Studia Z Dziejów Kultury Piœmienniczej Na Śląsku
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Studia z dziejów kultury pimienniczej na Śląsku Cieszyńskim Studia z dziejów kultury pimienniczej na Śląsku Cieszyńskim Spis treci 5 Słowo od wydawcy (Krzysztof Szelong) Studia z dziejów kultury pimienniczej 12 Radim Jež: Korespondence posledních těšínských Piastovců (1524–1653) na Śląsku z archivních fondů České republiky a města Cieszyn Cieszyńskim (Úvod do problematiky, stav poznání a možnosti využití) 12 Úvod (poznámky ke stavu zpracování korespondence) 20 Nástin vývoje kanceláře posledních těšínských Piastovců 20 Organizační struktura a náplň práce v kanceláři 33 Pracovníci kanceláře a poslové (přehled) 36 Diplomatický rozbor korespondence 36 Vnější popis a vývoj podoby listů 42 Formulář listů 55 Deponování listů, obsahová analýza, možnosti využití 55 AP Katowice, oddział w Cieszynie 61 Książnica Cieszyńska w Cieszynie 63 Národní archiv v Praze 68 Moravský zemský archiv v Brně 70 Zemský archiv v Opavě 72 Zemský archiv v Opavě, pobočka v Olomouci 74 Státní oblastní archiv v Litoměřicích, pobočka v Žitenicích 81 Státní oblastní archiv v Třeboni 82 Státní oblastní archiv v Třeboni, pobočka v Jindřichově Hradci 83 Státní okresní archiv Karviná 83 Závěr 84 Přílohy 84 Soupis přijaté a odeslané korespondence těšínských Piastovců z let 1507–1625 113 Ukázky listů 124 Ediční zpracování ukázek listů 129 Resumé 132 Matyáš Franciszek Bajger: Knihy kostela frýdeckého. Geneze knižních sbírek a knižní kultura dnešní římskokatolické farnosti ve Frýdku 198 Resumé 201 Renata Czyż: Polonica z biblioteki przy ewangelickiej szkole elementarnej w Wile (1859–1876) 203 Ewangelicka szkoła ludowa w Wile 205 Biblioteka ewangelickiej szkoły w Wile 208 Wilańskie polonica 209 Podręczniki szkolne i literatura pedagogiczna 217 Literatura dziecięca i młodzieżowa 220 Literatura religijna 230 Literatura fachowa 234 Literatura popularno-ludowa 239 Literatura piękna 259 Silesiaca 262 Czasopisma 269 Pochodzenie poloniców 275 Losy wilańskich poloniców 279 Resumé 281 Autorzy Wydawca Studia z dziejów kultury pimienniczej na Śląsku Cieszyńskim Książnica Cieszyńska ul. Mennicza 46 43 400 Cieszyn tel. 338 513 841, fax: 338 513 845 e-mail: [email protected] http://www.kc-cieszyn.pl © Książnica Cieszyńska Dwudziesta druga publikacja Książnicy Cieszyńskiej Redakcja naukowa Wydanie pierwsze Karel Müller, Janusz Spyra Cieszyn 2010 Opracowanie graficzne i redakcja techniczna ISBN 978-83-927052-5-3 Kazimierz Gajdzica Sponsorzy Studia z dziejów kultury pimienniczej na Śląsku Cieszyńskim Wsparcie udzielone przez Islandię, Liechtenstein oraz Norwegię poprzez dofinansowanie ze rodków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego Studia z dziejów kultury pimienniczej na Śląsku Cieszyńskim Słowo od wydawcy Cieszyn jest jedynym miastem na historycznym obszarze Górnego Śląska, w którym niemal w całoci przetrwały gromadzone od stuleci zasoby archiwalne oraz kolekcje biblioteczne o publicznej i prywatnej proweniencji. Składając się z kilkunastu odrębnych zespołów histo rycznych, łącznie obejmują one ponad 900 metrów bieżących akt archi walnych, 18 000 jednostek inwentarzowych rękopisów bibliotecznych, 24 000 woluminów starych