Ne Jemi Shqiptarë* !
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
ΤΜΗΜΑ ΒΑΛΚΑΝΙΚΩΝ, ΣΛΑΒΙΚΩΝ ΚΑΙ ΑΝΑΤΟΛΙΚΩΝ ΣΠΟΥ∆ΩΝ ΕΠΙΒΛΕΠΟΝΤΕΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ: ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ ∆ΗΜΗΤΡΙΟΣ ΒΟΥΤΥΡΑ ΕΥΤΥΧΙΑ ∆ΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: NENENE JEMI SHQIPTAR Ë* ! Ιστοριογραφικές αναφορές για την πορεία εξέλιξης του αλβανικού εθνικού κινήματος πριν τη συγκρότηση του κράτους της Αλβανίας. ΘΩΜΑΣ ΚΟΛΙΟΣ Α/Μ. 21/03 [email protected] ΑΘΗΝΑ, ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2007 *η μετάφραση του τίτλου στο εξώφυλλο από τα Αλβανικά είναι: “[Eμείς] Είμαστε Αλβανοί!” Επίσης: -Η φωτογραφία του Sami Frashёri, στο κείμενο της μετάφρασης, σελ. 70 , είναι από το www.sq.wikipedia.org . 2 Έθνος : μια κοινωνία ενωμένη από τους προγόνους και το κοινό μίσος προς τους γείτονές τους. WILLIAM RALPH INGE 1 1 Μανδραβέλης Πάσχος, «Είπαν... Λεξικό του έξυπνου λόγου», έκτη έκδοση, εκδ. οίκος Καστανιώτης, Αθήνα, 2002, σελ. 94. 3 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΣΕΛ. ΑΠΟΦΘΕΓΜΑ 03 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 04 ΠΡΟΛΟΓΟΣ 06 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α’ ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΣΤΗΝ ΑΝΑΛΥΣΗ ΤΟΥ ΑΛΒΑΝΙΚΟΥ ΕΘΝΙΚΟΥ ΚΙΝΗΜΑΤΟΣ. 09 1. Ο χαρακτήρας των λαϊκών, ένοπλων λαϊκών εξεγέρσεων στα αλβανικά πασαλίκια μέχρι και τα τέλη του 19ου αι.. 09 1.1 Oι αυτόνομες ορεινές ζώνες. 09 1.2 Η στάση του αλβανικού λαού και οι αιτίες ξεσηκωμού. 10 Α. 1537- 1833. Β. 1834- 1880. 1.3. Οι προσπάθειες μετεξέλιξης της ενδο- αλβανικής σε δια-βαλκανική 15 αντίσταση. 2. Οι εκ της κεντρικής εξουσίας μεταρρυθμίσεις. 19 2.1 Οι απόπειρες μεταρρυθμίσεων στην Οθ. Αυτοκρατορία πριν το 1839. 19 2.2 Τα προτάγματα των Τανζιμάτ και ο απόηχός τους στην Αλβανία και στη λοιπή βαλκανική. 21 3. Οι Συμφωνίες, οι Σύνδεσμοι και ο ρόλος τους στην έκβαση των πραγμάτων. 33 3.1 Η Αλβανία και η Συμφωνία της Βουδαπέστης(1877). 33 3.2 Η δράση της Εθνικής Επιτροπής της Κωνσταντινούπολης. 33 3.3 Η Συνέλευση της Dibra, Νοέμβριος 1878. 35 3.4 Η Ένωση της Prizren, 1878-1881. 36 4 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β’ Η ΔΙΑΦΩΤΙΣΤΙΚΗ ΣΚΕΨΗ ΤΟΥ SAMI FRASHЁRI. 39 1. Η ζωή και το έργο του. 40 1.1 Τα πρώτα του χρόνια. 40 1.2 Η πνευματική του δραστηριοτητα. 41 2. Η ενεργοποιηση, η οργανωση και η δραστηριοποιηση της αλβανικης διασπορας. 44 3. Τα γραμματα που σώζονται από αυτή την περίοδο. 50 3.1 Η επιστολή προς τον Naum Veqilharxhi. 50 3.2 Η επιστολή του Sami Frashëri προς de Rada. 51 3.3 Οι 3 επιστολές του Abdyl Frashëri. 