K Nederlands Tijdschrift td tegen de

NT Kwakzalverij

Jaargang 126 | 2015 | 3

Symposium

Alternatieve behandeling van kanker: is er nog een probleem? Het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij (v/h Actieblad, v/h Maandblad tegen de Kwakzalverij) is een uitgave van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, vereniging tot evaluatie van alternatieve behandelmethoden en tot bestrijding van kwakzalverij

Adviesraad Prof. dr. J. A. den Boer, hoogleraar biologische psychiatrie Prof. dr. P. Borst, emeritus hoogleraar klinische biochemie Prof. dr. D. D. Breimer, emeritus hoogleraar farmacologie Prof. dr. W. M. J. Levelt, emeritus hoogleraar psycholinguïstiek Prof. dr. A. Rijnberk, emeritus hoogleraar interne geneeskunde gezelschapsdieren

Redactie B. van Dien, [email protected] Aanleveren van kopij, maximaal 1500 woorden, in Word. Afbeeldingen dienen als aparte bestanden aangeleverd te worden, elektronische figuren tif- of jpeg-format, minimaal 600 pixels. De redactie behoudt zich het recht voor artikelen en brieven te redigeren en in te korten. De auteurs verlenen impliciet toestemming voor openbaarmaking van hun bijdrage in de elektroni- sche uitgave van het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij.

Jaarabonnement: e 37,50 Losse nummers: e 9,50 ISSN: 1571-5469 Omslagtekening: Einde alternatieve kankertherapie? door Peter Welleman

Vereniging tegen de Kwakzalverij opgericht 1 januari 1881 Correspondentieadres: Harmoniehof 65, 1071 TD Amsterdam tel: 0620616743, e-mail: [email protected]

Bestuur Voorzitter: mw. C. J. de Jong, anesthesiologe, Amsterdam Secretaris: prof. dr. F. S. A. M. van Dam, psycholoog, Amsterdam Penningmeester: drs. R. Giebels, econoom, Amsterdam

Leden G. R. van den Berg, psychiater n.p., Amsterdam Dr. M. J. ter Borg, MDL-arts, Veldhoven Dr. T. P. C. Dorlo, farmacoloog, Uppsala Mr. Th. J. Douma, oud-advocaat, Leiden Prof. dr. M. W. Hengeveld, emeritus hoogleraar psychiatrie, Leiden Mw. drs. S. J. M. Josephus Jitta, docente Italiaans, Amsterdam Dr. J.T. Lumeij, uhd diergeneeskunde, Houten Dr. C. N. M. Renckens, vrouwenarts n.p., Hoorn Prof.dr. L.J.A.Stalpers, radiotherapeut, Amsterdam N. Terpstra, huisarts, Venhuizen Prof. dr. H. Timmerman, emeritus hoogleraar farmacochemie, Oegstgeest Prof. dr. M. Vermeulen, neuroloog, Amsterdam Mw. dr. ir. C.A. Vietsch, architecte, Vlaardingen M. A. Westerouen van Meeteren, medisch-juridisch adviseur, Vught Erelid I. A. van de Graaff (1943-2009) Erevoorzitter Dr. C.N.M. Renckens

De contributie bedraagt minimaal e 45 zulks met inbegrip van een abonnement op het Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij; voor studenten, oio’s en leerling-verpleegkundigen e 15; begunstiger wordt men door schenking aan de vereniging van minimaal e 400. Rekeningnummer NL37INGB0000032237 ten name van de penningmeester van de Vereniging tegen de Kwakzalverij, Amsterdam www.kwakzalverij.nl Jaarvergadering 2015

129ste jaarvergadering Vereniging tegen de Kwakzalverij Zaterdag 3 oktober 2015 van 10.00 – 11.30 in Gebouw de Nieuwe Liefde, Da Costakade 102, 1053 WP Amsterdam*

Agenda 1. Opening door de voorzitter 2. Notulen jaarvergadering 2014 (zie Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij, jaargang 125, 2014.4) 3. Jaarverslag secretaris 4. Jaarverslag penningmeester/rapport kascommissie/begroting 2015-2016 5. Jaarverslag webmaster 6. Jaarverslag hoofdredacteur Nederlands Tijdschrift tegen de Kwakzalverij 7. Juridische zaken 8. Stichting steunfonds, stand van zaken 9. Bestuursverkiezing: Martijn ter Borg en Henk Timmerman treden reglementair af Timmerman is niet herkiesbaar, Ter Borg wel. Verkiesbaar als nieuw bestuurslid Daniël Joffe, tandarts 10. Jaarrede van de erevoorzitter Cees Renckens 11. Overdracht voorzitterschap door Catherine de Jong aan Nico Terpstra 12. Wat verder ter tafel komt/rondvraag

12.00 Lunch

* voor een routebeschrijving zie www.denieuweliefde.com

Kandidaat-bestuurslid

Daniël S. Joffe (Leiden, 1974) studeerde tand- heelkunde in Amsterdam na zijn middelbare schoolopleiding in de omgeving van Parijs te hebben gevolgd. Al tijdens zijn studie kwam hij in aanraking met vreemde claims en praktijken deze echter te verkopen om zich in Steenwijk in de tandheelkunde waardoor hij halverwege te vestigen alwaar hij momenteel in een maat- zijn studie reeds student-lid werd van de Vereni- schap werkzaam is. ging tegen de Kwakzalverij. Na het behalen van Vaktechnisch is hij een groot voorstander van zijn tandartsdiploma in 2003 heeft hij eerst een preventieve tandheelkunde, is hij lid van meer- tijd waargenomen bij verschillende praktijken dere beroeps- en wetenschappelijke organisa- in de Randstad. Daarna heeft hij in een aantal ties in de tandheelkunde (onder andere Ivoren eigen praktijken in Amsterdam en omstreken Kruis, NVvP, ANT) en volgt hij zeer afwisselende gepraktiseerd, na een vijftal jaren besloot hij nascholing op zijn vakgebied. l K td T

september 2015 N  Shortlist Meester Kackadorisprijs 2015

Uit vele aanmeldingen heeft de jury van de Meester Kackadorisprijs 2015 de volgende shortlist van acht kandidaten vastgesteld, die in alfabetische volgorde hieronder worden geïntroduceerd.

Eerdere winnaars sinds de instelling van de prijs:

2003 Zilveren Kruis Achmea 2004 Paul van Dijk, huisarts te Zaltbommel oals bekend is de prijs bestemd voor 2005 René Steenhorst, ‘instellingen, personen of onderne- Telegraafjournalist mingen die in belangrijke mate heb- 2006 Directie ZonMw ben bijgedragen aan de verspreiding 2007 GroenLinks Zin daad, woord of geschrift van de kwakzalverij 2008 NCRV in Nederland’ (voor het complete reglement 2009 Nederlandse Vereniging Kritisch zie NTtdK, juni 2003, pag. 1-2). Alle genomi- prikken neerden zijn inmiddels per e-mail op de hoogte 2010 Triodos Bank/Foundation gesteld van hun kandidatuur. De winnaar zal 2011 Pols, decaan Erasmus MC op zaterdag 3 oktober voorafgaand aan het 2012 Halbe Zijlstra, staatssecretaris middagsymposium worden bekend gemaakt, OC&W waarna deze – mits aanwezig – in de gelegen- 2013 Consortium zorgverzekeraars heid zal worden gesteld een korte apologie uit 2014 Pauline Meurs, voorzitter ZonMw te spreken. De jury en het bestuur danken de leden die kandidaten voor de Meester Kackado- risprijs 2015 hebben voorgedragen. 3900 homeopathica die verkrijgbaar zijn is te vinden. Desgevraagd bevestigde Combée te- Genomineerden Meester genover de VtdK dat hij zo’n brief geschreven Kackadorisprijs 2015 had. Hij zei enerzijds te hechten aan ‘heldere informatie’, maar stelde tevens vast dat een 1. Bart Combée, voorzitter van de Consu- ‘niet onaanzienlijke groep consumenten gelooft mentenbond. Naar eerst in oktober 2014 be- dat zij baat hebben bij homeopathische midde- kend werd heeft Combée zich in augustus 2014 len’. En hoewel hij met ons van mening was dat gewend tot de minister van VWS met het drin- wetenschappelijk bewijs ontbreekt, toch vindt gende verzoek de vermelding van indicaties op hij dat de consument geholpen moet worden bij de homeopathische middelen weer toe te laten! zijn keuze. Daarbij zou ‘enige informatie’ ge- De minister had dat verboden omdat er geen wenst zijn: daarmee bedoelde hij de onbewezen begin van bewijs voor de werkzaamheid van die leugens van de fabrikanten. De minister deed K td T

 N september 2015 echter met haar verbod op onbewezen claims Bolk Instituut, ‘gebruikers (ouders, kinderen en voor de homeopathica niets anders dan wat de [!] behandelaars) in staat te stellen met gede- Consumentenbond al sinds zijn oprichting doet: gen kennis van zaken wel of niet te kiezen voor de koper beschermen tegen bedrog en te mooie aanvullende zorg tijdens de behandeling van beloften. De bewijslast legde de minister terecht kanker’. De illustratie bij dit webstuk wordt ge- bij de fabrikant en het registratiedossier kan vormd door een vrolijk lachend kankerpatiëntje worden ingediend bij het onafhankelijke Col- met talrijke acupunctuurnaalden in het gezicht. lege ter Beoordeling van Geneesmiddelen. Bij 4. Minister Kamp. In 2013 meldde minister gewone geneesmiddelen geldt dezelfde proce- van Economische Zaken Henk Kamp, dat er op dure. Combée vindt dat vermoedelijk allemaal termijn vanaf 2017 € 580 miljoen zal worden poppenkast. uitgetrokken om bewoners onder hoogspan- 2. Deventer ziekenhuis. Dit ziekenhuis biedt ningslijnen te vrijwaren van de elektromagneti- zijn patiënten sinds kort ‘complementaire’ zorg sche velden (EMV) die daarbij ontstaan. Deels en leidde daarvoor de eigen verpleegkundigen zullen kabels ondergronds worden gelegd, op. Naast reguliere zorg wil het Deventer zieken- deels zullen bewoners worden uitgekocht. De huis zijn patiënten ook aanvullende (complemen- minister gaat daarbij mee in de onrust bij delen taire) zorg bieden. Het gaat dan bijvoorbeeld om van de bevolking die vage klachten toeschrijven hand-, voet-, of hoofdmassage, het luisteren naar aan deze EMV en de kans op kinderleukemie muziek of een behandeling met etherische olie. verhoogd achten. Omdat de stralenbelasting Brutaal beweert men op de website dat ‘geble- nergens in ons land boven de op zich al ruime ken is dat complementaire zorg het welbevinden veiligheidsmarge van minder dan 100 micro- bij patiënten verhoogt en het zelfherstellende tesla uitgaat en er biologisch geen mechanisme vermogen van de mens ondersteunt’. Voor pa- denkbaar is waardoor een dergelijk laag stra- tiënten met gewrichtsklachten zou zij bijdragen lingsniveau tot gezondheidsklachten of DNA- aan het verlichten van pijn. Maar ook mensen schade en leukemie zou kunnen leiden, is deze die in de laatste fase van hun leven verkeren, geldverslindende actie onnodig. Hoewel daar- kunnen baat hebben bij complementaire zorg. aan in de wetenschappelijke wereld niemand Tot slot zou die kunnen helpen bij stress, sla- meer gelooft, bleef het Kennisbericht ‘Hoog- peloosheid of vermoeidheid. Met geld dat door spanningslijnen en kinderleukemie’ van het de goede gevers van de plaatselijke Rotary club Kennisplatform EMV vermelden: ‘Kinderen die bijeen werd gebracht in een autorally werden langdurig in de buurt van bovengrondse elektri- 20 verpleegkundigen opgeleid. Soms wordt ex- citeitslijnen wonen, hebben mogelijk meer kans terne complementaire zorg ingehuurd. Het zie- op leukemie dan kinderen die daar verder vanaf kenhuis gelooft met deze complementaire zorg wonen’. De minister heeft deze onjuiste bewe- een volgende stap in het aanbieden van patiënt- ring aangegrepen om – met een beroep op het gerichte topzorg te hebben gezet. voorzorgprincipe – de toelaatbare grens voor 3. Stichting Fonds NutsOhra (FNO) we- kinderen die langdurig onder zo’n kabel wonen gens financiering van het project ’Keuzehulp te verlagen tot 0,4 microtesla. Deze angsthaze- Complementaire Zorg voor kinderen met kan- rij van de politiek versterkt veel labiele mensen ker’ (2015-2016), waaraan onder andere wordt in hun geloof dat ze van EMV ziek zijn gewor- meegewerkt door het Van Praag Instituut en den, ziekten die de reguliere geneeskunde niet het Louis Bolk Instituut. Het FNO ontstond in kan behandelen en waarop kwakzalvers handig 1999, na de fusie van Delta Lloyd met NUTS inspelen. OHRA Beheer. De rode draad van het FNO daar- 5. Kwaliteitsregister Verplegenden & bij is, naar eigen zeggen, altijd geweest: het sti- Verzorgenden. Het Kwaliteitsregister V&V is muleren van innovaties die bijdragen aan de een online registratiesysteem, waarin verpleeg- kwaliteit van leven van kwetsbare mensen. Het kundigen en verzorgenden kunnen bijhouden te bedenken informatieve en educatieve keuze- wat zij doen aan deskundigheidsbevordering. instrument moet ‘gebruikers in staat stellen be- De scholingen van het Van Praag Instituut (VPI) handelingen te vinden waarvan de effectiviteit zijn geaccrediteerd door de Accreditatiecom- wetenschappelijk is bewezen (evidence based) missie van het Kwaliteitsregister V&V. Ze zijn en het gaat erom, aldus de website van het Louis eveneens goedgekeurd door het deskundig- K td T

