Nederlands Tijdschrift Tegen De Kwakzalverij

K Nederlands Tijdschrift td tegen de

NT Kwakzalverij

Jaargang 126 | 2015 | 4

Kackadorisprijs Weyerman Nobelprijs Het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij (v/h Actieblad, v/h Maandblad tegen de Kwakzalverij) is een uitgave van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, vereniging tot evaluatie van alternatieve behandelmethoden en tot bestrijding van kwakzalverij

Adviesraad Prof. dr. J. A. den Boer, hoogleraar biologische psychiatrie Prof. dr. P. Borst, emeritus hoogleraar klinische biochemie Prof. dr. D. D. Breimer, emeritus hoogleraar farmacologie Prof. dr. W. M. J. Levelt, emeritus hoogleraar psycholinguïstiek Prof. dr. A. Rijnberk, emeritus hoogleraar interne geneeskunde gezelschapsdieren

Redactie B. van Dien, [email protected] Aanleveren van kopij, maximaal 1500 woorden, in Word. Afbeeldingen dienen als aparte bestanden aangeleverd te worden, elektronische figuren tif- of jpeg-format, minimaal 600 pixels. De redactie behoudt zich het recht voor artikelen en brieven te redigeren en in te korten. De auteurs verlenen impliciet toestemming voor openbaarmaking van hun bijdrage in de elektronische uitgave van het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij.

Jaarabonnement: e 37,50 Losse nummers: e 9,50 ISSN: 1571-5469 Omslagtekening: Chiropractor en advocaat door Peter Welleman

Vereniging tegen de Kwakzalverij opgericht 1 januari 1881 Correspondentieadres: Harmoniehof 65, 1071 TD Amsterdam tel: 0620616743, e-mail: [email protected]

Bestuur Voorzitter: N. Terpstra, huisarts, Venhuizen Secretaris: prof. dr. F. S. A. M. van Dam, psycholoog, Amsterdam Penningmeester: drs. R. Giebels, econoom, Amsterdam

Leden G. R. van den Berg, psychiater n.p., Amsterdam Dr. M. J. ter Borg, MDL-arts, Veldhoven Dr. T. P. C. Dorlo, farmacoloog, Uppsala Mr. Th. J. Douma, oud-advocaat, Leiden Prof. dr. M. W. Hengeveld, emeritus hoogleraar psychiatrie, Leiden D. Joffe, tandarts, Steenwijk Mw. C.J. de Jong, anesthesiologe, Amsterdam Mw. drs. S. J. M. Josephus Jitta, docente Italiaans, Amsterdam Dr. J.T. Lumeij, uhd diergeneeskunde, Houten Dr. C. N. M. Renckens, vrouwenarts n.p., Hoorn Prof.dr. L.J.A.Stalpers, radiotherapeut, Amsterdam Prof. dr. M. Vermeulen, neuroloog, Amsterdam Mw. dr. ir. C.A. Vietsch, architecte, Vlaardingen M. A. Westerouen van Meeteren, medisch-juridisch adviseur, Vught Erelid I. A. van de Graaff (1943-2009) Erevoorzitter Dr. C.N.M. Renckens

De contributie bedraagt minimaal e 45 zulks met inbegrip van een abonnement op het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij; voor studenten, oio’s en leerling-verpleegkundigen e 15; begunstiger wordt men door schenking aan de vereniging van minimaal e 400. Rekeningnummer NL37INGB0000032237 ten name van de penningmeester van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, Amsterdam www.kwakzalverij.nl Jaarvergadering 2015

3 oktober 2014 Gebouw De Nieuwe Liefde, Amsterdam

Het bestuur van de VtdK

anwezige bestuursleden: De Jong 2014 worden goedgekeurd. Twee bestuurs- (voorzitter), Josephus Jitta, Henge- leden, Henk Timmerman en Martijn ter Borg veld, Van Dam (notulen), Giebels, treden reglementair af. Henk Timmerman stelt Van den Berg, Terpstra, Vietsch, Stal- zich niet meer herkiesbaar. Martijn ter Borg Apers, Renckens (erevoorzitter), Vermeulen, Ter wordt bij acclamatie herkozen. Het aspirant-be- Borg, Timmerman en 35 leden. De vergadering stuurslid Daniel Joffe wordt bij acclamatie ge- wordt geopend door de voorzitter Catherine de kozen tot bestuurslid. Catherine de Jong heeft Jong. De notulen van de jaarvergadering van de wens te kennen gegeven om het voorzitter- K td

december 2015 NT schap in verband met drukke werkzaamheden verenigingsjaar geweest. Theo Douma, onze niet te willen continueren. Zij blijft wel lid van huisjurist die hier vandaag helaas niet kan zijn, het bestuur. Nico Terpstra heeft zich bereid ge- mailde mij dat er geen juridische zaken meer toond haar op te volgen. De vergadering stemt op de plank liggen. Wat hiervan de reden is, is in met de benoeming van Terpstra tot voorzit- moeilijk te achterhalen. Houden de kwakzalvers ter. Henk Timmerman wordt toegesproken door zich koest of begint onze erevoorzitter door de Renckens die uitvoerig zijn verdiensten voor de tand des tijds gekweld zijn jachtinstinct te ver- VtdK memoreert (zie pagina 6). Catherine de liezen. Ik houd het er maar op dat het toeval Jong wordt toegesproken door Nico Terpstra. is want de gekte op de kwakzalversmarkt gaat Hij vertelt hoe zij soms onder soms moeilijke onverminderd door. Ons lid Roeland Heeck omstandigheden de vereniging op koers heeft heeft een fantastische verzameling aangelegd weten te houden (zie pagina 9). van alle eigenaardige apparaten die er op de Van de rondvraag wordt door enkele leden markt zijn. Ik kan u een uitstapje naar de web- gebruik gemaakt: (1) het bestuur wordt gecom- site van SKEPP, de Belgische zusterorganisatie plimenteerd over de brief naar het KNGF; (2) van Stichting Skepsis, waar hij zijn collectie een lid spreekt zijn grote zorg uit over kwak- bijhoudt onder de noemer ‘rare apparaten‘, zalverij in de jeugdzorg, een probleem dat extra van harte aanbevelen. Veel van die apparaten vergroot wordt door bezuinigingen; (3) men worden gebruikt door alternatieve therapeuten vraagt zich af of de doelstellingen van de Ver- om diagnoses mee te stellen en om ziekten te eniging niet wat verbreed zouden moeten wor- bestrijden. Van elk apparaat is beschreven wat den en niet meer alleen over kwakzalverij zou- het zou moeten doen en waar men het wellicht den moeten gaan, hetgeen in de naam tot uiting kan aantreffen. Het zijn ‘rare apparaten’ om- zou moeten komen. Gedacht wordt aan zoiets dat de claims over de werking ervan niet geba- als Health Watch, de naam van onze Engelse seerd zijn op fatsoenlijk onderzoek en meestal zustervereniging; (4) moeten we niet actiever nogal eigenaardig zijn gezien de huidige stand proberen om leden te werven onder jongeren, van zaken in de natuurwetenschappen, de bi- bijvoorbeeld studenten. Er wordt op gewezen ologie en de geneeskunde. Veel vragen die ik dat acties in deze niet echt succesvol zijn ge- krijg als secretaris, zoals ‘moet ik een mag- weest. neetmatras aanschaffen à raison van € 4000’, stuur ik door naar Roeland Heeck. Overigens Verslag van de secretaris is het interessant om te zien dat veel van de ap- over het verenigingsjaar paraten die Roeland in zijn collectie heeft in de 2014-2015 een of andere vorm al in de 19e eeuw toegepast werden. Vooral apparaten die te maken hadden Het aantal leden van de VtdK bedraagt per 1 met magnetisme waren toen en zijn ook nu zeer oktober 2105 1835 en dat is een achteruitgang en vogue. Mijn taak als secretaris wordt zeer van ongeveer vijf procent vergeleken met 2014. verlicht wordt door alle bestuursleden die mij Een belangrijk deel van de achteruitgang van helpen met het beantwoorden van de meest uit- het aantal leden is te wijten aan overlijden. Ge- eenlopende vragen. zien het enorme verloop in ledenaantallen bij Je zou over die maffe apparatenverkopers en verenigingen in het algemeen valt het verloop chiropractoren nog je schouders op kunnen ha- bij de VtdK dus wel mee. len – als mensen ondanks alle waarschuwingen Het bestuur is het afgelopen jaar ongewijzigd die ze krijgen er toch gebruik van maken moe- gebleven. Het vergadert om de twee maanden ten ze dat maar zelf weten. Per slot zijn er ook en het kernbestuur bestaande uit de voorzitter, veel mensen die geloven in astrologie en ook de penningmeester de erevoorzitter en de se- daar is geen kruid tegen gewassen. Veel kwaad cretaris vergadert tussendoor eveneens om de kan het, enkele uitzonderingen daargelaten, twee maanden. vermoedelijk niet behalve dan voor de porte- De taak van de secretaris wordt in aanzien- monnee van de betrokkene. Maar waar ik me lijke mate verlicht door Gabri Lantinga, die feil- meer zorgen over maak is dat kwakzalvers een loos de ledenadministratie verzorgt. structurele plaats lijken te veroveren in de ge- Het is qua juridische procedures een rustig zondheidszorg. Of anders gezegd: de integratie K td

NT december 2015 van alternatief en regulier waar wij ons altijd gewoon maar laten gebeuren, niet voor hun be- tegen verzet hebben is anno 2015 een feit. Ik roep op komen, kennelijk geen beroepseer heb- geef u een aantal voorbeelden. Laat ik begin- ben en gewoon het risico nemen dat patiënten nen met wat al heel lang een doorn in ons oog niet meer in staat zijn het kaf van het koren te is, namelijk de vergoeding van alternatieve be- scheiden. handelwijzen uit het aanvullende pakket van de Deze ontwikkeling het heeft echter nog een zorgverzekeraars. Verzekeraars zeggen dat het andere verstrekkende consequentie. Het zal u een aardig verdienmodel is, en dat als mensen wellicht niet zijn ontgaan dat de rechtbank en zich tegen alternatieve behandelingen wensen het hof in Den Bosch in de zogenaamde btw- te verzekeren ze dat zelf moeten weten. Daar zaak hebben beslist heeft dat er geen onder- zit wat in behalve dat het een nogal ongewenst scheid bestaat tussen reguliere en alternatieve effect heeft, want alternatieve therapeuten ont- behandelingen. Heel in het kort komt het er op lenen daar altijd een zekere vorm van legiti- neer dat de alternatieven evenals artsen geen miteit aan. ‘Wat zeuren jullie toch’, zeggen ze, btw hoeven te betalen omdat hun handelen ten ‘zorgverzekeraars vinden ons oké want anders goede komt van de gezondheid van de mens. kregen onze clientèle geen vergoeding’. Wat De VtdK is van mening dat aangezien alterna- het echt bedreigend maakt is dat rechters hier tieve behandelaars nooit hebben kunnen aanto- in mee gaan. Het bewijs voor de kwaliteit van nen dat hun handelen enig effect heeft, zij niet alternatieve behandelaars zien nog al wat rech- onder deze btw-vrijstelling zouden mogen val- ters in het feit dat zorgverzekeraars alternatieve len. Dat idee is in het Lente-akkoord in 2012 behandelingen vergoeden. Ik kom daar zo op overgenomen. Kwakzalvers zijn hier tegen te terug. hoop gelopen, en met succes. De rechter is van Het is nog erger geworden. Zorgverzekeraars mening dat de fiscus geen onderscheid mag ma- zagen ook wel dat sommige zaken die ze ver- ken tussen de handelwijzen van een BIG-geregi- goedden wel heel erg vreemd waren, wat hen streerde arts die regulier werkt en die van een op het ingenieuze idee bracht kwaliteitseisen BIG-geregistreerde arts die alternatief werkt. aan de alternatieve therapeuten te stellen. In Het gaat zelfs een stap verder, zelfs magneti- plaats van gebruik te maken van dé officiële in- seurs die helemaal niet BIG-geregistreerd zijn, stantie die behandelaars accrediteert en zo een krijgen nu vrijstelling van btw. De rechter stelt zekere kwaliteit garandeert, het NVAO, richtten zo een magnetiseur op één lijn met een gekwa- ze een eigen organisatie op, het CPION, die al- lificeerde psycholoog of psychiater! Eén van de ternatieve opleidingen accrediteert. Het kwa- argumenten van de rechters was dat alternatieve liteitscriterium bestaat eruit dat na afloop van behandelaars nu eenmaal vergoed worden door een drie weken durende cursus de deelnemers zorgverzekeraars in hun aanvullende pakketten. in staat moeten zijn te beoordelen of er echt Als het met de kwaliteit van die alternatieve be- iets aan de hand is met hun cliënt. Een medi- handelingen niet goed gesteld zou zijn, zo rede- sche of paramedische opleiding is niet nodig. neerden de rechters, dan zouden de zorgverze- Een volstrekt onzinnig concept waarover een keraars ze niet vergoeden. Ook hierna bleef het paar weken geleden een aardig stukje stond van binnen de KNMG, het NIP en de Federatie van Hans van Maanen in het NTvG. U zou er om medisch specialisten oorverdovend stil. kunnen glimlachen, maar bij nader inzien is het Kortom: door de houding van de Geneeskun- helemaal niet zo grappig. Als je als patiënt bij dige Inspectie die in het algemeen kwakzalvers een alternatieve therapeut binnenkomt en zo’n met rust laat, door gerechtelijke uitspraken en CPION-diploma aan de muur ziet hangen, ben door de houding van zorgverzekeraars kun je je gauw geneigd te denken dat je in veilige han- rustig stellen dat integratieve geneeskunde zo- den bent, ook al is de medische kennis van de als de alternatieve therapeuten het graag zien, behandelaar nul komma nul. In 2013 gaven we gewoon een feit is. het consortium van zorgverzekeraars hier nog Al met al was het een rustig jaar voor de VtdK. de Meester Kackadorisprijs voor. Het is mij een Als je echter beziet wat er in feite aan de hand raadsel dat de KNMG, de Federatie van medisch is ontkom je er niet aan te constateren dat al- specialisten en ook de beroepsvereniging van ternatieve behandelwijzen langzaam maar zeker fysiotherapeuten het corrumperen van hun vak geïntegreerd raken in de Nederlandse gezond- K td

december 2015 NT heidszorg en dat iedereen het gewoon maar laat De Vereniging is verder met name actief op gebeuren. Het is opvallend hoe weinig bijval Twitter. Met Twitter kunnen we sneller mensen de VtdK krijgt. Wij kunnen niet veel meer doen bereiken en meer aandacht voor onze website dan misstanden aan de kaak stellen. Misschien en eventuele acties genereren. We hebben in- moeten we net als onze tegenstanders meer en middels ruim 2700 volgers en we hebben meer vooral beter gaan lobbyen, niet alleen bij poli- dan 3700 Twitter-berichten verstuurd. tici maar ook bij de beroepsverenigingen. Als Tenslotte hebben we ook pagina’s op Face- we dat niet doen zijn we volgens mij over een book en LinkedIn die langzaam meer gebruikt paar jaar gemarginaliseerd als een clubje dat gaan worden. zo nu en dan grappige persberichten de wereld Martijn ter Borg instuurt en met de vinger naar een losgeslagen alterneut wijst. Ik vind dat een zorgelijke ont- Verslag van de wikkeling. En gaat u nu niet zeggen dat het al- penningmeester lemaal wel meevalt en dat ik overdrijf. Ik wou dat het waar was. In het afgelopen boekjaar september 2014 tot Frits van Dam en met augustus 2015 is minder uitgegeven dan ontvangen, vooral omdat de juridische Verslag van de kosten aanzienlijk lager waren dan begroot en webredacteur de kosten van het tijdschrift naar beneden zijn gebracht. Dit bood de mogelijkheid om enkele Over de jaren heen gaat het prima met onze incidentele al langer noodzakelijke uitgaven te website. De hoeveelheid unieke bezoekers (het doen: het conserveren van het 19e en 20ste aantal verschillende personen dat in een bepaal- eeuw-archief van de Vereniging, in samenwer- de periode een site bezoekt) is van ongeveer king met de afdeling Bijzondere Collecties van 21.000 in 2003 naar 400.000 eind 2014 geste- de Universiteit van Amsterdam, en de renovatie gen. In het afgelopen jaar is er toch een kleine van de website. daling te zien in de bezoekersaantallen. Dit heeft De inkomsten van de Vereniging bestaan vrij- waarschijnlijk verscheidene oorzaken; afgelo- wel uitsluitend uit contributies en donaties. De pen jaar zijn er geen gebeurtenissen geweest Vereniging ontvangt geen financiële bijdragen die veel media-aandacht hebben gekregen. Ver- van sponsoren noch van andere organisaties of der is ook de website verouderd waardoor het bedrijven. niet meer mogelijk is om nieuwsbrieven per e- Enkele jaren geleden is de Steunstichting mail naar geïnteresseerden te sturen. Kwakzalverij opgericht om de financiële gevolgen van kostbare vaak langdurige juridische procedures op te vangen. De Steunstichting is de afgelopen jaren gevoed met overschotten van de Vereniging en heeft op dit moment voldoende middelen. De Vereniging hoeft dit jaar geen beroep doen op de Steunstichting. De begroting 2015/2016 is sluitend, uitgaan- de van een realistisch raming van uitgaven en een voorzichtig raming van de inkomsten. Figuur 1: Hoeveelheid unieke bezoekers De kascommissie, bestaande uit de heer D. www.kwakzalverij.nl Groothuis, heeft de jaarrekening over september 2014 tot en met augustus 2015 onderzocht. We zijn dan ook druk bezig om de website te Op haar advies heeft de vergadering het bestuur vernieuwen. Alle inhoud van de site moet daar- décharge verleend voor de jaarrekening. voor omgezet worden naar de nieuwe site in Tot slot: indien leden behoefte hebben aan aanbouw. Dit vergt helaas veel tijd. Wanneer de een meer gedetailleerde inzage in de financiële nieuwe website online gaat is dan ook nog niet stukken van de vereniging, dan kunnen zij con- bekend. De nieuwe website zal ook beter te le- tact opnemen met de penningmeester. zen zijn op tablets en smartphones. Rob Giebels K td

NT december 2015 Verslag redacteur Neder- De redacteur kan niet genoeg benadrukken, zo- lands Tijdschrift tegen de als hij ieder jaar pleegt te doen, dat hij graag, Kwakzalverij naast de bijdragen van de erevoorzitter en van dr. A.L. Ternée, pennenvruchten van de lezers Het verenigingsorgaan kan zich nog immer in het tijdschrift wil opnemen. Schroomt niet le- verheugen in de oprechte belangstelling van zer, en zet u aan het schrijven van een bijdrage lezers binnen en buiten de Vereniging. Mede voor het prachtblad. l dankzij de harde hand van de penningmeester Bert van Dien zijn de productiekosten van het blad met bijna € 3000 gedaald. K td

december 2015 NT Toespraak van de erevoorzitter tot aftredend bestuurslid Henk Timmerman, uitgesproken tijdens de jaarvergadering

‘Beste Henk, farmacochemie VU op de leerstoel van je pro- Vandaag moeten wij afscheid nemen van een motor en opleider. Je bleef dat doen tot 2002 eminent bestuurslid, dat maar liefst 26 jaar de en ontwikkelde je tot een ‘leading expert’ op hitte van de dag gedragen heeft en inmiddels het gebied van histamine en je ontwikkelde ver- drie keer reglementair aftrad en steeds unaniem scheidene nieuwe geneesmiddelen. Erkenning werd herkozen. Toen je in 1989 toetrad tot ons van je vakgenoten bleef niet uit, blijkens de ere- bestuur was je inmiddels tien jaar hoogleraar doctoraten die je ontving in Polen, Yogjakarta farmacochemie aan de VU en je voldeed met je en Antwerpen, terwijl je erelid bent van zowel toetreding tot ons bestuur volledig aan de uit- de KNCV als van de Ned Ver v Farmacologie. spraak van de Amerikaanse filosoof, wiskundige Meerdere oud-leerlingen van je werden zelf ook en skepticus Martin Gardner die eens schreef: hoogleraar. ‘Debunking of bad science should be the con- stant obligation of the science community, even if it takes time away from serious research or seems to be a losing battle’. Jouw toetreding maakte het voor mij als voorzitter gemakkelij- ker om goede en nieuwe bestuursleden te ron- selen, want een club waarvan Henk Timmerman bestuurslid was, werd meteen heel serieus genomen. Als ik eerst je loopbaan kort mag samenvatten Henk Timmerman dan is dat: doctoraal scheikunde VU in 1964, proefschrift: 2-alkyl-1-orthoalkylphenyl cy- Als ik al je verdiensten voor de kwakzalverijbe- clohexanols: synthesis and pharmacological strijding moet opsommen, dan schiet vandaag investigations in 1967, waarna je wetenschap- de tijd tekort, zodat ik mij zal beperken tot een pelijk onderzoeker en later wetenschappelijk aantal daarvan. Je was verbonden aan de VU, directeur werd bij Gist-Brocades van 1967 tot waar men in die tijd een ‘privaatdocent’ home- 1979. In 1979 werd je benoemd tot hoogleraar opathie had rondlopen, die les gaf aan medisch K td

