Notes Bibliography Index
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/49612 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Teunissen, Petra Title: Voor 't gewone leven ongeschikt. Een biografie van Clare Lennart Issue Date: 2017-06-15 een muur om een uiterst kwetsbaar innerlijk leven. Ze stond vrij weerloos tegenover haar Noten emoties en indrukken, die haar snel overweldigden en tot bijna hysterische uitbarstingen van drift, paniek of verliefdheid konden leiden. Achter de muur van papier en haar INLEIDING EN VERANTWOORDING 1990. De beschreven schrijfsters zijn: Anna pseudoniem waande ze zich echter veilig. In haar werk kon Clare Lennart voldoende 1 Het motto van Weleer, een uitspraak van de Blaman, Jo Boer, Marianne Colijn, Hella S. Tsjechische historicus Frantisek Graus. Haasse, Tonny van der Horst, Dola de Jong, afstand houden. Ze schreef vooral voor zichzelf.109 Om haar verhalen weg te werken uit 2 Telefonische mededeling Aya Zikken, 13 Clare Lennart, Josepha Mendels, Marga Minco, haar hoofd. En om er wat mee te verdienen. Tot haar eigen verrassing hebben veel lezers september 2010. Marie-Sophie Nathusius, Nel Noordzij, Gerdy 3 Jan Romein, De biografie: een inleiding. Pendel, An Rutgers van der Loefff, Annie M.G. zowel haar worsteling met het leven als haar remedie herkend. Tijdens lezingen sprak Amsterdam, 1946. Schmidt, Luisa Treves, Jacoba van Velde, Ellen ze daar opmerkelijk open over en zo versterkte ze haar ‘verbond’ met haar publiek. De 4 Rob Groenewegen, Te leven op duizend Warmond, Sonja Wittstein, Ruth Wolf en Aya plaatsen. Jo Otten 1901-1940. Haarlem, Zikken. Annejet van der Zijl, Anna. Het leven troost van de groene tuin bleek goed overdraagbaar. Clare’s meest nostalgische boek 2011, p. 637-638. Michiel van Diggelen, Ab van Annie M.G. Schmidt. Amsterdam, 2002. Serenade uit de verte werd een van haar succesvolste en is gelezen als een bron van geluk Visser Biografie. Groningen, 2013. Biografen Kees Ruys, Alles is voor even. Het bewogen die kiezen voor een hoofdpersoon uit de schrijversleven van Aya Zikken. Haarlem, 110 en hoop. Dat gold ook voor haar columns. Haar lezers waren haar dankbaar voor haar ‘subtop’ of lagere echelons moeten hun keuzes 2013. Sylvia Heimans, Josepha Mendels. kunst om kleine, gewone, alledaagse dingen om te toveren tot wonderen.111 Hun applaus (vermoeiend) vaak rechtvaardigen. Enkele Het eigenzinnige leven van een niet-nette voorbeelden geeft: Paul van der Steen, ‘Zweet dame. Amsterdam, 2016. Margot Dijkgraaf, stimuleerde Clare Lennart om door te schrijven en om haar werk fervent te verdedigen van jaren’, in: Bindels en Van Melick (red.), Spiegelbeeld en schaduwspel. Het oeuvre van tegen mensen die niet begrepen wat ze bedoelde met de onbecijferbare goedheid van Oude levens, nieuwe kwesties. Dag van de Hella S. Haasse, Amsterdam, 2014 is niet Biografie. Roermond, 2007, p. 85-86. gepresenteerd als biografie, maar bevat wel het gewone, dagelijkse bestaan. Ze vertelde haar lezers dat ze het verstand niet moesten 5 Erica van Boven, Bestsellers in Nederland, veel biografische interpretaties van Haasses uitschakelen, maar hart, ziel en zinnen ook mee laten spreken: ‘Het gewone dagelijkse 1900-2015. Antwerpen / Apeldoorn, 2015, oeuvre (bijvoorbeeld. p. 16). Clare Lennart p. 27. kreeg geen eigen lemma in Jacqueline Bel en leven kent momenten van betoverende sprookjesachtigheid. Kijk maar naar Andersen. 