Hofjestocht in Eigen Stad Emaar Al Twintig Jaar Is Het Traditie Dat De Regenten, Et Jaar Loopt Op Zijn Eind

Gratis

nr. dec.Haarlemse 2009 n f o r m a t i e f e n c u l t u r e e l 8 I meenemen! Hofjeskrant r wordt wel eens een jaartje overgeslagen, Hofjestocht in eigen stad Emaar al twintig jaar is het traditie dat de regenten, et jaar loopt op zijn eind. De aangesloten bij de stichting novemberstorm heeft de blade- ren weggeblazen, het seizoen Haarlemse Hofjes, in het na- H van de melancholie ligt bijna achter jaar ergens in het land een ons. Hoewel niets makkelijker weg- drijft en achter brede luchten oplost, hofjeswandeling maken. bieden ‘ze’ ook troost. Woorden! In dit Doesburg, Dordrecht, Utrecht, herfstnummer branden kaarsen in de vorm van verhalen, foto’s, columns en Alkmaar en Den Haag stonden een gedicht. al eens op het programma.

Dit jaar was de hofjestocht in eigen stad en dat was een doorslaand succes. Start- punt op zaterdag 17 oktober is het hofje ‘In den Groenen Tuyn’ waar maar liefst 35 regenten plus aanhang met een lunch worden ontvangen. Foto: Rogier ten Hacken > Lees verder op pagina 2 > Bewonerscommissie Proveniershof

eer dan duizend stemmen Toen de aarde nog plat leek en de zon En de winnaar is... zijn er binnen gekomen op om de aarde draaide, werden vuren de website www.haarlemmonu- ontstoken om duivelse geesten te ver- M jagen. Kaarsen met óf zonder elek- mentaal.nl en de winnaar van de verkie- zing Mooiste Monument’ is de Grote of trisch snoer branden we nog steeds. In Sint Bavokerk. het Proveniershof staat een verlichte Dat werd vrijdag 11 december op kerstboom. Een oerteken, in harmonie de feestelijke afsluiting van Haarlem en vriendschap neergezet door bewo- Monumentaal 2009 in de Gravenzaal ners. Een symbool van saamhorigheid. bekend gemaakt. Ook werd één gelukki- Op een sociaalbewogen 2010. ge stemmer blij gemaakt met een vier- gangen diner voor twee personen in het mooiste monument. Willem Brand Pieckfijn op de thee Nostalgie ten top in het Warmoeskwartier tijdens het jaarlijkse historische festival ‘Pieck Parade’ op 12 december. Terug naar de 19de eeuwse romantiek die Anton Pieck zo prachtig wist te ver- beelden. Een grote groep rol- Foto Arnold Bartman lenspelers in romantische kleding zal door de oude straat- Hofjeskrant Enquête jes rond de Bavokerk flaneren Uw mening telt! of hun waren aanprijzen. et thema in het hofje In den Groe- Na acht nummers in twee jaar willen nen Tuyn is ‘Dames op de thee’. de makers graag weten hoe u, de lezer, HEen aantal hofdames is op zater- de krant waardeert. dag tussen 11.00 en 18.00 uur gastvrouw. De kamer achter de regentenkamer, ls u uw mening geeft en de op papier vroeger een kamer waar de vrouwen van inlevert, dan ontvangt u als dank een de regenten al spelletjes spelend de A proefzakje Hofjesthee. U kunt ook uw avond doorbrachten terwijl de heren mooiste, leukste of meest bizarre hofjesanek- regenten vergaderden, is door Heleen dote aan ons kwijt. Buurman van de Gelderse Roos ingericht De eerste tien deelnemers ontvangen een in de 19de eeuwse stijl. Zij ontwierp ook attentie van Van der Pigge. de kleding voor de vier dames van de Zie verder pagina 7. betere stand die in de regentenkamer thee (mogen) drinken!

