, B.M.A. & de Jong, J.T.V.M. (2011). The Dutch com- plementary and alternative medicine (CAM) protocol. Journal of Alternative and Complementary Medicine, 17 (12), 1-5. Sarris, J., Lake, J. & Hoenders, H.J.R. (2011). Bipolar dis- order and complementary medicine; current evidence, safety issues and clinical considerations. Journal of Alternative and Complementary Medicine, 17(10), 881- 890. Hoenders, H.J.R., Appelo, M.T., van den Brink, H., Hartogs, B.M.A., Berger, C.J.J., Tamsma, H.H. (2010). Protocol voor alternatieve geneeswijzen; naar een verantwoorde toepassing in de GGz. Tijdschrift voor Psychiatrie 52, 343-348. KNMG (2008): http://knmg.artsennet.nl/ Lake, J. (2007) Textbook of integrative mental health. VS: Thieme Medical Publishers. Sackett, D.L., Straus, S.E., Scott Richardson, W. (2000). Evidence Based Medicine. Edinburgh: Churchill Living- stone. WHO (2003) Traditional Medicine Strategy 2002 – 2005 [Internet]. Available from: http://www.who.int/en/. WHO (2013) Traditional Medicine Strategy 2014 - 2023 [Internet]. Available from: http://www.who.int/medi- cines/publications/traditional/trm_strategy14_23/en/.

21 STUDEER JE TANDHEELKUNDE OF FARMACIE? Open het Medisch Studenten Pakket en je ontvangt een cadeaubon ter waarde van € 50,-!

Voor studenten Tandheelkunde en Farmacie hebben we een speciaal aanbod: een cadeaubon van bol.com ter waarde van € 50,- bij het afsluiten van een Medisch Studenten Pakket. Wel zo handig bij het kopen van je studieboeken! Kijk voor meer informatie en de voorwaarden op abnamro.nl/studenten

210080527 10461 Medisch Studentencampagne A5_v3.indd 1 14-08-12 13:24 JANUARI 2016 VJA/K.N.P.S.V.-activiteit

over de opbouw van een goed verhaal en leerde hij ons hoe je in een elevator pitch jezelf in een minuut kunt samenvatten. Wist je bijvoorbeeld dat maar 9% van de indruk die je met een speech maakt, te maken heeft met wát je zegt? Je toehoorders letten namelijk veel meer op je lichaamstaal en je stemklank, als je die onder controle hebt heb je de sleutel tot een goed verhaal in Laurens Zur Muhlen is 20 jaar en handen. Allerlei verteltechnieken tweedejaars student BFW in Leiden. passeerden de revue, en omdat Bij ,,Aesculapius’’ deed hij de Hendriks een begenadigd ver- eerstejaarscommissie Panacea en teller was werd het een geweldig de ouderejaarsweekendcommissie. verhaal. Daarnaast roeit hij in zijn vrije tijd bij Njord én speelt hij piano. ,,Het werd een bijzonder We beschrijven 15 november 2015. leerzame middag´´ Terwijl de eerste UP’ers uit hun bed rolden na een geweldig gala, en de Tussen de bedrijven door was er Leidsche besturen nog enigszins ruimte om te oefenen: de sterk- tipsy op de Kromme Nieuwegracht ste (vakantie)verhalen deden de verschenen, begon in Utrecht de ronde, er werden zelfbedachte VJA-activiteit! filmscripts à la ‘Breaking Bad’ Dit keer werd een workshop sto- gepresenteerd, en uiteraard rytelling georganiseerd en onder werden er ook business pitches leiding van Theo Hendriks werd het voorgedragen. Na afloop kregen een bijzonder leerzame middag. we allemaal een exemplaar mee van Hendriks’ boek ‘No Story, No Aan de hand van stories, schema’s Glory’, waarin we alles nog eens en sprookjes vertelde hij van alles na konden lezen.