6 ‘Evenals de historische held bepalen zij het Thomas Vaessens (red.), Schrijvende vrouwen. Maar wat men sprookjesachtig noemt, is vaak niet anders dan dat je het leven ziet met karakter van hun tijd en dragen zij de wereld.’ Een kleine literatuurgeschiedenis van de Lage 112 S. Dresden, De structuur van de biografie. Den Landen 1880-2010. Amsterdam, 2010. onbevangen ogen, het stof van de gewoonte eraf geveegd.’ Haag, 1956, p. 210-211. 13 De Haan 2015, p. 304 en 305. 7 Victor van Vriesland in de lofrede voor Twee 14 Bart Slijper zet vraagtekens bij het – volgens Clare Lennart zag het leven altijd met onbevangen ogen, wachtend op ‘het wondere’. Ze negerpopjes, Nieuwsblad van de Boekhandel, hem in Nederland vastliggende idee – dat 28 april 1949. een verantwoording van de gemaakte keuzes deelde wat ze ervoer met haar lezers. Daar putten zij en haar lezers hoop en troost uit. 8 Binne de Haan, Van kroon tot bastaard. (onderstaande paragraaf dus) vereist is in een Biografie en het individuele perspectief in de biografie. Bart Slijper, ‘Lijvig en uniform. geschiedschrijving. Groningen, 2015, p. 299. De schrijversbiografie in Nederland’, in: Alleen de mens, die hier gekomen is, beroofd en deemoedig, omdat hij in de wereld van 9 A.A. Van den Braembussche, ‘Het biografisch Tijdschrift voor biografie 2/2 (2013), p. 47-51, de mensen geen plaats had kunnen vinden, die zou misschien iets van het geheim van het element in de geschiedschrijving. Een met name p. 48. geschiedtheoretische verkenning’, in: 15 Leon Edel onderscheidt drie soorten groene bos verstaan. Neen, hij zou het nooit helemaal kunnen verklaren, maar hij zou Tijdschrift voor Sociale Geschiedenis 15/1 biografieën: de documentaire, het portret en ook niet meer op menselijke wijze het geheim… of het wonder… tegemoet treden met (1989), p. 26-60. Citaat op p. 57. Ton Anbeek, de vertelling door een alles-wetende verteller. ‘De kinderziekten van de Nederlandse J.J. Oversteegen, ‘De schrijversbiografie: een een eis tot uitlevering. Er zou iets in hem dagen van een glimlachend vermoeden… iets biografie’, in:Ons Erfdeel 33/2 (1990), p. 197- onmogelijk genre’, in: De Gids 151 (1988), zachts van blijheid en berusting. Alsof het leven toch misschien een schoonheid had… een 207. p. 347. Er zijn meerdere pogingen gedaan 10 Zie voor situatie tien jaar later: Jaap tot typeringen van biografieën. De Britse waarde… die de menselijke logica niet kon abstraheren, maar die er niettemin was. – Ik Goedegebuure, ‘Stand van zaken: James Clifford onderscheidt bijvoorbeeld de weet… ik weet, zou de groene aarde fluisteren en – er was eens… er was eens…, lispelt kinderziekten of atavismen? De renaissance objectieve, de wetenschappelijk-historische, 113 van de Nederlandse schrijversbiografie’, in: de artistiek-wetenschappelijke, de narratieve het bos. Nederlandse letterkunde 3 (1998), p. 75-83. In en de fictionele biografie. Hans Renders, ‘Het 2010 werd voor het eerst de tweejaarlijkse Erik zelfbewustzijn van de biograaf. Waarom de Hazelhoff Roelfzema Biografieprijs toegekend biografie geen roman is’, in:Zacht Lawijd 6 aan de beste Nederlandstalige biografie. (2007), p. 67-81, citaat op p. 74. 