1 Haarlemse Hofjeskrant Dominee Craandijk in Wijnberghofje In doopsgezinde kringen is dominee Jacobus Craandijk een bekende naam. Tijdens de Open Monumentendagen duikt hij onverwacht op in het Wijnberghofje. ,,Hier bevond zich in het begin van de oplepelt. Dat blijkt als bewoonster Her- 17de eeuw één van de oudste godshuizen mien Heydenrijk kennis komt maken. ,,U van de doopsgezinde gemeente. ‘De Wijn- ziet hier één van de stokoude bewoonsters. berg’ is het bijbelse beeld voor de vol- Dat zij hier woont, is dwars tegen de re- maaktheid en de overvloed. Een mens kan gels. Zij kan hier eigenlijk al jaren niet in!”. niet overvloedig genoeg in zijn geloof zijn, Toen de functie van godshuis verdween, niet waar? In 1683 zijn een aantal kerkjes liet de geloofsgemeenschap er twee vleu- verenigd in een grote schuilkerk in de gels aanbouwen en konden doopsgezinde Frankestraat. Na de reformatie mochten vrouwen vanaf hun vijftigste er hun oude doopsgezinden net als katholieken name- dag slijten. Craandijk: ,,Zij moesten dan lijk geen zichtbare kerk aan de weg heb- wel een bed inbrengen, géén man, twee ben. Er was bijvoorbeeld ook geen toren hoofdkussens, drie paar slopen... Ja, wat met luidklok. Protestanten hadden zelfs de die twee hoofdkussens dan moeten?!” opdracht om tijdens diensten in dispuut te • Samen met tuinvrouw Hermien Heydenrijk gaan,” vertelt dominee Craandijk aan de nieuwsgierige bezoekers. >> vervolg pagina 1 >> Maar de dominee is allesbehalve een gids en de Vijf Huisjes. Die sneuvelden vanwe- die aan één stuk door eeuwenoude feiten Hofjestocht in eigen stad ge een wegverbreding. Op de pomp in het hofje van Loo staan drie kroontjes, het wa- et hofje ‘In Den Groenen Tuyn’, De eerste steen in het Gravinnehof een ge- pen van Elisabeth van Thüringen, de pa- waar alleen de achteringang uit denksteen die aangeeft dat er op die plek trones van het Elisabeth Gasthuis zieken- Tegen ‘t licht... H1616 stamt, kreeg in 1895 een tweehonderd jaar een Remonstrantse huis. Er wonen sinds 1981 geen poortgebouw toen een oude herberg in de schuilkerk heeft gestaan. Na de sloop in de verpleegsters meer, maar de mix tussen Na in Rotterdam 22 jaar ‘gediend’ te Warmoesstraat werd gekocht en gesloopt. jaren twintig, raakte de steen kwijt. Máár jong en oud bestaat nog steeds. hebben was Jacobus Craandijk (1834- bij de notaris bleek dat Na een drankje in de regentenkamer van 1912) zestien jaar dominee in Haarlem. bij de koop de eeuwige het Zuiderhofje en een klucht in de tuinka- Zijn vrije tijd bracht hij vooral wande- zorg voor die steen in- mer van het Frans Loenenhofje eindigt de lend en spittend in archieven door. Met begrepen zat. In het ar- middag in het hofje De Bakenesserkamer. zijn zevendelige serie wandelboeken chief dook gelukkig Aannemer Pim van Zalingen, verantwoor- wilde hij een monument oprichten voor een tekening op en delijk voor de restauratie van de regenten- ‘verdwijnend Nederland’. Craandijk kon een replica worden kamer, maakt van de gelegenheid gebruik bleef het liefst binnen de landsgrenzen. ‘Hofjestocht in eigen en maakt zich hard voor een leerlingen- In 1904 verscheen van zijn hand ‘De stad’ gemaakt. stelsel zodat kennis van oude handwerk- Haerlemsche hofjes’: foto’s van 26 De Barrevoetestraat lieden niet verloren gaat. Iesje Vermeulen, lichtdrukken met bijschriften, een uit- telde in vroeger eeu- voorzitter van de stichting Haarlemse Hof- gave die hij maakte in opdracht van de wen naast de nog be- jes, sluit daar op aan. ,,Vandaag zijn we Vereniging Haerlem. Marijke Kots gaf staande hofjes van Loo langs plekken gelopen waar vroeger hofjes de dominee een rol in een theaterstuk en Wijnberg nog twee hebben gestaan. Laten we de bestaande getiteld ‘Van huis uit doopsgezind’. hofjes: het hofje van hofjes tenminste behouden, met zorg en de Twaalf Apostelen eerbied voor het eeuwenoude erfgoed.”

Kerstmenu ...Tot de Melkbrug weer hangt Eetlokaal In den Swarten Hondt is een restaurant met een bijzonder concept. In samenwerking met Stichting de Linde uit Haarlem wordt al ruim twee jaar op succesvolle wijze Lunch en diner een combinatie gemaakt van hoogwaardige horeca en zorg. vrijdag 26 december 2009 ijdens de open- Swarten Hondt dag- van het Spaarne. De Kir Royal met amuse stelling van het structuur aan een aantal Melkbrug is voor ons de ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Scholfilet op een mousseline van knolselderij Tlunchcafé biedt de mensen met een lichte directe verbinding met en gemarineerde rode biet verstandelijke beper- het stadscentrum. De ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ king. Deze collega’s zul- brug wordt momenteel Duivenborstfilet en geconfijt duivenpootje met bospaddestoelen en zongedroogde tomaatjes len, daar waar mogelijk, gerestaureerd in Schie- ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ naar capaciteit betrok- dam en wordt medio Tournedos van hert met wintergroente, stoofpeertje, ken worden bij de be- april 2010 pas weer te- huisgemaakte frites en truffelsaus ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ drijfsvoering. Op deze rug verwacht. De klan- Aanbieding Dessert amuse wijze hoopt de Swarten tenkring van de Swar- ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Grand dessert Hondt voor hen op een ten Hondt moet tijdens •KOFFIE MET ‘HUISGEMAAKT’ GEBAK ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ laagdrempelige manier, de renovatie extra me- 00 Koffie of thee met bonbons VOOR SLECHTS €,2, (dagelijks tot 15.00 uur) de zelfredzaamheid en ters maken om in het ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ , 00 Prijs per persoon (incl. wijn, fris of bier) integratie in de samen- Eetlokaal te komen. •ALLE MAALTIJDSALADES € 10, (korting 30 tot 50% dagelijks van 16.00 tot 18.00 uur) v ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 50 leving te bevorderen. Deze extra moeite wil- 62, len wij graag belonen Restaurant Eetlokaal ‘In den Swarten Hondt’ De Swarten Hondt is ge- met spetterende aanbie- Spaarne 37 • 2022 CE Haarlem Spaarne 37 • 2022 CE Haarlem 023 54 00 323 Telefoon 023 54 00 323 situeerd aan de oostkant dingen. www.swartenhondt.nl

2 Haarlemse Hofjeskrant Vijftig jaar verbonden aan hofjes Noblet en Staats Het zal niet vaak voorkomen dat een aannemer een halve eeuw verbonden is aan een hofje. Of aan twee! De Regenten van de hofjes Noblet en Staats vonden het een mooie reden voor een feestje en zetten Frans de Ruig, vijftig jaar in dienst bij bouwbedrijf Cramer waarvan vijfentwintig jaar als directeur, en zijn naaste familie op 30 september in het zonnetje.

