HABE Cilaizkaria Eman Dira Unescorenalbistaria '> Ulerterrazagoan Argitaratzen; Eta, Itzultzen Den Beste Hizkuntza '"" V}Torid;~ Ga~Teiz~Kalea-;:3 ·~"

,JOSUNE IRAOLA ETA XABIER BARANDIARAN

1111 Egun komunikabideetan puri-purian daude tertuliak. Eta solaskideak oso gutxitan dira gazteak. Josune eta Xabier, ordea, biak dira gazteak, eta biek ikasketa berberak egin dituzte Bilbon. Beno, Xabierrek bukatu ditu, Josunek oraindik ez. Xabier, EuskoJaurlaritzaren beka baten laguntzarekin, «Gazteek erakundeekiko dituzten jarrerak» doktoradutza-tesia egiten ari da Zientzia Politikoak amaitu ostean. Josune Soziologia ere amaitzen ari da. Biekdute, irailaz geroztik, solaskide bera EuskadiIrratiko «Goizean Behin»saioan, Ramon Labayen Kultura Sailburu-ohia eta HABErensortzailea. Solasaldiko gaiak / Jaime Otamendik aukeratzen ditu, gizarteko gaiak gehientsuenetan, I politikari buruzkoak - ekonomiazkoak ez horrenbeste- eta normalean ""'\ \ egun-egungoak. Gai batzuetan antzeko iritziakdituzte, baina beste batzuetan, -unibertsitatea, 0,7a...- ez: «Alde batetik, Ramon Labayen asko bizi izandakoa da, edozeri erantzuteko prest dago, eta Xabierrek, berriz, izugarri daki, asko lantzen ditu erantzunak, eta bi «rnonstruo»horien aurrean sentitzen naiz...segun ze gai den, motz...Baina neure mugak onartuta, saiatzen naiz neure iritzia ematen» esan digu Josunek. - - Xabierrek beste irrati batean ere egiten du behar, «Segura Irratian».Astearen Harian irratsaioa egiten du asteburuetan, garai batean Hamaikak eta bi egiten zuen bezala. Ekainera arte arituko dira EuskadiIrratian. Ezdakite irailean jarraituko duten: «Azken boladan duda asko izan ditut, ze itzal dut nik hor aritzeko?...» bota digu Josunek. Xabierrek, aldiz, tesia egiten segituko du, EKAko14-16 urte bitarteko gaztetxoen jarrerak aztertzen.

EGUN.- Gaur egun. Hoy dTa. KULTURASAILBURU-OHI.- Ex• BEHAR.- Lana. Trabajo. PURI-PURIANEGON.- Estarmuy de Consejero de Cultura. BOLADA.- Denboraldia. moda. GIZARTE.- Sociedad. Temporadci SOLASKIDE.- Solas+kide. Hizketa- EGUN-EGUNGOA." De ITZAL.- Izena. Prestigio.. -lcquno. Contertulio. actualidad. ERAKUNDE.- lnstltuclon. LAN.DU.-Jorratu. Trabajar, JARRERA.- Portaera, jokabidea. elaborar. ·Actitud. · SAIATU.- Ahalegindu. lntentar.

2 IDEA

IKUSMIRAN Josune Iraola eta Xabier Barandiaran idJ . 2 ERREPORTAIA Euskararen jarraipena [!I . 4,5 ELKARRIZKETA Mercedes Bar6: «Askotan etxeko barrunbean nor bizi den ere ez dakizue» 111 . 6,7,8,9 ERREPORTAIA Azaleko ileak kentzen rJ, . 10,11 LABURRAK 11 ...... · . 12 ERREPORTAIA Haurtzaro latza Pakistanen il.J . 13 BAI, ESAN I]] ...... , 14,15 ELKARRIZKETA Pedro Mari Valencia: «Urte betean erdaldun hutsa euskaldundu» IIJ . 16,17 PORRUSALDA ····························································································18 Juan Inazio lztueta oroituz QJ . 19,20,21 ...... 22 ...... 23

,,,,, . 24 ZOKOMIRAN Bernardo Estornes: «Batzuek gure entziklopedia ez zela sekula bukatuko zioten» [I) . 25,26,27 ERREPORTAIA Kotxe isileta garbiak kalean? llJ . 28,29 EZETZASMATU f3 ...... 30,31 ABESTIA Urruti nire menditik 11.J . 32 ERREPORTAIA Gure gerezi gozoak IIJ . 33,34,35 IPUINA Heien (Patxi Zubizarreta) !]] . 36,37 JOLASEAN 38,39 ZINEA Zineman ere bidaia da garrantzitsua . (Begona del Teso) I]] . 40,41 KOMIKIAK Gamin, Surfin Usa, Istripu ostean, Antxon (A.Pecharro- man, A.J.Jimenez, P.Gonzalez, J.L.Diaz de Corcuera). 42,43,44,45 SOLUZIOAK ····························································································46 HOROSKOPOA ····························································································47

HABE MAILAKA IRAKURRI Irakurle hori: Dagoeneko badakizu aldizkari honetako erreportaiek eta zenbaki bat dutela artikuluen zailtasuna adierazteko. Beraz, eta HABErenprogramazioa oinarri, zailtasun-mailak lil l1JII]) @ zenbakiak ipiniz adierazten jarraituko dugu. Dena den, ez nahastu programazioaren urratsekin.

© Autonomi Elkarteko Ad• IRARKOLA: ministrazio Orokorra: HABE. Artes Graficas Tel. (943) 41 26 00 Rontegui S.A.L. Faxa: (943) 41 26 01 LEGEZKOGORDAILUA: HAD!Helduen Alfabetatze eta BerreuskalduntzerakoErakundea ERREDAKZIOA: Bl-2251/81 Erakunde Autonomiaduna lnokl Ugalde ISSN:0212-6788 F.A.E. lon Imanol Iturrioz MARRAZKIGILEA: Enrike Larrarte AZALEKOARGAZKIA: Xabier Elgezabal 3 EPO·--

EUSKARAREN JARRAIPENA ... 111 «EuskararenJarraipena» liburua laster kalean egongo zela adierazi genuen 245. zenbakian. Eta eskuartean daukagu, liburu mardula eta mamitsua benetan. Bertan aipatzen denez, estrainekoz Euskal Herri osoko -EAE, Iparraldea eta Nafarroa- azterketa soziolinguistikoaren berri ematen du lan honek, datuz, irudiz eta iruzkinez ederki hornitua. Liburua Eusko Jaurlaritzako Kultura Sailaren Hizkuntza Politikarako Sailordetzak argitaratu badu ere, Nafarroako Gobernuko Hizkuntza Politikarako Zuzendaritza eta Iparraldeko Euskal Kultur Erakundea ere Jaurlaritzarekin elkarlanean aritu direla esan behar da.

Biondorio nagusiatera ditu gertatzen ari dela euskararen jarraipenari eusteazgain, Mari KarmenGarmendia Kultura erabilera sustatzekopolitikarikez euskarazhitzegiten baitugu sailburuakikerketa aztertu dagoen tokietan. Bestetik, horretarako baldintza egokiak ondoren: «Batetik,euskararen askotan aurkakoa esan bada ere, ditugunean». aldeko hizkuntzapolitikarik euskaldunokgeure hizkuntzari dagoen tokietan euskarasendotu leialtasunhandia diogula Liburuan 199ln egin zen lehen edo berreskuratzenari den egiaztatu da, familiaren bidez soziolinguistikakoinkestaren bitartean, alderantzizkoa euskararenbelaunez belauneko emaitza nagusiakeskaintzendira

HIZKUNTZA GAITASUNA

Euskaldun elebakarrak

/ 1 11 Erdal elebidunak ~~ . 11 o/o70 - ' Erdaldun t/~r..I elebakarrak Elebidun I~ J [t:fA'Fllll orekatuak

Euskal ~~· elebidunak Elebidun hartzaileak

MARDUL- Handia, ederra. SUSTATU.- Eragin,akuilatu. EMAITZA.- Emaria,ondorena. MAMITSU.- Mami+tsu. Estimular. Fruto,resultado. Substancioso. EGIAZTATU.- Frogatu.Comprobar. BENETAN.- Zinetan,egiatan. BELAUNEZ BELAUN.- De ESTRAINEKOZ.- Lehenengo aldiz, generaci6n en generaci6n. lehendabizikoz. IRUZKIN.- Adierazpena. Comentario. HORNITU.- Apaindu. Dotar, 4 enriquecer. SENDOTU.- Indartu. Fortalecer. euskaraz, gazteleraz eta frantsesez. Inkesta horretan HIZKUNTZA GAITASUNA Pirinioen bi aldeetako 5.000 euskaldun eta erdaldunek baino gehiagok parte hartu zuten.

Ikerlanean hizkuntz gaitasunaz gain, erabilera eta jarrerak ere 2~. aztertu dira: 1''""""i100 • Gaitasuna: EuskalHerriko iiiiD"I 37.s00 43.3_0p 1'4.800_ bizilagunetan "lo la euskaldun 41•,70 t ~:S'B ?5,33 59,47 6~.7:4 elebakarra da, %21,39a 13.~Q 6.900 ~ §.7QQ, ~1QQ 15,94 elebiduna, %7,7la elebidun 3,23 4:0.4 1 22;9'i hartzailea, eta %69,9la erdaldun 10.'Z0p 20.100 s·.~00 ~.§QO elebakarra. 2,5il' 1(77 2:1.~8 g7,30 • Erabilera: Euskaldunok g.~00 leialtasun handia diogu euskarari. ~·s;s0 • Jarrerak: Bizilagunikgehienak 1•.800 euskararen erabilera sustatzearen alde daude. Oharra: Liburua salgai badago ere, EuskoJaurlaritzak eta Nafarroako Gobernuak liburuaren laburpena doan banatzen dute.

Eml:imsrm J11mri'pr1111 -~ IA'Canth11drl1ttl t!rl Emlm11 ·'1I "' c•.,,;,,;,; ,, 1.,,,,,., •••1" ETXEKO ETA LAGUNARTEKO HIZKUNTZA ERABILERA 0

Famn!an euskaraz, EUSKARAREKIKO INTERESA lagunartean erdaraz ETA·JARRERA (la) beu erdaraz

Aldeko jarrera eta interes handia edo nahikoa Aldeko jarrera eta interes txikia

(245. zenbakian, Bai esan sailean, azaldu zen ingurunearen araberako euskararen erabileraren taula) Ez aldeko ez aurk~~~f~{~~~~ handia edo nahikoa Osoaurkako jarrera eta inolako Interesik ez

• Ez aldeko ez aurkako ~ jarrera eta Interes ~-,····~-A inolako txikia interesik ez

JARRERA.- Portaera...Actitud. ELEBAKAR.- Ele+bakar. Morrolinque, Eraberean elebidun. LABURPEN.- Labur(tu)+pen. Resumen. Eraberean: luzapen. DOAN.- Dohainik, debalde. Gratuitamente

5 IZK

Kuboko Vara etorri da oroin b~urre MERCEDES BARO: «Askotan etxeko barrunbean nor bizi den ere ez dakizue» 11J Mercedes Bar6 Valero orain dela bi urte etorri zen Kubatik EuskalHerrira. Donostiako Anorga Txiki auzoan bizi da bere senar euskaldunarekin eta hamalau urteko alabarekin. Emakume ikasia da bera, eta auzoan errotu nahi duena. Gizonekin ez omen du arazorik; nahikoa erraz onartu dute. Baina emakume lagunik ez dauka oraindik. Elkarrizketahonetan, kanpotar -kubatar eta espainiarra dela diote bere agiriek- baten ikuspuntua ezagutu nahi izan dugu: nola ikusten gaituzten, geure artean nolako arazoak dituzten ... Gure hoztasunak eman dio atentzioa: «Askotan etxeko barrunbean nor bizi den ere ez dakizue. Eta hori ez da ona. Harremanak oso hotzak dira».

HABE.- Zer egiten zenuen Kuban hona etorri aurretik?

MERCEDESBARO.- Hotel batean lan egiten nuen, jatetxeko zerbitzari, Varaderon. Varaderokoa omen da munduko hondartzarik luzeena. Baina nik bestelako ikasketak ditut, eraikuntzako teknikaria naiz. Eta mekanografia eta ingelesa ere ikasi nituen han. Soldaduzko ere egin nuen. Emakumeak ez daude behartuta, baina denean parte hartzea gustatzen zait.

H.- Jende askok egiten al ditu han unibertsitateko ikasketak?

M. B.- Bai. Askok. Mediku• -mordoa daukagu, injinariak, teknikariak, arkitektoak ... Orain, ordea, arazoak ditugu Estatu Niri ez zait zurikeriatan ibiltzea gustatzen. Beltza naizelako gustukoa ez Batuen blokeoarekin. banaute, esan dezatela garbi eta kito.

ERROTU.-Sustraitu. Enraizar. HOZTASUN.- Frialdad. ATENTZIOAEMAN.- Llamar la atenci6n. ERAIKUNTZA.-Construcci6n.

6 H.- Nola ezagutu zenuen Jose Manuel, zeure senarra?

M.B.-Jose Manuel adiskide batekin joan zen oporretan, eta hantxe ezagutu nuen. Atsegina iruditu zitzaidan, eta piskanaka, ezagutu ahalean, pertsona ona zela konturatu nintzen. Harekin maitemindu, eta azkenean ezkondu ere egin nintzen.

H.- Berehala, aurreneko bidaian? M.B.-Ez.Lehenbizikoan ez, hemengo agiri batzuk behar zituelako. Berrizjoan behar izan zuen paperak eramatera, eta orduantxe ezkondu ginen. Eta, hala ere, ezin izan nuen ezkondu eta berehala etorri. Bospasei hilabete geroago etorri nintzen Anorqoro.

H.- Zeure alaba eta senarrarekin etorri zinenean, zer moduz hartu zintuen jendeak, auzoko jendeak eta? M.B.-Oso ondo hartu ninduten. Baina, egia esan behar badut, kulturagatik edo, lotsatiak direlako edo, ez dira berehala inguratzen eta zabaltzen. Nik naizen bezalakoa azaldu nahi tarteka-marteka joaten gara. Aurreneko urtea ez zen dut, eta zuen gizartean Baina emakume lagunak behar gozoa izan lehenbaitlehen errotu. Neure ditut. Dena den, dendetan eta oso ondo hartu naute; opariak kultura ezagutzera eman eta H.- Eta senarraren etxekoek egin dizkidate, eta herriminez zuena ezagutu. Hori behar dut. nola hartu zintuzten, hori ez baita nagoenean haiengana joateko eremu erraza? H.- Alde handia dago bi esan didate behin baino gehiagotan, dendara joateko kulturen artean, ezta? M.B.- Ezhain ongi. Hobeto laguntzera. hartu naute auzokoek M.B.- Txikiaez. Kanpotarrei ez senitartekoek baino, agian zeloak H.- Lana ere eskaini dizute, diete harrera beroegia egiten. izango dira, semea ezkondu Gero, ezagututakoan, bai, beren hortaz? zaielako. Hitzegin hitz egin barrua askatzen dute. Manuelek didate, baina hortik aurrera ezer M.B.- Bai. Lana eskaini zidaten hasieran lagunak aurkeztu gutxi. Orain ez daukat traturik erraminta-lantegi batekoek, zizkidan, baina oraindik ere, bi haiekin. Niriez zait zurikeriatan Fegemukoek, azoka batean urte geroago, askorekin ez ibiltzea gustatzen. Beltza azafata. Eta pozik geratu ziren daukat ia traturik, ez dakit naizelako gustukoa ez banaute, nire lanarekin, aurreko urtean zergatik. esan dezatela garbi eta klto. baino gehiago saldu zelako. Aurreneko urtea hemen ez zen H.- Kanpotar sentiarazten Aurtengo azokarako ere dei batere gozoa izan niretzat. zaituzte, beraz, bereiztua? egingo zidatela agindu zidaten. Eta Amara Plaza hotelean ere lan H.- Euskaldun batekin egin dut, saltsa dantzatzen, M.B.- Gizonezkoekin ez daukat ezkonduta atzerritarrak baino musikari kubatarrak ekarri zituzten arazorik, baina emakumeekin bai. hobeto biziko zara behintzat. Nik emakumezko lagunak ere batean. Eta Bilbon ere dantza nahi ditut, kalean ibiltzeko. Bakar• egin nuen gero. Oso dantzari ona naiz; lehiaketa asko irabazi ditut M.B.-Atzerritarren bizimodua -bakarrik ibiltzen naiz askotan, askozaz latzagoa da.Ez daukate edo senarrarekin. Afaltzera ere nik.

KONTURATU.- Ohartu, jabetu. TARTEKA-MARTEKA.- Noizbehinka, SENITARTEKO.- Familiartekoa, Darse cuenta. noizean behin. De vez en ahaidea. Pariente. LOTSATI.- Lotsa+ti. Herabea. cuando. ZURIKERIA.- Itxurakeria. Timido. HERRIMIN.- Herri+min.Nostalgia HipocresTa. ALDE.- Diferentzia. del pueblo. Eraberean: jakinmin, ATZERRITAR.-Extranjero/a. HARRERA.- Abegia. Acogida. ikusmin,maitemin ... LATZ.- Lakarra, gogorra. Duro. AZOKA.- Feria.

7 lanik, eta, lana eskaintzen Penagarria da -.Badakizu zenbat M.B.-Oso gaizki, lotsagarria. dietenean, badakizu nolako diru gastatu behar duten ezkondu Atzerritarrak ez datoz inori lana lanak egiten dituzten ... Nik eta hona ekartzeko? Oso gaizki kentzera. Inork nahi ez dituen marokkoar asko ezagutzen ditut, iruditzen zait portaera hori. lanak hartzen dituzte, gutxi eta brasildarrak ere bai. Batzuek ordaindutakoak eta arriskutsuak. hemen bizitzeko baimena H.- Atzerritar aberatsak ez du Atzerritarrek beharrean badute, baina beste batzuk legez arazorik izaten onartua izateko, daudenez, edozein lan hartzen kanpora daude hemen. diruak ate asko irekitzen baititu. dute, mila edo bi mila pezetaren Beste hainbeste gertatzen al da truke ere bai. Baina kultura piska kulturarekin, kultura piska bat bat dagoenean ... Nirieman Neure kultura erakutsi duena errazago onartzen al zidaten azafata-lana bertako bati nahi dut, eta zuena dute? ematea ere bazuten, zergatik ez? M.B.-Bai. Errazago, edozein H.- Zu bertakoa zara, ordea. ezagutu gaiz eta edozeinekin hitz egin Paperak ere badituzu ... dezakeelako. Nik Donostian ez dut batere arazorik izan egon M.B.-Bai. Eta enpresariak lana H.- Horien aldean, hortaz, naizen tokietan. eskaini bazidan, ondo egingo ondo zaude. · nuela uste zuelako emango H.- Kanpotik etorritako jende zidan. Eta eskertzekoa da jarrera M.B.-Bai. Baina bestelakoak asko, urteen poderioz bertako hori. Gaur egun dagoen ere ezagutzen ditut nik. Hemengo sentitzen denean, arrazismo-giro honetan poztekoa gizon batekin ezkondu beren atzerritarrengatik gaizki esaka da. herrialdetik ateratzeko, eta, hona hasten da, lana kentzen omen iritsitakoan, senarra utzi eta digutela. Zer iruditzen zaizujarrera Euskara ikasteko asmotan gazteago batekin ibiltzen hasi. hori? H.- Eta zure alaba nola moldatu da?

M.B.-Hamabi urterekin etorri zen hona. Anorqcn hasi zen ikasten, eta orain Lasarten ikasten du.

H.- Euskaraikasten arituko da, beraz?

Emakume-lagunak ere nahi ditut, askotan bakar-bakarrik ibiltzen naiz»

M.B.-Ez.Ezdiote euskara erakusten oraindik. Hasieran esan ziguten itxaroteko piska bat hemengo bizimodura jarri arte. Eta orain oso gustora dago, adiskide asko ditu, eta espero dut datorren urtean hasiko dela euskara ikasten.

H.- Senarra euskalduna duzu. Zaila iruditzen al zaizu euskara ikastea?

Osasun-zerbitzuak doan dira Kuban, baina botikak behar ditugu, M.B.- Nik uste dut ingelesa liburuak, lapitzak.:. Blokeoa kendu beharko litzateke. baino errazago ikasiko dudala.

PORTAERA.- Jokaera, jarrera. ARRISKUTSU.- Arrisku+tsu. Comportamiento. Peligroso.Eraberean: urtetsu, URTEEN PODERIOZ.- A base .de indartsu, euritsu... cnos. EMATEA BAZUTEN.- Eman zezaketen. Podian dar. JARRI.- Ohitu, egokitu, moldatu. Acostumbrarse, hacerse a.