september 2015 N  heidsgebied complementaire zorg’. Aldus info gaat slechts om een klachtencommissie. TCZ is op de website van het VPI (voorheen Parapsy- niet te vergelijken met de in de wet verankerde chologisch Instituut). Daar wordt aan argeloze Tuchtcolleges voor de Gezondheidszorg. Aan verpleegkundigen en ziekenverzorgsters ‘scho- het tuchtrecht van die colleges zijn BIG-geregi- ling’ aangeboden in therapeutic touch (zes les- streerden onderworpen en die colleges kunnen dagen en 36 accreditatiepunten) en in werken echte sancties opleggen, tot en met levenslang met energie (een dag en zes accreditatiepunten; schrappen uit het beroepsregister. Als men die citaat uit de cursusbeschrijving: ‘En is de ener- sancties overtreedt, is dat strafbaar en riskeert gie in balans, dan voel je je goed in je vel’). Het men boetes en/of gevangenisstraf. TCZ kan in automatisme waarmee dit register de paranor- tegenstelling daarmee als uiterste maatregel male cursussen van het VPI accepteert laat zien slechts iemand als lid van het RBCZ-register dat dit register volkomen waardeloos en niets- schrappen, en dat heeft geen gevolg: de betrok- zeggend is. kene kan gewoon doorgaan met zijn ‘beroeps- 6. Meervoudige Belastingkamer, gerechts- beoefening’ zonder dat hij strafbaar is. hof ’s-Hertogenbosch. Dit hof oordeelde in Het RBCZ heeft Zorgverzekeraars Nederland 2013 in hoger beroep dat een magnetiseur die (ZN) en/of Vektis, uitvoeringsorgaan van de over de jaren 2003 t/m 2007 ruim 80.000 euro zorgverzekeraars, er echter van kunnen over- aan btw moest betalen, daarvan moest worden tuigen dat de geregistreerden voldoen aan de vrijgesteld. De rechtbank in Breda had de Belas- eisen voor een AGB-(Algemene Gegevens Be- tingdienst eerder in het gelijk gesteld, het hoger heer-)code: men moet lid zijn van een ‘beroeps- beroep werd blijkens de uitspraak van april 2015 vereniging’ en onderworpen zijn aan ‘tucht- door de Hoge Raad bekrachtigd. Kern van de recht’. Met zo’n AGB-code komen zij allen in overwegingen die leidden tot de btw-vrijstelling aanmerking voor betalingen (doorgaans uit van de kwakzalver werd gevormd door de me- aanvullende verzekeringspakketten) door zorg- ning van hof en Hoge Raad, dat de diensten van verzekeraars. de magnetiseur konden worden gelijk gesteld RBCZ is dus een register van individuele aan die van BIG-geregistreerden psychologen en kwakzalvers uit nepberoepsverenigingen met psychiaters en dat zijn diensten bedoeld waren een klachtencommissie de geen wettelijke sanc- als gezondheidszorg. Ook hechtte het hof veel ties kan opleggen. waarde aan het feit dat zorgverzekeraars zijn Overwegende dat het de belangen van 8000 zorg betaalden uit de basisverzekering, dat hij geregistreerden behartigt (vgl.: er zijn 8600 een diploma ‘paranormaal therapeut’ had be- huisartsen in Nederland) en intermediair is tus- haald, overigens aan een niet-erkende instelling sen de beroepsorganisaties en de zorgverzeke- ‘op HBO-niveau’, en dat veel patiënten naar raars bevordert het effectief en in ruime mate hem zouden zijn verwezen door huisartsen en de kwakzalverij. kinderartsen. De man was ook lid van allerlei 8. De 50 Plus Beurs is in 23 jaar uitge- alternatieve clubs en beweerde 6 à 7000 patiën- groeid tot het jaarlijks grootste seniorenevene- ten per jaar te behandelen, soms met magneti- ment van ons land met 100.000 bezoekers en seren, soms met ‘psychotherapie’. 600 kramen in de Jaarbeurs in Utrecht. Deze 7. Register Beroepsbeoefenaren Comple- beurs biedt senioren niet alleen een gezellige mentaire Zorg (RBCZ) is een koepelregister dag, een gevulde beurstas en gratis appeltaart, waarin clubs van alternatieve behandelaars zich maar claimt ook de laatste ontwikkelingen op als geheel kunnen melden om in aanmerking te het gebied van gezondheidszorg te tonen. Die komen voor registratie van hun individuele le- gezondheidszorg blijkt echter in hoofdzaak te den. Voorwaarde is slechts, dat er minstens 50 bestaan uit alternatieve onzin. Verkocht worden hbo-ers van zo’n beroepsvereniging lid zijn, ook gezondheidsproducten zoals designsieraden al is de rest aroma-therapeut, neuropsyrurg of ‘met geïntegreerde magneten’, kettingen van zelfbenoemd magnetiseur. ‘Beroepsvereniging’ semi-edelstenen met helende krachten, spijker- is hier een misleidende term. Dochterstichting bedden, kruiden en thee. En natuurlijk diëten TCZ (Tuchtrecht Complementaire Zorg) van en vitaminepreparaten, goed voor het haar, uw RBCZ ziet toe op de ‘tucht’ onder de geregi- psychologische conditie en het zenuwstelsel. streerden. Ook dit is een misleidende term, het Tevens zijn er zogeheten zorgaanbieders met K td T

 N september 2015 een stand. Zo biedt Prescan senioren een Total door te vermelden dat de eerdere naam post- body scan aan over de grens omdat dit gezien traumatische dystrofie was, de modeziekte die de nadelen in Nederland niet is toegestaan. De volgens onze erevoorzitter Renckens na ruim Gezondheidspraktijk Alkmaar, een behandelaar een eeuw tot verdwijnen gedoemd lijkt. De ook die het gebruik van electro-acupunctuur en bio- aanwezige Nederlandse Vereniging van Rug- resonantie propageert, claimt op zijn website patiënten, de Wervelkolom, onderhoudt een dat vrouwen na twee of drie consulten zwanger website met adviezen en informatie, afkomstig raken. Ook patiëntenverenigingen ontbreken van chiropractoren. Duidelijk is dat de 50 Plus niet. Zij maken reclame en proberen leden te Beurs de standhouders in de hal gezondheids- werven. De patiëntenvereniging Complex Regi- zorg selecteert op basis van de betaling van de onaal Pijn Syndroom is volgens hen voor pa- huur van de stand en kwakzalvers niets in de tiënten met een tot op heden onbegrepen aan- weg legt. l doening. Gelukkig verklaren zij de ziekte zelf

Laatste nieuws Davide Vannoni

Sophie J. M. Josephus Jitta

e rechtbank van Turijn heeft woord ge- stamcellen, dan moet hij alsnog brommen. Zijn Dhouden en onlangs uitspraak gedaan in reactie op het vonnis van de rechtbank is ken- de zaak tegen Davide Vannoni (verdacht van merkend: ‘Het recht heeft zijn loop gehad, maar deelname aan een criminele organisatie en van de wetenschap vist achter het net, voorlopig al- oplichting). De uitspraak is gelijk aan het voor- thans’. Zijn advocaat reageerde ook, nadat hij stel tot schikking van Vannoni zelve (zie NTtdK tevreden had geconstateerd dat in het vonnis 1, 2015:25-27). De bedenker van de metodo het woord buitenland niet voorkomt. En, zo zei stamina is inderdaad veroordeeld tot een voor- hij, het is niet zo, dat wat in Italië verboden is waardelijke straf van een jaar en tien maanden automatisch ook daarbuiten niet geoorloofd is. en mag zijn experimenten niet voortzetten. Dit zet natuurlijk de deur weer wijd open voor Mocht hij toch doorgaan met het toedienen van Davide Vannoni. l K td T

september 2015 N  Vektis bijna genomineerd voor de Meester Kackadorisprijs 2015

Ronald van den Berg

Vektis faciliteert – op kosten van premiebetalers – door het uitdelen van AGB-codes aan houders van nep-certificaten de betalingen uit aanvullende verzekeringspakketten aan zogenoemde alternatieve en complementaire behandelaars en stimuleert zo in hoge mate de kwakzalverij in ons land.

e naam Vektis is geen afkorting, zo Betaling door verzekeraars van behandelin- werd mij telefonisch meegedeeld, gen en/of diensten door BIG-geregistreerdenn maar werd gekozen omdat hij goed met AGB-code vindt doorgaans plaats in het in de mond zou liggen. Vektis is een kader van het basispakket van de zorgverzeke- Dinstelling die AGB-codes toekent aan behande- ringen. laars in de zorg. Wél is de summiere controle debet aan een AGB is een afkorting van Algemeen Gegevens groot probleem: Vektis kent AGB-codes toe aan Beheer (=beheer ten behoeve van zorgverzeke- lieden die in bezit zijn van nepcertificaten. Onder raars). het motto dat zij slechts een ‘uitvoeringsorgani- Als behandelaar heeft men een AGB-code no- satie’ zou zijn vaart Vektis, zonder te letten op dig om declaraties te kunnen indienen en be- de inhoudelijke kwaliteit van opleidingen, blind taald te krijgen. Dat geldt ook voor declaraties op instellingen als CPION (Centrum Post Initi- van behandelvormen die binnen aanvullende eel Onderwijs dat allerlei nonsensopleidingen verzekeringspakketten vallen. De toekenning accrediteert, zie onze site) en RBCZ (Register door Vektis van AGB-codes vindt plaats na for- Beroepsbeoefenaren Complementaire Zorg) die mele, maar zeer summiere controle van certifi- ruimhartig accreditaties en/of certificaten uitrei- caten van de aanvragende behandelaar. ken aan het alternatieve circuit en ook elkaar over en weer ‘erkennen’ als certificeerders. Controle RBCZ telt 8000 geregistreerden (er zijn, ter vergelijking, 8600 huisartsen in Nederland). Die summiere controle is wat betreft de BIG-re- Een jaarverslag van CPION, waarin het aan- gistratie geen probleem, want BIG-geregistreer- tal geregistreerden gemeld wordt, was niet te denn hebben een wettelijk erkende, duidelijk vinden. Misschien registreert CPION geen per- omschreven opleiding.1 BIG-geregistreerden sonen maar slechts opleidingen en laat het de vallen onder wettelijk tuchtrecht en worden registratie over aan de opleidingsinstellingen voorts nog gecontroleerd door de Inspectie Ge- zelf. zondheidszorg. Misbruik van een BIG-beroeps- CPION en RBCZ hebben zichzelf (met in- titel is strafbaar (titelfraude). stemming van zorgverzekeraars) accreditatie K td T

