nr. sept. Haarlemse2008 nformatI ef en cultureel 3 I Hofjeskrant Hofdames op catwalk in hoftuin Frans Halsmuseum Een modeshow in de hoftuin van het voormalige Oudemannenhuis: De Hofjeskrant een project waar schilder Frans Hals zijn vingers bij had afgelikt. Op 6 lijkt na twee nummers haar plekje september vindt een unieke catwalk met eigentijdse hofdames plaats. te hebben veroverd. De afname van de gratis krant bij bibliotheken, Haar- In de Gouden Eeuw was er een con- lemse musea en een aantal winkels nectie tussen textielstad Antwerpen, be- loopt voorspoedig. Of ze abonnee kan kend om zijn witte linnen, en lakenstad worden, vraagt een ex-hofjesbewoon- . Veel Vlamingen verhuisden ster in Den Haag zich af die de krant vanwege de grotere godsdienstvrijheid via een Haarlemse vriendin kreeg op- naar de Nederlanden, de ouders van Frans gestuurd. Wanneer het volgende num- Hals naar Haarlem. Heden ten dage is de mer verschijnt, is een veel gestelde Antwerpse Koninklijke Academie van vraag aan winkelpersoneel. Beste le- Schone Kunsten een internationale zers, de krant verschijnt vier maal per broedplaats van ontwerptalent. Vijf twee- jaar. Eind november staat het herfst- dejaars studenten lieten zich inspireren nummer gepland. door hun zelfgemaakte historische kos- Interessante reacties van mevrouw tuums en maakten er eigentijdse creaties Loncke (zie pagina 7) en mevrouw van. Fruitema (74) uit Castricum. De laat- Aan het modespektakel zijn twee ten- ste was ook zeer gecharmeerd van toonstellingen gekoppeld. De historische het verhaal van fietsfabriek/winkel kostuums zijn te bewonderen in het Frans ’t Mannetje en vroeg zich uit het oog- Halsmuseum. In Galerie 37 Spaarnestad punt van veiligheid af of die haar fiets volgt de toeschouwer aan de hand van van zijwielen zou kunnen voorzien. tekeningen, schetsen en andere (inspira- Ja, dat kan, maar wellicht is ook qua tie)bronnen als het ware de creatieve weg kostenplaatje een nieuwe driewielfiets in het brein van de ontwerper. Voor mo- met lage instap een beter idee. Wie deliefhebbers een unieke kijk in de tot- weet is een gemeentelijke bijdrage in het kader van de WMO (=Wet Maat- schappelijke Ondersteuning) moge- Hofjespenning lijk. Ook de hofjes(kruiden)thee van Van der Pigge blijkt in de smaak te vallen. Koffiesalon ’t Teylertje aan het Spaar- standkoming van een collectie. Ook hangt tijdens een verstilde modeshow in blokken ne schenkt dit gezonde en lekkere er een selectie van modefotomateriaal uit van vijf aan het zittende of wandelende puur Haarlemse genotsmiddel. Overi- het Spaarnestad fotoarchief. Jedithja de publiek in de hoftuin worden getoond. De gens zijn de Haarlemse hofjesschilde- Groot en Djinn Kwekkeboom, die het pro- modellen zullen bij de performance uit rijen in prentvorm van Mary Dijkstra, ject hebben bedacht en uitgevoerd, kozen één van de huizen aan het hof komen, die in dit nummer centraal staat, bij de creaties die het best aansloten bij hun wandelen door de tuin en dan weer ver- koffiesalon ’t Teylertje te koop. thema ‘hofdames’. De Groot: “Het hoge dwijnen. De catwalk is op 6 september van In juni werd voor het bestaande hofjesgehalte uit zich met name in de 16.30 tot 19.00 uur. De tentoonstelling hofjesnetwerk een cultureel avondje kappen, kragen en plooiwerk. Zonder dat ‘Hofdames’ in Galerie 37 Spaarnestad op poten gezet. Naast een optreden we wisten welke namen achter de creaties loopt van 6 september t/m 19 oktober van de geweldige a-capella mannen- zaten, kwam onze keuze van de histori- 2008. Toegang tot zowel de modeshow als groep the Barbers & Bishops deden sche én eigentijdse kostuums in vier van de tentoonstelling is gratis. ook twee hofdames, Liesbeth de Kat de vijf gevallen overeen. Als criterium en Karin Ottenhoff, literair van zich Ter ere van het bestaan van hofjes in hadden we de combinatie van gedienstig Galerie 37, Groot Heiligland 37. Tel. spreken. het algemeen en die van Haarlem in en de ongrijpbare vrouwelijke blik.” 551 84 32. Frans Halsmuseum, Groot Ook het idee van een heuse Haar- het bijzonder, zou de uitgave van De circa vijfentwintig creaties zullen Heiligland 62. Tel. 511 57 75. lemse hofjespenning werd die avond een