8 Zuk badakizu ingelesa ez dela etxera bi emakume bakarrik etorri Blokeoa kendu beharko litzateke. ahoskatzen den bezala idazten, dira bisitan, laguntzera: zer Ezdut uste Espainiaketa Frantziak eta euskarak ez du hainbesteko moduz zaude?eta laguntza behar horrekin jarraitzeko aparteko alderik. Piskabat lasaitzen baduzu, eskatu lasai! gogorik dutenik. Orain ekonomia naizenean, ingelesa eta euskara bera ere aldatu egin da. ikasten hasteko asmoa dut. H.- Komunikazioa Kuban Nekazariek beren fruta eta Gizonak ez dauka pazientziarik. errazagoa da, baina turistek barazkiak saltzen dituzte azokan. Hitzbatzuk erakusten dizkit, baina trabak izaten omen dituzte Lehen debekatuta zuten hori. gutxi. Lehendik ere banekizkien kubatarrekin ibiltzeko, batez ere hitz batzuk, Varaderon beste beste sexukoak badira. H.- Esatendigutenez, jendea euskaldun batzuek irakatsitakoak. larri bizi da ekialdeko harresia M.B.-Poliziakitto egiten zaitu erori zenetik. H.- Zure alabak ez al du piska bat, agiriak eskatzen dizkizu Kubara itzultzeko gogorik? etengabe. Baina turista M.B.-Bisitanetorri diren babestearren egiten kubatarrek esan didatenez, M.B.-Ez.Ezdu dute hori, turista lasai gauza asko falta inolako gogorik. ibil dadin. Han, Nijoateko esan beste herrialde dit. Nire familia askotan ez ikusterajoan bezala, ez dute beharrean nago, lapurretarik ama hil egiten. Zu egon zitzaidalako zaitezke hemen nengoela. Varaderoko Ikusiegin nahi hondartzetan ditut. Baina goizeko hirurak arte alabak ez du joan lasai, beldurrik gabe. nahi. Oso gustora Baina aitortu behar dut dago hemen, bai askatasun gehixeago eskolan, bai beharko auzoan. Jende gaztea oso ona da. Auzoko umeek asko maite naute, asko hitz egiten dute nirekin.

H.- Karibeko ,...... , m ~ .... dute ikuspuntutik --· • - --- han. Baina ikusita,zerk ~ premiarik larrienak harritzen zaitu ___,,___, ~------beteta daude. gehien geure Jatekoa badago; goserik bizimoduan? litzatekeela bertakoekin egoteko, ez behintzat. Eta ospitaleetan gure kultura ezagutu dezaten. botikak badira, beste herrialde M.B.-Gehiena? Kuban, batzuek bidalitakoak. Nik adibidez, ni auzoen etxeetara H.- Nola bizi dira kubatarrak Mexikoko erreportaiak ikusiditut joaten naiz lasai asko hizketara orain? ETB-neta NE-2n, eta, nire ustez, eta. Hemen, berriz,oso gu baino gaizkiago daude. Nik etxezuloak zarete. Zeuen etxea, espero dut blokeoa laster zeuen intimitatea, babestu nahi Atzerritarrak ez dira bukatuko dela, hala nahi nuke duzue. Askotan etxeko behintzat. Amerikar askok joan barrunbean nor bizi den ere ez inori lana kentzera nahi du Kuba ezagutzera eta dakizue. Eta hori ez da ona. enpresak sortzera ere bai. Harremanak oso hotzak dira. etortzen

H.- Auzoko girorik ez duzu aurkitu, beraz? M.B.-Blokeo ekonomikoaren eraginez, gauza asko falta dira M.B.-Egia esango dizut. Neure Kuban. Osasun-zerbitzuakdoan etxean horixe ikusidut. dira, baina botikak behar ditugu, Komunikaziorikez dago. Gure liburuak, eskoletarako lapitzak ...

AHOSKATU.- Hitza ebaki. ITTO.- (lto-ren adierazkorra) DEBEKATU.- Galarazi, eragotzi. Pronunciar. Atosigar, agobiar. Prohibir. ETXEZULO.- Etxe+zulo.Casero. Era EZ BEZALA.- A diferencia de. HARRESI.- Murrua. Muro. berean: amazulo, aitazulo ... ERAGIN.- lnfluencia, causa. PREMIA.- Beharrizana. Necesidad. DOAN.- Dohainik, debalde. Gratis.

9 IA

AZALEKO ILEAK KENTZEN

lllJ Iritsi da beroa, eta geure azala leun-leun ikusi nahi izaten dugu, batere ilerik gabe. Batzuk hor aritzen dira etxean argizariaren usainarekin berak eta inguruko guztiak zorabiatu beharrean. Baina argizaria ez da ileak kentzeko sistema bakarra. Orain elektrizitatea erabiltzen dute edergintza• -etxeetan beren bezeroen izterretako ileak, ez izterretakoak soilik, aldi baterako nahiz behin betirako -erabakia bezeroarena da- kentzeko.

Esan gabe doa, parrokiano «Bizkarradepilatzera etortzen dira Gaur egun, berriz, emakume gehienak emakumeak garela, gehienak, betirako depilatzera, ile asko edergintza-etxeetan baina gizonezkoak ere hasi dira sarria dutelako lotsa-lotsa eginda. depilatzen gara, txukunagoa edergintzara hurbiltzen -bazen Hainbeste ile dute bizkarrean, ez baita, eta denbora gehiago garaia- eta, horrenbestez, baita baitute hondartzara joan nahi irauten baitu. Baina badira beste depilaziora ere. Baina depilazioa izaten» adierazi digu Karmelek. arrazoi batzuk ere: «Izan ere, gaur ez baita estetika-kontu hutsa, Gizonezkoak gehiago bizarrik ez egungo neskarik gehienak medikuntzarekin ere zerikusia izateko asmoarekin etortzen arazoak dituzte ilearekin, gero eta baitu, dermatologoen iritzia omen dira. iletsuagoak datoz gaurko neskak. kontuan hartu behar da, baina hori beste baterako lagako dugu.

Hasiera batean, orain 35 bat urte, norberak bere etxean kentzen zituen ileak erretxin berotuarekin. Eltzean berotzen zuten erretxina. Eta azala erre ere bai, deskuidatuz gero: «Oso arriskutsua da norberak etxean argizaria egitea termostatorik gabeko eltzean, ze, deskuidatuz gero, su hartzen du argizariak ... Beste batzuk ge~akerabiltzen dituzte. Baina sistema hauek ez dute ilea erro-errotik ateratzen, moztu baizik. Eta horrek aste bete irauten dizu. Edergintza-etxeko depilazio bat ondo egina badago, hilabete iraun behar du. Baina, beno, estuasun baterako etxekoak ere balio du» esan digu «Karmele» edergintza-etxeko jabeak, Karmelek. Edergintza• -etxe honek hogei bat urte ditu.

Beste emakume batzuek, berriz, senarraren bizarra mozteko makina erabiltzen dute depilatzeko, eta horrela ilea askoz ere indar handiagorekin ateratzen da hurrengoan; horixe bera gertatzen zaie bizarra sarri mozten duten gizonezkoei ere. Gizonezkoak joaten dira, gutxi batzuk hala ere, depilatzera: Udan azala leun-leun ikusi nahi izaten dugu.

AZAL- Larrua. Piel. ARRISKUTSU.- Arrisku+tsu. SARRI.- Ugaria, oparoa. ARGIZARI.- Ezkoa. Cera. Peligroso. -TSUatzizkiak Abundante. ZORABIATU.- Marearse. ugaritasuna edo oparitasuna EDERGINTZA.- Belleza. adierazten. Esate baterako: iletsu, BEZERO.- Parrokianoa. Cliente. adintsu, eztitsu... IZTER.- Muslo. ERRO.- Sustraia, zaina. Ralz. ESAN GABE DOA.- Esan beharrik ez dago. Se supone que. HUTS.- Soila, bakarra. Unico. mero. 10 ERRETXIN.- Resina. Amak ile gutxi izan, eta alabak ibili beharrik. Bizkarra izugarri. Zergatik? Hormona• depilatzen da oso• -kontua izango da beharbada, -osorik, edo zangoak, gaur egun haragi eta arrain asko besoak ...: Gel batekin jaten dugulako edo, elikagai igurtzitzen da depilatu desegokia alegia. Arazo hori duen nahi den gunea, eta neskakjabetu behar du, eta gero sonda pasa gune neskaren amak ere bai, depilazio• horretatik. Hori ezin da -etxera etorri behar duela urte orratzazko depilazioan bete edo urte t' erdiren buruan ile egin. Gainera, horiek behin betirako kentzera. sondaren bidez Etajendea oraintxe ari da azaleko zelula hilak arazoaz jabetzen. Dena den, kendu egiten dira, jende asko dago sonda bidezko azala oso leun depilazioaren berririk ez duena» gelditzen da, eta oso esan digu Karmelek. une egokia da ukendu batekin masoi eder bat emateko» esan digu Orain sonda erabiltzen Karmelek. Anpuluak ere ba omen dira, da asko baina ez noskioso eraginkorrak, askoz hobe omen da sonda: Edergintza-etxeetara argizari «Urtebeteren bueltan hotzarekin depilatzera joaten ilearen erdia kenduta gara emakumeak sarri, 12 duzu betiko, hori gradutako argizariarekin okerrenean. Nik orain depilatzera. Horrela depilatuta, urte t' erdi erosi nuen zirkulaziotxarra, edo barizeak, tresna hau, eta duzuen emakumeok ere ez oraindik goizegi da duzue kuidadorik: «Horrelakoetan emaitzez hitz egiteko. kontu handiarekin depilatu behar Batzuetan lortu dugu dira, argizaria ahalik eta hotzena ilea gehiago ez erabiliz, eta gero masoia eman ... ateratzea, beste Eta ezin dira sarridepilatu». batzuk bide-erdian Bestalde, argizari-klase bat bada daude, eta gutxi batzuekin porrota izan behin bakarrik erabili eta Sonda bidez depilatzen. botatzeko. Besteargizari batzuk dugu». Orratzak ere behin baino gehiagotan erabil erabiltzen dira oraindik, daitezke, baina besteen aldean, baina guneak oso txikiak -antzeko batzuekin estaltzen dute ez dira hain txukunak. Badira direnean: bibotea, papilotea ..: gune hori. Oihal horiek argindar beste argizari batzuk, 12 «Edadearekin aurpegiaz kezkatzen biotermolikoa dute. Ordu-erdi graduraino berotu gabe ere hasten dira, asko 50 urtetik gora uzten dute gela azalean sardadin, erabiltzen direnak, zartatzen ez hormonen arteko oreka galdu eta ostean ilea argizari epelarekin direnak, etxean erabiltzeko egiten da. Hormona maskulinoak, kentzen dute. modukoak. Aholkutxo bat: femeninoak ez bezala, indartu argizaria beztuxea ikusten egiten dira, eta ilea ugariago Aurpegiarekin baduzu, seinale gehiegitxo ateratzen da aurpegian, sudur• berotu duzula. azpian,okatzean...eta kezkatzen hasten zangoetakoa, bekainetakoa, Argindarra sabelpekoa...urritu egiten da. Eta omen dira emakumeak betirako kendu nahi izatenditu aurpegiko ileitsusihoriek, emakumeak 50 urte Orain urte batzuk elektrizitatea argindarrarenbidez edo sonda erabiltzen hasi ziren, baina oso bidez»azaldu digu Karmelek. betekoan gune txikietarako balio zuen, eta ile gutxi kentzeko. Ileak banan• banan kentzen dira, ilerik ile Bada beste sistema bat, Argindar biotermolikoak ahuldu argindarra emanez orratz baten aurrekoak baino tresneria egiten ditu ilearen zainak. bidez. Beste batzuek orratzak garestiagorekin egiten dena, Ondoren, argizari epelarekin baino nahiago dituzte pintzak. sondaren antzekoa, epi/ater m erretiratzen dute ateratako ilea. izenekoa. Olio berezi batzuk Sistema hau ere ilea gehiago ez Orain sondak erabiltzen dira. dituen gel batekin igurtzitzendute sortzeko erabiltzen da. Sonda horrekin ez dago ilerikile azala, eta gero gainean oihal- lma Iturrioz

ELIKAGAI.- Alimentaci6n. ORRATZ.-Aguja. AHULDU.- Makaldu. Aurkakoa: BURUAN.- Al cabo de. ANPULU.-Ampolla. sendotu. KUIDADO.- Arazoa, kezka. OKERRENEAN.-Enei peor de los ALDEAN.- Ondoan. En casos. comparaci6n de. EMAITZA.- Ondorioa. Resultado. ZARTATU.-Pitzatu.Agrietarse. PORROT.- Hutsa. Fracaso. BEZTUXE.-Beztusamarra. Untanto PAPILOTE.-Patilla. negro. BEKAIN.- Ceja. ARGINDAR.- Elektrizitatea. URRITU.-Murriztu,gutxitu. GUNE.- Zona. 11 EZ AL DAGO BADA EMAKUME EZAGUNIK HISTORIAN? 1111 Hartu hiztegi entziklopediko bat eskutan, eta bilatu emakumeen biografiok. Gutxi diro, ezta? Emakumeok haserre daude. Historiok baztertu egin ditu beti. Haien lona ez do aintzat hartua izan. Eta historia aztertzeko beste irizpide batzuk erabiltzeko eskatzen dute. Britainia Handion, adibidez, zero lortu dute: ahaztutakoemakume asko eman nahi dute ezagutzera National Biogrophy Dicctionoryren hurrengo alean . Orain arte %3o bakarrik zen emakumezkoa hiztegi horretan. Oxford University Pressek2002 urteon argitaratu nahi du ole berezi hori.

Ohartxo bat: Leslie Stephenek argitaratu zuen hiztegi horren lehen oleo. Virginia Woolf haren alaba izan zen. Alabaren biografia behintzat argitaratuko ahal zuen! ARMIARMEN LANA ETA DROGA

Ezkerrekoa, drogatu gabeko armiarmaren lana 111 Armiarmok oso langileok diro. Sare ederrok egiten dituzte. Baino drogaren bat ematen bazaie, a zer-nolako koko-nahastea! Marihuana hartu ondoren, ondo hasten dira lanean, baino berehala nahastu egiten diro. Kafeinarekin nola edo halo hari gutxi batzuk ehuntzen dituzte. Benzedrinorekin -anfetamina- lona gustoro egiten dute, baino bururik gabe: haiek zuloak! Eta Klorohidrotoorekin -lo-eragilea• lo hortzen dute. Nolakoak egiten ote dituzte mozkortuta daudenean? «AGUR JAUNAK» PILOTARI BEHENAFARTARREN KANTA 111 Hauxe dio Enrike Zelaia soinujole altsasuarrok: «Osojende guttik daki abesti hau behenofortorro dela. Hango pilotarien kontua zen. Partiduok bukatutakoan, galtzaileek Agur Jaunak abesten zuten errebantxa eskatzeko». Abesti horren doinua grabatu du E.Zelaiok «Boxe Nabarra» diskoon. Aurretik beste sei herrialdeei disko bana eskaini zien. «Agur Jaunok» abestia «Euskaldunon Kantok» diskoon daukazue, adibidez. Mondrogon Abesbatzok grabatu du lan hori duela gutxi.

OZONO-ZULOAK BEGIAK LAINOTZEN DITU 11Zohar askori lainotzen zaizkio begiok, baino ez zoharrei bakarrik. Berrogei urteko goisook ere badiro. Batzuk diabetikook direlako, beste batzuk betaurreko ilunik gabe eguzkitan ordu asko egoten direlako. Ozono-geruza mehetu egin da, eta ondorioz begi-laino gehiago azaltzen ori diro. Badaezpada Ameriketon ume asko eguzkitako betaurrekook erabiltzen hasi diro. Feriakook ez, jakina!

AINTZAT HARTU.- Kontuon hartu. imoginamos que lo publicarlo. GALTZAILE.- Perdedor/o. Tener en cuenta. ARMIARMA.- Arona. DISKO BANA.- Bakoitzari disko bat. AZTERTU.- Ikertu. lnvestigor. SARE.- Red, tela. Un disco a cado uno. IRIZPIDE.- Criterio. NAHASTU.- Confundirse. DUELA GUTXI.- Orain dela gutxi, HURRENGO.ALE.- Numero o HARI.- Hilo. berriki. Hace poco tiempo. ejemplor siguiente. EHUNDU.- Eho. Tejer. LAINOTU.- Lausotu. Nublar. OHARTXO.- Ohor+txo. Ohar txikia. HAIEK ZULOAK!.- iVoyo ogujeros! GERUZA.- Copo. Pequeno nota. LO ERAGILE.- Lo eragiten duen MEHETU.- Adelgozor, reducir. BEHINTZAT.- Gutxienez. Al menos. zerbait. Somnifero. BEGI-LAINO.- Begi-lausoa. 12 ARGIRATUKO AHAL ZUEN! - Uste SOINUJOLE.- Soinujotzoileo. Cotarato. dugu argitaratuko zuela. Nos Acordeonista. JAKINA! - Noski. Por supuesto. umeen esklobutao sclotu zuetoko hil zute lqbal Masih mutlkoc HAURTZARO LATZA PAKISTANEN

111 Eskulturabat jarri dute Gasteizko kaleetan. Azal iluneko ume bat da, lqbal Masih, hamabi urtekoa. Pakistanen bizi zen. Urte askotan tapizgintzan ibili zen morroi. Morrontza zapaltzaile hori salatzen zuelako hil dute aurten, apirilaren l6an. Haurtzaroa, bai ederra! esaten du jendeak herrialde aurreratuetan. Hirugarren Munduan, berriz,ederretik gutxi du. Bizimodu latza ume askorena. Munduan 150-200 milioi gaztetxok lan egiten dute behartuta. Ez dira heldutasunera iritsi, baina nonbait badute lanerako adina. Erdi Aroa ez dago oso urruti.

lqbal Pakistango familia behartsu batean jaio luze hitz egin zuen Ehsanekin.Bere egoeraz jabetu zen. Gurasoek tapizgile bati saldu zioten semea. Bi zen, eta erabaki ausarta hartu zuen. Handik aurrera mila pezeta (ehun libera) ingururen truke. Lau urte ume jopuen alde borroka egingo du. Pakistanen bakarrik zituen. Hala ere, zortzi milioi haurrek lan egiten nagusiak morroi jarri zuen, dute lqbalen antzera, milioi-erdi tapizak ehuntzen. Urte asko batek tapizgintzan. eman zituen lan ezkutu horretan. Goizean goiz jaiki, eta Hamabi urteko mutikoa ilunduta gero utzi lana. atzerrira joan zen umeen Ehundaka tapiz eder egin zituen zapalkuntza salatzera. Joan den bere eskutxikiekin. Agian azaroan ume tapizgileen etxeko egongelan daukazue bizimodua kontatu zuen lqbalen lan horietako bat. Nork Suedian. Gero, Estatu Batuetara egin du egongelako tapiz hori? joan zen. Bostonen sari bat jaso Beharbada, Pakistango ume zuen, ia bi milioi pezeta (ehun 1 batek, edo Marokoko nexka mila libera ia). Eskolabat eraiki batek, edo Nepalekoak ... nahi zuen diru harekin...tiro• Auskalo! -hotsak zapuztu zituen haren asmoak. Tapizgileen mafiakoek 1 hil zuten Muritquen, Pakistango 1 Erdi Aroa ez hiriburutik gertu. Ezzen dago oso urruti ustegabeko erasoa izan. ; Hilabete batzuk lehenago ~ mehatxuak jaso zituen. Baina lqbalek etsita lan egiten lqbal ez zen kuzkurtu. " zuen; ez zuen beste irtenbiderik. " Egun batean, ordea, Ehsan Maiatzaren 1ean Gasteizko Ullah Khan azaldu zen tailerrera. Udalak brontzezko irudi hori jarri Lantokiko zoko batean zuen lqbal Masihren omenez. kizkurtuta, arnas-estuko, aurkitu Casto Solano artista zuen lqbal mutikoa. Ehsan gasteiztarraren lana da. Haren «Askapen Fronteko»buruzagia aurrean pasatzean, hirugarren zen. Umeak esklabutzatik munduko umeen bizimodua askatu nahi zituen. Mutikoak ekarriko digu gogora.