 N september 2015 en registratie van opleidingen c.q. opgeleiden Kackadorisprijs voor die afzonderlijke verzeke- aangemeten zonder dat de hier te lande enige raars in verband met hun kwakzalverijbetalin- wettelijk erkende accreditatieinstelling NVAO gen bleken echter voor hen in het verleden geen (Nederlands-Vlaamse Accreditatieorganisatie) leermoment. daarin werd gekend. Vektis, deelt – op kosten van premiebetalers Kackadorisprijs 2016? – op grote schaal AGB-codes uit aan de houders van door CPION en RBCZ verstrekte nepcertifi- Een kandidaatsstelling van Vektis zou opnieuw caten en faciliteert op deze wijze in grote mate een signaal zijn aan de instanties die Vektis on- de betalingen uit aanvullende verzekeringspak- derhouden en het er voor het zeggen hebben: ketten aan alternatieve en complementaire be- ZN en de Zorgverzekeraars. Om een herhaling handelaars die geen erkende opleiding hebben van zetten te voorkomen koos de jury dit jaar en stimuleert aldus de kwakzalverij op ongeëve- voor nominering van het medeplichtige RBCZ. naarde wijze. Gezien de geclaimde zelfstandigheid van Vek- tis kan het bestuur van Vektis wellicht volgend Onafhankelijk jaar alsnog kandidaat gesteld worden. Voorzit- ter van Vektis blijkt overigens de voorzitter van Vektis is volgens zijn jaarverslag een ‘onafhan- ZN te zijn, begreep ik uit het jaarverslag. Rou- kelijk’ uitvoeringsorgaan met 90 medewerkers, voet dus. Hij zij gewaarschuwd. l dat huist in hetzelfde kantorencomplex als Zorgverzekeraars Nederland (ZN). Vektis blijkt in een weinig transparantie commanditaire ven- nootschapsstructuur een gezamenlijke opzet te Noot zijn waaraan ZN (de koepelvereniging van Zorg- 1 Er zijn, zoals bekend, acht Beroepen verzekeraars) en ook Zorgverzekeraars weer Individuele Gezondheidszorg waarmee elk apart deelnemen. Ook de betaling komt uit beoefenaars zich na de daartoe strekkende deze bronnen. De non-transparante opzet is opleiding kunnen laten registreren: apothe- kennelijk een reden om geen verantwoordelijk- kers, artsen (waarbij eventueel een extra heid te aanvaarden: ZN ontkende per brief aan aantekening van een gevolgde specialisatie ons, ondertekend door Rouvoet, zeggenschap is toegevoegd voor medisch specialisten), te hebben over aanvullende verzekeringspak- fysiotherapeuten, gezondheidszorgpsycholo- ketten en verwijst naar de afzonderlijke ver- gen, psychotherapeuten, tandartsen, verlos- zekeraars. Overleg met en toekenning van de kundigen en verpleegkundigen. K td T

september 2015 N  Van de bestuurstafel

e website van de Vereniging wordt Ons bestuurslid dr. Lukas Stalpers, werk- steeds belangrijker en wordt veel zaam als radiotherapeut in het AMC, is recent geraadpleegd. Het is veel VtdK-le- benoemd tot hoogleraar in dat vakgebied. Het den opgevallen, dat er al sinds en- bestuur wenst Stalpers daarmee geluk. Zijn in- Dkele jaren geen sprake meer van is dat de ar- augurele rede zal op 2 december worden uitge- tikelen van het NTtdK ook op de website te sproken. vinden zijn. Het lag altijd in ons voornemen om Op 12 juni had het AD een geruchtmakend zulks met een vertraging van drie maanden te artikel, waarin werd onthuld dat het Zoeter- doen. Ook worden er de laatste jaren nog maar meerse door de familie Van der Wilk gerunde weinig nieuwsbrieven verzonden, waardoor de bedrijfje Paradidakt op kosten van het UWV leden niet geattendeerd worden op de nieuwe werkloze 50-plussers opleidt tot spiritueel con- berichten op de site, tenzij ze de moeite nemen sulent c.q. beltherapeut. Met de UWV-voucher om deze eigener initiatief te bezoeken. Dat zou van 1000 euro wordt men er doorkneed in ta- overigens elk VtdK-lid moeten doen, want an- rotkaarten lezen, reïncarnatie en glazenbol kij- ders mist hij/zij veel. Zo verschenen er afgelo- ken. Zo worden op kosten van de belastingbeta- pen maanden gevoelige necrologieën over oude ler mediamieke gaven verder ontwikkeld, aldus vijanden als Smalhout, Defares en Houtsmuller. Van der Wilk. De maatschappelijke opwinding Een deel van deze problemen is gevolg van het over dit bericht was aanzienlijk, een SGP-ka- feit dat de website is verouderd en te klein is merlid stelde vragen, terwijl Renckens en Van geworden en derhalve hoognodig vernieuwd Dam verschenen in het NOS Journaal en op moet worden. Omdat er dit jaar in de lopende RTL Nieuws. Een woordvoerster van het UWV begroting geld ongebruikt bleef wegens het ont- stelde dat er niets mis was met de opleiding, die breken van rechtszaken tegen onze Vereniging sinds jaar en dag erkend was door het UWV en heeft de penningmeester toestemming gegeven ‘arbeidsmarktrelevant’ was omdat er een baan- voor een herstructurering en modernisering garantie aan vast zat. De baangarantie bestaat van de site. Deze vinden momenteel plaats. U uit een dienstverband met een zusterbedrijfje zult daar later meer over horen, maar blijf tot van Van der Wilk, dat een bellijn exploiteert, die tijd regelmatig de site bezoeken. waarmee de afgestudeerden 29 cent per minuut K td T

 N september 2015 verdienen. Of minister Asscher de SGP-vragen dam, 5 juni) kreeg ook geen accreditatiepun- anders zal beantwoorden dan minister Donner ten van de neurologenvereniging gezien het in 2007 deed met die van SP-kamerlid Ulenbelt, alternatieve karakter van meerdere sprekers. die toen exact dezelfde vragen stelde, valt nog Tot tweemaal sprak er ook de organisator Fred te bezien. De kans lijkt ons gering want, zoals Matser, een man rijk geworden in de vastgoed- Donner opmerkte, het UWV is een zelfstandig sector, die sinds 25 jaar goede doelen steunt, bestuursorgaan waarover een minister niets te waaronder de alternatieve geneeskunde. Naar zeggen heeft. aanleiding van paranormale en transcendente ervaringen, die hij zelf had, studeerde hij eer- der ook parapsychologie bij Henri van Praag. Hij schreef een boek over hoe de wereld verbe- terd kan worden met een voorwoord van Dee- pak Chopra en een nawoord van Gorbatsjov. In de sinds juli 2011 ‘lopende zaak’ tegen de Assense chiropractor Molina is weinig te mel- Van 11 tot 13 september vindt in Londen het den. Het woord ‘lopend’ kan zo langzamerhand 16e congres plaats van de European Council niet meer met fatsoen worden gebezigd, want of Skeptical Organisations. Er is een afwis- sinds de uitspraak in hoger beroep van vorig selend en veelzijdig programma met onder de jaar april – een uitspraak die merkwaardiger- sprekers zowel jong talent als gevestigde co- wijze uitviel in het voordeel van Molina – is het ryfeeën. In die laatste categorie acteren Simon nu wachten op de cassatie. Het dossier werd Singh, Edzard Ernst, Richard Wiseman, Martin zomer 2014 verzonden naar de Hoge Raad der Mahner en onze voorzitter Catherine de Jong. Nederlanden, om in november 2014 te worden Op onze website staat ook berichtgeving over geretourneerd naar het hof in Leeuwarden, om- hoe uw bestuur voorkwam dat staatssecretaris dat het niet compleet zou zijn. Sindsdien heeft Van Rijn een voordracht zou houden over ‘in- de Hoge Raad er niets meer van vernomen. De tegrative care’ op een congres over Alzheimer strafgriffie van Leeuwarden kan ons medio au- met als meest prominente spreker de beruchte gustus niet vertellen waaraan de stremming te Deepak Chopra, die ayurveda en lifestyle pro- wijten is, want de betreffende ambtenaar is met pageert tegen Alzheimer. Het congres (Amster- vakantie. l K td T

september 2015 N  Ad hominem

C.N.M. Renckens

Joop van Londen (1930-2015) de inhoud van de speech kwam ik uit de Zwolse Courant niets naders te weten, maar ik vond De zenuwarts prof. drs. J. van Londen vervulde het verschrikkelijk dat de hoogste ambtenaar tijdens zijn werkzame leven meerdere gewich- van WVC zich daar vertoonde en wat zou hij wel tige publieke functies, zo was hij directeur-ge- niet gezegd hebben? Ik schreef Van Londen aan neraal van de Volksgezondheid en voorzitter met het verzoek de tekst van zijn rede te mogen van de Raad voor de Volksgezondheid en Zorg. ontvangen. Ik kreeg een vriendelijk briefje van Hij werd daarvoor onder andere beloond met hem terug, waarin hij meldde geen officiële uit- benoemingen tot ridder in de Orde van de Ne- geschreven tekst te hebben, maar hij zond mij derlandse Leeuw en tot commandeur in de Orde wel zijn handgeschreven steunaantekeningen. van Oranje-Nassau. In andere media dan dit De inhoud kan ik mij niet meer goed herinne- blad zullen ongetwijfeld necrologieën over hem ren, maar wat ik mij wel herinner is dat hij zich verschijnen, die hem de eer zullen brengen die daar buitengewoon diplomatiek had uitgedrukt, hij verdient. Hier wil ik slechts een persoonlijke waarbij hij weliswaar zijn gastheren niet schof- herinnering aan Van Londen memoreren. Het feerde, maar evenmin te toeschietelijk was en waren de hoogtijdagen van de alternatieve ge- beslist geen (laakbare) uitlatingen deed over de neeskunde in het begin van de jaren 90, toen werkzaamheid en het nut van al dat fraais, dat de firma Biohorma (bekend van de Dr. Vogel- er werd geproduceerd. Hij had er zich natuurlijk producten) in Elburg een uitbreiding in de vorm niet moeten vertonen, maar enige bewondering van een fabricage- en laboratoriumcomplex in voor zijn handigheid had ik wel. Van Londen gebruik nam. De zaken gingen voor de wind. overleed op 17 juli 2015. Van de feestelijke opening werd verslag gedaan in de Zwolse Courant op 4 april 1990. Eerste Mr. J.H.C. (Jan) van Zanen feestredenaar was Fontein, eertijds directeur bij concurrent VSM en zelf homeopathisch apothe- Jan van Zanen (1961) is sinds 1 januari 2014 ker, waarna – zo las ik tot mijn schrik – de of- burgemeester van Utrecht. In de periode 2003- ficiële opening werd verricht door de directeur- 2008 was hij voorzitter van de VVD. Hij was eer- generaal van WVC, de heer Van Londen. Over der wethouder in Utrecht en van 1 juli 2005 tot 1 K td T