23 JANUARI 2016

TWIN in Genève

Lilian Stapel is een heerlijk schuimend biertje te heb- 21 jaar en eerste ben gedronken in de bunker zijn we jaars farma- met zijn allen in themakleding ver- ciestudent in trokken naar het meer van Genève Groningen. Ze is om daar bij een traditioneel Zwitsers acessor IV in de kaasfondue restaurant te gaan eten eerste jaars com- midden op het water. missie. Nadat iedereen z’n buik vol brood en De K.N.P.S.V. heeft ook dit jaar weer kaas had zitten vertrokken we naar een fantastische TWIN gehad, dit jaar het duizend-en-een-nacht feest waar vond de uitwisseling plaats met Zwit- we met andere Zwitserse studenten serse studenten in Genève. Genève is in een soort luxe grot een aantal bi- een stad met dikke auto’s, dure win- ertjes hebben gedronken en een leuk kels, kaasfondue, biertjes van 7 euro feestje hebben gevierd. en natuurlijk het mooie meer van Genève. Na een lange nacht en dag in De volgende dag zijn we al weer de bus te hebben gezeten kwamen we vroeg opgestaan om een kijkje te ne- dan eindelijk om 7 uur ’s avonds aan men in de mooie stad Genève. De Zwit- bij de bunker waar wij warm werden serse studenten hadden een leuk spel ontvangen door de Geneefse stu- voor ons bedacht waarbij we langs denten die al volledig gehuld klaar verschillende highlights van Genève stonden in hun thema-outfit voor gingen om zo de stad te ontdekken. het duizend-en-een-nacht feest waar Ze hadden een kaartje voor ons ge- we ’s avonds heen zouden gaan. Na maakt met een aantal plekken in de

24 JANUARI 2016 stad waar elk een leuke opdracht op te kleden voor het volgende festijn: ons stond te wachten. Zo moesten we het gala diner. Hier hebben we met bijvoorbeeld een foto-opdracht uit- zijn allen genoten van een heerlijk 3 voeren door met je groepje een pira- gangen-diner in stijl. Nadat we uitge- mide te vormen en ook lieten ze ons geten waren werden de tafels opzij vreemde drankjes proeven en mocht- geschoven en kon het feestje begin- en wij raden wat er allemaal in zat. nen. Helaas toen het feest nog lek- ker op gang was werden de lichten In de middag rond 1 uur begonnen alweer aangedaan. we aan het eigenlijke doel van deze uitwisseling: het symposium! Het Nadat iedereen nog snel zijn laat- symposium vond plaats in het mooie ste Zwitserse franken opmaakte aan gebouw van de Université de Gene- bier keerden we terug naar de bun- va. Hier begonnen we met een heer- ker, waar een aantal mensen verder lijke lunch met allerlei verschillende dronken terwijl anderen nog even broodjes, en alsof dit nog niet gen- een paar uurtjes gingen slapen. oeg was, een flink bord pasta. Hierna kon het symposium beginnen. Om 7 uur ’s morgens werden de We werden opgedeeld in twee groep- mensen op de slaapkamers wakker en, alle Zwitsers kwamen bij een fran- gemaakt door de vrolijke Diederik stalige spreker en de Nederlanders en Patrick die een aantal prachtige bij een Engelstalige. Het was een in- Hollandse smartlappen zongen. Na teractief college waarbij we zelf na het eten van een stokbroodje nutella moesten denken over de verschillen was het weer tijd om terug te gaan tussen de Nederlandse en Zwitserse naar Nederland. We hebben er van openbare farmacie . genoten met z’n allen en verheugden ons al op het weekend in Leiden! In de pauze van het symposium stond er weer veel lekker eten voor ons klaar, cakes, desserts, broodjes zalm, croissants. Na het symposium was ie- dereen vrij om zelf de stad te gaan verkennen. Het was een zonnige dag dus velen besloten bij het meer van Genève te gaan kijken en te genieten van de ondergaande zon.

Vervolgens rennend naar de bus om naar de bunker te gaan om ons om

25 JANUARI 2016

Beroependag

Waerde leden der K.N.P.S.V., komst van ons allen, onder het motto: ‘Nationaal vs. Internationaal, waar leg Reeds bedacht wat u later wil jij de grens?’. Dit evenement is be- worden? Een vraag die u als kind al doeld om de horizon van menig (bio) gesteld werd, maar die er nu ook ze- farmaceut te verbreden door hen ken- ker nog toe doet. Ja, (bio-)farmaceut. nis te laten maken met verschillende Maar verder? Er zijn talloze beroeps- beroepsmogelijkheden en daarnaast mogelijkheden, maar welk beroep het contact te bevorderen tussen de past er nu echt bij u? Een ingewikkel- student en de verschillende (bio)far- de maar interessante vraag, waar wij maceutische bedrijven. als Beroependagcommissie u graag bij helpen. Op deze dag krijgt u de mogelijkheid om plenaire lezingen Over iets minder dan twee maanden bij te wonen, deel te nemen aan di- vindt het evenement plaats welke u verse interactieve workshops en de bij bovenstaande probleemstelling informatiemarkt te bezoeken. Eén van kan helpen, de Beroependag 2016! onze plenaire sprekers zal niemand Op minder dan prof. dr. J.A.M. Raaijmak- zaterdag 27 februari 2016 zal de Uni- ers zijn: hij heeft een zeer uitgebreide versiteit Utrecht dan ook het centrum en interessante carrière achter de rug. zijn van de (bio)farmaceutische Hij is met name werkzaam geweest in beroepsperspectieven. Deze speciale de industrie en het onderwijs en zal dag zal in het teken staan van de toe- hier graag kleurrijk over vertellen.