53 3.4 Η επιστολή του Naço προς τον Bismarck. 54 ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ’ "SHQIPERIA Ç’ KA QENE Ç' ESHTE E ÇDO TE BEHET" (1899), ΑΝΑΛΥΣΗ 56 1. Τα θέματα που πραγματεύεται. 56 1.1 Το (άχρονο) Παρελθόν. 56 1.2 Το (βασανιστικό)παρόν. 61 1.3 Το μέλλον. 63 2. Πρόσθετες Ερμηνευτικές παρατηρήσεις πάνω στο κείμενο. 65 2.1 Οι παρομοιώσεις -συμβολισμοί του Sami. 65 2.2 Η διάσταση του χρόνου στο έργο του. 66 2.3 Πώς προσπαθεί να πείσει; 67 2.4 Η ρίζα “shqip”. 67 2.5 Τι προκύπτει για τη θρησκευτική του ταυτότητα του Sami; 68 ΕΠΙΛΟΓΟΣ 71 ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ 74 ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ ΒΑΣΙΚΩΝ ΓΕΓΟΝΟΤΩΝ 133 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 143 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 152 5 ΠΡΟΛΟΓΟΣ Στην ιστορία του 20 ου αιώνα το γεγονός της ίδρυσης του «εθνικού κράτους» της Αλβανίας στα Βαλκάνια απέκτησε εμβληματικά χαρακτηριστικά για τους μεταγενέστερους και σύγχρονους Αλβανούς. Παρόλα αυτά, όσες προσπάθειες προηγήθηκαν της Ανεξαρτησίας και οι οποίες έγιναν ορατές στα τέλη του 19 ου αι. με στόχο τη συγκρότηση, την εδραίωση και την αναπαραγωγή μιας ενιαίας, κοινής αλβανικής εθνικής ταυτότητας, ήταν αυτές που έλαβαν στην «εθνική ιστοριογραφία» το χαρακτήρα έπους. Θέμα αυτής της εργασίας είναι η μελέτη και παρουσίαση της αλβανικής εθνικής ιδεολογίας, όπως αυτή διατυπώθηκε από Αλβανούς λόγιους κατά το τελευταίο τέταρτο του 19 ου αιώνα 2. Πιο συγκεκριμένα, θα εξεταστεί η οπτική του Sami Frashëri, όπως αυτή παρουσιάστηκε στο έργο του: «Η Αλβανία: τι ήταν, τι είναι και τι θα απογίνει». Θα καταστεί η ανάλυση του έργου αυτού ο προορισμός αλλά μαζί και η αφορμή αναφοράς σε πληθώρα κειμένων, προσώπων, γεγονότων - με λίγα λόγια- εκφάνσεων του εθνικιστικού φαινομένου. Στο σημείο αυτό, και πριν προβούμε σε πλήρη παρουσίαση του τι θα ακολουθήσει, είναι πολύ χρήσιμο να γίνει μια σύντομη αναφορά σε ζητήματα μεθοδολογίας. Η περίοδος που καλύπτεται είναι λίγο πριν και λίγο μετά από τα γεγονότα της Συνθήκης του Αγίου Στεφάνου και της ίδρυσης της Ένωσης της Prizren. Έχοντας ως δεδομένο το θολό, μεταβαλλόμενο, απροσδιόριστο θεματικά τοπίο που περιγράφεται από την αλβανική ιστοριογραφία για την περίοδο αναφοράς μου, μπορώ να πω ότι με έχει έλξει πάρα πολύ αυτή η εποχή. Ειδικά αυτό το είχα συνειδητοποήσει μόλις είχα συλλέξει όλο το υλικό και είχα ξεκνήσει την αποδελτίωση της βιβλιογραφίας μου. Το ενδιαφέρον μου τονώθηκε κατά πολύ τη δεδομένη φάση αφού είχα να άσχοληθώ με το δημιουργικό μέρος