10 N september 2015 Bam, dat maatschappelijke misstanden aan de kaak stelt. Prachtig was eerder een uitzen- ding waarin de redacteuren na betaling van het verschuldigde bedrag ongehinderd reclame mochten maken in Harry Mens’ tv-programma Business Class voor een gefingeerd investe- ringsprogramma waarin van koeienstront tex- De burgemeester tiel werd gemaakt. Getriggerd door het kwalijke lintje voor Scholten en een zelfde onderschei- januari 2014 burgemeester van Amstelveen. Hij ding voor een homofobe evangelische dominee, staat bekend als een welsprekend en joviaal man besloten de makers van het programma eens te en is in Utrecht een geliefde burgervader. Bij de kijken hoe streng de selectie- en keuringsproce- uitoefening van zijn ambt behoren ook een aan- dure bij koninklijke onderscheidingen eigenlijk tal verplichte nummers zoals het bezoeken van is. Dat er bij de VtdK daarover wel een en ander honderdjarigen (waarvan het aantal zo explosief bekend is, weten onze lezers. Welnu, zij slaag- toeneemt dat de jarige tegenwoordig vaak genoe- den erin om voor volledig uit de duim gezogen gen moet nemen met een loco-burgemeester) en vrijwilligerswerk, volkstuintjes en diervriende- het uitreiken van koninklijke onderscheidingen. lijke wijkactiviteiten een onderscheiding binnen Zo moest hij in april 2014 een beruchte home- te halen voor een RamBamredacteur, die voor opaat als de arts Scholten, de man die anti-aids de gelegenheid wel een naam van een straatge- homeopathie exporteert naar Kenia, bevorderen noot had geleend. Van Zanen spelde hem op 24 tot ridder in de Orde van Oranje-Nassau, het zal april de versierselen horend bij het ridderschap de lezer niet onbekend zijn. In zijn periode als in de Orde van Oranje-Nassau op. In de laudatio burgemeester van Amstelveen reikte hij op 27 lepelde Van Zanen de hem toegespeelde tekst maart 2010 eenzelfde koninklijke onderschei- op met onder andere vermelding van het niet ding uit in het Dolfinarium in Harderwijk aan bestaande Genootschap De Dashond et cetera. Richard Griffioen, voorzitter van Stichting SAM. Met dit filmpje bezochten de RamBamredac- Van Zanen was daarvoor speciaal afgereisd naar teuren ook de voorzitter van het Kapittel voor Harderwijk. Dit gebeurde tijdens de geheel ver- de Civiele Orden Jaap de Hoop Scheffer, die nieuwde spectaculaire dolfijnenshow tijdens de kinderachtig reageerde en een strafklacht we- viering van het 12,5-jarig jubileum van Stich- gens oplichting tegen de makers aankondigde. ting SAM. Deze stichting werd opgericht door RamBam stuurde de onderscheiding keurig re- Griffioen en vernoemd naar zijn zoon Sam, die tour en van die strafklacht is het toch niet meer lijdt aan het downsyndroom. Erg omstreden is gekomen. de stichting misschien wel niet, maar de werk- zaamheid van dolfijntherapie is wel aan ernstige twijfel onderhevig en het bedrag dat de stichting in rekening brengt voor een kuur dolfijntherapie is € 2.500,-. Op 24 april 2015 werd Van Zanen slachtof- fer van het VARA undercoverprogramma Ram- Voorzitter Kapittel spreekt Rambam streng toe

Erik Baars geeft zich bloot

Het Leids Dagblad publiceerde op 1 juli een interview met Erik Baars, ‘lector antroposofi- sche gezondheidszorg’ aan de Hogeschool Lei- Dolfijntherapie: een kind met den. Aanleiding vormde de oproep van Baars Downsyndroom kust een dolfijn tot hooikoortslijders om zich aan te melden op de neus voor het kweepeer/citroensap onderzoek. Over K td T

september 2015 N 11 dit onderwerp bevat het interview niets nieuws er maar al te graag over. Het valt niet mee om er voor ons insiders, maar tevens houdt Baars erin in die gevallen waarin de ouders die noodlottige vol dat de maretak, zoals Steiner al zei, werk- keuze al hebben gemaakt harde woorden over zaam is tegen kanker en op de vraag of hij zelf te spreken, maar het blijft akelige kwakzalve- zijn kinderen had laten vaccineren, aarzelde rij: beloften van genezing bij de zeer ernstige Baars om later te vertellen dat hij bij zijn kin- aandoeningen waar het hier meestal om draait. deren slechts een deel van de gebruikelijke vac- Daarom moeten wij deze aanbieders toch hard cinaties had laten toedienen. Ze zijn nu volwas- blijven vallen en bekritiseren waar wij kunnen: sen, maar hebben niet te lijden gehad om deze kwakzalverijbestrijding is immers vooral pre- keuze van hun liefhebbende ouders: liever geen ventieve geneeskunde. polio of hersenvliesontsteking, maar verder vertrouwen wij op de natuur en Rudolf Steiner. Indonesische kwakzalver als nationale trots Friso van Dolder overleden Dyna Rochmyaningsih, een freelance weten- Friso uit Markelo (Overijsel) was een vrolijke schapsjournalist uit Jakarta, schreef op 16 juli 14-jarige scholier die ziek werd ten gevolge 2015 een artikel in Nature waarin hij twee van een agressieve vorm van kanker, aldus voorbeelden van politieke bemoeienis met een bericht in De Telegraaf van 16 juni 2015. wetenschap gaf, die elk zeer kwalijk waren en De gewone artsen konden hem nog maar wei- waarin de Indonesische overheid slechte weten- nig bieden, waarop de ouders besloten hem in schap prees als voorbeelden van de Indonesi- Duitsland te laten behandelen ‘op natuurbasis’. sche bijdrage aan de mondiale wetenschap- ‘Aanvankelijk verliep de Duitse behandeling pelijke vooruitgang. Het eerste voorbeeld had hoopgevend, maar er deden zich complicaties betrekking op zogenaamd archeologische ont- voor’ en binnen drie maanden na het begin van dekkingen waaruit zou blijken dat Indonesië de de symptomen overleed Friso. De kosten van eerste beschaving ter wereld moet zijn geweest, de behandeling waren aanzienlijk en het gezin de tweede had betrekking op kwakzalverij bij geraakte in financiële problemen. Nadat eerder kanker. Het betrof hier een controversiële elek- nog tijdens Friso’s leven geld was ingezameld, trotherapie, bedacht en ontwikkeld door War- kwamen de dorpelingen en klasgenoten op- sito Taruno, verbonden aan de CTECH Labo- nieuw in actie om de ouders in staat te stellen ratories in Tangerang. Apparaten gebaseerd de rekening uit Duitsland te betalen. Wat bui- op statische elektriciteit, zouden kankercellen tenstaanders of verzekeraars hierover ook mo- kunnen lokaliseren en hen kunnen laten stop- gen denken, dorpsgenote Isabelle de Ruiter was pen met zich te delen. Er is een grote toeloop van mening dat deze ouders simpelweg alles ge- naar zijn kliniek vanuit heel Indonesië. Toen de daan hadden om het leven van hun kind te red- Indonesian Radiation Oncology Society en den. Deze vorm van crowdfunding ten bate van de Indonesian Society of Surgical Oncology een zinloze therapie in het buitenland komt met zich in 2013 richtten tot de regering met het grote regelmaat voor en de kranten berichten verzoek zijn kliniek te sluiten wegens het aan- bieden van een onbewezen therapie, speelde de regering de kaart van de nationale trots. Het ministerie van volksgezondheid stelde dat War- sito’s research een innovatie betrof, ontwikkeld door een ‘kind van de natie’ en dat hij derhalve steun verdiende. Vorig jaar noemde het ministe- rie van justitie en mensenrechten hem zelfs de beste uitvinder van het land. Rochmyaningsih pleitte in zijn stuk de aanstelling van een weten- schapsadviseur naast de president en drong er op aan dat de Indonesische Academie van We- tenschappen in dit debat een actievere rol zou gaan spelen. l K td T

12 N september 2015 Symposium

Alternatieve behandeling van kanker: is er nog een probleem?

Datum: Zaterdag 3 oktober 2015, 13.30 uur – 17.30 uur Locatie: De Nieuwe Liefde, Da Costakade 102, 1053 WP Amsterdam Organisatie: Vereniging tegen de Kwakzalverij en Nederlandse Vereniging voor Oncologie K td T

september 2015 N 13 Programma

13.30 uur Uitreiking Mr Kackadorisprijs Symposiumvoorzitter: prof. dr. L. Stalpers, radiotherapeut 14.00 – 14.30 uur Zijn psychologische factoren van invloed op het kankerproces? Dr. Bert Garssen, Helen Dowling Instituut, Utrecht 14.30 – 15.00 uur ‘Baat het niet, dan schaadt het (soms) wel’: interactie tussen voedingssupplementen, Europese kruiden, traditionele Chinese kruiden en chemotherapie. Dr. Thomas Dorlo, Uppsala University, Zweden

15.00 – 15.30 uur Theepauze

15.30 – 16.00 uur De dokter en de kwak: praktijkervaringen. Dr. Anneke Westermann, AMC, Amsterdam 16.00 – 16.45 uur Quackery and the Pitfalls of Research: The Saatchi Case. (Kwakzalverij en valkuilen voor wetenschappelijk onderzoek, het geval Saatchi) Prof. dr. Michael Baum, University College London Symposium

16.45 uur Borrel

Ten Geleide Kanker is altijd een vrijplaats geweest voor kwakzalvers. In de top twintig van kwakzalvers van de 20e eeuw stonden niet minder dan drie artsen die voor- namelijk kankerpatiënten als clientèle hadden: Moerman (1), Samuels (2) en de recent overleden Houtsmuller (12). Veel patiënten maakten eind twintigste eeuw nog gebruik van de antikankerdiëten van Moerman en Houtsmuller. De laatste keer dat de VtdK en de NVvO een symposium wijdden aan alternatieve behandelmethoden en kanker was in 1992, toen een drukbezocht congres in de RAI plaatsvond, ook mede georganiseerd door het IKA, het KWF en met steun van WVC. Het onderwerp was toen hyper actueel en zeer controversieel. Onderzoek laat zien dat er vrijwel geen kankerpatiënten meer zijn die nu nog een dieet gebruiken. Ook psychologische methoden als de methode-Si- monton, creatieve therapie of psychotherapie behoren praktisch tot het ver- leden. Antroposofische antikankermiddelen als de maretak zijn in ons land in- middels illegaal en verboden. Het aantal artsen dat zogenaamde niet-toxische tumortherapie toepast is nog maar op de vingers van twee handen te tellen, hoewel periodiek eenpitters met ‘nieuwe therapieën’ op de markt komen als het DCA, de Simoncini-aanpak met bicarbonaat en Gorter nog steeds opge- geven kankerpatiënten naar Keulen weet te lokken om hun leed daar uit te buiten. Toch lijkt het tij gekeerd. Bovengenoemde alternatieve benaderingen worden op aanzienlijk kleinere schaal toegepast dan in 1992 de toen bespro- ken therapieën. Is dat werkelijk zo en indien dat het geval is, waaraan is die ontwikkeling toe te schrijven? K td T

14 N september 2015 In dit symposium, dat georganiseerd wordt door de Nederlandse Vereniging voor Oncologie en de Vereniging tegen de Kwakzalverij, wordt de stand van zaken besproken. Dr. Bert Garssen bespreekt het onderzoek naar de psychologische factoren waarvan verondersteld werd dat ze van invloed zijn op het kankerproces. Dr. Thomas Dorlo gaat in op de interactie tussen de talloze voedingssupple- menten, Europese kruiden, traditionele Chinese kruiden en cytostatica. Dr. Anne Marie Westerman vertelt over haar ervaringen als praktiserend medisch oncoloog met kwakzalverij en prof. Michael Baum spreekt over zijn ervaring met kwakzalverij als oncologisch chirurg in het Verenigd Koninkrijk, alsmede over het risico voor patiënten dat aanname van het omstreden Saat- chi wetsontwerp met zich mee zou kunnen brengen.