26 JANUARI 2016

Na de plenaire lezingen Zet de datum in je agenda en zorg dat zullen meerdere workshoprondes u zich inschrijft. Wees er snel bij want plaatsvinden. Deze workshops zul- vol=vol! Wij van de Beroependagcom- len in een interactieve sfeer plaats- missie 2015-2016 hopen u allen te vinden en zullen worden gegeven mogen verwelkomen op deze fantas- door professionals die u graag over tische dag! hun beroep vertellen. De workshops kunnen gekozen worden naar eigen Namens de Beroependagcommissie voorkeur. Alvast een kleine selectie 2015-2016, van de keuzemogelijkheden: farmaceutisch adviseur, militair Iris Lafeber apotheker, h.t. voorzitter farmacovigilantie beoordelaar, farma- ceutische ethiek, projectapotheker, onderzoeker bij het LNA en het onder- wijs. De volledige lijst wordt bekend gemaakt vanaf het moment dat de inschrijvingen worden geopend. Naast het leerzame gedeelte zal er tijdens deze dag ook een lunch worden verzorgd en is het na afloop van de workshops mogelijk om deel te nemen aan het diner. Dit diner zal ook plaatsvinden op locatie en zal feestelijk worden afgesloten met een borrel. Tevens zal met de lunch het kandidaatsbestuur onthuld worden, iets wat u absoluut niet wilt missen.

Het belooft dus een gevarieerde, leerzame, maar ook zeker gezellige dag te worden. De inschrijvingen zul- len 23 januari open gaan. Het zal een drukbezocht evenement worden waar maximaal 350 (bio-)farmaceutische studenten aan deel kunnen nemen.

27

JANUARI 2016 Nobelprijs 2015 geneeskunde voor dr. Tu, een triomf voor de Chinese geneeskunde? C.N.M.(Cees) Renckens (Hoorn, 1946) studeerde geneeskunde aan de RU Groningen en be- haalde het artsdiploma in 1971. Hierna volgde zijn specialisatie tot vrouwen¬arts (Wilhelmi- na Gasthuis Amsterdam en EG Haarlem; 1976-1980). In 1980 werd hij lid van de Vereniging tegen de Kwakzalverij uit ergernis over de opbloei van de zgn. alternatieve geneeskunde. Van 1988 tot 2011 bekleedde hij het voorzit¬terschap van deze in 1880 opgerichte Vereniging. Hij is auteur van vele publikaties op het gebied van kwakzalverij en alternatie¬ve geneeswijzen. Van zijn hand versche¬nen vijf boeken: ‘He- dendaagse kwakzalverij’ (1992), ‘Kwak¬zalvers op kaliloog’ (2000), ‘Genezen is het woord niet. Biografische schetsen van de twintig meest notoire genezers van de 20ste Eeuw’ (2001) en de dissertatie Dwaalwegen in de geneeskunde. Over alternatieve geneeswijzen, modeziek- ten en kwakzalverij (UvA, 2004), waarvan ook een handelseditie verscheen, die werd genom- ineerd voor de Intermediair-NWO Eureka!prijs 2005. Ter gelegenheid van zijn pensionering schreef hij een terugblik op bijna veertig jaar verloskunde en gynaecologie: ‘Manuscript naast een verlostang gevonden’. In 2006 werd hij benoemd tot ridder in de Orde van Oranje-Nas- sau. Bij zijn aftreden in 2011 als voorzitter werd hij benoemd tot erevoorzitter van de VtdK en bleef ook als bestuurslid nog aan. De Chinese farmacoloog Youyou Tu voor Traditionele Chinese Geneeskunde (1930) ontving in oktober afgelopen (TCM), waar Tu met nog enkele niet naar jaar de helft van de Nobelprijs voor het platteland gedeporteerde farma- Geneeskunde en Fysiologie voor haar cologen werkte, de opdracht. Zij was in ontdekking van artemisinine, een ge- Peking opgeleid door de farmacognost neesmiddel voor malaria. Lou Zhi-cen (1920), die zich van 1942 tot 1951 in Londen had bekwaamd in die Tu was medio jaren 60 in China een discipline. van de weinige niet naar het platteland verbannen farmacologen, die de far- Op dezelfde manier waarop de far- macognosie goed beheerste, en zij macognosie in het verleden in onze kreeg met haar medewerkers in 1967 contreien opium, digitalis, colchicine van Mao Zedong de opdracht om een en belladonna had gevonden, zo ging geneesmiddel te gaan zoeken tegen Tu toen aan de slag en zij onderzocht malaria, die voor enorme sterfte zorg- 2.000 traditionele recepten, die in de de in de Derde Wereld, maar meer TCM werden aangeprezen tegen koorts speciaal in Vietnam, dat in oorlog was en trof daarin wel 40.000 interessante met de VS. Ho Chi Minh verloor meer chemicaliën aan. Zo’n 640 ervan war- soldaten aan malaria dan aan Amer- en potentieel bruikbaar, waaronder ikaanse bommen en hij deed een Artemisia annua (zomeralsem) waar- beroep op zijn bondgenoot Mao. van werd gezegd dat het al sinds 169 Eerdere pogingen In het China van Mao A.D. bekend stond als middel tegen om een middel tegen malaria te vin- wisselkoortsen. Het prachtverhaal gaat den waren op niets uitgelopen en nu nog verder, want artemisinine deed kreeg de sterk uitgedunde Academie aanvankelijk niets omdat de extractie

