Eskiçağ'da Uşak Ve Çevresi
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C SELÇUK ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ TARİH ANABİLİM DALI TARİH BİLİM DALI ESKİÇAĞ’DA UŞAK VE ÇEVRESİ (En Eski Devirlerden M.S 395 Yılına Kadar) ÜMRAN OZAN KARAHAN DOKTORA TEZİ Danışman Prof. Dr. Özdemir KOÇAK Bu çalışma Selçuk Üniversitesi Bap koordinatörlüğü tarafından 13203008 nolu Doktora tez projesi olarak desteklenmiştir. KONYA – 2015 T. C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü Bilimsel Etik Sayfası Adı Soyadı Ümran Ozan KARAHAN Numarası 114102001003 Ana Bilim / Bilim Tarih / Tarih Dalı Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora ESKİÇAĞ’DA UŞAK ve ÇEVRESİ Tezin Adı (En Eski Devirlerden M.S 395 Yılına Kadar) Öğrencinin Bu tezin proje safhasından sonuçlanmasına kadarki bütün süreçlerde bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet edildiğini, tez içindeki bütün bilgilerin etik davranış ve akademik kurallar çerçevesinde elde edilerek sunulduğunu, ayrıca tez yazım kurallarına uygun olarak hazırlanan bu çalışmada başkalarının eserlerinden yararlanılması durumunda bilimsel kurallara uygun olarak atıf yapıldığını bildiririm. ii T. C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü Doktora Tezi Kabul Formu Adı Soyadı Ümran Ozan KARAHAN Numarası 114102001003 Ana Bilim / Bilim Tarih / Tarih Dalı Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora Tez Danışmanı Prof. Dr. Özdemir KOÇAK Öğrencinin ESKİÇAĞ’DA UŞAK ve ÇEVRESİ Tezin Adı (En Eski Devirlerden M.S 395 Yılına Kadar) Yukarıda adı geçen öğrenci tarafından hazırlanan ESKİÇAĞ’DA UŞAK VE ÇEVRESİ başlıklı bu çalışma 30 /01 /2015 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda oybirliği/oyçokluğu ile başarılı bulunarak, jürimiz tarafından doktora tezi olarak kabul edilmiştir. iii ÖNSÖZ Bölge tarihi araştırmaları zorluğu her zaman geçerli olan bir olgudur. Eskiçağ Tarihi’nde arkeolojik kaynakların, filolojik kaynakların ve antik kaynakların taranması zorluğun daha da artmasına neden olmaktadır. En büyük dezavantajı ise kaynakların kısıtlı oluşu, hatta bazı dönemlere ait hiçbir çalışma ve bulgunun olmayışı bu zorluğu daha da artırmaktadır. Uşak, İç Batı Anadolu’da küçük bir şehir olmasının da etkisiyle olsa gerek çok fazla çalışmanın yapılmadığı bir bölge durumundadır. 2013 yılında Özdemir Koçak’ın başkanlığında Uşak İli Sivaslı İlçesi’nin kasaba ve köylerinin tamamını kapsayan geniş ve detaylı bir yüzey araştırması yapıldı. Bu çalışma, özellikle İç Batı Anadolu’nun kültürel yapısını ve bağlantısını görebilmek açısından önem arz etmiştir. Bu araştırmanın bulguları tezimizde kullanılarak geniş bir kaynak oluşturulmaya çalışılmıştır. Bölge tarihine Neolitik-Kalkolitik Çağlara ait önemli bilgiler kazandırılmıştır. Batı Anadolu’da olduğu gibi bu bölgede de İlk Tunç Çağı’nda yoğun bir yerleşme söz konusudur. Bugüne kadar bu yerleşmelerle ilgili detaylı çalışmalar yeterli düzeyde yapılmamıştır. M.Ö II. binyılda bölgenin siyasi hudutları kesin olarak çizilememektedir. Hudutlar sürekli olarak değişkenlik göstermek zorunda kalmıştır. Hitit Devleti ile Arzawa krallıkları arasındaki mücadeleler bölgede siyasi yapıyı da etkilemiştir. Bölge, M.