hofjespenning een bijzondere geste gelanceerd. Zeer geslaagd en voor zijn. In opdracht van de Hofjeskrant herhaling vatbaar, vond men deze maakte de Haarlemse kunstenares Tine Gezocht: lief baasje voor poes Puck hofjeskring. Appelman een ontwerp. Een middel- Op donderdag 25 september bent u eeuws aandoend ontwerp dat vanuit de Op een mooie dag stapte ze brutaal ons om 12.00 uur van harte welkom om lucht Haarlem in vogelvlucht laat zien. leven in. Hoewel we in september 2009 het draaiorgelconcert van Adrie Ver- Je oog valt als eerste op het hof met in pas gaan verhuizen, mag Puck als we een geer uit Gouda in het Proveniershof het midden de pomp. Om de binnen- goed huis voor haar vinden, van ons nu al bij te wonen. Hierover meer in dit tuin de huisjes en daaromheen de rest een nieuwe fase in haar leven beginnen. nummer. Wellicht treffen wij elkaar van de stad met als baken de Bavokerk. De liefste en brutaalste van ons poezenhof daar! Het is de bedoeling om achterop de is tussen de drie en vier jaar, zindelijk, bronzen hofjespenning naast het stads- buiten erg aanhankelijk en binnen een Hoffelijke groet, wapen van Haarlem de volgende tekst beetje humeurig. Dat laatste komt ook in te graveren ‘Zonder toekomst geen omdat ze nu tegen wil en dank samen- verleden, zie de hofjes in het heden’. woont. Wordt vervolgd... Info: [email protected] Willem Brand 1 Haarlemse Gasthofje(s) Hofjeskrant Leidse hofjestocht tijdens Oranjebal Hofjestocht op de eerste zomerdag! Zomer in m’n bol? Ja, de oranje bol of eigenlijk de oranje bál. Want op 21 juni is tout Holland vanwege het EK-voetbal nog in oranje sferen. Geldt dat ook voor de Leidse hofjes? Gebruikmakend van enige voor- kennis, ik wist dat een aantal hofjes wordt bewoond door stu- denten, maakte ik op de dag van de kwartfinale tussen Neder- land en Rusland mijn eigen zelfgebreide hofjestocht. Op zoek naar het Oranjebal of anders de oranje bal. Nóg een bijkomen- de reden om in de stad met de grootste hofjesdichtheid de oranjekoorts te peilen, is dat onze Oranjeklant bij uitstek, prins

Willem-Alexander, er als student zijn voetstappen achterliet. • Psychologe Nanda The met haar vrienden in St. Salvatorehofje

In het Jean Pesijnshofje (1683) bij de De in Duitsland geboren mevrouw mevrouw Ewald. Hofdame Wil Neute- denisstudent Lucas Knitel vertelt dat ei- Pieterskerk heerst zondagsrust op het Ewald legt uit dat er ooit een lelijk stuk boom geeft me wat folders en laat me de genlijk alleen de tuin nog van het in gebrom van een rondtollende reclame- in het Leids Dagblad heeft gestaan. Zij beroemde kapel (zie pagina 3) met de 1888 volledig herbouwde hofje over is. vliegtuigje na. Verderop doet de rommel had tegenover de journalist iets laten prachtig gebrandschilderde ramen zien. “Halverwege de jaren zeventig worden in het door studenten bewoonde Jean vallen over rondspokende geesten en dat De kapel kan overigens afgehuurd wor- in het hofje studenten gehuisvest,” ver- Michelshofje (1687) pijn aan de ogen. had behalve tot een veelzeggende kop den voor een doop- of bruiloftsritueel. telt Friso, “Maar dat betekende niet dat Snel de Breestraat over richting één van ook geleid tot een weinig verheffend Zelf vierde ze er haar verjaardag. Terug de ouderen er weg moesten. Tot 1991, de mooiste Leidse hofjes, het St. Anna- beeld van de bewoners. Zij is een dame in het hof vraag ik of zij dan maar de toen mevrouw Homburg overleed, woon- hofje (1492). Daar maakt mijn sporthart die met hier en daar een Duits stopzin- hofjesjournalist op de foto wil zetten. den studenten en ouderen samen.” In een sprongetje als ik een glimp oranje netje (‘Wie soll ich das sagen’) niet om Dat wil Wil wel. “Ik zal zeggen: ik ken 1616 werd uit een erfenis van de Ant- ontwaar. Er zitten drie dames buiten in de hete brij heen draait. Ze vindt dat ze een heleboel mannen – niet dat ik er werpse koopman het armenhuis voor de zon, de vierde echter staat en heeft als debielen zijn afgeschilderd en dat iets mee heb – maar niemand zou zich echtparen gebouwd. Als één van beiden een oranje hoofddeksel in haar handen. steekt nog steeds. Dan maar terug naar zo hebben laten fotograferen,” zegt overleed, dan was het regel