HAURTZARO.- Haur-garaia edo denbora. Epoca de AUSKALO!- Batek daki!. iVete a saber! la infancia. ETSI.-Desesperar. LATZ.-Gogorra, izugarria. Duro, terrible. KIZKURTU.-Encogerse. AZAL- Larrua. Piel. ARNAS-ESTUKA.- Jadeante. MORROI.- Zerbitzaria. Criado. BURUZAGI.- Jefe, lider. ZAPALTZAILE.-Opresor/a. JOPU.- Esklabua. HELDUTASUN.-Madurez. ERAIKI.- Jaso, altxatu. Construir. ERDIARO.- Edad Media. ZAPUZTU.-Galdu. Malograr. BEHARTSU.-Txiroa,landerra. Pobre. ERASO.- Ataque. EHUNDU.- Eho.Tejer. KUZKURTU.-Kokildu, oilotu. Acoquinarse. 13 EHUNDAKA.- A cientos. BERRITU EDERRA HARTU DU UNESCO-REN ALBISTARIAK

Eskuartean dugu 96. Euskaldunok ez genuen geure zenbakia. Gaur-gaurko gaia hizkuntzanjakintza-iturri horretara dakar UNESCOrenALBISTARIAk: hurbiltzerik,hala ere. Hizkuntzaren «Bloetiko».Baina, gaurkoan, landu normalizaziorako premiazkoa duen gaiari baino gehiago ikusten zen goi-mailako aldizkari aldizkariak dakartzan berrikuntzei hori euskaraz ere ematea. erreparatuko diegu. Izan ere, Horrela, euskara 28. hizkuntza badago zer esanik. UNESCOren bihurtu zen. Hamar urteotan ALBISTARIAK,euskarazkoak alegia, punta-puntako adituen iritziak, 10urte bete ditu aurten. Ari da, idazlanak eta azken ekarriak beraz, adin nagusira iristen. geureganatu ditugu. Eta, bide l985ean hasi zen HABElangintza batez, geure kulturaren berri ere horretan, itzultzaileekin eskaini diogu mundu zabalari. elkarlanean. Eta, ale honetan, Hartu eta eman, beraz. Esaterako, hamar urteko bidearen bukaeran, Juan Mari Lekuona, Jose Mari <:: <: <·.: <:: aurrerapausu politak egin ditu: Satrustegi eta Juan P/azaola ::::ffelb~i<;Jeh1'.ir5eta'r,a:bidaubehor da::: batetik, apustu berezia aldizkaria Artolaren idazlan bana argitara euskara egokiagoan eta '> HABE cilaizkaria eman dira UNESCOrenALBISTARIA '> ulerterrazagoan argitaratzen; eta, itzultzen den beste hizkuntza '"" V}torid;~ Ga~teiz~kalea-;:3 ·~". bestetik, lau orrialdeko eranskina guztietan ere. u~ ·---200b9 DONOSTIA" , prestatzen, alearen hezur• ....•.~ """''""' -mamiak azaltzearren. Hamar urteotan, itzulpenaren bitartez, euskara bera egokitzen UNESCOK-Hezkuntza, Zientzia eta trebatzen arituak dira eta Kulturarako Nazio Batuetako itzultzaileak. Gai horiek euskaraz Erakundeak- 27 hizkuntzatan gutxi /andutakoak izaki,arian• argitara ematen zuen bere -arian hizkuntza moldatzen eta aldizkaria 1985.eraarte. sortzen aritu behar izan dute. Mezua jaso behar duenak ere, irakurleak alegia, aurrera egin behar du, ordea, bere UNESCOren euskara aberastu ezinbestean. HABEk mm .AJLIB3IT§1fA~ITA hamargarren 96.11h:i1-199lloko URTARRILA·OTSAtLl\·r.11\RTXOA-400 pio. - :w llb11ra urteurren honetan ahalegin izugarria IB~OIETiKA egin du irakurlearen

.,.,...... ,...... , lana errazten, euskara L;L:; Jffe\~O~l~ lEZ JaJO egokiagoan aldizkaria BA OTEDUGUBIZITZAMANIPULATZEKOESKUBIDERIK? plazaratzen. Eta ·~ hurrengo aleetan ere 0 bide berriari eutsi nahi _Q dio. Bestalde, lau l f: aeattcttaaaggteaggctetaeaaatonaaeeea: !lgaeeetaatttgggtteaeeteagt<' "l.aategagttea..g.$y, ,. ;,aer :tgaataettee11,';J_~gttaagtg~;v· :;~· te:. irakurlea aldizkariaren •tgtggaetatta~' ··· a o•'·· .:•/.f ·t· barne-muinetan: zer- ~etageatttata'ui. ., ,"''-. 1:/,'i/ ' '.t, ~·~, 1tgggteateageea •c,~~-- '\,,,~1(11·: t< -nolako euskara- :iaaeaggegtgat .at'\:',_____ ····; a1 -eredua landu den, gaaaetgttgett1; taggattt . •a· tggaaaccaatgcttacta,,, . :aa1 nola itzulidagoen, ~.,, tggtacatgctttaaettt(' -- · •!JQCC hiztegigintzan - agaagaaaactagctaaag1__7 ~aa1 eginikoa ... Ikusten -·~ duzuenez, berritu _ •••'N_ ederra hartu du -ONDAREA UNESCOren LONDRESl~ODORREA ALBISTARIAk.

h=,~-·-·

ERREPARATU.- Arreta jarri, ohartu. EKARRI.- Fruitua, emaitza. ~w:; .-- ZER ESANIK.- Partitibo TREBATU.- Trebe bihurtu . L...::~.:·..- :::::~ mugagabea erabili dugu zer BARNE-MUIN.- Barru-barrua. -0: Q,J esana ugari dagoelako. Entresijos. -o- ADIN NAGUSI.- Heldutasuna. co :sz:::; +-.__ g,~ HEZUR-MAMI.- Hezurraeta . ::J: .Q.'::::: haragia, barrukoa osorik. :~ G·-· ""'3; Q) ·GQ t';-1 ~ .,,...... _/"\ ;,.,,,;,..,_..,, ~<'::: BERRIKARIAN EUSKARAREN IRAKASKUNTZA BERRI 111 HABEkazeta berri bat argitaratzen hasi da, «Berrikaria» , irakasle zein euskara-sustatzaileei zuzendua. Joanba Bergarak, aldizkaria zuzentzen duen Heziketa Sailataleko arduradunak, esan digu komunikabide berri hori zertan den.

HABE.- Zenbatero argitaratuko da Berrikaria ? da; esaterako, euskaltegi batean JOANBA BERGARA.-Goiz da bestetik, enpresetan euskararen erabilera bultzatzen ari direnak. antolaturikoa besteentzako ispilu oraindik noizero argitaratuko den eta hizpide bihurtzen denean. . esateko. Izan ere, ez diogu inongo Esate baterako, joan den apirileko Euskararen aldizkotasunik ipini, dinamikak Gainera, elkar ezagutzeko berak esango baitigu noiz eman Berripaperon irakurri genuen Beasaingo CAF enpresak euskara aukera emango digu Berrikariak, argitara. Batzuetan informazio bakarka nahiz taldeka egiten gehiago edota presakakoagoa gehiagotan erabiltzeko planak dituela. Horrelako lanen duguna elkarri jakinarazteko, izango dugu eskuetan bestetan iragarki-taula gisan erabiliz; baita baino; eta horrexek behar arduradunek, hau da, euskara• -sustatzaileek jasoko dute inork zer edo zer egiteko gaitzake bi ale elkarren segidan lankidetza eskatzeko ere. Berrikaria . argitaratzera. Horregatik, edukiak Bestela, nola jakin genezake, aginduko du, esate baterako, esate baterako, Leintz ikastaro batzuen berri berehala H.- HABEaldizkariaren azpitituluak Euskara ikasten ari euskaltegiko (txikienetakoa da eman beharko dugu epe motzera eta) irakasle batek gai bat burutuko direlako. garenon aldizkaria dela dio, BERRIKARIArenak,berriz, Euskara jorratzeko laguntaldea osatu nahi balu. H.- Zeini bidaltzen diozue irakasten eta sustatzen ari kazeta berri hau? Ba al duzue garenon aldizkaria dela irakurri dugu. Ba al duzue irakaskuntzatik ZUTABEk,aitzitik, artikulu luzeak eskola eta institutuetara ere jasotzen ditu. Berrikarian aipatzen kanpoko asmorik? zabaltzeko asmorik? den ikastaroa edo dena delakoa ZUTABErakoartikulu-iturri izan J.B.- Berrikaria irakaskuntzari J.B.- Gure asmoetan ez daude daiteke, jakina, sakonkiro ikertua. ez eskolak ezta institutuak ere, estu-estu lotua dago; funtsean, hizkuntzaren ezagutza zabaltzen Aldizkari honen helburu nagusia euskaltegiak baizik; eta zenbait teoria, teknika eta ikerketak enpresa. Alde batetik, helduen dutenei. Baina erabilera sustatzen dihardutenak ere sartzen dira ezagutaraztea da. Horrez gain, euskara-irakaskuntzan ezin ahantzi dugu dihardutenak ditugu gogoan; eta, gure sarean, lehen aipatu bezala. Biek behar dute etengabeko lauhilabetekaria dena, eta horrek prestakuntza beren lana ahalik dakarren arintasunik eza. ondoen burutzeko eta bigarren hizkuntzaren esparruan zer egiten H.- Irakasle eta sustatzaileei lankidetza eskatu diezue. Nola den jakiteko. esku har dezakete aldizkarian? H.- ZUTABEaldizkaria ere irakasleei zuzendua da. Zein J.B.- Bai. Lankidetza eskatu izango da Berrikariaren genuen 0 zenbakian, korrespontsal-sarea osatu nahi berezitasuna? baitugu ; zeren euskaltegiek prestakuntza-alorrean egiten J.B.- Berrikariak heziketarekin lotura zuzena duen informazio duten guztia norbaitek jakinarazi azkar eta labur ematea du xede: beharko baitigu, eta hala ikastaro, ihardunaldi, hitzaldi, berean kulturgintzan egiten den lanaren berri izan nahi genuke. liburu, mintegi eta abarren berri Nola? Gurekin harremanetan ematea, alegia. jarriz, telefonoz zein faxa bidaliz Joanba Bergara HABEko (tel: 943-412600 Faxa: 943- 41 Heziketa Sai/atalaren Era horretan, informazioa elementu formatibo bilakatzen 26 01). arduraduna.

SUSTATZAILE.- Bultzatzen edo ERABILERA.- Uso. HIZPIDE.- Hizketa-gaia, eztabaida• bizkortzen duena. Promotor. FUNTS.- Muina, oinarria. -gaia. ESPARRU.- Eremua, arloa. DENA.- Batzuek konpletibo (dela) XEDE.- Helburua. erabiltzen dute honen ordez. ESKU HARTU.- Parte hartu.

15 ~re lortu zuen epe horreton PEDRO MARI VALENCIA, URTEBETEAN ERDALDUN HUTSA EUSKALDUNDU

1111 Euskaraikastea zaila dela dio jende askok. Eta horrek etsipenerako bidea ematen du. Sestaoko Pedro Mari Valencia, ordea, ez dator bat lelo horrekin: euskara gustatzen bazaizu, oso erraza da ikastea,dio. Esan eta frogatu: l983ko urrian lehen urratsean hasi, eta handik urte betera EGA azterkera bera ere gainditua zuen. 1.200eskolordu eskas behar izan zituen, eta eskolatik kanpora beste makina bat ordu ere bai, jakina! Beste datu aipagarri bat: Jose Mariren lau anai-arrebek haren aurretik ikasi zuten euskaraz hitz egiten, laurek dute EGA, eta laurak dira irakasleak. Gurasoak, berriz, erdaldunak dira, Nafarroako Donamartiri-Untzekoak.

HABE.-Deustuko Unibertsitateko lehen urratseko ikastaroan huts-hutsetik hasi al zinen, edo aurretik bazenekien euskara-piska bat?

PEDROMARIVALENCIA.• Institutuan piska bat eman ziguten, baina oso txarto. Gero, zortzi urte pasatu ziren gehiago ikasigabe. Enpresa ikasketak amaitu eta gero, ingelesa ikasten hasi nintzen. Baina gero pentsatu nuen: Zertarako? Nahiago dut euskara ikasi, eta zertarako nahi dut orain ingelesa? Nik nahiago nuen hasieratik (lehen urratsetik) hasi, gauzak ondo finkatzeko.Denbora gutxian ikasi nahi nuen, eta ez eman hiru edo lau urte euskara ikasten: Zein da ikastaroriktrinkoena hemen? Deustukoa, egunero sei ordu. Eta han hasi nintzen.

Sei ordu egunean

H.- Lehenengo urratsean komeni al da egunero hainbeste ordu ematea? «lagun handiak egin nituen barnetegietan».

ETSIPEN.-Etsi+pen.Desesperanza. BATETORRI.-Ados egon. Estarde acuerdo. LELO.-Cantinela, estribillo. FROGATU.-Egiaztatu. Probar, demostrar. GAINDITU.-Gaindu, goitu. Superar. IKASTAROTRINKO.-Cursillo 16 intensivo. P.M.V.- Beno ... Agian, gehiegi da. Baina merezi du.

H.- Bederatzi hilabetean lehen bederatzi urratsak gainditu zenituen. Horrek esan nahi du zailtasunik ez zenuela izan?

«Euskara gustatzen bazaizu, oso erraza da ikastea»

P.M.V.-Ez.Egun osoa euskara ikasteko nuen, ez neukan lanik «Eskolaren ondoren, arratsaldez, ordu bete, bi ordu edo hiru ordu eta. Urte horretan euskara ikasi euskara ikasten egotea ez da zaila». bakarrik egiten nuen. Hori da nire sekretua. Eta, euskara gustatzen bazaizu, oso erraza da ikastea. P.M.V.-Beno, bai. P.M.V.-Horretarako barnetegia Eskolarenondoren, arratsaldez, da onena. Hasieran piska bat ordu bete, bi ordu edo hiru ordu H.- Irakasleak etxean ere izan galduta nengoen, oso lotsatia euskara ikasten egotea ez zen dituzu, hortaz? naizelako. Hasieran gutxi hitz zaila. Gehienetan bi ordu edo egiten nuen, jendea ezagutu ematen nituen horretan. P.M.V.-Bai. Baina geure artean arte. Baina gero eta gehiago, gaztelaniaz hitz egiten genuen. gero eta gehiago ... eta azkenean H.- Nolako lana egiten zenuen Ikasten ari nintzenean, batzuetan oso ondo. Lagun handiak egin etxean? esaten nien: orain euskaraz! Eta nituen. euskaraz hasten ginen. Laguntza• P.M.V.-Hasieran, oso gutxi -piska bat izan da. Hori garbi H.- Zortea ere izango zenuen, dakizunean, ariketak egin eta dago.Eta arratsalde batzuetan bada. EGA aurrenekoan abar. Gero, irakurri,edo telebista eskolakoekin elkartzen nintzen gainditzea ez omen da hain ikusi,edozein gauza. mintzapraktika egiteko. Ordu erraza. asko, baina gustora. H.- Zein urratsetan hasi zinen P.M.V.-Garbi dago zortea euskaraz hitz egiten? Telefonoz Barnetegietara eduki dudala. Atariko proba oso esan zenidan lotsatia zinela, eta zaila eta arraroa da. Nire anai• lotsatiak ez dira hain erraz hasten. H.- Seiorduko hiru ikastaro -arrebek ere, gehienek, egin ondoren, bederatzigarren aurrenekoan atera zuten. Baina P.M.V.-Hori izan da arazorik urratsa gaindituta, barnetegira beste mota bateko azterketa handiena, lotsatia naizela. Noiz? joan zinen. egin zuten, errazagoa. Zazpigarren urratsean edo. Besteak ere orduan hasi ziren. P.M.V.-Nire arazorik handiena H.- Balantze txiki bat eginez, euskaraz hitz egitea zen. zure ustez,helduen euskararen H.- Eskolatikkanpora ba al Gramatikarekin ez nuen irakaskuntza ondo antolatua al zenuen inor euskaraz hitz egiteko? problemarik. Baina hitz egiteko dago? Etxekoak erdaldunak dira, ezta? bai. Horregatik joan nintzen barnetegira. Hamabost egun P.M.V.-Ni oso pozik egon naiz, P.M.V.-Bai. Baina nire anai• egin nituen Zarautzen, Bilbo bai irakasleekin, bai ikasleekin. -arrebak denak dira EGAdunak, Zaharra euskaltegiarekin, eta Bakoitzak bere esperientzia laurak. abuztuan beste hamabost egun dauka, eta nirea oso ona izan da, Bakaikun, Gabriel Aresti bai Deustuan eta bai Bakaikun H.- EGAdunak? Euskaldunak euskaltegiarekin. eta Zarautzen. Hala ere, eta EGAdunak?... azkenean, EGArekin,buruan H.- Lehenago aipatu duzu titulua eta titulua bakarrik P.M.V.-Ez,ez. Beno, denok hizketan hasi zazpigarren daukazu, eta hori txarto dago. gara erdaldunak, ezta? Eta nire urratsean hasi zinela, baina Baina gaur egun hori anai-arrebek ikasiegin dute. aurrerapenik handiena beharrezkoa da ia. barnetegian egingo zenuen, H.- Beraz,euskaldunak. ezta?

AGIAN.- Beharbada, apika. Tai AURRERAPEN.- Aurrera(tu)+pen. AURRENEKOAN.- Lehenbiziko vez. Progreso.-PENatzizkiak ekintza saioan. Enei primer intento. LOTSATI.- Lotsa+ti. Herabea. eta horren ondorioa adierazten ANTOLATU.- Eratu, moldatu, Tfmido/a. -TIatzizkiakjoera ditu. Esate baterako: luzapen, tajutu. Organizar. adierazten du. Adibidez: beldurti, azalpen, atzerapen ... BEHARREZKO.- Ezinbestekoa, loti, negarti ... derrigorrezkoa. Necesario.

17 A

OINETAKOAK KIRATSIK GABE Oinetakoen izerdi-usainaez da gozoa. Oinetakoak erantzi eta berehala balkoira atera. Eta bikarbonato-piska bat sartu barruan. Zurelagunek edo senitartekoek eskertu egingo dizute.Jantzi baino lehen astindu, jakina!

KAFE-NATILAK

Osagaiak: 40 gramo kafe, 6 gorringo, 3/4 litro esne, 100gramo azukre,25gramo artirin (Maizena), esnegain harrotua, kakao-hautsa eta urtzeko kafe-piskabat.

Esneasutan ipini. Irakiten duenean, kafea bota eta su motelean utzipiskabatean.Gorringoak irabiatu azukre, irin,kakao eta esne-tanta batzuekin.Ondoren,esnea gehitu. Txinotikpasa, eta berrizere sumotelean ipini berotzen. Etengabe eragin, bestela erre egingo zaizueta. Bukatzeko,ontzitan banatu, hozten utzieta gainetik esnegaina eta urtzekokafea ipini.

MARRUBIAK BARRUA GARBITZEKO \ ml Marrubiak ondo garbitzen ditu barruak. Pizaeginarazten du, hesteak garbitzen, azido urikoa botarazten -erreumaren kontra egokia da, beraz• tentsioa jaisten... Batzuekhirueguneko garbituak egiten dituzte fruta honekin, honela:

-Gosarianbasokada bat marrubi-zuku,eta kilo-erdibat marrubijatekodlj • -Hamaiketakoan beste basokada bat marrubi-zuku. / -Bazkariankilo-erdibat marrubi, eta arratsaldean beste hainbeste. \ .Al~Jj -Afarian kilo-erdibat marrubi limoi-urarekin. ~ \ ...... _ ./ /

Mila kaloria edo hartuko dituzu horrela. Gehiago behar baduzu, A- = "'" almendra edo hur batzukjan bazkalorduan.

BURKO LASAIGARRIA

llJ Usaingoxoak lasaitu egiten du. Burkoarenbarruan hosto usaintsuak sartu, eta gau osoan goxo-goxo lo egingo duzu. Agian ametsak ere ederragoak izango dira. Nolako hostoak sartu? Eukaliptusenak,limoiarenak,erromeroa, mendafina, izpiliku-loreak...Gustukoa bildu, lehortu eta burkoaren zorroan sartu.

OINETAKO.• IRAKIN.- Hervir. BURKO.- Almohada. Hanketakoa.Calzado. MOTEL.- Geldoa. Lento. LASAITU.- Baretu.Relajar. KIRATS.- Sunda,oso usaintxarra. IRABIATU.- Eragin.Batir. HOSTO.- Orria. Hoja. Fetidez. BANATU.- Banatu. Distribuir. USAINTSU.- Usainona duena. ASTINDU.- Harrotu.Sacudir. MARRUBI.- Mailukia. Fresa. Oloroso. GORRINGO.- Yema del huevo. HESTE.- lntestino. AGIAN.- Beharbada. Taivez. ARTIRIN.- Harinade maiz. GARBITU.- Garbiketa. Limpieza. IZPILIKU.- Espliego. ESNEGAIN HARROTU.- Nato ZUKU.- Zumo. LEHORTU.- Idortu,sikatu,ihartu. montada. HUR.- Avellana. Secar. 18 URTU.- Derretir. 0 1

JUAN INAZIO IZTUETAOROITUZ

Juan Inazio lztueta Etxeberria Zaldibian hil zen l 845eko abuztuaren l 8an 77 urte zituela. Beraz, aurten 150 urte beteko dira zendu zenetik. Jaio ere herri horretantxe jaioa zen idazle laikoa, Txindokiren magalean. Bere jaioterrian ekintza ugari antolatu da aurten dantzari, euskatzale, errotari, artzain, dantza-irakasle, idazle, bertsolari, musikari, zeladore, historiagile e.a. izan zen goierritarraren omenez. Herri guztiak hartu du parte omenaldian, eta urriko Santa Fetako festak amaituta, dantza-antzerkia egingo dute herrian, azaroan, lztuetaren bizitza plazaratuz.

