Kultura Popullore
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
ASPEKTE TË POETIKËS SHPREHËSE FJALËSORE... 1 QENDRA E STUDIMEVE ALBANOLOGJIKE INSTITUTI I ANTROPOLOGJISË KULTURORE DHE STUDIMIT TË ARTIT KULTURA POPULLORE 1 - 2 2015 VITI XXXIV (71-72) TIRANË Botim i Qendrës së Studimeve Albanologjike REDAKSIA Kryeredaktore: Prof. Dr. Miaser DIBRA Anëtarë të redaksisë Prof. Dr. Afërdita ONUZI Prof. Dr. Agron XHAGOLLI Prof. As. Dr. Nebi BARDHOSHI Dr. Mikaela MINGA Redaktore: Dr. Mimoza SHQEFNI Arti grafik: Dorina MUKA Përkthimet: Dr. Orjona SHEGAJ Copyright Qendra e Studimeve Albanologjike Të gjitha të drejtat janë të rezervuara Në kopertinë: Grupi i Tiranës, fitues në FFKGJ 2015, foto nga Elvis Gorica, Arkivi i Filmotekës, IAKSA ISSN 2309-5717 U përgatit për shtyp më 2015 Viti i botimit: 2016 Pronë letrare e Institutit të Antropologjisë Kulturore dhe Studimit të Artit të Qendrës së Studimeve Albanologjike të RSH Instituti i Antropologjisë Kulturore dhe Studimit të Artit, Rruga “Naim Frashëri”, nr.7, Tiranë ASPEKTE TË POETIKËS SHPREHËSE FJALËSORE... 3 PASQYRA E LËNDËS ARTIKUJ STUDIMORË Miaser DIBRA Aspekte të poetikës shprehëse fjalësore në epikën legjendare 7 (Vijon nga numri i kaluar) Agron XHAGOLLI Këngët e kreshnikëve (Dy studiues të huaj dhe folkloristika shqiptare) 21 Nebi BARDHOSHI Mbi etnografinë për fisin dhe farefisninë nga Rrok Zojzi 45 Armanda HYSA Këngët e lidhura me çarshitë/pazaret si taktika hapësinore në disa vende të Ballkanit 73 Olsi LELAJ Mbi tatuazhin në shoqërinë shqiptare 91 Mikaela MINGA Mbi urbanen në muzikën shqiptare. Kënga korçare në gjysmën e parë të shek. XX dhe mendësia urbane e saj 119 Orjona SHEGAJ Midis terrenit dhe dokumentit; udhëzuesit dhe pyetësorët si orientues në terren 139 Albana LETI Kushtet e ruajtjes dhe të mirëmbajtjes së Afërdita ONUZI veshjeve popullore dhe aksesorëve 153 Ermira SHEHI Nevrije ISMAJLI Këngët e Luftës së Kosovës (1389) 169 PUNIME TË DOKTORANTËVE Ledia DUSHI Vaji i grave në Mirditë 197 KONFERENCA SHKENCORE KONFERENCË PËR FESTIVALIN FOLKLORIK KOMBËTAR TË GJIROKASTRËS Miaser DIBRA Fjalë përshëndetëse 217 Agron XHAGOLLI Hapësira folklorike në Festivalin Folklorik të Gjirokastrës, 2015 – iluzion apo realitet 221 Zhulieta HARASANI Konventa e UNESCO-s për “Ruajtjen dhe promovimin e trashëgimisë kulturore jo materiale” 2003. Shqipëria shtet-palë dhe Festivali Kombëtar Folklorik i Gjirokastrës Argjiro Fest_ on 2015 239 Mikaela MINGA Performanca muzikore dhe Festivali Folklorik Kombëtar Gjirokastër 2015 (mbresat e një etnomuzikologu) 249 Orjona SHEGAJ Vendi i këngës së dashurisë në Festivalin Folklorik Kombëtar 2015 257 Sonila PRRONI Dukuri dhe probleme nga grupi i Tropojës në festival 261 Kreshnik DUQI Grupi folklorik i Qarkut të Tiranës, pjesë e rëndësishme e vlerave të FFK, Gjirokastër 2015 269 Miaser DIBRA Festivali Folklorik Kombëtar 2015, gjendja folklorike në trevat shqipfolëse 277 Armanda HYSA Pazari si sfond i Festivalit të Gjirokastrës. Trashëgimia historike dhe aktualiteti 289 Ermela BROCI Vendi i ritualit në festival 295 Armira KAPXHIU FFK Gjirokastër 2015 dhe krijimtaria e kultivuar muzikore 299 Geralda RESULAJ Veshjet popullore në Qarkun e Vlorës dhe paraqitja e tyre në FFK, Gjirokastër 2015 307 KRITIKË E BIBLIOGRAFI Agron XHAGOLLI Mbi librin Folklor nga Mati, ILAR, Tiranë, 2014 313 Ardian VEHBIU Mbi librin Spanja Pipa: La canzone urbana di Korça, Squi [libri] 2015 (E përzgjedhur) 317 Afërdita ONUZI Bibliografi e botimeve folklorike dhe Agron XHAGOLLI etnografike gjatë vitit 2015 (E përzgjedhur) 323 IN MEMORIAM Mikaela MINGA Ramadan Sokolit, në 95 vjetorin e lindjes 327 ASPEKTE TË POETIKËS SHPREHËSE FJALËSORE... 