dat degene Voor vanavond als ze bezoek krijgt, laat het voetbal. “Bij het tossen kan ik soms mevrouw Ewald lachend. We filosoferen die achterbleef inwoning kreeg. Man bij ze met enige aarzeling weten. Nee, me- aan de scheidsrechter zien waar zijn wat. Status en geld zeggen haar niets, man en vrouw bij vrouw. Lucas laat me vrouw Neuteboom wil niet één fotomo- sympathie ligt. Hoe het gaat toch om de het kapelletje (‘het tiende huisje’) zien ment lang Frau Antje zijn. Ook de an- hij naar de aanvoer- “Halverwege de jaren mens daarachter. De waar in vroeger eeuwen de overledenen dere hofdames hebben geen zin om zón- ders kijkt. Dat heeft zeventig worden studen- saamhorige mens voor- lagen opgebaard. Nu staan er twee tele- der hoofddeksel het beeld te vullen. toch invloed,” meent al. Buurvrouw Caro- visies in “het lijkenhuisje” en zijn vijftien ten in het hof gehuisvest. lien: “Je krijgt veel studenten met een bord barbecuevlees en Maar dat betekende mensenkennis door al salade op schoot op twee banken en wat die bezoekers.” Me- stoelen ervóór helemaal klaar voor de niet dat de ouderen er vrouw Ewald weet ook wedstrijd. weg moesten.” zeker dat wanneer zij ’s nachts om drie uur naar het ziekenhuis moet, ze bij alle acht andere buurtjes kan aanbellen. Dank dames voor de gastvrijheid. In Het Mierennesthofje (1760) op de Hooglandse Kerkgracht krijg ik van een jongedame, die binnen even het Leidse hofjesboek erbij heeft gepakt, de tip om naar het studentenhofje op de 2de Bin- • Jan de Latere van Comene: nenvestgracht te gaan. Twee jaar terug oranjegekleurde studenten werd het WK-voetbal daar ouderwets ge- vierd. Op de Langegracht stap ik nog In het St. Salvatore hofje (1636) even even het Assendelftshofje (1624) binnen, verderop hebben de vrienden van Nanda dat deed ik regelmatig toen vrienden Ad The om 20.25 uur net koffie met oranje- en Sandra daar twintig jaar terug woon- gebak achter de kiezen. “Oranje is geen den. Wat oranjevlaggetjes en allemaal aanleiding, wel een etentje,” zegt psy- geschuurde deuren klaar om in een nieuw chologe Nanda, die vooraf elk van haar groen kleurtje te worden gestoken. De vrienden een Indonesisch recept heeft staat van de gevelsteen van het Jan de opgestuurd zodat zij niet de hele dag in Latere van Comene hof (1616) voorspelt de keuken heeft hoeven staan. Na bijna niet veel goeds. Toevallig komt beheer- zes jaar ingeschreven te hebben gestaan, der Friso de Jong net samen met vrien- kreeg ze anderhalf jaar geleden, net toen din Linda aanlopen. In de gang hangt als ze afstudeerde, een hofjeswoning aan- relikwie van vervlogen tijden een regle- geboden. “Je moet er voor je dertigste in ment uit 1811 aan de muur samen met en mag zolang blijven als je wilt,” ver- portretten van prins Claus en koningin telt Nanda, die na binnenkort begint met Beatrix en prins Willem-Alexander en haar allereerste echte baan bij de GGZ in Maxima. Friso is zo’n beetje de hofvader, Rotterdam. Depressieve mensen helpen. maar na bijna dertien jaar komt er bin- Haar huisje vindt ze schattig en de tuin nenkort een eind aan zijn studentenle- superleuk. Na gezamenlijk afgeruimd te ven: de Haagse politieke lobbyist heeft hebben, verdwijnt de vriendengroep net een huis gekocht. Zesdejaars geschie- richting café. Oranje roept. • Het St. Annahofje 2 Haarlemse Hofjeskrant Oeroude legendes in besloten sfeer ’s Nachts wordt Saam, onder- SCHRIJFWANDELING koning in Perzië, achtervolgd Zaterdag 13 sept. Thema: door een beeld van een Een monument in woorden zwarte ruiter. Die een hand Start: 09.45 uur, Engelenburg 339 naar hem uitsteekt en zegt: Haarlem Einde: 15.30 uur. Kosten: w10,- p.p. incl.: wandeling ‘Voor de liefde was in jouw van vier km door natuur en langs mo- hart geen plaats’... In vijf numenten met koffiepauze, workshop (proza of poëzie), lunch (soep met Haarlemse hofjes vond in mei broodjes) en consumpties. Maximaal een verhalenfestival plaats. 10 deelnemers. Volgens Iesje Vermeulen, Organisatie: Aanmelden tussen 4 en 10 september: regentes van het Frans [email protected] Loenenhofje, een mooi plat- 023 -5575020 Voor meer informatie over form voor dit soort besloten De Blauwe Kom, www.deblauwekom.nl bijeenkomsten.