NT december 2015 studenten. Het was je natuurlijk een doorn in in The Lancet uit 1991 kreeg je een brief met het oog, waarvan je geen geheim maakte, maar bijval van Skrabanek, destijds de internationale toch bleef je ook altijd loyaal aan je universi- aanvoerder in de strijd tegen de alternatieve ge- teit. Dat was soms spitsroeden lopen. Reeds in neeskunde. Je inspireerde hem met jouw stuk je oratie brak je de staf over de homeopathie zelfs tot het schrijven over hetzelfde probleem. en gaf je de kruidenmiddelen nog het voordeel Zo gaat dat dan in de kwakzalverijbestrijding. van de twijfel. Zodra je bestuurslid was gingen Ons wordt vaak ‘Preaching for the converts’ we op jouw instituut vergaderen. Onze toenma- verweten, maar dat is zeker niet zinloos: we sti- lige Actieblad-redacteur Jaap Balk kon net als muleren en activeren elkaar daar juist mee. Ook de andere bestuursleden jouw kamer in dat ge- geldt in onze sector van Klazien tot de Lancet: bouw van de Aardwetenschappen maar moeilijk ‘Een goede kwakjager richt zijn pijlen op hoog vinden en hij sprak altijd van het ‘labyrint van en op laag!’. Je hebt ook veel nieuwe leden aan- professor Timmerman’. Echt vermist geraakt gebracht, hoewel veel van je gespreksgenoten is er nooit een bestuurslid, maar verschillende die felle toon van de Vereniging niet altijd kon- malen heeft het maar weinig gescheeld. Toen den appreciëren. Zagen zij er van af, dan had- de Stichting Postacademisch Homeopathie den ze jou heel wat uit te leggen. Onderwijs in 1989 in een advertentie in het Je maakte in de jaren 90 meermalen deel uit NTvG zich beroemde op haar relatie met de van bestuursdelegaties die met Kamerleden VU, schreef je aan Arts, de decaan, een teleur- gingen praten, bijvoorbeeld over Vasolastine en gestelde brief. Pogingen onzerzijds om aan die homeopathie. Een van hen, een PvdA-Kamerlid, nep-leerstoel een eind te maken slaagden niet zat met ons op één lijn, want hij had ook een en Bodde werd benoemd. Later opgevolgd door academische wetenschappelijke studie gevolgd. Brands, met wie jij in 2001 een openbaar debat Bleek om theologie te gaan. had, georganiseerd door de faculteitsvereni- Geweldig geprofiteerd heeft de VtdK ook van ging. Je liet hem alle hoeken van de kamer zien je ervaring met het organiseren van grote con- en gespreksleider prof. E. van der Veen, toen gressen. Je gaf je visitekaartje in dit opzicht decaan, besloot niet veel later dat er met tenta- al af in 2005 toen wij in Noordwijkerhout ons mens homeopathie geen studiepunten meer te 125-jarig jubileum vierden. Dat was een groot verdienen waren. Toen de rector van de VU, ene succes. Daarna regelde je jaarlijks onze jaarver- Bouter, in 2008 een scheve schaats reed door in gadering en symposium op kundige wijze. En een gebrekkig artikel in het BMJ te beweren dat dat de vormgever van ons tijdschrift dezelfde is Chinese acupunctuur het resultaat van IVF met als die van het Chemisch Weekblad, ook dat is tien procent zou verbeteren, nam jij daar flink niet toevallig: jij bracht hem aan. afstand van. Je was een trouw bezoeker van de bestuurs- Al snel na je toetreding werd je een veelge- vergaderingen, hoewel je je vaak ergerde aan vraagd man als spreker, onder andere bij Skep- de zwakke leiding ervan door de toenmalige sis, en was je veelvuldig op tv te bewonderen. voorzitter, thans erevoorzitter wiens naam ik Legendarisch is je tv-debat met Klazien uit Zalk, niet zal noemen. Je was de eerste die een rook- destijds een populair door de NCRV gelanceerd verbod tijdens de vergaderingen bepleitte in kruidenvrouwtje (het debat werd tijdens de verde tijd dat er menig sigaartje of sigaret in rook gadering nog eens vertoond via Youtube). De op ging. Dat was even slikken, maar we namen TROS was gek op je en je figureerde er zelfs jouw voorstel natuurlijk over. Je hebt een haat- enige tijd met regelmaat in een consumenten- liefde relatie met apothekers en mocht hen tij- programma. Met de VARA had je minder goede dens de bestuursvergaderingen Harry de Vries ervaringen toen Paul de Leeuw je zeer onbe- graag een beetje stangen. Dat was natuurlijk schoft behandelde, een incident waarvoor de niet zo mooi van je. Je las als enig bestuurslid VARA-leiding zich later uitgebreid excuseerde. het dagblad Trouw, dat je vaak omschreef als Je schreef brieven en artikelen in uiteenlopende misschien wel de beste krant van Nederland. Zo tijdschriften als The Lancet, het Pharmaceu- hield je ons met knipsels en scans op de hoogte tisch Weekblad (over kruidengeneesmiddelen: van berichten uit de calvinistische pers. Soms met de mooie titel ‘Veel pap, weinig krenten’), plaagden wij jou daar wel eens mee, maar je Ad Valvas, NTtdK en vele andere. Op je brief kon tegen een stootje. K td

december 2015 NT Henk, we zullen je gaan missen, want je was keer over doen bij de EO’, aldus de kwakzalf- ook na je pensionering nog 13 jaar een ‘pen- ster. Timmerman gaf een korte terugblik op zijn sionado die nog goed is’, zoals ik het graag bestuurslidmaatschap en memoreerde hoe het omschrijf, een soort die in onze Vereniging werk van de Vereniging veranderd was. Aan- onmisbaar is. Namens mijzelf en mijn medebe- vankelijk hadden wij ons te richten tegen de stuursleden, de gewone VtdK-leden en namens beweringen en acties van kwakzalvers en hun allen die een hart hebben voor de volksge- sympathisanten, terwijl de laatste jaren de na- zondheid in ons land: reuze bedankt! Het ga je druk steeds meer kwam te liggen op het beïn- goed’. vloeden van maatschappelijke organisaties als KNMG, ZonMw, KNMP, zorgverzekeraars, belas- Na de toesprak nam Timmerman het woord en tingdienst et cetera. Buitengewoon nuttig werk hij kon daarin tot hilariteit in de zaal nog mel- aldus Timmerman, maar zaken waarmee hij den, dat Klazien uit Zalk hem na afloop van hun minder affiniteit en waarover hij minder kennis tv-debat had toegevoegd dat hij haar ‘helemaal van zaken heeft. niet tegengevallen was’. Over het studiopubliek Een langdurig applaus viel het scheidend be- was zij ontevreden: ‘We moesten het nog een stuurslid ten deel. l

Klaasje Rotstein-Van den Brink (1919-1997), beter bekend als Klazien uit Zalk K td

NT december 2015 Dankwoord en introductie nieuwe voorzitter

‘Beste Catherine, dames en heren, tegen de chiropraxie was zeer sterk en zal Vandaag nemen wij afscheid van een voortref- het enthousiasme voor die kwakzalverij bij de felijk voorzitter, die haar beste krachten vier Nederlandse huisartsen een rake klap hebben jaar lang heeft geschonken aan de strijd tegen toegediend. de kwakzalverij, zoals wij die nog altijd te voe- Sterk was je in externe contacten: je onder- ren hebben. Ze deed dat op krachtige wijze. hield op voortreffelijke wijze onze contacten Ze was de eerste vrouwelijke voorzitter die met de Stichting Skepsis en je had vis à vis de VtdK ooit heeft gehad en dat smaakt naar contact met onder anderen minister Schippers meer. (Dat ik een man ben, dat berust op zui- en de KNMG-voorzitter. Toen je in Leuven een ver toeval!) Onze tegenstanders konden veel spreekbeurt had gehouden kreeg je prompt het van je zeggen, maar in elk geval niet dat je een verzoek deze nog eens af te steken in Brussel. ‘grumpy old man’ was. Bij die VtdK-leden die Ook was je trouw bezoeker van de skeptische zich beperken tot het lezen van ons tijdschrift Europese ECS-congressen. Je legde daar ook en tot het overmaken van de jaarlijkse contri- nuttige contacten met buitenlandse geestver- butie kan de schijn zijn ontstaan dat Catherine wanten. Tegenover journalisten blonk je uit in minder actief is geweest dan haar voorgan- heldere taal en een trouvaille van je was dat ger, maar schijn bedriegt, dames en heren. Zij een niet onaanzienlijk deel van de zogenaamde schreef inderdaad weinig in ons blad, maar alternatieve geneeswijze eigenlijk niets anders was zeer actief als columnist op Artsennet, is dan wellness en daarvoor draait elke hedo- toen dat nog bestond, en werd daar twee jaar nist toch ook zelf op en niet zijn zorgverzeke- geleden gekozen als de meest gelezen colum- raar. Je leidde de bestuursvergaderingen strak niste! Ook is zij een zeer actief twitteraar en en onze medebestuursleden moeten nog maar zij bereikt via haar bijna 900 volgers dagelijks afwachten hoe ik, jouw opvolger, dat zal doen. ook een aantal mensen, dat geen VtdK-lid is. Ik zeg expres medebestuursleden, want tot ie- Gemiddeld produceerde zij de afgelopen jaren ders vreugde bleek je na de aankondiging dat drie tweets per dag, ruim duizend per jaar (!). je ging aftreden als voorzitter wel bereid te zijn Het mooie artikel dat je samen met Rien Ver- bestuurslid te blijven. Op die wijze kan het be- meulen schreef in Huisarts & Wetenschap stuur dan gelukkig toch nog van je contacten, K td

december 2015 NT Nico Terpstra en Catherine de Jong

kwaliteiten en expertise blijven profiteren. Ca- van naam. Nu ben ik gevraagd om de voorzit- therine, zeer bedankt en … wij gaan door met tershamer ter hand te nemen. de strijd! Wat kunt u van mij niet verwachten? En nu verwacht u van uw nieuwe voorzitter Ik ben niet dol op twitter, Facebook, LinkedIn natuurlijk ook enkele woorden over hoe hij de en andere sociale media, ik hoop dat mijn voor- vervulling van deze eervolle taak voor ogen ganger Catherine flink actief blijft want – dames heeft. Welnu… en heren – zij kan dit als geen ander. Ook Ma- Ik wil mezelf graag kort introduceren. Mijn rijn ter Borg en Thomas Dorlo zijn hierin zeer naam is Nico Terpstra en ik ben zeer druk als onderlegd. huisarts in Venhuizen, Noord-Holland – gelegen Ik zal hopelijk niet of nauwelijks op de voor- tussen Hoorn en Enkhuizen aan het IJsselmeer. grond treden als voorzitter omdat wij al heel Wij hebben vorig jaar een gezondheidscentrum wat wetenschappelijke toppers van statuur bin- geopend in het centrum van het dorp en met nen de gelederen van onze Vereniging hebben, mijn huisartscollega’s Wendy Wolfe – eveneens al is er natuurlijk altijd ruimte voor aanwas! In actief lid van onze Vereniging – en Karin Ludwig voetbaltermen: ik wil graag nuttig werk op het staan wij figuurlijk met de laarzen in de klei van middenveld verrichten zodat anderen kunnen de eerstelijns gezondheidszorg. uitblinken. Mijn geloof in een oprechte en op weten- Wat zijn dan mijn doelen de komende jaren? schappelijke criteria uitgevoerde gezondheids- Ìn de eerste plaats hoop ik er aan bij te dragen zorg bracht mij in aanraking met de Vereniging dat onze website gemoderniseerd en verbeterd tegen de Kwakzalverij, mede doordat in onze re- wordt, want dat is in de huidige tijd het uithang- gio Westfriesland een fors contingent kleuren- bord waarmee we goed kunnen communiceren therapisten, homeopatische artsen, osteopaten met u als leden en het grote publiek. en dat soort lui actief zijn. Dat houdt een regu- Ten tweede geloof ik dat onze inspanningen liere huisarts wel scherp. Verder kende ik onze als Vereniging tegen de Kwakzalverij, en in het erevoorzitter Cees Renckens als gynaecoloog bijzonder als bestuur daarvan, nog wat meer van het lokale Hoornse ziekenhuis, en later za- gefocust kunnen worden, en daarbij moet de ten we samen in de redactie van een ziekenhuis- aandacht wat mij betreft met name gericht wor- blad dat een brug tussen het Westfries Gasthuis den op medici die vervallen tot modieus gebazel en de eerste lijn trachtte te slaan. en daarbij de wetenschap maar grotendeels los- Later nam ik in het bestuur de plaats in van laten. Een speciaal plekje in mijn hart heeft de de onvolprezen Cees van der Smagt, huisarts integratieve geneeskunde, een zwak afgietsel en kwakzalverijbestrijder met een enorme staat van de 24-uurzorg zoals wij die als huisartsen van dienst. Ik heb het als een eer beschouwd al lang bieden. Het is natuurlijk een slim geko- om hem te mogen opvolgen en tevens om in het zen benaming, maar er is al een echte vorm van bestuur samen te werken met actieve artsen, geneeskunde die heel de mens in zijn leefom- een apotheker, een tandarts en wetenschappers geving en in de context van zijn familie en zijn K td

10 NT december 2015 werk ziet, en dat is de reguliere huisartsenge- We zien alom dat alternatieven als wolven in neeskunde. schaapskleren wetenschappelijke medische con- In de derde plaats denk ik dat de rol van gressen binnendringen om de reguliere genees- huisartsen in het bestrijden van kwakzalverij kunde van binnen uit te hollen. Het dementie- een impuls nodig heeft. Recentelijk werd in een congres met Deepak Chopra en de bijeenkomst rechtszaak tegen een echte kwakzalver als ar- over voeding van de Boerhaave commissie in gument aangevoerd dat de man als een regu- Leiden zijn voorbeelden waar Ayurvedische gek- liere hulpverlener dient te worden beschouwd kies geen strobreed in de weg zou zijn gelegd, omdat huisartsen patiënten naar hem bleken te ware het niet dat leden van onze vereniging de verwijzen. Huisartsen moeten daarmee ophou- kat de bel aanbonden en met publiciteit in ieder den, er moeten geen antroposofische en home- geval deze dwaalweg aan de kaak konden stel- opathische huisartsopleiders meer zijn. Als er len. Daar zal wat mij betreft een vierde speer- hoogleraren zijn met zwakke knieën die zich punt liggen in de strijd tegen de kwakzalverij. aansluiten bij integratieve geneeskunde, bij Dames en heren, onze vereniging is een rele- homeopaten en acupuncturisten, dient hen ge- vante en bloeiende club van actieve en betrok- vraagd te worden om hun leerstoel op te geven. ken leden en bestuurders. Het is mij een grote Ik denk hierbij vooral aan hoogleraar Henriëtte eer om hiervan de komende tijd de voorzitter te van der Horst van de VU, die om onbegrijpelij- mogen zijn.’ l ke redenen twee jaar geleden in het comité van Nico Terpstra, 3 oktober 2015. aanbeveling van een congres van alternatieve zwetsers plaats nam. K td

december 2015 NT 11 Juryrapport Meester Kackadorisprijs 2015

Voorafgaande aan het symposium van 3 oktober 2015 werd de Meester Kackadorisprijs 2015 uitgereikt. Juryvoorzitter G.R. van den Berg sprak mede namens de juryleden prof. dr. F.S.A.M. van Dam en dr. C.N.M. Renckens toen hij de uitverkiezing met redenen omkleedde.

‘Dames en heren, mensen in de laatste fase van hun leven. Bru- De jaarlijkse Meester Kackadorisprijs werd in- taalweg beweert het ziekenhuis op zijn website gesteld in 2003. Individuele kwakzalvers zijn dat ‘gebleken is dat complementaire zorg het van de prijs niet uitgesloten, maar bij de kandi- zelfherstellende vermogen van de mens onder- daatstelling wordt vooral gedacht aan personen steunt’. Dat nu is nog nooit aangetoond. Een en organisaties die in het voorafgaande jaar uit wat hoger scorende kandidaat kwam op de ze- eigenbelang of naïviteit de kwakzalverij hebben vende plaats, namelijk het Kwaliteitsregister bevorderd. Verplegenden & Verzorgenden, V&V. V&V is Het aantal voordrachten was bij deze 13e een online registratiesysteem, ‘waarin verpleeg- jaargang van de prijs erg groot. Wij danken kundigen en verzorgenden kunnen bijhouden onze leden en de lezers van de website dan ook wat zij doen aan deskundigheidsbevordering’. voor hun inbreng en selecteerden uit de voor- Door de Accreditatiecommissie van V&V wer- drachten een shortlist van acht kandidaten. den er cursussen van het Van Praag Instituut Een groot aantal uwer zal die lijst al kennen geaccrediteerd. Aan argeloze verpleegkundigen van de website of uit ons tijdschrift. en ziekenverzorgenden wordt door dat instituut Aan mij is de taak om deze opnieuw met u ‘scholing’ aangeboden in ‘therapeutic touch’ door te nemen, dat is misschien een beetje saai (zes lesdagen en 36 accreditatiepunten) en voor degenen die de lijst kennen, maar u krijgt scholing in ‘werken met energie’ (één dag en hem nu wel met de uitslagen erbij. zes accreditatiepunten). Citaat uit de cursusbe- Op de achtste plaats staat het Deventer zie- schrijving: ‘En is de energie in balans, dan voel kenhuis. Het Deventer Ziekenhuis komt niet je je goed in je vel’. in aanmerking voor de prijs maar wel voor een Het automatisme waarmee het V&V-register vermelding. Het biedt patiënten naast reguliere de paranormale cursussen van het Van Praag zorg sinds kort ook ‘complementaire’ zorg en Instituut accepteert toont aan dat het waarde- leidt eigen verpleegkundigen op in massage, loos is en kwakzalverij bevordert. Als opval- het samen luisteren naar muziek en het gebruik lende kandidaat was er op de zesde plaats de van etherische oliën. Dat zou goed zijn bij ge- 50 Plus Beurs. wrichtsklachten, stress, vermoeidheid en voor Deze jaarlijkse beurs trok in Utrecht 100.000 K td

