K Nederlands Tijdschrift td tegen de

NT Kwakzalverij

JAARGANG 130 | 2019 | 4

ESC Italië Pubquiz Het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij (v/h Actieblad, v/h Maandblad tegen de Kwakzalverij) is een uitgave van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, vereniging tot evaluatie van alternatieve behandelmethoden en totbestrij- ding van kwakzalverij

ADVIESRAAD Prof. dr. J. A. den Boer, hoogleraar biologische psychiatrie Prof. dr. P. Borst, emeritus hoogleraar klinische biochemie Prof. dr. D. D. Breimer, emeritus hoogleraar farmacologie Prof. dr. W. M. J. Levelt, emeritus hoogleraar psycholinguïstiek Prof. dr. F.J. van Sluijs, emeritus hoogleraar chirurgie gezelschapsdieren

REDACTIE B. van Dien, [email protected] Aanleveren van kopij, maximaal 1500 woorden, in Word. Afbeeldingen dienen als aparte bestanden aangeleverd te worden, elektronische figuren tif- of jpeg-format, minimaal 600 pixels. De redactie behoudt zich het recht voor artike- len en brieven te redigeren en in te korten. De auteurs verlenen impliciet toestemming voor openbaarmaking van hun bijdrage in de elektronische uitgave van het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij.

Jaarabonnement:€ 37,50 Losse nummers:€ 9,50 ISSN: 1571-5469 Omslagtekening:De Marken

Vereniging tegen de Kwakzalverij opgericht 1 januari 1881 Correspondentieadres: Postbus 15682, 1001 ND Amsterdam tel: 0653327764, e-mail: [email protected]

BESTUUR Voorzitter: N. Terpstra, huisarts, Venhuizen Secretaris: mw. C.J. de Jong, anesthesiologe, Amsterdam Penningmeester: drs. R. Giebels, econoom, Amsterdam

LEDEN G. R. van den Berg, psychiater n.p., Amsterdam Dr. M. J. ter Borg, MDL-arts, Veldhoven Prof. dr. F.S.A.M. van Dam, emeritus hoogleraar psychologie, Amsterdam Dr. T. P. C. Dorlo, farmacoloog, Utrecht Prof. dr. M. W. Hengeveld, emeritus hoogleraar psychiatrie, Leiden Mw. drs. S. J. M. Josephus Jitta, docente Italiaans, Amsterdam Dr. J.T. Lumeij, veterinair geneeskundige, Houten Dr. C. N. M. Renckens, vrouwenarts n.p., Hoorn Prof.dr. L.J.A.Stalpers, radiotherapeut, Amsterdam Mw. dr. Y.H. Tak, apothekeres, Utrecht Mw. dr. ir. C.A. Vietsch, architecte, Vlaardingen M. A. Westerouen van Meeteren, medisch-juridisch adviseur, Vught JURIDISCH ADVISEUR Prof.mr. dr J.H. Hubben, hoogleraar Gezondheidsrecht RUG en of counsel bij Nysingh advocaten & notarissen ERELID I. A. van de Graaff (1943-2009) EREVOORZITTER Dr. C.N.M. Renckens

De contributie bedraagt minimaal€ 45 zulks met inbegrip van een abonnement op hetNederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij; voor studenten, oio’s en leerling-verpleegkundigen€ 15; begunstiger wordt men door schenking aan de vereniging van minimaal€ 250. Rekeningnummer NL37INGB0000032237 ten name van de penningmeester van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, Amsterdam.De vereniging heeft de ANBI-status. www.kwakzalverij.nl Jaarvergadering 2019

5 oktober 2019 Gebouw De Nieuwe Liefde, Amsterdam

Het bestuur van de VtdK

anwezige bestuursleden: Nico Terp- zien. Ongetwijfeld zullen de uitstekende artikelen stra (voorzitter), Cees Renckens (ere- op onze website, geschreven door Broer Schol- voorzitter), Catherine de Jong (secre- tens en Jeffrey Stevens, hebben bijgedragen aan A taris), Rob Giebels (penningmeester) de toename van het aantal leden. Daarnaast is on- Frits van Dam, Sophie Josephus Jitta, Antoinette ze erevoorzitter zeer actief geweest met het te Vietsch, Yvonne Tak, Michiel Hengeveld, Ronald woord staan van journalisten op radio en tv. van den Berg, Martijn ter Borg, Menso Westerou- Zowel de nieuwe artikelen op onze website als de en van Meeteren, Lukas Stalpers en Thomas mediaoptredens leiden steevast tot een piek in Dorlo. het aantal bezoeken aan de website van onze ver- De vergadering wordt geopend door de voorzit- eniging, gevolgd door telefoontjes en e-mails. ter. De notulen van 2018 worden goedgekeurd. Het bestuur bestaat momenteel uit 15 leden en Bestuurslid Theo Bouman treedt op eigen ver- drie toehoorders en vergadert elke twee maan- zoek af, bestuurslid Thomas Dorlo treedt regle- den. Het kernbestuur bestaande uit de voorzitter mentair af en wordt herkozen. Nico Terpstra, erevoorzitter Cees Renckens, secretaris Catherine de Jong en penningmeester VERSLAG VAN DE SECRETARIS Rob Giebels vergadert tussendoor tweemaande- OVER HET VERENIGINGSJAAR lijks om lopende zaken te regelen. 2018-2019 We zijn zeer tevreden over de ondersteuning van het secretariaat door Joke Homan (sinds Het aantal leden bedroeg vorig jaar 1806 en dit 2017). Ferina van Dam verzorgde op voortreffe- jaar bij de laatste telling 1819. Er zijn 18 leden lijke wijze de voorbereiding van het symposium. zonder blad en er zijn 18 abonnementen op het Onze erevoorzitter bemande ook dit jaar weer tijdschrift zonder lidmaatschap. Het aantal leden met verve de telefoon van onze vereniging en was voor het leven is 16. En er zijn 99 studentenleden regelmatig te horen op de radio en tv met een pit- en 12 leden met gereduceerd tarief. Er zijn 60 tige quote. personen of locaties zoals bibliotheken die het De bestuursleden Renckens en Dorlo schreven blad gratis ontvangen. Het is zeer verheugend dat artikelen over de schandalige ophemeling van de het ledental dit jaar alweer een stijgende lijn laat Chinese geneeskunde in de WHO inNRC Han-

DECEMBER 2019 NTtdK 1 delsblad, Medisch Contact ,deSkeptical Inqui- In het afgelopen jaar was het op het juridische reren hetNTtdK . front erg rustig. Er zijn geen nieuwe rechtszaken Een ongenuanceerde aanval van de neuropsy- te melden. De zaak betreffende de titelfraude van choloog Anita Kaemingk op de werkwijze van chiropractoren suddert, acht en een half jaar na onze Vereniging verscheen op 18 juli inMedisch haar begin, nog steeds door. Het zoekgeraakte Contact en werd adequaat weersproken door dossier in deze zaak is namelijk nog steeds niet Michiel Hengeveld en mijzelf. boven water. Onze erevoorzitter Cees Renckens Als secretaris beantwoord ik de vragen van het weet echter van geen loslaten en heeft zich nog publiek die via de mailbox binnenkomen. Dat steeds als een pitbull vastgebeten in deze zaak. Hij zijn tegen de 2000 stuks. Er zijn veel simpele vra- heeft ook een collectie WOB-verzoeken in zijn por- gen in de trant van ‘Is deze behandelwijze kwak- tefeuille waarvan op elke bestuursvergadering ver- zalverij’ en ‘is deze behandelaar te vertrouwen?’ slag wordt gedaan van de vorderingen. Dat betreft Voor de ingewikkelde vragen en vragen die op met name kwakzalvers die zich ten onrechte arts het gebied van een specialisme liggen kon ik ook noemen terwijl ze geen BIG-registratie meer heb- dit jaar weer rekenen op bestuursleden, ex-be- ben. De controles bij herregistratie als basisarts stuursleden en andere deskundigen. Ook dit jaar zijn bepaald niet waterdicht. Wij blijven dat scherp wil ik allen maar met name Ronald van den Berg in de gaten houden. en Michiel Hengeveld bedanken voor hun uitge- De Vereniging tegen de Kwakzalverij is lid van breide antwoorden op vragen van briefschrij- de European Council of Skeptical Organisa- vers. tions. Deze organisatie heeft ons gevraagd om een Het valt mij steeds weer op hoe vaak er bij de middagsessie te organiseren op het tweejaarlijkse kwakzalverij sprake is van psychiatrie, zowel bij congres dat van 29 augustus tot en met 1 septem- het slachtoffer als bij de genezers. Een van de ber 2019 werd georganiseerd in Gent. Samen met meldingen in onze mailbox heeft uiteindelijk tot Wietse Wiels (een neuroloog uit Brussel en lid van het symposium geleid dat we voor vanmiddag SKEPP België) heb ik als vertegenwoordiger van hebben georganiseerd. de VtdK de middagsessie over alternatieve behan- Op initiatief van twee jeugdige VtdK-leden delwijzen verzorgd. Een uitgebreid verslag komt werd er in het AMC door de Vereniging een voor- in het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwak- lichtingsmiddag over kwakzalverij georganiseerd zalverij te staan. Als voorschot op dat verslag kan voor semi-artsen in de laatste fase van hun studie. ik alvast melden dat we veel positieve reacties heb- Deze verliep zeer geanimeerd.Meerdere be- ben ontvangen. Collega Wiels en ik hebben aange- stuursleden verzorgden voordrachten voor uit- boden om over anderhalf jaar, het congres wordt eenlopende gezelschappen. dan gehouden in Wenen en Bratislava, wederom Ons bestuurslid Menso Westerouen van Meeteren een bijdrage te leveren. werd dit jaar benoemd tot Ridder in de Orde van Met onze zustervereniging in Duitsland, die net Oranje-Nassau. als wij specifiek kwakzalverij bestrijdt, hebben Een delegatie van het bestuur staat in contact we regelmatig contact, onder andere via Twitter. met de onderwijscommissie van de Utrechtse Op het congres in Gent hebben we ook met leden faculteit, dat in de afgelopen jaren aan homeopa- van deze organisatie gesproken. We willen graag ten en antroposofen steeds meer de vrije hand samenwerken, maar er zijn nog geen concrete had gegeven bij de invullen van eenKeuzeblok plannen. Complementaire Zorgvormen. De opzet daar- van wordt gekuist, al moeten we nog afwachten Plannen voor het volgende jaar hoe ver men durft te gaan met het elimineren van Het komende jaar gaan we met de steun van onze kwakzalvers in dat docentencorps. leden door op de ingeslagen weg. Er zijn vrijwel We hebben een aantal bijzonder leuke bedank- wekelijks meldingen van nieuwe kwakzalvers en brieven gekregen het afgelopen jaar. Natuurlijk nieuwe behandelwijzen. Het is te veel voor onze waren er ook de gebruikelijke scheldkanonnades vaste schrijvers en ik roep iedereen op om een en valse beschuldigingen dat wij aan de hand zou- stuk te schrijven als u onwelvoeglijke behande- den lopen van Big Pharma en geld van hen zou- laars of behandelwijzen tegenkomt. den ontvangen. Bijzonder zijn altijd de verzoeken, Er is een basisplan voor het symposium voor meestal bevelen, van kwakzalvers om de over hen 2020 gemaakt en de eerst contacten met deskun- geschreven stukken van onze website te verwijde- digen zijn gelegd. U ziet, het bestuur is al bezig ren. En dat brengt met meteen bij het volgende met de toekomst. punt. Catherine de Jong

2 NTtdK DECEMBER 2019 VERSLAG VAN voorziene juridische uitgaven binnen de perken DE PENNINGMEESTER blijven. • Een bron van aandacht blijven de inkomsten uit In het afgelopen boekjaar september 2018 tm contributies, wij kunnen niet rekenen op per defi- augustus 2019 is minder uitgegeven (€ 83 dzd) nitie incidentele extra donaties. dan ontvangen (€ 89 dzd). De rekening heeft een overschot van ruim€ 6 dzd. Dit is meer dan be- De kascommissie, bestaande uit de leden D. groot, maar aanzienlijk minder dan het afgelopen Groothuis en A.W. Meijer, heeft de jaarrekening jaar. De redenen hiervan zijn: over september 2018 tot en met augustus 2019 • De uitgaven voor het symposium waren bijna onderzocht. Op hun advies heeft de vergadering € 3 dzd hoger dan vorig jaar. Dit komt voor een het bestuur decharge verleend voor de jaarreke- deel door de reis- en verblijfkosten van buiten- ning. landse sprekers. Hieronder en samenvatting van onze inkom- • De kosten van de website waren aanzienlijk sten en uitgaven in 2018/2019 en het vooraf- hoger (€ 12 dzd) hoger dan vorig jaar. Dit was gaand jaar. begroot. • Hiertegenover stond de meevaller dat de alge- Begroting 2019/2020 mene uitgaven ruim 3 dzd lager waren dan vorig De begroting is sluitend, uitgaande van een rea- jaar toen een eenmalige schenking is gedaan. listische raming van uitgaven en een voorzichtige • Het totaal van contributies en donaties (bijna raming van de inkomsten. € 86 dzd) was ruim€ 1 dzd minder dan vorig jaar. • De inkomsten uit contributies en donaties zijn • De bijdragen aan het symposium (€ 3 dzd) € 85 dzd begroot, conform de realisatie in de waren iets hoger dan vorig jaar. afgelopen jaren. De inkomsten uit het symposium • De juridische uitgaven waren nihil, een belang- zijn voorzichtig geraamd. rijke oorzaak van het gunstig rekening resultaat. • De uitgaven zijn begroot conform de realisatie • De uitgaven voor het tijdschrift (€ 21 dzd) de laatste jaren. Op de balans is een post van€ 5 waren bijna€ 2 dzd lager dan vorig jaar. dzd voor onvoorziene extra symposium kosten • De kosten van het secretariaat, administratie, (zoals reis- en verblijfkosten). PR en bestuur samen (€ 14 dzd) zijn ongeveer • De juridische kosten zijn als ‘PM’ in de begro- gelijk gebleven. ting opgenomen. • In de loop van de laatste jaren hebben wij een Conclusies financiële buffer opgebouwd. Daarnaast is er • Wij geven de laatste jaren minder uit dan we voor geval van nood de steunstichting. Mochten ontvangen inkomsten. zich in het komende boekjaar onvoorziene juridi- • Een financieel stabiele exploitatie is mogelijk sche kosten voordoen dan kunnen die uit deze met de beschikbare middelen, mits de moeilijk reserves worden gedekt.

Bedragen in euro's 2017/2018 2018/2019 Inkomsten contributies en donaties 87.020 85.850 inkomsten symposium 2.741 3.293 overige inkomsten 76 47 totaal inkomsten 89.837 89.190 Uitgaven juridisch -664 0 tijdschrift -23.218 -21.417 jaarvergadering en symposium -15.349 -17.980 website -13.253 -25.492 kosten boeken 0 0 aflossing schulden 0 0 overige uitgaven -20.460 -18.144 totaal uitgaven -72.943 -83.033

Saldo (min is tekort) 16.894 6.156

DECEMBER 2019 NTtdK 3 Nieuwe ontwikkelingen 2019/2020 Het artikel over colloïdaal zilver van Sophie Het bestuur wil extra investeren in de website. In Josephus Jitta uit 2004 blijft het meest gelezen het bijzonder door het aantrekken van een hoofd- artikel, inmiddels is dit meer dan 63.000 keer redacteur. Daarvoor is de nu beschikbare finan- gelezen. Op de tweede plaats staat een artikel ciële ruimte niet voldoende. Daarom worden de over de onzin van darmspoelingen. Opmerkelijk volgende maatregelen overwogen: is 64% van de bezoekers van de website vrouw. • de frequentie van het tijdschrift wordt terugge- Nog maar een derde bezoekt de website met een bracht van vier naar drie maal per jaar; ‘vaste computer’. De webredactie bestaat uit • het tijdschrift wordt alleen in de digitale versie Broer Scholtens, Ivo van Woerden, Yvonne Tak aangeboden. Alvorens tot zo’n vergaande maatre- en Martijn ter Borg. Ook in de komende jaren wil- gel over te gaan, zal de leden afzonderlijk ge- len we de website van de vereniging weer verder vraagd worden aan welke optie zij de voorkeur professionaliseren. geven. Martijn ter Borg Er wordt een financiële ondersteuning gegeven aan het boekMet het vizier op Kackadoris dat VERSLAG REDACTEUR de erevoorzitter Cees Renckens zal schrijven. Alle NEDERLANDS TIJDSCHRIFT leden zullen het boek ontvangen. TEGEN DE KWAKZALVERIJ Tot slot: indien leden behoefte hebben aan een meer gedetailleerde inzage in de financiële stuk- Het aantal abonnementen op het tijdschrift is iets ken van de vereniging, dan kunnen zij contact gestegen. De productiekosten zijn ook dit jaar opnemen met de penningmeester. weer verminderd. Ten aanzien van de verschij- Rob Giebels ningswijze van het blad zullen er wellicht enige veranderingen optreden – de penningmeester VERSLAG VAN DE WEBREDACTEUR heeft daarop gewezen – hetgeen te maken heeft met de professionalisering van de website en de De laatste jaren is er een enorme toename daaraan verbonden kosten. Abonnees zal per e- geweest van het aantal bezoekers aan de website. mail of per brief gevraagd worden wat zij prefere- Dit jaar lijkt er voor het eerst een geringe daling ren.● te zijn. Bert van Dien