11 W.H. Weenink, Vrouw achter de troon. Marie 16 Hans Renders spreekt van een ‘utopie’: ‘It goes Anne Tellegen 1893-1976.Amsterdam, 2014. without saying that the theory of the biography, Bertus Mulder, De nazi’s te slim af zijn. one that a biographer can have at hand and Sophia Louisa Kwaak en het kapitaal van de that lets him write the ideal biography, is an Frankfurter Schule. Bornmeer, 2015. utopia.’ Hans Renders, ‘The Biographical 12 Margriet Prinssen en Lucie Th. Vermij (sam.), Method’, in: Hans Renders en Binne de Haan Schrijfsters in de jaren vijftig. Amsterdam, (ed.), Theoretical discussions of biography: 476 477 approaches from history, microhistory, and life (Collectie Stichting Dirkje Kuik, Utrecht). ik zo veel mogelijk beschreven in hun relatie tot Amsterdam, 2016, p. 9-56. writing. Leiden, 2014, p. 223. 30 Jacques Dane en Hans Renders, Biografie en Clare. Dik van der Meulen en Monica Soeting, 47 Zie ook: Petra Teunissen-Nijsse, ‘De 17 Monica Soeting en Jaap Bos, ‘En nog altijd psychologie, Amsterdam, 2007. Leon Edel, Hoe schrijf ik een biografie? Amsterdam, 2010, onbecijferbare goedheid van het bestaan’, in: weten we niet wat de biografie is’, in:Biografie Writing Lives. Principia Biographica. New p. 31. Goede papieren 3 (2014), p. 15-19. Bulletin 21/2 (2011), p. 89-94. York / London, 1984, p. 142-158 (het hoofdstuk 40 Dat geldt ook voor W.F. Hermans: ‘Wat 48 ‘Ik ben wel blij toch, dat ik je brieven allemaal 18 Hans Renders, De zeven hoofdzonden van ‘Psychoanalysis’). Zie ook het hoofdstuk opvalt in zijn verhalen en romans is het feit bewaarde.’ Clara Klaver aan Frans Coenen, 4 de biografie. Over biografen, historici en ‘Verklaren in de schrijversbiografie’ in Fontijn dat de familieomstandigheden van de held, of december 1934. journalisten. Amsterdam, 2008, p. 6-7. 1992, p. 67-86. beter antiheld, dikwijls zeer expliciet worden 49 Clare Lennart maakte aantekeningen op de 19 ‘Een kloof tusschen andere mensen ‘die in 31 Volgens Koen Hilberdink stelt een schrijver vermeld. Ze zijn een van de belangrijkste enveloppen van haar brieven aan Frans Coenen, iedere kleine, aardsche bereikbaarheid nog van een auteur zichzelf drie vragen: waarom verklaringen waarom hij zo handelt en niet zoals ‘zelfanalyse’, ‘bekentenis der leegte’, het geluk denken te vinden; in dat meer schreef iemand bepaalde boeken, wat heeft anders.’ Jan Fontijn. Opgebouwd uit hetzelfde. ‘drie novellen’. geld… in een mooier huis... in positie… al de gebiografeerde gelezen en wie heeft de Broers en zusters in de literatuur. Amsterdam, 50 De brieven van Alexander Voormolen aan Clare deze bijkomstigheden. Een wedren naar een gebiografeerde ontmoet? Rob van Essen en 2011, p. 210-211. Lennart tussen 1936 en 1958 bevinden zich in immer wijkende horizon. Dwaas en pathetisch Monica Soeting, ‘Blijf bij je eigen taal. Tien 41 Meulenbelt 1985, p. 7. In M.A. Schenkeveld- de collectie van Dolf Verroen. tegelijk.’ Clara Klaver aan Frans Coenen, 23 tips voor beginnende biografen’, in: Biografie van der Dussen (red.), Nederlandse literatuur, 51 Betty Jansens exemplaar van Maanlicht is mei 1934. Bulletin 17/1 (2007), p. 49. een geschiedenis. Groningen, 1993 werd voor voorzien van een opdracht van Clare Lennart en 20 ‘Vervloeien tot een ander, uit jezelf treden, 32 Oek de Jong, Wat alleen de roman kan zeggen. het eerst systematisch aandacht besteed aan de een ingeplakte bloem. een tweede leven leven, dat wonderlijk sterker Amsterdam, 2015, p. 68. positie van vrouwelijke auteurs in het literaire 52 Twee plakboeken met opschrift en kan worden dan het eigene.