druków oraz 150 000 woluminów druków wydanych w latach 1801–1945. W ich skład wchodzą zarówno źródła archiwalne, rękopisy biblioteczne oraz druki powstałe w regionie, jak i pimiennictwo, które począwszy od redniowiecza docierało na Śląsk Cieszyński z obszaru całej Europy, inspirując rozwój kultury regionu i kształtując jej specyfikę. Współczenie większoć zabytkowych kolekcji bibliotecznych znaj duje się w strukturze Książnicy Cieszyńskiej, większoć z kolei dawnych zespołów archiwalnych wchodzi w skład cieszyńskiego Oddziału Archiwum Państwowego w Katowicach. Pozostałe są własnocią insty- tucji, przy których zostały niegdy stworzone: Biblioteka i Archiwum Studia z dziejów kultury pimienniczej im. Tschammera funkcjonuje przy Parafii Ewangelicko-Augsburskiej, na Śląsku Biblioteka Dekanalna stanowi własnoć Parafii w. Marii Magdaleny Cieszyńskim (aktualnie w wieloletnim depozycie Książnicy Cieszyńskiej), Archiwum i Biblioteka OO. Bonifratrów pozostaje w strukturze Konwentu Braci Miłosiernych, a znaczna częć księgozbioru dawnego Muzeum Miej- skiego wchodzi w skład Muzeum Śląska Cieszyńskiego. Słowo od wydawcy Projekt „Ochrona i konserwacja cieszyńskiego dziedzictwa pimien niczego”, który – dzięki rodkom Mechanizmu Finansowego Europej- skiego Obszaru Gospodarczego oraz dotacji pochodzącej z Promesy Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego – zrealizowany został w Cieszynie w latach 2007–2010, miał na celu nie tylko doraźne po wstrzymanie procesów destrukcji zagrażających cieszyńskim zbiorom bibliotecznym i archiwalnym, ale przede wszystkim stworzenie warun- ków zapewniających im trwałe bezpieczeństwo i możliwoci włącze- nia do obiegu naukowego i kulturalnego. Z tego względu obok prac związanych z remontem i adaptacją lokali bibliotecznych, ich wypo- sażeniem w nowoczesną infrastrukturę techniczną, dezynfekcją i intro- ligatorskim zabezpieczeniem poszczególnych kolekcji, opracowaniem i digitalizacją wybranych partii zbiorów, czy kompleksową konserwacją najcenniejszych obiektów, projekt objął także działania zmierzające do upowszechnienia informacji na temat zawartoci cieszyńskich zasobów oraz możliwoci ich eksploracji. Jednym z elementów ostatniego z wymienionych zamierzeń stał się Studia z dziejów kultury pimienniczej ogłoszony w dniu 29 października 2008 r. konkurs na pracę naukową. na Śląsku Zgodnie z jego regulaminem, do udziału w konkursie zgłaszać można Cieszyńskim było prace odnoszące się do następującej tematyki: a) dzieje kultury pi- mienniczej (źródłoznawstwo, historia systemów kancelaryjnych, histo- ria literatury, historia drukarstwa i działalnoci wydawniczej, historia księgarstwa, historia czytelnictwa, historia bibliotek i archiwów); prace na ten temat powinny dotyczyć Śląska Cieszyńskiego, bądź też ich treć Słowo od wydawcy zawierać musi wyraźne i metodologicznie uzasadnione odniesienia do tego regionu, b) ochrona i konserwacja zbiorów w polskich i/lub zagra- nicznych bibliotekach i archiwach kocielnych, c) projekty w zakresie za- bezpieczenia, konserwacji i dygitalizacji zbiorów bibliotecznych lub archi- walnych, realizowane w Polsce i/lub Republice Czeskiej przy wsparciu Unii Europejskiej i/lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego. Patronat naukowy