K Nederlands Tijdschrift td tegen de

NT Kwakzalverij

Jaargang 125 | 2014 | 4

Kackadorisprijs Jan Smit Zien en niet zien Het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij (v/h Actieblad, v/h Maandblad tegen de Kwakzalverij) is een uitgave van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, vereniging tot evaluatie van alternatieve behandelmethoden en tot bestrijding van kwakzalverij

Adviesraad Prof. dr. J. A. den Boer, hoogleraar biologische psychiatrie Prof. dr. P. Borst, emeritus hoogleraar klinische biochemie Prof. dr. D. D. Breimer, emeritus hoogleraar farmacologie Prof. dr. W. M. J. Levelt, emeritus hoogleraar psycholinguïstiek Prof. dr. A. Rijnberk, emeritus hoogleraar interne geneeskunde gezelschapsdieren

Redactie B. van Dien, [email protected] Aanleveren van kopij, maximaal 1500 woorden, in Word. Afbeeldingen dienen als aparte bestanden aangeleverd te worden, elektronische figuren tif- of jpeg-format, minimaal 600 pixels. De redactie behoudt zich het recht voor artikelen en brieven te redigeren en in te korten. De auteurs verlenen impliciet toestemming voor openbaarmaking van hun bijdrage in de elektroni- sche uitgave van het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij.

Jaarabonnement: e 37,50 Losse nummers: e 9,50 ISSN: 1571-5469 Omslagtekening: VolZicht door Peter Welleman

Vereniging tegen de Kwakzalverij opgericht 1 januari 1881 Correspondentieadres: Harmoniehof 65, 1071 TD Amsterdam tel: 0620616743, e-mail: [email protected]

Bestuur Voorzitter: mw. C. J. de Jong, anesthesiologe, Amsterdam Secretaris: prof. dr. F. S. A. M. van Dam, psycholoog, Amsterdam Penningmeester: drs. R. Giebels, econoom, Amsterdam

Leden G. R. van den Berg, psychiater, Amsterdam Dr. M. J. ter Borg, MDL-arts, Veldhoven Dr. T. P. C. Dorlo, farmacoloog, Amsterdam Mr. Th. J. Douma, oud-advocaat, Leiden Prof. dr. M. W. Hengeveld, emeritus hoogleraar psychiatrie, Leiden Mw. drs. S. J. M. Josephus Jitta, docente Italiaans, Amsterdam Dr. J.T. Lumeij, uhd diergeneeskunde, Houten Dr. C. N. M. Renckens, vrouwenarts n.p., Hoorn Dr. L. J. A. Stalpers, radiotherapeut, Amsterdam N. Terpstra, huisarts, Venhuizen Prof. dr. H. Timmerman, emeritus hoogleraar farmacochemie, Oegstgeest Prof. dr. M. Vermeulen, neuroloog, Amsterdam Mw. dr. ir. C. A. Vietsch, Utrecht M. A. Westerouen van Meeteren, medisch-juridisch adviseur, Vught Erelid I. A. van de Graaff (1943-2009) Erevoorzitter Dr. C.N.M. Renckens

De contributie bedraagt minimaal e 45 zulks met inbegrip van een abonnement op het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij; voor studenten, oio’s en leerling-verpleegkundigen e 15; begunstiger wordt men door schenking aan de vereniging van minimaal e 400. Rekeningnummer 32237 ten name van de penningmeester van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, Amsterdam www.kwakzalverij.nl Jaarvergadering 2014

4 oktober 2014 Vereniging tegen de Kwakzalverij Gebouw de Nieuwe Liefde, Amsterdam

Tableau de la troupe: bijna voltallige VTtdK-bestuur

anwezig: 12 bestuursleden en 35 ge- 1929 leden. Het bestuur is het afgelopen jaar wone leden. De vergadering wordt ongewijzigd gebleven er zijn geen tussentijdse om 10.15 geopend door voorzitter vacatures ontstaan. Het heeft het afgelopen jaar Catherine de Jong. De notulen van de steeds vrijwel voltallig vergaderd, zes maal in Ajaarvergadering van 2013 worden goedgekeurd. totaal. De ledenadministratie loopt voortreffe- Henk Timmerman en Pieter Klasen treden af. In lijk en het bestuur dankt Gabri Lantinga dan ook verband met drukke werkzaamheden is Klasen voor haar consciëntieuze manier van werken. niet herkiesbaar. Timmerman wordt bij accla- Ook dit jaar hebben de media de VtdK goed matie herbenoemd. Pieter Klasen, die afwezig kunnen vinden, zelfs zo goed dat het bestuur is, wordt zeer bedankt voor zijn bestuurswerk- het niet meer nodig vindt om gebruik te ma- zaamheden voortvloeiend uit zijn specifieke ken van de diensten van ANP-Perssupport een deskundigheid, de tandheelkunde. In zijn vaca- organisatie die persberichten verspreid. Er ture wordt waarschijnlijk voorzien door Daniel is op initiatief van Den Brabander (tandarts) Joffe (tandarts) die zich heeft aangemeld als een zustervereniging opgericht op Curaçao. kandidaat-bestuurslid. Er wordt geen gebruik Het bestuur juichte dit initiatief toe en heeft gemaakt van de rondvraag. waar nodig assistentie verleend. Het heeft zich – overigens vergeefs – bemoeid met het CAM Verslag van de secretaris proefschrift van de Groningse psychiater Ro- over het verenigingsjaar gier Hoenders dat naar de mening van het be- 2013-2014 stuur ver onder de maat was (zie hierover de website http://www.kwakzalverij.nl/1627/Ver- Het aantal leden van de Vereniging tegen de eniging_ageert_tegen_proefschrift_van_com- Kwakzalverij schommelt al jaren tussen de 1900 plementair_psychiater_Hoenders). Het bestuur en 2000 en dat is dit jaar niet anders: er zijn nu is verder een actie begonnen tegen psychiaters K td

december 2014 NT  Gabri Lantinga

en psychologen die zich, getuige hun website, lellen trekt tussen 19e eeuwse en hedendaagse bezighouden met kwakzalverij. Het zal voorts in kwakzalverij. gesprek gaan met de beroepsvereniging van fy- siotherapeuten over de vele dubieuze behande- Vragen van patiënten lingen die door fysiotherapeuten worden toege- Bij het secretariaat komen per week een of twee past. Tenslotte heeft ook de kwakzalverij in de vragen binnen van mensen die zelf in handen diergeneeskunde de aandacht van het bestuur, van een kwakzalver zijn gevallen of van wie een zeker na een afgewezen aanklacht bij de ereraad familielid bij een kwakzalver is beland. Ik vraag van dierenartsen van het bestuurlid Lumeij te- altijd of mij de vraag kan worden gemaild en gen een kwakzalvende dierenarts die orthomo- stuur die dan door naar een van de bestuursle- leculaire behandelwijzen toepaste en daarmee den of als het buiten hun competentie valt naar weg kwam. een van onze leden die wel iets van het desbe- treffende onderwerp afweet. Het is een mooie Archief service die onze vereniging daarmee het publiek De VtdK bestaat sinds 1880 en beschikt sinds- biedt. Het vervelende is wel dat er in Nederland dien over een archief waarin zich twee goud- met klachten over kwakzalvers die patiënten schatten bevinden: in de eerste plaats het onvol- ernstig benadelen zo weinig kan worden gedaan prezen verenigingsblad dat nu aan zijn 125ste zeker waar het niet-artsen betreft. Kwakzalvers jaargang bezig is. Het blad is een aantal jaren kunnen eigenlijk rustig hun gang gaan, omdat geleden door de Koninklijke Bibliotheek ge- de Inspectie uiterst zelden optreedt. Het even- digitaliseerd en is in te zien op onze website. tueel instellen van een ‘kwaliteitsregister’ van Daarnaast is er een tweede goudschat en wel alternatieve behandelaars zal hier weinig ver- het efemere drukwerk dat sinds het begin van andering in brengen. In tegendeel, kwakzalvers de het bestaan van de Vereniging is verzameld. zullen zich door opname in een dergelijk regis- Efemeer drukwerk staat voor papieren eendags- ter gelegitimeerd voelen. vliegen, voor drukwerk dat in de regel wordt weggegooid, zoals folders die we dagelijks in BTW de bus krijgen. Niemand heeft zich eigenlijk In het afgelopen verenigingsjaar heeft het be- gerealiseerd welk een unieke collectie boekjes, stuur veel aandacht besteed aan de zogenaamde pamfletten, schotschriften van kwakzalvers van btw-kwestie. In 2012 kwam de huidige rege- midden negentiende eeuw tot de jaren 60 van de ringscoalitie in het Lente-akkoord overeen dat vorige eeuw de VtdK bezit. De UB wil dit archief alternatieve genezers inclusief artsen die al- dan ook graag toevoegen aan haar afdeling Bij- ternatieve behandelingen verrichten, omzetbe- zondere Collecties. Zo blijft het archief behou- lasting zouden moeten gaan betalen. De VtdK den en wordt het toegankelijk gemaakt voor het heeft daar haar steentje aan bijgedragen. Zij publiek. Door de UB is het idee geopperd om bij heeft er op aangedrongen dat vrijstelling van de officiële overdracht van het archief een mini- btw-heffing uitsluitend zou moeten gelden voor symposium te organiseren. Onze erevoorzitter behandelingen door BIG-geregistreerde behan- is al druk bezig om op basis van het efemere delaars en voor bewezen effectieve behandelin- drukwerk een boekje te maken waarin hij paral- gen. Hieronder wordt verstaan die behandelin- K td

 NT december 2014 gen die zijn opgenomen in door de medische volge tweemaal een tik moeten incasseren. beroepsgroepen opgestelde multidisciplinaire De strafzaak tegen de chiropractor Molina, richtlijnen voor diagnose en behandeling. Een die zichzelf, naar onze mening ten onrechte, arts die een alternatieve behandeling geeft, is met de doctorstitel tooit, is voorlopig minder daarom btw-plichtig omdat er geen enkele be- goed afgelopen: hij is in hoger beroep door het roepsgroep is die alternatieve behandelwijzen gerechtshof vrijgesproken. De advocaat-gene- in zijn richtlijnen heeft opgenomen. Het btw- raal heeft daartegen cassatieberoep ingesteld. besluit levert de schatkist 65 miljoen euro per J.M. Keppel Hesselink had bij de tuchtraad jaar op, zo is berekend. Het was van meet af aan van de KNMG een klacht ingediend tegen Ca- duidelijk dat dit tot veel gekrakeel zou leiden therine de Jong, omdat hij zich geraakt voelde en inderdaad: het regende bezwaarschriften bij door wat minder vleiende bewoordingen in een de belastingdienst. Deze kwamen eigenlijk alle- blog van haar. De Jong bepleitte daarin dat al- maal op het zelfde neer: de werking van alter- ternatieve behandelaars uit de KNMG dienen natieve behandelwijzen is wel degelijk bewezen te worden verwijderd. De tuchtraad oordeelde en dergelijke therapieën maken deel uit van het echter dat klager onvoldoende direct en per- medisch onderwijs. Om met het laatste te be- soonlijk belang heeft bij de zaak. Keppel Hes- ginnen, er zijn inderdaad twee universiteiten die selink werd niet-ontvankelijk verklaard. zeer vrijblijvend een enkel keuzepunt uitdelen Een klacht van ons tegen een orthomolecu- voor onderwijs in acupunctuur. Dat betekent laire dierenarts werd ongegrond verklaard. Zij natuurlijk geenszins dat alternatieve behandel- sprak over haar handelen evident niet de waar- wijzen tot het verplichte onderwijsprogramma heid, en de tuchtrechter geloofde haar op haar behoren. Is opname in het onderwijsprogram- woord. ma nog wel na te gaan voor de belastingdienst, Cees Renckens voert al jaren een campagne moeilijker wordt het voor deze dienst om de tegen de zo genaamde kwakfondsen. Daarin be- argumenten te weerleggen van wie beweert dat trok hij vorig jaar ook de Haagse zakenman Ro- alternatieve behandelwijzen wel degelijk effect land Pluut. Het is allemaal in het NTtdK te lezen hebben. Tot de experts die de belastingdienst geweest. Pluut dreigde vervolgens met een kort heeft geraadpleegd behoren ook bestuursleden geding tegen de Vereniging, tegen Renckens van de VtdK. Het gaat mij nu niet om het feit dat en tegen enkele andere betrokkenen. Na enig het rijk 65 miljoen extra aan belastingen bin- dralen (en een wisseling van advocaat) heeft nen haalt door de kwakzalvers met 21% btw te het kort geding in mei plaatsgevonden. De uit- belasten, het gaat mij erom dat het regerings- spraak viel niet erg gunstig uit voor Pluut: het standpunt is dat alternatieve behandelwijzen grootste deel van zijn vorderingen werd afge- geen bijdrage leveren aan de gezondheid van de wezen. De VtdK moest op enkele punten rectifi- mens. Zo duidelijk heeft de overheid zich nog ceren (en heeft dat ook gedaan). Hoewel Pluut nooit uitgesproken over alternatieve behandel- de uitspraak presenteerde al een grote overwin- wijze. Wie geïnteresseerd is in de achtergronden ning, stelde hij, vreemd genoeg, hoger beroep van de btw-kwestie, raad ik aan de desbetreffen- in. Toen het er echter op aankwam, heeft hij de artikelen te lezen die op onze site staan. het hoger beroep niet doorgezet. Naar verluidt heeft Pluut weer een andere advocaat in de arm Juridische zaken genomen. De vraag is: wordt vervolgd? Dit jaar liep een aantal tuchtzaken ten einde, aangespannen door maar ook tegen de Rid- Verslag redacteur derkerkse advocaat mr. Job van Broekhuijze, Nederlands Tijdschrift die optreedt voor een aantal chiropractoren. tegen de Kwakzalverij Klachten tegen Catherine de Jong en Cees Renckens zijn tot in hoogste instantie – het Bij ontstentenis van de redacteur van het NTtdK Centraal Tuchtcollege voor de Gezondheids- deelt de secretaris van de VtdK mee dat de be- zorg – ongegrond verklaard. Onze klachten taalde oplage van het blad gelijk is gebleven. Er tegen Van Broekhuijze zijn zowel door de Raad zal scherp op worden toegezien dat de produc- als het Hof van Discipline daarentegen gegrond tie- en distributiekosten het geplande budget verklaard, en Van Broekhuijze heeft dientenge- niet overschrijden. K td

december 2014 NT  Tussen de bedrijven door een ongedwon- gen samenzijn

Verslag van de aanzienlijk hoger waren dan begroot. Voor een webredacteur deel werd dit gecompenseerd door meevallers zoals de kosten van het symposium en de admi- Het gaat nog steeds goed met de website van nistratie die lager waren dan begroot. de Vereniging. De hoeveelheid unieke bezoekers De inkomsten van de Vereniging bestaan vrij- (het aantal verschillende personen die in een wel uitsluitend uit contributies en donaties. Het bepaalde periode een site bezoekt) stijgt van aandeel van de donaties is de afgelopen jaren ongeveer 21.000 in 2003 naar waarschijnlijk geleidelijk minder geworden. rond de 400.000 eind 2014. De Vereniging ontvangt geen financiële bijdra- gen van sponsors, noch van andere organisaties of bedrijven. Enkele jaren geleden is de Steunstichting Kwakzalverij opgericht om de financiële gevol- gen van de kostbare en vaak langdurige juridi- sche procedures op te vangen. De Steunstichting is de afgelopen jaren gevoed met overschotten uit de Verenigingskas en heeft op dit moment voldoende middelen. De vereniging zal een be- roep doen op de Steunstichting om de niet voor- Figuur. Hoeveelheid unieke bezoekers van ziene juridische kosten van 2013/2014 te dek- www.kwakzalverij.nl ken. De begroting 2014/2015 is sluitend, uitgaan- De Vereniging is verder met name actief op de van een realistische raming van uitgaven en Twitter. Met Twitter kunnen we snel mensen een voorzichtige raming van de inkomsten. bereiken en meer aandacht voor onze website De leden van de kascommissie, bestaande uit en onze acties genereren. We hebben inmiddels de heren D. Groothuis en A. Vermeulen, hebben ruim 2400 volgers en we hebben meer dan 3400 de jaarrekening over september 2013 tot en met tweets (i.e. Twitterberichten) verstuurd. Verder augustus 2014 onderzocht. Op hun advies heeft hebben we ook pagina’s op Facebook en Linke- de vergadering de penningmeester, decharge dIn die langzaam meer gebruikt gaan worden. verleend voor de jaarrekening. Martijn Ter Borg Tot slot: indien leden behoefte hebben aan een meer gedetailleerde inzage in de financiële Verslag van de stukken van de vereniging, dan kunnen zij con- penningmeester tact opnemen met de penningmeester. l Rob Giebels In het afgelopen boekjaar september 2013 tot en met augustus 2014 is meer uitgegeven dan ontvangen, vooral omdat de juridische kosten K td