Aantal bezoekers website

4 NTtdK DECEMBER 2019 Aftreden Theo Douma als bestuurslid

a de herverkiezing van Dorlo en het op Douma maakte zich in het bestuur zeer ver- zijn eigen verzoek – wegens gezond- dienstelijk al bleef hij op de achtergrond. Uiterst heidsredenen – niet meer herverkies- nuttig waren zijn kritische suggesties en amende- Nbaar zijn van Douma nam voorzitter menten in de brieven waarmee het bestuur drei- Terpstra het woord: gers met rechtszaken moest afpoeieren en het ‘Zoals u uit het zojuist gepasseerde agendapunt bos insturen. Uit de veelal op opgewonden toon heeft kunnen opmaken nemen wij vandaag geformuleerde dreigbrieven van kwakzalvers, die afscheid van het bestuurslid Theo Douma, die 31 ‘zich alle rechten voorbehielden’, was vaak niet jaar geleden op 26 maart 1988 aantrad als gemakkelijk op te maken om welke passages het ‘rechtsgeleerd’ bestuurslid. De aanwezigheid van ging. Dat werd hen dan eerst gevraagd en daarna een jurist in het VtdK-bestuur gaat terug tot in moest de briefschrijver ook maar eens aangeven ons verre verleden en dat was niet zonder reden. waar de informatie in onze uitingen feitelijk Zowel in offensieve zin, speurend naar wetsover- onjuist was. Vaak bleef het daarna stil en aldus tredingen, als in defensieve zin als er weer eens kon menige rechtszaak worden voorkomen. Dat een dreiging was met een rechtszaak waren deze ondanks het feit dat Douma onze uitspraken vaak mannen onmisbaar. Theo Douma, toen advocaat als riskant betitelde en altijd placht te zeggen dat te Haarlem, stond dus in een grote traditie toen het bestuur niet naar hem luisterde. Wij leerden hij toetrad tot ons bestuur. Het toen recent aan- van Douma ook het verschil tussen grievende getreden VtdK-bestuur had zich geïnformeerd uitingen en nodeloos grievende uitspraken. Ande- over de mogelijkheid de VtdK te verzekeren voor re preventieve adviezen in juridische zin waren rechtsbijstand en wettelijke aansprakelijkheid. bij voorbeeld dat je niet moet zeggen: ‘Hij liegt’, Geen enkele verzekering, ook niet de VVAA, maar liever ‘Hij neemt een loopje met de waar- bleek bereid ons te verzekeren. Wij vonden dat heid’. Ook kan je best zeggen: ‘Dit is van oplich- laf, maar Douma legde ons geduldig uit dat je een ting niet te onderscheiden’, terwijl een volmon- brandend huis ook niet kan verzekeren en dat dige beschuldiging van oplichting veel meer kans verzekeringen in het algemeen bedoeld zijn voor op processen met zich meebrengt. onverwachte en onvoorziene zaken. Daarvan zou Soms kwam het daadwerkelijk tot rechtszaken er bij de VtdK geen sprake zijn. en Douma trad dan op als onze raadsman. Een

DECEMBER 2019 NTtdK 5 van de eerste grote zaken was de aanklacht van binnenkwam. Wij vonden dat allemaal erg duur. homeopathiefabrikant VSM nadat wij de homeo- Douma daarentegen wees ons op de royale kor- pathie hadden beledigd. Wij wonnen die zaak ting die hij toepaste en achtte zich de grootste voor 90%. Ook in enkele kleinere zaken verdedig- sponsor van de hele VtdK. de Douma ons met succes. Een grote teleurstel- Ik heb het niet nagekeken, maar het zou mij ling was het verlies in hoger beroep in de niet verbazen als Theo Douma het langst zittende geruchtmakende zaak-Houtsmuller. In eerste bestuurslid ooit is geweest met zijn 31 jaren. aanleg werden wij volledig in het gelijk gesteld Jarenlang was hij ook juryvoorzitter van de Mees- (het ging om de toelaatbaarheid van de kwalifica- ter Kackadorisprijs, waarvan het reglement door ties kwakzalver en leugenaar), waarna de zaak in hem geschreven was. De laatste jaren ging zijn hoger beroep – met onder anderen een raadsheer gezondheid achteruit, maar toch bleef hij graag die in haar vrije tijd soefi-priesteres was – 180 lid van het bestuur. Nu moet hij de moed echter graden werd omgedraaid. Houtsmuller bedoelde opgeven en verzocht hij te worden ontheven uit het zo goed en wij hadden zijn boekjes niet eens de functie die hij zo lang en zo verdienstelijk heeft gelezen. Sindsdien riep het VtdK-bestuur bij nieu- vervuld. Met het aantreden van Joep Hubben als we rechtszaken de hulp in van een advocaat die juridisch adviseur van het bestuur hoefde hij zich geen deel uitmaakte van het bestuur, mr. Serge ook niet meer schuldig te voelen dat hij de Vere- Vlaar uit Den Haag. Het voelde voor Douma als niging aan haar lot overliet. Hij was met deze een verlichting dat hij niet aansprakelijk kon wor- opvolger zeer in zijn nopjes. Omdat hij er van- den gesteld voor een eventuele ondergang van de daag niet bij kan zijn heeft een delegatie van het Vereniging. Die verantwoordelijkheid was hem bestuur een afspraak gemaakt om hem in zijn altijd erg zwaar gevallen. Financieel scheerde de eigen omgeving nog eens nadrukkelijk te bedan- Vereniging – door de kosten van rechtsbijstand – ken voor alles wat hij voor de Vereniging heeft enkele malen vlak langs de afgrond, hoewel betekend. Ik verzoek u om een applaus.’ Douma altijd een vriendentarief hanteerde. Wij Hierop reageerde de vergadering met een lang- waren niet zo aan de advocatentarieven gewend durige staande ovatie.● en kreunden wel eens als er weer een rekening

6 NTtdK DECEMBER 2019 Jaarrede 2019 van de voorzitter Leefstijlgeneeskunde, wetenschap of een nieuwe tak van kwakzalverij?

Nico Terpstra

Dames en heren, len er wel voor kan zorgen dat het lichaam weer n mei van dit jaar lanceerden Meester Kacka- beter reageert op insuline, waardoor er uiteinde- dorisnominee Hanno Pijl en kompanen in een lijk een aantal mensen zal zijn dat geen medicij- artikel inNRC een publiciteitsoffensief waar- nen of insuline nodig heeft. Dat heet remissie, Ibij leefstijlinterventies werden gepresenteerd maar geen genezing. Het in ditNRC -artikel als een belangrijke nieuw alternatief voor de genoemde initiatief van Pijl wil diabetes echter gebruikelijke reguliere geneeskunde. Bij de gewo- ‘omkeren’. Bij leefstijlgeneeskunde lijkt de defini- ne huis- tuin- en keukengeneeskunde is er vrij veel tie van omkeren inmiddels gezet te zijn op een ruimte voor protocollaire medicamenteuze behan- remissie van tenminste twee maanden met wat deling. Bij leefstijlgeneeskunde worden medicijnen biochemische parameters. met enige argwaan bekeken, en op zichzelf kan een Dus als je je eigen succes definieert als een kritische blik op farmacotherapie nooit kwaad. korte periode waarin iemand even geen medicij- Hanno Pijl en zijn leefstijlkundige vrienden en nen of insuline voor zijn diabetes type 2 gebruikt, vriendinnen focussen zich op diabetes type 2. Bij kun je zeker een paar successen rapporteren na type 1 is er een gebrek aan insuline, bij type 2 is een tijdje. Het probleem zit hem uiteraard in het de insuline er wel maar het lichaam reageert er volhouden van een nieuwe leefstijl. Dat was alle- niet meer goed op. De behandeling van diabetes maal allang bekend, maar nu heet hetKeer Dia- type 2 gebeurt momenteel met hulp van gezond betes2 Om en is er een nieuwe marketingstrateeg eten, veel bewegen en vaak ook medicijnen voor op gezet die waarschijnlijk goede connecties met bloedsuiker, bloeddruk en cholesterol. En soms hetNRC heeft. ook met insuline spuiten, om de oplopende bloedsuikers toch onder controle te krijgen. Pijl LEEFSTIJLGENEESKUNDE cs beweren dat ze diabetes type 2 kunnen gene- zen zodat de patiënt geen medicatie meer Wat is dan wel leefstijlgeneeskunde? behoeft. Kan dat eigenlijk wel? • Leefstijlgeneeskunde is het onderzoek naar, en de toepassing van, leefstijl in de curatieve ge- DIABETESFONDS zondheidszorg. • De definitie van geneeskunde is: wetenschap Het diabetesfonds geeft op zijn website aan dat die de oorzaak en de aard van ziekten opspoort het permanent omkeren van diabetes niet kan, en er de geneesmiddelen (= middel om genezing maar dat gezonder eten, meer bewegen en afval- te bewerkstelligen; medicijn) voor aanwijst.

DECEMBER 2019 NTtdK 7 • Deze definitie wordt toegepast op leefstijlgere- stijl hebben is echter nog maar de vraag en soms lateerde ziekten, met diabetes 2 als prototype, lijkt het omgekeerde het geval. Het derde uit- Voor deze ziekte zou de belangrijkste oorzaak gangspunt is helemaal twijfelachtig. leefstijl zijn. • Leefstijlaanpassing is volgens leefstijlgenees- HELSINKI BUSINESSMEN STUDY kundigen het enige medicijn voor type 2 diabetes, want alleen dit kan genezing bewerkstelligen. Pil- Een klassiek longitudinaal onderzoek met 1.200 len en insuline verlagen wel de bloedglucose, zakenmannen uit Helsinki, deHelsinki Busi- maar laten de onderliggende problemen onaan- nessmen Study leidde tot de bevinding dat men geroerd. de gezondheidsindicatoren kon verbeteren, zoals bloeddruk en cholesterol, maar toch meer men- Hoe dan? sen overleden dan in de controlegroep. Dat ver- 1. Concrete beïnvloeding van het ziekteproces schil bleef overeind na vijf, tien en zelfs vijftien door (combinaties van) voeding, beweging, ont- jaar spanning en slaap. De verklaring lijkt te liggen in het moeilijk 2. Gedragsaspecten aandacht geven die te maken grijpbare fenomeen ‘stress’: in 2018 bleek uit hebben met verandering en volhouden van een analyse van de mortaliteitscijfers van de interven- gezonde leefstijl. Volhouden, motivatie, eetlust, tiearm van de HBS dat meer dan drie weken va- stress. kantie nemen per jaar de sterfte in de interventie- De motivatie om een leefstijlregime vol te hou- groep zeer positief beïnvloedt, maar gek genoeg den is uiteraard een cruciaal en omstreden aspect hoor je daar weinig over. Op de keper beschouwd bij het beoordelen van wat leefstijlgeneeskunde is omgaan met stress door vakantie te nemen ook kan toevoegen aan de huidige, wetenschappelijk een leefstijlinterventie. Misschien geeft het vol- onderbouwde aanpak. Het is een prima en loffe- gen van een strak leefstijlregime naast een druk lijk streven om de schrikbarende toename van leven als zakenman extra stress? Bij dit onder- obesitas en diabetes type 2 met gezond eten en zoek valt in ieder geval meteen de toegevoegde gezond leven te proberen in te dammen. Pijl en waarde van een controlegroep op, iets waar leef- andere leefstijldeskundigen slaan echter door en stijlpromotoren zoals Jaap Seidell, hoogleraar kruipen tegen de niet-reguliere geneeskunde aan, voeding aan het VU, publiekelijk enigszins baga- wat vanuit het perspectief van de VtdK een groter telliserend over doen (‘niet nodig’). Ten onrech- probleem vormt dan de pogingen om de aanzwel- te, denk ik. lende stroom welvaartsziekten af te buigen. GEZONDHEIDSDORP LEENDE Leefstijlartsen onderscheiden daarbij twee hoofdzaken Een ander voorbeeld betreft een initiatief van • ‘Leefstijl is geen preventie, maar geneeskunde. twee artsen in het dorp Leende, waar patiënten De meeste chronische, niet overdraagbare aan- het advies kregen om koolhydraatarm te eten. doeningen zijn het gevolg zijn van interactie tus- Men viel gemiddeld heel beperkt af, maar een sen genen en leefstijl. Onze genen kunnen we niet klein deel kwam zelfs aan, gemiddeld zeven kilo- aanpassen. Onze leefstijl wel.’ gram. De kans dat zij last krijgen van diabetes • ‘Het wordt steeds duidelijker dat een gezonde neemt toe en dat zou toegeschreven kunnen wor- leefstijl niet alleen preventief werkt, maar ook den aan het voedingsadvies (waardoor toename curatief.’ kosten). Ook hier geen controlegroep, en alleen Bewijs hiervoor is op dit moment nog flinterdun gejuich over een enkel succesje. of ontbreekt. ONDERZOEK VANKEER Uitgangspunten leefstijlgeneeskunde DIABETES2 OM MET HET 1. Leefstijl heeft invloed op welvaartsziekten LOUIS BOLK INSTITUUT 2. Leefstijlinterventies hebben langdurig effect op leefstijl Hanno Pijl, hoogleraar diabetologie LUMC Lei- 3. Leefstijlinterventies hebben geen nadelen den, speelt een centrale rol speelt in de leefstijl- geneeskunde, maar hij laat zijn belangrijkste Van deze uitgangspunten is de eerste, de invloed onderzoek naar het omkeren van diabetes 2 uit- van leefstijl op welvaartsziekten onomstreden. voeren door het omstreden antroposofische Dat leefstijlinterventies langdurig effect op leef- Louis Bolk Instituut.

8 NTtdK DECEMBER 2019 HAWTHORNE EFFECT onderzoek was dat de opbrengst zou stijgen bij betere arbeidsomstandigheden. In werkelijkheid De Hawthorne-experimenten (1924-1933) veranderde de opbrengst echter in beide groe- waren onderzoeken van Elton Mayo en Fritz pen. Deze schijnbare tegenstrijdigheid nood- Roethlisberger in de Hawthorne-fabrieken van zaakte tot verder onderzoek. Western Electric. Men onderzocht de mate in Na enkele gesprekken met de betrokken arbei- welke mate een verandering van de arbeidsom- ders uit zowel de onderzoeks- als controlegroep standigheden zoals verlichting en verwarming bleek dat zij de belangstelling van de onderzoe- een effect had op de output van arbeiders, meer kers en de chefs die intensief bij het onderzoek bepaald op de efficiëntie en de productiviteit van betrokken werden, sowieso als zeer motiverend hun werk, ((zoals snelheid en accuraatheid)). en stimulerend ervoeren. Bovendien groeide er Om de effecten te achterhalen, werd er met een soort groepsgevoel om samen goede presta- twee onderzoeksgroepen gewerkt. Bij de eerste ties neer te zetten, want ze werden als groep groep werden de arbeidsomstandigheden gema- nauwgezet geobserveerd. Het waren de emotio- nipuleerd, zoals meer of minder verlichting. Bij nele belevenissen, de wens om gerespecteerd te een controlegroep van gelijksoortige arbeiders worden en de wens om samen een hechte groep werden de arbeidsomstandigheden niet gemani- te vormen die het gedrag hadden beïnvloed. puleerd. Van beide groepen werd de opbrengst geregistreerd. De hypothese of verwachte uitkomst van het Bron: Wikipedia

Hoe gaat het Louis Bolk Instituut dan met geld Bij deze opmerkelijke zwakke studieopzet wordt van onder andere ziektekostenverzekeraar VGZ trouwens niet eens een koolhydraatarmdieet onderzoeken ofKeer Diabetes2 Om werkt? gehanteerd, terwijl dit in het Keer Diabetes 2 Om Bij de antroposofische wetenschappers loopt programma juist een van de pijlers is. momenteel het aanmeldingstraject voor 1900 Door CCMO (Centrale Commissie Mensgebon- deelnemers met type 2 diabetes die zichzelf die- den Onderzoek) is de studieopzet dan ook nega- nen aan te melden en dan€ 295 moeten betalen tief beoordeeld. om mee te mogen doen. De representativiteit van Het onderzoek van de antroposofenclub en de studiepopulatie is daardoor erg gecompromit- Hanno Pijls KDO toetst de volgende hypotheses: teerd, en dat blijkt verder uit de constatering dat 1. deelnemers gebruiken tot twee jaar na afloop 77% van de deelnemers middelbaar- tot hoogge- van het programma minder medicatie en hebben schoold is. Als praktijkhoudend huisarts mag ik gezondere bloedwaarden (HbA1C); rapporteren dat dat niet heel erg conform de 2. deelnemers voelen zich tot twee jaar na afloop door ons geobserveerde realiteit is. Daarnaast is van het programma bete;. er geen controlegroep, waardoor de resultaten 3. deelnemers hebben minder zorg nodig en hun van weinig waarde zijn omdat je die niet kan zorguitgaven dalen. afzetten tegen eventuele negatieve bevindingen. Het hele onderzoek maar vooral punt 2 geeft seri- eus zorgen voor het optreden van het zogenaamde Hawthorne effect (zie kader). Hoogopgeleide en goed in de slappe was zittende type 2 diabeten, met interesse voor leefstijlverandering, gaan door enthousiaste en in het omkeren van diabetes gelovende discipelen van Pijl met liefde, aandacht en totale ondersteuning aan hun leefstijl werken. Wat zegt dat nou over de Nederlandse bevolking in zijn algemeenheid? Vrij weinig, lijkt me.