Schaven aan • Opa Frans met kleinkinderen Dylan en Naomi het verleden is vaak uw commentaar: denk er nog In de werkplaats van Bouwbedrijf eens over na. De kwaliteit van uw werk Cramer liggen meer dan honderd wordt hoog gewaardeerd en u bent ook houten schaven uit 1863, het eerste groot in kleine klussen. Dat hoort bij uw levensjaar van de firma. liefde voor erfgoed en monumenten”, zegt regent Boeré namens het bestuur. ,,De heer De Ruig is uitermate creatief in het vinden van oplossingen”, zegt regent Termijtelen tijdens de borrel. ,,Ons bedrijf heeft nooit geadverteerd, ,,Goede en goedkope oplossingen”, vult men weet ons te vinden”, zegt Frans collega-regent Van Voorst van Beest de Ruig (65) met enige trots. Goten, aan. ,,Het is overweldigend, de vijftig deuren, deurpanelen, balkonhekken en • Rechterhand Ronald Nierse aan het werk, Frans de Ruig ziet dat het goed is jaar zijn voor mij omgevlogen”, vindt kozijnen, alles wordt door bouwbedrijf en verwenweekend voor twee uit Ruig en zijn vrouw Riet zijn er beduusd feestvarken Frans. Met kleinzoon Dylan Cramer met de hand én met liefde handen van de regenten, een inge- van. ,,De regenten wisselen vaker dan en kleindochter Naomi loopt hij aan het gemaakt. ,,We maken het precies na zo- Elijste stadskaart van Haarlem en dat je vijftig jaar hier komt, u bent de eind van de receptie nog even door het als ze het vroeger deden met dezelfde een mooi Haarlems boek van de bewo- constante factor die beide hofjes op zijn hofje. Hij legt ze het gebruik van de zon- materialen en hetzelfde gereedschap.” ners én vele mooie woorden. Frans de duimpje kent. Als wij iets bedenken, dan newijzer uit en als opa Frans bij de pomp Naast restauratie van houtconstructies zegt dat ze vroeger geen kranen hadden, doet het bedrijf ook tegelwerk. roept Dylan wijs: ,,Wel flessen!”. Waaierklucht in hofje De blik op... Een gezonde oude dag n het hofje van Staats, volgens goed een rollator zou heten, mits het ook nog christelijk gebruik gesticht met een wieltjes had gehad. Ideel van de erfenis van de in 1729 Behalve een looprekje was er voor de overleden zijdekoopman Sybrand Staats, dames eventueel ook een gehoortoestel of is een curieus hulpmiddel bewaard ge- bril beschikbaar. Mocht dit alles niet meer bleven: een vurenhouten looprekje uit baten, was alle medische zorg vergeefs en circa 1850. kwam iemand uiteindelijk te overlijden, Weduwen of vrijsters van zekere leef- dan hadden de regenten de beschikking tijd, die er wilden wonen, moesten wel over een eigen grafkelder in de Janskerk. lid zijn van de Nederlandse Hervormde Zo was voor de hofdames zelfs postuum Gemeente én een som van vijftig gulden een nette huisvesting gewaarborgd. meebrengen voor hun eigen begrafenis. Louis Mathijsen Eenmaal woonachtig, was er geen huur verschuldigd en probeerden de regenten de gebreken van de ouderdom zoveel mogelijk te verlichten. Medische zorg gratis inclusief de benodigde medicijnen. e laatste buitenactiviteit in het het waaierspel in ‘de hogere kringen’ Het welbevinden van de dames stond ‘culturele seizoen’ van het Frans tijdens de Franse overheersing. Want de bij de regenten hoog in het vaandel. Als DLoenenhofje vond tijdens het dames waaierden toen in gezelschap heel de goede oude dag met mankementen Open Monumentenweekend plaats. Ge- wat af en niet alleen om het hoofd koel te kwam, werd er creatief naar gekeken hoe heel volgens jarenlange traditie kwam de houden. Er werden zo nogal wat heime- het leven toch nog zo volwaardig moge- Letterlievende Vereniging J.J. Cremer op lijke boodschappen doorgegeven. In het lijk zou kunnen zijn, eventueel met visite. Bezoekers en bewoners werden ge- stuk gaat een dame van jaloezie complè- gebruik van een hulpmiddel. Het op zol- trakteerd op een klucht, natuurlijk tement over de rouge wanneer haar der aangetroffen apparaat is een houten van de hand van veel(toneel)schrijfster verkering ingaat op de waaieravances looprek dat naar de maatstaven van nu Marijke Kots. Liefdesverwikkelingen rond van een andere vrouw.