 NT december 2014 Jaarrede erevoorzitter 2014 C.N.M. Renckens

Aangetroffen: was gezakt. Het tentamen zou niet hebben ge- achterstallig onderhoud deugd en het studeren voor het hertentamen kostte hem zoveel uren maal zoveel gulden en ‘Dames en heren, of de professor dat maar even wilde betalen. Een van de meest kleurrijke figuren waarmee onze Vereniging het de afgelopen jaren te stel- Student moet zijn excuses aanbieden len heeft gehad is de onbesuisde strafpleiter ROTTERDAM (ANP) - De juridische faculteit mr. Job van Broekhuijze uit Ridderkerk. Hij is van de Erasmus Universiteit in Rotterdam tevens amateur astroloog en kwam binnen ons eist dat de avondstudent Job van Broekhuijze gezichtsveld als oprichter van een tweetal chiro- zijn excuses aanbiedt aan prof. dr. Foqué en practorenverenigingen, de DCF en de CCA, die de faculteit. Doet hij dat niet, dan volgen ge- de slappelingen van de NCA de les ging lezen. rechtelijke stappen. Daar zaten n.b. randfiguren in, die het concept Broekhuijze liet enkele weken geleden weten van de subluxatie durfden los te laten, de zo- dat hij van de hoogleraar een schadevergoe- genaamde mixers. Van Broekhuijze trad ook op ding zal eisen van ten minste 12.000 gulden, als raadsman van diverse chiropractoren, maar omdat hij door enkele ondeugdelijke vragen verloor zo ongeveer alle zaken. Zijn aimabel voor een tentamen was gezakt. Het College van handenschudden voorafgaand aan zo’n zitting Beroep voor de Examens heeft de bezwaren staat in schril contrast tot de bijna hysterische van de student echter ongegrond verklaard. uitvallen die hij op schrift en tijdens de zittin- Zo’n man was dat toen al! Onwillekeurig schiet gen doet in de richting van zijn kritici binnen de mij bij deze advocaat elke keer dat oud-Duitse VtdK en Skepsis, waaronder ikzelf. Op Google gedichtje te binnen, dat luidt: ‘Wenn man nichts vind je iets over zijn levensloop en daaruit blijkt wird, wird man Wirt. Und wenn auch das nicht dat hij pas op latere leeftijd rechten is gaan stu- ist gelungen, geht man in Versicherungen’. Het deren, toen hij zijn brood verdiende in de ver- zou, dames en heren, voor de chiropractoren zekeringswereld. Grappig is een ANP-berichtje beter zijn geweest als Van Broekhuijze zich bij van 2 december 1993 waarin hij een hoogleraar zijn verzekeringen had gehouden, maar de klok aanklaagt nadat hij voor een tentamen bij hem kan niet meer worden teruggedraaid. K td

december 2014 NT  Tussen de talrijke stukken die Van Broekhuijze tot een wederopbloei van onze Vereniging, die bij diverse gelegenheden naar rechtbanken heeft van 1976 tot 1979 nog in een diepe crisis ver- gestuurd en waarvan wij als tegenpartij kopieën keerde. Ruim dertig jaar later kan gesteld wor- ontvingen, trof ik twee opmerkelijke zaken aan, den dat er sinds zo’n twintig jaar een stabilisatie zaken die mij op het idee brachten dat er in de heeft plaatsgevonden van de consumptie van regel- en wetgeving op het gebied van de kwak- alternatieve geneeswijzen, waarbij wel aangete- zalverij nog wel het een en ander verbeterd kan kend moet worden dat deze daarmee toch plm. worden. zes maal hoger ligt dan in 1968, toen Bakker een Het eerste curiosum dateert van 1983. In een schatting maakte (in 1968 ongeveer 1% van de van zijn pleidooien citeerde Van Broekhuijze bevolking en sinds 1993 steeds ongeveer 6%). een unaniem gesteunde Kamermotie uit dat jaar Een tweede opmerkelijk gegeven trof ik aan waarin werd opgeroepen de chiropraxie als nieuw toen ik bij de NUFFIC opheldering vroeg over de beroep te gaan erkennen. Dat bleek te kloppen diplomawaardering van de Assense chiropractor en ik schrok daar toch wel even van totdat ons Molina. Als antwoord op mijn vraag daarover bestuurslid en ex-Kamerlid Antoinette Vietsch ontving ik van drs. Jessica Stannard, Senior On- mij vertelde dat een niet uitgevoerde motie zo’n derwijsvergelijker de volgende reactie: dertig jaar later niet veel meer betekent. Bij het- ‘Geachte heer Renckens, zelfde Kamerdebat over alternatieve geneeswij- Ik geloof dat uw bezwaar m.b.t. de diploma- zen werden nog meer moties aangenomen, die waardering op een misverstand berust. In de even abject zijn als die over het ‘nieuwe beroep’ diplomawaardering wordt de opleiding chi- (daterend van 1905!) van de chiropraxie. Deze ropractie niet met een opleiding geneeskunde moties betroffen: vergeleken. Het is immers een andere oplei- - Versterking van het onderwijs in de ding. Er wordt geschreven dat de opleiding homeopathie chiropractie overeenkomsten vertoont met - Erkennen van het ‘nieuwe beroep’ manuele therapie en geneeskunde, waarmee chiropraxie (A) wordt bedoeld vakken zoals ‘human physio- - Geld beschikbaar stellen voor wetenschappe- logy’ en ‘gross anatomy’. De vergelijking is lijk onderzoek (ook ‘eigensoortig’) tevens voor een deel afkomstig van een Rege- naar werkzaamheid AG. ringsstandpunt uit 1981-82 betreffende alter- - ‘In principe’ vergoeden van AG in natieve geneeswijzen. Hierin staat dat voor verzekeringen. mensen die evt. een studie chiropractie willen - Homeopathica en antroposofica moeten in volgen, “Aan deze vraag, voor zover aanwezig, ziekenfondspakket blijven. (A) kan ten dele worden beantwoord door de op- - Bij het beoordelen van werkzaamheid AG ook leidingen manuele therapie/geneeskunde”’. subjectieve ervaringen laten meewegen. (A) Hieruit blijkt dat het regeringsstandpunt van (A) = algemene stemmen Van Agt over het Muntendam-rapport nog steeds Hieraan vooraf gegaan waren reeds de volgende wordt gehanteerd bij de NUFFIC, een semi-over- gruwelijkheden, kenmerkend voor de Zeitgeist heidsorgaan! van toen: Iedereen die de krant leest kan nu met eigen - 1975: D 66 dringt aan op acupunctuur-onder- ogen zien, dat de alternatieve geneeskunde zijn wijs op de universiteit. momentum verloren heeft: er wordt aanzienlijk - 1975: KNMG gaat akkoord met opheffen art- minder over geschreven dan vroeger, de politiek senmonopolie heeft inmiddels het basispakket in de ziektekos- - 1979: Steun van voltallige Tweede Kamer tenverzekering opgeschoond en daarin is met (motie Borgman-Lansink-Terpstra) voor vierde als betreurenswaardige uitzondering de manuele onderzoek naar Moermantherapie geneeskunde, schuilend binnen de fysiotherapie, - 1981: Verschijnen Rapport CAG Muntendam geen plaats meer voor vergoeding van alterna- - 1981: Verzekeraars gaan alt. geneeswijzen tieve geneeswijzen. Onze overheid besteedt geen vergoeden geld meer aan wetenschappelijk onderzoek naar die absurditeiten en heeft zelfs met zoveel woor- Al deze ontwikkelingen en de snel aan populari- den gesteld dat deze geneeswijzen geen ‘gezond- teit winnende alternatieve geneeswijzen leidden heidskundige betekenis’ hebben, lees: geen me- K td

 NT december 2014 disch nut. Zoals EU-jurisprudentie min of meer opleiding, wordt door in dit geval de NUFFIC nog noodzakelijk maakte heeft de regering vervol- volstrekt serieus genomen en als geldig/geldend gens in 2012 besloten dat deze genezers nu ook beschouwd. Zoiets verdwijnt kennelijk pas van btw moeten gaan afdragen – het hoge tarief – net tafel als er nieuwe wetten zijn of nieuwe Kamer- zoals vermakelijkheden als prostitutie, kermis- uitspraken. sen, schoonheidssalons en gokhallen, beroepen Die praktijk leidt er dus toe dat er in alle sec- waarmee de alternatieve sector ook zo zijn raak- toren van het overheidsbeleid gezocht moet wor- vlakken heeft. Ook verbood zij per 1 juli 2013 den naar relicten uit de tijd dat onze overheid dat de homeopathische ‘zelfzorgmiddelen’ nog nog sympathiek althans tolerant stond tegenover indicaties voeren, die niet met wetenschappelij- deze hedendaagse kwakzalverijen. Het kostte mij ke gegevens gestaafd kunnen worden. Dit heeft weinig moeite een wensenlijstje op te stellen, dat de facto geleid tot het verdwijnen van dergelijke kan dienen om het achterstallig onderhoud ge- info op de bijsluiters c/q/ de verpakking en in de zwind ter hand te nemen. Ik noem u: reclame voor homeopathica. In een armzalige Kwakzalvers worden door de wetgever als poging de winkelmeisjes die in de drogisterijen zorgverlener beschouwd op grond van de wet die rommel moeten aanprijzen te hulp te schieten BIG. Deze wet noemt een aantal welomschreven en daarmee wellicht ook de wet overtredend pu- en beschermde beroepen, maar ook genezers bliceert branche-organisatie Neprofarm op haar die daarbuiten vallen zijn niet illegaal en kunnen website Zelfzorg.nl een lijst met ‘historische indi- bijvoorbeeld bij het tuchtcollege klachten tegen caties’ van de geregistreerde middelen. Want die medici indienen, die hun praktijken bekritiseren. registratie, dat prachtwerk van het CBG, die is nu Dat is in het afgelopen jaar drie keer gebeurd, geschiedenis geworden. Op de CBG-website zijn tweemaal door een chiropractor en eenmaal door deze goedgekeurde indicaties ook niet meer te een osteopaat. Het wachten is op de magnetiseur vinden. Wat een verspilde energie is dat geweest of medisch astroloog, die tegen een medicus een sinds de eerste inschrijving van Vogel’s Aconitum klacht indient bij het tuchtcollege. De wet BIG D10 druppels in 1999! Sindsdien volgden nog maakt hen ontvankelijk: idioot en dat zal moeten 3900 geregistreerde homeopathica. ‘Voorbij, worden aangepast. voorbij o en (hopelijk) voorgoed voorbij’. Sinds de jaren ’80 toen ziektekostenverzeke- Sinds zomer 2012, toen alle procedures van de raars alternatieve geneeswijzen gingen vergoe- antroposofen tegen de nieuwe regelgeving over den, veelal in het aanvullingsfonds maar zelfs homeopathische en antroposofische middelen een periode in het basispakket, is de macht van ten einde liepen en door hen verloren waren, de verzekeraars sterk toegenomen en de over- vallen alle antroposofische middelen onder de heid laat hen veel kooltjes uit het vuur halen op Warenwet en mogen niet meer per injectie wor- het gebied van kwaliteitsbeoordeling, kosten-ef- den toegediend. Zij kunnen slechts geregistreerd fectiviteitsbeoordelingen en contracteervrijheid. worden als ze op farmacologisch normale wijze In hun aanvullende verzekeringen zijn vrijwel hun werkzaamheid hebben bewezen. En ze mo- alle verzekeraars kwakzalverij blijven verzeke- gen slechts in de handel blijven als zij homeopa- ren en zij geven daarmee een zeer slecht signaal thisch verdund zijn en geen indicatie voeren. af. Het wordt tijd dat, na de achtereenvolgende Deze vier maatregelen – opschoning basis- VWS-bewindslieden die tevergeefs een moreel pakket, btw-heffing, verbod op het noemen van beroep deden op de verzekeraars om althans de indicaties en verbanning antroposofische mid- koppelverkoop te beëindigen, nu de huidige mi- delen – zijn uitstekend en berusten op logische nister met regelgeving komt om kwakzalverij in conclusies, een ferme opstelling van de regering aanvullende zorgverzekeringen te verbieden. Dat en waren mogelijk omdat zij konden rekenen op kan een bezuiniging voor de burger opleveren steun van de Tweede Kamer: het is godzijdank van 300 miljoen euro. Voor nadelige effecten van geen 1983 meer. Als argeloos burger verwachtte zo’n verbod op de volksgezondheid hoeft niet te ik dat deze rationele benadering van de alterna- worden gevreesd. tieve sector ook automatisch zou doorsijpelen Ik weet dat ik op kritiek in eigen kring moet naar andere relevante wet- en regelgeving. Maar rekenen, maar kan het toch niet nalaten een van dat valt bitter tegen. Dat citaat uit 1981/1982 van mijn stokpaarden te berijden als ik het ridderen toenmalig premier Van Agt over de chiropraxie- van kwakzalvers aan de orde stel. Ik heb mijn K td

december 2014 NT  zaak recent nog eens onderbouwd in Medisch renwet zijn daartoe uitstekend geëquipeerd en de Contact en vermag niet in te zien wat er voor antroposofische middelen, neem kweepeer en ci- buitengewone verdiensten voor de samenleving troensap per injectie, vertoeven daar ook reeds. worden beloond als die ridderorden gaan naar Nu ik toch bezig ben onze regering gratis advie- homeopaten, antroposofen of acupuncturisten, zen aan te bieden doe ik nog een klein uitstapje die geneeswijzen bevorderen die onze eigen over- buiten de gezondheidszorg. Voor de minister van heid van nul en generlei medische waarde beoor- Justitie heb ik namelijk nog een suggestie over deelt. Is dat het Kapittel voor de Civiele Orden het toewijzen van proceskosten na een uitspraak wellicht ontgaan? in een geding. De praktijk is dat als een partij Ergerlijk blijft ook het gemak waarmee alter- bijna alles verloren heeft, maar toch op een en- natief-geneeskundige organisaties in aanmerking kel punt (bijvoorbeeld in vijf of tien procent van komen voor de belastingvoordelen die erkenning rechterlijke conclusies) in het gelijk is gesteld dat als ANBI met zich meebrengen. Zo’n ANBI-status toch beide partijen ieder hun eigen proceskosten is niet alleen financieel profijtelijk, maar verleent moeten betalen. Zowel ooit in de zaak die VSM ook status en betrouwbaarheid aan zo’n inzame- tegen ons aanspande als recent die van Pluut vs. laar of kwakzalversclub. Neem nu niet alleen de de VtdK wonnen wij bijna volledig, maar toch gepatenteerde gekken van Homeopaten zonder werden de proceskosten fifty-fifty verdeeld over Grenzen, maar ook het feit dat maar liefst drie partijen. Dat maakt op de oppervlakkige lezer kwakfondsen van het circus-Pluut (St. Nat. Fonds van zo’n vonnis, niet zelden een luie journalist, tegen Kanker, St. Kankerbehandeling en Preven- de indruk dat er geen winnaar is. tie en St. Preventie Diabetes) nog altijd kunnen Ik sluit af, dames en heren. Geneeskunde is een bogen op erkenning door onze fiscus als ANBI. samenhangend stelsel van een groot aantal basis- Ambivalent sta ik tegenover de ontwerpwet vakken en disciplines. Al deze onderdelen grijpen WKKGZ, die reeds door de Tweede Kamer is harmonisch in elkaar als in een kruiswoordraad- goedgekeurd en wacht op behandeling in de Eer- sel. Die puzzel is natuurlijk nooit af. Regelmatig ste Kamer. Dit is een belangrijk onderwerp op blijkt overigens tijdens het vervolmaken en afma- zich, want de registratie van de verwachte 40.000 ken van die puzzel, dat sommige woorden ach- genezers kan dan volgens mij verkeerd gebruikt teraf toch onjuist zijn. Het onjuiste woord moet gaan worden. worden gewijzigd en dat heeft vaak tot gevolg dat Dit zijn vooreerst mijn belangrijkste wensen. ermee samenhangende kruisende woorden ook Als klein grut staan er nog twee ergernissen op opnieuw bekeken moeten worden of onhoudbaar mijn lijst. De eerste betreft de Geneesmiddelen- zijn. Het is op deze wijze dat vooruitgang wordt wet, die een definitie van geneesmiddel hanteert geboekt en aan innerlijke tegenstrijdigheden die het mogelijk maakt dat homeopathica als soms snel soms na lange tijd een eind wordt ge- ‘geneesmiddel’ mogen worden aangeprezen. De maakt. Zo werkt dat in de geneeskunde. regering vindt de middelen zo onwerkzaam dat De burger mag toch verwachten dat onze over- zelfs het suggereren van werking verboden is, heid op vergelijkbare wijze nieuwe inzichten maar blijft spreken van geneesmiddelen, omdat breed laat doorwerken in de nu verouderde delen dat de intentie van de gebruiker/voorschrijver is. van de relevante wet- en regelgeving. Zoals ik u schetste is de praktijk anders en dat is onwen- selijk, onlogisch, kostbaar en zelfs schadelijk. Ik roep hierbij de verantwoordelijke bewindslieden op om dit achterstallig onderhoud met gezwinde spoed ter hand te nemen.’ l

En als aldus artikel 1 van de Geneesmiddelen- wet in haar nieuwe definitie van geneesmiddel de homeopathische middelen straks uitsluit, dan kan het CBG ook verlost worden van de taak om toezicht te houden op al die onschuldige middel- tjes. De instanties die toezicht houden op de Wa- K td

