ÖZEL DOSYA

Bursa ili , bütün dünyaya ilham verecek kudrette bir şehirdir. İstanbul dâhil, bütün medeniyet coğrafyalarımızda hayat bulan bütün şehirlerimizin genetik şifreleri Bursa’da saklıdır.

Dünyada, ziyaretçilerin kendini ev mutfaklarından birinin sahibi. İsken- Bölgesinin dilini, Cumalıkızık’taki sahibi; turistlerin yerleşik ahali gibi der, burada gerçek bir kral... Hanla- sükûneti, İznik’teki tevazuyu, -Ulu hissedebileceği kaç şehir var? rı, hamamları ve alışveriş imkanla- dağ’daki heybeti... iyi okursak, - bü rıyla kadim geleneklerimiz yaşıyor. tün bir medeniyetimizi hülasa eden Bu şehrin; ulu mabetleri, ulu hanla- En değerli varlığımız şehrimizin Bursa’yı kavrayabiliriz. rı, meydanları, sinesinde yatan mi- kimliği, karakteri... safirleri, dağları... Hatta ağaçlarına Ahmet Hamdi Tanpınar Beş Şe- varıncaya kadar... Anlatacak bir Bursa; binlerce yıldan beri işlene- hir’de, Bursa’da bildiğimiz zaman- hikâyesi, gün görmüşlüğü, derin bir rek, medeniyetimizin zarif bir -pır dan başka paralel bir zamandan bilgeliği vardır. lantası, baştan başa bir üslup, bir bahseder. Yani, Bursa’da zaman bile, sanat eseri haline gelmiştir. Güzel- kendine mahsus bir ritimle akar. So- Bursa, medeniyetler geçidinin cüm- liği; şiirlerle, şarkılarla bestelenmiş; yut bir kavram olmaktan çıkar, elle le kapısıdır. adına şehrengizler yazılmıştır. Bur- tutulur, gözle görülür hale gelir. sa’nın görkemli tarihi, her bir parke Bursa; yeryüzünde hala ‘şehir’ taşında, ulu çınarların yapraklarında kimliğini koruyan müstesna şehir- yankılanmaktadır. Medeniyetler Geçidi ve Cümle lerimizden biri... Başımız, Uludağ’a Kapısı yaslanıyor, ayaklarımız Marmara’da Bursa’yı özel kılan, yüzlerce desti- serinliyor. Hali hazırda Türkiye’nin nasyon sıralayabiliriz. Ancak; Bur- Her şehrin, ziyaretçilerine vaat ettiği en büyük 4. şehri. Türkiye’nin en sa’yı; bu kadar özel kılan, şehir kılan bir şeyler muhakkak vardır. Hele gü- önemli sanayi havzalarından. Ta- şey; Bursa’nın; yaşamı idrak ediş neşin gördüğü en büyük medeniyet- rih, inanç ve doğa turizmi bakımın- biçimi, zaman ve mekan ahengidir. dan yüzlerce destinasyona sahip... leri besleyen, büyüten, analık eden Bursa; tarihiyle, doğasıyla, kimliğiy- Anadolu’muzun şehirleri, kelimenin Uludağ’ımız bir dünya markası... le, kişiliğiyle başka bir şehirdir. Uludağ’da serinledikten sonra je- tam anlamıyla, bir medeniyetler ge- otermal havuzlarda ısınmak... Kar İyi dinlersek, Ulu Cami’nin anlat- çididir. Bursa, bu medeniyetler geçi- ve Ateş yani... Dünyanın en zengin tıklarını duyumsayabiliriz. Hanlar dinin belki de cümle kapısıdır.