3 Haarlemse Hofjeskrant

Tijden veranderen... gelukkig maar! Burendag in het Proveniershof

onen in een hofje is populair: het aantal aanmeldingen bij de WHaarlemse Hofjes neemt toe. De hofjespopulatie bestaat, op wat uitzonderingen na, uit alleenstaande vrouwen van boven de 55 of 60 jaar. Hier en daar hebben ook heren hun entree gemaakt. Deze 55 plussers zijn geenszins meer de afhankelijke en onderdanige mensen uit voorgaande eeuwen. anden uit de mouwen in het vrouw Feli. Stella, bewoonster van de bui- de weer. Verderop vegen de buren Juke De huidige hofjesbewoners zijn mondige en Proveniershof tijdens de Derde tenste ring, helpt dochter Brenda schoon en Fleur eendrachtig samen op. ,,In tijden vitale senioren, die actief op weg zijn naar hun muziek- of kaartclub, hun parttime baan, HNationale Burendag. Zeker tien schip maken. Die laatste is helemaal in van nood doet Juke boodschappen voor hun kleinkind, hun sport of zangkoor al dan bewoners zetten hun beste beentje voor. haar sas als buurman Henk, lid van de be- mij of ik voor haar”, vertelt Fleur die het niet toegerust met een rollator, snorfiets ,,Ik kon niet eens koffie drinken en wak- wonerscommissie, viooltjes en bloembol- heerlijk vindt om aards bezig te zijn. Zij of auto. Bewoners plegen in toenemende ker worden. Om negen uur stond ze al len komt brengen. Bert is met zus Bianca, houdt ook de tuintjes voor twee buren mate overleg met elkaar en bespreken hun voor het raam”, zegt Marcel over buur- die over is uit Frankrijk, met de bezem in bij. Inderdaad, beter een goede buur... gemeenschappelijke belangen of organiseren hun gezamenlijke barbecue of andere gezellige bijeenkomsten. In schril contrast tot deze nesse begraven zijn. Hillegonda, de leefsfeer staat de mentaliteit in de hofjes Laatste rustplaats van Dirck vrouw van Jacob van Bakenesse (ca. uit voorgaande eeuwen: de positie van de 1278 - ca. 1354), liet in 1322 bij testa- hofjesbewoonsters was verre van aangenaam. ment geld na aan de Jansheeren en wil- In een reglement van 1845 voor de Hofjes van Bakenesse ongewis de in de Janskerk begraven worden. In Beeresteijn, Groene Tuin en Spoorwater lezen we bijvoorbeeld: Onbekend is waar de stichter Dirck van Bakenes (1340 – 1393) het Memorieboek van de Jansheeren ,,Bij hunne opneming staan de vrouwen in van het hofje De Bakenesserkamer begraven ligt, zo werd duide- komt zij niet voor, maar zij kan er wel vollen eigendom af aan de administratie van overeenkomstig haar laatste wens be- het hofje, al wat zij bezitten of in het vervolg lijk aan de oproep van de regenten in nummer 7 van deze krant. graven zijn. Dirck van Bakenes komt zullen komen te bezitten, speciaal erfenissen en evenmin in het memorieboek voor maar legaten of hoe ook genaamd en zullen dus over ud-stadsarchivaris Jaap Tem- bleef, maar daaronder liggen de resten voor hem hoeft geen memoriemis ge- niets mogen beschikken zo min bij hun leven minck meldt dat er in de St. van enkele bewoonsters van het hofje. sticht te zijn. Wel komt twee keer een als na hunnen dood, hebbende zij dus enkel het Bavokerk geen graf van hem Grafadministratie uit die tijd is niet vrouw van Jan van Bakenes in het me- gebruik van de goederen die zij medegebragt O meer te vinden is, máár dat zegt niets overgeleverd”. morieboek voor. Er staan helaas geen hebben.” In het volgende artikel staat dat omdat er nog maar enkele middeleeuwse Jaap Temminck, schrijver van ‘Langs jaartallen bij”. Mogelijkheid is ook, zegt niets van deze goederen verkocht, vervreemd, grafstenen zijn. ,,De meeste oude graf- Haarlemse Hofjes’ en ‘Frans Loenenhofje Temminck, dat Dirck toevallig buiten verruild of weggegeven mogen worden, tenzij stenen zijn verdwenen en vervangen 1607-2007’, oppert nog een andere mo- Haarlem is overleden en dus ook buiten met toestemming van de Dames Regentessen: de boete zal dan zijn zes weken geen Preuves door latere. gelijkheid. ,,In de Janskerk zijn in ieder de stad begraven is. bij de eerste keer en als het wederom gebeurt De graven in de kerken waren een han- geval enkele leden van de familie Bake- (wordt vervolgd) zal men van het Hofje ‘afgezet worden.’ delsobject en werden later vaak weer Daartegenover staat echter, dat zo lang de doorverkocht. Daarbij kon de grafsteen kas zulks gedoogt de voordelen voor de ook verdwijnen. Een later voorbeeld: Zijn stem rauw, bewoonsters bestaan uit: “eene vrije woning, Het graf van de schilder Saenredam zijn ogen smekend blauw: wekelijks vijftig cents en jaarlijks twintig werd in 1785 aangekocht door de regen- of je nog een euro had. vaten turf, twee mudden aardappelen en verder ten van het Frans Loenenhofje. Die steen boter, hout, zeep en zout.” Het woord vuurwater Om de dames goed onder duim te houden kwam niet over zijn lippen. treffen we de volgende regels aan:“Die scheld, Ruwe bolster blanke pit, vloekt en verwensingen doet, verbeurdt zes die scherp schoot met bloemen stuivers, al is het in drift of quaadheid, en als het rusie is die aanhoud in geen zes en in het hof de dieren nooit vergat, weeken Preuves.” Als er een bewoonster de waan immer op de hielen. ziek of onpasselijk is moeten de anderen bij - Nu speelt stadscowboy Nico beurten oppassen, waarvoor zij twee stuivers indiaantje op de eeuwige jachtvelden. per dag genieten en voor waken in de nacht acht stuivers per keer. Bij overlijden van een TEYLERS HOFJE Zijn lach knallend als een lasso. medebewoonsters “moet er beurtlings by dag by n de bocht van het Spaarne ligt achter een het lyk door ieder eenige tyd gebeeden worden imposante poort het Teylers hofje dat Nico Boonders, bewoner Proveniershof, en op de Begraaftyd door allen de Virgili Iwerd gesticht krachtens het testament van overleed op 18 oktober 2009 worden gebeeden, op de boete van zes stuivers, Pieter Teyler van der Hulst. Het hofje is een voor ieder die daar nalaatig in mogt zyn….” ontwerp van architect Leendert Viervant, die Gedicht: Willem Brand / Foto: Fjodor C. Buis Natuurlijk moeten dit soort reglementen in ook de Ovale Zaal in het Teylers museum historisch perspectief geplaatst worden, maar heeft ontworpen. De lage huisjes staan in toch ruim 160 jaar later kijken we hier met contrast tot het monumentale hoofdgebouw, verbazing en enige afkeer op terug. Volmondig maar het geheel oogt licht en wijds. De re- wil ik dan ook eindigen met: Gelukkig... de gentenkamer behoort tot de top honderd van mooiste historische interieurs van Nederland. tijden zijn veranderd! Vanaf 2008 onderhoudt en verhuurt woning- corporatie Elan Wonen het Teylers Hofje. Bel voor meer informatie (023) 515 98 59 of regentes Iesje Vermeulen-Haanappel kijk op www.elanwonen.nl. 4 Haarlemse Hofjeskrant Haarlemse regenten op landelijke toer Kerstpakket Besturen van meer dan zeventig hofjes zijn vertegenwoordigd in het Landelijk Hofjesberaad. Tweemaal per jaar komt het beraad, dat zich sterk maakt voor het behoud van de woonfunctie van hofjes, bijeen. Zaterdag 31 oktober was dat in Amersfoort, in het hofje Armen de Poth.