 NT december 2014 Laudatio Gebroeders Bruinsma Erepenning 2014

Laudatio uitgesproken door Catherine de Jong, voor- zitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, voor Jan Willem Nienhuys, ontvanger van de Gebroeders Bruinsma Erepenning 2014

n de hoogtijperiode van de alternatieve willen weten over UFO’s, paranormale ver- geneeskunde had je CARE, een door schijnselen en alternatieve geneeswijzen. (...) NEHOMA gesponsord en door vakbe- Meneer Nienhuis zei: “Ik ken u wel, ik heb u nog kwame journalisten gemaakt blad, dat eens een brief geschreven; na uw artikel over ‘Iin 1990 van start ging met een aanbeveling van Benveniste.” Een kort moment was ik terug op toenmalig staatssecretaris van VWS, Van der de middelbare school en stond ik tegenover Reijden. Het onverbloemd pro-alternatieve tijd- de leraar wiskunde. Die had net zo’n bril, net schrift ging in 1997 ten onder. In aflevering 27, zulk haar en precies zo’n aktentas. Maar vooral verschenen in december 1994, bezocht hoofd- diezelfde verborgen boodschap in onschuldig redacteur René de Vos de persconferentie die klinkende mededelingen: je begrijpt er de bal- de Utrechtse celbiologen Van Wijk en Wiegant len van, De Vos.’ gaven over hun ‘ontdekking’ van het werkings- In een notendop schetste De Vos hier al twin- mechanisme van homeopathische stoffen. Het tig jaar geleden de imponerende kwaliteiten van ging volgens de door VSM-gesubsidieerde on- de man, die vandaag de Gebroeders Bruinsma derzoekers niet om de schokschuddend bereide Erepenning zal ontvangen. Jan Willem Nien- verdunning, maar om door similia gestimuleerd huys (16 april 1942) is gepromoveerd wiskun- ‘zelfherstel’, dat zij op celniveau hadden kun- dige, boekenvertaler en skepticus. Hij doceerde nen aantonen. Dat beweerden zij althans. discrete wiskunde aan de Technische Univer- De eerste regels van het verslag van De Vos, siteit Eindhoven. Daarnaast is hij al vanaf de dat als titel had ‘In de hoek gezet’, luidden als oprichting in 1988 bestuurslid en secretaris volgt: van de Stichting Skepsis en redacteur bij haar ‘Op de persconferentie was een collega die, tijdschrift Skepter. Talrijk zijn de verdienste- in beleefde termen, een paar verdomd goeie lijke mensen geweest, die actief waren in die vragen stelde. Nieuwsgierig vroeg ik hem voor belangrijke stichting Skepsis. Zij aan zij met de welke krant hij schreef. Mijn collega bleek me- Vereniging tegen de Kwakzalverij streden zij als neer Nienhuis te zijn; een wetenschapper die zeer welkome medestander met ons tegen het vaak publiceert in Skepter. Dat is het orgaan geloof in onzinnige zaken. Van de oprichters van kritische onderzoekers, die de waarheid is Nienhuys zo ongeveer als enige overgeble- K td

december 2014 NT  ven en hij heeft al heel wat medebestuursleden der leiding van Nienhuys een aanzienlijk bedrag zien komen en gaan. Nienhuys bleef. Van die bij elkaar, dat ons mede door die crisis heen continuïteit in eigen persoon, daarvan hebben sleepte. ‘Was mich nicht umbringt, macht mich zowel Skepsis als onze Vereniging enorm ge- stärker’, zei Nietzsche, maar ‘A little help from profiteerd en zij doen dat nog steeds. Skepsis my friends’ kan daarbij wel erg belangrijk zijn! trok ook tegen de medische pseudowetenschap Zijn kennis van pseudowetenschap en kwak- ten strijde en vooral op dit punt versterkten wij zalverij is zeer groot en intimiderend, zowel elkaar. Vanaf het begin waren de contacten tus- voor mee- als tegenstanders. Hij belt dan op en sen onze Vereniging en Skepsis intensief en zeer begint zijn gesprek vaak met: ’Zegt de naam … goed. Van Nienhuys merkten wij het meest: hij jou iets?’. Om daarop met nauw verholen tevre- bestookte ons met brieven, waarin misstanden denheid vast te stellen: ‘O, nee dus?’ Om ver- aan de orde werden gesteld en met vragen op volgens van wal te steken vol opwinding over medisch gebied. Dat ging toen nog per papieren zoveel domheid of slechtheid van alweer een brieven, maar ook zijn telefoonrekening moet kwakzalver. Zelf voel je je dan vaak heel dom gigantisch zijn. Bestuursleden van onze Ver- of onwetend en de angst, die hij op deze wij- eniging stelden elkaar in die beginperiode wel ze kwakzalvers en warhoofden inboezemt, die eens de vraag: ‘Heb jij ook al een abonnement moet wel enorm zijn. op Jan Willem?’. Zijn werklust en intelligentie Nienhuys heeft over een periode van bijna zijn ongeëvenaard: hij schreef zeer veel voor dertig jaar op eminente wijze beweringen van Skepter, was en is bestuurder van de Skepsis, kwakzalvers weerlegd en hij deed dat altijd op hij was en is redacteur van Skepter en eind- faire wijze, zonder hen expliciet te beledigen, redacteur van de serie Skeptische Notities. Op zoals die lui van de VtdK nog wel eens willen de website van Skepsis zijn ten minste weke- doen. De effectiviteit van zijn benadering is lijks bijdragen van hem te vinden. Sinds 2010 groot, zeer groot en die is de afgelopen jaren is Nienhuys ook fellow van het Committee for ook niet verminderd: zijn productiviteit is on- Skeptical Inquiry. Hij geeft vaak lezingen op danks het stijgen der jaren onverminderd groot skeptische conferenties zoals Skepsis-congres- gebleven. De VtdK prijst zich gelukkig met zo’n sen en SKEPP-bijeenkomsten. Journalisten we- medestander en wil hem met de toekenning van ten hem altijd te vinden en vangen nooit bot. de Gebroeders Bruinsma Erepenning zowel Jan Willem kent zijn zaakjes en gaat nooit op danken als huldigen voor de bijdrage die hij aan vakantie. ‘Dat is meer iets voor luie mensen.’ ook onze missie heeft geleverd. Hij vertaalde een viertal1 populairwetenschap- Jan Willem, zou je naar voren willen komen pelijke boeken, schreef met zijn echtgenote een voor het in ontvangst nemen van penning en boek over China en stelde samen met Hulspas diploma?’ in 1997 de fraaie en veel geciteerde Encyclo- pedie der Pseudowetenschappen samen, een Dankwoord meermalen herdrukt boek. Ook deed hij er in de jaren 2008 tot 2010 het redacteurschap van Na de overhandiging van diploma en Erepen- onze website nog even bij. Talrijke steeds zeer ning sprak Nienhuys een dankwoord uit: degelijke stukken van zijn hand sieren nog al- ‘Mevrouw de voorzitter, dames en heren, tijd onze site en zeer belangrijk is geweest zijn Toen ik hoorde dat ik was voorgedragen voor publikatie van het Donner-rapport van Fritz de Gebroeders Bruinsma Erepenning, was ik Donner, een Duits homeopaat die tussen 1936 natuurlijk blij verrast, maar ik was nog meer en 1939 nauwkeurige geneesmiddelproeven verrast toen ik het persbericht zag. Daaruit deed, die op niets uitliepen en die zijn bevindin- bleek dat het mede een soort oeuvreprijs was gen pas in 1966 publiceerde. Nienhuys zorgde voor mijn activiteiten in Skepsis. ervoor dat dat rapport nu zowel in het Duits, Ik hecht er daarom aan, te denken dat in mij het Nederlands en het Engels op onze website ook Skepsis wordt geëerd en daarmee niet in geraadpleegd kan worden! de laatste plaats onze onlangs overleden hoofd- Toen onze Vereniging failliet dreigde te gaan redacteur Rob Nanninga. Rob was begonnen als gevolg van het eindeloos doorprocederen als amateuronderzoeker van Nieuwe Religieuze van Sickesz, brachten de leden van Skepsis on- Bewegingen. Die heten in het Duits ook wel K td

10 NT december 2014

de Vereniging te zetten. Dat was namelijk alleen niseren. Zolang ze dat weigeren, blijf ik denken beschikbaar in erg obscure bronnen. dat ze niet eens in zichzelf geloven. (…) Homeopaten doen hun best om dit verslag Een ander artikel waar ik met genoegen aan te bagatelliseren, het zouden maar subjectieve terugdenk, is de analyse van een propaganda- herinneringen zijn. Maar het was een zeer om- folder van de vereniging van CAM-artsen, uit- vangrijke onderzoeksinspanning vanwege de gegeven om uit te leggen waarom ze geen btw Duitse overheid. De zogenaamde geneesmid- zouden hoeven betalen. Die folder zelf heb ik sa- delproeven leverden na adequate blindering men met Kees van der Smagt besproken, en dan helemaal niets op, en ook proeven met zieken was er nog een lijst van meta-analyses waaruit leverden niets op. Bovendien saboteerden en zou blijken dat homeopathie wel degelijk werkt. traineerden de homeopaten het onderzoek waar Nou, meta-analyses van homeopathie, dat is zo- ze maar konden. iets als de werking van ronde pillen tegen ziekte Ik heb weliswaar de vertalingen gemaakt, onderzoeken. Het slaat sowieso nergens op. Ik maar ik heb veel hulp van binnen en buiten de ben er echter van overtuigd dat de reden dat Vereniging gehad om de vertaling te controle- personen die aan homeopathie doen nul komma ren, en trouwens ook het oorspronkelijke Duits, nul te maken heeft met de uitkomsten van we- want Donner maakte, zoals iedereen, nogal wat tenschappelijk onderzoek. Wát zij over dat on- tik- en spelfouten, en vanwege de gecompli- derzoek zeggen, is grotendeels gelogen, pardon ceerdheid van de Duitse grammatica was die reclame voor de buitenwacht, en het onderzoek laatste categorie ook behoorlijk vertegenwoor- is niet zelden ook frauduleus. Die lijst van meta- digd. analyses was dan ook helemaal niet zo positief. In de geschriften van Donner treft men trou- Een andere samenwerking met Kees van der wens iets aan over de beoefening van de ge- Smagt was het artikel over maretak. Daar maak- neeskunde dat diepe indruk op mij maakte. In te toen Weleda bezwaar tegen. Het artikel is Louisville in Amerika was er in het begin van toen een beetje uitgebreid. Toen maakte Weleda de 20ste eeuw een ziekenhuis, waar elke zesde weer bezwaar. Geen nood. Het artikel werd nog patiënt naar de homeopathische afdeling werd verder uitgebreid. Daarna hield Weleda op. gestuurd. De prestaties van de homeopathische Wel, ik kan nog wel meer prettige herinnerin- afdeling verschilden niet van de rest. Als je dan gen ophalen aan de tijd dat ik de website van de leest dat nog in 1922 de reguliere medicatie vereniging verzorgde, en ik zou ook het waar- voor longontsteking bestond uit atropine, caf- schijnlijk onbereikbare ideaal kunnen schetsen feïne, kamferolie, digitalis, morfine, strychnine van een alomvattende betrouwbare vraagbaak en whiskey, dan kun je je ook wel voorstellen op alternatief gebied. Zoiets als Kiesbeter of het dat homeopathie er toen in vergelijkend onder- boek van Paul van Dijk, maar dan kritisch. Maar zoek goed afkwam. Ik ben, mede door het le- ik ben al drie minuten over tijd, en de lunch zen van Donner, tot de conclusie gekomen dat wacht. Dus nogmaals, dank u wel voor deze niet zozeer de verdunningen als de geneesmid- penning die ik als een grote eer beschouw.’ delproeven de praktische basis van de homeo- Waarna de zaal langdurig applaudisseerde. l pathie zijn, en dat geen enkele daarvan deugt, mogelijk met uitzondering van proeven met Noot niet al te sterk verdund gif zoals arsenicum en 1 Nienhuys liet ons later weten dat dat getal belladonna. Homeopaten moeten eerst maar niet klopte. Hij vertaalde ‘slechts’ zeventien eens een deugdelijke geneesmiddelproef orga- boeken. K td

12 NT december 2014 De Meester Kackadorisprijs 2014 gaat naar Pauline Meurs

Voorafgaande aan het symposium van 4 oktober 2014 werd de Meester Kackadorisprijs 2014 toege- kend aan prof. dr. Pauline Meurs. Juryvoorzitter mr. Th. J. Douma sprak mede namens de juryleden dr. C.N.M. Renckens en prof.dr. F.S.A.M. van Dam toen hij de uitverkiezing met redenen omkleedde.

‘Dames en heren, bij ongeneeslijke ziekten als MS en kanker. Hof Ondanks het geroep van alternatieve artsen in werd in die uitzending omringd door hele en ons land kan de jury met enige tevredenheid en halve bewonderaars, onder wie een arts van het zelfs nationale trots vaststellen, dat er van pene- Amsterdamse AMC. Ook Wubbo Ockels heeft tratie van alternatieve of – erger nog – integra- zich in zijn doodsangst laten imponeren door tieve geneeswijzen in de Nederlandse zieken- de mediagenieke kwakzalver. Van een rage is huiswereld nauwelijks sprake is. Als er dan toch gelukkig geen sprake, maar als Ockels zich een weer ergens een specialist gevonden wordt die oor liet aannaaien door Hof, dan zijn er onge- binnen de ziekenhuismuren gelegenheid krijgt twijfeld meer patiënten die zich zelf kwellen in zijn kwakzalverij te beoefenen, dan is dat eigen- de hoop op een gunstig effect. lijk meteen al voldoende voor een nominatie. De Het CPION (Centrum Postinitieel Onderwijs geringe uitstraling en beperkte regio waarin een Nederland) is een organisatie die opleidingen en ander zich afspeelt voorkomt natuurlijk een accrediteert. Het maakt bij zijn cursussen ‘me- hoge plek op de ranglijst. Maar het Vlietland- dische basiskennis’ gebruik van door PLATO ziekenhuis in Schiedam met zijn acupunctuur, geformuleerde criteria. CPION heeft inmiddels bioresonantie en hypnotherapie werd volkomen aan 17 opleidingen in ‘medische basiskennis’ terecht genomineerd. Medio september meldde haar goedkeuring geschonken. Dat maakt de het ziekenhuis dat het geen acupunctuur meer kwakzalvers, die daar geslaagd zijn, kandidaat bood, maar de bioresonantie prijkte nog wel op voor betaling vanuit de aanvullende verzeke- hun site. ringen van de vijf grote zorgverzekeraars, die Pauw en Witteman werden genomineerd voor om deze reden vorig jaar de Meester Kackado- het vrijwel kritiekloos heel lang aan het woord risprijs in de wacht sleepten. CPION verdient laten van Wim Hof, de ‘iceman’, die in bassins natuurlijk aan deze activiteit, zij reageert op een met ijs kan zitten, in wakken zwemt, half naakt beleidskeuze van de zorgverzekeraars en voelt de Kilimanjaro beklimt en in Polen bij zeer zich gedekt door PLATO, immers gelieerd aan lage temperaturen de bergen daar oploopt en een heuse universiteit (Leiden). Deze verzach- beweert dat je geest je lichaam niet alleen kan tende omstandigheden maken dat CPION de beïnvloeden maar ook kan beter maken. Zelfs hoofdprijs vandaag niet zal krijgen. K td

december 2014 NT 13 Vita opleidingen te Zeewolde is een van de die niet in lijn staat’ (dat is de methode-Sic- zeventien instellingen die alternatieve behan- kesz). Wervels van plaats doen veranderen met delaars opleiden in ‘medische basiskennis’ en een zachte beweging is absoluut onmogelijk en die CPION-geaccrediteerd zijn. Ook de andere deze bewering herbevestigt de reputatie van zestien opleidingen zouden stuk voor stuk in orthomanueel artsen als kwakzalvers. Mocht u aanmerking kunnen komen voor een nominatie, vinden dat de jury hier te ver gaat, dan herin- maar Vita Opleidingen is geselecteerd omdat ner ik u aan het feit dat deze kwalificatie in het zij, meer nog dan de anderen alternatieve gene- geval van hun erelid en opleidster Sickesz zelfs zers als opleiders heeft! De uit het artsenregis- tot bij de Hoge Raad is geaccepteerd. ter geschrapte Dankmeijer, die berucht is van- Het Nationale Ballet en in het bijzonder zijn wege zijn aandeel in het tragische ziektebeloop medisch coördinator Marleen Grol hebben het van Millecam en die zich op de Vita-site nota ongenoegen van de jury opgewekt na een serie bene nog als internist liet betitelen, doceert bij tv-uitzendingen. In een daarvan was te zien hoe Vita, evenals de gestoorde biochemicus Kam- fysiotherapeut/manueeltherapeut John ten Kul- steeg (klinisch ecoloog en uitvinder van de ve op ruwe wijze de nek kraakt van sterdanseres non-disease HPU) en de natuurgeneeskundig Igone de Jongh. In een vervolguitzending is te arts Koolsbergen, zij aan zij met iriscopisten, zien hoe een andere danseres haar heil zoekt bij orthomoleculaire diëtisten en beoefenaren van een Chinese acupuncturiste in witte jas, die nau- Indiase en Chinese geneeskunst. De kans dat de welijks Nederlands sprak en die feilloos naalden cursisten enige kritische zin wordt bijgebracht, aanbracht op een groot aantal acupunctuurpun- lijkt nihil. Met rugdekking van het CPION zijn ten. Acupunctuur is flauwekul, en manuele the- deze opleidingen natuurlijk trots op hun afstu- rapie is ten hoogste nutteloos, en in het geval derende genezers, die nu op een geregeld inko- van manipulatie van de nek zelfs riskant: her- men vanuit de aanvullende zorgverzekeringen seninfarcten kunnen het gevolg zijn. Er zijn aan kunnen gaan rekenen. het Nationaal Ballet geen medici verbonden en U zult zich met de jury wel eens afgevraagd dat heeft er toe geleid dat er onder leiding van hebben, waar toch al die orthomanueel artsen Grol en vast staflid Ten Kulve een curieus pseu- zijn gebleven, van wie de meerderheid nog domedisch subcultuurtje is ontstaan, dat door door Sickesz zelf is opgeleid in het nog altijd niemand wordt gecorrigeerd. goed werkende meester-gezel opleidingsmodel. Er resteren nog twee nominaties. Beide kan- Welnu, maar liefst 14 van hen zijn verbonden didaten vervullen topfuncties in de wetenschap- aan de Rugpoli, een stichting met vestigingen pelijke wereld en hebben op die wijze ook veel in Delden, Tilburg en Velp. Zij zijn daar de baas invloed op de medisch-wetenschappelijke ont- in een multidisciplinair team waarvan ook neu- wikkelingen in ons land. Beiden kunnen niet bo- rologen, anesthesiologen, radiologen en ‘me- gen op een medische opleiding of op medische chanische consulenten’ deel uitmaken. Leugen- kennis. Hun nominatie onderstreept het gevaar achtig is hun bewering dat zij beginnen met het dat de benoeming van niet-medici op gebieden ‘corrigeren van de wervelkolom met een zachte met aanzienlijke raakvlakken met de genees- manipulerende beweging direct op de wervel kunde met zich meebrengt.