DISCUTABEL

Dit onderzoek is bij voorbaat discutabel door de Prof. dr. Pijl gekozen onderzoeksopzet, dus u dient te zijner

DECEMBER 2019 NTtdK 9 tijd de ongetwijfeld met veel gejuich gepresen- voorzitter van stichting Arts en Leefstijl werd teerde resultaten kritisch te bekijken. voorjaar 2019 geïnterviewd doorUitzicht , het Als een studieopzet ondermaats is (net zoals bij tijdschrift van de MMV (voorheen Moermanvere- het in een vorig symposium in 2017 door epide- niging) waar zij een lezing voor gaat geven. In dat mioloog en huisarts Marco Blanker in deze ruim- interview debiteert ze de volgende enormiteiten te gefileerde en afgeserveerde onderzoek van (zij gaf desgevraagd aan niet verkeerd geciteerd antroposofen Baars en Kooreman over de lagere te zijn): kosten van niet-reguliere behandelwijzen) is de • ‘Cornelis Moerman was een visionair, vind ik. zin ervan bescheiden en nooit doorslaggevend. Als we alle kankerpatiënten in Nederland het Speciaal woord van afkeuring is hierbij op zijn Moermandieet zouden laten volgen, zou dat fan- plaats voor de verzekeraar VGZ, die in het najaar tastisch zijn!’ van 2019 de wereldberoemde en zeer weten- • ‘Acupunctuur bestaat al 4000 jaar en er is veel schappelijk gefundeerde Hoornse Diabetesstudie onderzoek naar gedaan. Je kunt niet alle acu- de nek omdraait, omdat er geen korte termijn puncturisten over één kam scheren.’ winst valt te behalen, maar wel dit uiterst matige onderzoek financieel ruimhartig ondersteunt. Bij de door ons gewraakteAcademy of Integrati- ve Medicine kan men heden ten dage de basisop- LEEFSTIJLGENEESKUNDE leiding integrative medicine en leefstijlgenees- HOUDT VAN NIET-REGULIERE kunde volgen.Het bestuur van de AIM bestaat BEHANDELWIJZEN onder anderen uit de homeopaat Frans Kusse, mindfulnessadept Bram Tjaden en een stel antro- In de afgelopen maanden blijkt leefstijlgenees- posofen. Naast Pijl zitten in de Raad van Advies kunde in snel tempo dichter tegen niet-reguliere de overbekende Rogier Hoenders, antroposofi- behandelwijzen aan te kruipen. De wetenschap- sche lector Erik Baars, de van het wegstrijken pelijke geloofwaardigheid – die toch al minimaal van energievelden bekende Martine Busch, TNO- is – wordt daardoor in toenemende mate geweld prof Jan van der Greef en ga zo maar door. Daar- aangedaan. De reden laat zich moeilijk raden: mee lijkt leefstijlgeneeskunde definitief toe te tre- afwijzing door de reguliere wetenschap maar zich den tot het domein van de niet-regulieren. De thuisvoelen bij anderen die van het reguliere docentenlijst van de cursus ‘integrative medicine medisch discours worden uitgesloten, dan wel en leefstijlgeneeskunde’ is de who is who van zich afscheiden? Serieuze voorliefde voor integra- bekende Nederlanders bij wie de VtdK in het ver- tieve benadering van de echte geneeskunde (het leden fors vraagtekens heeft gesteld zoals Rogier vermengen van vlaai en koeievlaai, waardoor Hoenders, Ines von Rosenstiel, Piet Leguit, Piet alles vies gaat smaken, aldus een bekende criti- Muskietet al. En Hanno Pijl dus, die niet alleen caster van dit soort initiatieven)? ‘Voer voor psy- maar in de adviesraad zit maar ook actief bij- chologen’, zou Mulisch zeggen. draagt aan het onderwijsprogramma. Zijn ex We zien als uitgangspunt weliswaar een volsla- aequo eerste plaats bij de Meester Kakadoris-ver- gen redelijke hypothese: door mij samengevat als kiezing van dit jaar is dan ook zeker verdiend, al ‘afvallen is gezond’, die bij het bovengenoemde ging GGZ-voorzitster Jacobine Geel er uiteinde- onderzoek verminkt wordt tot: hetKeer Diabe- lijk met de hoofdprijs vandoor. tes2 Om-programma volgen is goed voor je. Ver- volgens neemt KDO een dubieuze antroposofen- LEEFSTIJLGENEESKUNDE, club in de arm om het onderzoek uit te voeren. HOE NU VERDER? Intussen schurkt hoofdonderzoeker Pijl aan tegen een instituut dat homeopathie en acupunctuur Huisartsen zijn – bewezen – totaal ongeschikt om verheerlijkt. Het betreft de AIM (Academy of grote aantallen patiënten tot persisterende leef- Integrative Medicine), die in zijn beginselver- stijlveranderingen te motiveren. Reden, kort klaring op de website hoog opgeeft van homeo- samengevat: geen tijd. Afvallen is absoluut de pathie en acupunctuur. Pijl is lid van de advies- ruggengraat van leefstijlverbeteringen en dat is raad en geeft aan integratiefangehauchte vrijwel uitsluitend te bereiken met dieetaanpas- dwaalgeesten les in leefstijlgeneeskunde, daar- singen. Het is niet zo moeilijk te beginnen aan door met zijn respectabele professorentitel van een leefstijlwijziging, bijvoorbeeld stoppen met het LUMC geloofwaardigheid verlenend aan dit roken, het probleem zit vooral in het volhouden kwakzalversinstituut. ervan. Ander voorbeeld: huisarts Tamara de Weijer, Daarom is er nu de GLI, de gecombineerde

10 NTtdK DECEMBER 2019 leefstijl interventie. Ik ben niet optimistisch, na (cf.Helsinki Businessmen Study) recente berichtgeving in, onder andere, hetNRC . C. Afvallen als je te dik bent, en bij beginnende De leefstijlcoach zit dan wel in het basispakket, DM2, was altijd al de allerbeste aanpak, daaraan maar er zijn er nog maar zo weinig en het ver- voegtKeer Diabetes2 Om nu nog niks toe, maar dient niet erg goed. Dus ze branden snel af. Of er het proberen mensen gezonder te maken zonder ooit voldoende GLI-ers zullen zijn, lijkt me bij medicijnen an sich verdient de sympathie. voorbaat uitgesloten. En als je net je carrièrepad D. Helaas, helaas: om onbegrepen (en onbegrij- naar leefstijlinterventies om hebt gebogen, is het pelijke) redenen verschaffen leefstijlgeneeskun- heel wel mogelijk dat de wetenschap aantoont dat digen met hun raad en daad legitimiteit en het niet veel oplevert, waarna de verzekeraars er publiciteit aan het AIM, waar kwakzalverij nog zonder pardon de stekker uit zullen trekken. volmondig wordt beleden. (Uitsluitend om die reden is de VtdK in het geweer gekomen tegen Mijn conclusies Pijl en Van Os c.s.)● A. Leefstijlgeneeskunde is een vriendelijke maar vooralsnog onbewezen medische behandelme- thode, waar we in beginsel positief tegenover Dank: bij het voorbereiden van het praatje waarop ik kunnen staan. dit artikel gebaseerd is, heb ik heel veel steun gehad B. Het wetenschappelijk onderzoek naar de effec- aan de kritische adviezen van VtdK-lid Sandra Visser, ten van leefstijl is vooralsnog hetzij ondermaats, hoofd diëtetiek van de Noordwest Ziekenhuisgroep en hetzij wijst het soms zelfs naar negatieve effecten klinisch epidemioloog.

Erratum

In het vorige nummer stond een artikel van Ren- bevatten. Wij moesten hem volmondig gelijk ckens met daarin statistieken over de aantallen geven en geven hieronder de correcte versie. De georganiseerde alternatieve artsen en een schat- teneur van het artikel hoefde niet ernstig te wor- ting over het aantal niet bij een alt. med. club aan- den gewijzigd: wel is het ledental van de alterna- gesloten artsen. Wij werden er door een attente tieve verenigingen tussen 2017 en 2019 geen lezer – de heer J. Berends uit Wilnis – op gewe- 22% maar slechts 16% gedaald. Jammer, maar zen. Hij beweerde dat de getallen zoals in de eer- helaas.● ste tabel vermeld zowel reken- als zetfouten

Tabel met ledentallen alternatieve artsenverenigingen

AVIG NAAV NVAA NVAMG Totaal Leden in 2017 en ook in 2019 (a) 214 152 75 113 529 Nieuwe leden vanaf 2017 (b) 29 3 2 5 39 Leden in 2019 (a+b) 243 55 7 118 568 Weggelopen na 2017 (d) 73 73 10 14 146 Leden in 2017 (a+d) 316 225 85 127 675 Afname in % 23% 31% 9% 7% 16%

DECEMBER 2019 NTtdK 11 Juryrapport Meester Kackadorisprijs 2019

Uitgesproken door Renckens op 5 oktober

‘Dames en heren, formuleren, behaalden precies evenveel stem- et juryrapport zoals dat traditiege- men. Besloten werd een nieuwe stemming te hou- trouw werd opgebouwd en aan u voor- den, nu met de twee overgebleven kandidaten. gelezen draagt dit jaar een bijzonder Aldus geschiedde en mevrouw Geel kwam als dui- Hkarakter. Bijna steeds kregen alle delijke winnaar uit de bus. De meesten van u zul- genomineerden meer of minder punten en was er len de onderbouwing van haar nominatie reeds een duidelijke winnaar. Dit jaar viel er van de hebben gelezen en ik vat hem dus nog slechts zeven genomineerden een drietal onmiddellijk af even kort voor u samen. wegens gebrek aan support. Op de derde en vier- Jacobine Geel (1963) is theologe, columniste, de plek stonden al met aanzienlijke steun tijdens tv-presentatrice en welbespraakt voorzitter van de verkiezing (de jury draagt voor, het bestuur het bestuur van GGZ Nederland, de koepel van stemt) het Máxima Medisch Centrum te Veldho- GGZ-instellingen in ons land. Ook is zij actief ven, dat zogenaamde complementaire genees- geweest in het CDA. De bedoeling van GGZ kunde binnen zijn muren toelaat en het Museum Nederland, zoals vastgesteld door haar leden en Volkenkunde te Leiden, dat in zijn tentoonstelling zoals op haar website wordt uitgedragen, is ‘bij te Helende Kracht een aantal sjamanen, winti- dragen aan de geestelijke gezondheid van men- priesteressen en een heks ten tonele voert, allen sen in Nederland’. Of de nevenactiviteiten van zonder migratie-achtergrond en soms zelfs in het Geel goed bij dit motto aansluiten wordt inmid- bezit van een AGB-code, nodig voor het declare- dels door de jury betwijfeld. Zo was Geel een ren van de verleende hulp. De suggestie ligt er overenthousiaste dagvoorzitter op het Lentis- dik boven op dat hun primitieve benadering van congresOut of the Box in 2017 en verklaarde in ziekte en verdriet ook voor de moderne mens iets interviews dat zij ‘heel veel ziet in nieuwere zou kunnen betekenen. geneeswijzen’, zoals zij de integratieve psychia- Hierna – nog nooit eerder gebeurd! – staakten trie van psychiater Rogier Hoenders betitelde. de stemmen. De drie medische hoogleraren, die https://www.kwakzalverij.nl/nieuws/deel-8-dr-ro- hun naam lenen aan de adviesraad van de kwak- gier-hoenders-kampioen-integrale-psychiatrie- kineuzeAcademy for Integrated Medicine,en bij-lentis/. Sindsdien werden haar activiteiten GGZ-bobo Jacobine Geel om het oneerbiedig te door de VtdK al met enige aandacht gevolgd.

12 NTtdK DECEMBER 2019 Begin 2018 nodigde zij in het kader van de afvandeevidence based geneeskunde. Hen aan- maand van de spiritualiteit Pim van Lommel uit in praten dat zij misschien slachtoffer worden van haar tv-praatprogrammaJacobine op zondagen een verkeerde windrichting draagt evenmin bij zij benaderde deze ‘expert’ op het gebied van aan hun herstel. bijna-doodervaring volstrekt onkritisch. htt- Geels avances richting met name de psycho- ps://www.npostart.nl/jacobine-op-zondag/14-01- kwakzalverij staan onzes inziens op gespannen 2018/KN_1695940. Van Lommel kon los gaan voet met de inspanningen van GGZ Nederland om over uittredingen en paranormale waarnemingen de geestelijke gezondheid van de mensen in door bewusteloze mensen. Geel vond het alle- Nederland te verbeteren. Het heeft de jury ver- maal zeer geloofwaardig. Daardoor nam onze baasd dat zij van haar werkgever, de koepel van twijfel over haar kritische zin nog wat toe. GGZ-instellingen kennelijk nooit instructies heeft Dat haar sympathie inderdaad uitgaat naar de ontvangen om trouw te blijven aan reguliere psycho-kwakzalverij en andere alternatieve ge- geestelijke gezondheidszorg. De reputatie van neeskunde valt sinds dit jaar ook af te leiden uit deze sector is toch al bepaald niet onomstreden: haar lidmaatschap van de Raad van Advies van denk alleen maar aan de uitspraak van de Hoge het dit jaar op initiatief van ZonMw opgerichte Raad in 2015 waarin zij oordeelde dat de zorgver- Consortium voor Integrale Zorg en Gezondheid lening door een magnetiserend varkensboertje (CIZG), waarvan de eerder genoemde Groningse gelijkwaardig is aan reguliere psychotherapie, psychiater Hoenders voorzitter van het dagelijks reden waarom het boertje vrijstelling van btw- bestuur is. https://www.cizg.nl/leden/. Dit CIZG heffing werd verleend, zoals in de echte genees- heeft ook de welbekende paranormaal begaafde kunde ook geldt. Beoefenaren vanintegrated Martine Busch in zijn dagelijks bestuur. Busch medicine en hun sympathisanten lijken de raads- kan energievelden rond patiënten voelen en heren met hun voor de serieuze beroepsbeoefe- meent met strijkbewegingen op enige afstand van naren o zo beledigende arrest op dit punt waar- de patiënt heilzame correcties te kunnen uitvoe- achtig alsnog in het gelijk te stellen! ren. Dat heettherapeutic touch. Hoenders ont- Omdat uit Geels lidmaatschap van de advies- ving in 2014 nog de Pruimenbloesemprijs van de raad van het CIZG blijkt dat haar eerdere mis- Ned Ver Voor Acupunctuur wegens zijn verdien- stappen geen incidenteel, maar veeleer een sten voor de acupunctuur. structureel karakter dragen, voelt de jury zich Hoenders maakte ook furore met wetenschap- genoodzaakt haar dit jaar de Meester Kackadoris- pelijk onderzoek naar de invloed van de windrich- prijs toe te kennen. ting op het beloop van angststoornissen. Pa- Mag ik de laureaat verzoeken naar voren te tiënten, die op zoek zijn naar een verklaring van komen voor het in ontvangst nemen van trofee en hun klachten, wijsmaken dat zij wellicht proble- diploma en voor het uitspreken van een apolo- men met hun energievelden hebben, staat erg ver gie.’●