Sprekers Prof. Michael Baum (1937) MB, ChB, FRCS, ChM, MD(hon), FRCR(hon) is een emeritus hoogleraar oncologische chirurgie, directeur van de Clinical Trials Group division of surgical sciences en visiting prof. of Medical Humanities, University College London. Hij studeerde geneeskunde in Bir- mingham, werd in 1965 Fellow van de Royal College Surgeons. Van 1980 tot 2002 was hij hoogleraar chirurgie in successievelijk het Kings College Symposium London, het Royal Marsden Hospital and Institute of Cancer Research en het University College London. Hij vervulde talrijke bestuurlijke en we- tenschappelijke functies zowel in Engeland als internationaal. Zijn aandachts- gebied was borstkanker en zijn groep was de eerste die de overlevingswinst van tamoxifen bij borstkanker aantoonde. Reeds in 1970 organiseerde hij de eerste grote multicentre trials bij borstkanker. Hij was een eloquent criticus van de screening op borstkanker en toonde zich, vooral na zijn pensionering als hoogleraar, ook een scherp criticus van de alternatieve geneeskunde. In 2004 schreef hij in het BMJ een open brief aan prins Charles, die reclame had gemaakt voor de Gersontherapie (dieet plus koffieclysma’s), getiteld ‘With respect your highness, you’ve got it wrong’. Eén zin daaruit: ‘The power of my authority comes with a knowledge built on 40 years of study and 25 years of active involvement in cancer research. Your power and authority rest on an accident of birth.’ Hij schreef meer dan 400 artikelen over kanker in het al- gemeen, kankerscreening, borstkanker, wetenschapsfilosofie en ‘medical hu- manities’, alsmede zeven boeken over deze onderwerpen. Hem viel een groot aantal wetenschappelijke prijzen en erelidmaatschappen ten deel. Dr. Thomas Dorlo (Maastricht, 1983) is op dit moment onderzoeker bij het departement Farmaceutische Biowetenschappen van de Universiteit van Up- psala in Zweden en is tevens werkzaam bij de afdeling Farmacoepidemiologie en Klinische Farmacologie aan de Universiteit van Utrecht. Als farmacoloog promoveerde hij aan de geneeskundefaculteit van de Universiteit van Amster- dam in 2013 met een proefschrift op het gebied van klinische farmacokinetiek en farmacodynamiek in de behandeling van de tropische parasitaire aandoe- ning leishmaniasis. Zijn professionele interesse gaat vooral uit naar tropische geneeskunde, internationale gezondheidszorg, ontwikkeling van farmacoki- netische modellen en klinische ontwikkeling van geneesmiddelen tegen ‘ver- waarloosde’ tropische ziektes. Hij heeft internationale klinische onderzoeks– ervaring op vier continenten – in landen als Soedan, Colombia en Nepal – en K td T

september 2015 N 15 is (mede)auteur van meer dan 30 internationale wetenschappelijke artikelen. Sinds 2012 is hij bestuurslid van de Vereniging tegen de Kwakzalverij. Dr. Bert Garssen is psychofysioloog en sinds 1992 verbonden – eerst als wetenschappelijk hoofd en nu als senioronderzoeker – aan het Helen Dowling Instituut, nu gevestigd in Bilthoven. De belangrijkste onderwerpen van zijn studies aldaar zijn (1) psychologische factoren die mogelijk van invloed zijn op het ontstaan en beloop van kanker, (2) vermoeidheid bij kanker, (3) vra- genlijstontwikkeling en (4) de rol van spiritualiteit bij kanker. Daarvoor was hij werkzaam als wetenschappelijk medewerker bij de vakgroep Psychiatrie van de RU Utrecht en VU A’dam en de afdeling Medische Psychologie van het AMC. Dr. Anne Marie Westermann (1961) is sinds 1998 als medisch oncoloog verbonden aan het AMC te Amsterdam. Ze studeerde geneeskunde te Utrecht en specialiseerde zich daarna tot internist-oncoloog in de cluster Utrecht en AVL. Tijdens die opleiding werkte ze ook enige tijd in Wit-Rusland. In 1999 promoveerde zij op een proefschrift Novel applications of growth factors in solid tumors. Zij is lid c.q. bestuurslid van een aanzienlijk aantal Nederlandse en internationale wetenschappelijke verenigingen en is sinds 2012 hoofd van de opleiding tot medisch oncoloog in het AMC. Symposium Inschrijving Deelnamekosten: leden VtdK en/of NVvO: € 25 plus gratis introducé(e); leden student: € 5 niet-leden € 100 niet-leden studenten: € 20 lunch: € 10 per persoon Inschrijving: via digitaal inschrijfformulier op www.kwakzalverij.nl. Graag in de email uw naam, adres, emailadres en telefoonnummer vermel- den. Indien u uw accreditatiepunten via GAIA wilt laten registreren ook graag uw BIG-registratienummer vermelden. Leden die niet de beschikking hebben over internet kunnen zich opgeven bij de secretaris: Harmoniehof 65, 1071 TD Amsterdam (tel. 06-20616743). Bij de ABAN is accreditatie aangevraagd. Zij, die geen VtdK-lid zijn en het symposium als lid willen bijwonen kunnen zich van te voren aanmelden op de website www.kwakzalverij.nl onder het blokje ‘lid worden’. VtdK-leden, die ’s morgens ook de jaarvergadering heb- ben bijgewoond krijgen de lunch gratis. De inschrijving is definitief als het verschuldigde bedrag op de rekening van de VtdK is binnengekomen.

Route Met de auto Afslag S 105 vanaf de ring A10. Volg de Jan Met het openbaar vervoer van Galenstraat richting centrum, rechtsaf de Vanaf Centraal Station - tram 13 of 17 Willem de Zwijgerlaan op, linksaf de De Clercq­ Vanaf Amstel Station - tram 12 straat op en ten slotte rechtsaf de Da Costa- Vanaf Muiderpoort Station - tram 3 of 7 kade op. De dichtstbijzijnde parkeergarage is Vanaf Station Sloterdijk - tram 12 de Europarking in de Marnixstraat. Vandaar is Halte: Bilderdijkstraat of De Clercqstraat het tien minuten lopen naar Da Costakade 102. K td T

16 N september 2015 Voorpublicatie Geen dronkenschap meer. Het Cozapoeder heeft het overwonnen1

C.N.M. Renckens

ver dit in 1905 uitgegeven boek van 124 pagina’s schreef het MTdK in juli 1905: ‘Men kent de fraaie op de verbeelding sprekende reclame, de weten van den betreffenden persoon gebruikt Oflesch met het mensenhoofd bovenop en waar- worden.’ van de hals door krachtige hand wordt dicht En dan volgt een selectie uit de duizenden geknepen. De inhoud van het middel is niet zoo brieven die vrijwillig aan het Coza Instituut, ge- veel belovend.’ Chemische analyse van het Co- vestigd aan de Chancery Lane 62 te Londen, zijn zapoeder liet zien dat gentiaanpoeder, kalmoes- verstuurd. De dankbetuigingen zijn afkomstig poeder en dubbel koolzure soda de bestand- uit Holland (8 stuks), België (115), Frankrijk delen waren. De prijs was toen 10 Mark. Het (1104), Elzas-Lotharingen (31), Luxemburg boekje noemt als prijs per doos fl. 6.25. (3), Zwitserland (48), Duitsland (1114), Oos- ‘Dit eenig – absoluut eenig – product tegen tenrijk 923), Hongarije (78), Italië (11), Scan- drankzucht’ zou een ‘der grootste ontdekkin- dinavië (40), Afrika (10) en Engeland (29). gen zijn die er ooit hebben plaats gevonden’. ‘De oorspronkelijke brieven liggen ter inzage De literatuur omtrent het Cozapoeder was op ons kantoor. Wij bieden 500 gulden aan voor reeds in veertig talen vertaald, waaronder het elk geval waarvan zou blijken dat deze brief Tamoelsch, het Pondchabisch, het Goedjera- door geld verkregen is.’ l tisch en het Maratisch. Veel informatie is juist: ‘De alcohol is de vader der bedelarij, der land- Noot looperij, der misdaad en der krankzinnigheid. 1 Dit is een voorpublicatie uit het boek dat De alcohol is de sleutel der gevangenissen en hopelijk dit najaar zal verschijnen ter gele- der ziekenhuizen.’ genheid van de overdracht van het Vereni- Het middel is niet schadelijk en worde als gingsarchief met zijn talrijke efemere kwak- volgt ingenomen: ‘Men menge het in een of zalversbrochures aan de Afdeling Bijzondere anderen drank, b.v. in koffie, thee, melk, wijn, Collecties van de UvA. De werktitel ervan water, bier, brandewijn of in het gewone voed- luidt: Er bestaat niets beters. Reclame sel. Het Coza poeder kan met of zonder mede- voor kwakzalversmiddelen vroeger en nu. K td T

september 2015 N 17 Seks, erotiek en alternatieve geneeswijzen

C.N.M. Renckens

‘Een goede arts-patiëntrelatie wordt gekenmerkt door maxi- male toenadering met behoud van distantie’

H.C. Rümke, 1954. Leerboek Psychiatrie

k las er voor het eerst over in 1994 bij de Natuurarts Duitse antropoloog en geneticus Georg Glowatzki (1924-2008), die stelde dat er De tweede casus betreft de natuurarts Katha- bij wondergenezers sprake is van ‘goed- rina Deutsch, die in het Gooi sinds 2005 een Igelovige nitwits óf van geslepen zakenlieden óf praktijk voor integrale geneeskunde voert met van psychisch afwijkende karakters, waarbij in veel aandacht voor Lyme, Klinghardt-methode, die laatste groep relatief vaak sprake is van sek- acupunctuur en orthomoleculaire voedingsad- sueel afwijkend gedrag’1. Recent zijn er weer viezen. Eerder was zij huisarts. De klager bij een flink aantal casus geweest van die laatste het Amsterdams tuchtcollege was een 48-ja- categorie, waarin de genezer seksueel over de rige alleenstaande man, die haar hulp zocht schreef ging, leidend tot aanklachten en straf- omdat hij een voorkeur had voor een ‘integrale rechtelijke en tuchtrechtelijke uitspraken. Wij benadering’. (ECLI:NL:TGZRAMS:2015:33). maken een selectie en nemen er een vijftal on- Hij was drie jaar bij haar onder behande- der de loep. ling geweest en bracht een 14-tal grieven in, waarbij de zwaarste de te vriendschappelijke Magnetiseur relatie betrof die zich tussen beiden had ont- wikkeld en waarvan ruim 1500 e-mails, veelal De eerste zaak betrof de 71-jarige Jacques Weel, eindigend met ‘Liefs’ of ‘Ik verheug mij erop magnetiseur uit Wijdewormer, die in de periode je binnenkort weer te zien’, getuigden. De we- 2003 tot 2010 regelmatig seks had met een Par- derzijds zeer persoonlijke mailwisseling kwam kinson-patiënte, die voor zijn consulten in die in september 2011 abrupt tot een eind waarna periode € 12.000 betaalde. Weel beweerde dat de man instortte. Zijn behandelend psychiater hij zijn paramedische werk en de erotiek gemak- diagnosticeerde een PTSS2 op basis van ‘ver- kelijk kon scheiden: de vrouw mocht altijd een raad’. Het tuchtcollege tilde zwaar aan het half uur voor de aanvang van het consult komen gebrek aan professionele distantie en veroor- voor de seks. Weel gaf de feiten toe, maar ont- deelde haar tot zes maanden voorwaardelijke kende dat het initiatief bij hem vandaan kwam. schorsing en de verplichting een coach te ne- De rechtbank te Alkmaar sprak hem vrij. men om herhaling in de toekomst te voorko- K td T