12 NT december 2015 bezoekers en toonde onder meer de laatste ont- Ten departemente heeft men een recent ad- wikkelingen op het gebied van gezondheidszorg. vies van het Kennisplatform EMV niet begrepen Er werden dus sieraden ‘met geïntegreerde mag- en blijft men onnodig een beroep doen op het neten’ verkocht, kettingen van semi-edelstenen zogenoemde voorzorgprincipe. De toelaatbare die ‘helende krachten’ hebben, spijkerbedden, grens voor mensen die langdurig onder zo’n kruiden en rare thee. En natuurlijk diëten en kabel wonen wordt daarom geheel overbodig vitaminepreparaten, goed voor uw haar, uw ze- verlaagd van 100 tot 0,4 microtesla. Door de nuwstelsel en uw psychische functies. angsthazerij van het departement wordt niet al- Prescan, bekend van zijn reclames en geka- leen een dikke half miljard euro verspild, maar pitteld op onze website en in Medisch Contact, de minister gaat met zijn beleid ook mee in het probeerde op de beurs aan de senioren zijn bijgeloof van mensen die eigen vage klachten drempelloze total bodyscans en ander over- toeschrijven aan elektromagnetische velden en bodig onderzoek te slijten. Wel over de grens, die menen dat de kans op kinderleukemie ver- want in Nederland is die diagnostiek niet toe- hoogd zou zijn. gestaan. Te verwachten is dat de ondergrondse ka- Ook was er de ‘Gezondheidspraktijk Alkmaar’ bels een flinke toename zullen veroorzaken van die op zijn website beweert dat vrouwen na twee klachten over aardstralen en dus een economi- of drie consulten zwanger raken met elektro- sche stimulans zullen zijn voor aardstralenkast- acupunctuur en bioresonantie: een vorm van jesverkopers, maar economische stimulatie is acute vruchtbaarheid die nogal te denken geeft. natuurlijk wel een taak voor het departement Er waren voorts stands van patiëntenvereni- Economische Zaken. gingen, zoals die voor patiënten met het Com- De minister werd voorbijgestreefd door het plex Regionaal Pijn Syndroom. Dit syndroom Register Beroepsbeoefenaren Complemen- is volgens die vereniging de nieuwe naam voor taire Zorg (RBCZ), dat op de vierde plaats de modeziekte ‘posttraumatische dystrofie’ aan terechtkwam. Het RBCZ is een koepelregister welker ondergang onze erevoorzitter Renckens waarbij clubs van alternatieve behandelaars een aanzienlijke bijdrage heeft geleverd. zich kunnen aansluiten ter registratie van hun Ook was er de Nederlandse Vereniging van individuele leden. Voorwaarde is slechts, dat er Rugpatiënten ‘De Wervelkolom’. Die onder- minstens 50 hbo-ers van zo’n beroepsvereni- houdt een website met adviezen en informatie ging lid zijn, ook al is de rest aromatherapeut, van chiropractoren. neuropsyrurg of zelfbenoemd magnetiseur. Het Geconcludeerd moet worden dat de 50 Plus woord ‘beroepsvereniging’ is hier dus een mis- Beurs de standhouders in de hal voor de ge- leidende term. zondheidszorg uitsluitend op basis van de beta- Dochterstichting TCZ (stichting Tuchtrecht ling van de stand selecteert en zodoende ruim Complementaire Zorg) ziet toe op de zogenaam- baan maakt voor kwakzalvers. de tucht onder RBCZ-geregistreerden. Maar Hoger scoorde op plaats vijf de minister van ook het woord ‘tuchtrecht’ is een misleidende Economische Zaken, H. Kamp, die al in 2013 term, het gaat namelijk slechts om een klach- beloofde dat er op termijn vanaf 2017 € 580 tencommissie. Het is in de verste verte geen miljoen zal worden uitgetrokken om bewoners tuchtcollege, zoals bij BIG-geregistreerden, dat onder hoogspanningskabels te vrijwaren van de zware sancties kan opleggen die bij overtreding elektromagnetische velden (EMV) die daarbij ook nog eens kunnen leiden tot hoge boetes of ontstaan. Deels zullen bewoners worden uitge- gevangenisstraf. kocht, deels zullen kabels ondergronds worden RBCZ is dus een register van individuele gelegd. Deze geldverslindende actie is onzin- kwakzalvers uit nepberoepsverenigingen met nig, omdat de stralenbelasting nergens in ons een klachtencommissie die geen wezenlijk land uitgaat boven de ruime veiligheidsmarge tuchtrecht kan doen gelden. van minder dan 100 microtesla, en er geen bio- Desondanks heeft RBCZ bij Vektis – dat is logisch mechanisme denkbaar is waardoor een het uitvoeringsorgaan van Zorgverzekeraars dergelijk laag stralingsniveau tot gezondheids- Nederland – gedaan gekregen dat alle RBCZ- klachten, DNA-schade of zelfs – wat sommigen geregistreerden in aanmerking komen voor een menen – tot leukemie zou kunnen leiden. zogenoemde AGB-code. Zo’n code heb je nodig K td

december 2015 NT 13 als je betaald wil worden door een zorgverzeke- Hoge Raad bekrachtigd. Kern van de overwe- raar. Men moet voor zo’n code lid zijn van een gingen die leidden tot de btw-vrijstelling van ‘beroepsvereniging’ en onderworpen zijn aan de kwakzalver was de mening van het hof, dat ‘tuchtrecht’. de diensten van de magnetiseur gelijkgesteld Alle BIG-geregistreerde behandelaars komen kunnen worden aan die van BIG-geregistreerde daarvoor dus in aanmerking, maar nu ook 8000 psychologen en psychiaters en dus vallen on- RBCZ-nepgeregistreerden met nep tuchtrecht. der gezondheidszorg. En over gezondheidszorg (Ter vergelijking: er zijn 8600 huisartsen in Ne- hoeft, zoals u bekend zal zijn, géén btw betaald derland). te worden. Ook hechtte het hof veel waarde aan Het RBCZ bevordert zeer effectief de kwak- het feit dat de magnetiseur betaald werd door zalverij door betalingen van zorgverzekeraars zorgverzekeraars (daar heb je het weer: betaald aan deze 8000 kwakzalvers mogelijk te maken. door verzekeraars, dús zal het wel goed zijn), Het RBCZ beschouwt de kandidatuur voor de en dat hij ‘op hbo-niveau’ een diploma ‘para- Meester Kackadorisprijs overigens als eervol. normaal therapeut’ had behaald aan een ove- Op zijn website liet het weten zich eigenlijk al rigens niet-erkende hbo-instelling, en dat veel winnaar te wanen, zich aangemoedigd te voelen patiënten naar hem zouden zijn verwezen door en de ingeslagen weg met kracht te vervolgen. huisartsen en kinderartsen. Wellicht teleurstellend voor RBCZ scoorde Het Bossche gerechtshof faciliteert met deze de volgende kandidaat, de Stichting Fonds naïeve gelijkstelling van de magnetiseur aan NutsOhra (FNO) hoger. FNO streeft naar ‘het BIG-geregistreerde reguliere behandelaars stimuleren van innovaties die bijdragen aan de ruimhartig de inkomsten van kwakzalvers en kwaliteit van leven van kwetsbare mensen’. Het daarmee de kwakzalverij. Andere rechters zul- FNO financiert daarom het project ’Keuzehulp len met deze jurisprudentie serieus rekening Complementaire Zorg voor kinderen met kan- gaan houden. De rechtspraak zal aldus verwor- ker’ (2015-2016), waaraan onder andere wordt den tot een risico voor de gezondheidszorg. meegewerkt door het ‘paranormale’ Van Praag Verontrustend is, dat het Bossche hof op 11 Instituut en het ‘antroposofische’ Louis Bolk september jl. nog een acupuncturist vrijstelde Instituut. Het door deze kwakinstellingen te van btw en dus voortgaat met het zaaien van ontwikkelen keuze-instrument moet, aldus de verwarring, maar dat kwam ons pas na de ver- website van het Louis Bolk Instituut, ‘gebrui- kiezing van de winnaar ter ore. Slechts door- kers (dat wil zeggen ouders en behandelaars) in dat de verkiezingstermijn toen verstreken was staat stellen om met gedegen kennis van zaken liep het hof de Meester Kackadorisprijs mis en te kiezen voor of tegen aanvullende zorg tijdens scoorde op het nippertje lager dan onze topper de behandeling van kanker’. De illustratie bij van dit jaar: Bart Combée, voorzitter van dit webstuk wordt gevormd door een vrolijk de Consumentenbond. In oktober 2014 werd lachend kankerpatiëntje met talrijke acupunc- bekend dat Combée zich namens zijn bond in tuurnaalden in het gezicht. Kwakzalverij van augustus 2014 per brief heeft gewend tot de mi- de meest smakeloze soort! Vandaar deze derde nister van VWS met het dringende verzoek de plaats, zogezegd brons voor Nuts-Ohra. vermelding van indicaties op homeopathische Maar de bevordering van kwakzalverij door de middelen weer toe te laten. volgende kandidaat, de Meervoudige Belas- De minister had dat verboden, omdat er geen tingkamer, gerechtshof ‘s- Hertogenbosch, enkel bewijs is voor de werkzaamheid van de heeft nog weer verder strekkende gevolgen. 3900 homeopathica die verkrijgbaar zijn. Zij De Belastingdienst eiste, dat een magneti- eiste dat voor homeopathica dezelfde proce- seur die beweerde aan psychotherapie te doen dure moet gelden als voor reguliere geneesmid- nog ruim 80.000 euro aan btw moest betalen. delen: de bewijslast wordt daarbij gelegd bij de Toen de magnetiseur het op een rechtszaak liet fabrikant en het registratiedossier kan worden aankomen stelde de rechtbank in Breda de Be- ingediend bij het onafhankelijke College ter Be- lastingdienst in het gelijk. Maar het Bossche oordeling van Geneesmiddelen. hof oordeelde in 2013 in hoger beroep dat de Combée zei ons enerzijds te hechten aan – wat kwakzalver geen btw hoefde te betalen. Het hij noemde – ‘heldere informatie’, maar meldde arrest van het hof werd in april 2015 door de tevens, dat een ‘niet onaanzienlijke groep con- K td

14 NT december 2015 sumenten nu eenmaal gelooft dat zij baat heb- bedrog en te mooie beloften. Combée daaren- ben bij homeopathische middelen’. En hoewel tegen treedt de bestaansreden van zijn eigen hij met ons van mening was dat wetenschap- organisatie met voeten. pelijk bewijs ontbreekt, vindt hij dat de consu- Hij diende aldus in het afgelopen jaar op on- ment toch geholpen moet worden bij zijn keuze. geëvenaarde wijze de kwakzalverij en is in het Daarbij zou ‘enige informatie’ gewenst zijn. Hij jaar 2015 verkozen tot de absolute winnaar van doelde daarmee op de onware beweringen van de Meester Kackadorisprijs. de fabrikanten. Wil Combée of een andere vertegenwoordiger De minister deed met haar verbod op onbe- van de Consumentenbond naar voren komen om wezen claims voor de homeopathica niets an- de prijs en de oorkonde in ontvangst te nemen, ders dan de Consumentenbond al sinds zijn open desgewenst zijn curieuze démarche toe te richting nastreeft: de koper beschermen tegen lichten of een apologie uit te spreken…’. l

G. van den Berg overhandigt Bart Combée (r) Meester Kackadoris- prijs 2015

Postscriptum

Op 4 november bezocht een VtdK-delegatie, be- der, en de VtdK-delegatie. Over de aan zijn staande uit Van den Berg, Van Dam en Terpstra, uitverkiezing ten grondslag liggende opvatting de heer Combée, directeur van de Consumen- over reclame voor de homeopathie bleven de tenbond, om hem – hij ontbrak zijns ondanks meningen scherp verdeeld. De VtdK kon wel op 3 oktober op het appèl – alsnog de bij zijn haar waardering uitspreken voor diverse acties bekroning horende parafernalia (diploma en van de consumentenbond uit het verleden en trofee) te overhandigen. Na het fotomoment hoopt dat de toekenning van de Meester Kacka- vond een stevige gedachtewisseling plaats tus- dorisprijs de consumentenbond, misschien met sen Combée, bijgestaan door zijn woordvoer- enige vertraging, tot nadenken zal stemmen. K td

december 2015 NT 15 Jaarrede 2015 van de erevoorzitter Retoriek van drie eeuwen terug: de kwakzalverskritiek van Jacob Campo Weyerman (1677-1747)

C.N.M. Renckens

Altijd op zoek naar voorbeelden van bruikbare retoriek en polemiek nam ik in het verleden al eens kennis van Lucianus’ De ontmaskering van de charlatans, vertaald door Hein L van Dolen in 1998. Het werd door Paul Claes besproken in het NTtdK van juli 1998 en hij vond het zowel oergeestig en briljant als oppervlakkig in de analyse. Lucianus (ca. 120 – 180) beschreef ook de opkomst van een ‘nieuwe secte’, waarvan de leden werden afgeschilderd als onnozele halzen, Jacob Campo Weyerman die in de luren werden gelegd door charlatans: de christenen.

chopenhauers De kunst van het gelijk gen ongelijk worden gemaskeerd. Dat hoeven wij krijgen verscheen postuum in 1864. Hij niet te doen, want dat ongelijk ligt zoals u allen geeft daarin maar liefst 38 kunstgrepen weet niet bij ons, maar bij onze tegenpartij: de om een discussie in je voordeel te beïn- kwakzalver. Svloeden. Voor ons doel zijn die adviezen minder De aforismen van Ambrose Bierce (1842- geschikt, want het gaat Schopenhauer hier niet 1914?) in zijn ongeëvenaarde Devil’s dictionary om de waarheid, maar om het neerhalen van de uit 1913, eerder getiteld The Cynics Word Book tegenstander. Daarbij moet dan desnoods het ei- (1906) zijn verplichte kost voor elke polemist. K td

16 NT december 2015 Het boek bevat honderden bruikbare citaten als tuli, Van Deijssel, Vestdijk, Hermans, Zwagerman er op iemand karaktermoord of minder moet en nog 95 andere penvoerders kregen erin hun worden gepleegd. Ik geef u enkele citaten: verdiende plek. Een ware Fundgrube voor aspi- ‘Physician: One upon whom we set our hopes rant-polemisten. when ill and our dogs when well. Voor nieuwe inspiratie sta ik echter altijd open Idiot: A member of a large and powerful tribe en enigszins opgewonden las ik in februari van whose influence in human affairs has always been dit jaar op de website voor Neerlandici Neder-L dominant and controlling. The Idiot’s activity is dat er een bundel was verschenen, gewijd aan sa- not confined to any special field or thought or tirische tijdschriften uit de periode van 1710 tot action, but ‘pervades and regulates the whole’. 1811. Ik las daar dat deze uitgave van de Stich- He has the last word in everything; his decision ting Jacob Campo Weyerman ook een bespreking is unappealable. bevatte van het door Weyerman volgeschreven Eloquence: A method of convincing fools. The boulevardweekblad De Doorzigtige Heremyt, art is commonly presented under the visible as- dat een goed voorbeeld zou zijn van verlichtings- pect of a bald-headed little man gesticulating literatuur, gezien de wijze waarop daarin tegen de above a glass of water. kwakzalverij werd geageerd. Ik ontstak in grote Desertion: An aversion of fighting as exhibited opwinding – een voorganger van 300 jaar gele- by abandoning an army or a wife.’ den! – en slaagde er zonder veel moeite in alle Recenter kan de naam van W.F. Hermans na- edities van De Doorzigtige Heremyt te vinden, tuurlijk niet ongenoemd blijven. Zijn Mandarij- omdat zij inmiddels door Google gedigitaliseerd nen op zwavelzuur (1964) bevat onovertroffen op het internet zijn te vinden. Het blad verscheen polemiek en is, hoewel gedateerd, nog altijd zeer wekelijks in de jaren 1728 en 1729. Op 1 novem- genietbaar. In de vorig jaar verschenen Her- ber 1723 was de aflevering geheel gewijd aan de mansbiografie De mislukkingskunstenaar van kwakzalverij onder de titel ‘Over de advertisse- Otterspeer, viel te lezen dat hij Groningen een menten der kwaksalverbriefjes in de courant’. ontzettend saaie stad vond. Als hij er echt eens Ik laat uw nieuwsgierigheid daarnaar nog even wat wilde beleven, dan ging hij naar V&D en ging voortduren, want ik ga u eerst iets vertellen over daar een kwartiertje met de roltrap op en neer. wie deze Weyerman eigenlijk was, deze 18de In 2010 verscheen bij Prometheus Het scherp eeuwer, wiens prestaties levend worden gehou- van de snede. De Nederlandse literatuur in 100 den door een toenemende groep bewonderaars, en enige polemieken. Samenstellers waren Pierre die in 1977 de Stichting Jacob Campo Weyerman Vinken en Hans van den Bergh. Vondel, Multa- oprichtten. Hij werd geboren in 1667 in de omgeving van Breda en had geen gemakkelijke jeugd. Het hu- welijk van zijn ouders was weinig stabiel en hij werd grotendeels opgevoed door zijn moeder, die geplaagd werd door financiële en juridische problemen. Zijn vader was er bijna nooit. Hij doorliep in Breda de Latijnse school en hij zou later niet uitgeschreven raken over de doorzichtige soep, het lichte bier, het magere rundvlees en de flin- terdunne boterhammen, die meester Courtin zijn leerlingen voorzette. Vele jaren later, beweerde hij in zijn weekkrant de Amsterdamsche Hermes (1722-1723) dat ‘men dwars door de dubbele boterhammen kon zien hoe laat het was op de St. Janskerktoren’ en het bier zou ‘zo drabbig zijn als het mengelmoes van een Apoteeks artzeny.’ In 1699 moest hij, na eerdere amoureuze avon- turen, Breda ontvluchten wegens een affaire met een getrouwde vrouw. Tussen 1700 en 1704 zwierf Voorpagina Heremyt 1 november 1728 hij door de Zuidelijke Nederlanden en Antwerpen K td

december 2015 NT 17 en bekwaamde zich als kunstschilder. In 1704 den gedumpt en trouwde hij in 1727 alsnog met vertrok hij naar Engeland, waar hij goed verdien- Johanna Ernst, de moeder van zijn kinderen. In de met het schilderen van adellijke dames en ook 1730 kreeg hij zo nog een dochter. Met Ifis zou hij geneeskunde ging studeren in Oxford. Er hangen later (pas in 1738) in geschrifte afrekenen op on- schilderijen van zijn hand in het Fitzwilliam Mu- gehoord scherpe wijze: ‘Zij was den onbeschaafd- seum in Cambridge en in de Staatlichen Museen ste klomp van een Vrouwelyke Misgestalte […] in Kassel. In 1709 trad hij in dienst bij een Bos- Haar aangezigt scheen trek voor trek gekopieerd sche bloembollenkweker en ging reclamebloem- na het handvatsel van een Bedellier, waar op een stukken schilderen. In 1710 bleek dat Weyerman Scheepsbeeldsnyder een kop heeft vastgelijmd.’ een dubbeltalent was, dat niet alleen kon schil- En: ‘Haar armen en beenen stonden schrylings deren, maar ook kon schrijven. Hij publiceerde gelyk als den tabaksstopper van een matroos.’ een klucht, getiteld Demokriets en Herakliets Zijn weekbladen die telkens na enige tijd wer- Brabandsche voyagie, die in een lofdicht werd den voortgezet onder een andere naam waren geprezen door de toen al gearriveerde schrijver een groot succes. Hij schuwde de roddel en Jan van Hoogstraten. Hij waarschuwde de lezers achterklap niet, maar toonde ook zijn eruditie voor Weyerman, die ‘berisper van menselijke fou- en veelzijdigheid. Zij openden steeds met een ten, die leeglopers, hoorndragers, kwakzalvers, Latijns citaat en eindigden met een cliffhanger, nathalzen en kruidmengers allemaal een veeg waarin soms de onthullingen van het volgende uit de pan gaf’. Hij adviseerde de slachtoffers: nummer al werden aangekondigd. De inhoud was ‘Maar wilt het aan ’t Penseel vergeeven/Zo ’t uw gevarieerd: verhalen, essays, fabels, sprookjes getroffen heeft na ’t leven/Of denken, ‘k hebt er karakterschetsen, ingezonden brieven, reisjour- na gemaakt’. In 1714 schreef hij zich in te Lei- nalen en gedichten. Lang niet altijd was er groot den voor een studie geneeskunde, een vakgebied nieuws, maar Weyerman was van mening dat de dat hem altijd zou blijven boeien, maar waarin stof niet belangrijk hoeft te zijn, mits de stijl maar hij nooit afstudeerde. In 1715 en 1717 kreeg hij briljant is, want daarmee zouden zelfs ‘Amers- twee zoons en ging hij de kost verdienen als hof- foortse steentjes kunnen worden omgetoverd tot schilder van Willen van Hessen, gouverneur van echte diamanten’. Zijn populariteit dankte hij on- Breda. In september 1720 kwam hij met zijn eer- getwijfeld voor een groot deel aan de vrijmoedig- ste weekkrant, de Rotterdamsche Hermes, direct heid waarmee hij de grenzen van het toelaatbare een serieuze concurrent voor de Amsterdamsche steeds aftastte. Onverstandig was dat hij mensen Argus van Hermanus van den Burg. Deze viel chanteerde, soms met succes, maar ook viel hij Weyerman meteen aan en dichtte: ‘’t Pinceel kan hoogwaardigheidsbekleders aan en zelfs zijn hem niet geven/ Genoeg om van te leven;/ Zulks eigen huisbaas. Mooi was een artikel over zijn doopte hy zyn Ganzeveer/In gif en gal. Om brood bezoek aan een alchemist-oplichter J.H. van Sy- te vinden,/ Bekladdende yders Faem en Eer.’ Op berg. Hij investeerde ook veel geld in zijn eigen zijn beurt zou Weyerman deze Van den Burg in- publikaties, waaronder ook enkele boeken, maar tensief blijven sarren en hekelen. ging in 1731 failliet. Als onvermogende mocht hij zich vestigen in Vianen. In 1735 chanteerde hij er dominee Hogerwaard en diens zus, vragende om J.C. Weyerman. Vaas een ‘gulle gift’ om publicatie te voorkomen. De met bloemen (Fitwil- dominee deed aangifte. In 1737 lanceerde hij een liam Museum, Cam- aanval op de burgemeester van Vianen. Hoe dit bridge) afliep meld ik u straks, maar ik zal uw nieuwsgierigheid naar de inhoud en bewoordingen van De Doorzigtige heremyt van 1 november 1723 niet langer op de proef te stellen. Welnu. Zoals elke aflevering begon deze met Hij woonde van 1720 tot 1725 afwisselend bij een Latijnse spreuk. Volgt eerst een felle xenofo- zijn gezin in Kralingen en bij zijn minnares, door bische waarschuwing voor buitenlandse genees- hem openlijk bejubeld in geschriften als Ifis, de heren. ‘Onze eeuw is gezegent met verdienstige allerschoonste vrouwe, die woonachtig was in geneesheeren, echter bazuynen de baatzuchtige Utrecht. Uiteindelijk zou hij door deze Ifis wor- koffyschenkers, de geïnteresseerde boekver- K td