29 JANUARI 2016

werd gedaan met heet water, dat de diagnose, maakte gebruik van dunne- stof onwerkzaam maakte. Eerst nadat naalden-acupunctuur en fantaseerde Tu in een oude farmacopee uit de vi- veertien meridianen bij elkaar. Het erde eeuw las dat het met koud wa- beproefde verjagen van boze geesten ter moest worden geëxtraheerd toen met vuurwerk en drakenkoppen had zij een doorbraak. In proeven met maakt geen deel meer uit van de Chi- muizen, later apen en tenslotte zich- nese geneeskunde. Slechts de zelf en 2.000 Chinese soldaten bleek kruidengeneeskunde, een relatief het een veilig en effectief middel te klein onderdeel van de TCM, bood po- zijn. Dat was in 1977, maar de vinding tentieel een effectieve behandeling al bleef geruime tijd onbekend omdat zal dat niet vaak het geval zijn gewe- erover niet in het Engels werd gepub- est. Een TCM-dokter schrijft kruiden- liceerd, dat gebeurde eerst in 1982 in mengsels voor van 10 á 20 kruiden The Lancet, maar ook daarna bleef de en verandert de samenstelling bij de acceptatie om allerlei redenen traag vervolgconsulten afhankelijk van het verlopen. ziektebeloop. Zo ging dat en zo gaat dat nog steeds. “De waarheid is echter om meerdere redenen ontnuchterend” Het politiek geïnspireerde en gelikte succesverhaal over de ontdekking van De oude verhalen zijn moeilijk te con- artemisinine en de glansrol van TCM troleren, maar natuurlijk grepen de is een klassiek voorbeeld van ‘retro- aanhangers van TCM deze Nobelprijs fitting’: het toevoegen of weghalen aan als bewijs van hun aloude gelijk. van elementen uit een oud verhaal De waarheid is echter om meerdere re- om het achteraf in een hedendaagse denen ontnuchterend. Zo is algemeen setting meer status te geven dan het bekend dat de zgn. TCM een uitvind- verdient. Zo verzwijgt bijna elke TCM- ing is van Mao Zedong, die voor zich- genezer de eminente rol van Big Far- zelf de voorkeur gaf aan de westerse ma in dit vervolgverhaal. Artemisinine geneeskunde, maar bij gebrek aan ac- was namelijk slechts beperkt effectief ademisch opgeleide artsen, die vrijw- omdat het erg snel uit het lichaam el allen waren vermoord of naar het werd geëlimineerd. Eerst nadat het platteland gedeporteerd, blotevoet- Zwitserse farmaciebedrijf Novartis in en dokters opleidde en hen de 1994 Chinese patenten had gekocht gezondheidszorg liet verzorgen. Die en de stof langs farmacochemische waren goed genoeg voor de boeren weg modificeerde tot artemether, en soldaten. Die TCM baseerde zich toen was dat probleem overwonnen op de leer van Yin en Jang, de Leer der en kon de massaproductie op gang Vijf Elementen, op de tong- en pols- komen en werd het middel een ongek-