e bijeenkomsten hebben het karak- ter van ontmoeting en zijn een goe- Dde gelegenheid om inhoudelijk bij te praten over het beheer van het erfgoed. e bange vraag rijst of er in deze don- Naast een formeel gedeelte is er ook ruimte kere dagen nog sprake zal zijn van om het gasthofje en het oude centrum te Deen preuve, want zo deftig heet bij bezichtigen. Tijdens de stadswandeling be- ons in het Hofje van Heijthuijsen het kerst- zocht de groep o.a. de Koppelpoort. In pakket. Dat Franse woord is een overblijfsel vroeger eeuwen werden elke ochtend en uit de zeventiende eeuw toen de regenten avond boeven uit de gevangenis gehaald de aan hun zorgen toevertrouwde oudjes om in de tredmolen te lopen om het water- een beloning gaven als zij zich hadden ont- schot van de poort op te halen of te laten houden van gekijf en gekibbel en hulpbe- zakken. Maarten Poldermans en Wil van hoevende medebewoners metterdaad waren Schaik ‘mochten’ even de raddraaier zijn bijgesprongen. Dit bewijs van goed gedrag, en kregen voor hun werkzaamheden na af- de preuve, bestond uit een wekelijkse gift loop een oorkonde. van vijftien stuivers per persoon, voor ie- In Amersfoort verzorgde de broeder- dereen een half vat bier in de zomer en te- schap van de Heilige Geest vanuit de gen de winter een paar kilo boter, een flink Heilige Geestkapel mogelijk vanaf 1350 stuk vlees en vijftien tonnen turf. de zieken. Ook deelden zij “proven” uit, Foto Jan Willemink De penningmeester betaalde aanvankelijk ook de doodkist, de dragers en de delvers gaven in geld of in natura, aan “arme als een oppassende bewoner was ontsla- huyssittende.” In de volksmond werden pen, maar toen eind achttiende eeuw de Vertelpaviljoen die gaven ‘de Poth’ genoemd. Vandaar tijden nijpender werden moest iedere De zomer is de tijd om erop uit te ook de naam de Pothbroeders. nieuwkomer honderd gulden neertellen om trekken, in de winter kun je Rond 1525 verhuisden de broeders naar zijn eigen begrafenis te kunnen betalen. daarover verhalen. Het Vertelpa- het huidige terrein, dat bij toeval ‘Pothof’ Het bestuur had bovendien bedongen dat viljoen is de plek voor verhalen- heette. Daar stonden de St. Rochuskapel, een eventuele nalatenschap aan het hofje vertellers en luistergraag publiek. het pesthuis, waarin pestlijders werden zou toevallen. ‘Met spanning werd dan ook verzorgd en dat in 1892 is afgebroken, en naar elk sterfgeval uitgekeken,’ schrijft Ben p de zondagen 31 januari en 28 het Provenhuis met de bakkerij en de Speet in zijn boekje Het Hofje van Willem februari bent u welkom van uitdeelkamer. van Heijthuijsen. ‘De teleurstelling was O14.30 tot 16.30 uur welkom in Tot 1962 werd in de bakkerij van het groot als er niemand overleed.’ Zo noteerde het Frans Loenenhofje. Het program- hofje brood gebakken om aan de armen eind 1788 een regent enigszins verbitterd ma bestaat uit een optreden van een binnen het hofje en daarbuiten uit te in het kasboek: ‘In dit jaar weeder geen gastvertelller en live muziek. delen. Als bezuiniging ging men toen sterfgeval, sijnde nu al het derde jaar.’ Na de pauze is er open podium. Infor- over op fabrieksbrood. In 1975 hielden Rond 1950, na driehonderd jaar geven en matie en aanmelding: 023–557 50 20 ook de giften in natura voor de armen op, nemen, waren de regenten gedwongen de konden ze zogezegd de poth op. broekriem tot het laatste gaatje aan te of [email protected] Slootheer Foto Joke halen. Een jarenlange reeks rode cijfers had tot een saldo mortale geleid en aan de eeuwenoude traditie van de preuve werd met pijn in het hart een einde gemaakt (slechts als kerstpakket leeft zij nog voort). Ook met het gratis mudje eierkolen was het gedaan. Het zou nog erger worden. Het leerstuk van het vrije wonen werd met de jaren minder heilig en na een kostbare restauratie van het hofje in 1985 werd de knoop doorgehakt: er moest voortaan huur worden betaald! Willem van Heijthuijsen moet zich onder de rijk bewerkte zerk van graf nummer 61 in de Grote Kerk te Haar- lem knarsend hebben omgedraaid. Toch mag hij niet klagen. Met zijn immen- se fortuin, vergaard in de textielhandel, kon hij de eeuwigheid kopen. Want behalve dat zijn naam al sinds 1651 in gouden letters boven de ingang van het hofje aan de Kleine Houtweg prijkt, heeft Frans Hals hem maar liefst tweemaal geschilderd. Bei- de keren heeft Willem, de ijdele vrijgezel, waar voor zijn geld gekregen. Hij staat er pront op. Trots als een pauw en zwierig als een dandy kijkt hij de toekomst in. Volkomen zeker van zijn zaak. Zekerder dan ik van mijn kerstpakket.