136 İDARECİNİN SESİ / OCAK / ŞUBAT

Hepimiz, dünyayı geziyoruz. Gi- ve ılık iklimine karşılık güneyde Ulu- Bursa il merkezinde, Uludağ Üniver- derek birbirine benzeyen kentleri dağ’ın sert iklimi ile karşılaşılmak- sitesi, Bursa Teknik Üniversitesi ve gördükçe içimiz daralıyor. Yalnızlık tadır. 1961 yılında Milli Park ilan Bursa Orhangazi Üniversitesi (vakıf) büyük gökdelenlerin arasında bir edilen Uludağ Milli Parkı eşsiz güzel- olmak üzere 3 adet üniversite bu- çaresizlik olarak yaşanıyor. Başta likleri, flora ve faunasının zenginliği lunmaktadır. söyledim, bütün hoyratlıklara rağ- ile kış turizminin yanı sıra yaz ayla- men Bursa; hala şehir kimliğini ko- rında da, kampçılık, trekking ve gü- Toplam 1.088.638 ha alana sahip ruyor, şehir kültürü üretiyor. nübirlik piknik etkinliklerine olanak olan Bursa ilinin, %33,5‘ini (365.217 sağlamasıyla yerli ve yabancı turist- hektarını) tarım yapılan araziler Ziyaret için gittiğiniz bir şehirde ev lerin ilgisini çekmektedir. Bu özellik- kaplamaktadır. sahibi; turist olarak bulunduğunuz bir leri ile Uludağ dört mevsim turizme kentte ne kadar yerleşik olabilirsiniz. hizmet veren bir doğaya sahiptir. Bursa’nın bugünkü ekonomik yapısı Bursa; ziyaretçilerin kendini ev sahibi; içerisinde, ülke ekonomisini temsil turistlerin yerleşik ahali gibi hissede- İlin Öne Çıkan Özellikleri eder mahiyetteki temel sektörlerin bileceği harikulade bir şehir. Burada başında tekstil gelmektedir. Tekstil hala komşuda pişen bize de düşüyor. Bursa ilinin nüfusu, 2014 Adrese Da- sektörü geçmişten günümüze, Bur- yalı Nüfus Kayıt Sistemi sonuçlarına İstanbul dâhil, bütün medeniyet coğ- sa’nın geleneksel endüstri dokusun- göre 2.787.539’dur. İlin nüfus yoğun- rafyalarımızda hayat bulan bütün şe- da, odak sayılabilecek bir görünüm luğu ise km2 başına 263 kişidir. hirlerimizin genetik şifreleri Bursa’da sergilemektedir. saklıdır. Bursa; giderek kentleşen 2015 yılı ihracat rakamlarına bak- Bursa’nın ticaret, sanayi, tarım, tu- Türk şehirlerinin, fihristi, önsözü ve tığımızda Bursa İstanbul’dan sonra rizm ve hizmet sektörlerinde mey- nihayet atasıdır. Bursa, Ulu Şehirdir. Türkiye’nin ikinci, ithalatta ise İs- dana gelen hızlı gelişmeler, istih- Bursa bütün dünyaya ilham verecek tanbul, Kocaeli, Ankara ve İzmir’den damda da önemli artışlar meydana kudrette bir şehirdir. Sizi, bir tablo- sonra gelmektedir. nun hem ressamı, hem fırçası, hem getirmiştir. Bursa’nın önemli bir avantajı da ula- de ışığı haline getiren; algılar, - du İlin zengin yeraltı kaynakları da sa- yumsayışlar, yeni kavrayışlar dünya- şım kolaylığıdır. Bursa, deniz, hava nayisinin gelişmesinde etkili olmuş- sıdır. Bu dünyayı keşfetmek; insanın kara yolu ulaşım ağında; Ankara - İz- tur. Metalik madenler bakımından kendini bulması gibi heyecan verici... mir’in ortasında, deniz yoluyla İstan- bul’a ulaşılan stratejik bir şehirdir. ildeki önemli metalik madenler al- tın, antimuan, bakır-kurşun, çinko, Coğrafya Hızlı şekilde artan iç göç ve ilin sa- krom, nikel, manganez, molibden nayi kenti olması özelliğinden dolayı ve volframdır. Marmara Denizi’nin güneydoğu- Bursa ilinde, ilin her geçen yıl artan sunda yer alan Bursa doğuda Bi- nüfusu ile birlikte eğitim öğretim Bursa, sosyo-ekonomik canlılığıyla lecik, Adapazarı, kuzeyde Kocaeli, hizmetlerinde de artış gözlenmek- bir ticaret ve sanayi merkezi ol- Yalova, Marmara Denizi, güneyde tedir. 2002-2003 eğitim öğretim yı- masının yanı sıra zengin tarihi ve Kütahya, batıda Balıkesir illeriyle lında il genelinde toplam 666 okul kültürel birikimiyle de çok önemli çevrilidir. Denizden yüksekliği 155 eğitim öğretim hizmeti verirken, bu bir kültür ve turizm merkezi konu- metre olan Bursa’nın yüzölçümü sayı bugün 1.500’e yükselmiştir. mundadır. 10.882 km2’dir. Bursa doğal bitki örtüsü açısından zengin bir ildir. Bursa ilinde dağlar genellikle doğu-batı yönünde uza- nan sıradağlar şeklindedir. Bursa topraklarının %17’sini ovalar oluş- turmaktadır. Bunlardan en önemlisi Bursa Ovası’dır. Verimli topraklarıyla Yenişehir, İnegöl, Karacabey, - gazi ve İznik ovaları da bitkisel üreti- min yoğunlaştığı yerlerdendir. Bursa, genelde ılıman bir iklime sa- hiptir. Ancak, iklim bölgelere göre de değişiklik göstermektedir. Ku- zeyde Marmara Denizi’nin yumuşak

137 ÖZEL DOSYA

Bursa, turizmin bütün alanlarının yapılabildiği ender turizm destinasyonlardandır. BURSA’NIN Bursa’da termal, sağlık, kültür-tarih- inanç, doğa ve alternatif turizm TURİZM (mağara, yayla, trekking, hiking, kamp karavan, kaya tırmanışı, olta balıkçılığı, rafting, off-road, kuş ve botanik DEĞERLERİ gözlemi) iş turizmi, su ve çim kayağı, kış kayak-kongre ve deniz turizmi gibi turizm aktiviteleri yapılabilmektedir. Mehmet GÜLER

Bursa’nın turizm değerlerinin genel hatları şu şekildedir:

1. Doğa ve Alternatif Turizmi

Mağara Turizmi: Ayvaini Mağarası-Ayıini Mağarası-Hil- miye Mağarası

Rafting Turizmi: Kocasu (Keles)-Emet Çayı (Büyükor- han)-Misi Köyü

Safari Turizmi: Uludağ Sarıalan-Bakacak Mevkii-Softa- boğan Deresi

Trekking Turizmi: Uludağ Göller Bölgesi-Softaboğan, M.Kemalpaşa Muradiyesarnıç-Suuçtu Mevkii arasında- ki parkur alanları, Cumalıkızık-Kanlı Gölet Şelalesi-Kilise Dere Şelalesi, Oteller Bölgesi-Cennetkaya Tepesi-Zirve Tepe-Teferrüç-Kadıyayla-Maksem-Süleymaniye Köyü, Keles Kocayayla-Alaçam Yaylası

Doğa Turizmi: Suuçtu Şelalesi-Saitabat Şelalesi-Köseho- roz Şelalesi-Aras Şelalesi-Oylat Şelalesi-Softaboğan Şe- lalesi-Küreklidere Şelalesi-Sadağ Kanyonu

Sportif Turizm Faaliyetleri:Su Kayağı (Sukaypark) Suüs- tü deniz araç alanı (Kumla) Su Sörfü (İznik Gölü) Yamaç Paraşütü (Nilüfer Fadıllı Köyü, Gürsu ve M.Kemalpaşa Çördük Köyü)

Kuş Gözetleme: Eskikaraağaç-Uluabat

Yayla Turizmi: İznik Avdan Yaylası-Sansarak Yaylası-El- malı Yaylası- Keles Kocayayla-İnegöl Boğazova-Büyükor- han Gözede Yaylası- Görecik Yaylası-Soğukpınar-Kirazlı-