Mevrouw Geel ontvangt Meester Kackadorisprijs

DECEMBER 2019 NTtdK 13 Apologie mevrouw Geel

et Erasmus MC, hoogleraar Pauli- re de (on)wenselijkheid van het combineren van ne Meurs, ZonMw, de Triodos leefstijlinterventies – zoals gezonde voeding, be- Bank, Bart Combée – sinds enige wegen en vormen van meditatie – met reguliere ‘Htijd lid Raad van Bestuur van de behandelingen van bijvoorbeeld depressie. Zij NzA: zomaar een greep uit de reeks personen en ontsluiten de opgedane kennis hierover om pa- organisaties aan wie in de afgelopen jaren de – tiënten te ondersteunen bij het maken van keuzes volgens uw eigen vereniging twijfelachtige – eer die hen kunnen helpen op de weg naar optimaal te beurt viel van toekenning van de Kackadoris- herstel. prijs. De zogenaamde ‘Integrale Geneeskunde’ die Een illuster rijtje, en zelfs één waarvan ik me het Consortium nastreeft, is ontwikkeld in de Ver- kan voorstellen dat het me te zijner tijd, bij mijn enigde Staten en wordt daar momenteel aan 74 afscheid na twee termijnen als voorzitter van academische centra – waaronder Yale, Harvard GGZ Nederland, zou spijten als ik er níet in voor- en Stanford – onderzocht, onderwezen en toege- kwam. Daarover vanaf vandaag geen zorgen past. Wereldwijd is het momenteel een groeiende meer… beweging met focus op een actieve patiënt, open- Dames en heren, in ernst, de jury van uw Vere- heid naar alle vormen van geneeskunde waar niging heeft gemeend mij de Kackadorisprijs toe bewijs voor bestaat, en een nadruk op preventie. te kennen, met name vanwege mijn positieve De beweging sluit goed aan bij een tendens die houding ten aanzien van het Consortium voor ook in Nederland – zorgbreed en zeker ook in de Integrale Zorg en Gezondheid. Een enkel woord geestelijke gezondheidszorg – waarneembaar is, daarom over dit Consortium. en waarin de blik steeds nadrukkelijker wordt Het Consortium voor Integrale Zorg en Ge- gericht op zaken als positieve gezondheid en pre- zondheid is een samenwerkingsverband van Len- ventie. Zo ondertekende GGZ Nederland vorig tis, het Máxima Medisch Centrum, het Haga- jaar, samen met zeventig andere maatschappelij- Ziekenhuis, het Maastricht UMC, het Radbou- ke organisaties, hetNationaal Preventieakkoord. dumc, het Louis Bolk Instituut en sinds kort ook Om de ambitie waar te maken van het rookvrij het Rijnstate Ziekenhuis Arnhem. Deze gerenom- krijgen van alle bij GGZ Nederland aangesloten meerde zorgaanbieders onderzoeken onder ande- lid-instellingen, is gedegen kennis over effectieve

14 NTtdK DECEMBER 2019 leefstijlinterventies meer dan welkom. schuurt het met wat bekend en gangbaar is. U Al te vaak gaat het in relatie tot de geestelijke waardeert de geschetste beweging in de zorg gezondheidszorg over financiële krapte en tekor- anders dan ik. Wellicht is de kloof tussen ons blij- ten op de arbeidsmarkt. Deze problemen waar de vend, maar het zou ook zo maar kunnen dat u het geestelijke gezondheidzorg mee kampt zijn reëel goed recht van deze vernieuwing gaat inzien. en ons dagelijks werk. Des te verheugender is het Copernicus zal toch ook niet hebben kunnen dat er desondanks veelbelovende initiatieven zijn bevroeden dat op een dag het overgrote deel van om de zorg te vernieuwen en iedere dag een beet- de mensheid ervan overtuigd zou zijn dat de je beter te maken. De inspanningen van het Con- aarde rond is, en dat de zon níet om de aarde sortium beschouw ik als een zorgvuldige, draait… wetenschappelijk onderbouwde poging om de Maar of wij elkaar nu ooit zullen vinden of niet, zorg nog beter te laten aansluiten bij het leven en ik troost mij ook nu al met de gedachte dat er de behoeften van patiënten, en hún kwaliteit van misschien toch meer is dat ons bindt dan scheidt. leven te vergroten. Want, in de woorden van psychiater Rogier Vernieuwing kan alleen daar plaatsvinden waar Hoenders, een van de initiatiefnemers van het visie, een onderzoekende houding en de moed Consortium: ‘We streven uiteindelijk allemaal om (hoe behoedzaam ook) stappen te zetten sa- hetzelfde na: patiënten de best mogelijke, bewe- mengaan. En we weten allemaal: daar waar nieu- zen effectieve behandeling te geven’. we perspectieven worden verkend, botst en Ik dank u voor uw aandacht.’●

Jacobine Geel

DECEMBER 2019 NTtdK 15 Symposiumverslag Levensgevaarlijke psychokwakzalverij

Janneke Donkerlo

Mensen met een psychisch of psychiatrisch probleem, zijn nog een graadje kwetsbaarder dan somatische patiënten. Ze zijn eerder geneigd om hun aandoening te ontkennen, ze schamen zich er doorgaans voor en bestempelen psychofar- maca eerder als ‘chemische troep’. Hun toevlucht tot psycho- kwakzalvers heeft soms fatale gevolgen. Wat doen de overheid, de IGJ en het OM? En wat maakt dat juist intelli- gente mensen beter in staat zijn om zich vast te bijten in irrationele argumenten?

aarlijks vallen er vermoedelijk enkele tien- gen of complicaties van niet-reguliere middelen. tallen dodelijke slachtoffers van kwakzal- Hengeveld onderzocht bij welke gevallen en met verij. Niet zelden betreft het kwetsbare welke argumenten de IGJ en het OM al dan niet Jpsychiatrische patiënten, aldusprof. dr. ingrijpen. Michiel W. Hengeveld, emeritus-hoogleraar af- Eerst het goede nieuws: als er een dode valt en delingshoofd Psychiatrie Erasmus MC Rotter- het causaal verband met kwakzalverij evident is, dam. treden IGJ en OM doortastend op. Zoals in het Psychokwakzalverij kan onder meer leiden tot geval van Sara Glatt uit Kockengen. Natuurgeneze- het aanpraten van valse herinneringen, het verster- res Glatt behandelde verslaafden met hoge doses ken van wanen en het stoppen of uitstellen van ibogaïne. Ibogaïne is een hallucinogeen gemaakt effectieve reguliere diagnostiek en behandeling. uit vermalen wortelbast van de West-Afrikaanse Het kan bovendien zorgen voor ernstige bijwerkin- tabernanthe iboga plant. Het is een potentieel werkzaam middel, maar heeft ernstige bijwerkin- gen zoals braken, uitputting, verlaagde bloeddruk en hartritmestoornissen. Met mogelijk invalideren- de en dodelijke gevolgen passen verschillende kwakzalvers in de spirituele sfeer het toe, hoewel er nog absoluut onvoldoende onderzoek naar is gedaan. Zo loopt in 2011 een psychotische Zwitser in Nederland onder een vrachtwagen na behandeling door Glatt met ibogaïne. In augustus van dat jaar raakt een man in coma door hetzelfde middel. Na ontwaken blijkt hij voor het leven gedeeltelijk blind en slecht ter been. Glatt wordt in 2014 veroordeeld tot 141 dagen cel en een half miljoen euro boete. Dit heeft haar blijkbaar niet tot inkeer doen Hengeveld komen, want in 2017 behandelt ze Carmen (48).

16 NTtdK DECEMBER 2019 Carmen gebruikte antidepressiva en kalmerings- opvang suïcideerde hij zichzelf eind vorig defini- middelen en wilde graag van haar methadonversla- tief. ving af. Glatt gaf haar ibogaïne in de Bed & Wat deed de IGJ? Al in 2004 dienden drie ex-cli- Breakfast die Glatt runde. Tijdens de behandeling ënten van Tonkens een klacht in bij de IGJ naar overleed Carmen. Begin 2019 krijgt de psycho- aanleiding van het opwekken van fictieve herinne- kwakzalver hiervoor maar liefst acht jaar gevan- ringen. De IGJ kon dat jaar niets met deze klacht genisstraf. doen omdat Tonkens niet BIG-geregistreerd was. Het OM is dit jaar ook een onderzoek gestart naar Sinds januari 2017 mag de IGJ echter ook ingrij- de doodsoorzaak van een man die is overleden kort pen bij misstanden in de niet-reguliere zorg. De na eenwarrior retreat bijHealing Center Iboga- VtdK heeft de familie van Arend daarom aangera- farm. In dit centrum wordt gewerkt met onder meer den melding te doen bij de inspectie. ibogaïne en ayahuasca. Ayahuasca is eveneens een Niet alle misstanden worden echter gemeld bij de hallucinogeen middel, samengesteld uitbaniste- inspectie. Een vrouw* met een bipolaire stoornis is riopsos caapi enpsychotica viridis, door Amazo- al tien jaar stabiel met lithium. Maar eind 2011 nebewoners ook wel ‘slingerplant van de ziel’ ge- stopt zij met het medicijn op advies vanreading noemd. Het middel zou helpen bij depressies, and coaching therapeut Lisa Spruit. Deze kwakzal- relatieproblemen en verslavingen. Bijwerkingen: ver leerde het vak bij Centrum voor Leven en Intuï- duizeligheid, misselijkheid en braken. In combinatie tie. Ze volgde het ‘Inka pad’ van het Queros volk en met andere medicijnen bestaat bovendien het risico behaalde de titel ‘Paqo’ van Inca master Juan op psychiatrische stoornissen en het serotoninesyn- Núñez del Prado. Spruit heeft naar eigen zeggen droom. ruim twintig jaar ervaring in reading en coaching Hoewel een algemene wettelijke regel luidt dat en geeft naast haar praktijk ook workshops en rea- een behandeling niet mag leiden tot schade aan de dings bij bedrijven. Nadat de cliënt op Spruits aan- gezondheid van de cliënt of tot een aanmerkelijke raden is gestopt met lithium, raakt zij opnieuw kans hierop, reageerde de IGJ met het argument manisch. Bekend is dat het staken van lithiumge- dat zij geen (preventief) onderzoek doet naar de bruik door een bipolaire patiënt levensgevaarlijk kwaliteit en veiligheid van alternatieve therapieën kan zijn. Uiteindelijk gaat ze wel weer lithium slik- en daarover ook geen uitspraken doet. Intussen ken, maar het duurt een jaar voordat zij is gestabili- heeft op 1 oktober 2019 de Hoge Raad ayahuasca seerd was en weer aan het werk kan. Uit schaamte verboden, ook bij godsdienstige rituelen. meldt de vrouw het gebeuren niet bij de IGJ. Als het om slachtoffers van het gebruik van hal- Net als het oproepen van fictieve herinneringen, lucinogene middelen gaat, komt de Nederlandse is ook ‘healing met behulp van liefdevolle buiten- overheid blijkbaar wel in actie. In gevallen waar aardsen’ voor de IGJ geen reden om tot vervolging geen gevaarlijke drugs worden gebruikt, is ze min- over te gaan. Deze bizarre behandeling met behulp der doortastend. Bijvoorbeeld in het geval Dinkie vanaliens komt voor rekening van ‘healer, coach Tonkens. Tonkens heeft een middenstandsdiplo- en trainer’ Chagaï Katz. Deze kwakzalver behan- ma. Ze werkte jaren als verkoopster in een heren- delde een jongen die meende op spiritueel, emotio- modezaak en daarna drie jaar bij de HEMA. Ze neel en geestelijk niveau gemanipuleerd te worden volgde enkele korte cursussen bij het Van Praag door aliens. Hiervoor was de jongen onder regu- Instituut over het ‘helen van het menselijk energie- liere behandeling, maar hij had ook contact met veld’ en is gespecialiseerd in zogenaamde hervon- Katz. De oud-ambulancebroeder is volgens zijn den herinneringen. Een schrijnend gevolg van website ‘de meest bekende ET-healer ter wereld’. haar behandeling is de zelfdoding van Arend. Begin vorig jaar pleegde zijn cliënt zelfmoord. Arend was ruim tien jaar onder behandeling van In dit geval verhoorde het OM samen met de Tonkens, voor veel geld uiteraard. Hij ging naar IGJ eerst de ouders en verwees vervolgens naar haar toe voor zijn stotterprobleem, maar de de klachtencommissie. De instanties zagen geen behandeling ontaardde in ‘traumaverwerking bij verband tussen de suïcide en de behandeling van zijn seksueel misbruikte innerlijke kind’. Hij zou Katz enkele maanden eerder. De IGJ bezocht een verschrikkelijke jeugd hebben gehad vol her- Katz en concludeerde dat de healer niet deed aan inneringen die niemand anders in zijn gezin deel- diagnostiek; hij ontkende weliswaar de psychose, de. De behandeling bracht hem zodanig in de war maar adviseerde niet om met de medicatie te dat hij na al die jaren enkele serieuze pogingen tot stoppen. Volgens de IGJ is zijn therapie daarom zelfdoding deed. Na een kort verblijf in de crisis- niet evident schadelijk en Katz zou ervan hebben

* De persoon is om privacy-redenen onherkenbaar gemaakt

DECEMBER 2019 NTtdK 17 ‘geleerd’. Wat hij precies heeft geleerd, wordt patiënten onder andere onjuiste diagnoses, ver- niet duidelijk. valste recepten en was zelf verslaafd. Jansen Steur Gelukkig heeft de IGJ meer bevoegdheden liet zich schrappen uit het BIG-register. De dienst gekregen en is zij aangewezen als toezichthouder liet hem weten dat als hij naar het buitenland zou op de in 2016 in werking getreden Wet kwaliteit, gaan, ze hem daar niet lastig zou vallen. Zo kon klachten en geschillen zorg (Wkkgz). Dat de IGJ Jansen Steur ongehinderd zijn risicovolle praktijk echter wel veel blaft, maar nog steeds weinig voortzetten in Duitsland. Toen dat aan het licht voorspelbaar bijt, lichtprof. mr. Joep Hub- kwam was Nederland te klein en de IGJ kreeg de ben, hoogleraar Gezondheidsrecht Rijksuniversi- wind van voren vanwege de gemaakte onderhand- teit Groningen toe. se afspraken. Inmiddels heeft de IGJ een aanmerkelijk actie- vere rol. Deze rijksdienst die ressorteert onder het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, heeft inmiddels een budget van 85 miljoen euro per jaar. Er werken 708 personen voor het toe- zicht op 40.000 locaties en 1,4 miljoen beroepsbe- oefenaren. Artikel 36 van de Gezondheidswet geeft de IGJ een algemene onderzoeks- en handha- vingsrol. De taakuitoefening van de IGJ is verder in belangrijke mate geregeld in deAlgemene Wet Bestuursrecht (AWB), hetWetboek van Strafvor- dering en de Wet BIG. De behandeling van indivi- duele klachten laat de IGJ tegenwoordig veelal over aan de klachtencommissies (met hoger beroep bij de geschillencommissie). De minister van VWS kan een aanwijzing geven Hubben ingeval niet wordt voldaan aan de eis van verant- woorde zorg. Verder kan de IGJ een bevel geven Hubben gaat in op de nieuwe taken en bevoegdhe- bij dreiging van acuut gevaar voor veiligheid of den van de inspectie en gaat het effect daarvan ten gezondheid en heeft zij de bevoegdheid om aanzien van alternatieve behandelaars. bestuurlijke boetes op te leggen en bestuursdwang Als pas afgestuurde jongeman werkte Hubben (dwangsom) toe te passen. vijf jaar als inspecteur bij de IGJ. In die functie Daarnaast kan de IGJ een instelling onder ‘ver- bezocht hij naar aanleiding van ernstige klachten scherpt toezicht’ plaatsen. Dat is een maatregel ook alternatieve behandelaars, waaronder een acu- die niet in de wet staat maar wel ingrijpende gevol- punctuurcentrum. Een lokale politieagent ging gen kan hebben (naming and shaming). Verder mee voor het geval een proces-verbaal opgemaakt kan de IGJ het Openbaar Ministerie verzoeken zou moeten worden. Binnen zag het er keurig uit, over te gaan tot strafvervolging. Daartoe hebben infectiezorg op orde en aan de muur hingen beide organisaties periodiek overleg. Het OM indrukwekkende diploma’s en foto’s van opleiders heeft een eigen medisch expertisecentrum. in witte jas. Hubben zag uiteindelijk geen onregel- Het huidige motto van de IGJ luidt: ‘Toezicht matigheden, totdat de agent hem er onopvallend dient geen papieren tijger te zijn, maar een tijger op attendeerde dat hij de zogenaamde dokters op met tanden. Om slagvaardig te zijn, is toezicht de foto’s herkende uit verschillende Chinese res- zacht waar het kan en hard waar het moet’. taurants in de stad. Alsnog kon worden opgetreden De inspectie kan het moeilijk goed doen. De tegen deze alternatieve behandelaars. Waarmee ene keer krijgt de IGJ als kritiek dat zij te snel Hubben maar wil zeggen: je kunt zaken niet alleen handelt, de andere keer dat zij niet of te traag in beoordelen vanachter een bureau, je moet er ook actie komt. De recente zaak waarin de IGJ samen echt naar toe om er de vinger achter te krijgen. met het OM initiatief nam tot strafrechtelijke en In de loop der tijd is er veel veranderd bij deze tuchtrechtelijke actie tegen GGZ Eindhoven (als dienst, aldus Hubben. In zijn tijd was de IGJ nog rechtspersoon) noemt Hubben een gunstig voor- eensilent service met een terughoudende, vooral beeld van slagvaardig optreden (hij verwijst daar- adviserende rol. In de zaak Jansen Steur maakte de voor naar zijn recente publicatie in het dienst zelfs onderhandse afspraken over diens Tijdschrift voor Gezondheidsrecht, 2019, 5, p. beroepsuitoefening. Deze neuroloog stelde bij zijn 415 e.v). Als voorbeeld van een zaak waarin de