Hans Hoffmann 5 ‘ natuurlijk.’ Mettrillendevingershaalt voelt branden.‘Moetuniet…–Ja,ja, levensteken, terwijlhijvierpaarogen Sancto.’ Koortsigspeurthijnaarenig neer. ‘GloriaPatri etFilioSpiritui jongste zoonopzijenThomasknielt ‘Is hij…’Zonderteantwoordenstaptde melkwit enzobroos,bijnadoorzichtig. En daartussen…eenuitgeteerdlichaam, hemelbed overdektmetwollenlakens. pulkend aan zijnzwartestola.Naarhet priester schuifeltnaarvoren.Nerveus schudt haarhoofdendejeugdige Dirk: ‘Waar isvaderRoelofs?’Katrijn dochter leuntzwaarophaaroudstezoon kijken om.De bejaardeLijsbethFloris- plotseling stil.Gedaanteninhetschemer binnen. ‘Hijistochniet…’Thomasvalt voorbij endaneendonkere kamer nauwe gangdoor, norseportretten probeert demeidbijtehouden.Een een riemtastegenzichaanen hand klemtdepasgewijdepriester kruizen. ‘Ishij...Ishijal...’ Metéen glas-in-loodraam metdrieAndreas- tapijten uitVlaanderen,onderhet eikenhouten ornamentenenwand- Thomas achterhaaraan.Langs natuurstenen hoofdtrapop.En twee, drietredenvliegtzede omgedraaid. ‘O, lieveGod!’Met De dienstmaagdheeftzichal ‘Een hoogmis.Hijmoest...’ witkanten priesterkleedfatsoeneert. adem zijnvoorhoofdafveegten jongeling opdestoepdiebuiten schrokken staartKatrijnnaarde Waar ispastoorRoelofs?’Ge- • B rouwershofje Herfst in in Herfst de hofjes de Ze legthaarhandtegenzijnwang.‘Maar dan jij.’ Niemand heeftmeerbereiktinHaarlem Kerstmisgilde? Enoudsteschepen? Hoelang wasjijgeendeken vanhet jouw talentenverzilverdinditleven. Lijsbeth zichnaarhaarman:‘Jijhebt voorbij. ‘Absoluut, Dirck!’Gloedvolbuigt Buiten komt eenmelaatsemetzijnratel hem. ‘Zalmijngeestrustvinden?’Stilte. deinst achteruiteneendoffeblikvolgt ‘Vader wordtmijnzielgered?’Thomas kruisje ophetomzwachteldevoorhoofd. Olie. ‘IndulgeattibiDominus…’Eenzelfde de samengevouwenhandenmetHeilige ‘Per istamsanctamunctionem…’Hijzalft Thomas eenkoperen vaatjetevoorschijn. Genade Haarlemse Hofjes 6 Machteloos slaatJantegeneenbedstijl. van alleschulden.–Dieheefthijniet!’ kus opbeidepolsen.‘Zowordtuverlost den…’ Zijnzoondrukteenonstuimige piepend naarlucht.‘Woorden… woor- en vraagvergiffenis!’DeoudeDirckhapt klauwt: ‘Papa, toonberouwinGodsnaam grijpt deknokigehanddieinhetlaken Maar dievroegerom,toch?!’Zijnbroer misschien diebastaardvanOosterwijck. alsjeblieft! –Tegen niemand!Behalve De jongstezoonisopgesprongen.‘Jan, – Mijnvaderheeftnooitietsmisdaan!’ ‘Oprecht berouwverschoontiederezonde. grijsaard steunbijThomasendiestamelt: priester?’ Metonrustigeogenzoektde de eerstenzullenlaatstenzijn,niet krant • H ofje

van

S © 2009 Eric J. Coolen taats www.wildwords.nl Tekst: MaartenvanderDuin Dirck vanBakenesse Cameren. schets… achtentweemaalzes…de kijkt hembedachtzaamaan:‘Een Zijn moederlaathetpapierzakken en ken, komt Janovereind:‘Wat staater?’ ‘Kijkt uzelfmaar…’Alshijisvertrok- geeft Lijsbetheendocumentuitzijntas: ‘Misschien… eriseenmanier…’Hij weer eenratel.Thomasaarzelt: achter rondhetbed.Buitenkleppert keuken.’ Zelaathetgezinroerloos Katrijn devuilezwachtels:‘Ikmoet… papa nooitgenade.’ Instilteverzamelt stemmen,’ stameltzijnbroer. ‘Zovindt ‘Dat armenkoor zalonsgebedover- beste zijn.’ Verslagen zinktJanneer. wil dieploertvanOosterwijcknogde ‘Vader Roelofs?’Thomasknikt.‘Zelfsnu dagelijkse mis.’ Lijsbethkijkthemaan: bidden voor hun weldoeners tijdens hun vertrek. ‘Inruilmoetendebewoners zichzelf beentdejongstezoondoorhet te bekostigen. –Dieschoft!’Buiten stuk pachtgrondonderHoutrijckomhet smeerlap!’ Jantriltvanwoede.‘Eneen Een momentvanontzetting.‘Die van Oosterwijckheefthetgeschonken.’ Krocht endeAlbstraat…CoenCuser verwonderd opzij.‘Eengebouwaande krijgen onderdak.’ Dejongemankijkt hun aalmoezenalweervergeten?–Ze priester?’ Thomasaarzelt.‘Ofzijndie paupers vanHaarlemook.Toch, bidden vooruwzielerust,papa.Ende zakt Dirckweerterug.‘We zullen Gods Hand.’ Eenkaarsflakkert. Uitgeput Thomas slaateenkruis:‘Alles ligtin tranen. ‘Beloofdathijbehoudenblijft.’ Troost hemdan,’ smeektLijsbethin nos, Domine,abomnibusmalis!– omklemt Dirckzijnoudstekind.‘Libera loeren… enplukken…’ Indoodsangst huivert Katrijn.‘Daarkomt hijweer… sluipen… –HeiligeMaagdMaria,’ Thomas naarzijnbidsnoer. ‘Hoor‘m niet…’ Iedereenluistert.Onbewusttast duistere ruimterond.‘Voel jediekilte Met opengesperdemondkijktDirckde neemt hijmemee…-Wie,papa,wie?’ Verschrikt schietLijsbethtoe.‘Anders tracht zichopterichten.‘Dirck,nee!’ ‘Doen… Ikmoetiets…’Hetbevendelijf • H ofje

van H eythuysen ’ Haarlemse Hofjeskrant Zorg op maat

Het verleden in steen en hout uitgehakt moet je koesteren en onderhouden. Op een doordeweekse dag doet smid Ron Felix een klusje. Eén van de twee toegangs- deuren van het hofje ‘In den Groene Tuyn’ valt niet meer goed in het slot.