138 İDARECİNİN SESİ / OCAK / ŞUBAT

yayla-Kocakovacık- Orhaneli Gölcük önemli bir inanç ve kültür turizm 4. Uludağ Kış Kayak Turizmi Yaylası-İnegöl Kıran destinasyonudur. Türkiye’nin ilk ve en büyük Kış tu- Kamp-Karavan Turizmi: Misi Köyü Trilye: Konsillerde alınan kararlara rizm merkezi olan Uludağ oteller karşı çıkarak İznik’ten ayrılan 3 pa- bölgesi I. ve II. Gelişim Bölgesi ola- rak iki kısma ayrılmıştır. 2. Termal Turizmi pazın kurduğu, Bizans Rum mima- risini yansıtan evleri ve kiliseleri ve II. Gelişim Bölgesi 1986 yılında Ba- Bursa, şifalı sıcak suları, kaplıcaları tarihte ilk resimli kilisesinin bulun- kanlar Kurulu kararıyla turizm mer- ve modern spalarıyla bir termal tu- duğu destinasyondur. kezi ilan edilmiştir. Uludağ’ın 180 rizm şehridir. Çekirge termal oteller Gölyazı: Apolyont gölüne bir iskele hektarlık alanında kayak ve kış turiz- bölgesi (Çekirge Meydanı) Oylat gibi uzanan bir yarım ada ve köprü mi yapılmaktadır. Termal Bölgesi, Orhaneli sıcak sula- ile bağlanan bir ada köyü olan Göl- rı, Mustafa Kemalpaşa Tümbüldek yazı, Kiliseleri ve orjinal Rum evleri 5. Deniz Turizmi Termal Turizm Merkezi, Dağyenice ile güzergahın son durağıdır. Termal Turizm Merkezi Bursa’da Karacabey sahili, Trilye-Eş- İslamiyet dönemi inanç ve kültür kel Sahili, Mudanya, kumsaz, kumla, turizm güzergahı: 3. Kültür ve İnanç Turizmi kurşunlu İznik Gölü gibi alanlarda UNESCO Dünya Miraslar listesine alı- 22 adet denize girilebilen plaj bu- Kültür ve inanç turizmi İslamiyet nan Külliyeler (Batıdan doğuya doğru lunmaktadır. öncesi ve İslamiyet dönemi şeklin- I.Murad Külliyesi, Muradiye Külliyesi, de ayrılabilir. Osmangazi ve Orhangazi Türbeleri ve 6. Kongre Turizmi Tophane, Yeşil Külliyesi, Emir Sultan İslamiyet öncesi inanç ve kültür tu- Külliyesi, Yıldırım Beyazıd Külliyesi, 1659 kapasiteli Osmangazi, 813 kol- rizmi kapsamında, İznik-Trilye-Göl- hanlar bölgesi, kapalı çarşı ve müzeler tuk kapasiteli Orhan Gazi, 500 kişi yazı tur güzergahıdır. (Karagöz-arkeoloji-kent müzesi-Türk kapasiteli Hüdavendigar salonu ve İslam eserleri müzesi, vb.) toplam 11 adet salonuyla Merinos İznik: Açık hava müzesi özelliğin- Kongre Kültür Merkezi Türkiye’nin den dolayı Unesco Dünya Miraslar Erken Osmanlı Dönemi mimarisini en büyük 3. Kongre merkezidir. listesine adaylığı kabul edilen, Hris- örnekleyen Cumalıkızık köyü 700 yıl- tiyanlık dünyasının en önemli 10 lık geçmişi, otantik atmosferi, tarihe Uludağ 2.Gelişim bölgesinde bulu- merkezinden biri olan ve Hristiyan- tanıklık etmiş dokusuyla, geleneksel nan turizm işletme belgeli otellerde lık inancı için çok önemli kararların Türk evi mimarisinin günümüze ulaş- kongre ve fuar etkinlikleri yapılmak- alındığı I.veVII. Konsilin yapıldığı çok tığı ender yerleşimlerdendir. tadır.

139 ÖZEL DOSYA

Yemek Aşkıyla Düştüm Kültürle Soslanmış Sanat Yoluna Mukaddes KILIÇLAR

Bilindiği gibi gastronomi turizmi, sayesinde motive olmakla birlikte temel motivasyon faktörü olabile- daha önce yaşanmamış bir yiyecek bulundukları destinasyonun ye- ceği gibi toplam deneyimin ikincil ve içecek deneyimi yaşamak için mek kültürüne ve dolayısıyla yöre amacı olarak da görülebilmektedir. seyahat davranışlarının güdülenme- adetlerine de hâkim olmaktadırlar. Dünya turizm hareketlerinden bazı sine önemli ölçüde yardımcı olan Destinasyonlarda kullanılan özellikli kişilerin sadece yeni mutfakların lez- bununla birlikte müstesna tatları yöresel bir tat ya da ürün, tatil son- zetlerini tatmak için seyahat ettiğini tabaklarında görmek isteyenlerin rasında da turistlerin sürekli olarak görmekteyiz. Zaten gastronomi tu- ve yahut daha önce tattıkları ve -da o bölgeyi hatırlamasını sağlamakta- rizmi, restoran ve otellerde turistler maklarında kalan bu tadın peşinden dır. Yeme-içme ile ilgili aktiviteler de için yemeklerin hazırlanmasından ziyade, yerel yiyecek ve içeceklerle gidenlerin ya da yeni tatların keşfini etkileşim için bir araç haline geldi- ilgili deneyim yaşamak amacıyla tu- muhayyilelerinde zenginleştirerek ğinde, başarılı bir gastronomi turiz- ristlerin seyahat etmesidir. yollara düşmeyi göze alanların icra mi ve destinasyon markalaşması için ettiği bir turizm şeklidir. -Gezile gerekli basamaklar oluşmuş demek- Gastronomi turizmini bir piramit rinde gastronomi turizmi ürünleri tir. Ayrıca yöresel lezzetleri tatma ve olarak düşünürsek bu piramidi oluş- ile tanışan turistler, bu kazanımlar deneyimleme duygusu, seyahatin turan ana unsurlar; tarım, kültür ve

140 İDARECİNİN SESİ / OCAK / ŞUBAT turizmdir. Tarım ürünü, kültür tarihi ları festivaller veya kültürel çekici- sında bulunan Bursa kendisini, hedef ve otantiği, turizm ise alt yapıyı ve liklerden dolayı destinasyonu tercih kitleye sahip olduğu tarihi kültürel hizmetleri sağlar. Bu üç sacayağının, etmektedir. Bunların hepsinin üze- çekiciliğinin yanı sıra yöresel lezzet- tabi ki güvenlikle birlikte, sağlam ve rindeki tercih unsuru şehrin imajı, leri, iş-sanayi dünyası, termal suları, nitelikli olması gastronomi turizmi- markası, markalaşmış ürünleri, ulus- sağlık turizmi, kongre turizmi, festi- nin oluşması ve gelişmesi için ol- lararası festivalleri ve bu minvalde valler alanında, muhteşem doğasıyla mazsa olmaz şartlarıdır. diğer etkinliklerinin olmasıdır. birlikte pazarlamaktadır.