του αλβανικού εθνικισμού: τη φάση με τις διαδιακασίες παραγωγής και αναπαραγωγής εθνικών ιστοριών. Ο ενθουσιασμός ήταν αυτός που εξηγούσε και τη διάθεσή μου να ψάχνω ακόμη περισσότερα’ αλλά όσα έβρισκα πάλι δεν ήταν αρκετά. Αποτέλεσμα ήταν μια απέραντη θεματική ύλη, της οποίας η τιθάσευση και η οργάνωση θα παρομοιαζόταν με εκπλήρωση κάποιου άθλου. Όσο μεγάλωνε το εύρος της θεματικής γνώσης, τόσο αυξανόταν και ο σχετικισμός πάνω σε κάθε προσπάθεια γενίκευσης και συγκρότησης κάποιων γενικών αξόνων ανάλυσης. Η ύλη ξεπερνούσε τους σκοπούς μιας πτυχιακής. Επόμενο ήταν και η 2 Ενδεικτικά κάποια ονόματα αυτής της περιόδου είναι αυτά των Jani Vreto, Konstandin Kristoforidi, Thimi Mitko, Pasko Vasha, Sami Frasheri, Naim Frasheri, Jeronim de Rada, Petro Nini Luarasi, Ndre Mjeda κ.α. 6 τακτική αλλαγή σχεδίων στην οργάνωση του υλικού. Τα κριτήρια που έπρεπε να συντρέχουν ήταν πολλά και αφορούσαν την προετοιμασία ενός κειμένου με τεκμηρίωση, συνοχή στο νόημα, πληρότητα ως προς το περιεχόμενο, ομαλότητα ως προς την παρουσίασή του, εύχρηστο -μέσω της εστίασης σε κρίσιμα θέματα- και ενδιαφέροντος ως προς το πληροφοριακό του υπόβαθρο αλλά παράλληλα μη βαρετού ως προς την πυκνότητα της πληροφορίας. Αυτά όλα προσπάθησα να συνδυαστούν ώστε να επιτευχθεί το βέλτιστο αποτέλεσμα για τον επίδοξο αναγνώστη ή τον πιο εξειδικευμένο μελετητή. Εκτός από το τελευταίο αλλά μόνο στο πρώτο κεφάλαιο. Στο πρώτο κεφάλαιο γίνεται προσπάθεια να οικοδομηθεί ένα συνεκτικό πληροφοριακό υπόβαθρο που προπαρασκευάζει ένα πλαίσιο στο οποίο θα ενσωματωθεί η ανάλυση με τα θέματα των επόμενων δυο κεφαλαίων. Δηλαδή, θα αφεθούμε σε έναν καταιγισμό πληροφορίας με απώτερο, όμως, στόχο τη συγκρότηση ένός θεμέλιου με γνώση για το χαρακτήρα των ένοπλων εξεγέρσεων των περασμέων αιώνων στα αλβανικά πασσαλίκια, για την ύπαρξη αυτόνομων διοικητικά ζωνών σε –διοικητικά- απόμακρες περιοχές, για τις προσπάθειες για μαζικότητα στα κινήματα, για τις αντιδράσεις από την κεντρική εξουσία, όλα τα σχετικά με τις μεταρρυθμίσεις των Τανζιμάτ μαζί με τον απόηχό τους στην Αλβανία, όλες τις συμφωνίες δι-αλβανικού και διαβαλκανικού χαρακτήρα και πολλά άλλα. Με λίγα λόγια, θα ήταν ανέφικτο να γίνει κατανοητό ό,τι σχετίζεται με το Sami και το έργο του αν δεν υπήρχε στον αναγνώστη αποτυπωμένη η εικόνα όλων των παραγόντων αυτών που θα συντελέσουν στην καλύτερη ερμηνεία της έκβασης των πραγμάτων κατοπινά. Και πάλι, μια τέτοια προσπάθεια θα ήταν ημιτελής αν δεν γινόταν συνακόλουθα (βλπ το β’ κεφάλαιο) μια παρουσίαση του περί τίνος διαννούμενου πρόκειται όταν συζητάμε για τον Sami Frashëri και