Pauline Meurs K td

14 NT december 2014 Diploma en trofee, tevergeefs wachtend op Meurs

Elmer Sterken, monetair econoom, is rector directie, als die blijk geeft van pro-alternatieve magnificus van de Groningse universiteit. In die sympathieën. Om die reden ontving het insti- laatste hoedanigheid behoort hij toe te zien op tuut in 2006 al eens de Meester Kackadorisprijs. de kwaliteit van het doctoraat aan zijn instel- ZonMw lijkt niets geleerd te hebben van deze ling. Te vaak komen in ons land proefschriften kritiek, want zij liet daarna met de regelmaat en promovendi in opspraak wegens fraude, pla- van de klok pro-alternatieve geluiden horen. giaat of door het onderzoek van absurditeiten. Dit voorjaar werd opnieuw belastinggeld ver- Dat laatste leek zich te gaan voordoen in zijn kwist doordat ZonMw een rapport liet schrijven eigen instelling, toen bekend werd dat de aan getiteld: Signalement Ontwikkeling en imple- GGZ-Lentis verbonden psychiater Rogier Hoen- mentatie van evidence-based complementaire ders voorjaar 2014 zou gaan promoveren. De zorg. Aan het rapport werd uitsluitend meege- VtdK vreesde dat dit proefschrift onder de maat werkt door een aantal notoire pro-alternatief zou zijn en die vrees bleek terecht. De VtdK denkende figuren, terwijl ook de paranormaal vroeg een herbeoordeling aan en een invulling genezeres Martine Busch bijdroeg. Het resul- van de leescommissie met strikt reguliere we- taat liet zich voorspellen en inderdaad bevat tenschappers. Menig rector zou blij en dank- het Signalement talloze onjuistheden, het laat baar zijn als hij tijdig wordt geattendeerd op een een schrijnend gebrek aan kennis zien en heeft mogelijke ongeschiktheid van een proefschrift, een unverfroren pro-alternatieve basishouding. maar zo niet Elmer Sterken. Binnen twee dagen Zelfs als hbo-scriptie zou dit rapport een zware beweerde hij dat alles in orde was, alle kwak- onvoldoende krijgen. De zeer eenzijdige selec- tijdschriften waarin Hoenders had gepubliceerd tie van geraadpleegde literatuur alleen al is zeer waren heus peer reviewed, en de VtdK mocht verwijtbaar. Het rapport eindigt als volgt: ‘In een lid in de commissie benoemen. Voor die eer dit signalement wordt aanbevolen om te inves- werd feestelijk bedankt. teren in goed onderzoek. Niet als doel op zich, Alleen omdat er een nog sterker kandidaat is maar om breed inzicht te krijgen in de evidence ontgaat de Groningse rector de Meester Kacka- voor complementaire zorg’. De commissie zag dorisprijs 2014. Deze gaat namelijk naar Pau- over het hoofd dat aan dergelijk onderzoek in line Meurs, sinds 2007 voorzitter van ZonMw, binnen- en buitenland al honderden miljoenen hoogleraar bestuur van de gezondheidszorg aan euro’s en dollars besteed zijn en dat er nooit de Erasmus Universiteit Rotterdam en recent iets uit gekomen is. Voor aanvragen bij ZonMw aangetreden als voorzitter van de Raad voor de is bovendien vereist dat de onderzoekers laten Volksgezondheid en Zorg. zien wat er al bekend is over het onderwerp Het zelfstandige bestuursorgaan ZonMw waarvoor subsidie wordt aangevraagd. In het werkt in opdracht van het ministerie van VWS rapport wordt geen overzicht gegeven van wat en de NWO en verdeelt jaarlijks tientallen mil- al is onderzocht en wat niet en toch wordt er joenen belastinggelden voor onderzoek in de een oproep tot onderzoek gedaan. Dat is na- zorg. Pauline Meurs ontvangt de prijs wegens tuurlijk meten met twee maten! haar lankmoedig optreden tegen de ZonMw- Het valt prof. Pauline Meurs in haar kwaliteit K td

december 2014 NT 15 als voorzitter van ZonMw zeer aan te rekenen Kaf van het koren scheiden dat zij de geldverkwistende hersenspinsels van Als onderzoek geen resultaat oplevert dan zou de recidiverende directie niet heeft weten te de behandeling niet meer moeten plaatsvinden. beteugelen. De jury vindt het uiterst zorgelijk Het gaat er om door kritische evaluatie het kaf dat iemand, die door de politiek meermaals op van het koren te scheiden. Het bevorderen van centrale posities in de gezondheidszorg is be- kwaliteit van leven is hierbij een veelgenoemde noemd, tegelijkertijd gespeend blijkt van enig en belangrijke uitkomstmaat. Denk bijvoorbeeld kritisch vermogen voor zover het de pretenties aan de bewezen effectiviteit van hypnotherapie van het alternatieve veld betreft. Intensieve bij- voor buikklachten bij kinderen. scholing op dit punt acht de jury dringend ge- wenst. Mag ik mevrouw Meurs verzoeken naar Wetenschap voren te komen voor het in ontvangst nemen Wereldwijd en ook in Nederland gebeurt er veel van diploma en trofee?’ op het gebied van complementaire zorg. Door gedegen onderzoek kan inzicht worden ver- kregen in zaken als: wat zijn de effecten, is de behandeling veilig, wat zijn eventuele bijwer- Complement ZonMw kingen? Als deze kennis beschikbaar is voor Mevrouw Meurs was niet aanwezig, zoals zij bij gebruikers en aanbieders kunnen zij een gefun- monde van de ZonMw-directie al had aangekon- deerde keuze maken. digd. ZonMw had – als door een adder gebeten – al een persbericht uitgebracht over de aan Discussie haar voorzitter toegekende prijs en Van Dam De bestuursvoorzitter van ZonMw neemt de besloot dit voor te lezen, direct na de voorle- prijs niet in ontvangst omdat bij de vereniging zing van het rapport door Douma. De letterlijke een open discussie volledig ontbreekt. ZonMw tekst van het persbericht luidde als volgt: wil graag een open discussie voeren over com- Kackadorisprijs voor ‘pro-alternatieve plementaire zorg op basis van wetenschappelijk driften’ onderzoek. De Vereniging tegen de kwakzalverij heeft de Meer informatie: Meester Kackadorisprijs 2014 toegekend aan de • Gegevens CBS bestuursvoorzitter van ZonMw, Pauline Meurs. • Hypnotherapie bij buikklachten bij kinderen In de nominatie wordt als reden ‘het niet be- - Nederlands Tijdschrift voor Geneeskunde teugelen van de pro-alternatieve driften van de (NTvG) 2012;156:A5114 directie van ZonMw’. ZonMw heeft in april 2014 • Wereldwijd gebeurt er al veel op het gebied een signalement over complementaire zorg uit- van complementaire zorg. Twee voorbeel- gebracht. Het doel van het uitbrengen van dit den: Mayo Clinic’s Complementary and signalement was om discussie en debat over Integrative Medicine Program & Memorial complementaire zorg aan te jagen. ZonMw is Sloan Kettering Cancer Center: Integrative geen pleitbezorger voor complementaire zorg, Medicine (einde persbericht). wel voor gedegen wetenschappelijk onderzoek hiernaar. De zaal reageerde verbluft op dit persbericht: ZonMw ‘wil een discussie’, maar verschijnt niet Complementaire zorg op een bijeenkomst waar zij gelegenheid krijgt ZonMw ziet dat complementaire zorg vaak on- haar standpunt nog eens uiteen te zetten en gestructureerd en geïsoleerd wordt toegepast haar werd, zoals ook gebruikelijk bij de toe- zonder duidelijk bewijs van een veilige en ef- kenning van de Meester Kackadorisprijs, ook fectieve inzet. Dat het gebruik van comple- gelegenheid geboden in het NTtdK, maar ook mentaire zorg een maatschappelijk gegeven is, van dit privilege maakte zij geen gebruik. In de blijkt onder andere uit CBS-gegevens 2014: het media was er vervolgens veel aandacht voor afgelopen jaar was 3 tot 5% van de Nederlandse deze onderscheiding, waarbij zich zowel critici kinderen onder behandeling van een comple- als adhesiebetuigers weerden. Elders in dit blad mentair genezer. Dit gebruik vraagt om weten- kunt u daarover lezen. l schappelijke aandacht. K td

16 NT december 2014 Reacties op Meester Kackadorisprijs 2014

C.N.M. Renckens

Al voor de daadwerkelijke prijsuitreiking haastte het Vlietlandziekenhuis uit Schiedam zich in een persbericht te melden dat er aldaar geen Chinese acupunctuur en/of bioresonantie meer wordt toegepast. De website van het ziekenhuis zou wat achter zijn gebleven en werd nu subiet gecorrigeerd. Ook vermeldde het persbericht dat de ‘ver- antwoordelijken’ voor deze kwakzalverijen niet meer aan het ziekenhuis verbonden waren.

p de bekendmaking van de winna- de Vereniging tegen de Kwakzalverij ook luk- res van dit jaar reageerde Marcel ken. Of we geven die club elk jaar rond deze Hulspas als eerste. Hulspas was zo tijd de Diederik Stapel Prijs voor Schade aan ongeveer mede-oprichter van de de Wetenschap.’ Wat een grappige man is dat Ostichting Skepsis en schreef met Nienhuys het geworden, die Hulspas. fraaie boek Tussen waarheid en waanzin. Uit ander hout gesneden was de column Een encyclopedie der pseudo-wetenschappen. ‘Kwakzalving’ die er door Frits Abrahams in Van die prijzenswaardige voorgeschiedenis is NRC Handelsblad werd geschreven. Hij juichte tegenwoordig bij Hulspas niet veel meer te mer- de toekenning van de prijs aan de ZonMw-voor- ken. Op de digitale Postonline ging hij tekeer zitter toe en had zich destijds bij de verschijning en noemde de anti-kwakzalvers anti-wetenschap van het Signalement ook al opgewonden over en verweet ons gebrek aan wetenschappelijke die welwillende attitude jegens de kwakzalverij nieuwsgierigheid nu wij geen heil meer zien in van de subsidieverdeler. Ook de vermelding van wetenschappelijk onderzoek van kwakzalverij. Pauw & Witteman wegens hun dociele gastvrij- Huisartsen zouden de vragen van patiënten heid voor de iceman en zijn trawanten kon zijn niet goed kunnen beantwoorden als er geen goedkeuring wegdragen: hij had zich eraan ge- wetenschappelijk onderzoek is gedaan naar al stoord dat politici in dat programma altijd op die alternatieve geneeswijzen die hun patiën- scherpe vragen kunnen rekenen, maar de kwak- ten ondergaan. Waaraan Hulspas dacht, dat zalver werd zeer omzichtig benaderd. Hij ein- schreef hij niet. Zou het iriscopie zijn, medische digde zijn column met de aanbeveling dat het astrologie, magnetiseren, Chinese naaldvakken juryrapport van de Meester Kackadorisprijs elk of toch meer de orthomoleculaire oncologie? jaar verplichte stof zou moeten zijn voor elke Volgens Hulspas schaadt de VtdK de medische medisch student. Ook Piet Borst haalde in zijn stand ook nog. ‘Een verbod op deze schadelijke NRC-column scherp uit naar ZonMw en herhaal- anti-wetenschappelijke sekte lijkt mij daarom de deze strafexpeditie nog een keer toen hij de volkomen op zijn plaats. Als de Vereniging Mar- NTvG-dag in de Rode Hoed mocht afsluiten. tijn verboden kan worden omdat ze onaanvaard- Marcel Levi is een alom gewaardeerd internist bare praktijken verheerlijkt, dan moet dat met en thans ziekenhuisdirecteur in zijn AMC. Hij zit K td

december 2014 NT 17 met Meurs in het ZonMw-bestuur en voelde zich de vrij vlot. Levi bleek weinig medestanders te terecht mede geïncrimineerd. Hij kent Meurs hebben: van de 17 briefschrijvers waren er twee goed, want zij is ook nog eens lid van de Raad op zijn hand. Een van die twee briefschrijvers van Toezicht van het AMC. Levi is columnist in was de gepensioneerde antroposofisch arts Arie Medisch Contact en betichtte de VtdK in dat Bos, u kent hem wel. Het stuk van Levi en de blad op 16 oktober van een heksenjacht en er- eronder geplaatste reacties zijn vanaf zes we- gerde zich zo ernstig aan de toonhoogte en per- ken na hun verschijning ook te lezen voor niet- soonlijke aanvallen van de VtdK dat hij, hoewel abonnees: het is de moeite waard. ook verklaard tegenstander van kwakzalverij, ja De Vereniging heeft ZonMw, dat ons zo ten heus wel, nooit lid van de VtdK is geworden. onrechte beschuldigde van het vermijden van Nee, hij weet een betere aanpak: wetenschap- een open debat, uitgenodigd voor een gedach- pelijk onderzoek. Ook hier vermeldt hij niet aan tewisseling bij voorbeeld op een symposium welke kansrijke geneeswijzen hij dacht: zou het met een onafhankelijke voorzitter en met een homeopathie tegen Ebola zijn, hypnotherapie aantal sprekers, die voor beide partijen aan- bij buikpijn of therapeutic touch ter correctie vaardbaar zijn. ZonMw liet ons op 10 november van de energievelden van de zieke? Wij weten weten daartoe bereid te zijn onder een aantal het niet. Ook het feit dat zoveel Nederlanders voorwaarden. Wij zijn optimistisch over de uit- gebruik maken van deze geneeswijzen noopt komst van zo’n debat, want ZonMW zal daar van volgens Levi tot effectiviteitsonderzoek. Het is ons andere zaken te horen krijgen dan van de waarachtig alsof wij de jaren ’80 van de vorige Amerikaanse homeopaat Wayne Jonas, die zij eeuw nog een keer moeten overdoen! Medisch hadden uitgenodigd in het kader van een confe- Contact heeft de mogelijkheid om reacties te rentie ter voorbereiding van het gewraakte Sig- plaatsen op de digitale weergave en dat gebeur- nalement. U wordt op de hoogte gehouden. l K td

18 NT december 2014 Symposiumverslag Wijsheid uit het oosten?

Janneke Donkerlo

Aandachtig gehoor

Traditionele behandelwijzen zijn de afgelopen 25 jaar toe- nemend populair geworden. Aanhangers van Oost-Aziati- sche geneeskunde beweren dat acupunctuur, kruidenthera- pieën en mindfulness al duizenden jaren met succes worden toegepast. Maar klopt dat wel? En hoe verhoudt de Oos- terse levensfilosofie zich tot het Westerse individualisme en het evidence based gedachtengoed? Al deze zaken werden belicht in het jaarlijkse VtdK-symposium, dit jaar gehouden op 4 oktober in De Nieuwe Liefde te Amsterdam.

Acupunctuur en dergelijke In 1978 inventariseerde een Nederlandse weten- schappelijke delegatie wat er op dat moment in Sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw is China op medisch vlak gebeurde, met name in acupunctuur ongekend populair in de Westerse de Chinese stad Shanghai. De Nederlandse art- wereld. Niet geheel toevallig hangt deze ont- sen woonden operaties bij waarvan in éénderde wikkeling samen met het bezoek van Nixon aan van de gevallen ook gebruik werd gemaakt van China, zo legde prof. dr. Harmen Beukers, acupunctuur in combinatie met westerse nar- emeritus hoogleraar in de geschiedenis der ge- cosemiddelen. Men was niet erg onder de in- neeskunde te Leiden, uit. druk. In 1979 inventariseerde een Canadees Toen Nixon in 1972 de Volksrepubliek China instituut de gezondheidszorg op het platteland. bezocht ging er letterlijk een wereld voor het Opvallend genoeg troffen zij daar juist geen be- westen open. Door het Amerikaanse charmeof- handelingen aan met de zogenaamde klassieke fensief ontdooiden de politieke verhoudingen. acupunctuur. Het tegelijkertijd opkomende cultuurrelativisme Het communistische China bestond op dat droeg bij aan de interesse en waardering voor moment 30 jaar. Grote Roerganger Mao Zedong Oosterse geneeswijzen. zag zich na het uitroepen van de republiek in K td

december 2014 NT 19 Beukers gaf een zeer rijk gedocumenteerd overzicht over de op- komst van de TCM

1949 voor de onmogelijke taak gesteld om het carry’ method: carry medical supplies, water verwaarloosde platteland te voorzien van me- bottles and work tools. Nog later moeten Chi- dische zorg. Helaas ontbrak het aan voldoende nese ziekenhuizen operaties gaan uitvoeren on- opgeleide artsen. Onder die omstandigheden der zgn. acupunctuur-anesthesie, een gruwelijke moest medische zorg simpel en goedkoop zijn. episode uit de Chinese geschiedenis. De communisten verkondigden daarom in de Ook andere Aziatische landen hadden hun ei- jaren veertig en vijftig dat westerse en traditi- gen traditionele systemen: de Japanse Kampo onele oosterse geneeskunde gelijkwaardig wa- geneeswijze bestond vooral uit kruidenmiddelen, ren. terwijl de Koreaanse en Vietnamese geneeskun- Om medische zorg voor een half miljard men- de gebaseerd waren op de Chinese geneeskunde. sen toegankelijk te maken, werden vervolgens Overtuigend liet Beukers zien dat het begrippen- de zogenaamde barefoot doctors ingezet, waar- apparaat van deze geneeswijzen onverenigbaar bij het verspreiden van communistische propa- is met en onvertaalbaar naar de westerse ge- ganda hand in hand ging met het verlenen van neeskunde. Alleen al het begrip ‘Qi’ is eigenlijk (beperkte) medische zorg. Dat Mao Zedong geen onvertaalbaar en kan wel twintig verschillende onderscheid wilde maken tussen traditionele en dingen beduiden: lucht, gas, wind, aura, kracht, westerse geneeskunde was dus vooral een poli- woede, ziekte, energie, geur, bloed, verwarming tieke keus. Die keus druiste in tegen het stand- en vele anderen. punt van de Chinese Medical Association. Deze Beukers illustreerde zijn betoog met fraaie his- wilde in 1949 juist de traditionele geneeskunde torische plaatjes van oude documenten en kran- afschaffen: ‘The unscientific native medicine is tenberichten. to be reoriented and duly abolished.’ Reeds in 1953 had de CMA haar draai gemaakt en haar voorzitter Fu Lien-chang stelde toen: ‘… our an- cient cultural heritage is the fruit of the genius and the creative labour of the Chinese people, … rediscover the hidden treasures in our an- cient science and art of healing, and make them available to the people, great achievements could result’. In de campagne People for Health Work (1958) luidde het dat ‘campaign must be combined with urban and rural production’ de- livering medical care in such a way as to mini- mize disruption to production. Medical workers should go deep to the work sites. Er was sprake van ‘five-to-the fields’: carry out propaganda, conduct investigations, provide medicines, give treatment, work in the fields en van de ‘three- K td