Yemek kültürü, bir toplumun kendi- Ayrıca Bursa’da bu talepleri karşıla- Tüm bu unsurlar ve değerlerin sini ve yaşama tarzını ifade eden za- yabilecek birçok unsurun bir arada içerisinde dünya turizm hareketle- man zaman da statü sembolü olan mevcut olması da bizim en büyük rinde turistlerin yüzde 88,2’si için daimi kültürel miras elçimizdir. zenginliğimiz ve avantajımızdır. Za- destinasyon tercihinde yemeğin ten turistik bir şehrin genel olarak çok önemli olduğu tespiti yapıl- Önceleri sadece yaşamak için ye- sunabileceği ürünler ve hizmetler; mıştır. Durum böyle olunca her şe- mek yeme alışkanlıkları ve anla- şehirdeki faaliyetler, tiyatrolar, gös- hirde lezzet duraklarının (spesiyal yışlarının günümüzde lezzetlerin teriler, müzeler, konserler, spor fa- menülerin marka tatların şehir ve cazibesi, imajı, markalaşması ve aliyetleri, eğlence mekanları, kong- kültürle bütünleşmiş lezzetlerin, sanatsal bir şölen halinde sunumu reler, festivaller, şehrin canlılığı, sokak yemeklerinin) ihtiyacı hasıl gibi unsurlar çok daha değer kazan- olmuştur… mıştır. Gastro turistler için de gittik- leri destinasyonların ve oradaki Yapılan araştırmalar sonucu lezzetlerin markalaşmasının Türkiye’ye gelen turistlerin çok önemli olmasının ya- kişi başı yeme-içmeye nında bu özellikler yöre harcadığı rakam top- destinasyonunun -pa lam harcamanın yüz- zarlanmasında da çok de 19’luk payını, yani etkili bir unsurdur… 157,5 dolar olmasına Dünyada ve ülkemiz- karşın yurt dışına gi- de daha önce birbirinin den Türklerin yaptığı taklidi olan turizm desti- yeme-içme harcaması nasyonu çalışmaları yerine, ise 194 dolarlara ulaşmak- bugün turizm hareketleri farklı tadır. Bu da toplam harcama- ve yöresel etmenler üzerine yoğun- nın yüzde 28-30 luk paya denk gel- laşmaya başlamıştır. Artık şehirlerin mektedir. Bu farkın nedeni bizdeki belirli bir yaşam tarzı eşliğinde su- yerel gelenekler, folklor, diller, gü- her şey dahil sistemi, ayrıca gast- nulduğu marka değerlerin oluşturul- venlik, yerel yaşam, yerel lezzetler, ronomi turizminin sistematik bir duğu, deniz-kum-güneş klasiğinden halkın yaşam tarzı, kentin fiziksel düzene oturmamasıdır. sıyrılarak farklı şekil ve türlere dönü- ve sosyokültürel özellikleri, otelleri, Gastronomi turizmi yeterince ge- şen turizm hareketliliğinden Bursa yeme-içme özellikleri ve cazibeleri, liştiğinde gastro turist sayısı da ar- da etkilenmiş ve şehrin turistlere et- seyahat acenteleri, alış-veriş mer- tar bu da kişi başı ödenen hesabı kin bir şekilde pazarlanabilmesi için kezleri ve pazarlar, şehre ulaşılabi- da arttıran en önemli faktördür. hedef kitleye uygun ürün ve hizmet- lirlik, enformasyon ve bilgilendirme Araştırmalarda gastronomi turist- ler geliştirerek sunmanın gerekliliği ofisleri, otopark olanakları vb.leri- , leri genellikle ortalamanın üze- idrakiyle, özellikle son birkaç yılda, dir. Bursa ve bütün şehirlerimizde turizmin çeşitlenmesi noktasında tüm bu unsurların iyi bir şekilde rinde geliri olan, eşleriyle birlikte önemli aşamalar kat edilmiştir. organize edilip etkili bir sunumla seyahate çıkan ve 30 ile 50 yaş değerlendirilip işlevselliği ve niteliği aralığında bulunan, seyahat başı- Malumumuz turistlerin turistik ha- geliştirilerek pazarlanması gerek- na ortalama 1200 Dolar harcayan reketlerinde seyahat edecekleri des- mektedir. ve bu harcamanın üçte birini yani tinasyonları seçme nedenleri çeşitli 450 dolarını da yiyecek- içeceğe farklılıklar arz etmektedir. Bazıları Şehir pazarlaması kapsamında Türki- harcayan kişilerden oluştuğu, tes- doğal ve tarihi güzellikler için, bazı- ye’de ön plana çıkan şehirlerin ara- pit edilmiştir.