18 NTtdK DECEMBER 2019 IGJ te voortvarend optrad noemt Hubben de zaak king van het zorgproces waren onvoldoende. Art- van de huisarts in Tuitjenhorn. Die zaak eindigde senpraktijk Manuele Geneeskunde Harderwijk met een schadevergoeding van de IGJ aan de kreeg eveneens een ‘aanwijzing’; deze werd opge- weduwe van de huisarts. Het verwijt van traag heven nadat maar liefst 36 tekortkomingen op optreden trof de IGJ in de zaak van orthopedisch het terrein van medicatieveiligheid, infectiepre- chirurg Piet van Loon die, aldus de Nationale ventie, onderhoud apparatuur en gebrekkige Ombudsman, veel te lang in onzekerheid ver- informatieverschaffing waren verholpen. keerde over een door de IGJ tegen hem aange- Een derde zaak betreft Artsenpraktijk Manuele kondigde klacht bij het Tuchtcollege. Na twee Geneeskunde in Katwijk waar de IGJ optrad in jaar onzekerheid liet de IGJ hem per brief weten verband met onvoldoende infectiepreventie, te weten dat erafter all geen rapportage en geen weinig onderhoud van apparatuur en het ontbre- tuchtzaak zouden komen. Al die tijd kon Van ken van een waarneemregeling. Loon moeilijk aan de slag als arts. Ook hij kreeg Tegenwoordig stelt de IGJ voorop dat zij vooral een schadevergoeding van de IGJ (€ 150.000,-). risicotoezicht wil houden. Het doel van de Wkkgz is het verbeteren van de De alternatieve sector wordt echter door de IGJ positie van de cliënt en van de kwaliteit van zorg. niet uitdrukkelijk als risicogebied benoemd. Dat Daarom geldt voor alle zorgaanbieders o.a. ver- vindt Hubben vreemd, zeker nu bijvoorbeeld de plichting om zich in een openbaar register in te medische zorg op olieplatforms en bij evenemen- schrijven. Dat geldt dus niet alleen voor reguliere ten door de IGJ wel als risicoterreinen worden zorginstellingen en zelfstandige beroepsbeoefe- aangemerkt. Ook noemt Hubben het in dit ver- naren zoals zzp’ers, huisartsen, fysiotherapeuten band opvallend dat de recenteTweede Monitor maar ook voor aanbieders van alternatieve zorg Wkkgz (juli 2019), uitgebracht door NIVEL, en cosmetische behandelingen. Helaas is het geen enkel inzicht geeft in de naleving van de register nog niet effectief. Het wachten is op een Wkkgz door alternatieve zorgaanbieders. Wil de uitvoeringsregeling: de Wet toetreding zorgaan- Wkkgz het door de wetgever bedoelde effect op bieders (WTA). Wel geldt reeds de wettelijke de alternatieve sector hebben, dan is gericht en plicht voor de alternatieve zorgaanbieder om effectief toezicht zonder meer geboden. ‘goede zorg’ te verlenen. De wet preciseert wat De grootste kwakzalver in Nederland is de over- daaronder bij alternatieve zorgverlening wordt heid, aldus prof. dr. Ira Helsloot. Bestuurders verstaan: ‘Zorg die niet leidt tot schade of een nemen regelmatig onzinnige veiligheidsmaatrege- aanmerkelijke kans op schade voor de gezond- len die miljarden kosten en daarmee schade aan- heid van de cliënt’ (art. 2). Ook moet de alterna- richten. Als voormalig bestuurder weet hij er alles tieve zorgaanbieder voldoen aan de overige van. We willen nu eenmaal graag ‘iets doen’. verplichtingen uit de Wkkgz, zoals het opzetten De leden van de Vereniging tegen de Kwakzalve- van een kwaliteitssysteem, het melden van cala- rij maken zich volgens Helsloot terecht zorgen miteiten en aangesloten zijn bij een klachtencom- over medische kwakzalverij. Helsloot is hoogle- missie (met beroep bij een geschillencommissie). raar Besturen van Veiligheid aan de Radboud Uni- Bij het toezicht op alternatieve zorgaanbieders versiteit Nijmegen en doet sinds 1994 onderzoek is in de jaren 2017, 2018 en 2019, slechts in naar rampenbestrijding, crisisbeheersing en fy- enkele gevallen een maatregel opgelegd. Revitalis sieke veiligheid. Zijn observatie en zorg is dat ook Orthovitality Waalre kreeg een ‘aanwijzing’; leden van de Vereniging geloven in de kwakzalve- infectiepreventie, medicatieveiligheid en bewa- rij van de overheid.

DECEMBER 2019 NTtdK 19 Helsloot

De ironie wil dat er dagelijks mensen bezig zijn Vooral exotische – maar beperkte – ongevallen om ‘Igors te redden’. Igor staat voor de jonge kat krijgen veel media-aandacht. Zo haalde een liste- die telkens hoog in een boom ging zitten mauwen riabesmetting met drie doden onlangs wel de voor- en dan door de vader van het gezin met een ladder pagina’s, maar de jaarlijks 2.200 doden door het gered moest worden. Hoe hoger hij kwam, des te gebruik van een eenvoudig keukentrapje hebben hoger klom de kat. Als hij met gevaar voor eigen zich nog nooit verheugd in een dergelijke belang- leven al balancerend niet meer hoger kon komen, stelling. Daarbij komt dat het nieuwe beleid vaak draaide de kat zich doodgemoedereerd om en symbolisch en onuitvoerbaar is: diegenen die er klauterde langs de stam zelf naar beneden. mee moeten werken, hebben niets in handen. De oplossing van een probleem is doorgaans Intussen geeft de overheid miljarden uit aan niet een nuchtere analyse van het probleem, maar onzinnige en zinloze maatregelen, zoals het onder ‘professionalisering’, ‘meer regels’ of ‘meer tech- de grond stoppen van hoogspanningskabels van- niek’. Dat kost een paar centen maar dan heb je wege de ongegronde angst voor stralingsgevaar. ook een niet bestaand probleem opgelost. Deze Dat levert geen enkele gezondheidswinst op maar irrationele denkwijze komt voort uit de manier kost de belastingbetaler wel bakken met geld. Veel waarop onze samenleving zich heeft ontwikkeld. zinniger zou het zijn om alle jonge kinderen op Ooit waren ongevallen een act of god. Vanaf school gratis fruit te geven. Dat levert wel gezond- 1850 ontstond het liberale geloof dat het je eigen heidswinst op en kan helpen de levenskloof van schuld was als jou iets overkwam. Als je bijvoor- zeven jaar tussen hoog- en laagopgeleiden te slech- beeld in een fabriek met je hand in een machine ten. bekneld raakte, had je gewoon niet goed opgelet. Een andere zinloze maatregel zijn de groene Pas na 1945 werden de grootste risico’s geïdenti- bordjes in kleine cafés die naar de uitgang verwij- ficeerd en opgelost. Mede daardoor is de samenle- zen. Die moet de eigenaar zelf aanschaffen à raison ving zo veilig en welvarend geworden. Twintig van 150 euro per stuk, hoewel allang bewezen is jaar geleden kwam er opnieuw een omslag. Onge- dat zo’n bordje helemaal geen zin heeft. Dat geldt vallen werden het bewijs van falend preventiebe- ook voor de dure Legionella-installaties die in de leid; de schuldcultuur werd een voorzorgs- en kleedkamers van jonge voetballers worden aange- risicocultuur. Als er nu iets fout gaat is dat een legd. Dat is nou typisch een doelgroep die daar niet bewijs van falen. Niet van het slachtoffer deze aan zal overlijden. keer, maar van ‘het systeem’, ‘de overheid’, ‘het Soms kan het slim zijn om de angst voor zeldza- bedrijf’. Toen er in een chemiebedrijf, dat zijn vei- me risico’s aan te wakkeren. De Waddenzee Vere- ligheidsmaatregelen goed op orde had, toch een niging wilde geen chloorproductie in Delfzijl; een keer een dode viel, concludeerden de media dat ongeluk zou rampzalig zijn voor het natuurgebied. het bedrijf niet ambitieus genoeg was geweest. Maar de rest van Nederland lag daar niet wakker Zogenaamde restrisico’s passen blijkbaar niet van, Delfzijl was zo ver weg. Vervolgens maakten meer in onze cultuur. de actievoerders stampei over het vermeende

20 NTtdK DECEMBER 2019 gevaar van chloortransporten door de Randstad. verbijsterend. Toch zijn juist zij vatbaar voor irrati- Het risico op een dergelijke ongeluk was nihil, onalisme. maar dat deed niet ter zake. Door alle media-aan- Johan Braeckman, hoogleraar Wijsbegeerte dacht erkende de overheid dat het railtransport aan de Universiteit van Gent legt uit hoe dit komt. van chloor grote maatschappelijke weerstand De mens is ongelofelijk slim, zegt Johan Braeck- opriep, of dat nou terecht was of niet. Via een man. Of het nu gaat om ruimtereizen, informatica omweg kreeg de Waddenzee Vereniging zo toch of baanbrekende medische ontwikkelingen, de haar zin: Akzo Nobel kreeg miljoenen om de mens steekt qua intelligentie met kop en schouders chloorproductie te verplaatsen naar Rotterdam. boven andere dieren uit. Maar slim wil nog niet De keuze voor veel onzinnig veiligheidsbeleid zeggen ‘kritisch-denkend’. Dat is evolutionair goed wordt door politici en ambtenaren verdedigd door te verklaren. Stel je voor dat de prehistorische Jan- te wijzen op de irrationaliteit van de gewone tje, die van zijn moeder te horen krijgt dat hij van- Nederlander. Maar deze irrationaliteit leeft vooral daag niet in de rivier mag zwemmen omdat er bij de bovenste 10-15% van de bevolking. Voor hen krokodillen zijn gesignaleerd, dat eerst zelf kritisch geen tegeltjeswijsheid als ‘Van het concert des en proefondervindelijk zou willen gaan onderzoe- levens, krijgt niemand het program’. De laagopge- ken. Gelukkig accepteert Jantje zijn moeder als leide koffiejuffrouw accepteert nog gewoon dat er autoriteit. En dat is maar goed ook, anders zou hij zoiets als ‘pech’ bestaat. Deze mensen kijken naar geen nakomelingen hebben kunnen verwekken … het leven met ‘gezond verstand’. Wie echter beter Als moeder de volgende dag vertelt dat Sinterklaas kijkt naar de invloed van vraagstelling en de zinlo- bestaat, gelooft Jantje dat ook. ze ‘we-moeten-Igor-redden-mentaliteit’, ziet een heel andere, nuchtere burger opduiken. Een mooi voorbeeld van hiervan is de grote opslagplaats voor bestrijdingsmiddelen. Den Haag wilde die opslag niet en koos voor Son en Breugel. Er kwam er een rampenplan dat vele miljoenen kostte. Maar zo werd de onrust eerder aangewak- kerd dan gesust. Totdat de burgemeester de inwo- ners informeerde met de simpele boodschap: ‘De- ze opslag is er nu eenmaal. Als er brand uitbreekt zetten wij de sirenes aan. U moet dan zelf kijken waar de rook vandaan komt en zorgen dat u daar niet in gaat staan. En let u er daarbij even op dat uw buren hetzelfde doen.’ Dat vond men stukken logischer en duidelijker en de paniek was meteen weg. Terwijl exotische risico’s met weinig slachtoffers veel aandacht krijgen, is het heel eenvoudig om bij- voorbeeld het aantal ongelukken met huishoud- trapjes tot bijna nul te reduceren door bij een van Braeckman de poten het slipdopje te verwijderen. Mensen De meeste mensen vallen na enkele jaren van beschikken namelijk over een inwendige risico- hun Sinterklaasgeloof, maar we blijven in principe thermometer. Als het trapje ietsje wankelt zonder allemaal kwetsbaar voor irrationalisme. We wor- direct om te vallen, halen mensen veel minder ris- den als mensen namelijk niet met kritisch-denken- kante kapriolen uit. En tunnels, met hooguit een de vaardigheden geboren. Die moet je gaandeweg slachtoffer per jaar, zijn veel veiliger dan een ‘nor- ontwikkelen en je leven lang blijven trainen. En male’ weg met jaarlijks 1.400 doden. Simpelweg hoewel broodjes aap van tweehonderd jaar geleden omdat een tunnel minder veilig voelt waardoor misschien niet meer worden geloofd, er zijn nieuwe mensen automatisch zich voorzichtiger gedragen. misvattingen voor in de plaats gekomen. Dat wanhopige patiënten hun toevlucht nemen Zo zijn er volwassenen, verenigd in deFlat tot kwakzalverij is nog wel te begrijpen. Maar dat Earth Society, die stellig geloven dat de aarde plat ook hoogopgeleide, verstandige medische experts is in plaats van rond. En in eerste instantie lijken in staat zijn om geloof te hechten aan de werk- ze een punt te hebben, want probeer maar eens uit zaamheid van wat over het algemeen als kwakzal- te leggen hoe het dan komt dat mensen in Australië verij wordt beschouwd, is soms onbegrijpelijk en niet op hun kop door het leven gaan. En hoe het

DECEMBER 2019 NTtdK 21 komt dat ze niet van de aarde afvallen. Dat de zoveel mogelijk mensen te ‘bekeren’. Maar op de aarde met een snelheid van 30 km per seconde om bewuste dag verging de aarde niet. Voor sommige haar as draait, ervaren we niet aan den lijve. Wat believers was dat het bewijs dat ze het mis hadden we ‘zien’ is dat de aarde stilstaat en plat is. gehad. Een deel bleef echter volharden in hun Interessant is het Dunning-Kruger fenomeen. geloof dat de voorspelling juist was. Op de vraag Dunning en Kruger hebben het verschijnsel hoe het dan kwam dat de aarde niet was vergaan, beschreven hoe incompetentie kan leiden tot gro- hadden ze een briljant antwoord bedacht: de voor- teske zelfoverschatting. Zoals je kun constateren spelling had wel geklopt, maar zij konden niet bij mensen die menen heel goed te kunnen zingen, weten dat God van gedachten zou veranderen of ergens heel veel verstand van te hebben. Als ze omdat de groep zo volhardend was geweest. Zo zich in het onderwerp gaan verdiepen, kunnen ze hadden alle ongelovigen het toch maar mooi aan zich gaan realiseren hoe weinig ze kunnen of hen te denken dat de wereld nog bestond: hun weten. Als ze zich nog verder gaan verdiepen, zul- geloof had gemaakt dat God de mensheid nog een len ze merken dat hoe meer ze weten, des te kleiner kans zou geven. hun kennis en kunde is. Totdat ze een zeker niveau Is het wel mogelijk om iemand uit zijn/haar denk- hebben bereikt waarop ze zich min of meer expert put te halen? Volgens Braeckman is dat vrij lastig. kunnen noemen. Zelfs degene met uiteindelijk de Want hoe harder je probeert duidelijk te maken dat meeste expertise beschouwt zichzelf als relatief een waanbeeld niet klopt, des te harder zal de onwetend ten opzichte van degenen die – niet ander zichzelf ingraven om zijn gelijk aan te tonen. gehinderd door enige kennis – menen de waarheid En zo wordt de denkput juist dieper. In het ergste in pacht te hebben. Ook mensen als Einstein sloe- geval zal diegene jou mee de put in trekken. Wat je gen de plan soms faliekant mis. In 1932 beweerde wel zou kunnen doen, is diegene vragen: ‘Wat zou hij bijvoorbeeld dat er geen enkele aanwijzing was jou kunnen overtuigen van jouw ongelijk?’ Of, in dat kernenergie ooit mogelijk zou zijn. het geval van een goeroe, kunnen wijzen op diens Onjuiste overtuigingen vatten graag post in ons mogelijk dubieuze gedrag, zoals zelfverrijking of brein omdat we in eerste instantie intuïtief te werk seksueel misbruik. gaan. Vooral als je emotioneel betrokken bent bij Het goede nieuws is dat we kritisch denken wel een onderwerp. Een betrokken ouder raakt er bij- kunnen ontwikkelen, aldus Braeckman. In eerste voorbeeld door eigen waarnemingen, anekdotisch instantie zien wij mensen eerder patronen en ver- bewijs en verhalen van andere ouders eerder van banden die er niet zijn en houden we vast aan dat- overtuigd dat vaccinatie autisme veroorzaakt. gene waar we een emotionele band mee hebben. En als mensen zich eenmaal hebben vastgebeten Bovendien is ons waarnemingsvermogen beperkt in een absurd idee, zullen ze eerder open staan en we zijn slecht in statistiek. Ook kunnen we vaak voor argumenten die zouden aantonen dat ze gelijk niet goed omgaan met toeval en we prikken niet hebben. Wie een put graaft voor zichzelf, geraakt gemakkelijk door drogredenen heen. Dat alles is er moeilijk uit…, vat Braeckman dit verschijnsel echter wel te leren. Hoog tijd om kritisch denken van cognitieve dissonantie samen. Vooral slimme op te nemen in het curriculum van scholen en uni- mensen hebben er een handje van om hun eigen versiteiten.● denkput steeds dieper te maken. Zij zijn namelijk beter in staat om slimme, nieuwe argumenten te Janneke Donkerlo is journaliste. Ze schrijft bedenken. Stel een hoogopgeleid iemand heeft zijn onder andere over dubieuze medische prak- identiteit verbonden aan homeopathie. Als je die- tijken in Trouwen NRC (www.donkerlo.nl). genen confronteer met een uitgebreide meta-analy- Foto’s©Megan Terpstra se die aantoont dat deze behandelwijze niet werkt, zal de ander je niet meteen hartelijk bedanken omdat je hem van zijn absurde geloof hebt afgehol- pen. Integendeel, hij gelooft er daarna juist nog meer in. Hij zal met nieuwe argumenten en ‘bewij- zen’ komen waar je misschien niet direct een ant- woord op weet. Dan zal die persoon denken: zie je wel, ik weet er meer vanaf. Zo is er het vermakelijke verschijnsel van een groep gelovigen die het einde der tijden voorspel- de. Op die en die dag zou God uit gramschap de aarde doen vergaan. De groep deed zijn best om