In het Wijnberghofje is verteller Sa- kelijker te delen.” Op zijn veertiende deed hand Sahebdivani (28) op dreef. Het ver- Sahand mee met een theatervoorstelling halen vertellen kreeg hij met de spreek- die werd gemaakt op basis van verhalen woordelijke paplepel ingegoten. Dankzij van acht vluchtelingenkinderen. Veer- In de bocht van het Spaarne ligt achter een zijn vader Ali-Reza groeide de op 3-ja- tien jaar later treedt hij op met de regis- imposante poort het Teylers hofje dat werd ge- rige leeftijd naar Nederland gekomen seuse van weleer, Anne van Delft. “Ze sticht krachtens het testament van Pieter Teyler Sahand op met de legendarische Rostam, belde me op en vroeg of ik vanavond van der Hulst, en is ontworpen door dezelfde een rondreizende held die als onderko- naar het theehuis wilde komen.” Hij doelt architect als van de Ovale Zaal in het Teylers Mu- ning van een Perzische provincie overal op Mezrab, het theehuis waar Sahand seum, Leendert Viervant. De lage huisjes staan in in het land goede daden verrichtte. “Hij verhalenavonden organiseert. Daar in contrast tot het monumentale hoofdgebouw, is nog belangrijker dan de Griekse Her- geniet de zoon nog af en toe maar het geheel oogt licht en wijds. De regen- cules,” zegt hij na afloop, “En terug te van de oeroude Perzische legendes van tenkamer behoort tot de top honderd van mooi- zien in zowel tekenfilms als tapijten. Ik vader. “Hij is er nooit mee opgehouden ste historische interieurs van Nederland. vertel ook graag Russische en Griekse en is echt zoveel beter. Ja, vader vertelt Vanaf 2008 onderhoudt en verhuurt woning- corporatie Elan Wonen het Teylers Hofje. verhalen, maar die uit Iran staan een ze in het Perzisch. Dan rollen de mensen Tel. 023 - 515 98 59. www.elanwonen.nl stuk dichter bij me en zijn daarom mak- over de grond van het lachen.” • Verteller Sahand Sahebdivani

[advertentie] Sint Annahofje: enclave van middeleeuwse rust Doordat het zo verborgen lag ontsnapte het hofje van de be- deling, inclusief het enig on- geschonden gebleven altaar boven de Moerdijk, de gods- dienststormen van de tijd. Om die reden zijn de vier panelen met de wapenschildjes zelfs het oudste (1492) bewaard ge- bleven gebrandschilderde glas van Nederland! [advertentie] et altaar is het enige on- Hgeschonden gebleven al- taar boven de Moerdijk. Het drie- SMAAKVOL EN DAGVERS: luik toegeschreven aan de WESSELIUS MAALTIJDSERVICE Vlaamse schilder Lieven de Vos, voorstellend de aanbidding der Maaltijdservice Wesselius, koningen, hangt er sinds 1509 opgericht in 1989, bezorgt maandag t/m vrijdag boven. De bouw van het hofje vond plaats op het erf van het dagverse maaltijden tussen 11.30 en 13.00 uur bierbrouwersechtpaar Willem en tussen 16.00 en 18.00 uur. Claesz en Hillegont Willems- Een gekoelde maaltijd op vrijdag kunt u in het dochter. Door een strijd binnen de parochie werd de kapel pas in 1509 ingewijd weekend opwarmen! ter ere van één van de meest geliefde heiligen van de Middeleeuwen: Sint Anna, de moeder van Maria. De kanunniken van de Sint Pancras kerk vreesden inkom- Voor informatie over prijzen en menu’s kunt u stenverlies als parochianen naar de kapel van het Aalmoeshuis besloten te gaan. bellen naar 023-531 23 34. De mis mocht alleen worden gevierd met gesloten deuren en uitsluitend voor de Bezorggebied: de regio Zuid-Kennemerland. vrouwen van het hofje. Er mocht zelfs geen luidklokje komen.. Het hofje behoort Zie ook www.catering-wesselius.nl door het vele moois tot de top 100 van alle Nederlandse monumenten. Meer info over de 35 Leidse hofjes: www.hollebeek.nl/leiden Eet alvast smakelijk namens Laura en Julien Wesselius!