18 NT december 2015 koopers, en de bygelovige vroedvrouwen, de een plek waar de allerdomste mensen van Neder- Kwakzalvers-medikamenten der zwynsgezinde land woonden) bezocht en die een huis inrichtte Moffen, en andere uytlanders luydkeels uyt…’ met zoveel curiosa, opsmuk en geleerde boeken Kwalijk voorbeeld van zo’n buitenlandse kwak- dat veel vrouwen er met voorgewende kwalen zalver is ene Edipus, die zitting hield in allerlei heen gingen, alleen om dat allemaal te kunnen koffiehuizen en die pillen verkocht, die huns bekijken. Hij had zeven verschillende pakken en gelijken niet zouden kennen, ‘wegnemende bin- beweerde van adellijke afkomst te zijn en de stad nen 48 uur alle jicht, scheurbuik en wat al niet’. te bezoeken uit liefde voor zijn voortreffelijke be- Weyerman beschouwt hem als een konspirator woners. Hij papte aan met de deftige burgerij en tegen de gezondheid der welvarende Nederlan- had een mannetje ingehuurd, die vervolgens zijn ders, wiens pillen in staat zijn om ’een groter tal prestaties afschilderde en wees op de talrijke on- leevens te ontwortelen, als er adders zijn in de derscheidingen, certificaten, gouden ketens, me- rotsen van poictout, luipaarden in de woestijnen dailles etc. die hem waren toegekend. Weyerman van Afryken, draken in het Mooren land, Tygers onthulde dat de drie ‘voornaamste hoofdstoffen in Hirkanien, Krokodillen in de Nyl, Harpyen in eens Paracelsist bestaan uyt bedrog, uyt Onkunde Bithanien, witte Vossen op Nova Zembla, …’. en uyt Onbeschaamtheyt’. Hij had zijn trefzekere Hij fulmineert ook tegen twee boekhandelaars medicijn aan ‘ten minsten vyftig Abderieten en uit Rotterdam en Amsterdam, die een onfeilbaar hondert en vyftig boeren gewaagt, welke ligtge- middel tegen tand- en kiespijn hebben. ‘Hij be- lovige patienten zo schielyk hemelden, dat er de looft alles en geeft niets, want hoe zou je met een stads doodgraavers en de dorps kosters geen oog en hetzelfde middel ‘in vier malle flesjes’ tand- op konden houden’. en-kiespijn kunnen genezen, ‘gesprooten uit zo Vervolgens komt er een Brusselaar aan de veele onderscheyde oorzake?’. Ook de ‘Elixir Sa- beurt, die eveneens Weyermans ‘ongelukkige ge- lutis’ van de weduwe van de Britse Doctor Daffy, boorte-plaats’ aan deed met een ‘trits van medika- vooral gericht tegen ‘de maagkoliek der armoede menten’. De eerste heette Heliogenes, bestaande der verkoopers’ kan zijn goedkeuring niet weg- uyt een uyttreksel van de zon’. Het middel had dragen. In eigen land werd deze Brit voor kun- talrijke werkingen, zoals het ‘verbeteren van de stenmaker versleten en ‘Die Britsche Kourant- uytsporigheyt van de gal, reynigde het middel-rif, Doctooren zyn berucht by de Londenaars voor versterkte een zeker iets dat geen naam voert, vleyende schuymspaanen, voor grote vervolgers en was een heerlyk medicament tegens de meys- der wyn-en bierflessen, voor droogscheerders jesziekte en allerhande obstructien.’ Het tweede van de tafellakens hunner bekenden, voor nathal- medicament was een gehoorherstellende poeder, zen, windverkoopende Laplanders, staatslypers, uitgevonden door ‘Kosmus en Damianus’. Eerst kabalisten, valsche getuygen, en voor atheisten’. genas hij er een sultan mee, ‘Naderhant genas Wie hen ondanks deze waarschuwing nog zijn hy er (zo de leugens waarheid zyn) den Spaan- gezondheid toevertrouwd: ‘fiat, wy hebben ons schen Ontfanger mee tot Helmont, die zo doof gedeklareert’. was geworden door het onophoudelyk schelden Weyerman had met eigen ogen eens een Frans- van zyn jaloersche Donna Serpentina’, maar man bezig gezien in de ‘pylsteeg tot Amsterdam’, die na inname van het poeder ‘zo fix hoorde als die een middel tegen ‘in- en uytwendige aambey- een oude frommelende paap, wanneer een jong en’ verkocht à raison de eenendertig stuyvers het Meysje hem in den biegststoel een naauwkeurig potje’. Zijn hospes had Weyerman toevertrouwd, verhaal doet over het verlies van haar verkreukte dat dit middel tegen één genezing er ‘eenentwin- maagdpalm’. Na het overlijden van deze kwak- tig mankeerde’. De man had zich nota bene ook zalver werd Abdera nog bezocht door ‘Antwerpse nog tot Ridder benoemd. kakelaar’, die beweerde dat zijn Orvetiaan even Anders dan de titel van de aflevering doet ver- effectief was als het poeder ‘van den witten Een- moeden besteedde Weyerman de laatste drie pagi- hoorns’. na’s niet aan kwakzalversadvertenties, maar - ‘om Weyerman eindigde met de rake verzuchting ons papier niet te verkroppen’ – aan ‘historische dat ‘wie dat soort van geneesheeren laakt, en die aanmerkingen over de onechte geneesheeren’. dat slag van Kourant-geneesmiddelen wraakt, De eerste was een Paracelsist, die zijn geboor- weynig alhier zal verbeuren, en noch minder hier testad Breda (door Weyerman Abdera genoemd, namaals’. K td

december 2015 NT 19 Ik heb u slechts een selectie van de prachtige opsporingsbevel tegen hem uitgevaardigd, waar- Weyermansiaanse retoriek kunnen laten horen bij er 100 rijksdaalders werden uitgeloofd voor en ik raad u aan om de tekst zelf op de website de tip die tot zijn aanhouding kon leiden. Reeds op te zoeken. Kijk dan ook naar aflevering 10 van de volgende dag werd hij te Vianen aangehou- 29 november 1728, waarin hij zijn ervaringen den, een aanhouding welke niet vlotjes verliep, met reguliere geneesheren beschrijft ‘nadat hij want de arrestant bood ’resistentie’. Vianen le- aan de dood als gevolg van een gevaarlyke koorts verde Weyerman uit aan het Hof van Holland en was ontsnapt’. daar werd hij na een kort proces opgesloten in Hoe liep het in Vianen af met onze welbe- de Gevangenpoort. Op eigen kosten tot levens- spraakte verre voorganger? Profiterend van de lang veroordeeld wegens smaadschriften en toenemende burgerlijke vrijheid tijdens de Ver- chantagepraktijken zou hij daar de rest van zijn lichting kon hij zich qua vrijheid van menings- leven doorbrengen. Bijna tien jaar later – in 1847 uiting veel permitteren, maar zijn roekeloosheid – overleed hij in de Gevangenpoort en werd hij daarbij werd hem toch uiteindelijk fataal. In 1738 pro deo begraven. l werd er – na een kritisch stuk over de VOC – een

Gevangenpoort anno 2015 K td

20 NT december 2015 Symposiumverslag Kwakzalverij en oncologie

Janneke Donkerlo

De tijd dat sommige kankerpatiënten zich louter tot kwakzalvers wendden, lijkt voorbij. Wel gebruiken patienten alternatieve methoden vaak nog als ‘aanvulling’. Dat is echter niet altijd zonder gevaar. Intussen maken artsen in het Verenigd Koninkrijk zich ernstig zorgen over een misleidende wet die patiënten volledig op het verkeerde been dreigt te zetten. Op het symposium laten vier onderzoekers hun licht schijnen over kanker en het tij van de kwakzalverij.

Anneke Westermann

Anneke Westermann is ruim twintig jaar oncoloog in het AMC. ‘Als patiënten mij aan het begin van mijn carrière vroegen: “Dokter, mag ik natuurmiddeltje x of y gebruiken?”, dan zei ik, zonder me er in te verdiepen: “Ach, als u zich daar prettig bij voelt...”.’ Westermann concentreerde zich op de diagnose en de behandeling en probeerde deze zo goed mogelijk uit te voeren. Huismiddeltjes liet ze buiten beschouwing. Tegenwoordig be- seft ze dat een schijnbaar onschuldig middeltje ook negatieve gevolgen kan hebben. Zo is het Anneke Westermann bijvoorbeeld voor een bepaalde chemotherapie belangrijk dat de urine alkalisch is: ‘Een patiënt dreigende ziekte, ze willen zelf graag iets kun- moet vooral niet dagelijks een hoge dosis vita- nen doen.’ mine C slikken waardoor de urinewaarde veel te Natuurlijk doet Westermann altijd haar uiter- zuur wordt. Ik vraag nu daarom altijd expliciet ste best voor haar patiënten, dat spreekt van- of iemand extra vitaminen of bepaalde kruiden zelf. Maar toen ze dat een keer zei tegen een gebruikt. Vaak is dat inderdaad het geval. Kan- patiënt om deze gerust te stellen, reageerde de kerpatiënten hebben tenslotte een levensbe- vrouw tot haar verbazing met ‘O ja? Oh wat fijn K td

december 2015 NT 21 Bert Garssen (l)

om te horen!’, realiseerde Westermann zich dat krachtige’ water betekende alleen al een aderla- er zoveel is wat patiënten niet (kunnen) weten. ting van 900 USD per maand. Dit is weliswaar Dat artsen bijvoorbeeld buiten het zicht van de extreem, maar niet uniek. patiënt overleg voeren en ruggespraak houden. Tegenwoordig legt Westermann vaak uit wat Patiënten zien alleen dat de dokter het druk wetenschap is. Daarbij benadrukt ze dat ze op heeft en allerlei moeilijke termen gebruikt. Bij de hoogte is van de meest recente wetenschap- een alternatieve genezer krijgen ze een heel an- pelijke inzichten op oncologisch gebied. ‘Soms der beeld. Deze heeft een uur de tijd, toont inte- zijn er patiënten die me vragen: ”Maar wilt u resse in zijn cliënten als persoon, maakt het hen dan niet samenwerken met natuurgenezers?”’ naar de zin en komt met middeltjes waardoor Mijn antwoord is dan dat ik altijd wil samenwer- ze het idee krijgen zelf invloed op hun ziekte te ken met mensen die op een wetenschappelijke kunnen uitoefenen. manier te werk gaan. Anekdotische succesver- Dat kost soms wel handenvol geld, zo is de halen zijn geen bewijs. Die uitleg begrijpen pa- ervaring van Westermann. Ze herinnert zich een tiënten wel. Door extra tijd te nemen kan ik veel patiënt die 500 tot 1000 euro per maand uitgaf onrust wegnemen. aan ‘complementaire’ middelen. ‘Deze vrouw Als mensen willen weten wat ze dan toch zelf was anderhalf jaar geleden tumorvrij verklaard kunnen doen, en iets wat zeker helpt, raadt en kwam nu voor een controle bij mij op het Westermann hen aan om gevarieerd en gezond spreekuur. Helaas bleek de kanker terugge- te eten en om vooral te blijven bewegen. ‘Juist keerd. En ze had juist zo haar best gedaan. An- voor dat laatste is nu wetenschappelijk bewijs derhalf jaar lang had ze zich, op aanraden van dat dat de kwaliteit van leven positief beïn- een natuurarts, gehouden aan een strak regime vloedt, ook in een laat stadium.’ van ruim tien verschillende middelen. Deze mid- Naar de sauna gaan? Aan yoga doen? Het ant- delen hadden haar weerstand moeten verhogen woord van Westermann is dan: ‘Als u zich daar en de kanker in toom moeten houden. Ik viel prettig bij voelt, kunt u dat gerust doen. Ik blijf bijna van mijn stoel toen ik hoorde om welke hoe dan ook mijn uiterste best voor u doen.’ middelen het ging.’ Voor de volledigheid heeft Westermann het Bert Garssen nog eens nagekeken. Het ging om Iscador (later vervangen door injecties met Adnoba Viscum Kortom, wat meer aandacht van de arts voor de aangezien Iscador verboden werd), vitamine C, patiënt als mens is niet verkeerd. Ook de psy- calcium, antioxidanten CPLX, Multikopervrij, chische kant mag zeker niet verwaarloosd wor- Flor-essence extract 1 ml per dag, liposomaal den. Voor het Helen Dowling Instituut (HDI) in curcuma, carnitine, lijnzaadolie, hennepolie, Bilthoven is psychologische zorg bij kanker de Cellfood druppels, Rebasit poeder, met als klap dagelijkse praktijk. Deze ggz-instelling houdt op de vuurpijl: twee liter Kaqun zuurstofrijkwa- zich, naast psychologische zorg, ook bezig met ter uit Hongarije, à 15 USD per fles. Dit ‘genees- wetenschappelijk onderzoek. K td

22 NT december 2015 De instelling werd in het verleden regelmatig Van de samenhang met het hormoonsysteem door de vereniging op de korrel genomen. Zo is inmiddels bekend dat langdurige blootstel- sneerde oud-voorzitter Cees Renckens in 1999 op ling aan estrogeen leidt tot een grotere kans zijn bekende vileine wijze dat het Helen Dowling op borst-, endometrium, eierstok-, prostaat- en Instituut dacht dat baarmoederhalskanker, en zelfs (bepaalde vormen van) darmkanker. afwijkende uitstrijkjes, tussen de oren ontstaan. Andersom kan een psychische stoornis via Het wegzetten van het HDI destijds als on- het zenuwstelsel invloed hebben op het im- wetenschappelijk was niet terecht, zo vertelde muun- en hormoonsysteem. Defecten in het Bert Garssen, onderzoeker bij het instituut immuunsysteem kunnen gevolgen hebben voor sinds 1992. Dat men vroeger patiënten psy- het zenuwstelsel en dat kan weer leiden tot on- chologisch begeleidde – ‘boetseren en kleien’ gezond gedrag, zoals hierboven beschreven. noemde Renckens het – volgens de hypothese Het hebben van kanker kan begrijpelijkerwijs dat dit zou kunnen helpen, was geen onweten- ook weer gevolgen hebben voor het hormoon- schappelijke handeling. Integendeel. Juist door systeem en / of een depressie veroorzaken. Een hier onderzoek naar te doen, kon men uiteinde- tamelijk complexe materie dus. lijk uitsluiten dat deze psychische zorg invloed Om een conclusie te kunnen trekken over had op de overlevingskans van patiënten. psychische factoren op het ontstaan van kan- Onderzoek naar psychische factoren is juist ker keek Garssen naar prospectieve, longitudi- van belang, aldus Garssen. Doe je dat niet, dan nale studies die starten met een steekproef van kunnen bepaalde ideeën een eigen leven gaan gezonde personen waarvan de psychologische leiden dat nadelig is voor de patiënt. Zo heerst eigenschappen werden vastgesteld en waarbij nu al jaren de opvatting in de samenleving dat jaren, vaak tientallen jaren later, werd vastge- je kunt ‘vechten tegen kanker.’ Dit leidt vervol- steld wie kanker kreeg en wie niet. Daarnaast gens tot schuldgevoelens bij patiënten die blijk- keek hij naar retrospectieve case-control stu- baar niet psychisch hard genoeg hun best doen: dies waarbij een groep kankerpatiënten met een tamelijk wrede consequentie van een niet een groep gezonde personen werd vergeleken wetenschappelijk onderbouwde gedachte. als het ging om psychisch ingrijpende situaties Om te kijken wat van dergelijke opvattingen in het verleden zoals het verlies van partner of klopt, stelde Garssen daarom in opdracht van kind, of een psychiatrische diagnose zoals vast- het Koningin Wilhelmina Fonds voor de Neder- gelegd in ziekteregisters. landse Kankerbestrijding, samen met drie an- In 52% van – uiteindelijk totaal – 71 studies dere onderzoekers een review op. Bij 69 studies werd een relatie gevonden tussen psychologi- werd gekeken naar het ontstaan van kanker, en sche factoren en kankerincidentie. Dat lijkt bij 53 naar het beloop ervan. veel, maar bij nader onderzoek bleken veel van Onderzoek op dit gebied is uiteraard alleen deze studies geen rekening te houden met ver- zinvol als duidelijk is welke fysiologische mecha- storende factoren zoals gezondheidsgedrag en nismen zouden kunnen meespelen bij psycholo- biomedische aspecten. Bij relatief kleinere stu- gische factoren op het ontstaan en beloop van dies werd bovendien vaker een effect gevonden, kanker. Zo kunnen psychische factoren invloed wat de betrouwbaarheid van de studie verlaagt. hebben op het gedrag van mensen. Depressie, Of een effect werd gevonden leek bovendien af angst, het ervaren van ingrijpende gebeurte- te hangen van het soort kanker. De resultaten nissen die leiden tot verhoogd alcoholgebruik, waren dus erg divers en onsamenhangend. meer roken, te veel eten en inactiviteit kunnen In ieder geval lijkt wel overtuigend aange- bijdragen aan het ontstaan van kanker. toond dat negatieve stemmingen, overbelasting Wat betreft het immuunsysteem werd vroeger en stress (met uitzondering van het verliezen gedacht dat alleen kankers die ontstonden door van een naaste) niet van invloed zijn op het een virusinfectie, in toom gehouden konden ontstaan van kanker. In twintig studies werd worden door een goede weerstand. Grulich et zelfs een verminderde kans op het ontstaan van al. (2007) vonden echter in hun meta-analyse de ziekte gevonden door blootstelling aan een dat het risico op het ontstaan van kanker voor stressfactor, zoals scheiding, werkbelasting, bijna alle typen was verhoogd als iemands weer- depressieve stemming of een psychiatrische stand verlaagd was. stoornis. K td

december 2015 NT 23 De conclusie van Garssen is dan ook dat voor sen, bleek uit nog twee andere meta-analyses, geen enkele psychologische factor overtuigend de eerste met in totaal 1062 en de tweede met is aangetoond dat ze van invloed is op het ont- in totaal 2626 patiënten, dat psychische facto- staan van kanker. Aanwijzingen waren nog het ren geen significant (dus geen systematisch) sterkst bij het lijden aan een depressieve stoor- effect hebben op overlevingskansen. Ook hier nis (55%). Wie verder onderzoek zou willen geldt, zoals Westermann haar patiënten uitlegt: doen, moet volgens Garssen rekening houden anekdotisch bewijs is geen wetenschappelijk met het type kanker, met het feit of er sprake is bruikbaar bewijs. van ernstige langdurige depressie en met het gezondheidsgedrag van mensen. En uiteraard al- Thomas Dorlo tijd met gebruikmaking van eenduidige, heldere criteria. Wat hem betreft is er echter voldoende ‘Baat het niet, het schaadt (soms) wel’. Dat is onderzoek gedaan om te kunnen concluderen de conclusie van farmacoloog Thomas Dorlo dat er geen enkel systematisch verband bestaat; die onderzoek deed naar het gebruik van vrij het bewijs is zwak of zelfs afwezig. Tot zover de verkrijgbare kruiden in combinatie met che- laatste inzichten over de invloed van psychische motherapie. Veel antikankermiddelen hebben factoren op het ontstaan van kanker. overigens een plantaardige oorsprong, merkt Wat betreft de overlevingskansen en het be- Dorlo op. Zo is het middel docetaxel ooit geïso- loop van het ziekteproces keek Garssen naar leerd uit de plant Taxus baccata, paclitaxel uit 53 studies. Hierin werden mensen, die reeds Taxus brevifolia en topotecan uit Campotheca kanker hadden, vooraf psychologisch geëvalu- acuminata. Juist voor de therapeutische wer- eerd. Daarna werden ze vele jaren gevolgd om king van deze cytostatica geldt een nauwkeuri- te kijken naar ziektevrije intervallen en/of over- ge dosering: de meest effectieve concentratie is levingsduur. tevens snel te giftig voor de patiënt. Daar moet Conclusie: de soort kanker lijkt geen verschil je dus een evenwicht in zien te vinden. Helaas is te maken en ook uitzaaiingen hadden geen in- er nog geen alternatief. vloed op de uitkomst van het onderzoek. Er wa- Beïnvloeding van het geneesmiddelenme- ren enige aanwijzingen voor een effect bij pes- tabolisme kan grote gevolgen hebben voor de simisme, ontkenning van de ernst van de ziekte, chemotherapie, aldus Dorlo. Het is daarom gebrek aan sociale steun of bij een neiging van van groot belang dat patiënten de werking de patiënt om negatieve emoties te onderdruk- van de antikankermiddelen niet beïnvloeden ken, maar niet overtuigend genoeg voor nader met zogenaamd complementaire kruiden die onderzoek. de giftigheid verhogen of juist de effectiviteit Kortom, er zijn geen systematische aanwij- verminderen. En dat is precies wat sommige zingen dat psychologische factoren van invloed – zogenaamd onschuldige – kruiden doen. In zijn op het ontstaan, noch op het beloop van het geneesmiddelenmetabolisme is sprake van kanker. Naast de uitgevoerde review van Gars- transportercellen en enzymen: respectievelijk P- glycoproteïne (Pgp) en onder meer cytochroom P450 3A (CYP3A). Het gevolg kan zijn dat de werking van het kankermedicijn wordt onder- drukt (geïnhibeerd) of juist wordt versterkt (ge- ïnduceerd). Je wilt juist geen van beide, gezien de noodzaak van een nauwkeurige dosering. Helaas vraagt nog steeds niet iedere arts of, en zo ja welke kruiden of supplementen zijn of haar patiënt als zelfmedicatie gebruikt. Ge- lukkig hebben niet alle kruiden een positief of negatief effect op het geneesmiddelenmetabolisme. Wat natuurlijk nog niet wil zeggen dat het betreffende kruid wel de vermeende ‘reinigende’ of ‘ondersteunende’ werking heeft waar Thomas Dorlo de patiënt het voor aanziet. K td