20 NT december 2014 Danhof tijdens zijn gloedvolle betoog

Kruiden len van schizofrenie blijkt inmiddels dat het gebruik van cannabis een rol heeft gespeeld. Ook het gebruik van kruiden wordt in het wes- Een ander voorbeeld waar het fout kan gaan, ten doorgaans afgedaan als niet wetenschap- is een Chinees kruidenmengsel dat in het re- pelijk. Hogelijk verbaasd was de secretaresse cente verleden in Brussel werd gebruikt door van prof. dr. Meindert Danhof, hoogleraar vrouwen tegen overgewicht. Een aantal van farmacologie, dan ook toen zij hoorde dat haar hen kwam met nierfalen op de IC terecht en baas op het symposium een lezing ging geven moest een niertransplantatie ondergaan. ‘On- over Oosterse kruidenmedicijnen. Danhof is zuiverheid’ van weer een ander kruidenmeng- inderdaad geen voorstander van de Chinese sel heeft geleid tot loodvergiftiging. kruidengeneeskunde. Hij is zich echter wel be- wust van het nut van planten voor de farmaco- Interacties logie. Zijn lezing ging over de mogelijkheden en risico’s. Dat medicijnen onderling elkaar kunnen ver- Als student kreeg Danhof ooit als opdracht sterken of tegenwerken is in de farmacologie om uit wolfskers (Atropa Belladona) de werk- bekend. Dat geldt ook voor het gebruik van zame stof te onderzoeken op kwaliteit, zuiver- ‘natuurlijke’ planten en kruiden. Er zijn drie heid en gehalte van de werkzame stof, namelijk vormen van interactie. atropine. Ook andere planten hebben duidelijk Bij ‘synergie’ versterkt de ene stof de andere. een farmacologische werking waar de medi- Zo gaan alcohol en valium een interactie aan, sche wetenschap dankbaar gebruik van maakt. waarbij een heel klein beetje alcohol al zorgt Zo is er het uit China afkomstige Artemisia voor een extra spierverslappende werking van tegen malaria. En Taxus Brevi-folia bevat een het medicijn. Synergie is evenwel niet altijd werkzame stof tegen kanker. Het gaat daarbij verkeerd. Bij HIV medicijnen kan het heel nut- om een zeer ingewikkelde moleculaire struc- tig zijn want dan doen de medicijnen in com- tuur die moeilijk na te maken is. Toch is het binatie met elkaar meer dan ze als stand alone belangrijk dat dit wel gebeurt. Planten heb- zouden doen. ben namelijk niet altijd dezelfde samenstel- De tweede vorm van interactie is ‘antagonis- ling. In te hoge concentraties zijn Taxus en me’. Hierbij is het gezamenlijke effect minder Belladonna zeer giftig. De concentratie hangt dan verwacht. Zo remt het St. Janskruid, dat onder meer af van de klimaatzone en de groei- bewezen effectief is bij milde vormen van de- omstandigheden. Bovendien zitten in een plant pressie, de werking van chemotherapie. Dat is vaak meerdere componenten. Zo bevat can- dus iets wat je absoluut niet wilt als je kanker nabis 480 werkzame bestanddelen waarvan hebt. 79 cannabinoïden. Onderzoek en isolatie van Bij ‘zero interactie’ doet elke werkzame stof deze bestanddelen is cruciaal om verantwoord wat hij moet doen, zonder de ander te verster- gebruik te kunnen maken van de farmacolo- ken of te verzwakken. gische eigenschappen. In 80% van de geval- Behalve de werkzame stoffen zelf, produce- K td

december 2014 NT 21 De Jong met zijn slotconclusies en het ‘venijn in de staart’

ren de (fyto)-farmaca vaak afvalstoffen die op stress te reduceren, onder meer bij chronische hun beurt ook een interactie aangaan in het lichamelijke klachten. Meta-analyses rapporte- lichaam. Tot slot zijn de vervalsingen van krui- ren 34% goede behandelresultaten. Dit percen- denmengsels een reden van zorg. Dat probleem tage mag overigens niet verward worden met het is overigens niet voorbehouden aan ‘natuurlij- placebo-effect, dit is al in de analyses verwerkt. ke’ middelen. Van producten die gekocht wor- Toch bestaan er gerede twijfels over de be- den via het internet kun je nooit zeker zijn van handelingseffectiviteit van de traditionele de inhoud. In onder meer nep-Viagra zijn stof- mindfulness. De Jong heeft ervaring met trau- fen gevonden die er niet in horen te zitten. Ver- maverwerking in de derde wereld. Daar is het volging is vaak lastig, omdat de pillen uit het gebruikelijk om de Westerse benadering te ex- buitenland komen. In bepaalde kruidenmeng- porteren naar de situatie van de ‘cultureel an- sels zijn corticosteroïden gevonden, wellicht dere’. Maar wat gebeurt er als dat proces zich omdat de makers van de mengsels zelf ook niet in omgekeerde richting afspeelt? Dan blijkt dat overtuigd waren van de werkzaamheid. Corti- het transporteren van boeddhistische elemen- costeroïden zijn echter geen ongevaarlijke stof- ten naar onze gezondheidszorg problematisch fen. Integendeel. Reden genoeg dus om niet op is. Het boeddhistische inzicht in de menselijke eigen houtje, en zeker al helemaal geen onge- psyche verschilt hemelsbreed van de heersende controleerde, medicijnen en kruidenmengsels opvattingen binnen de westerse psychologie te gebruiken. Aldus Danhof. en psychiatrie. Bovendien bestaat mindfulness uit verschillende behandelelementen (medite- Mindfulness: mist of ren, rituelen, studie en ethisch handelen) die mirakel? in hun samenhang buitengewoon moeilijk we- tenschappelijk te onderzoeken zijn. Daar komt En hoe zit het met de uit het oosten afkomstige nog bij dat de culturele verschillen tussen de mindfulness? Hierover liet prof. dr. Joop de oosterse en westerse levensbenaderingen on- Jong, emeritus hoogleraar culturele en interna- overbrugbaar zijn. De oosterse levensfilosofie is tionale psychiatrie zijn licht schijnen. Mindful- gericht op het ‘zijn’, de westerse op het ‘doen’. ness is een boeddhistische techniek die onder In het westen staat het actieve, assertieve indi- meer in Birma wordt toegepast. Het afgelopen vidu centraal; in het oosten ligt de nadruk op decennium heeft het een hoge vlucht genomen gelijkmoedigheid, compassie, vrijgevigheid, in het westen. mededogen en liefdevolle vriendelijkheid. Daar In de kern beschouwd betekent mindfulness krijg je in het westen niet snel de handen voor ‘opmerkzaamheid’ of ‘aandachtsgerichtheid’. op elkaar. Dat geldt ook voor het traditionele Het wordt in het westen gebruikt als meditatie- oosterse ritueel waarbij je de dag begint met techniek om te focussen op het hier en nu met ‘dank-voor-de-ouders’ meditatie. Depressieve het doel zorgen of opdringerige herinneringen westerse patiënten hebben vaak juist nog wel tot bedaren te brengen. In de gezondheidszorg een appeltje te schillen met hun opvoeders. De wordt het met wisselend succes toegepast om westerse context is dus heel anders dan de oos- K td

22 NT december 2014 terse. Bovendien gaat de boeddhistische leer uit chiatrische patiënten, naast de psychofarmaca, van een leerproces van jaren, maar daar neemt ook gebruik maakt van Complementaire en de zorgverzekeraar geen genoegen mee. Alternatieve Geneeswijzen (CAG). Op zich niet zo onbegrijpelijk als je bedenkt dat de psycho- Oude wijn in nieuwe zakken farmaca vaak niet erg effectief zijn, of gepaard gaan met heftige bijwerkingen. Intussen lijkt de westerse variant van mindful- ness weinig meer op de oorspronkelijke. Behan- Bijl of floret? delaars gebruiken een zelf ontwikkelde cocktail van ademhalingsoefeningen, dagelijks huis- De suggestie dat de VtdK bij het scheiden van werk, yoga, zitmeditatie en waarnemingsoefe- het koren van het kaf op het gebied van CAG ningen met als focus vertrouwen, niet-streven, er goed aan zou doen de bijl voor de floret te acceptatie en loslaten. Zo is er de ‘rozijn-oefe- verruilen en op te houden met het op de man ning’, waarbij iemand leert om met volledige spelen, leidde in de discussie tot een reactie van aandacht een rozijn te zien, te voelen, te ruiken de oud-voorzitter: de vereniging is niet gediend en te proeven. van CAG en distantieert zich van elke vorm Een met veel bombarie gebrachte ‘revolutio- van kwakzalverij. In de derde wereld is er vaak naire’ methode blijkt bij nader inzien oude wijn geen toegang tot westerse geneeskunde, maar in nieuwe zakken. Als jongetje leerde De Jong als economische groei meer effectieve genees- al dat het onmogelijk was om niet afgeleid te kunde mogelijk maakt, dan moeten traditionele worden bij het bidden van een weesgegroetje of geneeswijzen wijken. En het gebruik van CAG in een onze vader. Dat gaf ook helemaal niets. Hij westerse landen bewijst nog geen effectiviteit en hoefde alleen te registeren dat hij was afgeleid men dient oog te houden voor de schadelijkheid en vervolgens zijn aandacht terug te leiden naar daarvan. Volgens De Jong is de manier waarop het gebed. Die mentale oefening is in wezen de vereniging haar doelstellingen nastreeft con- identiek aan het beoefenen van mindfulness. traproductief en vormt daarmee een risico voor Ook een goede psychotherapeut zal een patiënt de volksgezondheid vanuit Global Health Per- helpen de emoties en gedachten te erkennen en spective. Ook hierover waren de meningen, op te beleven die de bron zijn van angst en pijn, en zijn zachtst gezegd, duidelijk verdeeld. deze vervolgens los te laten. Veterinaire acupunctuur Geen rationale Het was overigens in 1949 niet de eerste keer Wat ontbreekt bij het medisch toepassen van dat Chinese artsen zich uitspraken tegen de mindfulness is een goede rationale, een the- traditionele behandelwijzen, aldus dr. Sjeng oretisch model. Een psychotherapeutische Lumeij, veterinair specialist en laatste spreker behandeling is volgens westerse maatstaven op het symposium. In 1822 had de toenmalige gebaseerd op vier pijlers: de relatie tussen Chinese overheid het al officieel verboden. De behandelaar en patiënt; een rationale die de nationalistische regering deed hetzelfde hon- klachten verklaart; die rationale resulteert in derd jaar later, overigens zonder resultaat. procedures of rituelen; en deze vinden plaats Het communistische bewind kampte zoals in een voorgeschreven context of instelling. Bij gezegd met een tekort aan goed geschoolde mindfulness is hier geen sprake van. (dieren)artsen. Veel medische en veterinaire Is mindfulness dan schadelijk? Hoewel som- geschriften werden daarom in de jaren vijftig mige mensen er wel degelijk flink van in de opnieuw bewerkt en in overeenstemming ge- war kunnen raken, lijken de risico’s beperkt, bracht met de politieke ideologie van Mao Ze- een beetje rust en bezinning kan meestal geen dong. Hoewel er al voor de tweede wereldoor- kwaad. Of mindfulness dan niet beter onder log interesse bestond voor Oosterse filosofie en ‘zelfzorg’ kan vallen? Deze vraag leidde tot een geneeskundige praktijken, gaf het bezoek van discussie waarbij De Jong de stok in het hoen- Nixon een extra boost aan de verspreiding van derhok gooide door er op te wijzen dat in Ne- de zogenaamde klassieke acupunctuur en Chi- derland, Amerika en Canada de helft van psy- nese kruidengeneeskunde. K td

december 2014 NT 23 Lumeij schoffelde op elegante wijze het veterinaire TCM-con- cept onderuit

Misbruik van bronnen weliswaar het therapeutisch gebruik van naal- den beschreven, maar daarbij gaat het om de Wat betreft de veterinaire acupunctuur valt op dikke naalden en mesjes uit die tijd. De afbeel- dat de aanhangers ervan, al dan niet bewust, de dingen in zeventiende-eeuwse manuscripten bronnen waar zij uit putten misbruiken. De ge- duiden op aderlaatplaatsen of botnamen. Op schriften beschreven weliswaar fraaie doosjes een plaatje uit 1635, getiteld Botnaam, staan met mesjes, boortjes en haaknaalden onder de de namen van de botten vermeld, zodat men noemer acupunctuur, maar deze instrumenten wist waar men het paard moest palperen. Met werden gebruikt voor het branden, cauterise- acupunctuur had dit wederom niets te maken. ren, scarificeren, aderlaten, of draineren van Het ‘bewijs’ dat vroeger acupunctuur bij var- abcessen, als ook voor het doen van gewrichts- kens werd bedreven ontlenen Westerse acu- puncties en kleine chirurgische ingrepen. De puncturisten aan een oude Chinese afbeelding traditionele acupunctuur bij men-sen en dieren van een varkensoor waar punten op staan aan- lijkt meer op het aderlaten zoals dat ook bij ons gegeven. Deze punten liggen echter op bloedva- in de middeleeuwen gebruikelijk was. Sterker ten, wat duidt op aderlaatplaatsen. Dit lijkt veel nog: het is aannemelijk dat Chinezen deze chi- op een oud Duits boerengebruik om de oorpun- rurgische kennis uit het westen hebben geïmpor- ten van varkens te doorsteken bij vlekziekte. teerd. De eerste bewijzen van aderlaten komen Een ander voorbeeld van geschiedvervalsing uit het oude Egypte. De Grieken en Romeinen met betrekking tot veterinaire acupunctuur is namen deze kennis over en beïnvloedden hier- de interpretatie van een basreliëf uit het mau- mee het westen. Waarschijnlijk is het gebruik soleum van Keizer Taizong die overleed in 650. van aderlaten via de zijderoute uiteindelijk ook Hierop staat een generaal afgebeeld die een pijl in China terecht gekomen. Bij de thans in het trekt uit het gewonde paard van de keizer. Wes- westen populair geworden acupunctuur gaat terse acupuncturisten beweren dat het hier gaat het om mythologie en niet om het bereiken van chirurgische effecten. Overigens kon de huidige vorm van acupunc- tuur in China eerder nauwelijks een rol spelen, al was het maar omdat pas aan het begin vo- rige eeuw de productie van zeer dunne naalden technisch mogelijk werd. Acupuncturisten die beweren dat de methode al duizenden jaren oud is doen dus aan geschiedvervalsing. De oudst bekende Chinese veterinaire tekst stamt uit de vroege middeleeuwen en hierin wordt geen melding gemaakt van acupunctuur. In het latere handboek paardengeneeskunde uit 1603 wordt TCM bij het paard, maar niet heus. Botpunten K td

24 NT december 2014 om het prikken van het paard teneinde het te westen tot nieuwe mengvormen, resulterend stimuleren voor de strijd. Het reliëf laat echter in elektroacupunctuur en anesthesie-acupunc- zien dat de generaal zijn eigen paard aan de kei- tuur. zer afstond zodat deze niet op zijn gewonde dier Overkoepelend verschil met de huidige evi- hoefde te rijden. dence based medicine is dat de traditionele Allerlei afgeleide vormen van acupunctuur oosterse benadering holistisch is en dat de kos- zijn ook pas later ontwikkeld. Zo is er bijvoor- mos er een grote rol in speelt. Daarin houdt al- beeld de ‘auriculaire acupunctuur’. Deze werd in les verband met alles, waarbij iemands fysieke de jaren vijftig geïntroduceerd door een Franse toestand geen statisch gegeven is, maar onder- arts. Volgens zijn intuïtie was de ‘antihelix van hevig aan transformaties en opeenvolgende fa- het oor gecorreleerd met de wervelkolom in de ses. Bij de behandeling is sprake van een stre- omgekeerde richting’. ven naar harmonie, naar een liefdevolle relatie tussen de verschillende elementen vuur, water, Holisme hout, aarde en metaal. De gebruikte begrippen zijn metaforisch en zijn niet in een enkel begrip Vele malen belangrijker in de Chinese traditio- te vangen. Toch gebeurde dat bij de introductie nele geneeskunde was de kruidenleer. Chinese in het westen. Toen de Oosterse geneeswijzen genezers maakten gebruik van fyto-farmaca, in zwang raakten, werden complexe begrippen (geneeskrachtige kruiden, planten en minera- als Qi bijvoorbeeld vertaald met wind (door het len). Empirische kennis over de werking hier- gebruik van naalden zouden schadelijke winden van was doorgegeven van generatie op gene- kunnen ontsnappen) of met energie. De verta- ratie. Daarnaast was er – op een heel ander ling met het woord energie stamt uit 1934 toen niveau – een medische traditie die filosofisch de thermodynamica een grote rol speelde in de en moralistisch van aard was. Deze traditie was wetenschap. Het lag dus voor de hand om het geworteld in het Confucianisme en het Lega- woord energie te gebruiken om iets te duiden lisme waarin de nadruk lag op gehoorzaamheid wat vanuit een westers denken niet te begrijpen aan wetten die openbaar waren afgekondigd, is. Later werd ook het begrip meridianen (ener- voor iedereen golden en gehandhaafd werden giebanen) geïntroduceerd om iets uit te leggen met strenge straffen. Het ging uit van yin en wat niet uit te leggen valt. yang en van de vijf elementen water, vuur, hout, Afgezien van de niet-wetenschappelijke – aarde en metaal. Aan de hand van deze filosofie want op intuïtie gebaseerde – rationale van de werden voor de verschillende gebieden in het moderne acupunctuur, benadrukte Lumeij dat Chinese Keizerrijk verschillende behandelwij- er inmiddels 28.000 studies zijn gedaan naar zen voorgeschreven. Deze top down benadering de mogelijke werking ervan bij mensen en die- stond haaks op de fyto-farmaceutische traditie ren. Uit alle onderzoeken is nul resultaat geko- die juist uitging van een lang en gezond leven men, afgezien van het placebo-effect. ‘Hoeveel voor iedereen, los van hiërarchie en een centra- onderzoeken moeten er nog gedaan worden?’, listisch politieke orde. zo vroeg Lumeij, die zijn voordracht verluchtte In de 12e en 13e eeuw werden er in China met prachtige historische Chinese afbeeldingen pogingen gedaan om de drie benaderingen (de met hun onbegrijpelijke karakters. l filosofische, de fyto-farmaceutische en de chi- rurgische) bij elkaar te brengen. Japan, Viet- nam en Korea ontwikkelden vanuit dezelfde Janneke Donkerloo is journaliste en schrijft on- ideeën en ervaringen hun eigen mix. Latere der andere in Trouw, Het Parool, NRC Han- moderne technieken en mogelijkheden leidden delsblad, Vrij Nederland, Arts en Auto en in de tweede helft van de twintigste eeuw in het Binnenlands Bestuur. K td

december 2014 NT 25 Ad hominem

C.N.M. Renckens

‘We believe that the health of a culture is measured in part by the vigor with which its immune system responds to nonsense.’ Gross en Levitt, Higher superstition (1998), p. 217.