5 TABLE OF CONTENTS RESEARCH ARTICLES Miaser DIBRA Aspects of expressive poetry in the Legendary Epic 7 Agron XHAGOLLI The Epic Songs of Kreshniks (Two foreign scholars and the Albanian folklore) 21 Nebi BARDHOSHI On Rrok Zojzi’s ethnography of kin groups and kinship ties 45 Armanda HYSA Charshiya related songs as spatial tactics in some Balkan countries 73 Olsi LELAJ On the tatoo in Albanian society 91 Mikaela MINGA Urbanity in the albanian music; Korça’s song in the first half of the 20th century 119 Orjona SHEGAJ Fieldwork and archives; the manuals and questionnaires as key points in the fieldwork research 139 Albana LETI Protection and preservation of Folk Afërdita ONUZI Costumes and their accessories 153 Ermira SHEHI Nevrije ISMAJLI The songs of Kosovo war (1389) 169 PHD STUDENTS’ ARTICLES Ledia DUSHI Women lament in Mirditë 197 SCIENTIFIC CONFERENCE GJIROKASTËR NATIONAL FOLKLORE FESTIVAL Miaser DIBRA Opening speech 217 Agron XHAGOLLI Folklore space in Gjirokastër National Folklore Festival 2015- ilusion or reality 221 Zhulieta HARASANI UNESCO Convention on “Saveguarding of the Intangible Cultural Heritage” 2003. Albania as a State Party and Gjirokastër National Folklore Festival, Argjiro Fest On 2015 239 Mikaela MINGA Music and performance in the National Folklore Festival 2015 (accounts from the field) 249 Orjona SHEGAJ Love Songs in the National Folklore Festival 2015 257 Sonila PRRONI Tropoja’s group in Festival; a critical analysis 261 Kreshnik DUQI The group of Tirana in the National Folkore Festival, Gjirokastër 2015 269 Miaser DIBRA National Folklore Festival 2015, the situation of folklore in the albanian speaking regions 277 Armanda HYSA The bazaar as a backstage of National Folklore Festival; Between historical heritage and actuality 289 Ermela BROCI The place of the rituals in the National Folklore Festival 295 Armira KAPXHIU NFF Gjirokastër 2015 and the art music 299 Geralda RESULAJ Folk costume from Vlora Region in the National Folklore Festival, Gjirokastër 2015 307 CRITIQUE AND BIBLIOGRAPHY Agron XHAGOLLI “Folklore nga Mati”, ILAR, Tiranë, 2014 313 Ardian VEHBIU Spanja Pipa: La canzone urbana di Korça, Squi[libri] 2015 317 Afërdita ONUZI A selected bibliography of folklore and AgronXHAGOLLI ethnographic publications during 2015 323 IN MEMORIAM Mikaela MINGA Ramadan Sokoli 327 Nr. 1-2 KULTURA POPULLORE 2015 ARTIKUJ STUDIMORË ASPEKTE TË POETIKËS SHPREHËSE FJALËSORE NË EPIKËN LEGJENDARE (Vijon nga numri i kaluar) MIASER DIBRA Abstrakt Pjesa e dytë e studimit të këngëve të kreshnikëve ka në vëmendje orientimin drejt disa aspekteve, të cilat mund të bëhen pikënisje për studime teksti të hollësishme mbi organizimin poetik të personazheve të këtij lloji në folklor, kryesisht nëpërmjet gjuhës artistike. Artikulli nënvizon se ka disa