22 NTtdK DECEMBER 2019 European Sceptics Congress 2019: van medische misleiding tot groen ‘fake news’

Aliëtte Jonkers

Vitamine B12 als verdienmodel in de zorg, de tactieken van anti-vaxxers, oplichters in de kunstwereld en onnodige angst voor kernernergie: zomaar een greep uit het gevarieerde pro- gramma van hetEuropean Sceptics Congress 2019. Dit con- gres, georganiseerd door Skepp in samenwerking met de Vereniging tegen de Kwakzalverij en Stichting Skepsis, vond van 29 september tot en met 1 oktober plaats in Gent.

anuit alle streken in Europa waren Onge- wat je georganiseerd scepticisme zou kunnen lovige Thomassen (m/v) afgereisd naar noemen – het was de dertigste keer dat hetEuro- de stad van de Stroppendragers, zoals de pean Sceptics Congress plaatsvond. Allereerst V bijnaam van Gentenaren luidt. Het pro- werd het overlijden van Wim Betz gememoreerd, gramma begon al op donderdag 26 september. stichter van Skepp en professor-emeritus huis- Comité Para, de Franstalige vereniging voor skep- artsgeneeskunde aan de Vrije Universiteit Brus- tici in België, hield een ‘Skeptics in the Pub’-mid- sel. Hij gold als een kritische stem tegenover dag in Brussel. Te gast was de uitgesproken uni- alternatieve geneeswijzen. versitair docent David Zaruk, die zichzelf ‘The Risk Na een voordracht van Michael Naud, bestuurs- Monger’ noemt. Deze expert op het gebied van lid en oud-voorzitter van deAssociation françai- Europese regelgeving en risicoperceptie vindt dat se pour l'information scientifique (AFIS), over de maatschappij de rede heeft achtergelaten en het herstellen van de wetenschappelijke integri- zich nu vanuit emotie vastbijt in een zoektocht naar teit in beleidsontwikkeling, was de eerste Neder- zekerheid en veiligheid, en daarmee en passant de lander aan de beurt. Jan Willem Nienhuys, secre- wetenschap en de technologie gijzelt. Ferme uit- taris van Stichting Skepsis en redacteur van spraken schuwt hij niet: zo beschuldigt hij het Skepter, vertelde het verhaal over de Franse psy- International Agency for Research on Cancer choloog en statisticus Michel Gauquelin (1928- van de wereldgezondheidsorganisatie WHO op zijn 1991) die het slachtoffer werd van zijn eigen illu- blog van grootschalige corruptie. Met deze pittige sie, iets wat ons allemaal kan overkomen, aldus opgang naar het driedaagse programma was de Nienhuys. Gauquelin zocht naar bewijzen voor de toon gezet: stevige stellingnames en dito kritiek geldigheid van bepaalde beginselen van de astro- werden niet geschuwd, uiteraard met de weten- logie. Vooral het verband tussen de stand van de schap als leidraad. planeten en bepaalde beroepen had zijn interes- se. Beroemd werd het zogenoemde Marseffect: GEORGANISEERD SCEPTICISME een correlatie tussen atletische uitmuntendheid en de positie van de planeet Mars op het tijdstip Op vrijdagochtend werden de Europese banden van iemands geboorte. Hoewel de berekeningen aangehaald in een programma dat terugblikte op die hij deed na een levendige polemiek in de

DECEMBER 2019 NTtdK 23 wetenschappelijke gemeenschap afgeserveerd werden, bleef Gauquelin bij zijn standpunten. Toch werd steeds duidelijker dat Gauquelin blind was voor zijn fouten en dat zijn bevindingen voor- al berustten op bias. De casus laat zien dat je de moed moet hebben om naar anderen te luisteren, besloot Nienhuys.

MEDISCHE MISLEIDING

Het middagprogramma had ‘de voortdurende wor- steling met kwakzalverij’ als thema, met medische misleiding als Leitmotiv. De Vereniging tegen de Stalpers Kwakzalverij, opgericht in 1880, werd genoemd als voorvechter in deze strijd. De hype rond vita- Skeptici in Roemenië. Hij beschreef de strategie- mine B12 – en vermeende tekorten daaraan – ën die antivaxxers gebruiken om desinformatie te heeft geleid tot de oprichting van speciale Vitami- gebruiken en bekritiseerde het standaard advies ne B12-klinieken. Een presentatie over dit onder- aan deskundigen om zich niet in het publieke werp lag in handen van de Nederlandse radio- debat te begeven. Experts moeten juist wél mee- therapeut Lukas Stalpers van de Universiteit van praten, betoogde hij, want 50 procent van de Amsterdam. Artsen die in deze klinieken opereren, ouders met kinderen onder de vijf jaar ziet vooral medicaliseren en pathologiseren gezonde patiën- negatieve berichten over vaccineren op social ten, betoogde hij, en maken bovendien misbruik media. Deskundigen moeten daarom uit hun ivo- van receptgeneesmiddelen en medische technolo- ren toren komen. Ook meldde Covaciu dat landen gie. Natuurlijk: een vitamine B12-tekort bestaat die vaccinaties verplicht stellen succesvoller zijn wel degelijk. Het kan ontstaan na bariatrische chi- in het handhaven van de vaccinatiegraad. rurgie, door ondervoeding of alcoholisme en als gevolg van bepaalde ziekten. Maar er vindt op STRIJD TEGEN KWAKZALVERIJ grote schaal overdiagnostiek en overbehandeling plaats, waarbij mensen zonder harde diagnose Nog een ziekte die misbruikt wordt door kwak- dure vitamine B12-injecties krijgen. En dat terwijl zalvers: Lyme. Dirk Vogelaers, hoogleraar en de wetenschappelijke literatuur laat zien dat deze diensthoofd van de afdeling interne geneeskunde kostbare middelen zelfs bij een écht vitamine B12- aan het Ghent University Hospital, legde uit dat tekort niet beter werken dan orale middelen. een profylactische behandeling met antibiotica De Roemeense spreker Ovidiu Covaciu stelde vooral zinvol is als de teek langer dan 36 uur aan- een actueel onderwerp aan de orde: vaccineren. gehecht is geweest. In het algemeen is de kans Covaciu is beheerder van een Facebookpagina op de ziekte van Lyme na een tekenbeet twee tot over vaccineren en producer van de podcast drie procent. Efficiënte overdracht vanBorrelia burgdorferi lijkt 36 tot 48 uur nodig te hebben, zo laat retrospectief onderzoek zien. De behan- deling moet dan binnen 72 uur na het verwijde- ren van de teek starten. Kwakzalvers gebruiken vaak de term ‘chronische Lyme’ of ‘post-Lyme’ om patiënten met uiteenlopende klachten te dia- gnosticeren. In de wetenschappelijke literatuur is er nooit enig bewijs gepubliceerd voor het bestaan van zo’n chronisch ziekte. Sterker: stu- dies laten zien dat er geen actieve infectie aange- toond kan worden bij patiënten met subjectieve symptomen langer dan zes maanden na de behandeling met antibiotica. En: de symptomen – zoals vermoeidheid, spierpijn, gewrichtspijn, geheugenverlies, hoofdpijn – blijken bovendien ook vaak voor te komen bij mensen in de algehe- Covaciu le populatie. Langdurig of herhaaldelijk behan-

24 NTtdK DECEMBER 2019 delen met antibiotica heeft dan ook geen enkel effect, zo blijkt uit onderzoek (waaronder de PLEASE studie). Het medische middagprogramma werd afge- sloten door Edzard Ernst, gepensioneerd hoogle- raar Complementaire geneeskunde aan de Peninsula School of Medicine en de University of Exeter in Engeland. Zijn centrale vraag: zijn we de strijd tegen kwakzalverij aan het winnen? Ernst gaf een paar voorbeelden die op het tegen- deel wezen: de aankondiging van een nieuwe leerstoelTranslationale Komplementärmedi- zin aan de universiteit van Basel (juli 2019), de benoeming van Prins Charles als de bescherm- heer van deUK Faculty of Homeopathy en de bekendmaking van de WHO dat de nieuweInter- Vogelaers national Classification of Diseases (ICD) dia- gnoses zou bevatten uit de traditionele Chinese De Belgische neuropsycholoog Vanessa Char- geneeskunde (oktober 2018). Maar er is ook land onderzocht bijna-doodervaringen. Ze be- winst geboekt, vertelde Ernst. Zo worden homeo- schreef welke ervaringen het meest voorkomen pathische middelen vanaf 2020 in Frankrijk niet (een vredig gevoel, buiten het eigen lichaam tre- meer vergoed. En in juni 2019 kondigde het den, een helder licht, een veranderde perceptie Spaanse ministerie van volksgezondheid aan dat van tijd en een gevoel niet op aarde te zijn). Ook het de Europese wet wil veranderen die homeo- blijkt de inhoud van de ervaringen afhankelijk te pathie als geneeskunde betitelt. Ook kondigde zijn van de plek waar laesies in het brein te zien Facebook aan de strijd aan te binden met kwak- zijn. Zo blijken mensen met hetLocked-In Syn- zalverij. De conclusie van Ernst: de strijd tegen droom, met laesies aan de hersenstam minder kwakzalverij is nu nog niet te winnen. Hij advi- positieve emoties te ervaren tijdens bijna-dood- seert verenigingen die kwakzalverij bestrijden ervaringen dan mensen met laesies in de cortex. over te gaan op een andere communicatiestrate- Ook vergeleek ze de ervaringen met die van men- gie. Zij zouden niet moeten uitdragen dat ze tégen sen die drugs gebruiken. Vooral de ervaringen alternatieve geneeswijzen zijn, maar vóór voor- van recreatieve gebruikers van ketamine lijken uitgang in de geneeskunde. Niet iedereen in de op de ervaringen van mensen met bijna-dood- zaal deelde die mening. ervaringen. Het ochtendprogramma van deze dag werd PARANORMALE afgesloten met een humoristische lezing van de VERSCHIJNSELEN gepensioneerde klinisch en forensisch psycho- loog Michael Heap uit het Engelse stadje Shef- De zaterdagochtend stond in het teken van ano- malistische psychologie, oftewel de studie naar gedrag en ervaringen die ‘paranormaal’ worden genoemd maar die ervan uitgaat dat er andere verklaringen zijn. Christine Mohr, hoogleraar cognitieve psychologie aan de University of Lau- sanne in Zwitserland, vertelde hoe geloof in het paranormale ertoe kan leiden dat mensen goo- cheltrucs als paranormale verschijnselen gaan interpreteren. Daar zijn diverse studies naar ver- richt. Proefpersonen die al in paranormale ver- schijnselen geloofden, raakten er tijdens goochel- voorstellingen eerder van overtuigd dat er iets paranormaals aan de hand was. Ook bleken ze zich minder details te herinneren dan de sceptici. Vooral details die aanwijzingen voor bedrog vormden, ontgingen hen. Heap

DECEMBER 2019 NTtdK 25 field, die tevens voorzitter is van deAssociation dat haar huis te huur werd aangeboden door for Sceptic Inquiry. Hij liet zien op welke wijze oplichters. Het kan dus iedereen overkomen, hij schoolklassen leerde kritisch te kijken naar wilde ze maar zeggen. onwaarschijnlijke fenomenen. Oplichterij in de kunstwereld is van alle tijden, zo liet de Vlaamse filosoof Johan Braeckman aan- DOORDESEMD VAN sluitend zien. Hij beschreef een aantal beruchte DESINFORMATIE oplichters, zoals Michael Landis, Han van Meege- ren en Wolfgang Beltracchi die zelfs de grootste De middag stond in het teken van ‘groen scepti- kunstexperts voor de gek wisten te houden. Een cisme en ecomodernisme’. Nee, scepsis over kli- succesvolle vervalser maakt slim gebruik van maatverandering was er niet. Wel waren er kennis uit de psychologie, vertelde Braeckman. pleidooien voor kernenergie als schone energie- Allerlei mechanismen die optreden bij de potenti- bron. Ook de voordelen van genetic engineering ële koper werken in het voordeel van de oplich- kwamen aan bod, met sprekers als de Finse bio- ter: bepaalde verwachtingen, confirmation bias, loog Lida Ruishalme, de Nederlandse IT’er tunnelvisie, wishful thinking, de lokroep van de Mathijs Beckers, de Amerikaanse journalist en roem, gebrek aan aandacht en hebberigheid, om schrijver Kavin Senapath en de Franse ingenieur er maar een paar te noemen. en landbouwkundige André Fougeroux. Ruishal- Inge Jeandarme, hoofdarts van het Forensisch me en Beckers lieten zien waarom de angst voor Psychiatrisch Centrum (FPC) aan de Universiteit kernernergie volgens hen onterecht is – het van Antwerpen in Leuven, sloot het congres af gevaar van straling zou worden overschat – en met haar presentatie over het behandelen van dat andere beschikbare groene energiebronnen psychopaten. De vernieuwde checklist die onvoldoende zijn om aan de stijgende vraag naar gebruikt wordt voor de diagnose, de PCL-R, is energie tegemoet te komen. Senpath en Fouge- van groot belang, stelde ze, want psychopatholo- roux beschreven vooral de angst die het grote gie is de grootste risicofactor voor het ontwikke- publiek heeft voor genetische modificatie en de len van crimineel gedrag. De hersenen van veiligheid van voedsel in het algemeen. Er is veel psychopaten werken anders dan die van anderen, fake news en angstaanjagende spookverhalen vertelde ze. Zo kan een psychopaat moeilijker over voeding vertroebelen een rationeel debat, angst bij anderen herkennen en de amygdala, die stelden de sprekers. Ze beschreven hoe de bijna 20 procent kleiner is bij psychopaten, is moderne landbouw, die doordesemd is van desin- onderactief. De behandeling is moeilijk, omdat formatie enfear merchants, zich verder kan ont- veel psychopaten manipulatief gedrag vertonen, wikkelen met behulp van wetenschappelijke maar niet onmogelijk. Wel blijven er altijd patiën- kennis. Want, zo stelt Fougeroux: er is geen land- ten die agressief blijven en daarom extra behan- bouw- of voedingscrisis, alleen een crisis veroor- deling nodig hebben. Natuurlijk kwamen er ook zaakt door onwetendheid. een aantal bekende psychopaten voorbij, onder wie Ted Bundy, Charles Manson en Marc OPLICHTERSTACTIEKEN Dutroux.●

Het laatste deel van het congres, op zondagoch- Het volgendeEuropean Sceptics Congress zal plaats- tend, draaide vooral om oplichters en hun tactie- vinden in 2021. Locatie en details zullen nog volgen op ken. Sophie van der Zee, universitair hoofd- www.esco.org docent aan deErasmus School of Economics in Rotterdam, nam het publiek mee in de wereld van black hat hacking en internetoplichting, oftewel Aliëtte Jonkers is medisch (wetenschaps)jour- cybercriminaliteit. Zij doet onderzoek naar de naliste en schrijft voor onder meer deVolks- eigenschappen en tactieken die internetfraudeurs krant, Follow the Money, Skepter, Nursing, Arts gebruiken om mensen in hun verhaal te laten tui- & Auto, Tijdschrift voor Diergeneeskunde, Plus nen. Overigens werd Van der Zee zelf ook slacht- Magazineen Radar+. offer van internetfraude: op internet ontdekte ze Foto’s©Jozef van Giel