141 ÖZEL DOSYA

Gastronomi alanı, dünyadaki katma ler, turizm işletmeleri, okulların ilgili • Beğendili Kebap değerli en önemli alternatif turizm branşları, yerel lezzet ustaları şehir • Pideli Köfte alanıdır. Her şehir bu alandaki potan- ve köylerdeki usta ve yerel aşçıları da • İnegöl Köfte siyelini fark eder, markalaşması ve içine alacak bir komisyonun acilen • Dik Dik Kebabı pazarlanması için el birliğiyle çalışırsa kurularak profesyonel bir ekip kont- • Cevizli Lokum nitelikli gastro turistleri şehirlerine çe- rolünde gastronomi haritası çıkarıl- kerler. Uluslararası yemek etkinlikleri malı, dünya standartlarında gastro- • Tahinli Pide organize edilir ve coğrafi işaretli ürün nomi destinasyonları oluşturulmalı, • İncir Dolması sayısı da arttırılırsa bu turlar her yıl -ar buralara turlar ve yeme-içme festi- • Sütlü Kabak Yemeği tarak şehrimize-ülkemize, kat be kat, valleri düzenlenerek il bazındaki yö- • Ayva Tatlısı katma değer kazandıracaktır. resel lezzetlerin ortaya çıkarılmasının • Kestane Şekeri sağlanmasının yanı sıra aşçılık okul- • Mustafa Kemalpaşa Tatlısı Yapılan araştırmalardan Türkiye’de ları ve gastronomi yüksekokullarının • Dilber Dudağı coğrafi işaretli ürün sayısının 124 sayısı arttırılmalıdır. olduğunu, yemekte tescil liderinin • Cennet Künkü Erzurum olmakla birlikte Bursa’nın Bursa ve diğer şehirlerin tanıtım- • Loknor Börek (Ciğerli Börek) da 4 ürünün coğrafi tescili bulun- larında da, kültürel mirasının ya- • Ciğer Sarması duğunu görmekteyiz. Bunlar; Gem- nında yerel lezzetlerinin de tanıtı- • Damat Paçası lik Zeytini, İnegöl Köfte, Kemalpaşa mına ağırlık verilerek bu alandaki • Enginar Dolması Tatlısı, Mustafa Kemalpaşa Peynir çalışmalara daha hızlı ve nitelikli bir Tatlısı’dır. Tescil için sırada bekleyen ivme kazandırılmalıdır. • Etli Erik başka bir ürünümüz görünmemekle • Gelincik Böreği (Çarşaf Böreği) birlikte tescile layık olan bir çok yö- Bursa’nın başlıca lezzetlerine deği- • Keles Güveci resel lezzetlerimiz mevcuttur. necek olursak, bunlar: • Keşkek • Dede Çorbası Gastronomi turizminde tüm şehirle- • Silor rimizin ve Bursa’nın hak etttiği yerde • Balık Çorbası • Yumurta Dolması olması için gastronomi dernekleri, • Sipsi • Zeytinyağlı Kestaneli Lahana esnaflar, bürokratlar, yerel yönetim- • Bursa Kebabı (İskender Kebap) Dolması

142 İDARECİNİN SESİ / OCAK / ŞUBAT

ursa Osmanlı devletini kuran şehirdir. Zira Osmanlı Devleti Bburada devletleşmiş, buradan İstanbul’un fethi hazırlanmış, bu şehirde yetişenler İstanbul’un - pa Osmanlıyı Kuran yitaht olmasını sağlamışlardır. Batı Anadolu’da Söğüt civarlarında yer- leşen Osman Gazi o dönemde civar yerleşim yerlerinde bulunan Bizans tekfurlarını birer birer ortadan kal- Şehrin Sultanları dırmaya başlamıştır. Onun amacı Doç. Dr. Hasan Basri ÖCALAN gaza idi. Bu uğurda savaşmaya de- vam etmiştir. Sadece gaza ile- uğ raşmayıp, aynı zamanda Edebalı ve dandan başka kimselerin de sandu- nastır Medresesi ile sur dışında- Dursun Fakıh gibi danışmanlarından kaları vardır. ki Orhan Külliyesi yer almaktadır. ilim ve devlet yönetimi konusunda Onun döneminde birçok devlet Osman Gazi’nin 1324 senesinde gerekli bilgilerle de donatılmıştır. ileri gelenleri Bursa’da sur içinde vefat etmesi üzerine yerine oğlu Or- mescidler ve başka hayır eserleri Osman Gazi 1303 tarihinde Dimbos han tahta geçmiştir. Osman Bey’in yaptırarak şehrin imarına katkıda altı oğlundan biridir. Ağabeyi Ala- Savaşı’ndan sonra Bursa’yı abluka bulunmuşlardır. 1327 tarihinde ilk addin Bey onun lehine beylikten fe- altına aldı ve Bursa tekfuru surlar- Osmanlı parasını Bursa’da bastır- ragat etmiştir. Bunun üzerine 1324 la çevirili şehirde uzun süre diren- mıştır. 1362 senesinde vefat eden yılında Osmanlı sultanı olmuştur. di. 1324 tarihinde vefat etmeden Sultan Orhan Gazi, babasını türbe- Bursa’yı fethederek, Osmanlı’nın önce, oğlu Orhan’a “Gümüşlü Kub- sinin doğu tarafına defnedilmiştir. payitahtı yapmıştır. İznik, İzmit, Ka- be” denilen yere defnedilmesini va- Türbesinin zemininde Bizans mo- resi (Balıkesir) gibi şehirleri Osman- siyet etmiştir. Nitekim oğlu Orhan; zaikleri vardır. Türbenin ortasında lı topraklarına katan Orhan Gazi 1326 tarihinde Bursa’yı fethettik- Orhan’ın büyük sandukası yer alır. zamanında Rumeli’ye geçilmiştir. ten hemen sonra babasının naaşını Türbede Orhan Gazi’den başka eşi İznik’te kurduğu Orhan Medrese- vasiyeti gereği bugünkü Tophane Nilüfer, oğlu Kasım ve hanedan si’nin başına Davud-ı Kayserî gibi denilen yerde bulunan eski bir ma- mensubu kimselerin sandukaları bir âlimi tayin ederek Osmanlı ilim nastırın bir bölümüne defnetmiştir. yer almaktadır. Orhan Gazi döne- zihniyetinin beslenme kaynaklarını Osman Gazi Türbesi denilen yer tayin etmiştir. minde, onun tarafından yaptırılan 1855 depreminde hasar görmüş mescid için yazılan ve günümüzde ve Sultan Abdülaziz tarafından ta- Orhan Gazi devrinde başta Bursa Şehadet Camii doğu kapısına asılan mir edilmiştir. Türbede Osman Gazi olmak üzere fethedilen şehirler- kitabede onun için “Büyük emir, dışında oğlu Alaaddin Bey, Orhan de birçok mimari eser yapılmıştır. mücahid ve gaziler sultanı” gibi sı- Gazi’nin eşi Asporça hane- Bunların başında Hisar içinde Ma- fatlar kullanılmıştır.