këndvështrime të tjera ku albanologjia, posaçërisht studimet folklorike, mund të thellohen për të njohur e analizuar profesionalisht epikën legjendare, pasuri e paçmuar e shqiptarëve, pjesë e trashëgimisë e cila ka rrugëtuar me shekujt dhe njerëzit e kësaj toke, dhe ka mbijetuar për shkaqe nga më të ndryshmet, më së pari, për mjeshtërinë e pasqyrimit të botës shpirtërore të banorëve, nevojës për të projektuar emocionalisht historinë e vështirë e shpesh të përsëritur, një ndër nxitjet e mbajtjes në praktikim të disa njësive deri vonë, si edhe të shumë funksioneve të tjera që luajnë njësitë e këtij cikli, me rëndësi të pamatë. Është një kolanë artistike ku personazhet artistike, për karakteristikat tipologjike të llojit legjendar, sidomos të subjektit të krijuar duke u mbështetur në to, mbartin peshë shumë të madhe, si në konceptim ashtu edhe në kompozicionin artistik të secilës njësi. Artikulli lë të hapur mundësinë e vijimit për këndvështrime estetike edhe më specifike e më të hollësishme mbi heronjtë dhe personazhet e tjerë të epikës legjendare shqiptare. Fjalë kyçe: poetikë, personazh, funksion artistik, e bukur, e madhërishme, histori. 8 Miaser DIBRA 1. Disa aspekte të konfigurimit artistik të personazheve të epikës legjendare Historia e këngëve epike është gjithnjë një histori poetike e ngjarjeve, e cila kërkon një vështrim dialektik ndaj realitetit që ecën në kohë. Folkloristët janë interpretues të proceseve historike, kulturore, sociale. “Ata eksplorojnë traditën, format simbolike si shprehje e gjendjeve dhe e proceseve psikologjike, apo i ekzaminojnë këto procese interaktive si nxënie, komunikim dhe dinamikë sociale.”1 Ndërkaq vlera kryesore në një krijim artistik (qoftë ai i krijuar nga goja e popullit apo krijim i artit të kultivuar) është emocioni që vjen nga mesazhi poetik, domethënia, që justifikon arsyen e frymëzimit dhe të krijimit, mbi të cilën reflektohet në format e artit. Në rastin e krijimit folklorik kemi të bëjmë me vlera të qëndrueshme kur, për shumë arsye, krijimet i ngjisin bashkësisë, vetëm atëherë mund të flasim për poetikë të kaluar në pronë shpirtërore të tyre.2 Pra, nëse vlerat e një krijimi të artit të kultivuar vijojnë të jetojnë edhe pavarësisht nga lexuesi i momentit (Jakobson, Bogatiriev), vlerat e folklorit bëhen të qëndrueshme dhe ekzistojnë vetëm kur pranohen nga bashkësia3, jetojnë me të për aq kohë sa kryejnë funksionet e njohura të artit popullor. E përsërisim këtë tipar kaq të njohur të krijimtarisë gojore, sepse kështu ka ndodhur me epikën legjendare në folklorin tonë, një pjesë e trashëgimisë kulturore e cila ka rrugëtuar shumë gjatë, deri tek ne, e shoqëruar me ndryshimet e natyrshme, për të arritur në trajtën artistike me të cilën shfaqet në njësitë dhe variantet jo të shumta të mbijetuara në praktikim sot, me mënyrën evolutive të ekzistencës dhe të menduarit, me gjurmët e kohërave gjatë kalimit natyrshëm nga njëri brez tek tjetri. Emocionet e shkaktuara dhe mesazhet e marra nga veprat e artit, arrihen të studiohen më mirë kur kemi të bëjmë me vëzhgime tërësore, të shumanshme, në studime monografike madhore, por edhe 1 David Henige, Oral historiography, New York, 1982, fq.14 (sipas Arbnora Dushit, Folklori dhe perspektivat e tij