Dantza-antzerkiaren dantza batzuen berri besterikez zion utzi liburua berak nahi entsaioak irailean hasiko dira. Ez dugu emango. Adibidez,«eche• bezala argitaratzen, amodiozko du lan erraza izango Marixa -andre-dantza»,herrikofestak bertso batzuk zirela tarteko, Nazabalek, ikuskizunaren amaitzenzirenegunean etxeko baina l826an argitaratu zuen arduradunak. Izan ere, ez baita andreek dantza egiten zuten. l824an utzi ez ziotena. Biurte mauka zaldibiarra historian Bestedantza bat ere, «Jorrai• geroago esan dugu, baina kokatzea, hori diote behintzat -dantza»,festen amaieran egiten l827koeskaintza bat ageri da. lztuetaren bizimodua eta zen,puztutakozahagiekin eta Eskaintzarenondoren, Euskal langintza aztergai izan dutenek. jorraiekin. Bestedantza bitxi bat, Herriakduen musikari-harrobia Hala dio Jose Garmendiak, «edate edo carrica-dantza» aurkezten du, eta zaldibiarrari lztuetaren biografoak: «Bere etxean gaisoedo geratutakoen lagundu zioten Pedro Albeniz bizitzako ibilbidean garai eta ohoretan egiten zena. Bada eta Manuel Larrarte aitatzen aldi garrantzitsu asko misterioz dantza bat besteak baino era ditu. Fernando Vll.aren eta ilunezestalirik agertzen dira zehatzagoan azaltzen duena, gorespena ere egiten du. Izan (...) ErrejimenZaharraren eta «ezpata-dantza». Egin ere, lztuetarentzat egoera Berriarenartean, zenbait beharreko mugimenduak, hobean zeuden Hegoaldeko gerrateren artean: Kobentzioko dantzarien kokapena, euskaldunak Iparraldekoak gerra (1794-96),Napoleonena grafikoak ... erabiltzen ditu, baino, KadizkoKonstituzioak (1808-13),Fernando Vll.aren hizkerateknikoan gainera, eta zekarren Foruentzakoarriskua agintealdiak, absolutismoa, hiru euskaraz.Horregatik, Europako Fernando Vll.ak ezabatu urteko Konstituzioa(1820-23), lehen folkloristatzat daukate baitzuen l820an. lztuetak lehenengo gerrate karlista ikertzaileek.«Bizcai-dantza»ren onartzen zuen «Liberte.egalite, (1833-39)eta abarren artean berri ere ematen du, baina troternlte» hura, baina gurera bizi izan zen, alegia» xehetasun handirik gabe. Ez egokitua, uste baitzuen hiru (GARMENDIAJose, Juan zituelako ezagutzen Bizkaiko dogma horiek euskal gizarteak Ignazio lztueta, Dantzarien dantzak? Hala dio Jose berezkoak zituela ez zegoela Maisu. Miscel6nea, Alberdania, Garmendiak GOIERRITARRA ezer aldatu beharrik Erregeak 13.orr.). Aldizkarian: «Esatenduena Foruaksinatzenzituen bitartean. baino gehiago isiltzendu Baina berdintasuna era bitxian Zaldibiakosemehonek, lztuetak. Frantziareta bizkaitar ulertzenzuen lztuetak, gipuzkoar besteak beste, bi liburuidatzi dantzak ezagutzen ditu, baina guztiak jaiotzez odol garbikoak zituen.Horiengatikda batez ere Gipuzkoara mugatzen, direla, hori zen berdintasuna: «Ez entzutetsu:«GuipuzcoacoDantza entzerratzen da idazlea». Dena det esaten nik aberats eta Gogoangarrien Condaira...» eta dela, liburu honetan ez dira soilik nekatzaileak jostaldia mota «GuipuzcoacoProvinciaren dantzak ematen ezagutzera, berdinak bear dituztela; zergatik Condaira...» Lehendabizikoliburu garai hartako aisialdiko ohitura dakidan ezin izan litekeana, eta l824anatera zen,eta 36 zenbait ere ekartzen baititu egoki ere ez dona» (Juan Inazio dantzaren berriematen du gogora. Hala nola, palankariak, lztueta: Gipuzkoako dantza lztuetak,baina beti ez du aitatzen ahari-apustuak, pilotariak, gogoangarrien kondaira edo noizdantzatzenziren,zeinek, makilkariak, bertsolariak, eta historia, EuskalEditoreen zeinenohoretan, eta nola. Guk abar. Garaiko korrejidoreak ez Elkartea, Klasikoak,37, 23, orr.).

ZENDU.- Hil. BERRIEMAN.- Aditz honek aurretik aritzendena, gaur egungo TXINDOKIREN MAGAL- Faldadel noren kasuaeskatzendu jabalina-jaurtiketaren.antzekoa. Txindoki. deklinabidean. Euskalkirolada. PLAZARATU.-Plazaraeraman, ZAHAGI.- Ardoa edo olioa HARROBI.- Cantera. jendaurrean erakutsi. gordetzeko abere-larruzkoontzia. IZAN ERE.-Gaztelerazko«esque» IKUSKIZUN.- Ikustekodagoena. Pellejo. partikularenordaina. Eraberean etorkizun,emankizun... JORRAI.- Jorratzekoaitzurtxikia. GOGOANGARRI.- Gogoan izatea MAUKA- Errazlortzenden gauza PALANKARI.- Palanka-jokoan mereziduena. Memorable. osoonuragarria.Chollo. ESTALI.-Cubrir. 19 lztuetaren jaiotetxea, -.- orain berritzen ari direna. 7 767ko azaroaren 29an jaio zen. 72anai-arreba ziren. 22 urterekin ezkondu zen lehendabiziko aldiz

M0Joakina Linzuanekin. Bost seme-alaba izan zituzten. Baina emakumezalea zen zaldibiarra. Euskal Editoreen Elkarteak ateratako liburura joko dugu berriro, 7 7. orrialdeko 2. oharrera: «Logronoko Tribunalaren aurrean hitz egintdako herrikideek lztuetari entzundakoa egia bada, ez

zitzaion gehiegi axola M0 Joakina emaztea, honela esan omen zuen behin eta: «que ei dormfa en un desb6n de su casa y su mujer en un cuarto bajo y que osi esto podio hacer libremente lo que te gustase con cua/quier otro de que se alegraria, pues ei haria lo mismo con cua/q,uiera que se le franquease en cua/quiera parte pues para ello era libre y que para executar acciones de luxuria de nadie le doba cuidado alguno». Eta liburu horretako 4. oharrean dio, «que tuvo trata ilfcito con Ignacia Lopez de Llerena la que result6 embarazada; pero no con otras como se supone». 7802an Azpeitian dago espetxeratua - Loqronon eta Tolosanere egon zen preso - eta seguruenik han ezagutu zuen Kontxesi, bere bigarren emaztea eta honi idatzi zizkion hain ezagunak diren bertsoak. Kontxesi ezkongaitan izandako haurra hiltzeagatik zegoen atxilotua. Haur horren ustezko aita ez zegoen gartzetan. Hirugarren aldiz ezkondu zenean 60 urte zituen, eta emazteak 20. Denera, 7 7 seme-alaba izan zituen. Bat abandonatu egin zuen.

Zaldibiako ikastolako umeek egindako mural bat. lztueta ez zen maisu izan, baina kezkatuta azaldu zen orduko eskolaumeek jasotzen zuten heziketaz: «Ezda lotsagarri ez ecic. mingarri ere, Guipuzcoaco Errileialetan gazteria escolatceko, itzcho bat ere Euscaraz ez daquiten Maisu erdaldunac ifintea? Eta oraindic are illgarriago baicic ez da, escolaco aur gaishoai itz bat Euscaraz erorten zaiotelaco, beraren etsai ezagutuac dauden guizon erbesteco oec ematen diezaten azote gogorrak ontzat eramatea ...». lztuetak adiskide asko izan zituen, etsaiak ere ez gutxi, erakunde askoren oniritziajaso zuen, baina lagun bat aitatzekotan, Hernaniko apaiza Agustin Paskual Iturriaga. Gerriko saria irabazitako liburutik hartu dugu pasarte hau: «... sarri-sarri bildu ohi ziren lagun biak Oriamendu erdibidean, lztueta Donostiatik, Iturriaga Hernanitik. Zertaz hitz egiten ote zuten? «EskolaBerria»renproiektuez bai, dudarik gabe (biok batera lan polita egin zuten alor tiottetan), Politikaz?Auskalo». lztuetak izan zituen harremanei buruz, datu bat besterik ez: 7824-44 urteetan idatzitako 70 eskutitz baino gehiago iritsi dira gureganaino. Eskutitzakeuskaraz, erdaraz eta frantsesez daude. Baina Londreseraino ere iritsizen lztuetaren berri. Eta Vienako eta Errusiakogorteetan ere bazen 7 824ko liburuaren ezagutza. Jende askorekin ondo konpontzen saiatu zen, baina hori normalean ezinezko izaten da, eta seguruen horregatik zuen «Txuri»ezizena.

JO.- Joan. HARREMAN.- Har+ eman. HERRIKIDE.- Herriberekoa. Relaci6n. Compatriota. EZIZEN.- Goitizena. Sobrenombre. KEZKA.- Ardura. Preocupaci6n. ILLGARRI.- Hilgarria, mingarria. Doloroso, sangrante. ERBESTE.- Atzerria. Extranjero. SARRI-SARRI.- Askotan, oso maiz.

20 fztuetaren omenaldian hiru belaunalditako zaldibiarrek egin zuten dantza: aiton-amonek, hauen seme-alabek, eta bilobek ere bai. Izan ere, lztuetak lanbide asko izan arren, beti aritu zen dantzak irakasten, bai bere herrian, bai bere herritik kanpo, Donostian esate batera, edo Seguran 74 urterekin. Dantza• -taldeak ere sortu zituen; fztuetak dantza sutsu defenditu zuen Aita Larramendik bezala. Oso larramendizalea zen lztueta, hura bezala «baskoiberista».Fray Bartolomek, aldiz'.ez zituen dantzak maite, eta goierritarrak ez zuen batere atsegin. Hala idatziko du erdaraz: «No otra cosa es ei baile que un canto que se ejecuta con /ospies y con /os ademanes, o bien, la expresi6n exacta de lo que significa cada golpe o punta de la tonada ajustada a la copto». Baina letrari lotua ikusten zuen dantza lztuetak: dena den, berarentzak garrantzizkoena erritmoa zen. Horregatik protagonista nagusia danbolinjolea dela uste du.

M.~lr.IWlO lltlllW\ " eJUAN IGNACIO IZTUE!JA·,,. KDARI i\701- 11.i~) Ul!llM~+lll'Yl ZALDIB/-KO ERIAK BERE ERIOTZARENEUN URTE'\ W@ll'J.11tl!(.IKI,· 1 BURUAN ESKE/NTZEN DION OROIGARIA,LEKU AU t· "PLAZA IZTUETA" IZENDATUAZ_ 1 · Ricardo Ugarte eskultoreak lztuetaren omenez ZALDIBIN 1945 GARENGO URIAREN 7 ~N ' • • egindako lana. fztueta artista askoren aztergai izan da. rt:«: Koadrorik ezagunenak Valverderenak eta Oi'iativiarenak dira. Baina Jose Garmendia da gehien aztertu duena, baita JesusElosegi ere. Bestalde, Maizpide euskaltegiko lau irakaslek 111:Gerriko Ikerlan• -sariketa irabazi zuten. fztueta eta bere garaia ikertu zituzten lau irakasleok. Liburuaren bukaeran sei orrialde /ztuetari eskainitako plaza. Omenaldi dezente egin zaizkio badira bibliografiaz betetakoak. Horrez gain, lztuetaren lztuetari. Horietako bat Goizaldi dantza-taldeak egin zion 1967an. eta Pedro Albenizen artean osatutako euskal Baina lehendabizkioa 1929koaizan zen, EuskoIkaskuntzarena; kantutegia berriz aztertzeko proposamena egin zuen oroitarri bat jarri zuten haren jaiotetxean eta Aita Donostiak Jose Inazio Ansarenak maiatzean. Kantutegi honetan irakurrizuen hitzalditxo bat. Goizaldi taldeko dantzari bat, Ramon ez omen dago garbi zein doinu diren txisturako eta zen Sanchez, izan zen aurtengo maiatzeon Zaldibian izandako ez. Horizehaztea egiteke dago. Azkuek ez zuen mahainguruaren moderatzailea. Baina dantza ere egin zuen gehiegi maite. Baina beste batzuk ere izan dute beste askorekin batera. Aurten herri osoak hartu du parte: aztergai, Anjel Muruak, Euskaldantzarien Biltzarreko bertsolariak, dantzariak, trikitilariak, soinujoleak, txalapartariak, buruak, Juan Antonio Urbeltzek, Inazio Mujika Iraola musikariak, eta abar. fztueta Fundazioak, berriz, bi liburu idazleak, Koldo Mitxelenak, Pello Esnalekbertsolari argitaratu ditu, bata Jose Garmendiaren J.I. lztueta Dantzarien eskolatua deitu zion, eta Anjel Goikoetxeak Maisu eta Miscel6nea eta bestea J. lztuetaren hiztegia. Baina Guipuzcoaco Condairan azaltzen den botanika omenaldiak ez dira bukatu. Azaroan ikusiko dugu zer prestatu aztertu du. duten Zaldibikoek.

EGITEKE.- Egingabe. SUTSU.- Gartsua. Apasionadamente. OROITARRI.- Oroit+ (h)arri.Placa conmemorativa. MAHAINGURU.- Mesaredonda.

21 UN UA

HIZKUNTZAK HIL EGITEN DIRA ....• llJ Hori esan du Michael Krauss hizkuntzalariak. Munduan 6.000 ~ hizkuntza badira, eta horietatik %20-50ean gurasoek ez omen diete L.l.i beren hizkuntzan hitz egiten seme-alabei. Beraz, hizkuntza horiek galtzeko ~ zorian daude. Eta, hizkuntza horiekin batera, hainbat eta hainbat herri ....,, eta kultura.

New Scientist aldizkariak dio indiar amerikarrak zigortu egiten zituztela mende honen hasieran eskolan beren hizkuntza erabiltzeagatik. Euskaldunok, tamalez, ameriketara eta hain aspaldira joan gabe ere, nahikoa zigorra jasan izan dugu eskolan arrazoi berarengatik. Besteak beste, Juan Inazio lztuetak salatu zituen zigor horiek. XIX. JAZZ-FESTIBALA NOR NO~ Officium ...... Uztailak 8 Lincoln Center Jazz Orchestra GASTEIZEN (Zuzendaria Wynton Marsalis) ...... Uztailak 10-11 Jimmy Smith & The next Generation Uztailak 11 Kurt Elling - Ben Monder ...... Uztailak 11 Roy Hargrove & The Yong Masters Ralph Sharon Trio (Tonny Bennet) Uztailak 12 Junk Genius Uztailak 12 Dr. John Chuck Berry Uztailak 13 Peter Dela no ...... Uztailak 13 Joshua Redman Quartet Wayne Shorter Band...... Uztailak 14 The Lindo Sharrock Group ...... Uztailak 14 Tete Montoliu-Chic Corea The Free Spirits ...... Uztailak 15 Django Bates Human Chain Uztailak 15 The Ray Gelato Giants ...... Uztailak 11-15 The Eric Reed Trio ...... Uztailak 11-15 New Orleans Olympia Brass Band Uztailak 11-15 FUNDACION SANTA MARIAREN MARRAZKI-SARIA

lllJ Testuak garrantzi handia du haur-literaturan, baina marrazkiak ere bai. Horregatik, nazioarteko saria antolatu du Santa Maria Fundazioak, marrazkiena. Marrazkiekin batera testua ere epaituko da. Testua gehienez bi foliotakoa izango da, makinaz espazio bikoitzarekin idatzita. Testua eta marrazkien -biak batera- 24 folio baino gehiago ez. Nahi duenak euskaraz idazteko aukera du, edo katalunieraz, edo galizieraz edo gazteleraz. Saria 1.000.000 pezetakoa. Lanak aurkezteko epea l996ko urtarrilaren letik l996ko otsailaren l5era bitartean. Argibide gehiago Madrileko telefono hauetan: 573 02 99 - 409 28 72 - 508 4944-508 4241.

HIESAK JOTAKO GAIXOAK 1111 Garai batean HIESakjotako gaixoak hilabete gutxiren buruan hiltzen ziren. Orain ere hil egiten dira, baina geroago, urte batzuk igaro ostean. Botika asko dago HIESariaurre egiteko: AZT,DDI, DDC, D4T... Botika batzuk eta besteak nahastuta ematen dizkiete birusa ahultzeko. Bestalde, seropositibo batzuek ez dute gaitzaren sintomarik izaten urtetan, eta horiekin ikerketak egiten ari dira. Ikerlarien ustez, birusari lehenbailehen egin behar zaio eraso, eta indar guztiekin.

HIZKUNTZALARI.- Linguista. JASAN.- Nozitu, pairatu. Sufrir. ARGIBIDE.- Informazioa. GALTZEKO ZORIAN EGON.• HAUR-LITERATURA.- Haurrentzako HIESAK JOTA- Enfermo de SIDA Galtzear egon. Estar a punto de literatura. Literatura infantil. BURUAN.- Al cabo de. perderse. NAZIOARTEKO.- lnternacional. AURRE EGIN.- Hacer frente. DIO.- Esaten du. Dice. EPAITU.- Juzgar, dictaminar. AHULDU.- Makaldu. Debilitar. MENDE.- Gizaldia. Siglo. BIKOITZ.- Doble. GAITZ.- Gaisotasuna, eritasuna. TAMALEZ.- Zoritxarrez. AUKERA.- Egokiera, parada. Enfermedad. Desgraciadamente. Ocasi6n. URTETAN.- Durante cnos. ERASO EGIN.- Atacar. 22 A EUSKADI Gomendioak