Orhangazi Türbesi Gazi Orhan Camii Sultan II. Murat Türbesi

143 ÖZEL DOSYA

Osmangazi Türbesi

Murad Hüdavendigâr, babası Or- ki Kosova Savaşı öncesi yaptığı dua Murad Hüdavendigâr’ın Kosova han’ın vefatıyla Osmanlı sultanı ol- oldukça önemlidir. Kitaplarda farklı meydanında şehit olması üzerine muştur. Orhan Gazi’nin oğlu olup olarak anlatılan duanın bazı cümle- devletin başına I. Bayezid geçmiş- 1326 tarihinde dünyaya gelmiştir. leri şöyledir: tir. 1354 yılında Bursa’da doğmuş- Orhan’ın büyük oğlu Gazi Süleyman tur. I. Murad’ın büyük oğlu olup, Paşa erken yaşta vefat ettiği için “Ya Rabbi! Senin aşkına annesi Gülçiçek Hatun’dur. 1381 taht sırası kendisine gelmiş ve 1362 yüz sürdüğüm şu yılı civarında Germiyanoğlu Süley- man Çelebi’nin kızı devlet Hatun tarihinde tahta oturmuştur. O dö- anımda bana yardım et, nemde başta Balkanlar olmak üze- ile evlendi ve hanımının çeyizi ola- re Anadolu’da birçok yer Osmanlı milletime karşı yüzümü rak bırakılan topraklara sancakbeyi topraklarına katılmıştır. 1389 yılın- kara çıkarma. Yardımını tayin edildi. Frenkyazısı Savaşı’nda da Kosova Meydan muharebesinin benden ve askerlerimden göstermiş olduğu başarı ve atılgan- hemen ardından şehit edilmiştir. İç lık sebebiyle “Yıldırım” lakabını al- organları Kosova’da, bedeni ise Bur- esirgeme. Askerlerime beni mıştır. 1389’daki Kosova Savaşı’nın sa’ya getirtilerek türbesinin olduğu siper et, onları zafere, beni kazanılmasında büyük yararlılıklar yere defnedilmiştir. Savaş meyda- şehadete ulaştır. İslam’ın göstermiştir. Bu başarılardan dolayı savaşta ağır yaralanan babası I. Mu- nında şehit olan bu Osmanlı sultanı mülkünü yok etme. Beni için biri Kosova’da, diğeri Bursa’da rad, onu yerine padişah olması için vasiyet etmiştir. I. Murad şehit olun- Çekirge semtinde olmak üzere iki kurban et. Ben günahkâr ca babasının yerine padişah olmuş- türbe yaptırılmıştır. bir kulunum. Benim günahlarımın çokluğu tur. 1393-94 yıllarında Rumeli’nde Özellikle Balkanlar’ın fethine ve fetihlerde bulundu ve İstanbul’u imarına büyük önem vermiştir. yüzünden nusretini kuşatmak üzere Anadolu Hisarı’nı üzerimizden kaldırma. Bu inşa etmiştir. 1396 yılında Niğbolu Bursa’da Çekirge semtinde yaptır- ordu Senin ordundur. Senin Savaşı’nda Haçlı orduların yendi ve dığı külliye, cami, üst kat medrese, Bulgaristan’ı Osmanlı topraklarına imaret, hamam ve türbeden oluş- rızan için cihad etmektedir. kattı. 1402 tarihinde Ankara Sava- maktadır. Özellikle 1389 senesinde- Yardım eyle ya Rabb!” şı’nda Timur’a yenildi ve esir düştü.

144 İDARECİNİN SESİ / OCAK / ŞUBAT

1403’de vefat etti ve cenazesi Bur- bunlar için vakfiyeler düzenlemiştir. yezid’in Ankara Savaşı’nda yenil- sa’ya getirtilerek, oğlu Süleyman Bunların dışından da fethettiği yer- mesinden sonra kardeşleri Musa, Çelebi’nin yaptırdığı türbeye defne- lere hayır eserleri yaptırmıştır. İsa, Kasım ve Süleyman ile yaptığı dilmiştir. mücadeleden galip çıkarak 1413 Yıldırım Bayezid’in ölümünden yılında Edirne’de Osmanlı tahtına Bursa’da Yıldırım semtinde yaptır- sonra Osmanlı’da “Fetret Dönemi” oturmuştur. 1421 yılında vefat et- dığı Külliyesi cami, hamam, imaret, diye nitelendirilen ve yaklaşık 12 tiğinde Bursa’da adına yaptırılan medrese gibi hayır eserlerinden yıl süren bir dönem başlamıştır. Bu meşhur Yeşil Türbe’ye defnedil- oluşmaktadır. Bursa’da yaptırdığı dönemde şehzadeler arasında taht miştir. Çelebi Mehmed’in Murad, Darüşşifası o dönem için Osman- kavgası olmuş ve buradan başarıyla lı’nın en önemli tedavi kurumudur. çıkan Çelebi Mehmed; Osmanlı’yı Mustafa, Kasım, Ahmed, Yusuf ve yeniden toparlamaya başlamış ve Mahmud adında altı oğlu ile yedi Bursa merkezde inşa “İkinci kurucu” olarak nitelendiril- kızı vardır. miştir. ettirdiği 20 kubbeli Ulu Birçok mimari eser Cami’nin açılış hutbesini Çelebi Mehmed, Yıldırım Baye- yaptıran Çelebi Sultan zid’in oğlu olup bazı rivayetlere Somuncu Baba olarak göre Germiyan beyi kızı Devlet Mehmed’in en büyük bilinen Hamidüddin Hatun’dan 1386 veya 1387 yılında eseri Bursa’daki Yeşil Aksarayî okumuştur. dünyaya gelmiştir. Yıldırım’ın dör- düncü oğludur. On iki yaşında iken Külliye’dir. Külliye cami, Bu açılışta Yıldırım’ın damadı Emir lalası Bayezid Paşa ile 1399 yılında medrese, imaret, Sultan ve dönemin meşhur alimle- Amasya, Sivas, Tokat ve Ankara’yı ri de bulunmuştur. Kazerûnî Zâvi- içine alan Danişmendli vilayetine türbe ve hamamdan yesi gibi önemli eserler yaptırarak vali tayin edilmiştir. Yıldırım Ba- oluşmaktadır.