24 NT december 2015 Neem nu de mariadistel die onder talloze werking van docetaxel. Hoe dit te rijmen valt, merknamen wordt verkocht. De werkzame stof is nog niet duidelijk. Conclusie? Interacties in is silibinine en zou een reinigende werking heb- vitro zijn volgens Dorlo moeilijk te extrapoleren ben op de lever. In vitro remt silibinine de wer- naar in vivo. Gebruik bij CYP3A4 substraten king van CYP3A4 en het Pgp transport. In vivo zou hij zeker afraden. is weinig effect aangetoond. Kan het middel dus Tot slot een kruid dat veel mensen bijna regel- geen kwaad? Niet als het kankermedicijn intra- matig binnenkrijgen via hun voedsel: knoflook, veneus wordt toegediend. Maar bij orale toedie- Allium sativum dat in medicijnvorm preventief ning kan een interactierisico zeker niet worden wordt verkocht tegen gastro-intestinale tumo- uitgesloten. ren. Alhoewel knoflook een krachtig remmende Het sint-janskruid – Hypericum perforatum werking heeft op CYP3A4, CYP2C19, CYP3A5, – kan echter wel degelijk kwaad. Van deze plant CYP2C9 is het onduidelijk welke actieve stoffen is bewezen dat het kan helpen bij lichte depres- precies bijdragen aan de interactie. Knoflook sies en slapeloosheid. Het laatste kan overigens heeft in ieder geval geen remmende werking bij alleen verklaard worden door het feit dat je met een behandeling met docetaxel. Over dit kruid minder zwaarmoedige gedachten makkelijker hoeven oncologen zich dus geen zorgen te ma- slaapt; bij opgewekte mensen leidt de plant na- ken. melijk tot slapeloosheid. Maar dit terzijde. Dit gezegd hebbend, wil Dorlo benadrukken dat Sint-janskruid is bepaald geen onschuldig wetenschappelijke literatuur over de invloed van middel: het kan interfereren met andere anti- kruiden op de werking van oncolytica schaars is. depressiva, anticonceptiemiddelen en immu- Het extrapoleren van dierstudies is ingewikkeld nosuppressiva. Gelijktijdige inname van sint- en onbetrouwbaar, onder meer gezien de grote janskruid versterkt de werking van docetaxel, verschillen tussen proefdier en mens als het gaat imatinib of irinotecan. Dit is zeer riskant omdat om de regulering van enzym-expressie. het de giftigheid van deze kankermedicijnen Juist gezien de noodzakelijke giftigheid van versterkt. Niet gebruiken dus in combinatie met kankermedicijnen geldt: ‘De dosis maakt het de drie voornoemde cytostatica en ook niet met vergif, afhankelijk van het kruid dat gelijktijdig andere stoffen die met behulp van CYP3A4, wordt ingenomen.’ CYP2C19, Pgp en CYP1A2 worden gemetabo- liseerd/afgebroken. Michael Baum Een ander populair kruid in de alternatieve geneeskunde is Wu Wei Zi met de werkzame stof De Britse oncoloog Michael Baum is groot lief- schizandra. Het zou hepatoprotectief en detoxifi- hebber van de oud-Nederlandse schilderkunst. cerend werken. Het heeft, net zoals het sint-jans- Zeventiende-eeuwse kunstenaars als Gerard kruid een versterkende invloed op de werking Dou verbeeldden treffend de praktijken van van Pgp, CYP2C9 en CYP3A4. Bij ratten is het kwakzalvers van wie het duidelijk was dat zij effect hiervan duidelijk. Proeven met mensen zijn een slaatje probeerden te slaan uit het leed van nog niet gedaan. Oppassen geblazen dus! anderen. De afgebeelde aderlatingen, die overi- Dan Echinacea Purpurea, het welbekende gens te goeder trouw werden uitgevoerd, bleven Echinaforce dat veel verkocht wordt bij griep eeuwenlang in zwang op basis van autoriteit en en verkoudheid voor ‘extra weerstand’. Om te anekdotisch bewijs. beginnen zijn de bestanddelen per verkocht Maar wat moesten mensen anders? Double product verschillend (afkomstig uit het blad of blind randomized clinical trials bestonden de wortel). Ook het oogstseizoen is van invloed in die tijd nog niet. Men leunde op de ideeën op de concentratie van de aanwezige anti-oxi- van Aristoteles die de wereld om zich heen ob- datieve fenolen en alkylamides. En dat is tame- serveerde, daar een hypothese bij bedacht en lijk belangrijk, want in vitro is het een krachtige vervolgens naar bewijzen zocht om deze hypo- versterker van verschillende CYPs. In de mens these te bevestigen. 2.500 jaar later zou de fi- stimuleert het zelfs het CYP3A4-enzym zoda- losoof Popper aantonen dat je de waarheid niet nig dat men bij eenzelfde dosis aan 23% meer het beste benadert door hypotheses te bevesti- midolazam wordt blootgesteld. In vivo blijkt gen, maar juist door te proberen ze te ontkrach- er echter geen versterkend effect te zijn op de ten. Pas als dat onvoldoende lukt, heb je moge- K td

december 2015 NT 25 Michael Baum (l) en symposiumvoorzitter Lucas Stalpers

lijk wetenschappelijk bewijs in handen. Na de en Saatschi. Het vreselijke lot dat Maurice Saat- Tweede Wereldoorlog ontwikkelde David Sac- schi trof was het feit dat zijn vrouw, van wie hij ket, conform de filosofie van Popper, de huidige innig hield, in korte tijd stierf aan een agres- protocollen waar medisch wetenschappelijke sieve vorm van eierstokkanker. Saatschi had onderzoek tegenwoordig aan moet voldoen. gezien hoezeer zijn vrouw had geleden onder de Hoewel in het Verenigd Koninkrijk kwakzal- bijwerkingen van de chemotherapie die boven- verij geen onbekend fenomeen was en is, richt- dien haar leven niet had gered. Maar in plaats ten artsen pas tegen het eind van de twintigste van zich kwaad te maken op de ziekte, richtte eeuw een vereniging op ter bestrijding ervan. zijn woede zich op oncologen en artsen in het Baum: ‘Hadden we maar net zo’n provocerende algemeen. naam gekozen als in Nederland. De Engelse ver- Via zijn contacten in het parlement wist Saat- sie heet helaas heel braaf: Health Watch. In de schi in 2013 een wet op de agenda te krijgen, UK moeten we niet alleen opboksen tegen de de Medical Innovations private members gebruikelijke kwakzalverij. Er zijn bovendien Bill (MIB). De MIB suggereerde dat artsen, uit momenteel twee machtige mannen die met hun angst voor juridische vervolging, tegen innova- geld en naam veel schade kunnen toebrengen tie zouden zijn. aan de oncologische praktijk, in het nadeel van ‘Een volledig uit de lucht gegrepen veronder- de patiënt’. stelling’, zegt Baum. ‘Ik ken geen enkel geval Baum refereert aan Prins Charles die – niet waarbij een arts een wetenschappelijk onder- gehinderd door enige vorm van wetenschap- zoek niet wilde uitvoeren uit angst voor vervol- pelijke kennis – een groot voorstander is van ging.’ Complementary Alternative Medicine (CAM) De MIB moest voorzien in een register waar die hij beschouwt als ancient wisdom. Bij het onbewezen behandelingen beschreven zou- 150-jarig bestaan van de British Medical Asso- den worden, waarbij artsen en patiënten hun ciation in 2004 sprak Baum de legendarische eigen ervaringen konden toevoegen. Zonder woorden: ‘With respect Your Highness, but you enige onderbouwing met deugdelijk, evidence are wrong.’ based, onderzoek. Gebaseerd op anekdotisch Met de Wet Openbaarheid Bestuur in de hand, bewijs, meer niet. Zeventiende-eeuwse prak- wisten journalisten de zogenoemde Black Spi- tijken dus. Met alle risico’s voor patiënten van der Memo’s in handen te krijgen waarin Char- dien. Juist de integriteit van artsen, vervat in les tussen 2006 en 2009 actief lobbyde bij de onderzoeksprotocollen, moet voorkomen dat State Secretary voor het wettelijk erkennen er onderzoeks-biases plaatsvinden: ‘Artsen zijn en vergoeden van CAM. Baum kan zich er nog ook maar mensen. Iedereen wil toch graag dat kwaad over maken: ‘Voor een man in zijn posi- zijn of haar methode het beste werkt, al was dan tie was dit totally inappropriate!’ niet voor het ego dan wel voor de portemon- Een andere serieuze bedreiging voor kwets- nee.’ bare patiënten is Maurice Saatschi van het con- Baum begrijpt de behoefte van patiënten aan servatieve en invloedrijke PR-bureau Saatschi een magic bullet: ‘Geloof me, als die er was, K td

26 NT december 2015 dan sprongen we er met zijn allen bovenop.’ te leggen dat deze wet de achterdeur uit bete- Mensen denken volgens Baum dat er weinig kende. baanbrekende uitvindingen zijn gedaan de af- Helaas lijkt de wet op een zombie die weer gelopen halve eeuw: ‘Deels is dat waar. Grote dreigt op te staan: op 16 september, nog geen ontdekkingen zoals die van Pasteur en Fleming, maand geleden, is de wet weer uit de kast ge- waarmee korte metten konden worden gemaakt haald. Artsen houden hun hart vast. ‘There are met talloze infectiegerelateerde aandoeningen, many patients we cannot cure, but none we can- zijn er niet echt geweest. Op het ontrafelen van not hurt’, verzucht Baum. het DNA na dan, in 1953. Ziektes als kanker Baum eindigt zijn bevlogen verhaal met een en neurologische, degeneratieve aandoeningen persoonlijke anekdote: ‘In 2005 maakte ik deel van het spierskelet zijn nu eenmaal harde noten uit van een gezelschap dat bestond van voor- en om te kraken.’ tegenstanders van CAM. Tijdens het slotdiner zat Maar Baum wil er toch ook wel graag op wij- ik naast een arts-acupuncturist. Op een gegeven zen dat juist op zijn vakgebied – borstkanker moment vroeg ze me of ik pijn had, gezien mijn – heel veel is bereikt de afgelopen veertig jaar ongemakkelijke houding. Ik gaf toe dat ik de af- met betrekking tot overlevingskansen en kwali- gelopen dagen spit had gehad en dat ik verrekte teit van leven. van de pijn. De vrouw bood me – alleraardigst Gelukkig werd de MIB op het laatste moment – een acupunctuurbehandeling aan. De volgen- afgeblazen. De wet kwam weliswaar door de de dag was ik met mijn vrouw in een museum en House of Commons en ging daarna naar de merkte tot mijn genoegen dat de pijn verdwenen House of Lords, maar werd in het voorjaar van was. Het aanbod van de acupunctuurbehande- 2015 verworpen. Dit tot grote opluchting van ling had ik de avond tevoren afgeslagen. De de artsen die zich twee jaar lang onbetaald, in moraal van dit verhaal: had ik het aanbod wel het belang van de wetenschap en hun patiënten, aangenomen, dan was ik een believer geworden hadden ingespannen om de parlementsleden uit en had ik hier nu niet gestaan.’ l K td

december 2015 NT 27 Kwakstages voor Utrechtse geneeskundestudenten

Frank Gerritse

Op veel punten loopt de diergenees- en gegeven door antroposofisch huisarts Casper kunde altijd een beetje achter haar Post Uiterweer2. Volgens de studiegids3 een cur- ‘humane’ zus aan. Echter wat betreft sus die ‘gaat over het verbreden van je horizon’ en waarin ook gewerkt wordt aan de eigen innerlijke sommige zaken zouden veel genees- balans. Behalve zelfstudie, hoor- en werkcolleges kunde opleidingen absoluut een bevat deze cursus onder andere een excursie naar voorbeeld kunnen nemen aan de ve- Homeopathisch Artsen Centrum Utrecht4 en zijn terinaire. Enige tijd geleden heeft de er practica en stages in acupunctuur, antroposo- faculteit diergeneeskunde (Utrecht) fische geneeskunde, homeopathiepraktijken en onder bezielende leiding van vice-de- mogelijkheden tot oefenen met mindfulness. Van een academische studie, die pretendeert caan professor Van Sluijs een helder meer te zijn dan een beroepsopleiding, zou mijns en eenduidig standpunt opgesteld én inziens (en zeker in deze tijd van exponentieel ingenomen over alternatieve genees- stijgende zorgkosten) verwacht mogen worden wijzen binnen de faculteit diergenees- dat ze kritische, academisch denkende artsen af- kunde: daar is geen plaats voor. Be- levert. In plaats van zich krampachtig te willen handelwijzen dienen gestoeld te zijn onderscheiden met stickers van dure keurmerken op hun voordeur zouden academische centra, op de twee pijlers van de moderne waarvan de voornaamste taak naast patiënten- natuurwetenschappen en de principes zorg bestaat uit wetenschappelijk onderzoek en van evidence based medicine (EBM). onderwijs, er dan ook goed aan doen het voorbeeld van de veterinaire buren te volgen en nu ij veel geneeskunde opleidingen treft eindelijk eens duidelijk afstand te nemen van de men zelden een ferm en afwijzend of- kwakzalverij. l ficieel standpunt aangaande alternatieve geneeswijzen. En ook in de colle- Noten Bgebanken wordt er zelden echt afstand genomen 1 Louis Bolk Instituut, http://www.louisbolk. van kwakzalverij. Zodra de kwestie een keer ter org/nl/home/ sprake komt, wordt er om de hete brij heen ge- 2 Casper Post Uiterweer is werkzaam bij draaid. Baat het niet dan schaadt het niet, vol- antroposofisch gezondheidscentrum Thera- gende vraag. peuticum, http://www.therapeuticumutrecht. En soms gaat het zelfs nog wat verder dan dat. nl/personen/persoon/casper-post-uiterweer In Utrecht is het bijvoorbeeld mogelijk een keu- 3 Vrije profileringsruimte en keuzecursus- ze-coschap in the Royal London Homeopathic sen 2014-2015 (meest recente versie), Hospital te volgen. En enige tijd geleden stond gedownload op 11 oktober 2015, blad- er een paginavullende advertentie voor homeopa- zijde 32, http://students.uu.nl/file/1787/ thie in MediZine, het blaadje van studievereni- download?token=f52T-Nzq ging MSFU/Sams (geld is geld). 4 Homeopathisch Artsen Centrum Utrecht, Utrechtse bachelorstudenten geneeskunde kun- Polikliniek voor homeopathie, http://www. nen bovendien in hun tweede jaar kiezen voor een homeopathie-utrecht.nl/ officieel keuzevak ‘Complementaire zienswijzen in de zorg’, verzorgd door het Louis Bolk Instituut1 F.L. Gerritse is ANIOS psychiatrie K td

28 NT december 2015 Let op de controleconditie!1

Iris Sommer

Op de fiets op weg naar mijn werk luisterde ik naar de podcast van De kennis van nu. Altijd leuk om het aange- name met het nuttige te verenigen. Het onderwerp was ‘mindfulness’ en de effectiviteit van deze populaire techniek voor verschillende indicaties, waaronder depressie.

k hoorde mijn collega zeggen dat het zeker geacht wanneer de werking al dan niet signifi- zo effectief is als het gebruik van antide- cant beter is dan die van een controleconditie pressiva. Op slag kon ik niet meer ‘mind- die precies gelijk is bij de aangeboden aspeci- ful’ genieten van de mooie fietstocht, maar fieke aspecten. Dat is niet alleen de placebopil Itrapte ik verbeten door in een hogere versnel- maar ook de tijd en aandacht die de arts aan deze ling. Dit was weer een typische illustratie van de patiënt besteedt en de hoop en het vertrouwen verwarring tussen effectiviteit en éffectiviteit. in de nieuwe behandeling. Medicijnonderzoek Hoop en zingeving zijn essentiële onderde- zonder zo’n gematchte controlegroep wordt als len, soms zelfs levensreddende elementen, van onvoldoende bewijs beschouwd. Die standaard een behandeling, ongeacht de aandoening. In- van een goed gematchte controleconditie is termenselijk contact is daarom de basis voor nog geen gemeengoed. Bij het onderzoek naar elke behandeling. Interventies die een patiënt psychologische interventies, zoals mindfulness, vertrouwen en inspiratie kunnen geven, laten wordt nog vaak genoegen genomen met een vrijwel altijd een positief effect zien op de stem- vergelijking met een wachtlijstconditie of met ming, het bioritme, de pijn, en het sociaal en een ‘treatment as usual’ (TAU). TAU is dan een professioneel functioneren van de patiënt. Het is eufemisme voor een infrequent contact met allang geen nieuws meer dat zulke interventies een arts of psycholoog die aanzienlijk minder ook effect hebben op immuunparameters, hor- enthousiast is dan de gedreven onderzoeker. moonregulaties en zelfs op tumormarkers. Leer- Effectgroottes die berekend worden uit zulke den we niet lang geleden al over de sympathicus vergelijkingen zijn typisch hoog, vaak rond de en de parasympathicus? Welbevinden, evenwicht 0,7. Dit is echter een optelsom van de specifie- en homeostase staan centraal in gezondheid. ke werking van de interventie en de aspecifieke In wetenschappelijk onderzoek wordt daarom aspecten van het intermenselijk contact. Zulke onderscheid gemaakt tussen de ‘aspecifieke’ effectgroottes worden vervolgens ongegeneerd werking, soms versimpeld tot ‘placebowerking’, vergeleken met de effectgrootte van medicijnen de specifieke werking van de te onderzoeken onderzoek dat wel netjes gematcht heeft voor interventie. In het medicijnonderzoek wordt als vertrouwen, inspiratie, hoop, aandacht en con- regel gehanteerd dat een middel effectief wordt tact. K td

december 2015 NT 29 Antidepressieve medicatie is vaak het slacht- Mevrouw dr. Iris Sommer is hoogleraar psychia- offer van zulke oneerlijke vergelijkingen. Wan- trie bij het UMC Utrecht. Zij is hoofd van de poli- neer we de psychologische interventies echt kliniek Stemmen en doet onderzoek naar psychoti- serieus willen nemen, moeten ze ook in een sche stoornissen. Ze is lid van de Jonge Akademie, serieuze onderzoeksopzet onderzocht worden. onderdeel van de KNAW, en voorzitter van de we- Zulke studies zijn er wel, maar het zijn nog uit- tenschapcommissie van de Vereniging voor Psy- zonderingen. Ik geef graag het voorbeeld van chiatrie ([email protected]). een studie naar depressie die door een actieve controleconditie wel corrigeerde voor specifieke aspecten. De onderzoekers vergeleken mindfulness met Argentijnse tangolessen voor patiënten met depressieve klachten. ‘Guess Noot what?’ Van de Argentijnse tango word je méér 1 De oorspronkelijke verie van dit artikel ver- mindful en minder depressief dan van mindful- scheen eerder in het NTvG. Zie https:/www. ness. l ntvg.nl/artikelen/let-op-de-controleconditie? K td

30 NT december 2015 Symposium fysiotherapie en chiropraxie?

Rien Vermeulen

Het is niet gelukt een symposium te organiseren over de vraag waarom chiropractoren niet en fysiotherapeuten wel btw-vrijstelling behoren te hebben bij het schrijven van hun rekeningen. De gevraagde sprekers met academische aanstellingen met leeropdracht fysiotherapie weigerden zich af te zetten tegen chiropraxie. De weigering mee te werken werd het beste onderbouwd door Raymond Ostelo, hoogleraar Evidence Based Physio- therapy aan de VU. Ostelo ziet weinig verschillen tussen fysiotherapie en dan vooral manuele therapie enerzijds en chiropraxie anderzijds. Hun handelingen komen volgens hem grotendeels overeen. Dat het handelen van de chiropractoren niet medisch biologisch onderbouwd is, vindt Ostelo niet ter zake doende, evenmin als het feit dat blijkt dat de basis van chiropraxie op grond van onderzoek met beeldvormende technieken op drijfzand is gebouwd.

Waarop berust chiropraxie?