3 Haarlemse Hofjeskrant Zoals het klokje thuis tikt... Orgeltonen in Proveniershof Toen internet nog geen woord was, maandag wasdag en woensdag gehaktdag was ook de draaiorgelman een vaste waarde. In Gouda kon je in de jaren vijftig de klok op de komst van de orgelman gelijk zetten, weet Adrie Vergeer. Als vierjarige viel hij als een blok voor het draaiorgel toen hij opgetild door zijn vader het geheim ontwaarde. Het orgel van toen van Carl Frei is dé rode draad in zijn orgelleven. Op zijn veertiende ging zijn eerste boek op een melodie uit de operette ‘Im weissen Rösl’ ‘er doorheen’. In de jaren negentig was Vergeer verantwoordelijk voor de restauratie. ...tikt het (n)ergens in het Frans Loenenhofje. Tijdens een vergadering in 1797 buigt het college van regenten, de heren Gerrit Meijer, Isaac Diederik Kue- Optreden in nen en Julius Fröchen zich over de Proveniershof kwestie van de Friese hangklok van In samenwerking met de Haarlemse bewoonster Elisabeth van Westreenen. Hofjeskrant vindt op donderdag 25 Marytje Vorstelman van huisje nummer september in het Proveniershof een 6 heeft aan de regenten verteld, dat zij draaiorgel-lunchconcert plaats. Adrie sinds een paar dagen een voor haar tot Vergeer uit Gouda zal zijn zelfgebouwde nu toe onbekend getik hoort in het huis- ‘Harlekino’ eigenhandig bespelen. Lief- je van Elisabeth. Op de vraag van regent Kuenen of het niet gewoon om een klok hebbers zijn welkom tussen 12.00 en gaat, antwoordt de klokkenluidster, dat 13.00 uur. Zie ook: dit niet het geval kan zijn, want Elisa- www.adrievergeerdraaiorgels.nl beth bezit geen klok en kan ook geen klokkijken. De regenten hebben deze avond Barok versierd belangrijke hofzaken te bespreken: Clazina de Smeth van huisje 5 bevindt Op Tweede Pinksterdag doet Adrie zich in bekrompen omstandigheden. Vergeer (57) met nog 57 draaiorgelman- Zij ontvangt een extra bedeling van een nen Haarlem aan. Met ‘De pansfluiter’, tarwebrood per week. Maria Vermeer zal een Belgisch orgel uit 1904, wint hij uit hoofde van haar kranke en zwakke zelfs de eerste prijs. Tussen 1974 en toestand hulp krijgen van medebewoon- 1980 deed hij de restauratie, daarna sters. • Adrie Vergeer met Robin de Kort (11) voor ‘De Lekkerkerker’. ging hij er in Gouda zelf de straat mee Weegens de langdurige en strenge op. Samen met ‘De Lekkerkerker’ en ‘De winter hebben de bewoonsters meer Het orgel van Frei, vertelt Vergeer, is draaiorgelmuseum dat in 2004 in de Arabier’ staat ‘De Pansfluiter’ op de Mo- behoefte aan brandstof. Iedere bewoon- één van de eerste die de fameuze Duitse Waarderpolder het licht zag. Vier maan- numentenlijst. Jacques Klöters prees de ster krijgt een extra bedeling van twee orgelbouwer Carl Frei in Breda zou bou- den lang was hij zeven dagen in de week antieke sound van het draaiorgel en na- gulden. wen. Frei is geboren in een wereldbe- in de weer. Het mooie van een draaior- tuurlijk de mooie uitstraling. Behalve Als laatste agendapunt komt “het roemde orgelplaats Waldkirch bij Frei- gel, vindt Ap, dat je niet persé muzikaal restaureren van draaiorgels maakt Adrie getik” ter sprake. De regenten besluiten burg. Daar bevond zich rond 1900 een hoeft te zijn. Wel nodig is, zoals hij zegt, polshoogte te gaan nemen. Wat zal ook de boeken, inmiddels al enkele hon- orgelindustrie. Extra ervaring deed Frei een ijzeren willetje. Zoon Robin (11) derden. Het vertalen van bladmuziek Elisabeth geschrokken zijn toen er plot- op in Parijs