euren die oud en zwaar zijn zakken uit, legt hij uit. In de smederij Dmaakte hij voor een oude deur een nieuwe trekstang. De oude was ver- roest en trok het letterlijk niet meer. Met deur is namelijk niet uit één stuk maar die stang komt de deur, die is gaan uit- uit delen, die vastzitten met pennen. hangen onder zijn eigen gewicht, weer De pennen van de dorpels passen in de in model. In de sponning zogezegd. Op ‘kamers’ van de stijl. Ja, aan een oude de deur zelf komt een gesmede hoekver- deur valt, als je kijkt als handwerksman, De redactie van de Haarlemse Hofjeskrant binding die de deur bij elkaar houdt. De veel te verhapstukken. ✂ ✂ wenst u fijne feestdagen en een hoffelijk 2010 Haarlemse Hofjes Enquête Teylers Hofje bij Nacht / Foto: Marco Boeringa krant Uw mening telt! Na twee jaar wil de Hofjeskrant via een enquête weten wat u ervan vindt. Trafostation toch niet naast hofje van Bakenes? U mening telt! Doet u mee? Dat kan: erste plan van elektriciteitsnetbeheer- Regenten vrezen dat de bouw van een trafo- • Via de website www.haarlemse-hofjeskrant.nl der Liander was om op het Philip station de fundamenten van het hofje aan- • Vul deze vragenlijst in en lever deze in: EFranckplein naast het hofje van Bake- tast. Het geraadpleegde Landelijke Hofjesbe- - bij boekhandel Blokker, Binnenweg 138 in Heemstede, nes drie transformators van ca. 3,5 bij 3 me- raad deelt die mening niet, mede vanwege - bij Van der Pigge, Gierstraat 3 in Haarlem. ter (3 meter hoog) te plaatsen. Reden is het een door drukkerij Joh. Enschedé gebouwde U ontvangt dan als dank een Proefzakje Hofjesthee en kunt natuurlijk een verdwijnen in het centrum van twee trafo’s betonnen, vier meter diepe, kelder. nieuwe (niet-verknipte) krant meenemen. bij de Melkbrug en in de Vleeshal. Na be- zwaar van de regenten en vragen van PvdA- ➊ Wat voor cijfer geeft u de inhoud van de Hofjeskrant? (1 slecht-9 uitstekend): raadslid Moussa Aynan onderzoekt Liander �� samen met de gemeente naar alternatieve locaties en mogelijkheden binnen bestaande ➋ Wat voor cijfer geeft u de vormgeving van de Hofjeskrant? gebouwen (b.v. de Philharmonie). Andere (1 slecht-9 uitstekend): �� mogelijkheid is dat de voorziening wordt ➌ gespreid in een noordelijk en zuidelijk deel. Zou u voor het instandhouden van de Hofjeskrant een kleine financiële bijdrage over hebben? ❍ Ja ❍ Nee Haarlemse Gratis ➍ Welk aspect spreekt u het meest aan in hofjes (kruis aan): Hofjes meenemen! ❍ de historie krant ❍ wonen en leven op een hofje in de huidige tijd In Haarlem ligt de krant gratis voor u klaar in het ❍ stadhuis, diverse musea, het Noord-Hollands het behoud van de hofjes voor de komende generaties archief, en bij drogisterij Van der Pigge, Muys ❍ iets anders: �� Kantoor & Kado, Jan van der Pigge koffie, thee en tabak, Douwe Egberts Koffie & Kado, ➎ Op welk adres haalt u de gratis krant meestal op? HEMA-fotoshop en de bibliotheken in Centrum, �� Schalkwijk, Oost en Noord. Buiten Haarlem in diverse boekhandels en de bibliotheken in ➏ Vindt u dat de krant financiële steun van de gemeente verdient? Heemstede en Bloemendaal. Ook in zorgcentra ❍ ❍ waaronder het Reinaldahuis, De Blinkert, De Ja Nee Janskliniek, Schalkweide, Schoterhof, Nieuw- ➐ ❍ ❍ Delftweide en Sint Jacob in den Hout. Cursus Bloesemremedies Vindt u dat de Monumentenpagina in 2010 moet blijven? Ja Nee ‘Bloesems halen stenen van je levenspad’ ➑ Reacties: [email protected] In zes maandelijkse Uw leeftijd: �� lessen op donderdagoch- De Haarlemse Hofjeskrant kwam mede tot ➒ Stuur ons uw mooiste, leukste of bizarste hofjesanekdote per e-mail toe stand dankzij financiële steun van het bestuur tend gaat een wereld óf doe het samen met het enquêteformulier in de bus in één van de twee van de hofjes Codde & Van Beresteyn. open: ontdek de werking bovengenoemde winkels. Vergeet niet - indien u een anekdote bijvoegt en leer remedies -uw telefoonnummer of e-mailadres te vermelden, want de tien eerste Oplage: 10.000 samenstellen. Aanmelden via Tekst en foto’s: Willem Brand bijdragen ontvangen een attentie van Van der Pigge. Vormgeving: Kees Reniers www.jolijnspraktijk.nl of via 023-5402620