SOULASVLUM Let Your Dim Light Shinne : G-8zT:EIA NEGU GORRIAK c:' 51·5 Ideia Zabaldu MIKEL ERRAZKIN BETIERTHAN EZRA BostakArte ; ~USKADI De Luxe 2.700 pta. ,,IRRATIA DUT Dut 1111 Sorotan Beleko buruetako batek aspalditik nabaritzen zuen CARMELO A. BERNAOLA CHRISISAAK beste norabide batzuetan hegan Superposiciones variables. Variantes Forever B/ue egin beharra. Askotan aipatu izan combinadas. Perdue. dugu azken urte hauetan asko hazi Permutado. Trespiezas. Tiempos. dela SB,baina Mikel Errazkinentzat 11 MUSICADEL 11 Bilbao BizkaiaKutxa. DDD. S!GLOXX oraindik ere ez zen nahikoa. Azken urte hauetako esperientzia Carmelo Bernaola, Euskal CARMELO A. BERNAOLA malapartatuak kontatu beharra Herrikomaisuaren sei pieza ditu zegoen, eta horien ondorio izan S11rt111•os1C1DNltSVARll\.UU:S.YAK!ANTI!:ICOMnll'lj\l'l,\~ · l'l!RPUC disko honek. 1929.urtean Otxandion l'f.l\MUTo\l>O • TK!:!: 1'11!7.AS• T1~Ml'01 diren ikasketa baikorrak ere bai. jaioa, Madrilen burutu zituen bere Beasaingo Lagin estudioan sartu musika-ikasketak eta egun arte lortu zen, eta bertan egon BostakArte dituen izendapen eta sariak egin arte. Diskoa, begiratu batera, garrantzi handikoak dira, horien ez da asko gustatzekoa, pobre artean Musika SariNazionala. Beste xamarra ematen du. Estilohauetako era bateko musika, modernoa, ~ll gainontzeko diskoen azalak ikusiz aurkituko duzue disko honetan, bere gero bai behintzat. Eta gero tripak ... hizkuntza aurkitu duen oraindik ere nahastuta ibili arren, konposagilearen sei eredu. Klarinete Errazkinengan ohiko denez, eta zinta magnetikoarentzat, diskoaren itzal guztiak estaltzen kontrabaxu eta zinta dituen pintzelada itzelak ditu magnetikoarentzat, flauta eta grabazio honek. Soinu akustiko eta pianoarentzat, bibolin eta elektronikoak. Irlanda, Afrika, Euskal gitarrarentzat, klarinete eta Herria eta bere burua, denak airean. pianorentzat, biolontxeko eta Batzuetan, zoritxarrez,errealitatea pianorentzat idatzitako sei lan dira, ikutuz. bakoitza bere berezitasunekin, :Bostakarte baina bide batez Bernaolaren ezaugarri nagusiak bilduz. FAB! SkinMine 2.700pta. TAPIA ETA LETURIA BANO 2.700 pta. Mikel, Lagin estudiotik atera orduko, Stuart Kelling eta bere Azken lau urteotan zuzenean jo taldea sartu ziren. FAB!.Honela duten musika diskora bildu nahi izan kolpean gainera. Stuart, Eskoziako dute eta, horrela izanik,talde musika-abeslari hile-hori luzanga bat osoaren partaidetza argi eta garbi da. Han ere taldetan ibilia, eta adierazten duen izena aukeratu hemen ingeles-irakasle. FAB! dute, Tapia eta Leturia Band. laukotea euskal talde bezala Lehendik nahikoa ezagunak ziren bi aurkezten dugunean, eta Stuart izenei beste hiru gehitu behar Kelling-ek nola kantatzen duen dizkiegu orain: Fernando Leiza,Mikel entzundakoan, ematen du Artieda eta Batiz.Konplexurik gabe zerbaitetan kale egin dugula ezta? mugak zabalduz, handik eta Ba ez. Kellingjaunaren ingeles eta hemendik hartu dituzte erritmo, ahotsak euskal abeslari asko ipurdia ahots eta istorioak. Pertsona ezagun agerian uzten ditu. Eta beste hirurak askoren laguntzarekin, sekulako zer? Ba beste hirurak Drindots umore eta ironiaz osatutako kantuak taldeko partaide dira, gitarra, bajoa dira. Tex-Mex,hord-core. ska, rock eta bateria. Ideiak dituen buru bati eta jakina, trikitixaren erritmoak eskuak jartzen zailduak. Horrela egin aurkituko dituzue, ausardiaz eta dute lau mutil hauek, egin duten modu dibertigarrian nahastuta. hazaina. Diskoa ikaragarria da, Tururuegiten dizun kanibalarekin lehenbiziko kantutik, FAB!, edota errosariyo santuba errezatzen bereganatzen zaitu bukatu artean ari den arabiarrarekin topo eginez ez askatzeko. Dependentzia berri gero ez ikaratu eta jarraitu dantzan. bati lotzeko prest bazaude ... Marijo Orioa Joseina Etxeberria

BURUTU.- Egin,gauzatu. Realizar. SEKULAKO.- Egundokoa, EMAN.- Iruditu. Parecer. IZENDAPEN.- lzenda(tu)+pen. berebizikoa. Enorme. ITZEL- Handia, gaitza. Enorme. Nombramiento. NORABIDE.- Direcci6n. HILE-HORI.- Rubio. EREDU.- Modelo. HEGAN EGIN.- Volar. LUZANGA.- Garaia, luzea. Alta. BEREZITASUN.- Ezaugarria. MALAPARTATU.- Zoritxarrekoa, LAUKOTE.- Lau+kote. Cuarteto. Caracterlstica. zorigaiztokoa. Desgraciado. Eraberean: hirukote, bikote, BILDU.- Recoger. BAIKOR.- Optimista. Aurkakoa: zortzikote... PARTAIDETZA.- Partaide+tza. ezkor. KALE EGIN.- Hutsegin. Foliar. Participaci6n. ZAILDU.- Gogortu. Curtir. 23 u UAK Metafora eta konparazio eder askoak ere badaude tarteka.

Bere gurasoengandik hasi eta Lasartek ezagutu zuen bizimodua harrotzera dator oraingoan. 1992an idatzi zuela dio, eta garai ORIOKO EUSKARA bateko zenbait pertsonaiaren XOLAK deskribapena egiten du: CADUU:HOl(NllOIHI Loren l.oldl-lnokl lturain Kutxa, 212 orr.. 1.000 pta. Putajoder, Xegundo, Joxe Mari, Berdengilloko amona ... Berak 111 Jendea ari da herrietako ezagutu bezala kontatzen ditu hizkera jasotzen, Bermeokoa, gauzak. Hainbat lanbideren berri Ataungoa eta abar. Oraingo ere ematen digu; ferratzaileena, XOLAK BADU LEHOIEN honetan Oriokoa aitatuko dugu. soinujoleena, bertsolariena, baserritarrena, eta, liburua ez BERRI «Gure zaharrei, haien lekukoa jasoz katea eten ez dadin» da baita aspaldi idatzia, orduko Bernardo Atxaga-Mikel Valverde liburuan egiten den eskaintza. zenbait kontu, arrantzaleen Erein, 48 orr.. 800 pta. Orioko zahar horien euskara bildu bizimodu gogorra esate batera, eta aztertu dute irakaskuntzari eta ez dira horrenbeste aldatu. Aldizkariaren ale honetan ., 111 euskarari lotutako bi oriotar bertan esan dugu, eta denek hauek. lnoki lturain HAEE-IVAPeko aitortzen dute, marrazkiek Euskolduntze Zerbitzuan ari da, garrantzi handia dutela haur• HABEn aritu ostean, eta Loren -literaturan, eta, beraz, Loidi, berriz, euskara-irakaslea da marrazkiekin hasiko gara. irakaskuntza ertainetan. Akuarelak erabiltzen ditu Mikel Valverdek. Marrazki errealistak Lan filologikoa da gehienbat, GERTAERAK ETA TXISTEAK dira, eta xehetasunetara jotzen ez nahiz eta liburuaren sarreran Lazkao Txiki dutenak ... Marrazkiei perfila zenbait azalpen soziolinguistiko Sendoa, 258 orr.. 1.600 pta. egiten die, eta kolore aldetik, ere ematen diren. Hainbat berriz, saiatzen da marrazki oriotarren bizimodua jaso dute Lazkao Txiki, Jose Migel bakoitzean koloreen orekari liburuan, elkarrizketatuen euskara lztueta, oso gizon umoretsua zen, eusten, nahiz eta orrialde erabiltzen dute bizimodu hori, baina gorriak pasatakoa ere bai, batzuetan beste koloreren bat itsasoari lotua sarri, jasotzeko. bakardadea kausa, adibidez. edo beste sartu marrazkiari Kanta batzuk ere badira, Ederki asko azaltzen du hori liburu bizitasuna emateko. Itzalak ere pentagramarekin, eta bertsoak. honetako 255. orrialdean. Bertso erabiltzen ditu Mikel Valverdek. Baita zenbait esamolde ere, asko gehiago ere badira Auspoa Azkenik, esan istorioari nahiko herri-hizkerak oso bereak saileko 222. ale honetan. Dena lotuak daudela marrazkiak. dituenak, portzierto. den, gehienbat haren ateraldi Istorioa, berriz, nahiko sinplea da: eta txisteak daude hor, eta baita etxeko epela laga eta lehoi bestek berari egotzitakoak ere. izatera, lehoia dela uste baitu Enoorzm'f.Jr\•fl Xolak, hirira ihes egin duen i:!Zp.Jl.Jk Txisteak eta gertakizunak herriz arratoi-txakurra da Xola; baina, herri daude bilduta: Ordizian jakina, hirian lehoiarena egin gertatuak, Beasainen, Nafarroan, behar eta hor hasten dira ~· Iparraldean, Bizkaian ... Lanbideak komeriak. Ezdute aintzat hartzen eta, gainera, jatekoa urri. ENBOR ZARRAREN EZPALAK ere aitatzen dira: apaizak, Manuel Lasarte medikuak, mojak, baserritarrak ... Azkenean Xolak erabaki bat Sendoa, 196 orr.. 1.600 pta. Baita Lazkao Txikik zenbait gairen hartzen du, ez dugu esango zein. inguruan zuen ikuspegia ere. Liburu honetan ere, Hasierako orrialdeetan, berriz, Umorea eta ironia baditu aurrekoan bezala, aitatzen dira Lazkao Txikiren biografia dago, liburuak. Oso polita da katuarekin Orioko kontuak, leitzar oriotartua bertsolaritzaz kanpo egindako duen solasaldia, eta, eginak egin, baita Manuel Lasarte bertsolari lana eta jaso zituen bertso-sari eta nola erantzuten dion bere handia. Aspaldi entzun genion omenaldiak. nagusiari, batere kokildu gabe, telebistan Eguzkitzeri bertsolari Xola ez baita txakur arrunt bat. begikoa zuela Lasarte, oso ona Gizon estimatua zen Lazkao Xalaren ikuspuntutik dago baitzen, gauzak txukun esaten Txiki. Donostian, 1976ko kontatua ipuintxoa. zekiena eta euskara ere omenaldian, 4.000 lagun baino halakoxea zuen, eta du, gehiago bildu ziren, eta hileta• herrikoia erabat. Ez du seguru -elizkizunean jendea elizan ezin asko bertsotan kantatu bezala sarturik gelditu zen; idatziko, baina ahozkotik asko horrenbestekoa zen herriak zion du liburu honetako euskarak mirespena. ere: modismoak, hitzak, zenbait esaldiren egitura, elipsia ... Jon Zabalegi

XEHETASUN.- Zehaztasuna, AINTZAT HARTU.- Kontuan hartu. Ensenanza media. nabardura. Detaile. URRI.- Gutxi, eskas. BEGIKO.- Gustukoa. OREKA.- Equilibrio. SOLASALDI.- Berriketa, HARROTU.- Astindu. ITZAL- Sombra. hitzaspertua. Charla. LANBIDE.- Ogibidea, ofizioa. EPEL- Epeltasuna, berotasuna. KOKILDU.- Uzkurtu, oilotu. FERRATZAILE.- Herrador. LEHOIARENA EGIN.- Lehoiaren Acoquinarse. GORRIAK PASA.- Latzak pasa. papera egin. ETEN.- Hautsi, puskatu. Pasarlas moradas. KOMERIA.- Arazoa. IRAKASKUNTZA ERTAIN.- EGOTZI.- Atribuir. MIRESPEN.- Admiraci6n. 24 KOMI

BERNARDO ESTORNES: «Gure entziklopedia ez zela sekula bukatuko zioten batzuek»

Laurogeita zortziurte bete berriak baditu ere, sasoian dago gizona, burua argi. Datak eta eskatu dizkiogunean, nahastu gabe erantzun digu. Gu, ordea, ederki nahastu ginen. Ostiralerako jarria genuen elkarrizketa-eguna, eta ostegunean azaldu Aunamendi argitaletxera. Bulegoan lanean ari zen, liburuz inguratua. Argazkiak aukeratuta, biharamunerako utzi genuen elkarrizketa, bilera baitzuen ondoren. Laurogeita zortziurte beteak eta lanari ezin utzi. Hirurogei bat liburu idatzi ditu orain arte, eta berrehun inguru argitaratu. Langile fina, benetan!

Bernardo EstornesLasa, BiarnokoAreta (Arette) herriko abizena lehenengoa, birraitona hangoa baitzuen -Aretan euskarazegiten zuten batzuek mende honen hasieranere-; Lasa,berriz,Baigorribailarakoa. Pirinioetakomugak, beraz, ez zuen eragin handirik hango bizilagunenjoan-etorrietan. Bernardo l 907anjaio zen, gurasoak Izaban finkatuta zeudenean. Nahikoa eroso bizi zirendendak ematen zienarekin: «Denda entziklopedikoa - entziklopedia hitza oso errotua du- zen.Tabako eta ardo botilatua ezik,denetik saltzen zuten: ume jaio berrientzako arropetatik hasieta gorpua biltzekooihalak ere bai, eta altzariak, oinetakoak, zaldientzakotresneria...zerez?».

Eskolakogogorapen gozorikez du. la egunero paretari begira zigortuta egon beharrak ez zion onik egiten. Besteumeak ez zituen nonbait bakean uzten, bihurrisamarra agian. Maisuaren eta aitaren elkarrenganako ezinikusiakeraginik ba ote zuen 88 urte bete ditu Bernardok. Hala ere, bulegoan lanean aurkitu susmoadu, hala ere, Bernardok. genuen, Auflamendi Entziklopediako liburuez inguratua.

SASOIAN EGON.- Osasuntsuedo ERROTU.-Sustraitua.Enraizado. indarrean egon. Estaren forma. GORPU.- Hilotza.Cad6ver. BIHARAMUN.- Hurrengoeguna. OIHAL- Ehuna.Tela. BENETAN.-Zinetan,egiatan. ALTZARI.- Errediza.Mueble. Verdaderamente. OINETAKO.- Hanketakoa. ABIZEN.- Deitura.Apellido. Calzada. BIRRAITONA.- Bisabuelo. GOGORAPEN.- Oroitzapena, EROSO BIZI.- Lasaibizi.Vivir gomuta. Recuerdo. c6modamente. BIHURRI.-Travieso. 25 Ikaskuntzako bulego-buru eta liburuzain izendatu zuten. Hamar• -hamabi mila liburu izango ziren gutxienik. Liburuzale honentzat mauka ederra. Kontabilitate• -eskola bat ere bazuen garai horretan, Donostian, eta Eusko Ikaskuntzako lana bukatutakoan eskolak ematen zituen bertan. Liburugintzan hasia ordurako, besteak beste, «Sabin euskalduna. Euskoumeei euskaraz irakurtzen erakusteko bigarren liburua» idatzia zuen, ikastoletan erabiltzen zuten «Xabiertxo»liburua agortua zegoelako. Tarteka-marteka libururen bat argitaratzeak asetzen ez zuenez, euskal liburu• Izaban sendiarekin. -bilduma bat sortuko du. Gerra aurretik hogei liburu argitaratu behar horrelako gauzak ikasteko. zituen «Zabalkundea» bilduman. Euskara liburuetan ikasi Eta, zoritxarrez,hizkuntzetarako Garai hartako kulturgizon ospetsu belarri onik ez dut izan. Frantsesa, askoren lanak kaleratu zituen Izaban garai hartan askok ingelesa eta alemana ere ikasi bere anaia Marianorekin batera, egiten zuten euskaraz; nituen nik, baina idazteko eta Barandiaran eta Campionenak Estornestarrenean, ordea, galdua irakurtzeko bakarrik. Eta besteak beste. Gerra Zibilarekin zen ordurako. Amak eta izebak euskararekin ere beste hainbeste topo egin zuten, ordea. ulertu ulertzen zuten, baina gertatu zitzaidan». Hala ere, mintzatu ez. Hurrengo hurrengo belaunaldiak, Idoia Donostiatik Zarautzera doa belaunaldiak, Bernardorenak, Estornesalabak, esaterako, ikasi bizitzera, Donostian giroa erabat ezta ulertu ere. Horrela eten zen du euskaraz egiten. nahasturik baitzegoen. Hasieran euskararen katea. Geroago aginterik ez zegoela dio, eta berekasa ikasi behar izan zuen, Zaragozan perito mercantil eta lrujorekin hitz egin zuela behin Zaragozara bizitzerajoan profesor mercantil ikasketak baino gehiagotan horretaz: zirenean. Lersundieta Arrigarairen bukatu -ohorezko matrikula «orduko anarkistak eta gramatikak erabili zituela dio, dezente jaso zituen-, eta komunistak arriskutsuakziren. baina biek akats bera omen Donostiara doa 1929an. Eusko Anarkistek Campionen bi hiloba zuten: «Kunplimentuak eta beste Ikaskuntzako udako ikastaroetan hil nahi zituzten, eta hark gauza asko ezin ikasi han. Niri erakunde horretako idazkariak, laguntza- eske dei egin zidan. Nik Eskerrik asko esaten zidatenean, Don Anjel de Apraizek, hiru lrujorekin hitz egiteko esan nion, ez nekien nola erantzun. hilabeterako lana eskaini zion, hark konponduko ziola arazoa». Horrelako gauzak ez zeuden bulego-lanetan aritzeko. Epe Bitartekaritza horri eskerrak bi gramatiketan, belarriak erne ibili horren ondoren, Eusko hilobak bizirikatera ziren.

22 urte erbestean

Franquistak Donostiara sartzekoak zirela eta, itsasoz arrantzontzi batean Donibane Lohizunerajoango da: «Almirante Cerveraren aurretik pasa ginen, eta haiek konturatu ez».Pabera joan zen lehengusina baten etxera. Hamabost eguneko kolpea izango zela uste zuen, berehala itzulikozela Donostiara. Baina hamabost egunen partez, hogeita bi urte luzetan egon behar izan zuen etxetik kanpora, l939ra arte Frantzian,eta ondoren Txilen.Ezkonduere Paben ezkondu zen Ameriketara abiatu aurretik. Frantziatik «Zaragozan, jantzi-lehiaketa batean. Erronkarikoak jantzi ateratzeko gorriak ikusizituzten. genituen guk» Baina hori guztia Bernardok argitaratu nahi duen

BELAUNALDI.- Generaci6n. OHORE.- Honor. LIBURUZAIN.- Liburu+zain.Liburuak AKATS.- Hutsunea. Defecto. zaintzen dituena. Bibliotecario/a. Eraberean: etxezain, atezain, behizain... MAUKA EDERRA.- Buen chollo. TARTEKA-MARTEKA.- Noizbehinka. ASE.- Gogobete. Saciar. OSPETSU.- Ospe+tsu. Famatua, sona handikoa. Era berean: 26 osasuntsu,iletsu, indartsu... ERABAT.- Guztiz,zeharo, arras. autobiografian irakurtzeko aukera izango dugu, hemen ez baitago pasadizo guztientzat tokirik. Txileraez zen esku hutsikjoan. Liburu batzuk eramatea izan zuen behintzat: Azkueren hiztegia eta Frantzian erositako lurringintzari buruzko liburu batzuk, Txilen lanbide hori hartu nahi baitzuen. Eta hasi ere horretan hasi zen. Santiagon etxebizitza bat errentan hartuta, lurrin• -laborategia jarri zuten. Gainerako gelak besteri alokatuta, errenta ordaintzeko bazuten behinik behin. Negozio• -sena antzematen zaio berehala Bernardo Estorneseri.Kolonia-ura egiten zuten eta botikei saldu, Santiagoko judutar baten dendan ezik, botiketan bakarrik «Donostian ireki nuen kontabilitate-eskola. Donostian euskaraz eta saltzen baitzen kolonia. Judutarrak merke saltzen zuen erdaraz idatzitako lehen errotulua izan zen». eta, beraz, botikariek baino askoz gehiago. Ezinbezero hura dute Franco bizi zela oraindik. dago oraindik, hogeita hemeretzi harrapatu, ordea: «Halako , Aunamendik Otiarnendiekin antz liburuki kalean badaude ere. «R» batean, istorio bitxi batekin etorri handia zuelako aukeratu zuten hizkian doaz. Hiruzpalau urte zitzaidan, rabinoak esan ziola argitaletxearen izena, zentsura gehiago beharko omen dira den• euskaldunak Biblian azaltzen den errazago gainditzeko. Bestelako -dena kaleratzeko. Oztopo ugari herri (leinu) galdua ginela. Harrez azpikeriak ere erabili omen izan dute urte horietan: «Beste geroztik, niri erosten zidan zituzten, adibidez, liburuak argitaletxe batzuek esan izan kolonia». Beste negozio batean Madrilera eraman, hango dute gure entziklopedia ez dela ere hasi zen gero, kristalezkoontzi zentsoreak lanez gainezka sekula bukatuko, beren lanak erabiliak garbitu eta berriz saltzen. zebiltzalako. Ezzuten liburu errazago saltzeko. Baina guk Lurringintzakbaino etekin guztiak miatzeko astirik. frogatu dugu hori ez dela handiagoa ematen zuen horrek horrela». Lapurretakere izan dira. eta laster utzizuen koloniarena. Geroztik, 142liburu argitaratu Batez ere komunikabideak aritu dituzte Aunamendi bilduman. dira langintza itsusihorretan. Egunak 24 ordu dituenez, lana Lanik aipagarriena zalantzarik Entziklopediako idazlanak makina bukatu ondoren bazuen kultur gabe, Enciclopedia Genera/ del bat aldiz azaldu dira Euskal ekintzerako astia ere. 1941ean PaisVascodelakoa. 1969n Herriko komunikabideetan, iturria «Batasuna»kulturako aldizkaria kaleratu zuen Bernardo Estornesek aipatu gabe. «Mea Culpa» aitortu argitaratzen hasi zen, bera «Literaturaeuskertcc-ren lehen diogu guk apal-apal, eta zuzendari. Hurrengo urtean itxi alea: «Oteizakesan zuen Bernardok «Egote absolvo» egin zuten aldizkaria, eta Mitxelenaren eta Aita Villasanteren eman, iturria behintzat aipatu berehala Santiagoko euskal literaturari buruzko liburuak behar dela gogorarazi ondoren. euskaldunen hilabetekari batean irakurrita,ez zekiela nola idazten hasi zen lanean, «Euzkcdln». zuten euskal idazleek. Horregatik Bernardok presarik gabe lan sartu nituen idazleen zenbait egin du orain arte, baina orain idazlan-zati entziklopedian, baita bukatzeko irrikitan dago. Bizitza Entziklopedia, Bernardoren beste idazleen iritzieta iruzkinak osoko egitasmoa lehenbaitlehen ametsa, gauzatzear ere». Bostliburu bete zituen burututa ikusinahi du. Gerraren horrekin.Gero, «HistoriaGeneral aurreko ametsa mende hau Urteak poliki joaten dira de Euskalerria»riekin zion. Xlll. bukatu baino lehenago gauzatua bizitzan; oroitzapenetan, berriz, mendera artekoa aztertu bazuen ikusiko ahal du! abiada bizian ihes egiten dute. ere, zazpi liburuki kaleratu zituen. l958an gaude. Bernardo Jon Bilbao zenak burututako Berak idatzitako liburu bat Donostiara itzulida, ezkondua eta «Eusko-Bibliografia»hamar oparitu digu, «Canto y Cantares lau seme-alabarekin. Joan da liburukitan argitara eman dute, de EuskalHerria»poema-liburua, gerra aurrean argitaletxea ikerketa askoren abiapuntu l992an Manuel Lekuona saria zegoen etxera, Falangek bere saihestezina. irabazi zuena. Eskerrakeman egindakoa, eta hantxe zeuden 22 dizkiogu eta barkamena eskatu, urte lehenago utzitako liburu Entziklopedia horren hirugarren behar baino egun bat lehenago guztiak, atezainak eta lehengusu atala, ezagunena, hiztegi azaldu garelako. Lanean utzi karlistak ondo gordetakoak. entziklopedikoa da. l969an dugu Bernardo Estornesliburuz Anaia Mariano eta biek kaleratu zen lehen alea. Hogeita jositako apalez inguratua. Aunamendi argitaletxea sortuko sei urte geroago bukatu gabe Mahaian idazmakina bat.