Chris Veraart 1944-2014 den herinneringen deed zich voor in het laatste decennium van de vorige eeuw. Veraart schreef Strafrechtadvocaat Veraart is op 24 oktober in er een belangrijk en invloedrijk boek over, Valse zijn woonplaats Bergen overleden aan de ge- zeden. In 2004 kwam de Gezondheidsraad met volgen van MS, waaraan hij sinds 1981 leed. een rapport waarin stond dat herinneringen aan Veraart kreeg bekendheid als verdediger van bijvoorbeeld seksueel misbruik die pas tijdens aangeklaagde familieleden van vrouwen die een therapie naar boven komen onbetrouwbaar zich tijdens hypnotherapie gruwelijke gebeur- zijn en niet gebruikt mogen worden in een straf- tenissen uit hun jeugd zoals incest, rituele proces. De hypnotherapie is sindsdien aanzien- kindermoord of abortussen herinnerden. Deze lijk minder populair geworden en vindt thans ‘hervonden herinneringen’ zouden leiden tot vooral aanhangers onder kinderartsen die me- psychische moeilijkheden in het latere leven en nen dat hypnose effectief is tegen buikpijn bij tot de meervoudige persoonlijkheidsstoornis, kinderen. Zij noemen zich integratieve kinder- waardoor men tot wel soms tientallen verschil- artsen, dus waakzaamheid blijft geboden. lende persoonlijkheden zou kunnen hebben. Ver- aart won onder andere de bekende zaak tegen Geert Corstens vertrekt de magnetiseur en onbevoegde psycho/hypno- als president van de Hoge therapeut Kieft, die zelf geloofde in de verhalen Raad van zijn slachtoffer en haar daarin stijfde, tot groot leed van de valselijk beschuldigde familie- Magistraten waren vroeger anonieme perso- leden. Kieft deed zijn smadelijke beschuldigin- nen die je in de media niet vaak tegenkwam. gen aan het adres van de verblufte familieleden Ook in de rechtszaal bleven zij vaak anoniem ook in een berucht geworden kritiekloze NCRV- en nog altijd ontbreken er naambordjes, die aan tv uitzending in 2000, ‘Verborgen moeders’. geïnteresseerden in de zaal of zelfs de direct be- Hij deed later vergeefse pogingen om Veraart trokkenen duidelijk kunnen maken wie daar in via het advocatentuchtrecht veroordeeld te krij- die zwarte toga optreedt. De rechterlijke macht gen. De NCRV moest in 2002 erkennen dat zij en de medische stand zijn van oudsher profes- smaad had gepleegd. De epidemie van hervon- sionele organisaties, die een zo ingewikkeld K td

26 NT december 2014 kennisdomein beheren dat de samenleving dat leges. Zijn cliënten moesten ‘eerst hun overheid nauwelijks kan controleren en die daarom de bevechten voordat zij tegen hun ziekte konden keuzen van die professionelen moet vertrouwen vechten’ en dit type retoriek staat overal in het en ratificeren. De samenleving moet er daarbij boek te lezen. Hij geeft allerlei trucs die dienen van uit kunnen gaan dat de opleidingen van om de om de rechtsgang te vertragen en jury’s artsen en juristen in orde zijn, dat zij hun be- te beïnvloeden. Ook schakelt hij politici in, die roep op homogene wijze beoefenen en dat de de kant van terminaal zieke patiënten kiezen. beroepsgroep ook een sterke interne discipline Hoe durft de FDA deze mensen hun laatste handhaaft, waardoor de leden van die professie hoop – ze zijn allemaal opgegeven – te ontne- ook een grote mate van onderlinge uitwissel- men? Tot zijn klanten behoorden kwakzalvers baarheid kunnen hebben. In die ideale wereld als Revici, Burzynski en Vriesendorp, daarnaast kunnen magistraten en ook artsen redelijk ano- acupuncturisten, naturopaten, chiropractoren niem blijven en worden doorgaans hun namen en dergelijken. Hij wint soms en verliest af en vergeten na gedane zaken. Gelukkig het land, toe, maar bijna onverteerbaar zijn de opsnijde- schreef Jan Blokker eens, waarin het publiek de rijen over eigen slimmigheid en uithoudingsver- namen van de procureurs-generaal niet kent. En mogen, de ad hominem uitvallen naar rechters Reve noemde anonimiteit eens het offer van het en OM-medewerkers, terwijl de toepasbaarheid (medisch) beroep: je redt mensenlevens, maar van de aanpak van Jaffe in onze rechtsomge- later weten de patiënten je naam niet meer en ving eigenlijk nihil is. Dat heeft twee oorzaken: klagen ook nog eens over de kwaliteit van het er is vaak sprake van een lekenjury en die jury ziekenhuiseten, omdat ‘de groenten niet gaar wordt bespeeld met theater, terwijl er heel vaak waren’. ‘settlements’ plaats vinden: de schikkingen Corstens gaf op 26 oktober een afscheids­ waartegen Corstens zo waarschuwt. interview aan Buitenhof waarin hij aandacht vroeg voor een nieuwe tendens in onze recht- Minister Kamp als spraak: het schikken en afkopen van zaken Sinterklaas zonder dat er een rechterlijk oordeel aan te pas komt. Hij vindt dat de samenleving vooral bij Minister Kamp, toe- grote zaken recht heeft op een rechterlijke uit- komstig Kackadoris- spraak over de schuldvraag. De Hoge Raad heeft kandidaat ook tijdens Corstens’ presidentschap te maken gekregen met de kwakzalverij en dankbaar her- inneren wij ons zijn uitspraak in de zaak-Sic- kesz, toen hij de Vereniging van de (financiële) Het onderwerp is in dit tijdschrift al herhaal- ondergang redde door de door ons gehanteerde delijk aan bod gekomen en wetenschappers als definitie van kwakzalverij te legitimeren. Ira Helsloot, Luc Bonneux en Bart van Wees Ik matig mij niet aan te kunnen oordelen over hebben er de staf al over gebroken(zie NTtdK Corstens’ kritiek op de schikkingen van OM en 2, 2013:1-8 en NTtdK 1, 2014:5-7): de idiote verdachten, maar zij deed mij wel denken aan plannen van Kamp, goedgekeurd door ons par- het Amerikaanse boek dat ik kort geleden heb lement, om alle hoogspanningskabels in ons gelezen. Het werd geschreven door de advocaat land naar ondergronds te verplaatsen (kosten Richard Jaffe, die vele kwakzalvers heeft verde- 4440 miljoen) en om de bewoners van onder de digd. Zonder veel valse bescheidenheid noemde niet begraafbare hoogspanningskabels gelegen hij zijn boek Galileo’s lawyer en gaf het als woningen een uitkoopregeling aan te bieden ondertitel: Courtroom Battles in Alternative (kosten 140 miljoen, 375 woningen). En dat al- Health, Complementary Medicine and Expe- les niet om op Keynesiaanse wijze de economie rimental Treatments. Jaffe blijkt een gelovige te stimuleren, noch uit esthetische overwegin- waar het op alternatieve geneeskunde aankomt, gen, maar vanwege het door voornoemde au- een enorme opschepper over zijn eigen presta- teurs weerlegde idee dat er gezondheidsschade ties en slimmigheden en is vaak een ademloos zou kunnen voortkomen uit die kabels. Deze bewonderaar van de ‘helden’ die hij moet verde- produceren echter een zo zwak laagfrequent digen tegen de perfide FDA en andere rechtscol- elektromagnetisch veld dat er geen schade aan K td

december 2014 NT 27 DNA denkbaar is: een biologische rationale kadorisprijs al eens ontvangen en de vraag rijst ontbreekt dus, zoals onder anderen Van Wees, of nu zijn partijgenoot Kamp wegens vergaand hoogleraar fysica te Groningen, niet moe is bijgeloof die eer ook eens te beurt moet vallen. te herhalen en onder de aandacht te brengen De gigantische verspilling van belastinggeld van het Kennisplatform Electromagnetische vraagt om een nominatie, maar wellicht is het Velden (EMV). De schade, zoals tot voor kort Kennisplatform EMV een nog betere kandidaat. op de website van het Kennisplatform vermeld Daar immers zou de stand der wetenschap stond, bestond uit het optreden van één extra bijgehouden moeten worden en zulks gebeurt geval van kinderleukemie in twee jaar. Waarom aantoonbaar niet. Men laat teveel de oren han- alleen leukemie gevolg zou kunnen zijn van gen naar maatschappelijke druk en onrust en deze EMV en niet andere soorten kanker, ook de voorzitter van het Platform was enkele jaren daarvoor ontbreekt een biologische verklaring, geleden ook niet te beroerd om een boek met hetgeen de theorie, waarop onder andere onze allerlei onzinnige en rampzalige desinformatie regering en ons parlement zich hebben geba- over de gevaren van EMV-straling in ontvangst seerd, zo mogelijk nog minder plausibel maakt. te nemen. De jury beslist. Recent het heeft Kennisplatform de berichtge- ving op zijn website eindelijk aangepast: de zin Epke Zonderland en Chi ’Kinderen die nabij hoogspanningslijnen wonen hebben een verhoogde kans op leukemie’ is Het bestuur werd er van verschillende kanten vervangen door ‘mogelijk een verhoogde kans’. op geattendeerd dat de firma CHI, waarvan Te laat voor de schatkist en ook trouwens voor Zonderland sponsoring accepteerde totdat hij een aantal inwoners van de gemeente Zaanstad. er door de VtdK op werd gewezen dat de claims NRC Handelsblad meldde op 21 oktober dat er van de firma toch wel erg alternatief waren en in het appartementencomplex De Dikkert, waar hij zijn contract beëindigde, op haar website en 26 koopwoningen deel van uit maken, bij zeven haar facebookpagina foto’s publiceerde waarin bewoners een brief van Kamp is binnengeko- Zonderland nog T-shirts droeg met de firma- men met het aanbod om zich te laten uitkopen naam erop. Wij informeerden onmiddellijk bij tegen de marktwaarde. De andere bewoners, zijn manager hoe dit zat; Epke was kort tevoren die net niet onder de kabels wonen, vragen zich opnieuw wereldkampioen geworden. Het ge- af wat er nu gaat gebeuren met die leegstaande ruststellende antwoord luidde als volgt: woningen. Worden ze dichtgetimmerd met ver- ‘Geachte heer Renckens, Hartelijk dank voor paupering en ongezelligheid als gevolg? En hoe uw bericht en felicitaties. Ik zal uw felicitaties weten de bewoners die net niet onder die kabels aan Epke overbrengen. Epke staat vanaf 1 ja- lopen, dat hun gezondheidsklachten niet (ook) nuari 2014 niet meer onder contract bij Chi. veroorzaakt worden door die onzichtbare vij- Hoe Epke nog op hun social media verschijnt is and? De krant spreekt van voer voor advocaten ons een raadsel en we zullen dit uitzoeken. Nog- en dat ligt voor de hand. Minister Kamp belooft maals hartelijk dank voor uw opmerkzaamheid. ‘goed overleg’ en de gemeente gaat in het voor- Met vriendelijke groet, Johan Boesjes, mana- jaar informatieavonden organiseren. Het jonge ger’ l VVD-talent Halbe Zijlstra heeft de Meester Kac-

Hoe CHI Epke’s foto wederrechtelijk op zijn Facebookpagina zette na diens tweede wereldtitel K td

28 NT december 2014 Lopende zaken

C.N.M. Renckens

“Het overkomt de huichelaar soms dat hij zichzelf ervan overtuigt de deugden te bezitten die hij zich aanmatigt; zoals de kwakzalver, door steeds maar hoog op te geven van de heilzame werking van zijn zalf, uiteindelijk zelf gelooft wat hij zegt en zich er zelf mee inwrijft.” John Petit-Senn Frans schrijver 1790-1870

Pluut een groot punt van maakte dat hij diverse op- drachtgevers had verloren door de negatieve In het vorige nummer moesten wij nog melden publiciteit lijkt de reputatieschade die erdoor dat Pluut, de geestelijk vader van zeven kwak- is aangericht zeer beperkt. De goede doelen fondsen voor goede doelen, in hoger beroep fondsen komen ook na deze geruchtmakende zou gaan tegen het voor hem zeer nadelige affaire nauwelijks van hun plaats, druk bezig vonnis van de Amsterdamse rechter. Bij nader als zij kennelijk zelf zijn met reputatiemanage- inzien heeft hij hiervan af gezien en inmiddels ment na enkele pijnlijke zaken. Wel werd Pluut is de termijn waarbinnen dat nog zou kunnen in zijn woonplaats afgevoerd van een plek op ruimschoots verstreken. Vermoedelijk heeft de kandidatenlijst van een plaatselijke politieke zijn reputatiemanager Charles Huijskens hem partij, waarvoor hij eventueel gemeenteraadslid aldus geadviseerd, nadat deze eerst nog een zou worden, terwijl zijn kompaan Van der Wolk juichend persbericht had geproduceerd waar- niet de baan kreeg als voorzitter van de Was- in de uitspraak tot een soort overwinning van senaarse Ondernemers Federatie, waar hij bijna Pluut werd geframed. De mogelijkheid van een al voor benoemd was. In dit verband mag een bodemprocedure tegen ons is nog altijd aan- eervolle vermelding van prof. B.J. van Royen, wezig, maar aanwijzingen daarvoor hebben wij hoogleraar orthopedie aan het VUmc, niet on- momenteel niet. Toen het er nog de schijn van vermeld blijven. Twee van zijn medewerkers had dat er een hoger beroep zou komen, is de hadden eind 2013 geld geaccepteerd van twee VtdK verder gegaan met het spitten in Pluuts van Pluuts kwakfondsen, zonder zijn medewe- zakelijke imperium en in zijn vastgoed- porte- ten. De Stichting Kanker Behandeling en Pre- feuille. Ook werd meer inzicht in zijn financiële ventie en de Stichting Artrose Zorg hadden zich handel en wandel verkregen. Al deze feiten kun- opgedrongen aan onderzoekers van Van Roy- nen ons zeer van pas komen ingeval er opnieuw ens afdeling en respectievelijk meteen 5.000 moet worden geprocedeerd, maar hier volstaan en 10.000 euro overgemaakt. Er leek dus eind wij met de constatering dat goed te begrijpen 2013 – opvallend! – dringend behoefte te be- is waarom Pluut thans van hoger beroep heeft staan aan respectabel onderzoek dat mede door afgezien. Hoewel Pluut er tijdens de rechtszaak Pluuts fondsen werd gesteund. Van Royen wilde K td

december 2014 NT 29 dit geld uit zo’n omstreden bron niet accepte- chiropractor Langweiler zich gevestigd in het ren en heeft alle bedragen teruggestort, meteen collectief geheugen van onze Vereniging. Hij toen hij er eind januari 2014 van hoorde. kwam onder de aandacht van onze voorzitter omdat hij in Het Parool adverteerde met de Molina, doctor in de ongelofelijke claim dat hij met zijn chiropraxie chiropraxie 85,5% verbetering van neuropathieklachten (zenuwpijnen) zou kunnen bewerkstelligen. Het is onze lezers bekend: het Leeuwarder Hof De Jong spande een zaak tegen hem aan bij de sprak in april jl. uit dat de Mexicaans-Drentse Reclame Code Commissie (RCC) en uit wraak chiropractor Molina de doctorstitel mag voe- deed Langweiler hetzelfde tegen haar bij het ren. Zijn gebrekkige opleiding met veel bijge- tuchtcollege voor de gezondheidszorg, dat vol- loof en business administration (‘Hoe regel ik gens de thans vigerende wetgeving een dergelij- dat mijn cliënten steeds terug komen ook als ke klacht ook nog in behandeling moest nemen. ze geen klachten meer hebben?’) wordt gelijk Langweiler verloor zo’n beetje alles, maar had gesteld aan een titel die in ons land tot aan april ook nog een appeltje te schillen met de RCC. Hij jl. was voorbehouden aan hen die een academi- meende dat een uitspraak van eind 2012 niet sche studie afgerond hadden en vervolgens een correct tot stand was gekomen. De kantonrech- proefschrift met succes hadden verdedigd. Om- ter oordeelde dat Langweiler, bijgestaan door dat de termijn voor het aantekenen van cassatie Van Broekhuize, gelijk had en veroordeelde in kort was, trachtten wij de VSNU (samenwer- maart 2013 de RCC. De RCC ging in hoger be- kende universiteiten) en de DUO te Groningen roep en Langweiler koos – verstandig, want met te mobiliseren om de advocaat-generaal toch Van. B. verlies je vrijwel steeds – een andere vooral in hoger beroep te laten gaan. Deze deed advocaat. Het Hof deed op 22 april 2014 uit- dat gelukkig, maar de DUO ging hier niet over spraak en vernietigde de uitspraak van de kan- en van de VSNU hebben wij niet eens antwoord tonrechter. Die heeft iets toegewezen wat hele- gekregen. Het kan hun kennelijk niets schelen. maal niet gevorderd was (nl. verwijzing naar de Begin november hebben wij bij de Hoge Raad voltallige RCC). Verder was de beslissing van de naar de voortgang van de cassatieprocedure ge- voorzitter van de RCC noch qua inhoud, noch ïnformeerd, maar het bleek dat men het gehele qua wijze van totstandkoming onrechtmatig. dossier weer geretourneerd had naar het Hof in Langweiler mag het gros van de proceskos- Leeuwarden, omdat de cassatie niet ‘ad homi- ten betalen. Dat is een bedrag van ongeveer nem’, dat wil zeggen in persoon was ‘betekend’ 2.000 euro. Wij zijn door Laurens Dragstra op bij Molina. Deze geheimtaal betekent dat hij vis deze uitspraak geattendeerd, die pas in okto- à vis op de hoogte gesteld had moeten worden ber 2014 op de website rechtspraak verscheen. door het Leeuwardense OM dat cassatie werd Voor Van Broekhuize moet het een hard gelag ingesteld! Navraag bij die instantie, officieel zijn een van de weinige zaken waarin hij wel suc- Ressortsparket Arnhem/Leeuwarden geheten, ces had nu te moeten zien verdampen. (voor de leerde ons dat daar een grote achterstand heerst geïnteresseerden: http://uitspraken.rechtspraak. en dat niet zeker was of Molina een en ander al nl/inziendocument?id=ECLI:NL:GHAMS:2014: wist. Het zou worden nagegaan en daarna zou 1459&keyword=ghams%3a2014%3a1459) de cassatieprocedure hopelijk snel (ik weet niet zeker of men die term eigenlijk wel kent in onze Dr. Michels, naturopaat rechtspraak) van start kunnen gaan. te Vinkeveen