30 JANUARI 2016 end succes in termen van reductie van most challenging moment during the ziekte en sterfte aan malaria. Het was research process.’ Zij noemde nog en- toen inmiddels al 2006, een vertrag- kele veelbelovende Chinese middelen ing die zowel aan het isolement van (arsenicumtrioxide bij acute promy- de Chinese wetenschappers als aan elocyten leukemie en huperzine A te- de WHO kan worden toegeschreven. gen dementie), maar dat zijn vooral- Het aantal sterfgevallen aan malaria snog geen doorbraken gebleken. tropica-infecties is mondiaal sindsdi- en spectaculair afgenomen van bijna 2 “TCM-propagandisten als Van der miljoen naar een half miljoen per jaar Greef proberen regulier farmacolo- wereldwijd. Muskietennetten blijven gisch effectiviteitsonderzoek te overigens belangrijk en evenals de ontlopen” speurtocht naar een werkzaam vac- cin, want de eerste gevallen van resis- Hoe verhoudt de TCM-praktijk zich nu tentie tegen artemisinine, zelfs als het tot de ontwikkeling van artemisinine? wordt gecombineerd met een ander De dagelijkse praktijk van de TCM middel zoals gebruikelijk, zijn in een maakt helemaal geen gebruik van en- aantal Aziatische landen al gemeld. kelvoudige stoffen, maar bijna steeds van kruidenmengsels met hun steeds Westerse TCM-ers juicht- wisselende gehalte aan werkzame en natuurlijk bij deze eerste stoffen en natuurlijk nooit systematisch Nobelprijs voor een Chinese weten- onderzocht. TCM-propagandisten als schapper en beloofden nog meer Van der Greef proberen regulier far- moois. Ook Tu zelf liet zich in 2011, macologisch effectiviteitsonderzoek toen zij voor haar veertig jaar oude te ontlopen door te verwijzen naar prestatie al de Lasker DeBakey clin- ‘systeembiologie’. Complexe syste- ical medical research award kreeg men zouden best behandeld kunnen toegekend, lovend uit over de TCM. worden met complexe mengsels van In haar jeugd had ze veel genezin- geneesmiddelen, zo klinkt het rook- gen gezien door het gebruik van gordijn ongeveer. En wat betreft het volksgeneeskunde en kruiden. Ze geprik met de needless needles: voor vervolgde: ‘Whereas the finding of de twintigste eeuw was het tech- quinine was largely attributed to the nisch niet eens mogelijk zulke dunne historical use of Cinchona Ledgeriana metalen naalden te fabriceren als in Peru, the discovery of Qinghaosu thans gangbaar zijn en die vorm van is a gift to mankind from tradition- acupunctuur is dus recent en kan zich al Chinese medicine. From the tradi- niet beroepen op eeuwenoude ervar- tional Chinese medicinal literature ing, los nog van het feit dat dat argu- I was inspired with new ideas at the ment zelf nooit overtuigend, laat sta-

31 JANUARI 2016

an doorslaggevend, is. Hoe lang heeft Referenties immers het aderlaten het in onze http://www.skepsis.nl/blog/2015/01/chinese-geneeskunde/

contreien vol gehouden? Hoe oud- http://www.nederlandskenniscentrumacupunctuur.nl/blog/ er een geneeswijze of geneesmiddel nobelprijswinnares-youyou-tu-baseerde-kennis-op-traditio- is, hoe groter de kans dat hij onzin- nele-chinese-geneeskunde nig is en niet omgekeerd! En van die Youyou Tu. The discovery of artemisinin (qinghaosu) and gifts from Chinese medicine. Nature Medicine 17, meridianen is bij anatomisch onder- 1217–1220 (2011) doi:10.1038/nm.2471 Published online 11 zoek nimmer iets terug gevonden: ze October 2011. bestaan niet. De WHO beweert wel- Beukers H. Oostaziatische geneeskunde in context. Sympo- siumverslag Wijsheid uit het oosten? Ned. Tijdschrift tegen iswaar anders, maar daar heeft China, al de Kwakzalverij. 2014, december. p. 19-20. rammelend met zijn grote geldbuidel, Orac. Website Respectful insolence. The 2015 Nobel Prize in inmiddels een veel te sterke positie, Physiology or Medicine for the discoverer of Artemisinin: A gesteund door anti-westerse senti- triumph of natural product pharmacology, not tradition- menten in andere Derde Wereldland- al Chinese medicine. en. Jan van der Greef. Perspective: All systems go. Nature 480, S87 (22 December 2011) doi:10.1038/480S87a Published online 21 December 2011.

We kunnen alles overziend – als er WHO. Standard acupuncture nomenclature. Second edition. dan toch triomfantelijk gedaan moet Manila 1993. worden – hier het beste spreken van een triomf der moderne farmacoche- mie en zeker niet van de TCM.

Word lid van de vereniging tegen de kwakzalverij voor slechts € 15 en ontvang 4 maal per jaar het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzal- verij. Kijk voor meer informatie op www.kwakzalverij.nl

32 JANUARI 2016

EPSA autumn assembly

Anne van Schip is 23 jaar en vijfdejaars studente farmacie in Groningen. En is oud voorzitter der K.N.P.S.V.

Terwijl ik doodmoe op het vliegveld aan het wachten ben heb ik ruim de tijd om een verslag te schrijven over de geweldige Autumn Assembly van EPSA. Onderweg terug van Malta, waar ik met elf andere Nederlanders het jaarlijkse najaarscongres van EPSA bezocht heb. Ik zal even uitleggen wat EPSA is, wat het congres inhoud, hoe de sociale evenementen waren en ik eindig mijn verslag met de roddels en het volgende congres van EPSA in Finland.