BITARTEKARITZA.- Bitartekari+tza. LEINU.- Tribu. ikustezin,esanezin... Mediaci6n. ETEKIN.- Mozkina, probetxua. OZTOPO.- Eragozpena, traba. ERBESTE.-Atzerria. Aurkakoa: ASTI.- Beta, denbora. IRRIKITAN EGON.- Bizikidesiratzen aberri. GAUZATZEAR.- Bukatzeko zorian. A egon, desioz amorratzen egon. PASADIZO.- Anecdoto. punto de llevar a cabo. IKUSIKO AHAL DU!I.- i0jal6 vea! LURRINGINTZA.- Lurrin+gintza. GAINDITU.- Goitu. Superar. JOSI.- Bete. Elaboraci6n de perfumes. MIATU.- Arakatu. Escudrinor. ALOKATU.- Akuratu, errentan IRUZKIN.- Comentario. hartu edo jarri. LIBURUKI.- Tomo. ANTZEMAN.- Nabaritu, sumatu. SAIHESTEZIN.- Saihes(tu)+ezin. 27 BEZERO.- Parrokianoa. Cliente. lnevitable. Eraberean: ahaztezin, ...PORTAIA

KOTXE ISIL ETA GARBIAK KALEAN?

11 Arrasate korporazio koperatiboa (MCC) argindarraz ibilikoden ibilgailu bat egiten ari da. Lehen prototipoa urrirako prest eduki nahi dute. Errentagarria bada, seguruenik taldeko enpresa batzuek horrelako ehundaka egingo ditu hiriko garraioan erabiltzeko. Irunean ere bada kotxe elektrikoaz asko dakien asmatzaile bat, Rufino Lumbier, 67 urteko gizona. Renault Ondine zaharrari motore elektrikoa eta eguzkindarra biltzeko plaka erantsi dizkio. Laurogei kilometro egiten ditu orduko. Eta gasolinaz ere ibiltzen da ibilgailua. Iparraldean, bestalde, dagoeneko ikusten dira argindarrezko kotxeak kaminoetan.

Automobila eta gizakia erakusketan ere. Orain Ondine zaharrari (NA-23628),XXI. elkarren etsai dira hirian. Gizakiari Bartzelonako erakusketa mendeko itxura ematen dio laguntzeko asmatu zuten autoa, baterako deiare.n zain dago. gaineko eguzki-plakak. Rufinok baina ibilgailuek kutsatu egin Jendea harri eta zur geratzen argindarrezko motorea piztu du. dute gizakiak ezinbestekoa duen da ibilgailua ikusten duenean. Ez Burrunda eta zarataren partez airea. Historianatzera egin behar da harritzekoa, etorkizuna eta soinu sor bat entzuten da; eltxoak ote dugu hirietan kotxea iragana batera ekarri ditu eta. hegan bezalatsu egiten du erabiltzea debekatuz? Hiribatzuk Bere lehen kotxeari, Renault motoreak. hasiak dira erdialdean kotxeei sarrera ukatzen. Metroak kotxeak murrizten ditu kaleetan. Baina nahikoa ote da hori? Hirigutxi batzuek garai bateko tranbia haiek ekarri nahi dituzte berriz, edota argindarraz dabiltzan autobusak. Eta ezinbestean kotxean ibili behar duenak? Agian auto elektrikoa izango da horientzako egokiena, motoreak ez baitu gas kutsakorriksortzen.

Etorkizuna eta iragana bat

Rufino Lumbierren autoa bukatua dago, eta edozeini erakusteko prest. Eskuzeta bakarka egindako lana da. Atzean ez dago ez injeniaririk,ez enpresarik, ezta diru-inbertsio izugarririkere. Etxea hipotekatuta, hiru milioi eta hiru urte joan zaizkio lan horretan. Baina Rufino pozik dago egindakoarekin: «Munduan ez da izango hau bezalakorik». Joan den urtean Noain-Eskirozko industrialdean udaberriko ferian aurkeztu zuen jendaurrean, baita Donostiako Naturexpo

IBILGAILU.- lbil(i)+gailu. Ibiltzeko ETSAI.- Arerioa, aurkaria. PARTEZ.- Ordez. Enlugar de. tresna.Vehiculo. Eraberean: Enemigo/a. SOR.- Gorra. Sordo. garbigailu, igogailu, zulagailu ... DEBEKATU.- Galarazi, eragotzi. ELTXO.- Mosquito. GARRAIO.- Transporte. Prohibir. ASMATZAILE.- Asma(tu)+tzaile. MURRIZTU.- Urritu,gutxitu. lnventor/a. -TZAILEatzizkiak egilea HARRI ETA ZUR GERATU.- Zeharo adierazten du. Esate baterako: txundituta geratu. Quedarse de ikertzaile, saltzaile, garbitzaile ... una pieza. ERANTSI.- Gehitu. Anodir. 28 GIZAKI.- Serhumano. Kotxearen mirari guztiak paper batean idatzita eman dizkigu. Baina guk erraz-errazazaltzeko eskatu diogu, gure irakurleakez baitaude mekanikan eta elektrizitateanjantzita. Autoak bi motore dauzka: lehengoa, gasolinazkoa,eta berria, argindarrezkoa.Argindarrez80 kilometro orduko egiten ditu gehienez ere, eta bateriek 40 kilometrorako adina indar biltzen dute. Lau bateriatzar dauzka ipinita aurreko aldean. Autoak, hirian,baterien indarra erabiliko du, eta, hiritikkanpora, gasolinazkoa aukeran. Gasolinaz Eguzkindarra biltzeko plaka du R. lumbierren kotxeak. azkarrago eta urrutiagojoan daiteke, jakina. Hala ere, bateria Bimotoreak batera martxan gehienez ere 80 kilometro hobeak ipinita, nikel• daudenean, lau gurpilek egiten segidan egitea izango du, 100 -kadmiozkoak,gelditu gabe 80 dute lan. Ezda, beraz, autoa kilometro orduko abiadan. kilometro egitea baduela dio labanduko. Rufinok. Ezdu kotxeen ohizkomotorea Zoritxarrez,galerazia dauka izango seguruenik.Frantziakoak kaminoan ibiltzea. Hala ere, eta korronte jorraiaz ibiltzendira; Rufinoren autoak bi bazter-bidetan bi mila kilometro hau, ordea, alternoaz ibilikoda, eginak omen ditu. Legez, gauzak zuzenbadoaz behinik motore dauzka, ibilgailuak Industriarenbaimena behin. Bainaera batekoa edo behar du kaminora bestekoa erabili erabaki gabe gasolinazkoa eta ateratzeko.Eta diru asko ordaindu dago oraindik.Korporaziokoek argindarrezkoa beharko luke horretarakojubilatu diotenez, motore elektrikoetan honek. Egiaesan, ez du ikerketaketa aurrerapenak horretarako aparteko gogorik. egitea da egitasmo honen Bateriakbete egiten dira. «Batenbatek ikasinahi badu helburuetako bat, eta ez bakarrik Horretarakodauka aurreko horrelako kotxeak egiten, etor kotxe elektrikoa ekoiztea. Lan aldean urre-kolorekokutxatxoa. dadila, erakutsikodiot eta», dio, handia egiten ari da horretan Argindarrararen sarean entxufea ez baitauka ezkutatzekorik. Arrasateko EskolaPoliteknikoa. sartu eta kito. Lau-seiordutan betetzen dira bateriak. Ezda MCCkoek urrirako lehen Iberdrola enpresa ere tartean indarberritzekoera bakarra, hala da MCCrekinbatera, argindarra ere. Atzeko bi alternadoreei esker, prototipoa baita ibilgailuaren erregaia. aldapak jaistean eta frenoa Elektrizitate-enpresekgaueko sakatzean bateriak bete egiten Bestekotxe elektrikoa, argindar-kontsumoa handitzea zaizkiopiskanaka. Eta hauxe Arrasate Korporazio nahi dute, ordu horietan sobera harrigarriena:kotxea eguzkitan Koperatiboarena alegia, bukatu dagoelako. Horregatikizaten da dagoenean, gaineko zelula gabe dago. Urrirakolehen merkeagoa gaueko tarifa. Kotxe fotovoltaikoek eguzkindarra prototipoa burutua izatea espero elektrikoekaurrera egiten badute, argindar bihurtzen dute. lnorl dute. l996kolehen sei jabeek batez ere gauez beteko indarrikerosibeharrik ez du hilabetetan Industria dituzte bateriak. Iberdrolakoek kotxearenjabeak, beraz. Gaineko Ministeritzarenfrogak gainditu eta diotenez, oso erregai merkea da plakarekin nahikoa den galdetu errentagarritasun-ikerketakegin argindarra. Gauez beteta, diogu, eta asmatzaile nafarrak ondoren, beharbada kotxea kilometroko bi pezeta ingurukoa ezetz.Horrelakolau behar direla egiten hasikodira taldeko zenbait da kotxearen gastua, eta, egunez gutxienez:«Etanon jarri laurak?», enpresatan. Urtean 300-500 bat beteta, bost pezeta edo. guk. «Kotxearenkarrozeriaren egin beharko lituzkete. gainean erantsita, denean. «Argindarrezkokotxea, ordea, Izugarriaurreratu da teknologia Helburua ez da ekologikoa, garbia, al do?». gai horretan»,Rufinok. partikularrentzakoautoa sortzea, galdetu diegu MCCkoei, hirikogarraio arinetarako argindarra ez baita hutsetik Zolua irristakorra badago, ibilgailua baizik,enpresa publikoei sortzen.Hiriaez duela zikintzen lokatzetan edo elurretan, Renault -Iberdrola, Telefonica, erantzun digute, eta argindarra honek ez dauka inongo arazorik. Correos...- saltzekoibilgailua. Bi sortzengutxiago kutsatzendela Aurreko gurpilak argindarrez lagun eta 500 kilokozama kotxeak gasolina edo gasoila dabiltza, eta atzekoak gasolinaz. eramateko tokia izango du. Eta erreta baino.

MIRARI.- Milagro, prodigio. BAZTER-BIDE.- Camino secundario KORRONTE JARRAIA.- Corriente BATERIATZAR.- Bateria+tzar. ovecinal. continua. Bateria gaitza edo handia. Era GAINDITU.- Gaindu, goitu. BEHINIK BEHIN.- Behintzat.Al berean: piztiatzar.mamutzar, Superar. menos. besotzar... HELBURU.- Xedea, jomuga. AURRERAPEN.- Aurrera(tu)+pen. ERA.- Moldea. Modo, manera. Objetivo. Avance. Aurkakoa: atzerapen. SAKATU.- Zapaldu. Pisar. ZAMA.- Pisua,karga. ERREGAI.- Erre+gai.Combustible. BIHURTU.- Bilakatu.Convertir. Eraberean: ikasgai,ikusgai, ZOLU.- Piso,pavimento. mintzagai... IRRISTAKOR.- Labainkorra. HUTS.- Ezereza.Nodo. 29 Deslizante. z

1.-Arabiar tradizioaren arabera, ahuntzain etiopiar batek aurkitu zituen kafearen ezaugarriak 7.- Pertsonaia batek «Taliorenartea» guztiz IX.mendearen erdian. Hasieran aleak mastekatzen bereganatua duela entzuten dugunean, zein zituzten. Noiz hasi ziren kafea infusioan hartzen alorretako trebetasuna datorkigu burura? gaurko egunean bezalaxe? A) Pintura A) X. mendean B) Musika B) Xlll. mendean C) Antzerkia C) XVI. mendean 8.- Munduan ba ote da zorria baino bitxo 2.-Animalia arren haziak ugalketan duen gogaikarriagorik? Gure eta beste hainbat eginkizunaz gizakia aspaldidanik goganbeharturik animaliaren odolaz elikatzen den intsektu bazegoen ere, zientziazko froga garbia Lazzaro horietako 200 mota desberdin ba omen dira Spallanzani apaiz eta biologoak ekarri zuen: gela munduan zehar. Zenbat hanka ditu bizkarroi batean bakartua zegoen zakur eme bati ugalketa• horrek? -aparatuan zakur-hazia injektatu zion eta handik 62 A) Lau egunera txakurkumeak jaio ziren. Noiz egin zuen B) Sei esperimentua? C) Zortzi A) 1425 B) 1603 9.- SESBerori ondoren, zenbait hirik beren C) 1785 lehengo izena berreskuratu dute. Kasuhorretan daude Leningrado, Stalingrado eta Gorki. 3.- Elizanburupoetak bildu zuen modu honetara Hurrenkera berean, zein da horien gaurko izena? hasten den esaldia: Gizon bat higuin baduzu, emaiozu andre polit bat ... Nola bukatzen da? A) Nijni Novgorod / San Petersburgo / Volgogrado B) San Petersburgo / Nijni Novgorod / Volgogrado A) ; emazte higuin bati gizon eder bat C) San Petersburgo / Volgogrado / Nijni Novgorod B) eta eseri lasai haien etxeko ate aurrean C) eta gero ken iezaiozu 10.-Azkeneko orduan gauza bitxiak esanak 4.-Abbott, Bruno, Hayward eta Monty: horra dituzte hamaika pertsonaia ospetsuk. Horietako hain arrunta egin zaigun kiwi fruituaren lau motak. batek, esaterako, honako hau esan zuen Sortzeztxinarra zen eta Ze/anda Berrian hazi den heriotzako hersturan: «HorraHistoriako hiru fruitu honen ezaugarrien artean azido askorbiko pertsonaia aspergarrienak: Jesukristo,Don Quijote edo C bitamina asko edukitzea dago. Batez beste eta ni».Nor ote? laranjak baino zenbat aldiz gehiago? A) Simon Bolivar A) Bi B) Francisco Franco Bahamonde B) Lau inguru C) Adolf Hitler C) Seiinguru 11.-K.a. 218. urtean Anibalek Alpeak zeharkatu 5.- Filme batean nola deritza kontatzen ari zituen Erromaren aurka jotzeko, bere gudarostean zaiguna baino lehenagoko gertakariak eskualde horietan inoiz ez ikusitako animaliak erakusteari? zeramatzala: elefanteak. Zenbat ordea? A) Feed-back A) 37 B) Flash-boek B) 87 C) Flesh-back C) 201

6.- Eukaliptus oso izen grekoa izan arren (eu, 12.-Bigarren Mundu Gerra historiako hilgarriena ondo, egoki; kaluptos, estalia), Herodotok - izan da: 54.800.000pertsona hilik,zibilen eta esaterako- ez zuen halako zuhaitzik ikusibere militarren artean. Horietariko zenbat hil ziren orduko garaian. Izan ere, izen hori l796an eman zitzaion SESBen? oso urrutitik zetorren zuhaitz hari. Zein da, beraz, eukaliptusaren sorterria? A) 11.000.000 B) 15.000.000 A) Australia C) 25.000.000 B) Txina C) Filipinak

AHUNTZAIN.- Ahuntz+zain.Ahuntzakzaintzendituena. TREBETASUN.- Gaitasuna, abildadea. Cabrero. Eraberean: behizain,atezain, diruzain... ZORRI.- Piojo. EZAUGARRI.- Berezitasuna.Caracteristica. GOGAIKARRI.- Higuingarria.Fastidioso. HAZI.- Semen. BIZKARROI.- Parasito. UGALKETA.- Uga/(du)+keta.Fecundaci6n. Eraberean: HURRENKERA.- Segida,jarraiera. Sucesi6n. azterketa, garbiketa, ikerketa... BITXI.- Arraroa, xelebrea. GOGANBEHARTU.- Susmatu.Barruntar. OSPETSU.- Famatua, izenhandikoa. HIGUIN.- Nazka,narda. Asco. HERSTURA.- Larritasuna,kinka.Trance. NOLA DERITZA.- Nola deitzen zaio. Como se llama. GUDAROSTE.- Armada. Ejercito. 30 13.-785 Km2, 859 Km2 eta 1.318Km2 dira Euskal dira. Noizkoa eta nongoa da ezagutzen den Herriko lurralde txikienek hartzen duten eremua. lehena? Zein dira horiek? (hurrenkera berean) A) K.a. 132- Txina A) Zuberoa / Lapurdi / Nafarroa Beherea B) K.o. 112- Erroma B) Lapurdi / Zuberoa / Nafarroa Beherea C) K.o. 632 - Bizantzio C) Zuberoa / Nafarroa Beherea / Lapurdi 19.-Siberian eta, ez dute hozkailuen beharrik. 14.-Munduan gehien erabiltzen den hizkuntza Kontserbatu nahi duten jakia lurrean induskaturiko txinera da: 907 milioi, 1994urteko datuen arabera. sotoan ezarri... eta listo! Hala egiten dute badelako Beste askok eta askok, noski, hiztun gutxiago beti OQ azpitik dagoen lur-zerrenda bat. Nola dituzte. Izan ere, gutxi gorabehera, zenbat deritza lur beti izoztu horri? hizkuntza erabiltzen dira munduan gaur egun? A) Bankise A) 3.000 inguru B) Freezeland B) 4.000 inguru C) Permafrost C) 5.000 inguru 20.- CD edo compact disc delakoa ia 15.-Gizakien burmuinez ari garela, lagun arteko ezinbestekoa da egungo musikazalearentzat. Sony solasetan esan ohi denaren kontra, ez dago eta Philipsetxeen elkarlanaren fruitu izan zen tamainaren eta adimenaren arteko erlazio zuzenik. tresna hori noiz kaleratu zen? Denbora aurrera joan ahala, ordea, burmuinaren A) 1978 pisua emendatuz joan da historian: gure B) 1983 burmuinak ErdiAroko gizonenak baino pisu C) 1987 handiagoa du. Zenbat pisatzen du, hain zuzen ere, batez beste, oraingo gizonezko helduen (20-55 urte) burmuinak? A) l.000gramo inguru B) l.424gramo C) 1.935gramo

16.-Europan estatu berri asko agertu dira azken urteotan, eta ikasleek herrialde horietako hiriburuak ikasi behar ... Lagun iezaiezu ondoren ematen diren hiriak nongo hiriburuak diren aurkituz: Liubliana, Riga, Tallin(hurrenkera berean beti ere). A) Letonia / Eslovenia / Estonia B) Eslovenia / Letonia / Estonia C) Estonia / Eslovenia / Letonia

17.-Winston Churchillek honako definizio hau eman zuen: «Etorkizunaaurrikusteko gai dena, bai eta gauzak berak aurrikusiez bezala zergatik gertatu diren azaltzeko gai dena». Nortaz ari zen? Nortzu zituen gogoan hori esatean? A) Artistak B) Politikoak C) Militarrak

18.- 1935.urtean Charles Richter-ek eskala logaritmiko bat asmatu zuen uhin sismikoen handitasuna neurtzeko, eta harez geroztik mundu osoan erabili ohi da. Dena den, sismografoak edo lurrikaren berri ematen zuten tresnak aspaldikoak

EREMU.- Esparrua.Area, campo. INDUSKATU.- Excavar. BURMUIN.- Garuna. Cerebro. SOTO.- Bodega. EMENDATU.- Hazi,handitu. Crecer. EZINBESTEKO.- Derrigorrezkoa.Necesario. UHIN.- Ondo. LURRIKARA.- Terremoto.