Monumenten op de kaart De parels van de Haarlemse Monumentenkroon, zo worden de hofjes in één van de twaalf filmpjes genoemd, te zien op Haarlede websitem www. Help een monument in Historisch Museum haarlemmonumentaal2009.nl. Andere prachtige én soms Vanwege Haarlem Monumentaal pakt het Historisch Museum met hart en ziel uit met een rijk grappige kijkjes op de verbor- geïllustreerde tentoonstelling over Haarlems trots in steen, lood en hout. gen schatten achter de gevels zijn o.a. van de St. Bavokerk, telt u zich eens een stad zonder kap in het Remonstrantse hofje, de vroe- de Kathedrale Basiliek, Grote Markt, Vleeshal, Teylers gere klokkentoren van het Ursuline Paviljoen Welgelegen, het SMuseum, Bavokerk en hofjes voor. klooster. Ruimer in hun jasje dan huizen Corrie ten Boom huis en ,,Dan zou Haarlem toch een Lelykstad in hofjes zitten kerken. zwembad De Houtvaart. zijn?” meent samensteller Margreeth Pop, Sta-in-de-weg’s zoals de Dominicus die ruim van beeldmateriaal werd voorzien Kerk waarvan behalve archiefbeelden door haar man Jaap. Van de hand van de alleen de torenspits nog staat en wel op oud-burgemeester alle interieurfoto’s, dus een Schalkwijkse snackbar. De Bakenes- ook de inkijkjes thuis bij Pieter Biesboer, serkerk wordt archeologisch centrum en oud-conservator van het Frans Hals in de Heilige Hart Kerk aan het Klever- Museum, en Jaap Temminck, oud-stadsar- park wonen nu 61 studenten apparte- chivaris. Margreeth Pop: ,,Natuurlijk zijn mentaal en huist ook een kapper. De er de lasten, als eigenaar dien je een meer- kerk niet om in de geest van Gerard jarenplan voor onderhoud te maken, maar Reve ‘Nader tot God’ te komen, maar om je huis wordt juist meer waard als de origi- je (wilde) haren te verliezen. Vast als een De DVD van Haarlem ‘Monu- nele details behouden blijven.” huis staan de Sint Bavokerk en de mentwaalf’ is voor € 9,95 te Vanzelfsprekend is er ook plek voor de Kathedrale Basiliek Sint Bavo. Het zou koop bij het VVV-kantoor op hofjes, die in de 19de en 20ste eeuw in fi- toch heiligschennis zijn om van die twee het Verwulft. Dat het monu- nanciële problemen kwamen omdat de beeldbepalende parels te wereldse bol- mentale verleden leeft, bewijst huisjes niet meer voldeden aan de moder- werken te maken... ook het grote aantal (jonge) ne wooneisen. Dankzij subsidies van het bezoekers aan de eerste Rijk konden de hofjes in de jaren tussen De tentoonstelling HELP een monument Monumentennacht op 31 1980 en 1995 worden gerestaureerd en is in het Historisch Museum Haarlem te oktober. De dwaallichtjestocht aan de moderne tijd worden aangepast. zien t/m 21 februari 2010. Meer info: trok maar liefst 220 kinderen Bijzonder een foto van de houten spanten- Kapsalon ‘Hart en Ziel’ Foto: Jaap Pop www.historischmuseumhaarlem.nl in plaats van de verwachte vijftig. Na een muzikale concertwandeling van Vival- di’s Vier jaargetijden werd Zicht op de Een juweeltje van hout en steen de monumentale nacht in de gevelsteen Aan de gevel herinnert het gevelteken ‘In ‘t Wapen van Schotland’ aan St. Janskapel, waar de avond begon met een stamppot, met de vroegere handelsbetrekkingen. Hier werd ooit gehandeld in Schotse een glas wijn afgesloten. wol die in Haarlem werd gebleekt en geverfd. Het huis in het Haarlemse Proost, op onze mooie stad. Museumkwartier is ook van binnen een juweeltje.

n de volksmond staat het Tornwerd. ,,Wat we daar vlak huis met de trapgevel – hadden, hebben we hier ge- Ivroeger een teken van stapeld,” meent Wouter. De rijkdom - bij oudere Haar- mix tussen het moderne staal e sluitsteen die tot 1916 boven lemmers beter bekend als en de houten balken doet ver- de poort van de pakhuizen van ‘het kleine winkeltje’. Tot frissend aan. Logisch dat de Dbierbrouwerij ’t Scheepje hing, is 1983 zat er een potten- en architecten Eckhardt & Leeu- in 1999 opgeknapt en teruggeplaatst in pannenwinkel in. Bewoon- wenstein vonden dat er ‘wat’ opdracht Stichting Geveltekens Vereni- ster Paula Kroon heeft nog van te maken was. Het huis ging Haerlem. Verderop hangt nog een voor een groothandel ge- krijgt een extra lading door varend schip: het handelsmerk van de werkt die aan het winkeltje de stijlvolle keuze van kunst- bierbrouwerij, in 1606 begonnen door leverde. werken. Nergens opdringerig, Dirck Diricksz de Jonge, die het als In de jaren zestig van de vo- maar juist indringend. schipper goed voor de wind was rige eeuw was het in 1608 En dan is er ook nog een gegaan. In 1818 wordt de bierbrouwerij als één van de laatste in achtertuintje waar in stilte verkocht, het 17de eeuwse interieur van Haarlem met een houten en balken werden de muren te halen en daarvoor in de een kleurtje opgedaan kan de brouwersfamilie overleefde wonder skelet gebouwde huis nota ertussen geplaatst. Volgens plaats een trappenhuis met worden. Aan de vier eeuwen boven wonder alle verbouwingen en is bene onbewoonbaar ver- de koopaktes zaten er ooit stalen zuil en hekwerk terug oude muur van de buren van te bewonderen in het Philadelphia klaard. Onvoorstelbaar als je twee vleeshouwers (=slagers) te brengen ontstond een de Omvalspoort hangt een Museum of Arts. Mail uw oplossing ziet hoe prachtig dit huis met en een kuiperij. voor- en achterhuis. Minder spiegel om een extra gevoel naar: [email protected] leistenen vloer in de oude Niet vreemd dat Paula en vloer maar meer ruimte! van ruimte te scheppen. Aan Oplossing HHK 7: ‘In den rosbaer’ staat is teruggebracht. Eigen- Wouter Kroon er in 1998 Dertien jaar woonden Paula het huis is overigens ook de hangt naast de ingang van het lijk is de huidige staalbouw meteen verliefd op werden. en Wouter in een tot een soort poort toegevoegd die eeuwen Bruiningshofje op de Botermarkt. een moderne versie van de Het huis heeft stijl én poten- hoeve omgebouwde arbei- terug naar de twee achter- Winnaar is mevrouw Bini de Vries. houtskeletbouw: na de palen tie. Door twee vloertjes weg derswoning in het Groningse huisjes leidde.