voordat hij de Lage Landen heeft zo’n willetje, op Koninginnedag seling, geheel onaangekondigd, drie naar orgelboeken is een vak apart die veroverde. Vergeer: “In Amsterdam was 2008 draait hij samen met vriendin De- maar weinigen verstaan. Vergeer: “Je (toen nog) deftige regenten op haar stoep het traditie om orgels te verhuren, daar veny van ’s morgens vroeg tot ’s avonds stonden. Het mysterie lijkt opgelost als kunt pianomuziek niet klakkeloos over- zag hij wel brood in. Eén van de eerste laat bijna aan één stuk op zijn eigen Me- de ‘Drie Musketiers’ een prachtige hang- nemen, dan klopt de articulatie niet. Er opdrachten was echter die voor de dans- loton orgeltje, waarvan er in totaal maar klok aantreffen, maar niets is minder moet ’t nodige worden bij verzonnen en school van Gerrit van der Woude in Lek- vijftig zijn gemaakt, in de Jordaan. En waar. Op de inboedellijst van Elisabeth gearrangeerd. ’t Gaat om de harmonie kerkerk. Die wilde in 1928 een dansorgel op de Haarlemse orgeldag doet hij dat wordt nergens melding gemaakt van een en de akkoorden. Kenmerkend van klok en iedere bewoonster weet, dat de met accordeon en slagwerk met een gro- nog eens dunnetjes over, in z’n eentje. te wanddecoratie. Keek je van beneden draaiorgelmuziek is dat ze smaakvol ba- regenten van al hun (schamele) bezittin- rok versierd is.” gen op de hoogte moeten zijn. In de omhoog, dan zag je het orgel op het bor- statuten staat duidelijk vermeld dat alle des staan. De historie van ‘De Lekkerker- bezittingen moeten worden nagelaten ker’ is opmerkelijk. In 1932 werd het or- aan het hofje. Het hofje betaalt immers gel aan een Rotterdams verhuurbedrijf de uitvaart van de dames. verkocht en omgebouwd tot straatorgel. Elisabeth vertelt de regenten, dat de Vergeer: “Het volume moest drastisch klok niet haar, maar haar broer toebe- omhoog, dat heeft Frei ook gedaan. Vlak hoort en ze verzoekt de regenten ter voor het bombardement op Rotterdam plekke of de klok, in het geval zij eerder moest hij gestemd en dus ook verkast komt te overlijden dan haar broer, terug worden. Dat was z’n redding.” mag naar haar broer of een andere Na de oorlog kwam het eerste 90-toets erfgenaam. De regenten, kennelijk niet orgel dat Frei bouwde in bezit van de van slag door het voorval, gaan akkoord legendarische gebroeders Tom ut Gouda met het voorstel van teruggave aan de en werd het het eerste draaiorgel dat de broer. Een andere erfgenaam gaat ze, bij kleine Adrie hoorde. Het Frei-orgel, sinds de tijd als ze zijn, te ver. Elisabeth heeft 1994 bezit van stichting ‘Behoud de Lek- maar liefst dertig jaar kunnen genieten kerkerker’ en door Vergeer gerestaureerd, van het getik van de Friese hangklok en wordt als één van de weinigen tijdens de of ze ooit heeft kunnen zien hoe laat het Haarlemse draaiorgeldag ‘Haarlem draait is, vermelden de hofaantekeningen niet. door’ op 12 mei 2008 met de hand ge- draaid. Eén van de orgelmannen is Ap Wil van Schaik, de Kort uit Leiden, die overigens bouw- regent Frans Loenenhofje commissaris was van het Haarlems • Robin in het Proveniershof 4 Haarlemse Hofjeskrant Reusachtig poezenkunstproject HofdaMe VerTelT Tijdens het wekelijkse thee-met-kattenbrokjes-kransje smeedde het krolse Vijfhoekkunstroute-gezelschap een plan- netje om de Proveniershof een poezerig tintje te geven. Ter ge- legenheid van de opening van het poezenproject schreef hof- dichteres Leonore Hatt een gedicht. Hieronder de laatste strofe.