Chiropraxie gaat nog steeds uit van een theorie die in 1895 is ontwikkeld door de kruidenier en visboer Palmer. Chiropraxie zou de gezondheid verbeteren door opheffing van subluxaties van de wervelkolom. Deze subluxaties die met pal- patie zouden kunnen worden vastgesteld, hebben volgens chiropractoren een ongunstige invloed op het zenuwstelsel. Tegenwoordig wordt door chiropractoren ook gebruik gemaakt van een myovision-scan waarmee elektrische lading van de spieren bij de wervelkolom zou worden gemeten. De theorie van de chiropraxie is ont- Voorafgaande aan de behandeling zouden de wikkeld in een tijd waarin beeldvorming van de subluxaties aanwezig zijn, na de behandeling wervels niet mogelijk was. Met CT en MRI kun- niet meer, maar beeldvorming voor en na laat nen nu die subluxaties niet worden bevestigd. geen verschil zien. Elektrofysiologisch onder- K td

december 2015 NT 31 zoek kan evenmin de met myovision-scan vast- nen. Deze vaststelling maakte op Hunink niet gestelde afwijkingen bevestigen. Met kennis de minste indruk. van de neurofysiologie is niet te begrijpen hoe De bovengenoemde hoogleraren komen tot subluxaties de door chiropractoren veronder- therapieadviezen op grond van data uit onder- stelde veranderingen in het zenuwstelsel zouden zoek, niet gehinderd door enige kennis over kunnen doen ontstaan. Moet een behandeling hoe de aandoening ontstaat en hoe de therapie op grond van een verworpen medisch biologi- daarop ingrijpt. sche verklaring wel getest worden? Volgens Os- telo duidt het stellen van die vraag niet op een Is de behandeling wetenschappelijke houding en op vooroordelen. ‘evidence based’? Die opmerking heb ik eerder gehoord. Ostelo heb ik gevraagd of uit onderzoek is ge- Is een medisch biologische bleken dat chiropraxie een gunstig effect heeft. onderbouwing van een Ondanks het ontbreken van een goede hypo- behandeling nodig? these is toch bijzonder veel onderzoek gedaan naar de effectiviteit van chiropraxie bij nek- en Lex Bouter, hoogleraar epidemiologie aan de rugklachten. Dit onderzoek heeft het gunstige VU, publiceerde met medewerkers een onder- effect dat in een enkele studie was gevonden zoek waaruit zou moeten blijken dat acupunc- uiteindelijk niet kunnen bevestigen. Bij nek- tuur bij in vitro fertilisatie (IVF) de kans op klachten is deze behandeling zelfs gevaarlijk. zwangerschappen verhoogt. Ik vroeg hem hoe De reactie van Ostelo kwam mij weer niet on- acupunctuur dat effect zou kunnen hebben en bekend voor. Volgens Ostelo zijn er in de ge- of uiterst onwaarschijnlijke medisch biologi- neeskunde ook behandelingen die niet evidence sche verklaringen wel getest moesten worden. based zijn en toch een btw-vrijstelling hebben. Hoe de onderliggende medische biologische Deze opmerking is onbegrijpelijk om twee re- verklaring van een gunstig effect van acupunc- denen. Allereerst ken ik geen behandelingen tuur op IVF zou kunnen zijn interesseerde hem in de geneeskunde die na vele onderzoeken, zo- duidelijk niet en of onwaarschijnlijke medisch als bij chiropraxie, ineffectief bleken en deson- biologische verklaringen getest moeten worden, danks worden toegepast. Ten tweede blijkt hier vond Bouter ook niet een interessante vraag. Ik weer de misvatting over wat Evidence Based kreeg zelfs te horen dat deze vraag duidde op Medicine (EBM) is. Met niet evidence based een niet-wetenschappelijke houding van mij, ik bedoelde Ostelo blijkbaar behandelingen die zou vooroordelen hebben en die had hij niet, niet getoetst zijn door middel van randomised want hij, als wetenschapper, oordeelde na de controlled trials. Inderdaad zijn er in de ge- uitslagen van het onderzoek, niet ervoor. neeskunde behandelingen die niet getoetst zijn Nu zou na de uitspraken van Ostelo en Bou- middels trials, maar toch kunnen zij evidence ter de indruk kunnen ontstaan dat het hier gaat based zijn. Sackett, één van de grondleggers om een probleem in het denken beperkt tot VU- van EBM, omschreef samen met collegae EBM hoogleraren, maar helaas zien we deze misvat- als de integratie van individuele klinische ex- ting over het belang van medisch biologische pertise met het beste klinische bewijs uit onder- onderbouwingen ook elders. Myriam Hunink, zoek. Met individuele klinische expertise wor- hoogleraar klinisch epidemiologie in het Eras- den de vaardigheid en het oordeelsvermogen mus Medisch Centrum, onderzocht of acupunc- bedoeld die clinici verkrijgen door ervaring en tuur helpt bij baby’s in stuitligging. Zij begeleid- oefening. Met het beste klinische bewijs wordt de een onderzoek waaruit bleek dat een kind in niet alleen de resultaten van randomised con- stuitligging in goede positie draait na acupunc- trolled trials bedoeld, maar ook de resultaten tuur aan de grote teen van de moeder. Op de van medisch-biologisch onderzoek tellen mee. vraag hoe dit zou moeten werken antwoordde Daarom is het bijvoorbeeld niet nodig nog een zij dat het effect waarschijnlijk via prikkeling trial te doen om te onderzoeken of insuline ef- van zenuwen van de teen die naar de baarmoe- fectief is bij diabetes type 1. Tekort aan insuline der lopen tot stand kwam. Met deze verklaring bleek de oorzaak te zijn van diabetes type 1, had ik moeite omdat wij deze zenuw niet ken- vervolgens kon dat tekort worden aangevuld K td

32 NT december 2015 met insuline waarna deze patiënten opknapten. wegen van armen en benen en het voorkomen Is er meer onderzoek nodig? Maar, in overzich- van drukneuropathieën tijdens de paralytische ten over hoeveel procent van de geneeskunde fase van het Guillain-Barré syndroom. Derge- berust op ‘evidence’ wordt de behandeling van lijke behandelingen zijn op grond van onze er- diabetes met insuline vaak niet meegenomen, varing en kennis evidence based. omdat er geen trial is te vinden. Om te kunnen beoordelen of een behandeling evidence based Wat wordt tot is, is medisch biologische kennis van de aan- fysiotherapie gerekend? doening waarbij die behandelingen wordt toegepast een absolute voorwaarde. Het huis van de fysiotherapie kent vele verschillende bewoners. In het AMC heb ik op de afde- Wat is de ‘evidence’ ling neurologie altijd gewerkt met Mensendieck- voor fysiotherapie? oefentherapeuten. Dit berustte op voorkeur van de hoogleraar Biemond in de jaren vijftig. We Ostelo weigerde de chiropraxie af te serveren, hebben die keuze nooit ongedaan gemaakt. terwijl op grond van wat wij weten over de ach- Tijdens mijn opleidingstijd in Rotterdam advi- tergrond van chiropraxie en de resultaten van seerde mijn opleider, een zeer praktische man, het verrichte onderzoek er geen andere conclu- te werken met therapeuten die zo min mogelijk sie mogelijk is dan dat chiropraxie moet worden aan patiënten zitten. Hoe die therapeuten zich afgeschaft en zeker niet een btw-vrijstelling ver- noemden deed er volgens hem niet veel toe, hij dient. Wilde hij het contrast tussen fysiothera- kon die namen ook niet onthouden, als zij maar pie en chiropraxie niet aangaan uit vrees voor niet aan duw- en trekwerk deden. Dit is nog verlies van btw-vrijstelling van fysiotherapie? steeds een zeer bruikbaar advies. Het lijkt er wel op, gezien zijn kritiek op de geneeskunde waar ook niet alles evidence-based Symposium zou zijn. Er zijn handelingen in de fysiotherapie die gezien onze medisch biologische kennis Alle bovengenoemde punten had ik graag be- waarschijnlijk niet effectief zijn, denk aan dry handeld gezien op het symposium, maar he- needling, maar evenals in de geneeskunde is bij laas wilde, zoals eerder vermeld, geen van de veel fysiotherapeutisch handelen een randomi- gevraagde sprekers komen. Ostelo verdient lof sed controlled trial beslist niet nodig. Ik noem voor zijn gemotiveerde afzegging. Andere spre- twee voorbeelden uit de neurologische praktijk. kers dachten niet in Nederland te zijn (‘welke Fysiotherapeuten hebben een belangrijke rol bij datum zei u ook alweer? Nee, dan kan ik niet.’) patiënten die herstellen van een herseninfarct. of vreesden gegrild te worden door een zaal Als patiënten mogen proberen te lopen na het vol anti-kwakzalvers, terwijl ik alleen om uitleg infarct, is begeleiding door een fysiotherapeut vroeg over wat wel en niet evidence based is in die ervaring heeft met deze groep van patiën- de fysiotherapie en welk onderzoek nog nodig ten uiterst gewenst. Zou er een voorstel worden is. Jammer, het had een mooi symposium kun- gedaan de effecten van fysiotherapie bij deze nen worden, nuttig voor rechters om hen te hel- patiënten bij het zo genoemde mobiliseren te pen bij de beslissing over welke behandelaars testen tegenover niets doen dan is dat voor- wel en welke niet voor btw-vrijstelling in aan- stel onethisch, omdat het duidelijk om ernstige merking komen. Of hebben zij genoeg aan de behandelingsonthouding gaat. Hetzelfde geldt regel dat duw- en trekwerk nooit btw-vrijstel- voor het achterwege laten van het passieve be- ling mogen krijgen? l K td

december 2015 NT 33 Ad hominem

C.N.M. Renckens

‘How these curiosities would be quite forgott, did not such idle fellowes as I am putt them down…’

John Aubrey 1626 - 1697

Drie dwaze dagen ook dit succesvolle bedrijf deed jarenlang mee met de dwaze dagen en bood dan aantrekkelijke Van 21 tot 22 oktober organiseerde de Amster- kortingen. Overigens zag ik nooit een adverten- damse Bijenkorf voor de laatste maal zijn Drie tie van Prescan waarin niet werd gestunt met Dwaze Dagen waar koopjesjagers, veelal van het prijzen. Mogelijk wogen de kosten van deel- vrouwelijk geslacht, kans maakten op talrijke name aan de dwaze dagen toch niet op tegen produkten die tegen hoge korting werden aan- de baten en concentreert men zich meer op geboden. Het was verstandig om al vroeg in de krantenadvertenties en de eigen website. Het ochtend voor de deur te gaan posten om aldus bedrijf gaat vermoedelijk flink profiteren van een strategische uitgangspositie te bezetten. Te- het besluit van minister Schippers om onder voren moest men al een kortingenboekje met nader af te spreken voorwaarden de commerci- coupons hebben aangeschaft, dat bespoedigde ële bodyscan met röntgenstralen vrij te geven. de zaak aanzienlijk. De Bijenkorf organiseert Thans is die om goede redenen nog verboden deze dolle dagen sinds 1968 en zij waren altijd en laten Prescan en soortgelijke exploitanten goed voor hoge omzetten en voorspelbare jour- van hypochondrie en angst dat deel van de to- naalbeelden van een hijgerige meute. De winkel tal body scan in Duitsland uitvoeren. Schippers heeft echter besloten dat de dwaze dagen van vroeg in 2012 een advies over deze materie aan 2015 de laatsten ooit zullen zijn, want die on- de Gezondheidsraad (GR) en VtdK-bestuursle- geordende rennende meute past niet meer bij den Van Dam en Stalpers pleitten kort daarna het imago, dat de Bijenkorf de laatste jaren na- op overtuigende wijze tegen deze dreiging van streeft en dat zich richt op de rijkere clientèle, doorschietend liberalisme in Medisch Contact voor een niet gering deel bestaand uit toeristen (‘Geef commerciële bodyscans geen kans’, uit Azië en de Verenigde Staten. In feite is er ook 31/32,31 juli 2012; 1814-1816). Op 5 maart geen sprake meer van één zaak, maar wordt er 2015 publiceerde de GR haar advies Doorlich- binnen de Bijenkorf vanuit gepachte subafdelin- ten doorgelicht: gepast gebruik van health gen handel gedreven. checks. Daarin adviseerde de GR tot een res- Deze ontwikkeling lijkt ook een geduchte klap trictief beleid, waarbij elke keer toestemming te zijn voor de zakenmannen van Prescan, want aan een op te richten commissie zou moeten K td

34 NT december 2015 worden gevraagd voor scans waarbij gebruik drage getiteld ‘Inquisitie’, een woordkeuze die wordt gemaakt van röntgenstralen (=ionise- geen calvinist onberoerd kan laten. Hij had het rende straling), die immers niet geheel zonder deze keer voorzien op onze Vereniging. Die had risico zijn. Het advies sprak het vermoeden uit – o foei! – ooit de Amsterdamse kinderarts Ines dat dergelijke toestemming niet vaak gegeven von Rosenstiel geroyeerd wegens haar vrijages zou worden. De minister bestudeerde het GR- met de integratieve geneeswijze. Renckens, rapport zorgvuldig en kwam op 6 oktober met die doopt zijn pan alsmaar in gif en hup daar haar reactie in een brief aan de Kamer. sneuvelt weer een reputatie, aldus Van Klin- Zij constateerde dat er in landen om ons heen ken waardoor onze brave Vereniging wel met al in ruime mate preventief medisch onderzoek de Spaanse inquisitie wordt vergeleken. Niet (zowel bevolkingsonderzoek als health checks) door Jan zelf, natuurlijk. Hij kwam ook nog met wordt aangeboden en uitgevoerd in zowel pu- een zeer oude koe uit de sloot, toen hij terug- blieke als private zorg: ‘Ik heb niet de illusie kwam op een jaarcongres van onze Vereniging, dat we alles kunnen tegenhouden wat over de waarop de Wageningse voedingswetenschap- grens wel mogelijk is en ik heb ook niet de in- per Kromhout spreker was. Van Klinken zat in tentie om dat te doen. Deze ontwikkeling is al de zaal en hoorde heel andere verhalen dan wij gaande in Nederland: veel instellingen voor me- en beweerde dat Kromhout ons tot onze schrik disch specialistische zorg in ons land bieden nu meedeelde dat voeding als medicijn gezien kan ook niet verzekerde zorg aan. De reguliere zorg worden. De inhoud van Kromhouts lezing was zal dan ook steeds vaker health checks gaan van geheel andere aard en zijn geflirt met rare aanbieden.’ Ze deelde de health checks in in ideeën kwam in zijn lezing niet aan bod. Wel drie categorieën, waarbij de eerste categorie werd hij in die tijd door de Volkskrantcolum- wordt vrijgegeven, de tweede moet voldoen aan nist Plasterk uitgemaakt voor boerenpummel normen van het veld en kwaliteitseisen terwijl omdat hij in een van de flutboeken van Hout- er voor de derde groep een verbod zal gelden, smuller een voorwoord had geschreven. Dat tenzij de aanvrager de veiligheid en noodzaak was wel terecht en daarmee scoorde Kromhout kan aantonen. Ook realiseert zij zich dat rui- natuurlijk goed bij de RD-achterban. Dat gold mer gebruik van preventieve health checks wel zeker ook voor de Zeister natuurarts R. Selden- eens kostenverhogend zou kunnen gaan werken rijk (1950), die naar aanleiding van het ver- en wil hierover met het veld in gesprek. Welke schijnen van zijn nieuwe boek Duurzame en randvoorwaarden ook zullen worden afgespro- integrale geneeskunst, twee pagina’s van de ken, het loos alarm, ontdekking van talrijke krant kreeg toegewezen. De diep gelovige Sel- incidentalomen1, nutteloze onrust en herha- denrijk geeft een verbluffend naïeve voorstel- lingsonderzoek met extra kosten in de reguliere ling van de alternatieve geneeskunde en toetst zorg zullen onvermijdelijk zijn. Zo worden ze bijna elke stelling of vraag van zijn interviewer gekweekt: nieuwe VOMIT’s (victim of modern aan de Bijbel. Van reguliere geneeskunde moet imaging technology), die vaak genoeg ook nog hij niets hebben: ‘artsen weten niets van de na- eens al te blij zijn met hun duurbetaalde dooie tuurlijke geneeskracht en het zelfherstellend mus. vermogen, acupunctuur komt niet uit China, maar is Europees: de ijsmummie Otzi had tatoe- Lang leve het ages die precies op acupunctuurpunten zaten, Reformatorisch Dagblad je moet in de complementaire geneeskunde het kaf van het koren scheiden, de Bijbel verbiedt Het is een degelijke krant, die zich baseert op waarzeggerij, astrologie, hekserij, reiki en de ordonnantiën Gods en waarvan de website magnetisme, de vegatest is dankzij het compu- zondags op zwart gaat. Er gaan dagen voorbij terprogramma soms tot verrassende diagnoses dat ik de krant niet onder ogen krijg, maar een in staat en de bioresonantie is ontwikkeld door oplettende Lutheraan, die de klant leest wegens de Scientology en stoelt op denkbeelden rond het ontbreken van sportnieuws en televisiere- reïncarnatie en kosmische energie’. En hoe zit censies, was zo vriendelijk mij twee knipsels uit het met mindfulness? Welnu, dat is toegestaan de zaterdagkrant van 8 oktober toe te sturen. mits aangeboden door een christentherapeut. De columnist Jan van Klinken had erin een bij- Dit was slechts een kleine bloemlezing uit het K td

december 2015 NT 35 Dr. Tu (r) in 1950

interview. ‘Eat this, Jan van Klinken’: met zulke tegen koorts en trof daarin wel 40.000 interes- kwakzalvers is er geen Spaanse inquisitie meer sante chemicaliën aan. Zo’n 640 ervan waren nodig. potentieel bruikbaar, waaronder Artemisia an- nua (zomeralsem) waarvan werd gezegd dat Nobelprijs 2015 geneeskunde het al sinds 169 A.D. bekend stond als mid- voor dr. Tu, een triomf voor del tegen malaria. Dat was een tijd waarin die de Chinese geneeskunde? diagnose natuurlijk niet betrouwbaar was te stellen. Het prachtige verhaal gaat nog verder, De Chinese farmacoloog Youyou Tu (1930) ont- want artemisinine deed aanvankelijk niets om- ving in oktober dit jaar de helft van de Nobel- dat de extractie werd gedaan met heet water, prijs voor Geneeskunde en Fysiologie voor haar dat de stof onwerkzaam maakte. Eerste nadat ontdekking van artemisinine, een geneesmiddel Tu in een oude farmacopee uit de vierde eeuw tegen malaria. De andere helft ging naar twee las dat het met koud water moest worden ge- onderzoekers die een geneesmiddel ontwikkel- ëxtraheerd bewerkstelligde zij een doorbraak. den tegen onchocerciasis (rivierblindheid, een In proeven met muizen, later apen en tenslotte andere tropische parasitaire ziekte). Tu was me- zichzelf en 2.000 Chinese soldaten bleek het dio jaren 60 in China een van de weinige niet een veilig een redelijk effectief middel te zijn. naar het platteland verbannen farmacologen Dat was in 1977, maar de vinding bleef lange die de westerse farmacognosie goed beheerste, tijd onbekend omdat erover niet in het Engels en zij kreeg met haar medewerkers in 1967 van werd gepubliceerd, dat gebeurde eerst in 1982 Mao Zedong de opdracht om een geneesmiddel in The Lancet, maar ook daarna bleef de accep- te gaan zoeken tegen malaria, die voor enorme tatie om allerlei redenen traag verlopen. sterfte zorgde in de Derde Wereld, maar meer De oude verhalen zijn moeilijk te controleren, speciaal in Viet Nam, dat in oorlog was met de maar zoals verwacht mocht worden grepen zo- Verenigde Staten. Ho Chi Minh verloor meer wel aanhangers van natuurgeneeskunde als van soldaten aan malaria dan aan Amerikaanse bom- TCM deze Nobelprijs aan als bewijs van hun men en hij deed een beroep op zijn bondgenoot aloude gelijk. De waarheid is voor die kwakzal- Mao. Eerdere pogingen In het China van Mao verijen echter om meerdere redenen ontnuch- om een middel tegen malaria te vinden waren terend. Zo is algemeen bekend dat de TCM een op niets uitgelopen en nu kreeg de Academie uitvinding is van Mao Zedong, die voor zichzelf voor Traditionele Chinese Geneeskunde (TCM de voorkeur gaf aan de westerse geneeskunde, = Traditional Chinese Medicine) de opdracht. maar bij gebrek aan academisch opgeleide art- Op dezelfde manier als de farmacognosie in sen, die vrijwel allen waren vermoord of naar het verleden in onze contreien opium, digitalis het platteland waren gedeporteerd, blotevoe- en belladonna had gevonden, zo ging Tu toen tendokters opleidde en hen de gezondheidszorg aan de slag en zij onderzocht 2.000 traditionele liet verzorgen. Die TCM baseerde zich op de recepten, die in de TCM werden aangeprezen leer van Yin en Jang, de Leer der Vijf Elemen- K td