18 N september 2015 men. Merkwaardigerwijs werden alle andere toen de klachten verergerden. In de periode klachten verworpen, ook de zeer ongebruike- daarna heeft verweerder foto’s laten maken lijke behandeling met de Klinghardt-methode van de nek van klaagster, heeft hij een verwijs- en langdurige antibiotica voor een waarschijn- brief geschreven voor de orthopeed, heeft hij lijk non-existente ‘chronische neuroborreli- haar naar de orthopedisch manueel therapeut ose’. Letterlijk stelde het college: ‘Verweerster verwezen, naar een praktijk voor Natuurge- is werkzaam als integraal natuurarts en niet richte therapieën, is klaagster op eigen ini- (meer) werkzaam als allopathisch of regulier tiatief naar een chiropractor gegaan en is zij arts. Daarbij past een andere wijze van behan- verwezen naar een neuroloog. Uiteindelijk is deling van patiënten, die in Nederland voor zij in mei 2012 overgegaan naar een andere basisartsen niet ongeoorloofd is. Daarbij komt huisarts. Tijdens de arts-patiëntrelatie is tus- dat de diagnosestelling van de ziekte van Lyme sen partijen een persoonlijke relatie gegroeid, in de reguliere geneeskunde niet alleen lastig, waarbij ook seksueel contact heeft plaatsge- maar ook omstreden is, evenals de behande- vonden. De groei van de relatie is vastgelegd ling daarvan’. in een groot aantal tussen beiden gewisselde e- mails van een steeds persoonlijker en intiemer Tussentijds commentaar wordende inhoud, aanvangende in oktober Deze laatste stellingname is curieus en een 2011 tot en met februari 2012, waarin de huis- apart essay waard. Quod licet Iovi non licet arts constateert dat ‘het nu wel voorbij [is] met bovi, zeiden de oude Romeinen en dat dictum onze mails en ontmoetingen’. Het verdere e- is hier tweemaal van toepassing3. De ‘Iovi’ mailverkeer tussen beiden heeft, vooral van de (Jupiter) is in dit verband enerzijds de magne- zijde van klaagster, een verwijtende strekking. tiseur, die zich als Vrije Kwakzalver van het De aangeklaagde huisarts oefent sedert 1 sep- BIG-tijdperk veel kan permitteren, terwijl het tember 2012 de huisartsenpraktijk niet meer de arts wel wordt aangerekend: zij is hier het uit en is nu nog uitsluitend bezig als OMG-arts. ‘rund’. Maar anderszins gunt het tuchtcollege (CLI:NL:TGZREIN:2014:13) de kwakzalvende arts een geprivilegieerde po- De vrouw diende een achttal klachten in bij sitie als Jupiter, want zij mag zich een vrijheid het Eindhovense tuchtcollege, waarvan een permitteren, die reguliere artsen verboden is! deel gegrond werd verklaard. Behalve het Onbegrijpelijk. Dat zowel magnetiseur als ‘na- misbruik van een kwetsbare vrouw in een af- tuurarts’ onbekommerd hun waardeloze kwak- hankelijkheidspositie, werd hem verweten zalverijen mogen praktiseren: hand oplegging onvoldoende uitleg te hebben gegeven over (ha, ha!), deftige infusen met antibiotica en het de OMG-behandelingen en de stilzwijgende diagnosticeren van niet-bestaande voedingsde- overgang van reguliere therapie naar een al- ficiënties, daarover lijkt noch de rechter noch ternatieve geneeswijze. Tegen het laatste ver- de tuchtrechter zich de minste zorgen te ma- wijt verdedigde de huisarts zich als volgt: ‘Alle ken. patiënten die hij een OMG-behandeling aan- biedt, legt verweerder ruim voorafgaand aan Orthomanueel huisarts de behandeling uit om wat voor behandeling het gaat’. Hij vertelt dan dat het een andere be- Huisarts en orthomanueel genezer Andersen handeling is dan manuele therapie, chiroprac- Roëd, praktiserend in de regio Eindhoven, tie of osteopathie. Bij die behandelingen gaat was vanaf ongeveer begin juni 2010 de behan- het om een blokkade en bij een OMG-behande- delend arts van een vrouw, die hem op 2 juni ling gaat het om een behandeling van stoornis- 2010 voor het eerst bezocht. In het medisch sen in de stand van de wervels en vooral een dossier van klaagster staat dat zij op 2 sep- patroon van verdraaide opeenvolgende wer- tember was gezien vanwege nekklachten. Drie vels. (…) Ook legt hij dan uit dat de methode maanden later hielden de nekklachten aan en inhoudt dat hij de patiënt met zijn handen, met besloot de huisarts te starten met orthomanue- name de duimen, als instrument behandelt, le geneeskunde (OMG). In de volgende vijf we- maar dat ook een rubber hamer en een rubber ken volgden in totaal vijf OMG behandelingen. drevel gebruikt worden om kleine impulsen op Deze OMG behandelingen werden beëindigd uitsteeksels van wervels en gewrichten te kun- K td T

september 2015 N 19 nen geven. Over de grensoverschrijdende rela- taald te hebben aan ‘verweerder’. Gedurende tie met de vrouw stelde hij oprecht gevoelens de behandeling is zij aangemoedigd de banden voor haar te hebben gehad, dat het initiatief met familie, echtgenoot en sociale contacten op veelal van de vrouw was gekomen en verzocht te zeggen. In het najaar kwam het enkele malen om coulance. Het tuchtcollege was streng en tot seksueel contact tussen patiënte en hulp- stelde: ‘Iedere arts, dus ook verweerder, weet verlener, nadat zij enige tijd als proefpersoon dat het aangaan van een intieme relatie tijdens had gefungeerd in het kader van zijn opleiding de duur van de behandeling nooit mag. Als de in de haptonomie. Bij die oefeningen, patiënte arts merkt dat persoonlijke gevoelens in de be- beseft niet dat de feitelijke behandeling achter handelrelatie een rol gaan spelen bij hemzelf de rug was, was patiënte vrijwel volledig ont- en/of de patiënt, moeten ofwel deze gevoelens kleed op een slipje na. In het dossier ontbreken worden onderdrukt ofwel moet de behandel- fatsoenlijke diagnostische overwegingen en een relatie worden beëindigd. Verweerder is hierin behandelplan, wel was er sprake van klachten zeer nalatig geweest’. van depressieve aard, maar eerst geen PTSS en Het tuchtcollege legde ter zake aan de huis- later een mogelijk ‘verlate PTSS’. E.e.a. voldeed arts de maatregel op van schorsing van een niet aan de Beroepscode voor gezondheidzorg- jaar, waarvan tien maanden voorwaardelijk, psychologen. Het college bleek van oordeel dat met een proeftijd van twee jaren. Hij bevindt deze wijze van behandeling van een patiënt, zich thans nog in zijn proeftijd en is werkzaam met lichamelijke aanrakingen van een deels in enkele Rugpoli klinieken van de organisatie, ontklede patiënt - hoezeer misschien gebrui- die vorig jaar werd genomineerd voor de Mees- kelijk binnen de haptonomie - niet passend en ter Kackadorisprijs. professioneel is voor een gezondheidszorgpsy- choloog. Eind 2010 zijn de behandelingen door GZ-psycholoog annex de psycholoog abrupt afgebroken zonder dat haptonoom in opleiding patiënte werd doorverwezen. Patiënte was zo getraumatiseerd door deze affaire dat zij eerst De GZ-psycholoog F.H. Stroink, werkzaam begin 2013 een klacht indiende bij het tucht- in Bilthoven en Utrecht in zijn Praktijk voor college voor de gezondheidszorg. Voor het re- psychotherapie en traumaverwerking, kreeg gionaal tuchtcollege ontkende de psycholoog in april 2015 door het Centraal Tuchtcollege geruime tijd dat er sprake was geweest van sek- voor de Gezondheidszorg (CTG) een onvoor- sueel contact, laat staan van verkrachting zoals waardelijke schorsing van een jaar opgelegd, patiënte beweerde, en hij verzocht haar bij de nadat het Amsterdamse regionale tuchtcollege coach die zij later raadpleegde terughoudend te hem eerder een voor de helft voorwaardelijke zijn met mededelingen over hetgeen tussen hen schorsing van een jaar had opgelegd. (ECLI: was voorgevallen. Dat laatste werd hem ernstig NL:TGZCTG:2015:124) Hij afficheert zichzelf kwalijk genomen door het CTG, dat die advie- als ‘Gezondheidszorgpsycholoog BIG, orthope- zen contratherapeutisch noemde. De gz-psy- dagoog, lid van NIP4 en practitioner EMDR’. In choloog heeft zorg geleverd die, aldus het CTG, die laatste therapievorm is hij gespecialiseerd. ver beneden de maat was en met zijn hande- De klacht tegen hem werd ingediend door een len en nalaten een psychologische setting van vrouwelijke ex-patiënte die hem wegens con- (wederzijdse) afhankelijkheid doen ontstaan, centratiestoornissen en post whiplash klachten hetgeen uiteindelijk heeft geleid tot zijn ver- raadpleegde gedurende de periode van maart gaand grensoverschrijdend handelen binnen de 2009 tot mei 2010. Hij diende in totaal 22 de- psychologische behandelrelatie. Om die reden claraties in waarop steeds is vermeld: ‘Decla- werd de maatregel in eerste aanleg verzwaard ratie voor eerstelijns psychologische zorg (o.a. tot een jaar schorsing uit het BIG-register. EMDR)’5. De vrouw heeft aangevoerd dat zij van maart 2009 tot december 2010 door Stroi- Alternatief arts, lid SRBAG6 nk is behandeld met EMDR, gesprektherapie, li- chaamswerk en haptotherapie. Vanaf mei 2010 Naar De Telegraaf meldde op 16 juli 2015 kan zijn de behandelingen niet gefactureerd, maar een arts die ontucht pleegde met zijn patiënt zij deelde het tuchtcollege mee wel contant be- en daarvoor is veroordeeld, wel als arts blij- K td T