Ter ere van nu van Manus, de kater van reus Cajanus, twaalf beeltenissen van de ‘kat’, een kater van een beest, wat heeft hij veel liefgehad. Hofkat Henk Zep in zijn poestuin Niet voor de poes: én van de voorwaarden om op het hofje te wonen was, dat het hou- De grote broer van Zoë en regelma- E kattekruid den van honden of katten voor de be- tige bezoeker samen met oma Mo- Hier en daar wordt er door regenten een woonsters niet was toegestaan. En dat nica van de Proveniershof, wat Zep oogje dichtgedaan: huisdieren zijn in de vond ik heel erg jammer. Maar ja, regel is ‘poestuin’ noemt. Zep, zijn naam meeste hofjes eigenlijk niet toegestaan. komt van Zebedeus, is echt stadskind regel, en als je op een hofje gaat wonen, Honden zorgen voor teveel onrust en een weet je dat je je moet aanpassen. Daarom en woont tussen het Proveniershof horde poezen is ook niet echt hygiënisch. en het in. las ik met des te meer plezier in die tijd Wie (toch) een verwilderde kat aan zich wil de columns van Lennaert Nijgh in het binden, kan het goedje ‘kattekruid’, in de Haarlems Dagblad over MENEER, zijn Moeder Marguerite: “Het woord ‘hof’ volksmond vroeger ook donderpoes enorme grote zwarte kater met witte kan hij wel uitspreken, maar hij geeft de genoemd, in stel- handschoenen, slobkousen en een witte voorkeur aan poestuin, er zou immers ling brengen. bef en over MEVROUW, de poes van Van misverstand kunnen ontstaan over welk Een paar drup- der Pigge, die altijd op een stoel in de hofje hij bedoelt.” Grootste hobby, naast pels valeriaan winkel lag. Heerlijk die verhalen, want vliegtuigje spotten en samen met papa aan de kattenbak een poes miste ik hier erg. Al gauw bleek naar café van Gunsteren om borrelnoot- of de kattenpaal echter dat de meeste bewoonsters met dat jes van de bar te pikken, én hoogtepunt wil wel helpen. verbod heel erg blij waren, want ze van de week is met oma naar de poes- Niet voor de poes moesten niet veel van katten hebben. tuin om bewoners en poezen gedag te óf juist wel. Ove- En toen, hoera, kwamen er muizen in zeggen. Het helpt natuurlijk ook dat uit in de buurt van humoristische of rigens is het extract van het plantje ‘valeri- de tuin. Eerst zo eens één, maar al gauw er thuis sinds een paar maanden een sikkeneurige poezen en kijkt ook met ana officinalis’, dat tussen mei en augustus logeerpoes genaamd Siva rondloopt. bewondering tegen de grote oude beuk vooral aan de slootkant te vinden is, ook werden het er meer. Wat nu? Een kat, zei Oma Monica: “Als ik het woord poestuin op. Zo schattig als hij heel voorzichtig verwerkt in een rustgevende kruidenthee. ik, dat zou het beste zijn. Waarop ie- in de mond neem, dan staat Zep al bij de voor zijn moeder een bloemetje plukt. Valeriaan werkt ontspannend zonder dat mand anders zei: Oh ja, nou maar niet deur klaar om te gaan. Heerlijk voor Ikzelf geniet ook weer iedere keer van het de concentratie vermindert. Beide pro- hier want ik ben allergisch voor katten hem om daar zonder verkeersgevaar de deze oase van rust in een hier en daar ducten zijn verkrijgbaar bij hofleverancier, en trouwens het mag ook helemaal niet. wereld te ontdekken. Hij kijkt zijn ogen steeds rommeliger wordende stad.” drogisterij Van der Pigge in de Gierstraat. Maar na een week, toen er steeds meer muizen kwamen, zei iemand: mijn doch- ter heeft een hele lieve kat, maar hij is wat bang voor haar hond, zullen we die nemen zolang we muizen hebben. De bezwaren waren niet van de lucht. Als dat beest maar niet bij mij komt, want ik moet niets van katten hebben. En je neemt dan toch zeker wel zelf een kat- tenbak in huis. En je zorgt wel zelf voor dat beest. En als de muizen weg zijn, moet die kat ook weg. Maar uiteindelijk won de kat het van de muizen. En zo kwam op een morgen Henk, een grijze, wat cypersachtige kat van ongeveer zes jaar op de Hof. Een bij- zonder rustige kater, die nooit zeurt of zich opdringt en altijd lief en vriendelijk is tegen iedereen. Alle bezwaren waren op slag vergeten. Er wordt door iedereen lief tegen hem gepraat, er worden katten- snoepjes voor hem gekocht, kussentjes op stoelen voor hem gelegd zodat hij maar lekker zacht ligt. En door één hofbewoonster, nota bene iemand die niets van katten moest heb- ben, wordt hij iedere ochtend geborsteld. Want, zegt ze, dat vindt hij zo heerlijk. En zo hebben we nu op de hof, ondanks het verbod maar dankzij de muizen: onze Henk, de allerliefste hofkat van Haarlem.