31 T

URRUTI NERE MENDITIK

l 2 111 Urruti,nere menditik Nere biotza zegoen Joan nintzan dirutu nairik. (berriz) Euskalerrianpentsatzen. (berriz) Urrutietan nere biotza Egun guzian, gabaz orobat, Naigabez erdibiturik, beti zitzaidan oroitzen, Gelditu nintzan tristerik, zein gozo nintzan bizitzen Pake santua galdurik. aurtxo nintzanean emen.

2 3 «Goguan nuen etxea, «Emenigande goizean gaztain artean gordea». (berriz) Meza-eskillak deitzean». (berriz) Mendixka ganean agertutzen zan Zenbat otoitz gogogarrizko erriko eleiz maitea, senti ditut biotzean to ango kanpatorrea, aien poza barrenean ainbat oroitzez betea. Eleizarako bidean.

4 5 «Dena zegoen ederrik «Eznaiz ni, Jauna, geiago guzia pozez beterik». (berriz) nere menditik joango». (berriz) lntzez loreak, txoriak denak Atxurra nere lagun dedala zorionez abesturik, baserrian naiz biziko, ba±a guzien ganetik Zurieskerrak emango ni nengoen atseginik. pakez bete nazulako.

NAIGABE.- Nahigabea, OROBAT.- Halaber, baita ere. atsekabea. Aflicci6n, dolor. Iornbien. ERDIBITU.- Erdibi egin. OROITZA.- Oroitzapena, gomuta. INTZ.- Ihintza. Rocio. Recuerdo. ESKILA.- Ezkila,kanpaia. Campana.

32 IA

GURE GEREZI GOZOAK

11 Behin batean idazle espainiar batek esan zuen bere gustuko herri batera japoniarrak etortzen zirela gereziak loretan ikustera, eta argazkiak egitera, jakina! Guk, Milagrora iritsi ginenean, ez genuen horrelakorik ikusi; tamalez, gereziondoak belarritako gorri-borobilez beteak zeuden, biltzeko pronto. Gu joanda gutxira hasiko zen bilketa. Lan hori luzatzeko, une berean bildu beharko ez diren gereziak jartzen dituzte Milagron. Milagroarrak aritzen dira bilketan, baina Andaluziatik ere etortzen zaie jendea. 30-40 egun behar omen dituzte gerezi guztiak jasotzeko, egunean zortzi ordu lan eginda.

Tabernan gaude elkarrizketa tona. Aranetan 300,eta eratako zuhaitzakzeuden, batzuk bukatu ondoren. Telebistapiztuta gerezitan, berriz,200. besteak baino sendoagoak. dago. KarlosArquincno errezeta Arbolarik sendoenek Napoleon bat azaltzen ari da. Gure Aragoa ibaiak bat egiten du izenekogereziak ematen dituzte. Milagroko solaskideak, Carlos EbrorekinMilagron. Handik gertu, Bainazera esan zigun Serrano Serranofrutazaleak, mirespenez ehunen bat metrotara, Carlos jaunak, Napoleon gerezi-klase hitzegin digu: «Horrekdu Serranorenhornitzaileetako batek hori beste izenbatekin ezagutzen hizketarakoeta jendearengana gereziondoak ditu, berezko duela bertako laborariak, heltzeko erraztasuna.Jendearen tamainan,moztu gabe, sailean. Monzoneko gerezia izenarekin jateko ohiturak aldatzen ari da, Hantxezeuden eskailerabatzuk, alegia, «Deconfitar» ere deitzen eta gainera badaki zeresaten enbor bati kateaz lotuak. Bi diote. Bazirenbeste zuhaitzbatzuk duen. Nijakitun naizen gaietan ia beti asmatu egiten du».Guk Beasaingoa dela esan genion. Ez zekien beasaindarra zenik.Izan ere, milagroar honek fruta asko saltzendu Gipuzkoa aldean, eta besteak beste, Beasainaitatu zigun. Bizkaianeta Araban ere gerezidezente saltzenomen du, baita Irunean bertan ere. Milagro ez da gereziak dituen Nafarroako herribakarra; sonatuena bai, ordea. Erriberan dago Milagro, Errioxatikgertu. Nekropolierromatarra duen udalerri honek 2.500lagun pasatxo ditu, eta abelzaintza industrialeanaritzen da, industria txikiak eta zerbitzuakere baditu, baina ureztapeneko laborantzan aritzen da gehienbat: alkatxofak, tomateak, zainzuriak, frutarbolak. Frutarboletan oparoena ez da gerezia, sagarra baizik.Carlos Serranokaitatu digunez, Golden sagarra omen da Milagron urtean zehar gehien biltzen den jeneroa, frutetan, jakina!: 1.000 Itsasun ekainean izaten da gerezi-festa.

GEREZI.- Ginga. Cerezo. SOLASKIDE.- Solas+kide. ARAN.- Ciruela. TAMALEZ.- Zoritxarrez,zorigaitzez. Contertulio. Eraberean: lankide, HORNITZAILE.- Horni(tu)+tzaile. Desgraciadamente. ikaskide,bazkide... Abastecedor, suministrador.Era GEREZIONDO.- Gerezi+ondo. UDALERRI.- Muncipio. berean: saltzaile,ikertzaile, Cerezo. Eraberean: sagarrondo, ABELZAINTZA.- Ganaderia. erretzaile... pikondo, intxaurrondo... UREZTAPEN.- Regadio. ENBOR.- Tronco. BELARRITAKO.- Pendiente, zarcillo. LABORANTZA.- Nekazaritza. BILKETA.- Bil(du)+keta. Agricultura. Recolecci6n. Eraberean: ZAINZURI.- Frantsesporrua. azterketa, garbiketa, irakurketa... Esparrago. 33 ere, makalagoak, pinta izeneko gerezia ematen dutenak, BILTZE-AROA Milagroko betiko gerezia da, GEREZI- gerezi beltz hori. Gure solaskideak -ONDOAK •ll••r .•e •111l• "'l.•Jo"

MAKAL.- Ahula. Aurkakoa: ONTTO.- Hongo. USTIAPEN.- Explotaci6n, sendoa. ZORRI.- Pulg6n, piojo. aprovecham iento. HOSTO.- Orria. Hoja. ALDERATU.- Erkatu,konparatu. LURSAIL.- Terreno. ALDE.- Diferentzia. MAILATU.- Magullar. EREINOZU.- Erramua. Laurei. LAIOTZ.- Ozpela, Paraje sombrio. KOKILDU.- Uzkurtu.Acoquinarse, debilitarse. ARBUIATU.- Ezetsi,uko egin. Rechazar. 34 NEGUTEGI.- lnvernadero. ZORITU.- Heldu. Madurar. Fabrikarako eta etxerako

Napoleon izeneko gerezia da fabrikara eramaten dutena, erreximenta egiteko, edo menbriloa ... Serranojaunak San Adrianera eta Calahorrara eramaten du. Baina, salneurria aldatu ezean, azkenetan ikusten du gerezien fabrikarako bide hori. Izan ere, aurten 120-125pezeta egin omen du kiloak, eta ez dagoela, gainera, gora egingo duen arrastorik; freskoan salduta, berriz,200-400pezeta bitarteko prezioa izango omen du aurten gereziak. Guk Donostiako kale batean ikusidugu Milagroko gerezia 620 pezetatan kiloa. Aurten %30-%50ekoigoera izango omen du salneurriak. Merkatuak agintzen du, eskea handia da eskaintzaren aldean, eta Hilabete pasatxo behar dute gereziak biltzeko milagroarrek eta horrelakoetan salneurriak gora andaluziarrek. egiten du. Aurten normalean baino %40gutxiago bildu omen honek bere baitan pilotariak, Goiti joaten ez C.:engerezia dute. Alde batetik, iaz oso dantzariak, musikariak eta denboraldi emankorra izan omen bizikletariak ditu. Itsasunere hasi dira goiti zuen gereziak, eta, ondorioz, joaten ez den gerezia jartzen, arbolak nekatu antzean gelditzen Ekaineko festa horretan, gerezi apala, arbola txikia alegia, dira hurrengo urterako, eta, Itsasukopilotariek hartzen dute ez l0-12metrokoa, ez berezko bestetik, eguraldiak ere ez du parte, mezaren ostean, eta tamainakoa. Horretan ari omen gehiegi lagundu aurten. bazkari aitzin. Musikariak eta da laborari-elkarte sortu berri bat. dantzariak ere izaten dira. Festa Urtearen buruan l0 tona gerezi EuskalHerrian bada beste herri bururatzeko, dantzarien lortzen dute itsasuarrek,baina bat bere gereziekin famatua, agerraldia, fandango-lehiaketa aurten, zorigaitzez, ez dute Itsasu,Lapurdin. Aunamendi bat. Kuriosoa bada ere, egun eguraldia lagun izan, eta erdira entziklopedian begiratzen horretako otorduetan ez da ere ez dira iritsiko.Gehiena gerezi• baduzue, maiatzaren 15etik egoten gerezirik alean, bai, festan saltzen dute, asko ekainaren l5era gerezi-azoka ordea, erreximentan, Gateau erreximentarako. Erreximenta egunero dagoela dio, baina gaur Basque delakoak erreximenta egiteko gerezi beltxa da egokia. egun ez dago horrelakorik, ez baitu: «Ardi-gasna, tomatea, Gerezi beltxaz gain, beste bi baitago hori egiteko gerezi xingarra, bildoskia, bizkotxa... gerezi-klase ere aitatu dizkugu J. sobera. Orain laborariak jaten ditugu, guztiak lekukoak» Agerrek, pelua eta xapala zuzenean saltzen dio gerezia erran digu Jeanot Agerrek. -sasoikoa-. bezeroari. Baina gerezi-festa, edo Lapurdin esaten duten legez, besta; hori bai, antolatzen dute, MILAGRO Gran Enciclopedia Navarran, Vll. liburukian Milagroko ekainean, urte batzuetan argazki eder batzuk ikusikodituzue, bertako gazteluaren hondarrak, lehendabiziko igandean, beste Condes de Guendulain Jauregia, tulipan-landak, elizako erretaula batzuetan bigarrenean, segun nagusi ikusgarria, herriko burdinazko zubia, eta abar. Zazpi orrialde gerezia noiz loratzen den; horrek eskaintzen dizkio entziklopediak herri honi. Festakuztailaren azken agintzen du festa-eguna. astean dira. Beraz,joateko aukera baldin baduzue ...

Mende-erditik gorako bizia !TSASU. Herrihoni buruzko informazioa Aunamendi entziklopedian, badu festa horrek, eta Juanot LurHiztegi Entziklopedikoan eta Elhuyarhiztegian aurkitu dugu. Agerrek, festaren Aipagarria da XVl-XVllmendeetako hilerria. Herrihorretan Gernikako antolatzaileetarik batek erran Arbolaren adartxo bat landatu zuten 1963an, eta ItsasukoAgeria digunez, sosak biltzeko egiten zen izeneko idazki abertzalea sinatu, han ospatu baitzen gerra osteko lehen festa hori, gero horrekin elizarako Aberri Eguna Iparraldean. Herrihorretan dago Atheka Gaitz ( Pasde musika-tresnak erosteko. Gaur Roland) izeneko arroila. Euskarabehe-nafarrera du. egun, ltsasuarrakelkarteak Aeromodelismorako pista bat ere bada herri horren lurretan. jasotzen ditu irabaziak. Elkarte

ERREXIMENTA.-Mermelada. AITZIN.- Aurretik. Aurkakoa: gibel. XINGAR.- Urdaia. Tocino. EMANKOR.- Joria, naharoa. HONDAR.- Resto,ruina. Coploso. fertil. ERRETAULA.-Retablo. BEZERO.-Parrokianoa. Cliente. HILERRI.-Kanposantua. Cementerio. SOS.- Txanpona. Moneda. ARROILA.- Desfiladero, foz.

35 zionean, bonbilen argitasun sarkorra begininietan HELEN grabaturik geratu zitzaion; begiak itxi ala zabaldu, eta obsesio bat bailitzan, argitasun bera (izen bera) ikusten zuen... 11111. GAU hartan, senarraren ametsak koktelera batean sartuta zeudela ematen zuen. Amets Larri,sosegatu ezinik,emaztea altxatu egin zen. nahasitan, ohean batera eta bestera mugitu besterik Tokadoreko ispiluaren aurrean, lehendabizi ile• ez zuen egiten. Eta une batez, apenas ezer bereizten -adatsak askatu zituen. Eta, isladatutako emakume zitzaion zurrunga eta hitzen artean, emazteak izen hari begira, «Aurpegia arimaren ispilu bada, arima bat ulertu ahal izan zion: Heien. Eta behin eta berriro oinazpian dudala dirudi» pentsatu zuen bere artean. errepikatutako izen soil hark emazteari barren guztia asaldatu zion. Urduri,etxeko lanetarako erabiltzen zuen alkandora erantzi zuen. Malgutzen hasitako bularrak Nor ote zen emakume hura? Zer nolako lotura ote oraindik nahiko sendo mantentzen zitzaizkioneta, zuen bere senarrarekin? Loak hartu zuenean ere, gerriraino behintzat, gorputzari ez zitzaion galdera haiek ametsen forma hartu zioten liraintasunik falta. emazteari: Heien bilutsik agertzen zen, baina aurpegia maskara beltz batek estaltzen zion; Ondoren, jakinmin lizun batek eraginda, senarra, berriz,oso argi ikusten zuen emakume kiroletako fraka berdeak erantzi zituen. Egia esan, ezezagun hura laztanduz eta musukatuz. Alabaina, sabeletik behera gauzak neurria galtzen eta beren sufrimendu oniriko hark ezin zuen luzaroan iraun eta onetik ateratzen hasiak ziren. azkenean emakumea logelako itzaletan esnatu egin zen. Larrugorritasun berri haren amaraunean liluraturik geratu zen Betazalak altxatu zituenean, emazteak begiak arren, ez zen denbora asko lausotuta zeuzkan. Eta begirada bustia gelan pasa harik eta senarraz barrena ibili zuen, hara eta hona, ilunpetan ohizko berriro oroitu arte: oraindik gauzak antzemanez: ezkontzako erretratua, nahiko polita izango al tokadorea, Amabirjinaren iruditxo fosforargitsua ... zen harentzat, ala beste Gero, zinemako pantaila handian bezala, norbaiten beharra izango senarrarekin eramandako bizitza gazi-gozoaren ote zuen; eta, hala bazen, imajinak agertu zitzaizkion:seme-alaben bataio Heien izango ote zen? arrosatuak, jaunartze txurlok. ezkontza koloretsuak... Baina gau hartan, zeru ilunean tximista baten antzera, izen bat inguratu zitzaion intimitatea urratuz: Heien. Eta, izen hura zela medio, ezin izan zuen goizean barruko ezinegona ezkutatu:

- Bart ametsetan aritu zara, Tomas.

Gizonak ez entzunarena egin zuen. Ondoren, emazteak gabardina krema-kolore hura luzatu eta honekin batera musu bat eman zionean, senarrak honela agurtu zuen:

- Gaur ere bilera daukat eta ezingo naiz bazkaltzera etorri. Badakizu, bileritisxelebre honekin ...

Eta irratiak zer eta non gertatu zen hamaikagarren aldiz errepikatu bitartean, emaztea eguneroko lanari lotu zitzaion. Eta eguerdian, bakarrik, Mexikoko «Ariporlto» serialaren bostehun eta hirurogeita zazpigarren kapitulua ikusizuen.

2. Bazkalondoan, harrikoa egin gabe, emaztea luze-luzeetzan zen ohean. Pertsianajaitsita zegoen eta lanpara piztuta. Horregatik, lanparari begiratu

EMATEN ZUEN.- Zirudien. Pareda que. EZ ENTZUNARENA EGIN.- Ezentzunaren itxura egin. ZURRUNGA.- Ronquido. Hacerse ei sordo. Eraberean: ez ikusiarena egin. ASALDATU.- Artegatu. Perturbar, inquietar. HARRIKOA EGIN.- Harraska-lana egin. Fregar la BILUTSIK.- Larrugorri. Desnuda/o. vajilla. LAZTANDU.- Ferekatu, balakatu. Acariciar. SARKOR.- Sar(tu)+kor.Penetrante. BETAZAL.- Parpado. BEGININI.- Pupila del ojo. LAUSOTU.- Gandutu, goibeldu. Nublar. BAILITZAN.- Balitzbezala. Como sifuera. GAZI-GOZO.- Agridulce. ILE-ADATS.- Cabellera. URRATU.- Rasgar. BERE ARTEAN.- Bere baitan, berekiko. Para sus 36 EZINEGON.- Urduritasuna, artegatasuna. lnquietud. adentros. BART.- Bart arratsean. Anoche. bera, gai izango al zen oraindik inor konkistatzeko? Behin, berak idaztea pentsatu zuen: «Heien. Eskuak ipurmasailetara eraman zituenean, ordea, Zarena zarela, utzi nire senarra bakean. Oso maite bere gorputz biluzia ispiluan soslaiaz ikusieta izanda ere, inoiz ez duzu nik adina maitatuko; ez nik berehala negarrari eman zion. adina, ez nik bezala».

3. Kafe egin berriaren usainak dena blaitzen zuen Alabaina, gau hartan amodio haren urek sukaldean. Baita emazteak orduan gogora gainezka egin zuten. Tomasek ahoskatu egin ekarritako oroitzapenak ere. baitzuen ametsetan emakume haren izena, eta orain emazteak bere burua itsaso gaizto hartan Pare bat hilabete edo bazen aurreneko eskutitza naufragatzen sentitzen zuen. jaso zuela. Senarrari zuzendua zegoen, baina igorlea Heien ezezagun hura zela ikusita, emazteak ezin izan Laster,salbamen-ohol bat balitz bezala, zuen zabaldu gabe utzi. «Tomasmaitea, emakumea ispilubaten bila abiatu zen. Komunekoa aspaldidanik desio zaitut, zure musuak irrikatzen aukeratu zuen, haren aurrean bere burua ahalik dltut.». Ondoan postakutxatila baten zenbaki soil hobekiena apaintzeko. Ondoren gelara jo zuen, eta bat baino ez zen agertzen. Eta Tomasek deus ere han, Tomasigehien atsegin zitzaizkionsoinekoak jakin gabe, emazteak ia egunero jaso ohi zituen probatu zituen. Zeremonia haiek guztiak, estrategia halako eskutitzasaldagarriak. berri eta sendo baten hastapenak ziren: Heieni gerra deklaratu eta Tomas berriro konkistatzeko ordua zen.

Behin bere burua ederretsi zuenean, Helenen eskutitzak txiki-txikiegin eta zakarrontzira bota zituen. Gero, gelara joan, musika xuabea jarri eta Tomasen zain, dantzan geratu zen.

- TiraTomas,gaur dotore jarri -agindu zion aurreneko musu-zaparradaren ondotik-. Gaur antzerkia ikusterajoango gara, eta gero, biok biotara, afaltzera -esan zion, hura bakea iragartzen zuen gerra-parterik onena bailitzan.

Gaua zoragarria izan zen. Gainera, txanponaren laguntzaz emazteak Heienik ezagutzen ote zuen galdetu zionean, senarrak ezetz erantzun zuen, akaso aldizkari batean ikusitako modelo eder baten izena izan zitekeela, baina besterik ez. Emazteak, samur-samur,ea oraindik maite zuen ere galdetu zion, eta erantzuna berez etorri zen, aurrena kandelen argipean eta azkenik maindirepeko erotasunean.

Gau hartan emaztea ez zen lo sakona egin zuen bakarra izan. Senarra ere lo trinko baten atarian zegoen. Emaztea gazteturik eta berriro ere bereganaturik sentitzen zuen, eta ondorioz, ez zuen izen hura gehiagotan ahoskatu beharrik izango; bestalde, bere lagun minari ere Helenen izenean gutun gehiagorik ez idazteko aginduko zion (agian beste bakarren bat emazteari susmorikez sortzearren). Eta horregatik guztiagatik egiten zuen dagoeneko lasai lo, emaztea beste norbaitekin imajinatu izana asmakeria hutsa izan zela pentsatuz, zahartzen ari den baten txorakeria pasakorra baino ez balitz bezala ...