Van Broekhuijze De aangifte wegens misbruik van de doctorsti- tel tegen deze ex-verpleger dateert al weer van De lezer kent de naam van deze Ridderkerkse maart 2013, maar veel schot zit er niet in de advocaat annex chiropraxiefanaat en amateur- zaak. In een telefonisch contact met de verbali- astroloog van de talrijke verloren procedures, serende politieman liet deze doorschemeren dat waarin steeds chiropractoren werden aangeval- hij iets over een sepot had vernomen, samen- len of zelf de aanval kozen. Naast Molina heeft hangende met de uitspraak van het Leeuwar- ook de naam van de Amsterdams-Amerikaanse der hof in de zaak-Molina. Ook noemde hij een K td

30 NT december 2014 Michels en Renckens voor Felix Meritis in 2013

naam van de persoon die op het OM de zaak zou nog niet teruggestuurd naar het Openbaar Mi- behartigen. Ik heb haar een brief gestuurd met nisterie. Politie is nog bezig met het aanvullend uitleg over de justitiële dwaling in de Leeuwar- onderzoek.‘ We wachten het maar weer af. der uitspraak (zoals bleek uit de ingestelde cas- Het enige serieuze nieuwsfeit dat nog over de satie en uit het commentaar van Dragstra) en man te melden is, dat hij er na tien jaar onon- drukte haar op het hart de zaak niet te sepone- derbroken activisme nu in zoverre de brui aan ren maar veeleer aan te houden. Daarop hoorde heeft gegeven dat hij zich niet meer vertoonde ik totaal niets en begin november informerend bij de ingang van de Nieuwe Liefde, waar wij de naar de voortgang krijg je alleen Slachtoffer- jaarvergadering hielden. Tien jaar lang heeft hij hulp aan de lijn, die nergens van af weten en bij elke jaarvergadering staan posten en deelde je ten slotte aanraden een email te sturen met dan welgeschreven en zeer gedetailleerde bro- daarin de redenen van de haast… Onverwacht chures uit waarin het doen en laten van de VtdK kwam er op 13 november toch nader bericht werd becommentarieerd. Hij werd dan steevast van Slachtofferhulp: ‘De laatste stand van za- begeleid door enkele jonge vrouwelijke aanhan- ken is dat het proces verbaal 27 Juli 2014 van- gers en deed mij altijd erg aan Lou de Paling- uit het Openbaar Ministerie, retour is gestuurd boer denken. De traditie begon in 2005 bij de naar de Politie voor aanvulling van het pro- viering van ons 125-jarig bestaan. Hij liet toen ces verbaal. Hiervan bent u ook op de hoogte zwarte ballonnen op ter nagedachtenis aan de gebracht.(klopt niet, CR.) Het proces verbaal is slachtoffers van de reguliere geneeskunde. l

Achterflap brochure uit 2005 K td

december 2014 NT 31 Kwakzalvende artsen buitengewoon succesvol op juridisch front

C.N.M. Renckens

In kringen van beroepsgenoten hebben ze geen enkel gezag, hun geneeswijzen maken geen deel uit van het medisch opleidingscurriculum, ze komen niet voor in richtlijnen of standaarden en ze worden niet vergoed vanuit het basis- pakket van de zorgverzekeraars, maar bij de rechter kun- nen ze nog wel eens een potje breken. Drie recente voor- beelden.

HCG-kuren ter vermagering inspecteur, liet zij weten dat er sinds 2011 25 meldingen zijn onderzocht. Zeventien aanbie- Al decennia lang maakt de Ooyse arts Menko ders hebben een waarschuwing gekregen voor gebruik van de zogenaamde HCG-vermage- reclame voor HCG-afslankkuren op hun websi- ringskuren, een vorm van kwakzalverij waarbij tes. Aan één kliniek is na herinspectie van de het slachtoffer zich dagelijks 150 IE HCG-hor- website een bestuurlijke boete opgelegd, op moon inspuit en daarbij dan heel gemakkelijk grond van de reclameregels in de Geneesmid- een 500 calorieëndieet kan volhouden. De man delenwet. Deze boete is nu in hoger beroep on- kreeg al in 2002 een waarschuwing van het gedaan gemaakt, omdat HCG in de gebruikte tuchtcollege maar ging door. De IGZ heeft nu dosering door de rechter niet als geneesmiddel getracht aan die praktijk een einde te maken, wordt beschouwd. Voor het overige bleek na maar beet in hoger beroep in het stof. Vol- herinspectie het grootste deel van de aanbie- gens de Raad van State is HCG in deze zeer ders gestopt met reclame en aanbod van HCG- lage dosering geen geneesmiddel meer en afslankkuren. De inspectie heeft voor diverse heeft de behandeling ook geen betrekking op overtredingen van de Geneesmiddelenwet be- de behandeling van een ziekte. De verdediging stuurlijke boetes opgelegd aan de kliniek, een hanteerde het feit dat HCG in deze dosering apotheek en twee groothandels. Het aanbod geen fysiologisch effect meer kan hebben zelf van HCG bij deze kliniek is gestopt. Bij twee als argument. In zijn praktijken zal hij wel iets aanbieders is het onderzoek nog niet afgerond, anders beweren. Ik heb het curieuze arrest in vanwege de uitspraak van de Raad van State. het Nederlands Tijdschrift voor Obstetrie en Op 8 maart 2011 is een gepensioneerd huis- Gynaecologie beschreven, waarvan de redac- arts op basis van eerder onderzoek van de tie IGZ om commentaar had gevraagd. Tot onze inspectie door de rechtbank in Assen veroor- vreugde blijkt zij toch niet geheel ontwapend te deeld tot een taakstraf en een boete voor het zijn in haar strijd tegen de HCG-kwakzalverij. voorschrijven van HCG bij afslankkuren. Ook Bij monde van dr. Annejet P. Meijler, program- besloot de rechter tot het ontnemen van het madirecteur Geneesmiddelen IGZ en ir. Bas van wederrechtelijk verkregen voordeel. Een arts der Heide, coördinerend/specialistisch senior die HCG voorschrijft voor andere doeleinden K td

32 NT december 2014 dan vruchtbaarheidsbehandelingen, aldus de rimpels, darmspoeling (colon-hydrotherapie), IGZ, loopt daarmee niet alleen een groot ri- echografie, Gerovital H-3-therapie, reïnte- sico van het niet leveren van verantwoorde gratieprogramma bij dreigende arbeidsonge- zorg maar ook van handelen in strijd met de schiktheid, hormoonregulering, huidtherapie, Geneesmiddelenwet. Voor apothekers geldt neuraaltherapie, niet-toxische tumortherapie dat zij receptgeneesmiddelen alleen aan en op (Houtsmullerdieet), ozontherapie, preconcep- naam van een patiënt mogen afleveren, of op tion care voor aanstaande ouders, Prognos- naam van een arts voor de uitoefening van zijn diagnose en -therapie, psycho-kinesiologie, praktijk. Apothekers moeten zich er hierbij van stamceltherapie, Traditionele Chinese genees- vergewissen dat zij verantwoorde zorg leveren. kunde, vitaalveldtherapie, voedingsadviezen en De Geneesmiddelenwet en de reclameregels voedingssupplementen (prijsindicatie: gesprek daarin gelden alleen als duidelijk is dat het pro- met arts van dertig minuten €65,- en darmspoe- duct een geneesmiddel is. Het ligt voor de hand ling €84). Bloedonderzoek laat Trossèl veelal dat de aandacht nog meer gaat verschuiven van uitvoeren door het Europees Laboratorium het beoordelen van reclame voor HCG naar het voor Nutriënten van Vogelaar te Utrecht en beoordelen van het medisch handelen van de af en toe in Antwerpen. Vogelaar bracht vorig betrokken arts. jaar enige dagen in de cel door, hij is failliet en wordt juridisch vervolgd wegens fraude. Tros- Schrapping Trossèl uit BIG- sèl was ook nog zo vriendelijk om ten behoeve register ongedaan gemaakt van Pluut, met wie hij enige tijd samenwerkte en van wie zijn stichting ook geld ontving, een De Rotterdamse arts Trossèl, ook al decennia brief te schrijven die hem in het kort geding actief in de kwakzalverij in zijn Preventief Me- tegen de VtdK moest helpen. disch Centrum te Rotterdam, kwam enkele ja- ren geleden weer eens in opsprak toen hij bij Sleeuwijkse naaldartiest neurologische aandoeningen als MS en ALS voorlopig vrijgesteld van stamceltherapie ging toepassen. Hij ronselde btw-heffing ook patiënten in België en Engeland. Vorig jaar is hij in Engeland door de GMC uit het beroep De arts-acupuncturist Korthout uit Sleeuwijk gezet. De Commissie BIG nam die schorsing heeft met een voorlopig gunstig resultaat be- automatisch over, zoals een Europese afspraak zwaar gemaakt tegen de btw-heffing, die er voorschrijft: schorsing in een van de EU-lan- sinds 2013 op alternatieve geneeswijzen moet den leidt automatisch tot schorsing in alle EU- worden betaald. Een rechter in Breda stelde landen. Trossèl ging in beroep, verloor eerst vast dat acupunctuur in Utrecht en Gronin- maar won in hoger beroep. De schorsing werd gen deel uitmaakt van het curriculum en dat ongedaan gemaakt: de regel op grond waar- ZonMw zich in haar Signalement met betrek- van schorsing in een EU-land wordt overge- king tot complementaire geneeswijzen optimis- nomen in een ander EU-land dateert namelijk tisch had uitgelaten over deze geneeswijze, die van nadat Trossèl in Engeland was geschorst bovendien in enkele ons omringende landen er- en de GMC nam daarbij ook in aanmerking dat kend zou zijn. De Belastingdienst gaat in hoger Trossèl een parkeerboete niet had betaald. In beroep. Houdt het vonnis stand, dan kost dat Nederland zou dat geen rol hebben gespeeld. de staat 65 miljoen aan btw-opbrengst en valt Ook zou de stamcelbehandeling in Engeland het effect van dit ‘remgeld’ op de alternatieve wel maar in ons land niet verboden zijn. Tros- consumptie helaas weer weg. De verwachting sèl begon zijn carrière in zijn Rotterdamse kli- is dat meer alternatieve artsen met andere niekje met acupunctuur, celtherapie, chelatie- ‘specialisaties’ in proefprocessen de hardheid therapie, bioresonantietherapie, chiropraxie, van de nieuwe fiscale wetgeving op de proef ayurveda, vitaalveldtherapie, ozontherapie, zullen gaan stellen. Naar aanleiding van deze sonotherapie volgens Nagy en HCG-kuren. uitspraak hebben wij contact opgenomen met Later volgden afweerversterkende thymusthe- de Groningse decaan en aldus vernomen dat rapie, ayurveda, celtherapie, chelatiethera- er in het facultatief keuzeonderwijs soms aan- pie, chiropraxie, collageenbehandeling tegen dacht wordt besteed aan acupunctuur, in het K td

december 2014 NT 33 kader van de competentie ‘maatschappelijk vindt het trouwens ook helemaal niet erg dat het handelen’. Deze competentie is onderdeel van Hwa To Centre, daarover spreken wij, zich op het verplichte Raamplan Arts-opleiding 2009. het terrein van het UMCG bevindt en opsnijdt Dat daar een Chinese acupuncturiste werkt die over zijn samenwerking met de Groningse uni- geen arts is maar zich arts, dokter, dr. en pro- versiteit. Allemaal prima, kennelijk onder het fessor noemt, daar tilt de decaan kennelijk niet motto ‘Het zijn vervelende kwakzalvers, maar zo zwaar aan. Directeur Aartsen van het UMCG het zijn wel onze vervelende kwakzalvers’. l

Mr. Jos Aartsen in 2012. voorzitter RvB UMCG

In memoriam prof. dr. P.A. van Zwieten

p 17 september 2014 is ons lid Piet van bleef ook chemicus – op de homeopathie en de OZwieten overleden. gevaren van kruiden. Van Zwieten, geboren 20 mei 1937, was een in- Met het overlijden van Piet van Zwieten is ons vloedrijk hoogleraar farmacologie, vanaf 1971 een markante, enigszins klassieke hoogleraar bij Farmacie UvA en na de opheffing van deze ontvallen. Hij genoot van zijn ambt en vooral (sub) faculteit bij het AMC. In 2002 ging hij met van het aanzien van dat ambt. Altijd ‘in het pak’, emeritaat. stond hij erop met ‘professor’ te worden aange- Van Zwieten was van huis uit chemicus, zijn sproken. In een ‘In memoriam’ van de Ned. Ver. leermeester was de organicus Huisman(UvA). voor Farmacologie stond dat hij voor de weten- De overgang naar farmacologie voltrok zich in schap leefde; er mag aan toegevoegd worden Kiel (bij de toen bekende Lullmann), waar hij de dat hij leefde voor opleidingen in de weten- doctorsgraad behaalde. Hij werd beroemd om schap, een professor van een wat oude stem- zijn cardiologisch onderzoek. pel. l Velen zullen niet hebben geweten dat Van Zwieten chemicus was. Misschien verklaart H. Timmerman deze exacte achtergrond zijn aversie tegen al- ternatieve stromingen in de therapie. Hij leek in deze zin op zijn collega E.J. Ariëns, ook met Literatuur een chemische achtergrond, zij het dat hij in 1 NTtdK 3, 2008:22-26 dit opzicht toch wat minder strijdbaar was. Zijn 2 NTtdK 3, 2010:28-30 opvattingen waren evenwel niet minder zuiver. (samen met C.W.M. Kieft) Enkele keren heeft hij in ons tijdschrift gepu- 3 NTtdK 1, 2013: 36-39 bliceerd.1,2,3 Zijn pijlen richtte hij – hij was en (samen met C.W.M. Kieft) K td

34 NT december 2014 De kruidenelixers van Jan Smit uit Veendam

Marie Prins

In een berichtje van RTV Noord van 16 november 2009 werd een elixer, ontsproten aan het brein van Jan Smit uit Veendam, kort besproken. Het goedje zou maar liefst 120 kruiden bevatten. Dat leek me toen al sterk en dat lijkt het me nog steeds.