36 NT december 2015 ten, op de tong- en polsdiagnose en maakte culair afgenomen van bijna twee miljoen naar gebruik van acupunctuur en het verjagen van een half miljoen per jaar wereldwijd. We kunnen boze geesten met vuurwerk en drakenkoppen. alles overziend – als er dan toch triomfantelijk Slechts de kruidengeneeskunde, een relatief gedaan moet worden – hier het beste spreken klein onderdeel van de TCM, bood soms een van een triomf der moderne farmacochemie en potentieel effectieve behandeling. Een TCM- zeker niet van de TCM. Muskietennetten blijven dokter schrijft kruidenmengsels voor van tien overigens belangrijk en ook de speurtocht naar à 20 kruiden en verandert de samenstelling bij een werkzaam vaccin verdient prioriteit, want de vervolgconsulten afhankelijk van het ziekte- de eerste gevallen van resistentie tegen artemi- beloop. Zo ging dat en zo gaat dat nog steeds. sinine, zelfs als het standaard wordt gecombi- Het politiek geïnspireerde en gelikte succesver- neerd met een ander middel zoals gebruikelijk, haal over de ontdekking van artemisinine en de zijn al gemeld. glansrol van TCM is een klassiek voorbeeld van ‘retrofitting’: het toevoegen of weghalen van Over dr. Th. H.L. Michiels elementen uit een oud verhaal om het in een (Doctor of Naturopathy / hedendaagse ontdekking meer status te geven Master of Naturopathy) dan het verdient. En als zo’n aanhanger van TCM of natuurgeneeskunde c.q. fytotherapie De bejaarde kwakzalver begon tien jaar geleden dan nog blijft jubelen over deze bevestiging van te posten bij elke jaarvergadering van onze Ver- wat hij of zij altijd al beweerde, dan kan hen eniging en deelde daarbij zijn vlugschriften uit, met de eminente rol van Big Farma verder de zoals vroeger de echte kwakzalvers hun ‘brief- mond worden gesnoerd. Artemisinine was na- kens’ en pamfletten verspreidden. Hij startte melijk slechts weinig effectief omdat het erg deze actie tijdens het groots gevierde 125-jarig snel uit het lichaam werd geëlimineerd. Eerst bestaan van onze Vereniging in Noordwijker- nadat het Zwitserse farmaciebedrijf Novartis in hout. Bij die gelegenheid liet hij zwarte bal- 1994 Chinese patenten had gekocht en de stof lonnen op. Sindsdien ontbrak hij nooit en zijn langs farmacochemische weg modificeerde tot propagandamateriaal was vrijwel exclusief ge- artemether, was dat probleem overwonnen en richt tegen de VtdK en haar bestuursleden en kon de massaproductie op gang komen en werd het moet gezegd, hij was goed op de hoogte het middel een ongekend succes in termen van van onze activiteiten. Vorig jaar ontbrak hij op reductie van ziekte en sterfte aan malaria. Het het appèl en wij begonnen ons zorgen te maken was toen inmiddels al 2006, een vertraging die over zijn gezondheid. Hoe oud hij is weten wij mede aan het isolement van de Chinese weten- niet, maar gezien zijn doorploegde gelaat toch schappers als aan de WHO kan worden toege- wel minstens 75. Ik diende eens een klacht te- schreven. Het aantal sterfgevallen aan malaria gen hem in bij de politie van Vinkeveen wegens tropica-infecties is mondiaal sindsdien specta- titelfraude, een zaak die vorig jaar werd gese- poneerd omdat zijn praktijk was gesloten. Zo verhuist Michiels nu van de rubriek ‘Lopende Zaken’ naar de rubriek ‘Ad hominem’. Want Mi- chiels leeft en was op 3 oktober weer present bij onze jaarvergadering, vergezeld als altijd door twee vrouwelijke schoonheden. Zijn afwe- zigheid werd toegeschreven aan zijn arbeid aan een baanbrekend boek Geneeskrachtige paddenstoelen, dat dit jaar verscheen. Hij behan- delt daarin ‘de 12 belangrijkste paddenstoelen’ en spreekt van mycotherapie. De door hem uit- gedeelde brochure heette ditmaal De Schand- paal en was met 22 pagina’s aan de dunne kant. Ik heb afgezien van de inhoud, die rabiaat anti-antikwak is en de gebruikelijke platitudes Zomeralsem van de alternatieve genezers bevat, steeds enige K td

december 2015 NT 37 Nick van Rhijn 1931-2015.

Op 9 oktober overleed te Amsterdam de ex-chirurg Van Rhijn. De advertentie beschrijft hem als ‘chirurg, medeoprichter Medisch Comité Vietnam, begeleider in de alternatieve geneeswijze van kankerpatiënten’. Over die eerste twee kwalificaties kan ik uit eigen herinnering wel iets melden, maar die derde – als alternatief genezer – is mij volledig ontgaan en dat terwijl die loopbaan reeds in 1980 begon. Wie was dan deze Van Rhijn? Hij was een niet onverdienste- lijk chirurg, die zich in 1968 vestigde in het Rode Kruis Ziekenhuis (RKZ) te Beverwijk. In Geneeskrachtige paddenstoelen datzelfde jaar richtte de non-conformistische en linkse Van Rhijn het Medisch Comité Nederland waardering gehad voor het taalgebruik van de Vietnam (MCNV) op, tezamen met professor man. Waar de meeste kwakzalvers nauwelijks Jaap de Haas en dr. Ferd Groenink, ook artsen. een coherent verhaal kunnen schrijven en meer Zij waren als zovelen in ons land, waaronder taal- en spelfouten maken dan prettig is, daar ook ondergetekende, verontwaardigd over de viel er op zijn schrijfstijl maar weinig aan te Amerikaanse technologische oorlogsvoering in merken. Hij kan vermoedelijk ook lezen zonder Vietnam en trokken zich het lijden van het Viet- zijn lippen te bewegen, eveneens een uitzonde- namese volk aan. Daarom besloten zij, samen ring in de alternatieve wereld. Op pagina 14 e.v. met een snel groeiende groep vrijwilligers, om van de brochure meldt Michiels dat hij in 1984 ‘te helpen waar de bommen vallen’ en begon- hoofdredacteur was van het tijdschrift Arts & nen met het inzamelen van gratis medicijnen en Wereld, een kwakzalversperiodiek grotendeels babyvoedsel in blik. Van Rhijn zou tot 1976 als gevuld met bijdragen van orthomoleculairen en secretaris deel blijven uitmaken van het MCNV- niettoxische-tumor artsen als Valstar, Nieuwen- bestuur. Hij was destijds een belangrijk inspira- huis en Schuitemaker. Het blad bestaat overi- tor van het initiatief om een ziekenhuis te bou- gens al lang niet meer. Na zijn verontwaardiging wen in de provincie Quang Tri. over het schandelijke ‘In Memoriam’ van Renc- Zijn oud-collega Kreis uit Beverwijk noemde kens over Smalhout te hebben geuit, komt Mi- hem een bijzondere man, met een flinke ‘cre- chiels in de nieuwe brochure met de onthulling dit’ in het ziekenhuis. Hij kende hem van zijn van een geheim: Smalhout zat in de redactie- periode vooropleiding heelkunde (1970-1972) raad van Arts & Wereld en schreef onder pseu- en daarna als maat in het RKZ van 1977-1980. doniem een rubriek getiteld ‘Monitor’. Tot 2015 Hij was één van de eersten die de AO-fractuur is er niemand ooit van deze schuilnaam op de techniek in Nederland introduceerde in een pe- hoogte geweest. Michiels was een groot bewon- riode dat die techniek nog wat omstreden was. deraar van de vorig jaar overleden Smalhout en In de loop van 1970 introduceerde hij – na een nam in de brochure een stuk op dat Smalhout in bezoek aan James Cyriax – de Cyriax orthope- 1984 schreef onder de ludieke naam ‘De ZIBO- dische geneeskunde. Ook die was omstreden, commissie’. Het bevat een tirade tegen bureau- maar is nu aanvaard. Problematischer, aldus craten en ambtenaren die hem op schandelijke Kreis, werden de introductie van het Moerman- wijze afhielden van zijn eigenlijke werk: patiën- dieet en Van Rhijns opvattingen over kanker. Na ten helpen. Koekoek eenzang, die Smalhout, enkele koffieclysma’s toegediend te hebben bij maar niet ontkend kan worden dat hij zichzelf eindfase kankerpatiënten met alle problemen levenslang trouw is gebleven. Michiels heeft die daarbij hoorden, verliet hij vrij plotseling nog meer in petto om de lezer te laten merken het ziekenhuis om zich zelfstandig te vestigen dat hij niet van de straat is. De brochure van als ‘alternatief arts’. Kreis herinnerde zich Van 2015 droeg hij op aan zijn overleden zwager ex- Rhijn als een betrokken, soms zeer geestige en luitenant-kolonel Loek de Vries. soms humeurige maar betrouwbare collega. K td

38 NT december 2015 De gepensioneerde RKZ-gynaecoloog Hans Ot- Ruitenberg. In september 2001 moest ons be- ten vertelde mij dat hij Van Rhijn eens kort had stuurslid Van der Smagt zich helaas wederom gesproken op het parkeerterrein van het RKZ, kritisch uitlaten over het MCNV (AtdK, sept. alwaar deze hem op doordringende wijze de 2001; 10-11). Men bleek Mr Quang, vice-di- vraag stelde: ‘Weet jij eigenlijk de oorzaak van recteur van de Vietnamese Vereniging van Tra- kanker?’. Van deze pro-alternatieve aandriften ditionele Genezers met een eigen praktijk als merkte ik nog niets toen ik hem in 1971/1972 acupuncturist en fytotherapeut, een subsidie te zelf meemaakte als arts-assistent chirurgie in willen geven voor het uitgeven van een boekje het toenmalige St. Jozefziekenhuis te Heems- over deze geneeswijzen. Het MCNV deelde het kerk, waar ik mij voorbereidde op een vertrek standpunt van de genezers dat de traditionele naar Zambia. In de weekenden deed hij vanuit geneeskunde een goede aanvulling levert op de Beverwijk ook dienst in Heemskerk en daar reguliere gezondheidszorg en demonstreerde leerde ik hem kennen. Ik bewonderde hem daarmee een gebrek aan geneeskundige kennis. wegens zijn non-conformisme: een chirurg in C.P. van der Smagt stelde in zijn scherpe arti- een spijkerpak, die VN las in een periode dat kel (‘Medisch Comité Nederland-Vietnam rijdt je nooit een medisch specialist zonder strop- een scheve schaats’) hierover dat ‘de kwalijke das kon zien, terwijl zij allen de Elsevier lazen. gevolgen van het ontbreken van medische zorg Hij was vriendelijk en zachtzinnig en ik meldde niet minder kwalijk worden door het bevorde- hem natuurlijk vol trots dat ik in het CvA zat ren van kwakzalverij’. Het MCNV bestaat nog van zijn MCNV. steeds en doet op kleine schaal nuttig werk. Bij Van Rhijn hield het uiteindelijk in de regu- Van Rhijn openbaarden de verschijnselen van liere geneeskunde niet langer vol en ging in de ziekte van Parkinson zich ruim tien jaar ge- 1980 in Amsterdam kankerpatiënten begelei- leden. Hij is op 14 oktober in besloten kring den op zijn eigen wijze, maar deed dat zeer in gecremeerd. Dat hij mogen rusten in vrede. De de luwte en niet in clubverband zoals types als rouwadvertentie in De Volkskrant bevatte een Valstar, Wiese, Houtsmuller en Moolenburgh. fraai citaat van de dichter Achterberg over een Hij bleef daardoor volledig buiten de radar van hart dat veel geleden had. Ik zelf zou eerder onze Vereniging. Ook Kreis en Otten hebben aan een citaat uit het boek The Advertenture sindsdien alle contact met hem verloren. Het of the Empty house van Conan Doyle hebben MCNV ontving zelfs geen rouwkaart, hetgeen gedacht: ‘There are some trees, Watson, which men zeer betreurde. Over dat MCNV valt nog grow to a certain height and then suddenly de- wel een en ander te vertellen en dan niet al- velop some unsightly eccentricity. You will of- leen – hoe oninteressant! – dat ondergetekende ten see it in humans.’ Een vakkundig chirurg jarenlang deel uit maakte van het Comité van derailleerde voortijdig en zijn talent ging voor Aanbeveling, maar wel dat wijlen professor Ben de samenleving verloren. Al zullen zijn nabe- Polak, die van 1981 tot 1988 bestuurslid was staanden dat vast niet zo gezien hebben. l van onze Vereniging, voorzitter van het MCNV is geweest van 1978 tot 1988. Dat MCNV had Noot in haar hoogtijdagen 60.000 donateurs, maar 1 Goedaardige gezwellen die bij toeval ontdekt werd later enigszins geplaagd door interne twis- worden en die geen kwaad kunnen. ten. Polak had zijn hielen nog niet gelicht als voorzitter toen het MCNV in november 1988 een congres organiseerde over de vraag of ‘allopathische en niet-allopathische geneeswijzen tegenstrijdig zijn’. Het MCNV ontving toen een brief van de VtdK-voorzitter, die wees op de denkfouten bij het MCNV op dit punt, die met name voor een medisch comité op zijn minst opmerkelijk genoemd mochten worden. Het antwoord van het MCNV bestond uit een door een medewerker geschreven zesregelig briefje. De nieuwe voorzitter was toen prof. E.J. K td

december 2015 NT 39 Lopende zaken

C.N.M. Renckens

Mr. Job van Broekhuijze, klaagd bij de deken, die hem in het gelijk stelde advocaat van de en ook de Raad van Discipline om een oordeel chiropractoren vroeg. De voorwaardelijke schorsing werd hem opgelegd in augustus 2013. Van Broekhuijze Na het verstrijken van de deadline van dit num- ging tegen deze uitspraak direct in hoger be- mer stonden Renckens en Van Broekhuijze, een roep, een hoger beroep bij het Hof van Disci- advocaat uit Ridderkerk, op 20 november 2015 pline dat door later te noemen acties van Van weer tezamen voor een rechtbank, het Hof van Broekhuijze ruim twee jaar vertraging opliep Discipline. Het ging dit keer niet om het al of om eindelijk op 20 november te Den Bosch niet terecht voeren van de doctorstitel door de plaats te vinden. Mexikaans-Drentse chiropractor S.I. Molina, Van Broekhuijze, die eerst in verzekeringen maar om Van Broekhuijze zelf en zijn hoger be- deed en pas in 1999 afstudeerde als jurist en roep tegen een uitspraak van de Raad van Disci- vervolgens eerst in 2007 zijn stageverklaring pline (RvD) van de Nederlandse advocatuur uit kreeg, heeft een serie vreemde acties op zijn 2013, waarin hij tot en maand voorwaardelijke naam gebracht, waarvan ik hier een korte op- schorsing werd veroordeeld. Die uitspraak was somming geef: het resultaat van een klacht van de deken over Kort geding tegen de Reclame Code Commis- zijn onbesuisde en irrelevante uitlatingen tegen sie (RCC) om hen het recht te ontnemen uit- Renckens, die destijds (2011) de vraag had spraak te doen inzake een door Catherine de voorgelegd aan de rechter in Assen of Molina de Jong ingediende klacht over een chiropractor- doctorsgraad eerlijk had verdiend. In de corres- advertentie (verloren door Van B.). Catherine pondentie met het OM fulmineerde Van Broek- de Jong werd in het gelijk gesteld door de RCC, huijze op onbesuisde wijze tegen Renckens, die maar kreeg een schadeclaim van € 17.000 we- volgens hem verantwoordelijk was voor de dood gens gederfde inkomsten van voornoemde chi- van een baby in zijn ziekenhuis in 2009 en voor ropractor. Afgewezen. beweerde wantoestanden op de afdeling verlos- Namens twee verschillende chiropractoren kunde van het Westfriesgasthuis. Renckens had diende Van B. klachten tegen mij en De Jong in zich over de uitlatingen van Van Broekhuijze be- bij het Regionaal Tuchtcollege voor de Gezond- K td

40 NT december 2015 heidszorg, wegens het schrijven van een brief reur, die vergeleken kon worden met de Rode aan een chiropractor, die de doctorstitel bleef Terreur (1936-1938) van Stalin waarin geheime voeren, en wegens ondeskundigheid op het ge- processen schering en inslag waren. Ook had bied van pijnsyndromen. In behandeling geno- deze advocaat, wiens andere gegevens exact men door het RTG, maar afgewezen. overeenkwamen met Van Broekhuijzes profiel, Dreiging met een dagvaarding aan VtdK en het handelen van de deken al eens in verband stichting Skepsis als wij niet met hem wilden gebracht met het Nazi-regime en citaten op de overleggen over de wetenschappelijke publica- poort van kamp Dachau. Voor deze uitlatingen ties inzake chiropraxie werd Van Broekhuijze in april 2015 door het Op 14 november 2013 verspreidde Van HvD een maand voorwaardelijke schorsing op- Broekhuijze via het ANP Perssupport, dat tegen gelegd (ECLI:NL:TADRSGR:2015:196). betaling bereid is elk bericht op de telex te zet- De chiropractoren maken allang geen gebruik ten, het bericht dat de RCC VtdK-voorzitter De meer van Van Broekhuijzes diensten, maar de Jong had gestraft, terwijl er van een oordeel man blijft als een bezetene om zich heen schie- in alweer een klacht die hij bij de RCC tegen ten, vooral in eigen voeten overigens. Al deze De Jong en tegen haar vorige werkgever bij acties wijzen allen in dezelfde richting van on- de RCC had aangespannen nog helemaal geen besuisd, wraakzuchtig en agressief optreden, sprake was geweest. kennelijk gedreven door een diepe overtuiging Na de toekenning van haar gelijk aan VtdK- over de waarde van de chiropraxie. In het vol- voorzitter De Jong door de RCC, besloot Van gende NTtdK bericht ik u over de uitkomst van Broekhuijze/Langweiler tot een kort geding te- dit hoger beroep. gen de VtdK, waarin hij verwijdering van een bericht over Langweiler op onze website eiste. Molina: doctor of toch niet? Dat verloor hij. Toen ook die uitspraak in zijn nadeel uitviel, De wet is onduidelijk waar het betreft de toe- diende hij een klacht tegen onze raadsman, mr. gestane titulatuur na afronding van erkende Vlaar, in bij de deken van de Orde. Hij zou de opleidingen aan Nederlandse universiteiten. VtdK onnodig op kosten hebben gejaagd. Dit Veel recent afgestudeerde artsen willen meer verloor hij. duidelijkheid over het gebruik van de titels doc- Bij de behandeling van de thans voorliggende torandus, master of science of medical doctor. zaak (24 juni 2013) was zijn wrakingsverzoek Sinds Europa in 1999 besloot tot uniformering afgewezen. Hij liet de RvD een dag tevoren we- via het ‘three cycle degree system’, kregen wij ten niet te zullen verschijnen. Tegen de uitspraak hier ook de ontwikkeling richting Bsc, Msc en ging hij onmiddellijk in beroep, maar hij eiste PhD. De titels ‘doctorandus’ en Msc mogen van het HvD dat zijn verweerschrift met bijla- door elkaar gebruikt worden, terwijl PhD staat gen niet ter kennis van Renckens zou worden voor de gepromoveerde. Veel Nederlandse art- doorgestuurd. Daarnaast voerde hij nog twee sen gebruiken in het buitenland MD, maar dat zaken bij het HvD. De eerste betrof een klacht staat in de Britse traditie voor degenen die een over de wrakingskamer, die zijn wrakingsver- bijzondere bijdrage aan de geneeskunde heb- zoek had afgewezen. Ten tweede diende Van ben geleverd (zoals een promotie). In de Ver- Broekhuijze een klacht in tegen de deken, die enigde Staten geldt dat minder. De auteurs van volgens hem een waar schrikbewind zou uitoe- een MC-artikel hierover (Fuijkschot e.a., MC 27 fenen over de advocaten en zijn macht grovelijk aug. 2015:1584-1585.) adviseren de doctoran- te misbruiken. Beide zaken werden door Van dustitel niet meer te gebruiken en na de letters Broekhuijze verloren (uitspraken 25 augustus Msc toe te voegen wat men doet bij voorbeeld 2014) en ik kreeg het volledige verweerschrift ‘Terpstra Msc, huisarts’. Het zal even wennen van Van Broekhuijze netjes toegestuurd. zijn. Van een bevriend jurist werden wij ook nog Op 12 september trad minister Bussemaker geattendeerd op een uitspraak op www.recht- naar buiten met de waarschuwing dat het val- spraak.nl over een niet met name genoemd ju- selijk voeren van de titel bachelor of master rist uit het arrondissement Rotterdam, die de strafbaar wordt. De boete kan oplopen tot 4000 deken van de Orde had beschuldigd van een ter- euro. Het valselijk voeren van de titel drs., zoals K td

december 2015 NT 41 Charles Schwietert (later PR- en reputatieadvi- actief bezig het dossier weer binnen te halen en seur van Pluut) ooit deed, was altijd al straf- was daarmee al gedeeltelijk gevorderd. De grif- baar. fier had de medewerking van het OM en van de Intussen duurt de tergende onzekerheid voort Hoge Raad en zou de zaak scherp in de gaten over de vraag of chiropractoren als Molina uit houden. Hij schaamde zich enigszins voor de Assen met hun buitenlandse niet door DUO of gang van zaken in een casus die hij zeer belang- NUFFIC erkende diploma’s (op iets minder dan rijk noemde. Het uitstel zou wat hem betreft ze- hbo-niveau) zich wel doctor mogen blijven noe- ker geen afstel betekenen. men, zoals het hof te Leeuwarden ooit bepaalde. Dat was voorjaar 2014 en sindsdien staat deze Btw-jurisprudentie uitspraak recht overeind, want van de ingestel- en Klachtwet de cassatie is het nog niet gekomen. Voordat u gaat roepen dat hier sprake is van rechtsweige- Er is een verontrustende serie uitspraken gering (Renckens deed al in 2011 aangifte) kan ik weest, die ertoe zouden kunnen gaan leiden u meedelen wat de griffie van dat hof over de dat de btw-heffing op kwakzalverij toch niet zal procedure mij meedeelde bij (voor de zoveel- worden gehandhaafd. Voor de details over deze ste keer) nabellen. De fout ligt bij het Openbaar zaak raadplege u de website van de Vereniging. Ministerie en de Hoge Raad. Men retourneerde Hetzelfde geldt voor de in de Eerste Kamer aan- het cassatiedossier omdat het niet compleet genomen Klachtwet WKKGZ, die ertoe leidt van zou zijn aangeleverd vanuit Leeuwarden, maar zo’n 40.000 kwakzalvers zullen worden opgeno- verstuurde dat naar een verkeerd adres. Eind men in een register. Over deze kwalijke ontwik- oktober 2015 was de strafgriffie te Leeuwarden keling valt ook op onze site meer te lezen. l K td