ποια θέση καταλαμβάνει στον τομέα των γραμμάτων, της λογοτεχνίας και της πολιτικής. Η πορεία του, η πολιτική του δράση και η πνευματική του δραστηριότητα συνδέονται στενά με την ενεργοποίηση, οργάνωση και δραστηριοποίηση της αλβανικής διανόησης που εντοπίζεται- με όρους σημερινών ορίων- εντός και εκτός Αλβανίας. Επομένως, γίνεται μια παρουσίαση βασικών ιδεολογικών συνισταμένων του Sami προκειμένου να γίνει κατανοητό το γιατί η σημερινή επιστήμη της ιστοριογραφίας, της γλωσσολογίας, της λογοτεχνίας και της ποίησης τον τοποθετούν πολύ ψηλά σε σχέση με τους υπόλοιπους σύγχρονούς του στο θέμα παροχής ευγενών υπηρεσιών με στόχο την υλοποίηση ενός ιδεώδους που για τη γενιά αυτή διατυπώθηκε ως «Ανεξαρτησία του αλβανικού κράτους». Το τρίτο κεφάλαιο είναι το πιο δημιουργικό. Αποζημειώνει τον αναγνώστη για όποια δυσφορία του εξαιτίας της «υπερβολικής» πληροφορίας στα πρώτα δυο κεφάλαια. Γίνεται με ευπαρουσίαστο τρόπο το περιεχόμενο όλου του έργου του Sami, συνοδευόμενο από πληθώρα πρόσθετων ερμηνευτικών παρατηρήσεων πάνω στο κείμενο. Επίσης, πρόσθετα εργαλεία, όπως η μετάφραση του βιβλίου του Sami στα ελληνικά, το χρονολόγιο βασικών γεγονότων που αφορούν την αφήγηση της ιστορίας του αλβανικού εθνικού κινήματος, καθώς και πληθώρα άλλων πληροφοριών που κρίθηκαν δευτερεύουσες και οι οποίες βρίσκονται στο παράρτημα, λειτουργούν συμπληρωματικά ως προς τους στόχους που αναφέρθηκαν παραπάνω. 7 Ήλπιζα από τη στιγμή που ανέλαβα αυτή την εργασία να ανταποκρίνεται στους στόχους μου για μια όσο γίνεται πιο πλήρη, κατανοητή και τεκμηριωμένη κάλυψη του ζητήματος που αφορά μια συγκεκριμένη ιστοριογραφική αναφορά για την πορεία εξέλιξης του αλβανικού εθνικού κινήματος πριν τη συγκρότηση του κράτους της Αλβανίας. Κλείνοντας το μέρος αυτό, μένει να αναφέρω, συμπερασματικά, ότι οι απόψεις του Sami Frashëri, όπως εκτίθονται στο εν λόγω έργο του, καλύπτονται σε πολύ μεγάλο βαθμό από όσα ο Π. Λέκκας3 συγκεκριμένα παρατηρεί σε ένα από τα βιβλία του: [...] ο εθνικισµός συναρτά την ιδιαιτερότητα µιας πολιτισµικής οµάδωσης του παρόντος προς κάποια κληροδοτηµένη παράδοση, δίχως να καταγίνεται µε τις εγγενείς δυσχέρειες που υποκρύπτονται στην ίδια την πράξη της κληροδοσίας. Υποθέτει ότι (1) οι διαδοχικές γενεές ενός έθνους έχουν µεταδώσει µε σχετική οµοιοτροπία και ισοµέρεια τα ίδια, λίγο πολύ απαράλλακτα, «εθνικά» χαρακτηριστικά η µία στην άλλη, και (2) κάθε µια για λογαριασµό της έχει κατορθώσει να προσθέσει στο σωρευτικό κληροδότηµα του παρόντος την δικής της συνεισφορά, η οποία αποκλέίτεαι να αντιφάσκει ουσιωδώς προς τις υπόλοιπες ή έστω να αποκκλίνει