EPSA is de European Pharmaceutical Students Association, de Europese vereniging voor (bio-) farmacie studenten. EPSA heeft 165.000 leden in 34 landen. In het plaatje hiernaast staat de structuur van alle lokale, nationale in internationale verenigingen EPSA Autumn Assembly in Malta uitgetekend. Wanneer je lid bent van je afdeling, ben Dit jaar was het najaarscongres georganiseerd je lid van de K.N.P.S.V., ben je lid van EPSA én ben je door de Maltese studenten in St. Julians op Mal- lid van IPSF. EPSA organiseert jaarlijks enkele even- ta. 350 studenten sliepen allemaal vijf nachten ementen voor Europese studenten, zoals een Annual in het Be.Hotel op Baystreet en konden hier le- Reception, Summer University, een voorjaarscongres ren, integreren en genieten. Het thema van dit (Annual Congres), en een najaarscongres, waar ik jaar was ‘Immunopharmacollogy’. Twee van de zonet geweest ben. Naast het bezoeken van evene- vijf ochtenden was er een symposium over dit menten, kun je ook actief worden in commissies of in onderwerp. In totaal acht verschillende sprekers het bestuur van EPSA. hebben ons geleerd waar het huidige onderzoek mee bezig is, hoe je de kwaliteit bewaart bij de

33 JANUARI 2016

productie medicijnen, welke middelen op dit mo- Naast al deze activiteiten, waarvan ik nog lang niet ment in gebruik zijn, vaccinaties en wat de rol is alles opgenoemd heb, vindt ook de algemene leden van de apotheker bij het toedienen van medicatie. vergadering van EPSA plaats. Deze vergadering, Aan het eind van de ochtend was er een pannel de- die General Assembly(GA) genoemd wordt, is net bat en kon je al je vragen stellen aan de sprekers. ’s als bij de afdelingen en de K.N.P.S.V. het hoogste Middags en op twee andere ochtenden werden er beslis orgaan. Elk land vaardigt twee mensen af die workshops en trainingen gegeven. Bij een workshop kunnen stemmen over beslissingen die het bestuur volg je een soort college en bij een training leer je wilt nemen en dingen die het bestuur wilt uitvo- iets over jezelf, kun je jezelf verbeteren of doe je iets eren. De afgevaardigden waren Diederik en Patrick wat niet zo veel met educatie te maken heeft. Zo uit het K.N.P.S.V. bestuur. Deze twee heren hebben zijn er trainingen over leiderschap, tijdmanagement de stem van de Nederlandse student laten horen. en motiveren, maar ook zelfverdediging en hoe je Nederlandse studenten zijn altijd kritisch en wij moet relaxen met behulp van een ‘’rhytmic session” nemen deze GA’s dan ook erg serieus, hetgeen erg waarbij je een dansje leerde. Bij de workshops leerde gewaardeerd wordt binnen EPSA. Het gevolg is dat je hoe je een artikel schrijft, hoe je projecten van Diederik en Patrick de hele week strak in pak heb- EPSA in jouw land het beste kunt uitvoeren. Ook ben rondgelopen(lekker, lekker) i.p.v. in slobbertrui kon je iets leren over financiën of een tour door een zoals andere landvertegenwoordigers doen. Naast farmaceutisch museum doen. Op één middag was Diederik en Patrick was ook Michiel van der Werf er ook een sightseeing door Valletta. Valletta is een nauw betrokken bij de GA’s, hij faciliteerde deze stad verderop, hier kregen we ook nog wat vrije tijd. namelijk en mensen mochten pas wat zeggen nadat ze van Michiel het woord kregen, zodat niet ieder- een zomaar door elkaar schreeuwt.