20 N september 2015 ven werken. Zijn beroepsgenoten weren hem zijn, en moet een genezer voortaan aangesloten niet van de werkvloer. Deze alternatieve arts/ zijn bij een beroepsvereniging van vakgenoten. genezer uit de regio Roermond pleegde sek- Die club moet ook beschikken over tuchtrecht- suele handelingen bij een kwetsbare patiënt spraak van vakgenoten, het tweede echelon tijdens een therapie in 2011. Hij kreeg in mei nadat een ontevreden patiënt zich eerst tot de drie maanden voorwaardelijk en een taakstraf. hulpverlener zelf heeft moeten wenden. Gezien Desondanks legt de beroepsvereniging voor al- de opstelling van de SRBAG-leiding zal van zo’n ternatieve artsen en therapeuten SRBAG hem register van erkende en ingeschreven kwakzal- geen beroepsverbod op, blijkt uit onderzoek vers’ niet veel kwaliteitsverbetering te verwach- van televisieprogramma De Monitor. SRBAG- ten zijn. bestuurder Pim Bok doet geen enkele poging hem van zijn werk af te houden. Hij wacht op Algemene conclusies de tuchtrechter, die binnen enkele maanden De eerste conclusie moet zijn dat de beschre- een uitspraak gaat doen over de veroorde- ven gevallen van seksueel grensoverschrijdend ling en hem een maatregel waaronder een be- gedrag niet in tegenspraak zijn met de bevin- roepsverbod op kan leggen. Bok: ‘Dit is onze dingen van Glowatzki, die al enkele decennia policy. Wij wachten dus eerst de uitspraak af.’ oud zijn. Natuurlijk gaan ook reguliere artsen De Inspectie van de Gezondheidszorg deed af en toe in dit opzicht over de grens, maar al wel onderzoek naar de zaak en schrijft dat het heeft er alle schijn van dat medische grens- de arts ’grensoverschrijdend heeft gehandeld overschrijding sterk correleert met seksueel door seksuele handelingen te verrichten bij overschrijdend gedrag. Over de verklaring een kwetsbare patiënt’. De Inspectie meent dat moeten psychologen zich maar eens buigen. de arts het vertrouwen in de gezondheidszorg Opvallend is dat machtsmisbruik in een the- ernstig heeft geschaad, maar kan de arts niet rapeutische relatie eigenlijk altijd door man- zijn bevoegdheid afpakken. Daarvoor legt ze nen jegens vrouwen plaatsvond, maar nu is er de zaak voor aan de tuchtrechter. Het slachtof- ook een casus geweest met een omgekeerde fer meldde het voorval al jaren geleden bij de rolverhouding: ongetwijfeld zullen er daarvan beroepsvereniging en is geschokt dat de the- meer volgen met de huidige feminisering van rapeut nog steeds werkzaam is. Zij vertrouwde het artsenberoep. Zonder veel overdrijving kan de arts juist door zijn plek in het artsenregister. ook gesteld worden dat er in geval van seksu- ‘U bent medeverantwoordelijk voor het feit dat eel grensoverschrijdend gedrag, indien voor- cliënten zich onterecht veilig voelen, omdat ú gelegd aan de tuchtrechter, ook zeker gekeken garant staat voor de kwaliteit van deze thera- zou moeten worden naar de medische praktijk- peut’, schreef ze aan de SRBAG. Ze vroeg om voering. De kans dat zo iemand ook medisch hier haast mee te maken, maar de beroepsver- disfunctioneert lijkt aanzienlijk. Feitelijk zijn eniging is daar niet toe bereid en beschikt ove- er bij alle tuchtrechtelijke aanklachten tegen rigens niet over sancties, die iets te betekenen alternatieve grensoverschrijders ook tevens hebben. Nu de zaak nog maanden bij de tucht- klachten ingediend over de medische kant van rechter ligt, deed het slachtoffer een vruchte- de zaak. Kijkt men naar de uitspraken, dan loos beroep op het zelfreinigend vermogen van worden de seksuele en erotische escapades de alternatief-medische beroepsgroep. zeer zwaar gestraft, terwijl er over de evidente kwakzalverij van betrokkenen nauwelijks iets Tussentijds commentaar wordt opgemerkt. Die klacht-onderdelen wor- Dat moge veelzeggend zijn, het geeft ons alvast den meestal ook ongegrond verklaard. Alleen een kijkje in de toekomst als kwakzalversclubs het Eindhovense tuchtcollege liet zich wat als de SRBAG een gewichtige rol krijgen toebe- laatdunkend uit over de haptonomie, een ge- deeld in het kader van de noodlottige nieuwe neeswijze die zich het beste laat omschrijven wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (WK- als een broeierige mix van gevoelvolle aanra- KGZ), die momenteel voorligt bij de Eerste Ka- king en keukenmeidenpsychologie. Het bontst mer. In die wet komt ook een register van niet maakt het Amsterdamse tuchtcollege het, om- BIG geregistreerden genezers, naar de schat- dat het – wij zagen dat eerder – aan basisartsen ting van de minister zullen dat er zo’n 40.000 meer ruimte tot kwakzalven biedt dan aan re- K td T

september 2015 N 21 guliere artsen. Ik moet mij beheersen om niet Der Kriminalist Schäfer konnte feststellen, de namen van de leden van dat college hier be- daß sich unter den Laienhaften Kurpfu- kend te maken, zo ernstig vind ik dit. l schern manche finden lassen, die Einträge in Strafregister haben, vor allen wegen Betrug Noten oder Sexualdelikten.’ 1 Glowatzki: Magisches Denken in der Heil- 2 Posttraumatische stressstoornis kunde und seine anthropologischen Hin- 3 Te vertalen als: Wat aan Jupiter is toegestaan tergründe, in: Irmgard Oepen, Otto Prokop is nog niet aan runderen toegestaan. (Hrsgg.), Außenseitermethoden in der Me- 4 Nederlands Instituut van Psychologen dizin - Ursprünge, Gefahren, Konsequen- 5 Eye Movement Desensitization and Repro- zen, Darmstadt 1994. In het Duits klinkt cessing: een vorm van psychotherapie, die het nog mooier dan in het Nederlands: ‘Unter vooral bij PTSS effectief zou zijn. den “Wundertätern” findet man een buntes 6 Stichting Registratie Beroepsbeoefenaren Gemisch, das sich dennoch grob in drei Aanvullende Gezondheidszorg. Deze club Gruppen einteilen läßt: psychopathologisch bestaat sinds 1987 en wordt alleen door Auffällige, gläubige Ignoranten und gute zichzelf erkend. Geschäftsleute (mif fließenden Ubergängen). K td T

22 N september 2015 Boekbespreking A Scientist in Wonderland, de autobiografie van Edzard Ernst

C.N.M. Renckens

Begin dit jaar publiceerde Edzard Ernst (1948), ’s werelds eerste professor in de alternatieve geneeskunde, zijn autobiografie die als onderti- tel meekreeg: A memoir of searching for truth and finding trouble. Zijn naam is niet weg te denken in de literatuur over alternatieve ge- neeskunde en wij hadden hem als spreker op ons jaarsymposium van 2010. Kort tevoren had hij samen met Simon Singh Trick or Treatment gepubliceerd, dat een enorm succes werd, in vele talen vertaald werd en dat de beide au- teurs kwam te staan op uitnodigingen voor spreekbeurten over de gehele wereld. Voor insi- ders bevat het boek weinig nieuws, maar voor niet-ingewijden in de materie is dat boek een uitstekende kennismaking met de nutteloosheid en de gevaren van de alternatieve geneeskunde. Goed werk dus.

och nam ik zijn autobiografie met te- genzin ter hand en zag er bij voorbaat tegenop om erover voor ons tijdschrift ‘Bescheidenheit ist eine Zier, doch een recensie te schrijven. Ik vreesde weiter kommt man ohne ihr …’ Tde nodige zelfverheerlijking, het retrospectief Erich Kästner oppoetsen van zijn levensloop, het overdrij- ven van zijn conflict met prins Charles en wan- trouwde hem nog altijd omdat hij als jong arts een half jaar in een homeopathisch ziekenhuis had gewerkt, kennelijk zonder veel intellectuele ik mij – geïnspireerd door Skrabanek – tegen of ethische bezwaren. Hoewel hij al eerder inte- wetenschappelijk onderzoek van alternatieve resse had getoond in het evalueren van alterna- geneeswijzen had gekeerd. Een open mind is tieve geneeswijzen dankt hij zijn roem natuur- prima, maar alles maar onderzoeken wijst eer- lijk vooral aan zijn bijna 20 jaar als professor in der op een open sink dan op een open mind en Exeter (Groot-Brittannië) op de Laing-leerstoel de grens ligt bij het absurde. Als de onderlig- voor complementaire geneeskunde. Hij begon gende hypothese absurd is dan is wetenschap- daar in 1993 en ik had nu juist in 1992 net een pelijk onderzoek zinloos en potentieel mislei- artikel in Medisch Contact1 geschreven, waar dend. En nu werd daar aan de universiteit van K td T

september 2015 N 23 vroeg gescheiden ouders aanhoudend lastig over de gebeurtenissen tijdens de Tweede We- reldoorlog en de keuzen die zij toen hadden gemaakt. Reeds toen had hij een sterk gevoel voor rechtvaardigheid en ethiek en was hij een waarheidszoeker in de dop. Hij was bovendien (p. 19) ‘tall, lean, sporty and reasonably attrac- tive’. Deze passages deden mij erg denken aan de brave Hendrikken die over zichzelf zeggen in hun jeugd een echte provo te zijn geweest, of ook wel aan de man die zei ‘In mijn wilde jaren was ik lid van de openbare bibliotheek’. Maar, enfin. Hij groeide op met de natuurgeneeswijze van Kneipp, waarvan zijn moeder een liefheb- ber was en genas menigmaal na inname van ho- meopathica. In Duitsland, zo schreef hij, is er geen polarisatie tussen regulier en alternatief en past menig regulier arts alternatieve behan- Exeter plotseling iemand aangesteld, die vanuit delmethoden toe als aanvulling, wat zelden aan- een positieve grondhouding alternatieve ge- leiding is of was tot veel debat. Na een aantal neeswijzen ging onderzoeken en die zich erop jaren van zoeken kiest hij toch uiteindelijk voor beroemde dat dit een ‘uncharted territory’ was. de medische studie en studeert op 30-jarige Dat moest wel een overbodige exercitie worden leeftijd af in het beroep dat ook zijn vader en met de voorspelbare conclusies na elke analyse: grootvader uitoefenden. De studie vond hij saai ‘er zijn aanwijzingen dat de therapie mogelijk en intellectueel niet inspirerend, tegelijk wel be- werkzaam is, maar meer en beter onderzoek is grijpend dat een encyclopedische kennis in de gewenst’. U begrijpt het: tussen mij en Ernst geneeskunde noodzakelijk is en levensreddend was het geen liefde op het eerste gezicht. kan zijn. Na een aantal assistentschappen in Toen hij zich ook begon te manifesteren in homeopathie, psychiatrie en fysiologie kiest hij kringen van onze Britse zustervereniging He- uiteindelijk voor een opleiding tot revalidatie- alth Watch schreef ik hen zelfs een brief waarin arts in München. De sfeer in de Duitse genees- ik mijn bedenkingen tegen Ernst kenbaar maak- kunde benauwt hem zeer na geproefd te heb- te, maar vond daarvoor geen gehoor. ben van de open niet-hiërarchische structuur in het Londense fysiologisch lab waar hij twee jaar werkte en zijn liefde voor research opdeed. Als 40-jarige solliciteert hij naar een leerstoel revalidatiegeneeskunde in het Weense universi- teitsziekenhuis en wordt aangenomen. Hij raakt er verstrikt in bureaucratie en in talrijke intri- ges tussen hoogleraren en komt nauwelijks aan research toe. Toch doet hij er wat trials op het gebied van homeopathie, acupunctuur, massage en autogene training. Als hij interesse toont in Ernst, sportief en de opstelling van de medische staf na de An- aantrekkelijk schluss van Oostenrijk bij Duitsland in 1938 krijgt hij het dringende advies die beerput niet Het 173 pagina’s tellende boekje laat zich vlot te openen. Wat hij erover beschrijft in zijn boek lezen en bevatte ook voor mij wel een aantal is zeker schokkend te noemen. In 1992 leest hij nieuwe feiten en argumenten. Zelfverheerlij- een advertentie in The New Scientist, waarin king is er helaas volop te vinden, zo was hij als iemand wordt gezocht, die met een toelage van kind en puber een echte dwarsligger en een 1,5 miljoen Pond Sterling door ene Sir Maurice ondeugd met zijn jazzmuziek en viel hij zijn al Laing als startkapitaal, een leerstoel moet gaan K td T