26 NTtdK DECEMBER 2019 Laatste nieuws uit Italië

Sophie J. M. Josephus Jitta

et heeft even geduurd, maar nu kan ik na (goddelijke gerechtigheid) en dat ze alles pre- u eindelijk het laatste bericht doorge- cies zo zou overdoen als ze had gedaan. Wanneer ven betreffende de ouders van het Ita- het ouderpaar daadwerkelijk op water en brood Hliaanse meisje dat in 2016 onnodig is wordt gezet, valt uit de media niet op te maken. overleden aan leukemie (NTtdK,2, 2017:17). Zij Er is nog meer nieuws uit Italië te melden. Ik waren en zijn nog steeds vurige aanhangers van heb het vaker gezegd: justitie daar maakt met Ryke Geerd Hamer, de man die beweert dat kan- kwakzalvers en met ouders die met dezulken in ker wordt veroorzaakt door stress en dat gene- zee gaan korte metten. Dit valt des te meer op zing volgt zodra de innerlijke conflicten zijn daar het voordat ‘gewone’ processen er über- weggewerkt. De ouders waren in eerste instantie haupt op de rol komen jaren kan duren. Nu is er vrijgesproken, maar daarmee was de officier van wéér een ouderpaar veroordeeld, in de regio justitie het niet eens: hoger beroep. Dit heeft Ancona, provincie De Marken (voor de topogra- inmiddels gediend en zo ligt er sinds de zomer fisch wat minder onderlegden onder u: in het oos- van 2019 het arrest: beide ouders zijn veroor- ten en ongeveer midden des lands, niet ver van en deeld tot twee jaar gevangenisstraf vanwege dood gedeeltelijk ook aan de Adriatische Zee). Zij door schuld. De officier van justitie sprak in zijn behandelden in mei 2017 de middenoorontste- requisitoir van ouders die hun kind willens en king van hun zevenjarig zoontje op advies van wetens van reguliere medische zorg hadden afge- hun homeopathische arts met camomille, sint- houden, terwijl de kans op genezing na chemo- janskruid en gele jasmijn. Mocht de koorts boven therapie volgens de statistieken toch echt 80% de 43o uitkomen, zo had de arts hun gezegd, dan bedraagt. De theorie van Hamer (toediening van konden zij hetjoch tachipirina(ook wel bekend cortison en vitamine C) ontbeert ieder weten- onder de naam paracetamol) geven. Onder geen schappelijk bewijs, zo ging de officier verder, en beding mocht het wurm echter naar een zieken- door de aanpak van de ouders is dochterlief huis worden gebracht. Uiteindelijk zijn de ouders nodeloos de dood ingejaagd. De rechters zijn wel degelijk met het inmiddels doodzieke kind daarin meegegaan. De ouders zijn wel hardleers: naar een ziekenhuis gegaan maar te laat: het direct na de uitspraak liet moeder B. de krant overleed er kort na aankomst. Deze dood was weten dat ze alleen gelooft in degiustizia divi- onnodig: tijdige toediening van een antibioticum

DECEMBER 2019 NTtdK 27 had genezing gebracht. Het kind was ook al niet is pas in 2020. Wel hebben de grootouders van ge(nood)vaccineerd, om de eenvoudige reden dat het kind en deUnione Nazionale Consumatori de dokter had gezegd dat vaccinatie de werking (Nationale Consumentenbond) zich reeds burger- van de homeopatische ‘ontstekingsremmers’ zou lijke partij in het strafproces gesteld. Als ik goed verstoren. ben geïnformeerd, dan betekent dit dat zij hopen Welnu, begin september 2019 zijn de ouders in aanmerking te komen voor een schadevergoe- tot een gevangenisstraf van drie maanden veroor- ding. De Unione houdt zich overigens al lange tijd deeld, omdat zij ‘de plicht hun kind te bescher- bezig met het onthullen van online verstrekte men’ niet hebben betracht. De officier van notizie false (inderdaad, fake news), met name op Justitie had volgens de kranten die ik heb gelezen medisch en farmaceutisch gebied. Volgens de nog een fijne opsomming gegeven van de ijzing- bond zou de dokter niet de officiële richtlijnen bij wekkende fouten van de dokter, maar helaas, die middenoorontsteking hebben gevolgd, maar heb ik op het web niet kunnen terugvinden. Itali- zaken hebben voorgeschreven die buiten de regu- aanse vonnissen online bekijken – zo dit al moge- liere geneeskunde vallen. De dokter zou de lijk is – is voor mij te ingewikkeld, ik moet het ouders hebben wijsgemaakt dat als het joch een doen met medianieuws. De drie maanden hoeven antibioticum kreeg het ernstig ziek zou worden, overigens voorlopig niet worden uitgezeten: nog met een grote kans op doofheid en zelfs op een voordat het proces plaatsvond, had de advocaat coma. Zeer in het nadeel van de dokter spreekt van het ouderpaar reeds aangekondigd bij ver- eveneens het feit dat hij zijn consulten vrijwel uit- oordeling onmiddellijk in beroep te zullen gaan. sluitend aan de telefoon verstrekte en het kind De ouders mogen het hoger beroep in vrijheid nooit heeft onderzocht. Ook toen de toestand van afwachten. de zieke zienderogen achteruitging, bleef hij bij Het proces tegen de nalatige dokter zou op 24 zijn voorschriften, met bovengemeld resultaat. september beginnen, maar dit blijkt alleen een Zodra meer bekend is over deze zaak zal ik het u pro-formazitting te zijn geweest: het echte proces melden.●

Regio Ancona, provincie De Marken

28 NTtdK DECEMBER 2019 Ad hominem

C.N.M. Renckens

JAN BAAK, EEN NOORSE BROEDER de Noorse marine. De kern van de verkondiging IN OOSTERSE WIJSHEID van de geloofsgemeenschap is de overwinning over alle bewuste zonde. De algemene christelij- In het vorige nummer berichtten wij over de ke leer dat Jezus ‘volkomen God en volkomen bejaarde acupuncturist Jan Baak, die in een eer- mens is’ accepteert zij niet. Jezus wordt als mens der leven hoogleraar pathologie was en in die dis- gezien, met de natuur die de mensen na de zon- cipline op talrijke plaatsen in de wereld heeft deval kregen. Er wordt echter gezegd dat Jezus, gewerkt. Na zijn pensionering is hij neergestre- door de lusten en zonden die hij in zijn aardse ken in Akersloot, van waaruit hij nu Chinese leven tegen kwam te bestrijden en te overwin- naaldkunst aanbiedt tegen forse vergoeding, nen, zijn goddelijkheid terugwon. De leer zeker als het spoed betreft en er reiskosten moe- omtrent Israël en de eindtijd vertoont overeen- ten worden gemaakt bij dergelijke consulten aan komsten met hetgeen daaromtrent in pinksterge- huis. Wij werden door verschillende mensen, die meenten wordt geleerd. Daarnaast is de ton- zich hem nog zeer goed herinnerden, geïnfor- gentaal binnen de geloofsgemeenschap net zo meerd over de andere eigenaardigheden van gewoon als in deze beide gemeenten. Tot aan de Baak. Zo blijkt hij aangesloten te zijn bij de liberalisering in de jaren 90 was het hebben van bepaald niet onomstreden Noorse Broeders, een televisie taboe, evenals het dragen van broeken sekte met bijzondere kenmerken. door vrouwen en het gebruik van voorbehoeds- De beweging werd begin 20e eeuw gegrond- middelen. Daardoor zijn gezinnen met tien of vest door Johan Oscar Smith (11 oktober 1871 - meer kinderen geen uitzondering. Voor vrouwen 1 mei 1943), een onderofficier in de Noorse was lang haar verplicht. Tegenwoordig zijn ook marine, en zijn broer Aksel Smith (1880-1919) digitale media in gebruik. De conferenties vanuit wiens beroep tandarts was. Johan Oscar Smith Noorwegen worden per satelliet over de hele werd geboren in Fredrikstad, maar verhuisde wereld uitgezonden en er worden cd's uitge- later naar Horten in de provincie Vestfold (Noor- bracht met muziek en/of liederen. Met deze ken- wegen). Elias Aslaksen (1888-1976) speelde ook schets van de leefwijze van de Noorse Broeders een belangrijke rol binnen de gemeente. Hij had, is nu duidelijk waarom het echtpaar Balk maar net zoals Johan Oscar Smith, ook een verleden in liefst elf kinderen kreeg.

DECEMBER 2019 NTtdK 29 KWAKADVERTENTIES IN Per omgaande kwam de reactie van het Oog- MEDISCH CONTACT, VROEGER centrum, bij schrijven van dr. R.J. van Geest: EN NU ‘Dank voor uw email. Het advies met betrek- king tot het gebruik van Arnica wordt door de In de jaren 80 en 90 van de vorige eeuw heb ik in huidige specialisten van het Oogcentrum niet Medisch Contact meermalen protest aangete- ondersteund en is inmiddels aangepast en zal zo kend tegen het in dat blad opnemen van adverten- spoedig mogelijk in alle uitingsvormen worden ties voor kwakzalversproducten en opleidingen in doorgevoerd. alternatieve geneeskunde. Telkenmale werd ik er Met vriendelijke groet, Dr. R.J. van Geest, dan op gewezen dat het redactiestatuut van MC oogarts.’ Waarvan akte. zulks niet verbood en dat dec redactie niet aan- sprakelijk was voor deze ontsierende adverten- EEN KLACHT VAN EEN OOGARTS ties. Mijn hartenkreet dat het blad van de ge- heelonthoudersvereniging toch ook geen adver- Als er één medische beroepsgroep is die zich er tenties voor Johnny Walker plaatste bleef zonder van dag tot dag van kan vergewissen dat iriscopie effect. We zijn nu ruim 30 jaar verder en Medisch onzin is, dan zijn het wel de oogartsen. Deze oude Contact heeft nu ook een website en verspreidt kwakzalversmethode om nepdiagnosen te stellen digitale nieuwsbrieven en artikelen. Op 8 novem- gaat er van uit dat je in de iris, het regenboog- ber 2019 stond in deze nieuwsbrief een uitspraak vlies, van het oog veranderingen kan zien, die wij- van het Tuchtcollege over een casus van een man zen op afwijkingen van lichaamsdelen of or- met burn out problematiek. Als je die link opende ganen. De onderling nogal verschillende iris- verscheen er als pop up een toepasselijke adver- kaarten zien er imposant uit, maar berusten tentie, afkomstig van een Acupuncturisten Over- volledig op drijfzand. Dat er in de iris weer iets zicht, dat deze oosterse geneeswijze aanbeval in verandert nadat de ziekte voorbij is: ook nooit geval van… stress en burn out! Wat is er toch wei- gezien. Maar de iriscopist levert tobberige men- nig veranderd in dertig jaar. sen, die van hun dokter geen goede verklaring van hun klachten krijgen, soms wel een advies, EEN KLACHT OVER WAT dat meestal zal bestaan uit het innemen van OOGARTSEN orthomoleculaire middelen, vitamines of antioxi- danten. Aan te schaffen bij uw drogist, u weet wel Medio september werd de Vereniging erop geat- die beroepsgroep met zijn Kruidvat-geneeskun- tendeerd dat er in het Oogcentrum Noord Hol- de. Medio oktober werd de vereniging opgebeld land, gelegen aan de W.M. Dudokweg 55 te door een verontwaardigde oogarts die in een dro- Heerhugowaard sinds jaar en dag wordt gekwak- gist van de keten Care & Beauty foldermateriaal zalfd. Alle patiënten, die daar geopereerd gaan had aangetroffen waarin de iriscopist Boaz Groe- worden aan het overhangen van het bovenste neveld zijn diensten aan bood. De glossy folder ooglid, werd geadviseerd om in de week vooraf- belooft meer inzicht in de achtergrond van chro- gaand aan de ingreep arnicakorrels te gaan inne- nische klachten en dat kost slechts€ 40,- voor men. Deze moesten op eigen kosten worden een onderzoek dat 30 minuten duurt. Er wordt aangeschaft bij de drogist. gekeken met een loep waarin een lampje zit en Wij vroegen opheldering bij de directie, temeer ook de grootte van de pupil wordt in de beschou- omdat er in het voorlichtingsmateriaal van het wingen betrokken. De meldende oogarts kreeg NOG of van de Ned Ver v. Plastische Chirurgie medelijden met de kennelijke niet al te vermogen- daarover niets wordt gemeld. De arnica wordt de mensen, die in deze val dreigen te vallen en veelal wordt afgeleverd in het homeopathische D drong er bij ons op aan actie te ondernemen. Wij 6 formaat en er is geen enkel wetenschappelijk schreven een brief naar de leiding van Care & bewijs voor een gunstig effect van de globuli. Beauty en daar deelde men ons mede dat er wel Behalve het nutteloze slikken is er nog een 25 franchise nemers zijn, die onder die naam ope- ander bezwaar in te brengen tegen het door reren. De voorzitter van die keten heeft geen medisch specialisten voorschrijven van homeo- weet van wat de aangesloten drogisterijen alle- pathica: het draagt bij aan de status en geloof- maal uitspoken. Daar kwam het wel op neer. In waardigheid van deze ruim 200 jaar oude vorm de Care & Beauty drogist te Diemen komt Groe- van kwakzalverij. Dit kan ertoe leiden dat uw neveld een keer per maand langs. De consultda- patiënten soms bij serieuze medische klachten gen zijn te vinden op Facebook en u kunt bij de ook naar de homeopathie gaan grijpen. drogist – uit een vingerprik – ook uw cholesterol

30 NTtdK DECEMBER 2019 laten bepalen. De ‘natuurlijke’ supplementen zijn ke balans. Het eerste deel gaat over de vraag: hoe er afkomstig van Vitortho, Puro, Orthica en Sol- kennen we de oorzaak van ziekte, wat kunnen we gar. eigenlijk weten en de plaats van EBM’.

AL WEER EEN ANTROPOSOFISCH WIM KLOOSTER (10 AUGUSTUS ARTS GERIDDERD 1935-15 SEPTEMBER 2019)

Wij trachten onze lezers zo goed mogelijk op de Willem Gerrit (Wim) Klooster (Medan, Neder- hoogte te houden van de kwakzalvers en alterna- lands-Indië, 10 augustus 1935 – Amsterdam, 15 tieven, die een koninklijke onderscheiding heb- september 2019) was een Nederlandse taalkundi- ben mogen ontvangen. Dat de recent gepensio- ge, dichter en schrijver. Hij was een zoon van de neerde antroposofisch huisarts Casper Post journalist-dichter Willem Simon Brand Klooster Uiterweer dit jaar rond koningsdag, namelijk op (pseudoniem: Willem Brandt) en Mieke Klooster- 26 april 2019, werd bevorderd tot ridder in de de Jong. Hij overleed na een kort ziekbed. In Orde van Oranje-Nassau, was ons bijna ontgaan. meerdere kranten verschenen necrologieen over De man trok echter toch onze belangstelling de veelzijdige Klooster en wikipedia beschreef omdat hij coordinator is van het inmiddels be- zijn levensloop als volgt: ruchte tweedejaarsKeuzeblok Complementaire Klooster verbleef in zijn kinderjaren in de Zienswijzen, dat facultatief kan worden gevolgd Japanse interneringskampen Brastagi, Gloegoer door Utrechtse medisch- of farmaceutisch stu- en Aek Pamienke III op Sumatra. In 1950 kwam denten en waarmee ook studiepunten behaald het gezin uit Medan naar Nederland, waar hij in kunnen worden. Wij berichtten over dit blok al 1954 het eindexamen behaalde aan het Barlaeus eerder in het tweede en derdeNTtdK -nummer Gymnasium in Amsterdam. Van 1954 tot 1956 van dit jaar. Uit de regionale media werd duidelijk studeerde hij rechten en daarna koos hij voor de dat er in de gemeente Utrecht deze koningsdag studie Nederlandse taal- en letterkunde (1956- maar liefst 36 gedecoreerden werden verrast. De 1962), eveneens aan de Universiteit van Amster- verdiensten van Post Uiterweer bleken te hebben dam. Na enkele jaren leraar Nederlands op mid- bestaan uit het oprichten van het antroposofische delbare scholen te zijn geweest werd Wim Kloos- gezondheidscentrum Therapeuticum Utrecht, ter aangesteld bij de Universiteit van Amsterdam. waaraan thans maar liefst 26 hulpverleners zijn Als co-auteur van Remmert Kraak introduceerde verbonden (25 vrouwen en één man!). Hij kreeg hij met het boekSyntaxis (1968) de transforma- dat voor elkaar ondanks het feit dat toen in 1984 tioneel-generatieve grammatica van Noam de gemeentelijke vestigingscommissie niet ak- Chomsky in de taalkunde van het Nederlands. In koord ging met de komst van zo’n dubieuze prak- 1971 promoveerde hij bij Henk Schultink aan de tijk. Na een ‘wilde vestiging’ was het Post Uiter- Universiteit Utrecht op het proefschriftThe weer toch maar mooi gelukt zijn centrum van de Structure Underlying Measure Phrase Senten- grond te tillen. Tot zijn verdiensten behoorden ces. Samen met Henk Verkuyl vormde hij in de ook zijn inspanningen om een nieuwe generatie jaren '70 al het redactiesecretariaat van het pres- antroposofisch artsen op te leiden, opdat de tigieuze tijdschriftFoundations of language: patienten die zo’n aanpak wensen, niet zonder international journal of language and philo- komen te zitten. In het krantenstukje over zijn sophy, gesticht door John W.M. Verhaar, S.J. Van lintje wordt tot tweemaal toe gesproken over zijn 1972 tot 2000 was hij hoogleraar Nederlandse ‘college geven’ aan Utrechtse studenten. Zo taalkunde aan de Universiteit van Amsterdam. moest de vervallen les – Post Uiterweer zat op het Van 1987 tot 2001 was hij voorzitter (mede-op- stadhuis – natuurlijk ’s middags worden inge- richter) van de Landelijke Vereniging van Neer- haald. Bij zijn entree in de collegezaal klonk er landici (LVVN). Sindsdien was hij erevoorzitter. een luid applaus voor de bevlogen docent. De In 1955 kreeg Klooster de Reina Prinsen Geer- lezer snapt nu wellicht ook waarom met in ligsprijs voor zijn dubbelnovelle Zonder het Utrecht ‘Dom’ met een hoofdletter schrijft… Hier genadige einde. In 1956 publiceerde hij de één specimen van de soort teksten waaraan de dichtbundelVuurwerk en wiskunde en in 1957 arme tweedejaars door drs. Post Uiterweer wor- was hij enige tijd redacteur vanPropria Cures. den bloot gesteld: ‘Dit blok gaat over het verbre- Gedichten van Wim Klooster zijn, behalve in de den van je horizon. Verbreden wat betreft genoemde bundel, gepubliceerd inPropria zienswijzen en je eigen kijk op mens en ziekte, Cures, Tirade, NRC next, het e-zineMeander verbreden wat betreft je eigen attitude en innerlij- en in een zestal bloemlezingen, waaronder