Ulucami

145 ÖZEL DOSYA

Bursa’da medfun altıncı Osmanlı daha bağrında barındırmaktadır, sultanı II. Murad’dır. Çelebi Meh- o da ’dır. Fatih Sultan med’in oğlu olarak 1404 yılında Mehmed’in oğlu olup, 1459 tari- Amasya’da doğmuştur. 12 yaşında hinde Edirne’de doğmuştur. Ye- Amasya merkezli Rum vilayeti Bey- tişmesi için Kastamonu’ya sancak lerbeyi olmuştur. Beylerbeyi iken, beyi olarak gönderildi. Babasının İzmir civarında ortaya çıkan Börk- vefat ve kardeşi II. Bayezid’in tah- lüce Mustafa İsyanı’nı bastırmış, ta geçmesi üzerine kendisi de hak daha sonra da Amasya tarafların- iddiasında bulunmuştur. Bursa’ya da Kara Tatarların çıkardığı karga- gelerek, şehri almış, burada on se- şayı da bertaraf etmiştir. Babası kiz gün saltanat sürmüştür. Adına Çelebi Mehmed ölüm döşeğinde hutbe okutmuş, para bastırmış, iken oğlunu Bursa’ya çağırmış, an- ancak 1481 senesinde Yenişehir’de cak II. Murad Bursa’ya varmadan ağır bir yenilgiye uğramasıyla, bu babası vefat etmiştir. 25 Haziran tarihten sonra macera dolu bir ha- 1421 tarihinde 17 yaşında tah- yata başlamıştır. 1495 senesinde ta oturmuştur. Sırbistan ve Eflak Cem Sultan Türbesi vefat etmiştir. Naaşı 1499 senesin- bölgelerini Osmanlı topraklarına de Osmanlılara teslim edilen Cem, katmıştır. Sultan II. Murad kendi Bursa’da Muradiye’de son derece döneminde Osmanlı toprakla- gereği türbesinin üstü açık bıra- süslü türbeye defnedilmiştir. Henüz rında gereken huzuru sağladığı- kılmış ve yanına ailesinde hiçbir küçük yaşta Edirne Sarayı’nda özel nı düşünerek, 1444 yılında tahtı kimse defnedilmemiştir. Yazdırdığı ders almaya başlayan Cem Sultan’ın oğlu II. Mehmed’e bırakmıştır. II. vasiyetnamesinde, kendisine ait iki Divanı vardır. Mehmed’in tecrübesizliğinden değerli yüzüğün vefatından son- istifade etmek isteyen Haçlı ordu- ra satılmasını ve bunların bedeli ları Osmanlı’ya savaş açmışlardır. ile türbesinde Kur’an okutulma- Cem Sultan’dan Durumun ciddiyetini anlayan Os- sını yazdırmıştır. Devrinde kültür başka Kanuni Sultan manlı üst bürokrasisi II. Murad’ı ve edebiyat konularına ve imar Süleyman’ın oğlu yeniden tahta çıkmaya ikna etmiş işlerine büyük önem vermiştir ve ve sultan yeniden Osmanlı tahtına “Ebu’l-vakf” olarak anılmıştır. Mu- Şehzade Mustafa gibi oturmuştur. Varna Savaşı’nda Haçlı radiye semtindeki cami, imaret, kimselerin türbelerinin ordularını yenen ve Haçlı tehlikesi- medrese, hamam ve türbeden ni ortadan kaldıran II. Murad 1451 oluşan külliye en büyük hayır ku- de yer almasından dolayı yılında Edirne’de vefat etmiş, ce- rumudur. Muradiye “sabrın acı nazesi Bursa’ya getirtilerek Mura- diye Camii bahçesindeki mütevazi Bursa, yukarıda haklarında bil- meyvesi” olarak tavsif türbesine defnedilmiştir. Vasiyeti gi verilenlerden başka bir sultanı edilmiştir.

KAYNAKÇA Kepecioğlu, Kâmil, Bursa Kütüğü, Yaşayanlar, Osmangazi Belediyesi, Hazırlayanlar: Hüseyin Algül ve Bursa 2015. Ayverdi, Ekrem Hakkı, “Yıldırım diğerleri, Bursa Kültür A.Ş. Bursa Pay, Salih, Kuruluşundan Günümüze Bayezid’in Bursa Vakfiyesi ve Bir 2009, CI-IV. İstibdalnâmesi”,Vakıflar Dergisi, Yeşil Külliyesi, Bursa Büyükşehir Sayı: VIII (1969), s. 37-46. Lowry, Heath W., Erken Dönem Osmanlı Belediyesi, Bursa 2010. Devleti’nin Yapısı, çev. Kıvanç Sevim, Sezai, “Sultan I. Murad’ın Ayverdi, Ekrem Hakkı, Osmanlı Tanrıyar, İstanbul 2010. Mi’mârîsinin İlk Devri, İstanbul Fetih Vakıfları”,Bursa’da Yaşam, Aralık Cemiyeti, İstanbul 1989, C. II. Öcalan, Hasan Basri, “Sultan I. Murad’ın 2008, s. 54-58. İmaret Vakıfları”,Bursa’da Yaşam, Şakiroğlu, H. Mahmut, “Cem Sultan”, Çetin, Osman,İlk Osmanlı Hastanesi Aralık 2008, s. 24-27. Bursa Yıldırım Dârüşşifası, Göz Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Nurunu Koruma Vakfı, İstanbul 2006. Öcalan, Hasan Basri, -“Sultan İkinci Ansiklopedisi, cilt: VII, s. 283-284. Murad’ın Vasiyetnâmesi”, Sultan II. İnalcık, Halil, Kuruluş Dönemi Osmanlı Murad ve Dönemi, Hazırlayan: İsmail Sultanları, İSAM, İstanbul 2010.

146 İDARECİNİN SESİ / OCAK / ŞUBAT

Asil Bir Bey Kızı, Vakur ve Güçlü Bir Padişah Eşi, Mahzun Bir Padişah Annesi, Bir Mevlana Celaleddin Torunu: DEVLET HATUN Dr. Abdulah DAMAR