Patxi Zubizarreta

MALGUTU.- Lasaitu. Ceder. Aurkakoa: zurrundu, ZABALDU.- Ireki.Abrir. tinkotu. DEUS ERE.- Ezer.ere. LIRAINTASUN.- Segailtasuna. Esbeltez. ZARENA ZARELA.- Seasquien seas. LIZUN.- Likitsa.Lascivo. OHOL- Tabla. AMARAUN.- Armiarma-sarea. Telarana. HASTAPEN.- Hasiera. Comienzo. LILURATU.- Itsutu,txoratu. Deslumbrar. EDERRETSI.- Edertzat hartu. Juzgar como hermosa/o. EMEKI.- Poliki,leunki. Con suavidad. BIOK BIOTARA.- Biokelkarrekin. SOSLAIAZ IKUSI.- Zeharka edo saihetsetik ikusi.Ver de LAGUN MIN.- Lagun kutuna. Amigo/a intimo/a. Iodo. HORREGATIK GUZTIAGATIK.- Portodo eso. OROITZAPEN.- Oroi(tu)+pen. Gomuta. Recuerdo. Era 37 berean: adierazpen, luzapen, azalpen ... N

HITZ GEZ/DUNAK __

, ~-:!~;.~ Izena* t Pilota t Amaitua t Dago 't.;_{!;-"I' handia t ~i~'~: Mobil- Landare Zalantza Orekarik eza .denoa jangarria ~t .. ··.· r ... -- . - . 1 t t t ~):itl -· '. ~-~... ;I. - ,,.. ~ tf'--- ~·. ' •. } 1 ~,:° I~. *Deitura . ' - Ezetza Gorputz l -=c-"~ atal ~~ ; Irain 1 ~ t 1 . - hitza - "..~,._ ~ti j' ·' .. / ~ r ,'.'1 Azkena """'- ,Ar Jainkoak Astia Noizdanik onetsia t t t Greziar - Hegazti aditzeko Lokatuz beltza denbora t t Egiptoko Hegazti - jainkoa .. - mota - Dardarkaria Distira Era t Eguna t apainez - - Premia Uholdea Marraskari Odol - txiki - taldea - Behetik IU gora Mina adie- zuzen Zotz egitea razteko Pare bat Eguzkia t Azkena - (esaterako) - • - • Zintro Zakur R Egokitu - Erabat - Ulertu - Gipuzkoa- • Bitamina • ko herria mota A Espetxea Ogi (hitz - elkarteetan) - ... izan, • • gauza izan L Putzu Ados Esaten t - duk Ordenado- - - Listua reen memo- Musika D ria mota nota Jatorri t Gaixo t Sagu (hitz t atzizkia - - elkarteetan) - Ipar., Dauka begirada 1 501 1

Zazpi t Dauzka - egun - - • Sufrea Fosforoa t Zerbait - Zuhaitz - egiteko • mota burutapena

38 ,... . -·_d-·- .. . . .r . ' - •I• . ' ' LOGIKA JOKOA . - ., -·· - ~·--""' ...

o"('- MUTILA NON GELDffiJ SEINALEA ro ro rv (]J &~ 0 (\j 'i:: (\j ·c e 0 '61 rv rv 12 c '-- QJ .._.x 0 (]J .._. QJ 0 01 .._.QJ 0'1 0 .D c ..:.::: ro ..0 Qi ~"" ~ 0 iC QJ ro'- (lJ (\j .D QJ rv u ~ - ~ CL c c ~ «J~ <( ~ 0 sz '-- N o --,QJ Karolina <( JEROGLIFIKOA ~ V> Julia zw Ruth

<( Gona berdea E E E B __,w <( Klabelina b E w V> Jertsei gorria E ::::> 1- Kafetegia ~ _,0 w o Parkea z z0 Zine ataria

Bihotz giroa Hiru neskatxa erromantiko hiru mutilekin gelditu dira Ez oso buru zorrotzekoak arratsalderako. Elkar ikusten duten lehen aldia da eta prentsa-iragarkien bidezjarri dira harremanetan. Neskek ezaugarri bana daramatela aldean, hiru topaleku desberdinetara abiatu dira gure sei lagunak, bihotzak pil• -pil. Nork nor ikusi behar du? Ondoko datuak egokiro erabiliz gero, berehala jakingo duzu nor, norekin eta non gelditu diren, bai eta neskek daramaten seinalea. l. Zine atarian gelditu denak gona berdea darama seinaletzat baina ez du lnigo izenekorik inor ikusi behar. 2. EzJulia eta ez parkean gelditu den neska ez dira lnigorekin harremanetan sartuko. 3. Ruthek klabelin eder bat darama soinean; bestalde, ez du Adalberto izenekorik ikusi behar eta ez da inongo LETRA-ZOPA kafetegian sartu behar. Aurki itzazu irudi hauei dagozkien hitzak. Argibideak Ondo gogoan hartu norabide guztietan Eskeman agertzen den B (Bai) letra l. saileko datu zuzenak aurki daitezkeela. gurutzatzen diren laukitxoan ezarria dago; orobat, E (Ez) letraren bidez l. sailean ageri diren ezintasunak adierazten A 1 R L E 0 M A dira. Datuak arretaz irakurri ondoren, hutsuneak zeinu z horiekin (B, E) bete beharko dituzu. Ondorio zuzenak lortu 1 E T u A R T R T ahala, soluzio taulara pasa ditzakezu. z B z J B E 0 R E

NON SEINALEA T x A E A D x 0 s NESKA MUTILA GELDITU A A L A N D A T u D u v A A K A N z A A K E R R E 0 T

T L 1 B 1 H 0 T z

A 1 z K 0 R A s A v / 39 'f ft".'.A ~'~-J;;h.· ---, ZINEMAN EREBIDAIA DA GARRANTZITSUENA

11 Mendeetan zehar, milurteeton borrena honela mintzo ziren poeta, artista, filosofook: «Iristeak ez du inporta. Bidez ibiltzea do inportanteena». Zinema• -egile egungook bat datoz antigoalean bizi eta bidoia egin zuten horiekin. Conneseko azken zinemaldion, bat baino gehiago izan ziren ibilaldiaren tentazioa goraipatu eta berton erori ziren zeluloidezko lonok.

Behin batean hauxe aitortu Angelopoulosek, Greziako zuen Borgesek: «Mundua mundu seme prestu horrek, Europa denez geroztik, Arteak bi kontu zauritua zeharkatu du «Le Regard baino ez ditu erabili eta ez ditu dUlvsse» izena duten plano erabiliko: gurutze batean hil zen miragarrietan. Ptolema'ls hiritik gizonaren istorioa, eta han edo Albaniara. Koritsatik Mazedoniara. hemen dagoen Itoka irlara Skopjetik Rumaniaruntz. Bukarestik itzultzeko itsasoratzen den Constanzara. Danubion barrena gerlariarena». Belgrado eta Sarajevoko atari suzkoetara. Bidaia. Joan-etorria. Gizakion kezka, desio, amets eta Bidaia egin. Bidez ibili. Win artelanerako oinarri edota Wenders sortzaile alemaniarrak ardatza. lurrak korritu izan ditu. Berak aurkitu zuen Texasen «Poris» Bidaia. Bidea. Ibilaldia. Xenda. deitura zuen herriska. Berak, Kaminoa. Errepidea. Berlingo zerutik behera egin zuen Fotogrametakoa. lrudizkoa. Behin topo gizaki izan nahi zuten eta berriro ekin dio bide• aingeruekin. Oraingoan, Lisboan -gurutzeari Cannesen agertu den biltzekoak gara «Lisbonne Story» hainbat zinegilek. izenburu duen zeluloide-puskan. Johnny Depp genuen ondoan Jarmuschek irekitako xendan . .._ ------._ Bertaratuko den pertsonaiak ere Europa osoa zapalduko du Portugaleko hiriburuan sartu s» J orduko. Hantxe, zineman gaindi, helmugarik gabeko zenbait bidaiarirekin estutuko ditu hartueman bereziak.

Bidaia. Abiatu. Bide egin. Bidaiaren garaia da. «Tempo di Viaggio». Andrej Tarkovskij zuzendari errusiarrak behin Italiara eraman zezakeen bideari lotu zitzaion. Helmugan Visconti, Pasolini, Fellinirekin lan egina zen Tonino Gerra zuen zain. «Nostalgia» izango zen filmea errodatu nahi zuen, baina non, Zinearen segizioan joan ginen gu Lisboa aldera Wenders gidari nondik ez zekien. Toninorekin Italia genuela. osoa miatu zuen. Lekurik

BAT ETORRI.- Ados edo konforme PRESTU.- Ospetsua, handikia. MIATU.- Arakatu. Buscar, egon. Estar de acuerdo. Noble. escudrlnor. GORAIPATU.- Goretsi, goratu. SORTZAILE.- Sor(tu)+tzaile, Alabar, engrandecer. Creador/a. Era berean: hiltzaile, BAINO.- Baizik, besterik. konpontzaile, aztertzaile ... ARDATZ.- Eje. GAINDI.- Barrena, zehar. A troves XENDA.- Bidezidorra, bideska. de. Senda. ERREPIDE.- Kaminoa. Carretero. 40 EKIN.- Emprender. aurtengoan. Bidailariak.Askotan okerreko bidetik jo genuen. Jimek proposaturiko zidorrean, kasu, behin baino gehiagotan sumatu genuen geure burua galduta. UrrezkoPalmorriakmarkatu zuen Kusturikaren «Underground»ekYugoslavia ohira gidatu nahi gintuen; zeharbidea, baina, luzeegia zen oso, korritubeharrekoa eta zuloz betea zeluloidezkolurhori. Gustora ibiliginen hastapenetan. Baita bide-bukaeran ere, baina, erdikaldean, ilusioakabandonatu «Tempo di Viaggio», Tarkoskijek herri eta zinema-minez estali zuen. gintuen maiz. Bidaide apartekoekin egin ederrenak, ezagunenak arbuiatu Jimek ostera hartu du xenda genuen estropoz,hala ere. Herriz eta ezkutukoargia zerien txokoak Oesteko filme baten itxuraziritsi herriPatu eta mendekuaren bila kamaraz laztandu zituen zaigun kontakizunean.Herioak zebilen «Desesperado»hori herabetasun, finezia,tristuraz.Hori agintzen duen erresumara gogotik maite genuen, esateko. guztia ateratzen du plazara orain daraman bideska txuri• Enziklopediek«munduko datorkigun «Tempodi Viaggio» -beltzezkorabultzatuko gaitu lan malenkoniatsuak. Johnny Deppek antzesturiko bidazti malapartatuarekin batera. Bidaia Zabalbidea. Joanik Lasterbideetan elkarrekin duen eta etorririkez duen aurkituko ditugun morroietako zeharbidea. Jim Jarmusch ez da zenbaitek norabide misteriotsua txantxetako ibiltaria. «Bajoei peso erakutsikodiote/digute. Beste de la ley»hartan EEBBetako askok,ordea, noraezean jarriko Hegoalde perilosoanizan genuen dute/gaituzte pelikulak mantso, menturazale. Hartuzuen gero anker eta malkor aurrera egiten «MisteryTroin»delakoa. Ondoren, duen bitartean. bost kontinenteetan ikusigenuen taxiztaxi saltoka «Nighton Earth» Ibiltariakizan ginen gu aldrebestu samar hartan. Canneseko azken txango

Ulises berpiztu zuen Zinemak eta «Le regard d'Ulysse» Sarajevorako bidean jarri.

zinegileriktxarrena»tzatjotzen duten EdWood maitatzen ikasi genuen beti konpcnio berezieta espezialekinkatramilaturikjardun duen TimBurtoniesker.

Bidaia. Zeluloidezkomugarriek hesitutako bidean zehar egindakoa. Cannesen zen abiapuntua, baina oraindino helmuga ez dugu jo; Zinea ilunabar aldera daraman xenda amaigabea baitugu. Ed Woodek Zinema handiruntz eramaten ez zuen bidea hartu zuen Begona del Teso beti. Hortxe haren ospe eta mixeria miresgarria.

ARBUIATU.- Ukoegin. Rechazar. HERIO.- Muerte. ZIDOR.- Atajo. ZERIEN.-Lesmanaba o fiu/a. ERRESUMA.-Reino. KASU.- Adibidez. Porejemplo, por LAZTANDU.- Balakatu,ferekatu. MALAPARTATU.- Zorigaiztokoa. caso. Acariciar. Desgraciado. HASTAPEN.-Hasiera.Comienzo. ZEHARBIDE.-Variante. ANKER.- Krudela,bihozgabea. PATU.-Halabeharra. Hede. Cruel. destino. MALKOR.- Asperamente. MUGARRI.- Zedarria. Mojon. ! TXANGO.- Bidaia,ibilaldia. Viaje. 41 IKI

Alberto Pecharroman

SAMUR.- Erraza.Facil. IZKIN EGIN.- Saihestu, itzuri.Evitar. MADARIKATU.- Maldito. HORDI-HORDI IBILI.- Guztiz mozkortuta ibili. Andar totalmente borracho. ERAGIN.- Batir.

42 G.Allf2 AliRA-.

11 iPup.o.:At4 Tot-\ CLlR~EiH~.K,..e:-TA l3Al>AE:ZPADA- ~ PZ-- -zA-iT ~E,4c..tt Boy " 5ik.lA<-Tu 2'DMJ ~1 HAWA-iAP.. :i:;:z:i=.~-ixo ~ f3i:=.!JE-T~ ~,t\-ilJU.JMJTz;A- ALJ.L.,ANDoPA FA-c:[A-: .. __,.,,. B>)ff ! t+A.P-w F-Df::r

NA5M- Di.Si=.it-lATuTA-JL-0· iT~A"S-off<:>L)..!+ARw t=.Tfo. fL.illo !

Antonio Javier Jimenez

HORI.- Amarillo. LILURATU.-Txunditu. Asombrar. SINATU.- Izenpetu. Firmar. PANPINA.- Muneca. OHOL.- Tabla. HOTZALU HORI!.- jEseputo frTo!

43 OSPi~/\LE.A~. AUTO-i5TP.iPo L.A~12-iA iZAN DOZL.I.

ZOFtiTXAPREZ• AUTOA'2ENA OA 6UT.>UZ.ULA.

'''

Pablo Gonzalez Milicua

ESNATU.- Iratzarri.Despertar. AUTO-ISTRIPU.- Accidente de coche. LARRI.- Grave. ZORITXARREZ.- Tamalez. Desgraciadamente. GUTXIENEKOA.- Lo de menos. ORDULARI.- Erlojua. Reloj.

44 [\. "<::~ :z. -~Lt.l~ 0 ~ :::iZ N

Juan Luis Diaz de Corcuera

ERABILI.- Usar. PRIMERAN.- Oso ondo. Estupendo. HURRENARTE.- jHasta otra!

45 LUZI K

JEROGLIFIKOA LOGIKA JOKOA

NESKA NON ~TONl MUTILA. GELDITU SEINAlfA Ruth Montxo Parkean Klabelina

Julia Adalberto Zine Gona r::il~ atarian berdea Karolina liiigo Jertsei lMJIUJ Kafetegia gorria

Ezoso buru zorrotzekoak eR - gelak= Ergelak

ERANTZUNAK:

l .B / 2.C / 3.A / 4.B / 5.B / 6.A / 7.C / 8.B / 9.C / 10.A / 11.A/ 12.C/ 13.A/ 14.C/ 15.B / 16.B / 17.B / 18.A / 19.C / 20.B.

HITZ GEZ/DUNAK ,___R ,,,.,.B "- B ,___D Ord;nrlk MobU· t.1mdJil't! l Zlll11nUa-. -Mt . -·d.roOll Jnni:nrrhl-. r· 1 11 M 0 . • ~,f o u 'o A u A

~ _;1( ::::BE L 0 K 1 •utu utul " ..~·.. B E S 0 J;_ A L 1 U •••. ~ i\dltllll Jnlnk(Mlk LETRA-ZOPA As!l11 e111tt'1n ,___ ~ IB IB Gro11Rr Iz Hti:iu.tl 11dhuko 1,ok111111 N 0 1 T 1 K bdrtU dcnl)UTo F41lpt11ku J11lnk1111 11,:::' E IA - R A ~ B E \ Ol~tlr11 u s 0 F.nt """'""" Ei.'Unn :.pulnN. IR DI D 0 T E lJh11ldrA A T A 17':mlu 0 MluTa•lu! Odol Uohctlk ~ IU ~ 1:11r11 MhU111dl•· A t;W.tn H A R Z

Pul"i'h1tt •:J:Udclli ,\1ktn11 ,___ (~tm>ko) - Iz IA zi Z!ntru -, E~ukhu 1 1 :t.nkur A R R ,___F.r11b111 -ui.rru Glp.udloa· oi Dltumlnn 1 IT m11u1 D 0 N knttrrrlll s 0 A u E.•P•ha1 Os:!~ ,___ tllwrt«:UJn) -~lll'n. IA IE - -b )tlllUJllLllh k R T z l A l'Ul7U T ~ EJo ~ lo l.htu11 A 1 n:t111mom,,. K M11.Jlai 1 K G rl11mot11 0 nnll• o Jutllt't'I 1 ,___Gul'o S111tu(llU1 ,___11tzbkl11 ,___dlwrkrtlln) IT 11mr~ IR 1 A holllrudu E llaulO.b T A R "" s Ziupl . D11u1.k11 ~ ts D u Sutre" A T E t·o~f11r<1U o' 1 T u Zerhah Zulwlli pl •J:ll•k!> 15 m.,. burutnpro11 A M 0 A 1 N u A SOLUZIOAK:Alkandora, zezenketa, labana, orbel, ziztada, tontor, itzal, erreka, kirats, aizkora, ate, bihotz.

46 SK p A

111

ARIES ,Jiff :i\, r~a.r.i TAURUS GEMINI MartxoareQ._2leti~,Ap1ril9.re-Q2pra Apirilare't:·l etik M~atzaren 20ra Maiatzaren 2letik Ekainaren 21era ' ,....._ ' ,,•..--,,, ' Ona da mintzaqra~;tiletze.o)agu,nduko gauean irten~ZQre~izitza errotik garrantzitsuak(dira besteen hitzak. dizu, ga}ner9.'Elikadura':;t;>at?zkiak. aldatzen oha\ dp.)Aµkera Nazkatuta da'uzk©zuzeure Edatekp: ura. lrakurtzekoJMarino paregabea d,uzµ,!eta aurtengoz diapositiba ~tajb}deoekin. Zaindu telcrretoren bizitza. azkena, gainera. Edbteko: eztarria. 1 l.J txanpaina.

CA:N-GER VIRGO Uztailarfn 23tjk /Sl.."buztuaren23ra Lana gapza\q~dia da. Baina ez bakarr~.j.Bizitzq/er den ahaztu egin zaizu. L'an'gileazata, baina aspergO(rioi.,Bid~~okerretikzoaz. Hausnar~etqsakOQ~giteko garai egokiq1tlU4u. Eskafl'.!leszedentzia.

LIBRA SCORPIO SAGITARIUS Azaroaren 23tik :'.)~duoren 2lera Lan-kontuak on~ JGl_angodira. Amodioa, betiko ~artxan. Baina euskararekin arazoslki Ezetsi. Kendu burutik Marokkera-Eiizitzeralfoateko amets hori.~.§fl_~ai~Qd dc::i~ Zenbakia: zazpi. Elikadura: ~us~kus.

CAPRICORN AQUARIUS PISCIS Abenduaren 22tik Urtarrilaren 20ra Urtarrilaren 21etik Otsailaref'l~l'9ra Otsailaren 20tjk-~rtxoaren 20rq Alai bizizara. ~leiegi"O"'dantzi Ziplo maitemindu~6rd Zoaz zinera,\baina-~t bak0rri~. ederregiak er9bjl~e9,di)uzu. euskaltegiko nor[:>a1ti;i,t''iberarekinjoan, filmeak dir~nenal<. MusUzopfQ;arbia Noiztik ei\d~Zljj euskalt,§gikoa ala euskOLtegizaldatu. eraman. - m ordoindu?

BEZAIN.- Adina, beste. Tan...como. KRABELIN.- Clavel. ORDU TXIKIAK.· Gauerdi ondoko EZTARRI.-Zintzurra.Garganta. MENDABELAR.- Hierbabuena, menta. lehen orduak. Enla noche cerrcdo. OINAZE.- Mina. Dolor. ZORITXAR.- Zorigaitza. Desgracia. ERRO.- Sustraia,zaina. Ralz. GERO GEROKOAK.· Al futuro lo del UXATU.· Haizatu. aienatu. Espantar. GERTU.· Hurbil,hurre. Cerca. futuro. HORI.· Amarillo. ZURIBOST.- Axola gutxi zuri.Te ALAI.- Pozik,gustora. Contento. ZIPLO.· Bat-batean.De repente. importa uh pimiento. ERRE.· Quemar. ETSk· Amore eman. Ceqe; tirar la toalla. !KASKI.DE.·Cornpcnero/o de estudios. . MUSUZAPI.- Pcnuelo rnoquero. 47 HADEHelduen Alfabetatze eta BerreuskalduntzerakoErakundea Erakunde Autonomiaduna