42 NT december 2015 Oproep

Van 11 t/m 14 februari 2016 zal in de Jaar- ‘personality’, net als een Tibetaanse monnik en beurs Utrecht wederom de Nationale Gezond- ex-judoka Dennis van der Geest. De stichting heidsBeurs worden gehouden. Deze beurs is Skepsis heeft de VtdK uitgenodigd om daar ge- met 40.000 bezoekers en 300 exposanten de zamenlijk ook een kraam te huren en voor enig grootste consumentenbeurs op het gebied van tegengif te zorgen tussen het ruime aanbod van gezondheid en een gezonde leefstijl in ons land. dubieuze aard. Om de nodige medische des- Het aantal kwakzalvers dat zich in de onderaf- kundigheid te kunnen bieden roept het bestuur deling Medisch & Zorg positioneert is traditie- arts-leden op om zich voor een of zelfs meer- getrouw aanzienlijk. Men kan er de bloeddruk dere dagen beschikbaar te stellen voor beman- laten opmeten, het cholesterol laten bepalen, ning van de kraam. Hat zal zeker een leerzame voorlichting krijgen van coaches en voedsel- ervaring worden. l technologen en nog veel erger. Ook dokter Frank is van de partij, men noemt hem een Mailen naar [email protected]

Correctie In het vorige nummer werd op pagina 12 geprezen kwakzalvers. De naam van de journalist sproken over de Indonesische wetenschaps- is Dyna Rochmyaningsih. Anders dan in het journalist, die in Nature een mooi stuk had stuk werd gesteld betreft het hier een vrouw en geschreven over de perfide bemoeienis van de geen man. l Indonesische overheid met twee door haar ge-

Dyna Rochmyaningsih K td

december 2015 NT 43 Correspondentie

Stoppen ook de Nederlandse used in place of conventional immunization. huisartsen met homeopathie? 4. Private health insurers should not supply Op 19 augustus verzond ons bestuurslid Terp- rebates for or otherwise support homeopa- stra de volgende brief naar het bestuur van de thic services or product. Landelijke Huisartsen Vereniging: ‘Geacht bestuur der LHV, The statement was a response to the National Namens de in het briefhoofd genoemde Vereni- Health and Medical Research Council’s recent- ging attendeer ik u op de stellingname van onze ly released review which concluded that there Australische collegae van het RACGP over de are no health conditions for which there is re- homeopathie. In een officieel Position paper, liable evidence that homeopathy is effective as waarvan ik hieronder de link vermeld, nam het a treatment.’ College in mei jl. afstand van de homeopathie in In 2013 waren er, blijkens onderzoek van de niet mis te verstane bewoordingen: http://www. VtdK en Skepsis, 285 huisartsen ook alternatief homeowatch.org/policy/racgp.pdf actief en bij ongeveer 25% van hen betrof dat de De kern ervan luidt als volgt: homeopathie. Blijkens CBS-cijfers past ruim drie ‘The RACGP supports the use of evidence-based procent van de huisartsen in ons land een alter- medicine, in which current research information natieve geneeswijze toe, van wie bijna nog 0,8% is used as the basis for clinical decision-making. van de in 2013 praktiserende 8.865 huisartsen In light of strong evidence to confirm that ho- homeopathie praktiseerden. Dat betreft dus zo’n meopathy has no effect beyond that of placebo 71 huisartsen. Onbekend is hoeveel huisartsen as a treatment for various clinical conditions. hun patiënten naar homeopaten verwijzen. Nu- 1. Medical practitioners should not practice meriek lijkt het probleem dus niet zo groot, maar homeopathy, refer patients to homeopathic het is niet onaannemelijk dat er zich onder de practitioners, or recommend homeopathic collegae die de homeopathie serieus nemen een products to their patients. aantal disfunctionerende vakbroeders en zusters 2. Pharmacists should not sell, recommend, or bevinden. Ook accepteren sommige huisartsen- support the use of homeopathic products. instituten homeopathisch werkende huisartsen 3. Homeopathic alternatives should not be nog steeds als huisarts-opleider. K td

44 NT december 2015 Zou het geen goed idee zijn als de LHV het een ferme uitspraak met een verwijzing naar de voorbeeld van de Australische huisartsen volgt Australiërs kost echt niet veel tijd en moeite. en zich in identieke bewoordingen distantieert Tenslotte gaf Lips de VtdK ter overweging om van deze absurde 18de eeuwse geneesmiddel- – aangezien het hier een zaak betreft waarop leer en bij de leden vervolgens ook controleert wij richting de Nederlandse huisartsen een be- of men die stellingname in de praktijk naleeft? roep doen op wetenschappelijke argumenten - Het zal de volksgezondheid ten goede komen en het NHG (Nederlands Huisartsen Genootschap zal op de intellectuele status van het huisartsen- – de wetenschappelijke vereniging) om een uit- vak een positief effect hebben. spraak in dezen te vragen. W.g. N. Terpstra, huisarts en bestuurslid Aldus werd besloten en medio oktober werd der VtdK een brief met dezelfde inhoud als eerder aan de LHV verzonden naar het NHG. Reactie LHV Begin oktober belde Paulus Lips, secretaris van Reactie NHG het LHV-bestuur, met Terpstra. Hij wilde wat ‘Het NHG heeft uw brief d.d. 12 oktober jl. be- meer weten over de achtergronden van deze sproken en reageert graag als volgt. Het NHG brief, waarop Terpstra hem uitvoerig heft uitge- ondersteunt de wetenschappelijke beoefening legd dat het de tijd is om als beroepsgroep huis- van de huisartsgeneeskunde. Dit blijkt duidelijk artsen een statement te maken, en dat goedwil- uit onze missie die als volgt luidt: Het NHG is de lende huisartscollega’s, maar ook politici, VtdK wetenschappelijke vereniging van huisartsen, enzovoorts van het vermeende leiderschap van die als doel heeft een wetenschappelijk gefun- de LHV als grootste huisartsorganisatie konden deerde uitoefening van de huisartsgeneeskunde profiteren en die impuls voortleiden naar de in de praktijk te bevorderen. U vindt onze mis- juiste doelen en personen. Hoewel Lips sympa- sie op https://www.nhg.org/missie-en-visie. Het thiek stond tegenover deze gedachte wenste de toepassen van geneeswijzen waarvoor elke on- LHV niet op ons verzoek in te gaan. De argu- derbouwing ontbreekt, wordt dan ook ontraden. mentatie van de LHV viel uiteen in twee aspec- Deze boodschap wordt onder andere duidelijk ten: strategie en capaciteit. verkondigd in de NHG-Standaarden. 1. Strategie: dit soort kwesties valt onder de Met vriendelijke groet, Mevr. Drs. A.H. (Anika) KNMG opdat niet alleen alle artsen (en dus Corpeleijn, bestuurssecretaris NHG.’ niet alleen huisartsen) bij beslissingen en meningen worden betrokken, maar dat dit Het VtdK-bestuur bezint zich op de betekenis en ook op Europees niveau kan worden aange- bruikbaarheid van deze reactie. kaart in de relevante gremia, et cetera. Terpstra gaf daarop aan dit een weinig over- Groningse basisopleiding tuigend excuus te vinden en dat wij nu juist toekomstbestendig, breed maar als huisartsen dit specifieke stukje onzinge- wellicht iets te breed? neeskunde eens aan de kaak kunnen stellen en dat we slechts in een variant op de position Op 16 september publiceerde prof Jan Bor- paper de Australische vakbroeders hoefden te leffs e.a. in Medisch Contact een artikel over volgen, maar dat er dus nu geen reden bestaat vernieuwing van het medisch onderwijs in om de strijd te verbreden naar alle artsen en Groningen. In Groningen wil men dokters op- naar Europa. Wel, ‘er zaten veel haken en ogen leiden die een leidende rol op zich nemen in aan’, enzovoorts. een steeds veranderende maatschappij. Opval- 2. Capaciteit: er is te weinig mankracht om dit lende punten in het onderwijs: ‘transformatief dossier serieus aan de kaak te stellen binnen leren’, kleinschaligheid en opleiden van dokters de LHV, waar immers grotendeels actieve in een richting waar de maatschappij behoefte huisartsen in het bestuur zitten, en momen- aan heeft. Reeds in het voorjaar van 2015 had- teel is er enorm veel mankracht en energie den wij contact met Groningse opleiders over gefocust op de naweeën van ‘het roer moet de stages in het Hwa To Centre, een Chinees om’. kwakzalvershol op het Groningse academisch Dat is weliswaar een valide argument, maar ziekenhuis terrein. Gezien de zich ontwikkelen- K td

december 2015 NT 45 de jurisprudentie over de btw vrijstelling door Reactie Borleffs: acupuncturisten schreef Renckens aan Borleffs ‘Geachte collega, de volgende brief: Dank voor uw compliment over het Groningse ‘Beste collega, onderwijs n.a.v. het artikel in Medisch Contact. Met genoegen las ik uw artikel in het MC van Wat betreft uw tweede punt over het keuzevak: deze week. Ik kijk nog altijd met dankbaarheid i.v.m. de introductie van G2020 wordt ook het terug op mijn medische opleiding in Groningen keuzeonderwijs herzien. Maar het zal u na le- (1963-1971) en constateer dat mijn alma mater zing van het MC artikel niet verbazen dat ik van zich goed aanpast aan de nieuwe eisen, die er mening ben dat bij de academische vorming van tegenwoordig aan artsen worden gesteld. Het onze toekomstige dokters het belangrijk is dat is een coïncidentie dat ik juist deze week in een zij zich breed moeten kunnen ontwikkelen en uitspraak van het Gerechtshof te Den Bosch ook over grenzen heen moeten kunnen kijken. wat minder blij was met mijn oude opleidings- Met vriendelijke groet, Jan Borleffs.’ kliniek. Een stel rechters ontleende mede aan Renckens reageerde met de mededeling dat het een profielschets van het Keuzevak Comple- niet zijn bedoeling was een lange discussie te mentaire en Alternatieve Geneeswijzen in Gro- entameren, maar verzocht Borleffs wel hem te ningen argumenten om acupunctuur en meer laten weten welke onder het tweede punt van speciaal ooracupunctuur te erkennen als een de leerdoelen genoemde behandelwijzen met vorm van gezondheidszorg van voldoende kwa- succes in het toekomstig medisch handelen liteit om een artsacupuncturist vrijstelling van kunnen worden geïntegreerd. Als dat er geen btw te verlenen. Ik slaagde er op uw website is, dan kan dit leerdoel wel vervallen. Op die niet in de betreffende schets te vinden en zou u vraag werd van Borleffs geen antwoord meer willen vragen of dit vak nog steeds bestaat. ontvangen. En zo ja, of u dan nog altijd achter de erin gebezigde zinsneden staat als deze: Kwakzalverij en mondhygiëne 1. ‘Er zijn praktijkstages acupunctuur, homeopathie, manuele geneeskunde, natuurge- Op 8 oktober verzond bestuurslid Joffe een neeswijze en neuraaltherapie’. brief naar de redactie van het Ned Tijdschrift 2. ‘Het leren kennen van de mogelijkheden v Mondhygiëne, waarin hij zijn kritiek uitsprak om als regulier arts kennis van alternatieve over een weinig kritisch interview met ene geneeswijzen in het eigen medisch handelen Tessa Pellenkoft over haar orthomoleculaire te integreren’. opleiding. Joffe was van mening dat iemand 3. ‘Meer zicht te krijgen op de plaats, die alter- die zich zo openlijk distantieert van de medisch natieve geneeswijzen kunnen hebben in uw professionele standaard van de mondhygiënist beroepskeuzen en beroepsmotivatie’. niet zo’n forum zou moeten krijgen. Dit staat Mijn commentaar: op gespannen voet met de doelen die de NVM Ad 1: Het begrip praktijkstage suggereert een zichzelf stelt. Hij verzocht de NVM de volgende leerproces en de rechters denken dat stappen te ondernemen: de studenten les krijgen in en niet over 1. Een rectificatie plaatsen waar u duidelijk CAM. aangeeft dat ‘orthomoleculaire geneeskunde’ Ad 2: Wat de tweede zin betreft: aan welke onbewezen, niet wetenschappelijk gefundeerd geneeswijzen wordt hier door de faculteit en daarom niet conform de medisch professio- eigenlijk gedacht? Ik ken ze niet. nele standaard van de mondhygiënist is. Ad 3: En zou een student die studeert om later 2. Dat u als beroepsvereniging eens een heel alternatief te gaan praktiseren niet tijdig serieus gesprek voert met Tessa en haar eens uit de opleiding moeten worden verwij- aan de tand voelt of ze nu wel of niet van plan derd? is conform de medisch professionele standaard te werken in plaats van haar werk van mond- U vindt de citaten op pagina 9 van de pdf met hygiënist met alternatieve geneeswijzen te de tekst van het arrest. Ik acht ze strijdig met vervuilen. de door u in het MC-artikel beschreven syste- Bij het ter perse gaan van dit blad was nog matiek.’ geen reactie ontvangen. K td

46 NT december 2015 Eveneens op 8 oktober werd een brief verzon- van de inhoud van de cursus kennis te hebben den naar de Kliniek voor Parodontologie Am- genomen uw eigen invulling aan gegeven. Wij sterdam t.a.v. prof. F. Abbas / Prof. E. Winkel. nemen het u kwalijk dat u met zo weinig infor- Aan die goed bekend staande instelling die sa- matie ons in feite van kwakzalverij beschuldigt menwerkt met universitaire tandheelkundige en vragen u dit terug te nemen. Er is ook geen instituten werd een ‘nascholingslezing’ gegeven sprake geweest van een cursus in ‘puur alterna- door de aan de KvPA verbonden mondhygiënis- tieve genezingswijzen’ – ook hier lijkt sprake te te Pellenkoft. zijn van een ontoelaatbare invulling uwerzijds. ‘Geachte Prof. F. Abbas / Prof. E. Winkel, Wij spreken de hoop uit dat een en ander niet Tot mijn verbazing zag ik onlangs dat de Kliniek illustratief is voor de werkwijze van uw Vereni- voor Parodontologie te Amsterdam, waaraan u ging. De nascholingspunten zijn voor iets anders verbonden bent, lezingen geeft over het nut van gegeven dan u voor ogen heeft. orthomoleculaire ‘geneeswijzen’ bij parodonti- Oral Diseases, een top journal in de tand- tis, onder de ‘onschuldige’ noemer: ‘De kracht heelkunde, heeft al in 2009 een invited medical van voeding bij parodontitis.’ U zou als geen an- review laten verschijnen over de rol van voe- der moeten weten dat orthomoleculaire ‘thera- ding en mondgezondheid. Voor uw informatie pieën’ gebaseerd zijn op het onzinnige idee dat sluit ik deze bij. Mocht u verder in het onder- – ook in onze welvaartsmaatschappij – iedereen werp geïnteresseerd raken dan is er een mer a aan voedingsdeficiënties lijdt. In feite kunnen boire aan hard core literatuur. wij rustig spreken van kwakzalverij. Onnodig te In afwachting van uw excuses en overigens, met zeggen, dat daarvoor geen plaats is binnen de vriendelijke groet, moderne tandheelkunde noch parodontologie. Mede namens college Winkel en Ook lijkt het er op dat er KRT- en KRM-na- mw Pellenkoft, scholingspunten verstrekt zijn voor deze lezin- Frank Abbas, parodontoloog’.’ gen over puur alternatieve geneeswijzen. Is dat juist? Hierop reageerde Joffe als volgt: Mag ik u vragen wat uw mening is over de ‘Geachte prof. F. Abbas, orthomoleculaire geneeswijze en hoe dit heeft Dank voor uw reactie d.d. 19 oktober, die mij kunnen gebeuren? Het lijkt mij zeer gewenst slechts gedeeltelijk kan geruststellen. U stelt dat dat uw kliniek duidelijk afstand neemt van die de ‘clinic’ van Tessa Pellenkoft uitsluitend over orthomoleculaire behandelwijzen. Herhaling de rol van voeding bij parodontitis ging, maar van een dergelijke lezing, nog wel met toeken- zoiets is nauwelijks voorstelbaar bij iemand die ning van KRT- en KRM-nascholingspunten, een MBOG-erkend diploma ’orthomoleculaire dient naar mijn mening te allen tijde voorkomen therapie’ heeft behaald. Deze therapeuten heb- te worden. ben steevast overspannen verwachtingen van Ik hoop van u te vernemen, etc. ‘. hun geneeswijze, waarvoor geen enkele weten- Reactie Abbas d.d. 19 oktober: schappelijke basis bestaat en raken er zelden Amsterdam, 19-10-2015 over uitgepraat. ‘Geachte collega Joffe, Zelf stelde ze over haar clinic op haar eigen In antwoord op uw bovengenoemde brief berich- website het volgende: ‘Deze lezing biedt inzicht ten wij u onderstaand. U geeft aan dat u ‘zag’ dat in de etiologie van parodontitis, het effect ervan wij een lezing gaven met de titel ‘De kracht van op de gezondheid en de invloed van voeding en voeding bij parodontitis’. Nergens in de tekst specifieke nutriënten op het immuunsysteem in staat dat het hier orthomoleculaire geneeswij- relatie tot parodontitis. Kennis waarmee u uw zen/therapieën betreft. De aankondigingstekst patiënt nog intensiever kunt begeleiden rich- geeft juist het multifactoriële etiologische ka- ting een gezond parodontium.’ Zodra er over rakter weer. Voedings en dieetfactoren spelen specifieke nutriënten gesproken wordt gaat het hierbij eveneens een rol alsook in de therapie. niet meer over aardappelen, vlees of groente, Hierover ging de cursus, verzorgd door Tessa maar over de supplementenhandel. Deze handel Pellenkoft, mondhygiënist en orthomoleculair drijft in niet onaanzienlijke mate op het door de therapeut. Mogelijk bent u getriggerd door het supplementenproducenten in het leven geroe- woord orthomoleculair en heeft u daar zonder pen beroepsgroep van ‘orthomoleculair thera- K td

december 2015 NT 47 peuten’. Het kan zijn dat mevrouw Pellenkoft orthomoleculair therapeut zijn, een smet op de zich binnen de muren van uw kliniek aan de re- reputatie van uw kliniek werpt. In plaats van ex- guliere tandheelkunde houdt, maar zij kan met cuses te eisen zou u wellicht kunnen overwegen die positie lucratieve reclame voor haar eigen daar binnen uw instelling nog eens goed naar praktijk Ortho-Accent maken. Door haar in uw te kijken. staf te handhaven draagt u daaraan nolens vo- Hoogachtend, etc.’ lens bij. Dat geldt zeker als zij in het KvPA in de gelegenheid wordt gesteld betaalde en geaccre- Follow up diteerde nascholing te verzorgen. Dat zij een echte orthomoleculaire geneze- In het vorige nummer las u de brieven, die wer- res is valt ook af te leiden aan de informatie op den verstuurd aan het KNGF en de NVOG. Tot op haar website, waarin zij stelt dat er soms urine, heden zijn er nog geen inhoudelijke reacties ge- ontlasting of bloed-onderzoek nodig zal zijn. Zo komen. Wel is er van beide zijden toegezegd, dat wordt er naar een ‘deficiëntie’ toegewerkt, ter- er aan een antwoord wordt gewerkt. Het debat wijl de aanbeveling het bloed op een prikpunt met het KNGF ging over de status van dry need- te laten afnemen op gespannen voet staat met ling, manuele therapie en KISS-syndroom. Bij de onze wetgeving, die het aan onbevoegden ver- NVOG werd kond gedaan van een vrouwenpoli in biedt bloed af te nemen of te laten nemen. Boxmeer, waar medisch specialisten samenwer- Wij blijven bij ons oordeel dat het aanstellen ken met homeopaten, orthomoleculairen gene- en zelfs pushen van medewerkers, die tevens zers, reiki-therapeuten e tutti quanti. l K td

48 NT december 2015 Inhoud Jaarvergadering 2015 1 Aftredend bestuurslid Henk Timmerman 6 Dankwoord en introductie nieuwe voorzitter 9 Juryrapport Meester Kackadorisprijs 2015 12 Jaarrede 2015 van de erevoorzitter 16 Symposiumverslag 21 Kwakstages voor Utrechtse geneeskundestudenten 28 Let op de controleconditie! 29 Symposium fysiotherapie en chiropraxie? 31 Ad hominem 34 Lopende zaken 40 Oproep 43 Correctie 43 Correspondentie 44