Devlet Hatun, Anadolu’da Selçuk- torunları gibi, diğer kardeşleri ile met tarafından annesi Devlet Hatun lu Türk Devleti yıkıldıktan sonra birlikte “Çelebi” unvanı almıştır. adına, 1412 yılında yaptırılmıştır. Germiyanoğulları Beyliği’nin ikinci 5,75 x 5,75 metre ölçülerinde kare Yıldırım Beyazıt Edirne’de iken ona hükümdarı Süleyman Şah’ın 1365 planlı olan türbenin üzeri sivri kü- sormadan kızları Hundi Sultan’ın yılında Kütahya’ da doğan kızıdır. lahlı bir kubbe ile örtülüdür. Kubbe Emir Sultan’la evlenmelerini sağla- kasnağında baklava motifleri veren Mevlana Celaleddin-i Rumi’nin oğlu mıştır. Yıldırım Beyazıt’ın bilgisi- dı bir kuşak ile betozonik bir stille ya- Veled Çelebi’nin kızı Abide Mutah- şında gelişen bu evliliğe çok kızdığı pılan türbe, külahlı türbelerin son hara Hatun’un Germiyan Beyi Sü- fakat ayara giren hatırlı kimselerin örneklerindendir. Türbenin kubbesi, leyman Şah ile evliliğinden Devlet kendisini sakinleştirdiği söylenir. Bu köşelerde mermer kemerler, aralar- Hatun dünyaya geldi. “Devlet” ismi, olay Devlet Hatun’un ne kadar güç- da ise dört mermer sütun üzerinde- güç, kuvvet, nüfuz, servet ve baht lü ve kararlı bir kişiliğe sahip olduğu- dir. Kubbenin içi helozonik ve hoş manalarına gelmektedir. nu göstermektedir. bir tarzda yapılmışken, dışı Selçuklu 1378’de Devlet Hatun Şehzade Be- Devlet Hatun, Yıldırım Bayezid Han tarzında ve sivridir. yazıt ile evlendi. Süleyman Şah ül- ile 25 yıl evli kaldı. Sultan’ın 1402’de Türbede her tarafı yazılı mermer kesinin kuzeybatısı olan Kütahya, esirken ölmesinden yaklaşık 9 yıl bir sanduka bulunur. Sandukanın Simav, Emet, Tavşanlı çevrelerini sonra 1411 yılında Bursa da vefat etti. Ömrünün son yılları hüzün dolu başucunda Arapça olarak şu metin çeyiz olarak verdi. olarak geçti. Bu dönemde çocukla- vardır: “Bu mübarek türbe, örtülü, Devlet Hatun, V. Osmanlı Padişahı rının Osmanlı’nın birliğini sağlamak namuslu, kadınların sultanı Dev- Çelebi Mehmet’i 1382 yılında Edir- amacıyla birbirleriyle savaşarak ge- let Hatun’dur. Hicri 816 senesinin Şevval ayında vefat etmiş olup Ba- ne sarayında dünyaya getirdi. Daha çirmelerine tanıklık etti. yezid Han oğlu Büyük Sultan Meh- sonra İsa Çelebi, Mustafa Çelebi “Ak Türbe” olarak bilinen kabri, Bur- med Han’ın “Allah Mülkünü Daim isimli oğulları da Yıldırım Beyazıt ile sa Yeşil Külliyesi’nin altında yer alan Eylesin” annesidir.” evliliğinden doğan diğer çocukları- Meydancık mahallesinin Sevindik dır. Hatun’un oğlu Çelebi Mehmet sokak ile Cami sokağının kesiştiği Bahçesinde yaşlı bir servi, Devlet Han, Mevlana Hazretlerinin bütün yerdedir. Türbe, Çelebi Sultan Meh- Hatun’a arkadaşlık etmektedir.

147 Muradiye Türbeleri uradiye Türbelerini Doğan Yavaş şu şekilde ifa- Bursa’nın gönül adamları altı asırdan beri bütün in- de etmektedir: “Camisi, imareti, medresesi, sanlığa fikir ve düşünceleriyle hizmet etmektedirler. hamam ve türbeleri ile Bursa’ya silinmez bir Bunların bir kısmı bu topraklarda doğmuş, bazıları damga vuran Muradiye, Orhan Gazi devrindeki fetih gün- uzak diyarlardan gelerek kervana katılmış bir bölü- lerinin saflığı ve temizliğini koruyup muhafaza edebilmiş mü de buradan aldığı feyzi başka coğrafyalara taşı- nadir mahallerden biridir.” mıştır. Külliyenin bütün yapıları, özellikle de uzun zamandır onarılmadan kalmış ve neredeyse harabeye dönmüş İşte onların meşhurlarından birkaç tanesi… olan türbeleri restore edildi ve halkın hizmetine açıldı. • Süleyman Çelebi (öl. Bursa, 825/1422) Külliyede yer alan türbeler Şunlardır: • Eşrefoğlu Rumî (öl. İznik 874/1469) • Sultan II. Murad Türbesi, • Şehzade Alaaddin Türbesi, • Dede Ömer Sikkînî (öl. Göynük, 880/1475) • Hüma Hatun Türbesi, • Üftade (öl. Bursa, 988/1580) • Gülbahar (Ebe) Hatun Türbesi • Lâmiî Çelebi (öl. Bursa, 938/1531) • Gülşah Hatun Türbesi, • Gazzîzade Abdullatif Efendi (öl. Bursa, 1247/1831) • Şehzade Mustafa ve Cem Sultan Türbesi, • Hüsameddin-i Bursevî (öl. Bursa, 1042/1632) • Mükrime Hatun Türbesi, • Bursalı Mehmed Tahir (öl. İstanbul 1925) • Şirin Hatun Türbesi, • Mehmed Şemseddin Efendi (Ulusoy) (öl. İstanbul, • Şehzade Mahmut Türbesi, 1936) • Şehzade Ahmet Türbesi, • Sadettin Nüzhet Ergun (öl. İstanbul 1946) • Gülruh Hatun Türbesi, • Şehzade Mustafa Türbesi, Bursa’da Yetişenler: • Saraylılar Türbesi, • Şeyh Vefa (öl. İstanbul, 896/1491) Bursalı Mutasavvıflar • Aziz Mahmud Hüdayî (öl. İstanbul, 1038/1628) • Gavsî Dede (öl. İstanbul, 1109/1697) Prof. Dr. Mustafa Kara, Bursalı mutasavvıfları şu şekilde tarif etmektedir: • Hoca Hüsameddin Efendi (öl. İstanbul 1280/1864)

148 İDARECİNİN SESİ / OCAK / ŞUBAT

2. Murat Türbesi Cem Sultan Gülruh Hatun Türbesi Kapısı

Şehzade Mahmut Şehzade Mustafa

Saraylılar Türbesi Şehzade Mustafa 2. Murat Türbesi

Şehzade Mahmut Türbesi Kapısı Şehzade Mustafa Şehzade Mahmut ve Ebe Hatun

149