34 JANUARI 2016

Voor mij was dit het tweede EPSA congres. Vorig jaar was ik al naar de Autumn Assembly in Ts- jechië geweest. Hierdoor kende ik al een aantal mensen uit andere landen. Dit maakte het con- gres extra leuk, omdat ik hen ook al een lange tijd niet gezien had. Ik heb onder andere een training “motivation” gevolgd waar ik de theorie achter motiveren heb geleerd en hoe ik dat het beste toe kan passen in mijn eigen situaties. Ook heb ik een training zelfverdediging gedaan. Het weer was best prima dus de training was op het strand! Na een warming-up en een uur de basistechnieken van de zelfverdediging geoefend te hebben was er zelfs Social Events Natuurlijk wordt er niet alleen maar vergaderd en “Naast de trainingen vond ik serieus gedaan op zo’n congres. Er worden ook meer dan genoeg alcohol drankjes geconsumeerd het zelf erg interessant om bij en veel dansjes gemaakt. Elke avond is er een de GA’ s te zitten. “ feest, zo begon het met de openingsceremonie, wat niet echt een ceremonie was, maar iedereen stond wel in z’n goeie pak en jurk te dansen en nog tijd om even in de zee te zwemmen. pitchers wodka cola voor 8 euro te drinken. Na Naast de trainingen vond ik het zelf erg interes- dag twee was het tijd voor de Maltese night, waar sant om bij de GA’s te zitten. Je krijgt zo een beetje wij Nederlanders verkleed waren als Maltesers. mee wat er gaande is binnen EPSA. Tien keer twee Hier werd Maltees eten geserveerd en was ieder- uur vergaderen is heel lang dus ik was blij dat ik een verkleed in het rood wit. Op de derde avond ook nog andere activiteiten kon volgen. Gelukkig was het thema Jocks vs Nerds en waren de heren had ik ook een puzzelboekje mee om tijdens het als nerd en de dames als cheerleaders verkleed, stil zitten in de GA’s nog wat te doen. Het was erg inclusief de pompons naturlijk! Ik had net iets leuk om te zien dat zo’n 40% van alle opmerkingen te veel gedronken waardoor ik (helaas) de eerste gemaakt werden door de Nederlanders, 30% door sessie de volgende dag moest missen. De op éen Portugal en 30% door de andere landen. Waarschi- na laatste avond was de International night. Op jnlijk omdat iedereen een beetje geïntimideerd was deze avond brengt iedereen wat drank en wat door de durf en de kennis van de Nederlanders. lekkers mee dat kenmerkend is voor het eigen land. Zo hadden wij pepernoten, drop, jenever en oranjebitter. De oostblokkers hadden allemaal eigen gestookte drank mee. “De oostblokkers hadden allemaal eigen gestookte drank mee”

Ik heb de hele avond van die lekkere worstjes gegeten die de Fransen mee hadden genomen. Doordat je alleen maar shotjes drinkt is dit de- gevaarlijkste avond van het congres en op deze avond zijn dan ook dingen gebeurt die verder niet voor herhaling vatbaar zijn. Mocht je toch nieu- wsgierig zijn, dan raad ik je aan om je een keertje

35 JANUARI 2016

voor een internationaal congres in te schrijven. De laatste avond was gala night, de enige avond waar- op er een lekker en fatsoenlijk diner geserveerd werd en iedereen er in z’n beste pak bij zat. Helaas zijn in het buitenland de gala’s niet zoals in Nederland, maar alsnog was het een erg gezellige en geslaagde avond.

Ook is er dit congres weer erg goed geïntegreerd door de Neder- landers en waren we vaak het onderwerp in de nieuwsbrief, The Fluffy News, die elke dag uitgebracht werd. De eindstand is (als ik het allemaal goed bijgehouden heb); 1 Duitse en 1 Duitser, 1 Belg, 1 Franse én 1 Fransman, 1 Poolse, 1 Portugeese, 1 Engels- man, 1 Oostenrijkse, 1 Tsjechische en twee Nederlanders met elkaar. “Al met al denk ik dat we goed hebben laten zien dat Nederlanders vet leuk zijn, van verkleden houden en dat Nederlanders goed in regelen zijn”

Al met al denk ik dat we goed hebben laten zien dat Nederland- ers vet leuk zijn, van verkleden houden en goed kunnen regelen.

EPSA Annual Congres in Helsinki Je bent vast enthousiast geworden van mijn verhaal en de verhalen die je misschien al gehoord hebt van de rest van de delegatie. Nu vraag je je natuurlijk af, kan ik ook mee??!! Ja dat kan! Het volgende congres is van 18 tot 24 April in Helsinki, Finland. Naar het lijkt heeft de organisatie het daar erg goed voor elkaar, in ieder geval beter dan in Malta. Het hotel staat middenin Helsinki en het thema is “Drug therapy for special patient groups”. Niet alleen de feestjes zijn mooi, ook het contact met de buitenlandse studenten en het educatieve programma zijn het allemaal de moeite- waard om naar Helsinki af te reizen. Voor vragen kun je altijd mij of het K.N.P.S.V. bestuur aanspre- ken. Ik vond dit een congres om nooit meer te vergeten! Dus ben jij erbij in Helsinki?

“Dus ben jij erbij in Helsinki?”