p Google stuit ik niet alleen op de van ieder kruid een even grote of kleine hoe- website van Jan Smit maar ook op veelheid gebruikt wordt. De hoeveelheden per een website uit Zeewolde. Via beide kruid worden echter niet aangegeven. sites worden dezelfde drie elixers te Okoop aangeboden, namelijk: De drie elixers - Duo Kruiden Elixer Basic met 66 kruiden (http://www.duokruidenelixer.nl/index.php/ De kruiden van de drie elixers zijn grotendeels kruiden-kopen/duo-kruiden-elixer/jan-smit- dezelfde, te weten: brandnetel, goudsbloem, uit-veendam#!/~/product/category=463582 duizendblad, kalmoes, kamille, maretak en 1&id=19756908); vrouwenmantel. Aan Elixer Femina zijn nog de - Duo Kruiden Elixer S.P.G met 70 kruiden paardenstaart en de roos toegevoegd. Dat laat- (http://www.duokruidenelixer.nl/index.php/ ste is vreemd, want rozen (meervoud) zitten er kruiden-kopen/kruiden-kopen#!/~/product/ al in. ‘Roos’ is een geslachtnaam en geen soort- category=4635821&id=19756912) en naam. Er zijn twaalf wilde rozensoorten.1 Krui- - Duo Kruiden Elixer Femina met 74 krui- dengebruikers schijnen een sterke voorkeur den (http://www.duokruidenelixer.nl/index. hebben voor de wilde soorten. Het is alleen niet php/kruiden-kopen/kruiden-kopen/kruiden- erg waarschijnlijk dat er twaalf soorten in Elixer kopen#!/~/product/id=19756913). Femina zitten. Wat met het gebruik van ‘roos’ en ‘rozen’ bedoeld wordt, is dan ook onduide- Alle drie bevatten onder andere Zweedse krui- lijk, zoals we verderop nogmaals zullen zien. den, aangevuld met het kruid theriak dat overi- Voor alle drie elixers worden verschillende gens tot de basiscomponenten van die Zweedse claims vermeld, zoals ‘Voor gezonde luchtwe- kruiden behoort. gen’ bij Elixer Basic tot en met ‘Voor goede Van elixers die uit zoveel verschillende krui- vochthuishouding’ voor Elixer Femina. Naar den zijn samengesteld en in flesjes van een bewijzen hiervoor wordt niet verwezen. Krui- halve liter worden geleverd mag je gevoeglijk den die de claims ieder afzonderlijk kunnen aannemen dat het effect van elk kruid apart op ondersteunen, zouden aanwezig kunnen zijn, iemands gezondheid te verwaarlozen is, als er maar dat is geen bewijs voor de stelling dat ze K td

december 2014 NT 35 ook werkzaam blijven in de mengsels. Kruiden jaar oud; de naam is iets nieuwer. De recepten beïnvloeden elkaar vaak, soms positief, soms zijn vele malen veranderd. Theriak is in Duits- negatief. Bovendien ga je er vanuit dat bij het land niet toegelaten als geneesmiddel, (http:// gebruik van meer dan 66 kruiden de hoeveel- de.wikipedia.org/wiki/Theriak) omdat het niet heid per kruid zo klein is dat bij veel van de werkzaam is. Het recept van de echte Zweedse kruiden, waarschijnlijk zelfs bij de meeste, enig kruiden is ongeveer 400 jaar oud. De oude sa- effect niet te verwachten is. Een voorbeeld: wil- menstelling is: saffraan, zittverrot (Curcuma genschors waaruit een voorloper van aspirine zedoria, maagwortel), lärkträdsvamp (svamp gewonnen wordt (hier wordt met opzet de te- betekent paddenstoel, lärkträd is de Europese genwoordige tijd gebruikt, omdat aspirine niet lork, Larix decidua Mill. uit N. en M. Europa) te lang geleden nog bij de drogist verkrijgbaar kinesisk rabarber (Chinese rabarber), baggsöta was). Van de wilgensoort die het meeste op- (Gentiana purpurea, paarse gentiaan), myrra, levert is minstens 100 gram schors nodig om leveraloë (aloësap met een leverachtige kleur) één aspirientje te maken. Zoveel wilgenschors och Teriak, allt löst en alkohol. Het Oostenrijk- zal één flesje elixer echt niet bevatten. Er moet se recept voor Zweedse kruiden van Maria Tre- toch genoeg ruimte zijn voor de rest? Dat moe- ben (1907-1991), een Hongaars-Oostenrijkse ten de onderzoekers na al die jaren toch wel ge- melange van Mellie Uyldert en Klazien uit Zalk merkt hebben? Dat bij de samenstelling van de die enige faam verwierf met haar magnum opus elixers de Natural Medicines Comprehensive Gezondheid uit de apotheek van God, dat Database (NMCD) (http://naturaldatabase.the- waarschijnlijk voor het elixer is gebruikt, is uit- rapeuticresearch.com/home.aspx?cs=&s=ND) gebreider. Dit komt door toevoegingen als aloë, geraadpleegd is, lijkt niet erg waarschijnlijk. mirre, saffraan, sennablaadjes, kamfer, rabar- De NMCD kan gehanteerd worden om na te berwortel, kurkuma, manna, Venetiaanse the- gaan welke bijverschijnselen zich kunnen voor- riak, zilverdistelwortel en engelwortel. Mirre en doen bij het gebruik van sommige kruiden en zilverdistelwortel ieder vijf gram, saffraan 0.2 welke medicijnen en kruiden niet in combinatie gram en de rest ieder tien gram. De rabarber- gebruikt mogen worden. Met die kennis hoor je wortel zal waarschijnlijk wel Chinees zijn. Wel- bij het samenstellen van een elixer rekening te ke hoeveelheden theriak en Zweedse kruiden in houden. een flesje Elixer zitten wordt niet vermeld. Wat de andere twee mengsels, Venetiaanse theriak en Zweedse kruiden die onderdelen Het effect van van deze elixers zijn, bevatten, blijft geheim. sommige kruiden Het is de vraag of dit wettelijk geoorloofd is. De Zweedse kruiden worden hier ‘schweden’ Sint-janskruid genoemd, waarschijnlijk omdat het mengsel (Hypericum perforatum) in Oostenrijk besteld is in plaats van in Zwe- Het gebruik van sint-janskruid in het elixer kan den. Er bestaat evenwel een flink aantal ver- tot (levens)gevaarlijke bijverschijnselen leiden, schillende recepten van zowel de Venetiaanse iets waarvoor de consument gewaarschuwd theriak als van de Zweedse kruiden. De oud- moet worden. In http://naturaldatabase.thera- ste recepten voor theriak zijn ongeveer 4000 peuticresearch.com/nd/Search.aspx?cs=&s=N K td

36 NT december 2014 D&pt=100&id=329&fs=ND&searchid=47901 gebruik van mirre kan gevaarlijk zijn tijdens 751 worden maar liefst vijf pagina’s gebruikt de zwangerschap (zie http://naturaldatabase. om aan te geven welke medicijnen niet samen therapeuticresearch.com/nd/Search.aspx?cs= met sint-janskruid gebruikt mogen worden. &s=ND&pt=100&id=570&ds=&name=MYR Ook in http://nl.wikipedia.org/wiki/Sint-jans- RH&searchid=48056132 http://nl.wikipedia. kruid wordt hiertegen gewaarschuwd. In Frank- org/wiki/Mirre). rijk schijnt de openbare verkoop van sint-jans- kruid daarom tegenwoordig zelfs verboden te Welke soort uit een bepaald zijn en in verscheidene andere landen wordt plantengeslacht? er simpelweg tegen het gebruik ervan gewaar- schuwd. Het sint-janskruid hoort, tenzij in een Van verreweg de meeste kruiden van Jan Smit te verwaarlozen kleine hoeveelheid, in geen en- worden alleen de namen van de geslachten ge- kel elixer thuis. geven maar niet die van de soort. Laten we eens kijken naar de nachtschadefamilie (Solanace- Canadese geelwortel ae) (die door Jan Smit overigens niet gebruikt (Hydrastis canadensis) wordt) en daarvan het geslacht nachtschade De geelwortel wordt door Jan Smit de Cana- (Solanum). Daar kom je de aardappel (S. tu- dese kurkuma genoemd. Kurkuma’s (Curcu- berosum) tegen, de tomaat (S. lycopersicum) ma longa, Curcuma zedoaria) zijn evenwel maar ook de zwarte nachtschade (S. Nigrum). Aziatische tropische planten die beslist niet in De aardappel heeft eetbare knollen, de tomaat Canada willen groeien (tenzij in een flink hete eetbare vruchten, maar de zwarte nachtschade kas). Een deel van de kaart van Canada steekt is giftig. Zo erg veel lijken deze drie planten ge- boven de Noordpoolcirkel uit! Belangrijker is lukkig niet op elkaar, maar vaak genoeg lijken dat de Canadese geelwortel heel andere eigen- de planten van één geslacht wel op elkaar. Ik schappen heeft dan de kurkumas. De Canadese noem bijvoorbeeld het geslacht ereprijs (Vero- geelwortel blijkt bovendien onveilig te zijn voor nica), een geslacht met alleen in Nederland al zwangere vrouwen en voor pasgeboren baby´s 23 wilde soorten. Welke moet Jan Smit kiezen die borstvoeding krijgen. Dit wordt wel vermeld. voor zijn elixers ? De keuze hoort te zijn (of hij Omdat echter een vrouw niet precies kan weten dat ook gedaan heeft, is niet bekend) de man- op welk tijdstip zij in verwachting geraakt is, netjesereprijs (Veronica officinalis), vanwege kan ze beter geen geelwortel gebruiken. Een die officinalis, hoewel deze plant echt niet zo dergelijk kruid hoort absoluut niet thuis in een veel verschilt van die andere soorten. Je hebt elixer voor vrouwen. beslist een degelijke flora1 nodig om de details te bekijken. Zelfs dan blijft het soms nog steeds Zedoary zo, evenals bij andere plantensoorten, dat de (Curcuma zedoaria) juiste keuze maken erg lastig is. In feite weten Het gebruik van Zedoary kent gelijksoortige ef- kopers gewoon niet wat ze gekocht hebben. fecten als het gebruik van de geelwortel. Het gevolg kan een miskraam zijn (zie http://natural- De Keuringsraad database.therapeuticresearch.com/nd/Search. aspx?cs=&s=ND&pt=100&id=337&ds=&nam De Reclame Code Commissie (RCC) heeft ad- e=ZEDOARY&searchid=47920800 en F. Brin- vies gevraagd aan de Keuringsraad Aanprijzing kers Herb Contraindications and Drug Interac- Gezondheidsproducten (KAG), Postbus 9087, tions. 2nd ed. Sandy, OR: Eclectic Medical Pu- 1006 AB Amsterdam. Dit advies is op 3 sep- blications, 1998). tember 2014 per brief gegeven. In de regel Zedoary is wel degelijk een kurkumasoort, bestaat een advies uit de mededeling dat een zoals de wetenschappelijke naam al zegt. Het reclame-uiting niet van een toelatingsnummer hoort niet thuis in dit elixer voor vrouwen. voorzien kan worden wanneer er sprake is van medische claims. Dikwijls gaat het daarbij om Mirre enkele zinnen die tamelijk gemakkelijk gecorri- Gebruikt worden meestal de soorten Commip- geerd kunnen worden. Dit keer echter heeft de hora momol, C. myrrha en C. abbyssina.Het KAG maar liefst een halve A4-pagina nodig om K td

december 2014 NT 37 uit te leggen wat er gedaan moet worden om de meer, want dat is in Duitsland al gedaan. Zeker reclame aan te passen aan de in de Verordening is in elk geval dat er veel te weinig aandacht 1924/2006 gestelde eisen. besteed is aan eventuele bijverschijnselen die kruiden kunnen hebben en aan de interactie Conclusie van de kruiden met elkaar. Eén ding is duidelijk: van deze elixers zijn te Om tot een redelijke conclusie te kunnen ko- weinig gegevens beschikbaar om na te kunnen men, moeten er eigenlijk nog veel meer be- gaan of alle kruiden die ze bevatten ook maar standdelen van de elixers besproken worden, iets zinnigs kunnen bewerkstelligen en geen na- waaronder het aantal laxeermiddelen dat ge- delige werking hebben op de gezondheid van bruikt wordt. In dit soort producten zitten vaak wie ze koopt. l vele laxatieven,die de gebruiker de indruk ge- ven dat het geheel inderdaad laxerend werkt. Dit is evenwel zelden of nooit het geval. De Zweedse kruiden bevatten vier laxeermiddelen. Noot Wat de overige bestanddelen van de elixers be- 1 R.v.d.Meijden: Heukel’s Flora van treft, het vergt erg veel tijd om de hele lijst van Nederland Wolters-Noordhof bv Gronin- 74 actieve stoffen plus de Zweedse kruiden te gen/Houten, 3e druk, 2005 ISBN 978 90 01 controleren. Theriak nader bekijken hoeft niet 58344 6 w

Van de redactie

Zeer geachte leden, abonnees, donoren en toekomstige reacties om zou willen zetten in andersoortige lezers, een heus artikel over kwakzalverij in het alge- Het verenigingsorgaan van de Vereniging te- meen en de strapatsen van kwakzalvers in het gen de Kwakzalverij, nu Nederlandse Tijd- bijzonder opdat wij die proeve van uw kunnen schrift tegen de Kwakzalverij geheten, gaat het licht doen zien in het tijdschrift. straks zijn 126ste jaargang in, voorwaar een Schuif uw geplande bijdragen aan Cell, Na- heugelijk feit. ture, NTvG, JAMA, BMJ, The Lancet, Mind, Uit de reacties die wij telkens van u mogen NJB, Proceedings of the Aristotelian Soci- ontvangen na verschijnen van het blad blijkt ety, T’oung Pao of HealthWatch op de lange duidelijk dat u het periodiek daadwerkelijk baan en zet u aan het schrijven van een artikel leest, ja zelfs spelt, en u niet bezondigt aan voor het NTtdK. We zien er reikhalzend naar zoals dat tegenwoordig heet: diagonaal le- uit. l zen. Het zou ons veel deugd doen indien u uw K td

38 NT december 2014 VolZicht, moeiteloos kijken zonder bril of lenzen

Frank Gerritse

eregeld kom ik in de krochten van gehoord van de natuurkundige wetmatigheden het internet dingen tegen waar ik van lenzen of van het corpus ciliare, want op kostelijk om kan lachen. Steeds va- haar website legt zij uit dat het oog accommo- ker blijkt er echter helemaal gaan deert door met de vier rechte en twee schuine Gsprake te zijn van een grap. Zo ook in het geval oogspieren de vorm en lengte van de oogbol te van VolZicht.nl.1, de website en het bedrijf van veranderen.5 Bijziendheid is louter het gevolg voormalig brildraagster en eveneens voormalig van een fysiek te lang uitgetrokken oogbol door psychiatrisch verpleegkundige Karin Hogen- stress en chronische oogspierspanning, bij ver- boom (BIG-geregistreerd)2. Hogenboom heeft ziendheid is de oogbol door chronische stress naar eigen zeggen bijna dertig jaar met visus- van de oogspieren te kort. correctie3 rondgelopen toen zij plotsklaps het Maar geen nood! Hogenboom biedt met haar licht zag en genoeg had van haar bril. Vanaf dat bedrijf VolZicht peperdure cursussen, boeken moment kreeg zij inzicht in ‘de relatie tussen en ander materiaal aan6 waarin zij belooft door ogen en het lichaam, ogen en de geest en ogen middel van aarding en spieroefeningen de bril en de ziel’ en is zij begonnen met haar bedrijf. c.q. contactlenzen overbodig te kunnen maken. Karin beweert op haar website, een overigens Dat Hogenboom met haar website en bedrijf onooglijk labyrint vol pseudowetenschappelijke handig inspeelt op de ijdelheid van mensen teksten, dat brillen en contactlenzen volkomen die liever door het leven zouden gaan zonder overbodig en zelfs slecht voor het zicht zijn en bril of contactlenzen is tot daaraan toe, maar dat alle visusproblemen terug te voeren zijn op Hogenboom meent zich ook laatdunkend uit te met name problemen van en met de oogspie- moeten laten over de reguliere oogheelkundige ren, ‘spanning in het oog’, slechte ‘aarding’4 en behandelingen, die zij ‘onnodige kunstgrepen’ andere uiterst twijfelachtige relaties en oorza- noemt. Bijna prozaïsch, maar behoorlijk duide- ken als verkeerd voedsel. lijk schrijft Hogenboom hoe ze denkt over de re- Opvallend is dat zij bij het doen van haar be- guliere geneeskunde ‘door te blijven wandelen weringen totaal niet gehinderd wordt door eni- op de platgetreden paden zal de conditie van je ge kennis van de anatomie en de werking van ogen waarschijnlijk verder verslechteren.’7 het oog. Zo heeft zij klaarblijkelijk nog nooit Als klap op de vuurpijl heeft de gewezen ver- K td

december 2014 NT 39 pleegkundige als onderdeel van haar verdien- werking van het oog, meest recent geraad- model haar website dusdanig laten optimalise- pleegd op 04-09-2014. ren voor zoekmachines dat menig patiënt die 6 http://volzicht.nl/produkten-2/, meest re- zijn ziektebeeld intypt op Google, ziet verschij- cent geraadpleegd op 04-09-2014. nen.8 Een website waarop zij, evenals op de so- 7 http://volzicht.nl/oogklachten/glaucoom/ ciale media9 meldt dat ze met haar methodes, glaucoom-2/, meest recent geraadpleegd op hier en daar aangevuld met de achterhaalde 04-09-2014. theorieën van William Horatio Bates10 (die zelf 8 https://www.google.nl/ overigens ook geen flauw benul van de werking search?q=keratoconus, derde hit op eerste van het oog bezat), ook de waarheid en gene- pagina, meest recent geraadpleegd op 04- zing in pacht te hebben voor serieuze, veelal 09-2014. progressieve, oogafwijkingen als keratoconus, 9 https://twitter.com/VolZicht/sta- glaucoom, staar (veroorzaakt schijnt te worden tus/453423879860793344, meest recent door koolhydraten)11 en ablatio retinae. Al met geraadpleegd op 04-09-2014. al uiterst dubieuze medische claims. Karin Ho- 10 http://www.kwakzalverij.nl/898/Encyclope- genboom en haar VolZicht.nl zijn mij daarom die_Bates_William_Horatio_1860_1931_, een doorn in het oog. l meest recent geraadpleegd op 04-09-2014. 11 \http://volzicht.nl/koolhydraten-oorzaak- Literatuur van-staar/, meest recent geraadpleegd op 1 www.volzicht.nl, meest recent geraadpleegd 04-09-2014, waar een niet verder benoem- op 04-09-2014. de Chinese studie van ene ‘Chiu’ wordt 2 https://www.bigregister.nl/, meest recent aangehaald. geraadpleegd op 04-09-2014. 3 Overigens vermeldt zij nergens verdere details van de afwijking w aarvoor zij de F. L. Gerritse is arts en biomedicus en correctie droeg... daarnaast bedenker, maker en beheer- 4 Onder ‘aarding’ verstaat Hogenboom het der van de literaire website 120w.nl ‘met de blote voeten op de grond staan’. (circa 25.000 bezoekers per maand) waar 5 http://youtu.be/jxzIOn2ex-0, door Hogen- (amateur)schrijvers proza, columns en boom vervaardigd promotiefilmpje over de poëzie van exact 120 woorden kunnen K td

40 NT december 2014 Inhoud Jaarvergadering 2014 1 Jaarrede 2014 5 Laudatio Gebroeders Bruinsma Erepenning 2014 9 Juryrapport Meester Kackadorisprijs 2014 13 Complement ZonMw 16 Reacties op Meester Kackadorisprijs 2014 17 Symposiumverslag 19 Ad hominem 26 Lopende zaken 29 Kwakzalvende artsen buitengewoon succesvol op juridisch front 32 De kruidenelixers van Jan Smit uit Veendam 35 In memoriam prof. dr. P.A. van Zwieten 34 Van de redactie 38 VolZicht, moeiteloos kijken zonder bril of lenzen 39