Ö I. binyılda Phrygia ile Lydia hududunda Batı Anadolu’yu Orta Anadolu’ya bağlayan yol güzergâhında bulunması nedeniyle ticari ve askeri yolların geçiş noktalarından biri olmuştur. Buradaki yerleşmelerin hâkimiyeti sıklıkla el değiştirmiştir. Bu nedenle sınırların belirlenmesinde zorluklar yaşanmıştır. Pers Kral Yolu ve Roma Yolu üzerinde bulunması nedeniyle bölge önemini her zaman korumuştur. iv Hellenistik ve Roma dönemi ile ilgili olarak bağlı bulundukları merkezi kuvvetin tarihi ile özdeşleştirmeye gayret ettik. Arkeolojik verilerin yanı sıra epigrafik çalışmalar ve antik yazarlar bize bu dönemi aydınlatıcı bilgiler vermiştir. Kronolojik bir sıra ile bilinen en eski tarihinden Batı Roma İmparatorluğu’nun yıkıldığı M.S 395 yılına kadar olan süreci ele almaya çalıştık. Bu çalışmamda bana her daim destek olan, yol göstericiliğini hiçbir zaman esirgemeyen saygıdeğer danışman hocam Prof. Dr. Özdemir Koçak’a öncelikli olarak teşekkür ederim. Bu süreçte desteğini her daim gördüğüm sayın hocam Prof. Dr. Hasan Bahar’a teşekkürlerimi sunarım. Manevi desteklerinden dolayı anneme, babama ve eşime de ayrıca teşekkür ederim. v T. C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü Adı Soyadı Ümran Ozan KARAHAN Numarası 114102001003 Ana Bilim / Bilim Tarih / Tarih Dalı Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora Tez Danışmanı Prof. Dr. Özdemir KOÇAK ESKİÇAĞ’DA UŞAK ve ÇEVRESİ Tezin Adı (En Eski Devirlerden M.S 395 Yılına Kadar) Öğrencinin ÖZET Araştırma konumuz Uşak’ın prehistorik döneminden M.S 395 yılına kadar olan dönemi kapsamaktadır. Uşak, tarihöncesi ve sonrası dönemlerde Batı Anadolu ile Orta Anadolu arasında önemli bir noktada bulunmaktaydı. Bu durum bölgenin ticari, askeri ve kültürel etkileşimin en yoğun bir yer haline gelmesine neden olmuştur. M.Ö II. binyılda Hitit Devleti ile Arzawa sınırında olan bu bölge, M.Ö I. binyılda da Phrygia, Lydia, Pers, Hellen ve Roma hâkimiyeti altında bulunmuştur. Çalışmamızda basılı kaynakların yanı sıra ilk defa geniş kapsamlı bir şekilde Uşak İli Sivaslı İlçesi’nde yapılan yüzey araştırmasının sonucunda elde edilen seramikler ve envanterlik buluntulardan yararlanılmıştır. Seramikler dönemleri ve özellikleri bakımından sınıflandırılmış ve fotoğraflanmıştır. Uşak’ın Eskiçağ Tarihinin daha iyi anlaşılmasını sağlamak için böyle bir çalışma yaptık. Amacımız bugüne kadar Uşak ve çevresinde yapılan çalışmalara ve ileride yapılacak olanlara da katkıda bulunmaktır. Anahtar Kelimeler: Uşak, Temenothyrai, Asya Eyaleti, Akmonia, Blaundus. vi T. C. SELÇUK ÜNİVERSİTESİ Sosyal Bilimler Enstitüsü Müdürlüğü Adı Soyadı Ümran Ozan KARAHAN Numarası 114102001003 Ana Bilim / Bilim Tarih / Tarih Dalı Programı Tezli Yüksek Lisans Doktora Tez Danışmanı Prof. Dr. Özdemir KOÇAK Tezin İngilizce Adı Uşak and İts Vicinity in Ancient Times Öğrencinin SUMMARY The theme of our research encloses the period of Uşak’s prehistoric period untill A.D 395. Uşak was located in an important (notable) place between West Anatolia and Central Anatolia. For this reason that region developed in themes of culture, military and trade. In II. Millenium B.C. the region which had been borderland between Hittite and Arzawa, was dominated by Phrygian, Lydians, Persian and Romans in I. Millenium B.C. In our research besides written references we made use of valuable