36 JANUARI 2016

TWIN in Leiden

The Netherlands, tivate myself for these hard studies. a land where peo- I did not hesitate for long when they ple travel by bike asked me to participate, even if I didn’t or boat and live in know any of those taking part in this windmills, a land adventure. That is also how I ended up where shops do in the group of about thirty small Swiss not sell what their people who upon arrival in Leiden names would were greeted by the towering Dutch make you be- people. The first thing I noticed was lieve, and a land the majority of them had blond hair where the nine-year-olds are one with blue eyes and were taller than us meter 90 tall. That is what most of Swiss (yes, it is not a legend!). The sec- people think about the Netherlands. ond thing I noticed was that the Dutch It was my case too, but my opinion are extremely pleasant! Some of them (almost) completely changed when I even offered to let some of us stay two took part in the Twinnet experience nights in their own homes, while the in the city of Leiden. rest of the group was staying in a sport hall. Our hosts were very friendly and My name is Petra and I am now living we felt right at home. During the en- in Geneva where I study pharmacy. tire weekend, they were happy to share This is my first year as a student and their traditions and craziness with resident of this Swiss city. That is why us. For example, we walked through I chose to enroll in the trip organized Leiden’s market where we ate the sweet by the K.N.P.S.V. and the ASEP: I “stroopwafels” and all but sweet wanted to meet new people and mo-

37 JANUARI 2016

“haring”. opportunities they have. To see how We also had the opportunity to see pharmacy is an “open study” was re- their “bicycle parking place”. Another ally heart-warming! The workshop in one of the legends about the Nether- which we participated was also very lands seems to be true: Dutch people go fun. It was about how stress could in- absolutely everywhere and through any fluence your reactions and behaviors weather by bike, I was almost surprised and how you could handle it. that they didn’t sleep with them... They also showed us their museum: the Bo- The trip to Leiden was my first experi- erhaave museum, where you can see ence in a student association. If I were van Leeuwenhoek microscopes, old to do it again, I would simply register herbaria and a lot of different things. It earlier! I had so much fun and the was very interactive and we even had people we met were really nice, which a great time on the playground. The was quite motivating. I am now ready museum was also where they organized for the next five years of stuyding the symposium and workshop. As a ahead of me, even though I am aware first year student, I found it interesting it will be a lot of work, stress and may- to see how students can orient their be even sacrifices, but in return you studies in the Netherlands and which meet crazy people and obviously, we will have one of the most beautiful professions in the world.

38 BENU KRACHT VAN 8! Bij BENU Apotheek staat u centraal. Wij staan voor optimale service en kwaliteit, geven u graag advies en begeleiden u bij het verstrekken van medicijnen. Dat vatten we samen in de Kracht van 8.

1 3 WE STAAN KLAAR VOOR UW PERSOONLIJKE GEGEVENS UW GEZONDHEIDSVRAGEN BIJ ONS IN VERTROUWDE HANDEN

2 DESKUNDIGE VEILIGHEIDSCHECK VAN UW MEDICIJNGEBRUIK

5 ONZE ZORG IS ALTIJD MAATWERK

4 6 HERHAALSERVICE DAG EN NACHT VOOR UW MEDICIJNEN BEREIKBAAR VIA APOTHEEK, DIENSTREGELING EN ONLINE

7 UW MENING TELT 8 SERVICE MET EEN GLIMLACH www.benuapotheek.nl

BENU_A5_krachtvan8.indd 1 08-10-14 11:24 ABN NIA KNMP Advertenties [email protected] K.N.P.S.V. T.a.v. Jitske Langeland Redactie Folia Pharmaceutica der Kopij bestuur idae, n e 113 het en alle het van bijdragen, auteurs In de bijzonder deze Pharmaceutica. van Folia totstandkoming aan de meegewerkt heeft ieder die naar een uit gaat dank Onze Dankwoord BENU Apotheek Genzyme

AMRO COLOFON Max Trooster Lilly van Rooi Alexander van Schoonhoven Jeroen Verwoerd Jitske Langeland Inge Roelofsen “Fortissimo” Redactie Folia Pharmaceutica 2015-2016 Geneeswijzen” isgepubliceerd op29januari. Deze Folia Pharmaceutica “Alternatieve pag. 17 pag. 2 pag. 22 pag. 39 pag. 28 - e ceutica 2015-2016 “Fortissimo”. 2015-2016 ceutica Pharma Folia de van Redactie ter Commissie de van stemming toe- schriftelijke voorafgaande zonder ook dan andere welke of microfilm fotokopie, druk, middel van door gemaakt worden openbaar worden en/of mag verveelvoudigd uitgave deze Niets Alle uit voorbehouden. - rechten 2015-2016 Copyright Copyright Software: AdobeInDesignCS6. Trebuchet MS. Lettertypen: Calibri,MinionPro, Professional. publiceerd met Flippingbook Deze Folia Pharmaceutica is ge- Realisatie Redacteur III Redacteur II Redacteur I Penningmeester Secretaris Voorzitter

-