24 N september 2015 bekleden met als opdracht de werkzaamheid en nezers uitvoerde en bespreekt hij het ABC van methodiek van complementaire geneeskunde te goede onderzoeksmethodologie en RCT’s. Hij onderzoeken en ‘to encourage the assimilation komt geleidelijk goed op gang en doet ook een of appropriate complementary techniques into aantal malen spectaculair onderzoek met un- orthodox medicine’. Ernst solliciteert en krijgt der cover patiënten. De weerstand tegen hem de plek. Hij emigreert met zijn Franse echt- neemt geleidelijk toe. Het volgende hoofdstuk genote naar Exeter in Zuid Engeland. Tot zijn ‘Wonderland’ bespreekt de oprichting van zijn supervisoren in de nieuwe functie behoren de tijdschrift FACT en geeft een aardige omschrij- Surgeon General van de Britse marine en de ving van de twee types collega-onderzoekers Queens’ homeopath. De Britse alternatieve we- van alternatieve geneeswijzen. De eerste groep reld is aanvankelijk blij met hem en zelfs prins doet vooral tevredenheidsonderzoek en kijkt Charles vroeg de tekst van zijn oratie op. naar aantallen gebruikers, het onderzoek van de tweede soort lijkt meer op echt onderzoek maar is vanaf het begin bedoeld om het nut van Prins Charles op een geliefde geneeswijze te bewijzen en ken- bezoek bij een merkt zich onder andere door ongelofelijk hoge homeopathische percentages positieve uitkomsten (tot 100%) firma en door een gebrek aan replicatie van de resul- taten door andere onderzoekers. De rest van dit hoofdstuk bespreekt én weerlegt Ernst een aan- tal – zeer herkenbare – argumenten die aanhan- gers van alternatieve geneeswijzen heel vaak hanteren. In het volgende hoofdstuk beschrijft hij zich als slachtoffer van zijn nu toenemende Hij schrijft in zijn boek dat hij, moe van de vele openhartigheid in het afwijzen van vrijwel alle conflicten die hij in München en later Wenen alternatieve geneeswijzen en zijn kritiek op de had meegemaakt, zich in het begin expres vrij aanhangers ervan in hoge kringen met als pro- rustig heeft gehouden (p. 92). Gemakkelijk was totype prins Charles. In zijn unverfroren afwij- dat niet, want hij moest zich eerst ontdoen van zen van Charles’ openlijke pro-alternatieve uit- de herbalist en de acupuncturist, die al aan Exe- spraken neemt hij geen blad voor de mond en ter verbonden waren en dreigde later tegen zijn krijgt te maken met de rector die hem ondiplo- zin ingeschakeld te worden als docent in post- matiek noemt en hem contacten met de pers wil graduate cursussen integrative medicine aan de verbieden. De universiteit wil zich uiteindelijk medische faculteit. Hij krijgt in die periode nog niet meer inspannen om financiering van zijn de steun van de rector magnificus, krijgt zijn zin vakgroep te regelen en deze wordt in 2011 op- en kan aan de slag. De financiering van RCT’s geheven. Dit hoofdstuk bevat mooie citaten van blijkt moeizaam en al snel kiest hij ervoor om Michael Baum en Chistopher Hitchens over de met een groep wisselende medewerkers zich vermaledijde prins (p. 139/140). Maar het doek toe te leggen op meta-analysen, ook wel ‘syste- voor Ernst is gevallen en hij is werkloos en matic reviews’ genoemd. Uiteindelijk zal zijn verbitterd. In het nawoord brengt hij opnieuw vakgroep zo’n 40 RCT’s publiceren en ruim 300 nakomelingen van nazi’s uit de Tweede Wereld- meta-analysen. In die periode waarin hij de al- oorlog ter sprake als verklaring voor de heftig- ternatieve geneeskunde – onbegrijpelijk! – ook heid waarmee hij soms werd aangevallen en dit nog altijd het voordeel van de twijfel geeft en deel overtuigt niet. Het staat wat misplaatst in zich bijvoorbeeld niet distantieert van absurdis- deze overigens redelijk geloofwaardige en even- men als homeopathie en Chinese acupunctuur wichtige oratio pro domo. verkoopt hij dat aan zich zelf en de lezer door Kijk ik nu anders aan tegen de door mij gron- te stellen: ’I felt the need to do the research dig gewantrouwde Edzard Ernst? Ja, toch wel. first and have the arguments later’. In het vijfde De balans is uiteindelijk positief, want veel van hoofdstuk ‘Trials and Tribulations’ beschrijft hij zijn meta-analysen bevestigen natuurlijk wat wij de gang van zaken bij een aantal van de RCT’s allen reeds wisten, maar kunnen voor twijfe- die hij met medewerking van alternatieve ge- laars wellicht toch nuttige informatie zijn. Maar K td T

september 2015 N 25 anderzijds: hij publiceerde in 2008 nog een ar- vol conflicten heeft gehad, wiens werk wij toch tikel waarin hij voor een 20-tal ziekten (onder wel goed kunnen gebruiken en die ontegenzeg- andere artrose, diabetes en prostatisme) een gelijk dankzij zeer veel in onze ogen volstrekt werkzame alternatieve geneeswijze aanwijst2. overbodige research toch maar wereldberoemd Dat houdt mijn argwaan dan weer levend. Ook is geworden. l in de allerlaatste pagina’s van zijn boek, waarin Ernst nog even kort samenvat wat zijn bijna 20 A Scientist in Wonderland. A memoir of jaar research in Exeter heeft opgeleverd, komt searching for truth and finding trouble. er weer een onverteerbare passage: ‘Our inves- Edzard Ernst. Imprint Adademic (2015). 173 tigations suggest that acupuncture might be pagina’s, € 27.95. useful for certain conditions, particularly for some types of pain, and for nausea’. En ja: U Noten moet een goed opgeleide acupuncturist heb- 1 Renckens. Effectiviteitsonderzoek alterna- ben, want anders kan het onveilig worden. Nog tieve behandelmethoden: een pleidooi tégen. een: ‘Massagetherapie kan relaxerende effec- Med Contact (47), 1992: 395-397. ten hebben’. Ondanks deze citaten waarin de 2 Ernst. Complementary and alternative ware Ernst toch weer even om de hoek komt medicine: what the NHS should be funding? kijken moeten wij sympathie koesteren voor British Journal of General Practice. March deze onvermoeibare werker, die een loopbaan 2008:208-209. K td T

26 N september 2015 Correspondentie

Op 28 juni 2015 verzond Renckens de chiropraxie-opleiding in Engeland aan een namens het bestuur onderstaande brief universiteit heeft plaatsgevonden. Het uiterst naar het Koninklijk Genootschap voor primitieve bijgeloof van de ‘subluxatie’ die alle Fysiotherapie. klachten verklaart komt niet eens ter sprake. Ik vermeld hieronder de link naar de uitspraak. Of er hoger beroep zal worden ingesteld is nog ‘Zeer geacht bestuur, niet bekend. Wellicht herinnert u zich de correspondentie De heer Kiers liet ons weten dat hij vele uren tussen uw voormalig bestuurslid Kiers en VtdK- had besteed aan het de Belastingdienst uitleg- voorzitter Catherine de Jong (zie bijlage), waar- gen wat de verschillen zijn tussen fysiotherapie in de eerste een aantal vragen van onze kant enerzijds en de osteopathie en chiropraxie an- zeer adequaat beantwoordde. Recent namen wij derzijds. De rechterlijke uitspraak betekent dat opnieuw contact met hem op, maar hij deelde dat niet gelukt is en de verklaring ervoor ligt ons mede geen bestuurslid meer te zijn, zodat voor de hand: het KNGF accepteert wel ‘ma- wij ons nu tot uw bestuur richten. De aanleiding nuele therapie’ (MT) als serieus domein van tot dit hernieuwde contact wordt gevormd door uw vakgebied, terwijl daartegen bijna dezelfde een melding annex suggestie en twee vragen. bezwaren kunnen worden ingebracht als tegen De melding betreft een curieuze uitspraak van de beide stromingen waaruit de MT is voortge- een belastingrechter, die een chiropractor vrij- komen. Onze suggestie zou zijn ook de MT te stelde van btw-heffing met het argument dat de laten varen als serieus onderdeel van de fysio- diensten en prestaties van de chiropraxie kwa- therapie. litatief gelijkwaardig zouden zijn aan die van de Onze vragen betreffen twee zaken. Allereerst fysiotherapie, die wel btw-vrijstelling geniet. het KISS-register: is dat inmiddels opgeheven? Naar onze mening wordt de vaderlandse fysio- Ik zie de KISS-therapie namelijk niet meer te- therapie hier ernstig beledigd, vergeleken als zij rugkomen in de serie Standpunten van 2014. wordt met een sektarische groep kwakzalvers, Betreurenswaardig vinden wij ook dat u de en kunt u deze belediging niet onweersproken dry needling als volwaardig domein binnen de laten. De rechter accepteert ook voetstoots dat fysiotherapie erkent, want daarvoor ontbreekt K td T

september 2015 N 27 een wetenschappelijke basis. Of beschikt het een vorm van kwakzalverij die bij iedereen voe- KNGF soms over aanwijzingen van het tegen- dingsdeficiënties vindt en behandelt. Daarnaast deel?’ is er homeopathie, die geen toelichting behoeft, Hoogachtend, etc.’ reiki (een paranormale Japanse geneeswijze), chakratherapie (met een achtergrond in de Bijlagen: ayurveda), craniosacraaltherapie (een variant Mailwisseling 2012 tussen VtdK en Kiers. van de chiropraxie en de osteopathie: wervels Link naar uitspraak: http://uitspraken.recht- rechtzetten en schedelnaden masseren), mind- spraak.nl/inziendocument?id=ECLI:NL:RB- fulness and voetzoolreflexologie. ZWB:2015:3315 Als bijlage treft u hierbij reclamemateriaal aan Bij het ter perse gaan van dit nummer was en wij verzoeken u ook om de website http:// van het KNGF nog geen antwoord ontvangen. www.vrouwenpoliboxmeer.nl/ te bezoeken. De Belastingdienst liet weten in hoger beroep Er zijn bij onze Vereniging meerdere mel- te zullen gaan tegen deze uitspraak. dingen over deze praktijk binnengekomen en deze geven wij hierbij aan u door. De vraag is Op 22 juni 2015 verzond de voorzitter of deze manier van gynaecologisch handelen en onderstaand schrijven aan het bestuur verwijzen verenigbaar is met een lidmaatschap van de Nederlandse Gynaecologen ver- van uw organisatie. Wij kunnen ons vergissen, eniging NVOG: maar het heeft er ook de schijn van dat deze polikliniek tot nog toe aan de aandacht van uw ‘Geacht bestuur der NVOG, visitatiecommissie is ontsnapt. Bij dezen willen wij u attenderen op de kwesti- Hoogachtend, etc.’ euze praktijkvoering van enkele gynaecologen, verenigd in de Vrouwenpoli Boxmeer, die onder De NVOG liet ons op 7 juli weten de brief te leiding staat van collega Havenith. Op die poli hebben ontvangen en had hem doorgezet naar wordt reguliere en ‘complementaire’genees- de Koepel Kwaliteit met de vraag het bestuur kunde aangeboden. Men zet zich af tegen de hierin te adviseren. Vanwege de vakantieperio- gynaecologie zoals die in ziekenhuizen wordt de kon dit advies niet eerder dan begin septem- aangeboden en biedt behalve normale genees- ber verwacht worden, waarna wij zo spoedig kunde ook ‘orthomoleculaire geneeskunde’: mogelijk bericht zouden ontvangen.. l K td T

28 N september 2015 Inhoud Jaarvergadering 2015 1 Shortlist Meester Kackadorisprijs 2015 2 Laatste nieuws Davide Vannoni 5 Vektis bijna genomineerd voor de Meester Kackadorisprijs 2015 6 Van de bestuurstafel 8 Ad hominem 10 Symposium 13 Voorpublicatie 17 Seks, erotiek en alternatieve geneeswijzen 18 Boekbespreking 23 Correspondentie 27