inventory foundling and ceramics gotten as a result of surface survey around Sivaslı, Uşak. That ceramics were classified according to its characters and ages. Our aim is to help the researhes and studies would be in the future in Uşak and its vicinities. Key words: Uşak, Temenothyrai, Asia Provincia, Acmonia, Blaundus. vii İÇİNDEKİLER BİLİMSEL ETİK SAYFASI ……………………………………………………….I DOKTORA TEZİ KABUL FORMU …………………………………………….II ÖNSÖZ …………………………………………………………………………….III ÖZET ……………………………………………………………………………….V SUMMARY ………………………………………………………………………..VI İÇİNDEKİLER …………………………………………………………………..VII KISALTMALAR ………………………………………………………………….Xİ GİRİŞ ………………………………………………………………………………..1 I. UŞAK VE ÇEVRESİNE YAPILAN İNCELEME GEZİLERİNE GENEL BİR BAKIŞ …………………………………………………………………………4 II. UŞAK VE ÇEVRESİNİN COĞRAFYA VE TARİHİ COĞRAFYASI ……9 2.1. JEOLOJİK VE JEOMORFOLOJİK YAPI …………………………………9 2.1.1 FİZİKİ VE TARİHİ COĞRAFYA ………………………………………...10 2.1.2. İKLİMİ ……………………………………………………………………...12 2.1.3. BİTKİ ÖRTÜSÜ ……………………………………………………………12 2.1.4. DAĞLARI …………………………………………………………………...13 2.1.5. OVALARI …………………………………………………………………...14 2.1.6. AKARSULAR ………………………………………………………………15 2.2. YOLLAR ……………………………………………………………………...16 viii III. TARİH ÖNCESİ ÇAĞLAR VE TARİHİ ÇAĞLARDA UŞAK VE ÇEVRESİ ………………………………………………………………………….18 3.1. NEOLİTİK VE KALKOLİTİK ÇAĞ (M.Ö. 8000/5500 - 5500/3000) …….18 3.2. İLK TUNÇ ÇAĞI (M.Ö. 3000 - 2000) ………………………………………28 IV. TARİHİ ÇAĞLARDA UŞAK VE ÇEVRESİ ……………………………...41 4.1. ORTA VE SON TUNÇ ÇAĞ (M.Ö. 2000/1500 – M.Ö. 1500/1200) ……….41 4.1.1. HİTİT - ARZAWA DÖNEMİ ……………………………………………..46 4.1.1.1. MİRA – KUWALİYA …………………………………………………...50 4.1.1.2. ŠEHA NEHRİ ÜLKESİ ………………………………………………….51 4.1.1.3. WİLUŠA …………………………………………………………………..53 4.1.1.4. HAPALLA ………………………………………………………………..55 4.2 DEMİRÇAĞ'DA UŞAK VE ÇEVRESİ (M.Ö. I. BİNYIL) ………………...57 4.2.1. PHRYG EGEMENLİĞİ DÖNEMİ (M.Ö.750 - M.Ö. 696/5-676) …….....58 4.2.2. LYDİA EGEMENLİĞİ DÖNEMİ (M.Ö. 687 – 547/6) …………………..62 V. KLASİK DÖNEM ……………………………………………………………...72 5.1. PERS EGEMENLİĞİ DÖNEMİ (M.Ö. 547/6-331) ………………………..72 5.2. HELLENİSTİK DÖNEM (M.Ö. 330 - 30) …………………………………73 VI. ROMA DÖNEMİ (M.Ö. 129 - M.S. 330) …………………………………….85 6.1. ROMA CUMHURİYETİ DÖNEMİ ………………………………………..87 6.2. ROMA İMPARATORLUK DÖNEMİ (M.Ö. 27 - M.S. 395) ……………..96 VII. BAŞLICA KENTLER ……………………………………………………...117 ix 7.1. AKMONİA (AHAT KÖY) …………………………………………………119 7.2. BLAUNDUS (SÜLÜMENLİ) ……………………………………………...125 7.3. SEBASTE (SELÇİKLER) …………………………………………………130 7.4. PEPOUZA VE TYMİON (KARAYAKUPLU-SUSUZÖREN) …………132 7.5. BAGİS (GÜRE) ……………………………………………………………..136 7.6. TEMENOTHYRAİ – FLAVİOPOLİS (UŞAK) ………………………….137 7.7. MESOTİMOLOS (AYDINLI-DÜZKÖY) ………………………………...140 7.8. NAİS (Ναις, Ναει, Νάη) (İNAY) …………………………………………...141 7.9. KERAMON AGORA (SUSUZKÖY?-İSLAMKÖY?) …………………...143 7.10. ALİA (KIRKA?-DÜMENLER KÖYÜ?) ………………………………..144 7.11. ALAUDDA (HACIM KÖYÜ?) …………………………………………..144 7.12. AKSAZ (AKSAZ KÖYÜ) ………………………………………………...145 7.13. BRİA (GÜRPINAR?) ……………………………………………………..145 7.14. GRYMENOTHYRAİ (ORTAKÖY) ……………………………………..146 7.15. HİEROKHARAX (OTURAK KÖYÜ) …………………………………..146 7.16. KLANNOUDDA (KIŞLA KÖYÜ) ……………………………………….146 7.17. OPSİKİON / OVSEKYON (?) ……………………………………………147 7.18. TRAJANOPOLİS / TRAİANOPOLİS