nad zorganizowanym przez Książnicę Cieszyńską konkursem objął Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Bibliologicznego oraz redakcje czasopism „Knihy a dějiny” (Praga), „Przegląd Biblioteczny” (Warszawa), „Roczniki Biblioteczne” (Wrocław). Do 31 marca 2009 r., kiedy to w myl regulaminu upływał termin zgłaszania deklaracji udziału w konkursie, gotowoć uczestniczenia w nim wyraziło 10 osób. Ostatecznie do 31 października 2009 r., do kiedy należało złożyć gotowe prace, wpłynęło ich tylko pięć. Wszystkie trafiły do oceny Komisji Konkursowej, którą Książnica Cieszyńska powołała w porozumieniu z instytucjami sprawującymi naukowy patronat nad konkursem. W jej skład weszli: mgr Hanna Łaskarzewska (Warszawa), Studia z dziejów kultury pimienniczej prof. dr hab. Anna Migoń (Wrocław), prof. dr hab. Zdzisław Pietrzyk na Śląsku (Kraków) oraz PhDr. Richard Šípek (Praga). Każdy z członków jury Cieszyńskim indywidualnie oceniał nadesłane prace, biorąc pod uwagę ich walory naukowe i poznawcze, a przede wszystkim znaczenie wkładu w rozwój badań na temat problematyki będącej przedmiotem konkursu. W zgodnej opinii wszystkich jurorów najlepszą pracę przygotował PhDr. Radim Jež i on także zdobył pierwsze miejsce w konkursie. Jego Słowo od wydawcy artykuł, zatytułowany Korespondence posledních těšínských Piastovců (1524–1653) z archivních fondů České republiky a města Cieszyn, zawiera analizę źródłoznawczą ok. 1000 listów, składających się na koresponden- cję piastowskich książąt Cieszyna, które autor odnalazł aż w 11 czeskich i polskich placówkach archiwalnych, bibliotecznych i muzealnych. Istotnym składnikiem pracy jest jej aneks obejmujący tabelarycznie zestawione dane na temat miejsca i daty powstania poszczególnych listów, ich nadawców i adresatów, języka, ewentualnych pieczęci oraz edycji. Jak podkrelili wszyscy członkowie Komisji jurorów, obszerna, wyposażona w bogaty aparat naukowy, a jednoczenie klarownie skon- struowana rozprawa R. Ježa przynosi nie tylko istotne ustalenia fakto- graficzne, ale i otwiera nowe perspektywy badawcze, łącząc w sobie rzetelną, pedantyczną wiedzę i umiejętny sposób jej prezentacji. Drugie miejsce jurorzy przyznali PhDr. Matyášowi Franciszkowi Bajgerowi za pracę Knihy kostela frýdeckého. Geneze knižních sbírek a knižní kultury při dnešní římskokatolické farnosti ve Frýdku. Dotyczy ona dziejów powstałej w 1563 r. i zachowanej do czasów współczesnych Studia z dziejów kultury pimienniczej biblioteki kocioła parafialnego we Frydku. Autor, koncentrując się na na Śląsku analizie księgozbioru, opisuje zarazem rolę biblioteki w strukturze Cieszyńskim Kocioła katolickiego i ludzi związanych z jej historią, porusza też kwestię jej organizacji. Jurorzy, podkrelając dobrą znajomoć zasobu źródłowego oraz literatury odnoszącej się do dziejów bibliotek ko cielnych, wskazali na szczegółowoć przygotowanej przez M. F. Bajgera rozprawy i jej zgodnoć ze standardami właciwymi dla współczesnej Słowo od wydawcy historiografii bibliotek. Trzecie miejsce w konkursie zdobyła dr Renata Czyż, której rozprawa, zatytułowana Polonica z biblioteki przy ewangelickiej szkole elementar- nej w Wile, dotyczy historii i zawartoci unikalnego szkolnego księ- gozbioru z terenu Śląska Cieszyńskiego.