DECEMBER 2019 NTtdK 31 Stroomgebied (1956, Ad den Besten) en160 Samenvattend: het woordenboek is een bruik- bloemlezing van sms-gedichten, Sofie Cerutti bare, maar zeker geen onfeilbare bron van infor- (2008). matie omtrent de betekenis van woorden. Zeker Klooster maakte zich zeer verdienstelijk toen hij bij geschillen is vaak meer explicietheid nodig, op verzoek van Frits van Dam een beschouwing meer deskundigheid. De rechter ontkomt daarbij schreef over de status van definities (betekenis- niet aan de taak te bepalen welke personen als omschrijvingen), zoals die in woordenboeken wor- gezaghebbend op het desbetreffende terrein den gegeven. Zijn artikel stond in hetNTtdK van moeten worden geacht: wie mag zeggen of juli 2007. Omdat rechters niet zelden klakkeloos iemand tot oordelen bekwaam is in geneeskundi- woordenboekdefinities als zaligmakend en gezag- ge zaken? Die zal ook mogen zeggen of iemand hebbend beschouwen, een groot probleem voor een kwakzalver is of niet.’ Het is mogelijk mede onze vereniging bij rechtszaken, was een beschou- dankzij Klooster dat wij in ons land kwakzalvers wing van een gezaghebbend man als Klooster voor voor kwakzalvers mogen uitmaken. Geen geringe ons van groot belang. Hij betoogde dat in beginsel verdienste naast al zijn andere eerder genoemde het gezag dat aan de betekenisomschrijving van prestaties. woorden inVan Dale moet worden toegekend, niet groter is dan het gezag van zulke omschrijvin- TISSCHER gen door andere instanties waaraan op het desbe- treffende gebied kennis van zaken mag worden Over het raadsel dat ten grondslag ligt aan de toegeschreven: ‘De redacteuren vanVan Dale vraag hoe de Brabantse reumatoloog Tisscher, nemen met betrekking tot hun “definities” gepaste die naar schatting al twintig jaar uitsluitend alter- bescheidenheid in acht. Zo schrijven zij in de inlei- natieve geneeskunde praktiseert en m.n. acu- ding tot de twaalfde druk: De woordenboekmaker punctuur, vermoedelijk drie maal een herregi- mag slechts hopen dat hij erin geslaagd is met zijn stratie in het BIG register heeft kunnen scoren, definities de gebruiker enig inzicht te verschaffen kan ik u nog geen uitsluitsel geven. Ik schreef er in dat nauwelijks te bevatten complex dat de bete- over in het vorige nummer (p. 6-7) en ontving kenis van een woord heet. De auteurs hebben geen inmiddels bericht van deRegistratiecommissie reden om in latere drukken deze houding te her- Geneeskundig Specialisten(RGS) op mijn wob- zien.’ Aldus Klooster. Om zijn artikel vervolgens te verzoek om inzage in Tisschers dossier. Uit die besluiten met: ‘In concreto: wie als kwakzalver overlegging van een aantal documenten, die ik mag worden aangemerkt, is een vraag die in laat- inmiddels ontving, valt echter niet af te leiden op ste instantie moet worden beantwoord door hen welke grond hij zijn alternatief praktiseren heeft die wettelijk of op basis van enig erkend gezag of kunnen laten doorgaan voor reguliere genees- uit hoofde van een functie bevoegd zijn tot oorde- kunde. Ik heb daarom nadere toelichting ge- len in zaken die de geneeskunde betreffen. Deze vraagd, waarop nog niet is gereageerd.● bevoegdheid valt niet aanVan Dale toe.

32 NTtdK DECEMBER 2019 Eerste Kackadoriaanse Pubquiz, 2019

De erevoorzitter verruilde zijn traditionele causerie tijdens de jaarvergadering voor een quiz en hij noemde die: Eerste Kackadoriaanse Pubquiz, 2019

1 ‘Ik waardeer uw dapper vechten tegen de kwak- zijn inzet van homeopathie in Kenia, eiste dat er in zalvers, beste kerel, maar de oprechtheid gebiedt het tuchtcollege dat hem zou beoordelen geen leden me u te vragen of ge den strijd ook niet jegens van de VtdK zouden zitten. Wie was hij? zulke kwakzalvers moest voeren, die gedekt wor- • Scholten den door een akademisch diploom?’ • Bodde Wie schreef dit in 1880 aan Vitus Bruinsma, een • Rutten der oprichters van de VtdK? • Hector Treub 5 De Groningse integratieve psychiater Rogier • Multatuli Hoenders organiseert congressen waar lama’s en • Thorbecke sjamanen optreden en verwijst patiënten soms naar alternatieve genezers. Hoe moet zijn geeste- 2 ‘Het gaat niet aan te schelden op de kaarten en lijke toestand beoordeeld worden? de namen van de valssche spelers ongenoemd • Hij heeft een open mind laten’. Wie schreef dit: • Hij is zelf een beetje gek • Dr. G. Bruinsma, oprichter VtdK • Hij is knettergek • Prof. Barend J. Stokvis, UvA • Hij is stapelgek • Prof. Pekelharing, patholoog Utrecht 6 Een Amerikaans scepticus omschreef de prak- 3 Wie omschreef de alternatieve geneeskunde tijk van de integratieve geneeskunde eens als eens als medische pornografie? volgt: ‘If you integrate fantasy with reality, you do • Ronald Plasterk not instantiate reality. If you mix cow pie with • Frits van Dam, bestuurslid VtdK apple pie, it does not make the cow pie taste bet- • Harry de Vries, voormalig secretaris VtdK ter; it makes the apple pie worse’. Wie was deze blogger, actief op de siteScience 4 Een homeopathisch arts, die in 2017 veroordeeld Based Medicine? werd door het Centraal Tuchtcollege voor de Ge- • MarcCrislip zondheidszorg en eerder (in 2014) nog was bevor- • David Colquhoun derd tot ridder in de orde van Oranje-Nassau wegens • DavidGorski

DECEMBER 2019 NTtdK 33 7 ‘Dit (alternatieve) middel voorschrijven is zo kelde medio vorige eeuw een antikankerdieet op doeltreffend als naakt met struisvogelveren in je basis van proeven met postduiven? bilspleet rond het bed van je patiënt dansen.’ Van • Moerman wie is dit citaat? • Defares • Wijlen Willem Betz • Samuels • Catherine de Jong • VanderSchaar • Wijlen Peter Bügel 14 In welk jaar werd de stichting Skepsis opge- 8 Aan de VU was sinds 1961 een privaatdocent richt? homeopathie verbonden, steeds aangesteld op • 1990 aandringen van de KNVH en met steun van acade- • 1987 mici buiten de medische faculteit. De eerste was • 1999 Van ’t Riet. Wie vervult nu deze schone functie, die • 1991 de studenten geen studiepunten meer oplevert? • LexRutten 15 Hoe lang duurde de rechtsgang in de zaak die • Jan Scholten Sickesz in 2003 tegen de VtdK aanspande en die • Martien Brands tot Kamervragen en bijna tot het faillissement van de VtdK leidde? 9 Hier en daar slagen pro-alternatieve medici erin • Driejaar om alternatieve geneeswijzen de ziekenhuismuren • Vijfjaar binnen te smokkelen. Men noemt dit ‘integrative • Achtjaar medicine’. • Tienjaar Ik welk van deze drie ziekenhuizen wordt er geen integrative medicine geboden: 16 Wijlen internist Houtsmuller (1924-2015) • Haga ziekenhuis te Den Haag ontwikkelde aan het eind van zijn loopbaan een • Máxima Medisch Centrum Veldhoven psychiatrische stoornis, waarbij hij de waan ont- • Slingelandziekenhuis in Doetinchem wikkelde dat hij zich zelf met een nieuwe metho- de van een uitgezaaide huidkanker had genezen. 10 Aan welke universiteit promoveerde in 2015 Hij werd de enige alternatieve genezer die met ondanks protesten van de VtdK eenHeilpraktiker succes procedeerde tegen de VtdK, o.a. omdat van Nederlandse afkomst op het effect van acu- het Amsterdamse hof meende dat de man in de punctuur op schizofrenie, depressie en slaappro- straat onder een kwakzalver altijd een oplichter blemen? verstaat. • Erasmus Rotterdam Welk element behoorde niet tot de Houtsmuller’s • Rijks Universiteit Groningen niet toxische tumor therapie? • Radboud Universiteit Nijmegen • Vettevis • Haaienkraakbeenpoeder 11 In welk jaar werd de VtdK opgericht en ver- • Psychische steun scheen het eersteMaandblad tegen de Kwakzal- • Homeopathie verij? • 1890 17 Regelmatig wordt de VtdK verweten dat zij • 1885 mensen beledigt of belachelijk maakt. Van wie is • 1881 de volgende uitspraak afkomstig: ‘Ridicule is the only weapon which can be used 12 Sinds 2005 kent de VtdK af en toe een naar de against unintelligible propositions. Ideas must be oprichters van de VtdK, de gebroeders Bruinsma, distinct before reason can act upon them...’ Van genoemde onderscheiding in de vorm van een Ere- wie is dit citaat? penning toe. Wie was de eerste die deze eer te • Thomas Jefferson beurt viel? • Bertrand Russell • PietBorst • Martin Gardner • MariePrins • KarlPopper • Tros tv-programmaRadar • Menso Westerouen van Meeteren 18 Vrijwel alle aanvullende zorgverzekeringen kennen een vergoeding voor alternatieve genees- 13 Welke dorpsdokter annex kwakzalver ontwik- wijzen. Volgens cijfers van Vektis keren de aan-

34 NTtdK DECEMBER 2019 vullende verzekeringen per jaar plm. vier miljard WHO (de extra 14 meridianen op de schedel niet euro uit. Hoeveel daarvan gaat per jaar naar ver- meegerekend!)? goeding van alternatieve geneeswijzen? • 24 • € 100 miljoen • 14 • € 200 miljoen • 12 • € 500 miljoen • 365 • € 800 miljoen 20 Dr. C.L. Oei-Tan, arts-acupuncturist, ontving 19 De acupunctuur zoals beoefend in China, in oktober 2010 een Koninklijke onderscheiding. Korea en Japan verschilden vroeger aanzienlijk. Ze werd: Onder druk van de WHO werden deze na pittige • Lid in de Orde van Oranje-Nassau discussies en concessies van alle partijen uitein- • Ridder in de Orde van Oranje-Nassau delijk geuniformeerd en neergelegd in het TCM- • Officier in de Orde van Oranje-Nassau Nomenclatuur-rapport van de WHO in 2007. • Commandeur in de Orde van Hoeveel meridianen telt ons lichaam volgens de Oranje-Nassau●

Uitslag quiz

Op de derde plaats met tien goede antwoorden stond mevrouw Reinie Kaas, tweede werd André van Duijkeren (elf goed) en winnaar met twaalf goede antwoorden was Nico Mul. vraag antwoord 1 a 2 a 3 b 4 a 5 b 6 a 7 a 8 c 9 c 10 c 11 c 12 c 13 a 14 b 15 d 16 d 17 a 18 b Nico Mul, winnaar 19 b 20 c

DECEMBER 2019 NTtdK 35 Correspondentie

Niks helpt. Of toch wel? arts zei ik vol overtuiging dat dit niet zou helpen. Hij vroeg mij wat te doen. Hij had al vergeefs ‘Bij het na mijn vakantie in Rajasthan (West-In- een poging gedaan de koop ongedaan te maken. dia) doorlezen van de ingezonden brief van colle- Omdat ik beter Engels sprak dan hij, bood ik hem gae Kramers en Den Broeder in nummer 3,2019 aan om te helpen. Ondanks mijn argumenten van ons mooie tijdschrift, moest ik denken aan hield de witte jas vol dat het pro-bioticum een een opstootje dat ik zelf had veroorzaakt op de perfect medicijn tegen diarree was. Beleefd vroeg luchthaven van New Delhi, slechts een paar ik hem of hij een dokter of apotheker was, waar- dagen ervoor. Het onderwerp was nagenoeg op hij ontkennend antwoordde. Ik maakte mij gelijk aan hetgeen werd besproken door de inzen- bekend als arts en wees de witte jas opnieuw op ders. Wat is je strategie om mensen of organisa- de feiten. Het antwoord was hetzelfde. ties te benaderen die van kwakzalverij hun Wat te doen? Een golf van solidariteit stroomde businessmodel hebben gemaakt. Volgens de door mijn aderen. Uit mijn meer dan 30 jaar beide inzenders zou de toon van het huidige door durende lidmaatschap van onze Vereniging wist de Vereniging geëntameerde debat, gekenmerkt ik dat er weinig kans zou zijn op het netjes oplos- door brandmerken en ridiculiseren, onjuist zijn. senvandezaak. (De term ‘McCarthyaans’ is misplaatst, beide Laten we teruggaan naar hetgeen Kramers en schrijvers zouden hun geschiedenisboek opnieuw Den Broeder beoogden met hun stuk. Overtuigen moeten nalezen!). Het zou niet helpen. Een meer zou weinig helpen. De koop was gesloten. Maar neutrale houding zou beter zijn. Modern psycho- naast het feit dat er een onwerkzaam middel was logisch onderzoek zou dat leren. Jammer dat ze verkocht, telt nog iets anders mee. Naar objectie- niet hun bron noemden, anders had ik het wel ve maatstaven bestond er een ongelijkheidssitua- nagelezen. tie. Tegenover de gewiekste leugenaar stond hier Terug naar New Delhi. Op weg naar de gate een oudere man met minder weerstandscapacitei- liep ik door een winkelgalerij waar ik eenfarma- ten. Overleg en overreding zouden hier naar mijn cy ontwaarde. Een schitterend ingerichte winkel. overtuiging niets helpen. Juridisch dreigen al Geïnteresseerd liep ik naar binnen en merkte op helemaal niet. De situatie vereiste een andere dat er kruiden en gelijkwaardig spul werden ver- aanpak. Na overleg met de reisgenoot en mijn kocht, in mooie doosjes en potjes met prachtige echtgenote-arts besloten we tot een andere aan- kleuren, zeer professioneel ogend. Ik schoot een pak die eruit bestond de man op luide toon toe te in een witte (dokters)jas geklede verkoper aan en spreken, zijn ‘medische‘ kennis te kleineren, hem toen bleek dat er geen enkel geneesmiddel werd een bedrieger en ‘quack’ te noemen, terwijl mijn verkocht. Toen ik de prijs van simvastatine vroeg, echtgenote de politie en de luchthavenautoritei- wist hij niet wat dat was. Discussie vermijdend ten erbij wist te betrekken, hetgeen ertoe leidde stond ik op het punt de winkel te verlaten toen ik dat de groep omstanders steeds groter werd. Na een van mijn oudste reisgenoten (hij was 85 jaar) ongeveer 20 minuten koos de jas eieren voor zijn heftig hoorde discussiëren met de witte jas. Ik geld. wist dat hij al dagenlang heftige diarree had. Nu Wat leert die situatie. Ik weet wel dat het hier is het zo dat ik mij zelden bekend maak als arts, individuele belangenbehartiging betreft, maar die behalve in echte noodgevallen. hangt samen met de algemene houding jegens Hij schoot mij aan en vertelde dat hij om een diehards in de kwakzalverij. Tegenover dit soort medicijn had gevraagd dat zijn diarree kon stop- ge- en misbruikers van onwetendheid, moeten pen. Zoiets als loperamide ( Immodium). De witte kwakzalverijbestrijders een ferme houding aan- jas had hem een ‘geneesmiddel’ in een mooi nemen. De kwakzalver niet met rust laten, direct doosje aangesmeerd. Hij had de witte jas betaald en indirect de onderliggende partij steunen. Aan- met zijn creditkaart om even later tot zijn schrik bieders van dit type handelingen en (zorg)midde- te bemerken dat hij meer dan 100 euro kwijt was. len verdienen niet beter.● Een vermogen in een land waar het loon van een Met vriendelijke groet, arbeider rond de 200 euro per maand ligt. Op het André van Duijkeren’. doosje bleek ‘pro-bioticum’ te staan. Zijn vraag was of dat middel zou helpen tegen zijn kwaal. Als

36 NTtdK DECEMBER 2019 INHOUD Jaarvergadering2019 1 AftredenTheoDouma 5 Jaarrede2019vandevoorzitter 7 Erratum 11 JuryrapportMeesterKackadorisprijs2019 12 ApologievanmevrouwJ.Geel 14 Symposiumverslag 16 European Sceptics Congress 2019 23 LaatstenieuwsuitItalië 27 Adhominem 29 Pubquiz 33 Correspondentie 36