5 Haarlemse Hofjeskrant Mary dijkstra Mary Dijkstra: “Mary is gewoon geniaal”. ”Ze kan hartstikke goed zingen, maakt arrangementen voor Malle Babbe, de zingende hofjeschilderes schildert en kalligrafeert en zij heeft nul komma nul geldingsdrang. Wat Oproepbaar als creatief manusje-van-alles is Mary Dijkstra voor haar ex-mederegenten Wil van haar werk voor het hofje betreft, heeft Schaik en Maarten Poldermans van het Frans Loenenhofje nog steeds. Mary, die tussen 1990 en ze een houding van: iemand moet het toch doen,” zegt dirigente Leny 1996 regentes was, schilderde de leeuw met de afgehakte kop op de wapens aan de voor- en van Schaik, die Mary al veertig jaar achterkant van de poort en op de vijf bankjes in het hofje. Daarnaast kalligrafeerde ze de regenten- kent. Het Haarlemse duo Joop Visser borden in de prachtige regentenkamer opnieuw. In 2002 werd ze Haarlems hofjesschilderes na een en Jessica van Noord (ook lid van Malle Babbe) treed in 2008 op met hint van regent Maarten Poldermans. En dan te bedenken dat ze nooit schilderles heeft genoten. een liedjesprogramma dat Voormary heet. Het eerste liedje Kanarie op de tuin. Ook de tekst op de leistenen bordjes CD ‘Voormary’ is een lofzang op de is van de talentvolle hand van Mary. Eer- creatieve Haarlemse duizendpoot. lijk is eerlijk, haar kalligrafiekunst leerde Hieronder het refrein. ze niet in haar eentje, maar bij een kal- ligraaf thuis. De letters op de houten re- Mary wil geen kanarie gentenborden waar ze overdreven krul- en die wil ze ook niet krijgen, len lichtjes vereenvoudigde, zijn gete- want Mary zingt mooi genoeg kend met een soepele en dunne marter- zonder kanarie van d’r eigen. haren kwast. Voor de zilveren leeuwtjes

In Haarlem lopen er weinig creatieve hij zouden voor de tekst zorgen. Wat duizendpoten zoals Mary rond. Naast een werk, was haar eerste reactie. Toch haar schilder- en kalligrafeerwerk heeft nam de schildershandschoen op. In het zij nog meer noten op haar zang. Na ja- Verwershofje had ze moeite om een af- renlang in twee koren en twee dubbel- spraak te maken. Mary: “Dit is dan de kwartetten te hebben gezongen, zingt ze laatste keer, zei de opzichteres. Haar anno 2008 alleen bij Haarlem’s bekend- huisje was nog het leukst.” Haar stijl is ste vrouwenkoor Malle Babbe. Toen ze naïef te noemen, de werkelijkheid wordt in 2002 op 61-jarige leeftijd met ver- iets mooier voorgesteld. Lelijke elemen- vroegd pensioen ging – ze assisteerde ten worden vakkundig geretoucheerd, op het Novacollege bij het maken van het onderwerp leent zich daar natuurlijk “Mensen zeggen soms: medicijnen - was zij de goden dan ook ook voor. “Mensen zeggen soms: zo is zo is het niet meer. op de bankjes en op het wapen maakte dankbaar. Zij had nog zoveel leuke din- het niet meer. Ja, de tijd en de natuur ze eerst thuis een mal op ware grootte. gen te doen! Een slimme zet van de re- staan niet stil. Vooral de tuinen veran- Ja, de tijd en de natuur Zo spaarde ze de leeuwen uit! Let op: die genten om de zingende duizendpoot in deren.” Over tuinen gesproken, het Frans staan niet stil. Vooral de op de zonnewijzer is zelfs in reliëf. 1990 voor het bestuur te vragen. Hoe- Loenenhofje heeft een aardige kruiden- Met dank aan h’Art Academie, passie wel ze ‘opgezadeld’ werd met de pen- tuinen veranderen.” voor kunst, Gasthuisvest 47. 5317183. ningen, ze moest eens in de week de huur het kasboek schrijven, was Mary eigenlijk de klusjesvrouw. “Ik deed ook andere dingen,” vertelt ze zittend op één In 2002 verscheen het boekje van de hofbankjes, “Als er een bewoon- ‘HaarleMSe HofjeS in beeld’ ster jarig was, ging ik op bezoek. En ik in een oplage van 2000, inmiddels is het was natuurlijk ook van de partij op de handzame boekje met anekdotes of een etentjes en de feesten.” In 2007 nog be- gedichtje aan de tweede geleidde ze op gitaar de bewoonsters bij het zingen van een lied tijdens het druk toe. Het is voor 400-jarig jubileumfeest. Hoewel ze re- € 8,- te koop bij de VVV, gentes af is, is Mary nog steeds betrok- diverse boekhandels én ken bij het hofje. Gezelligheid is immers theesalon en galerie troef bij het bestuur en als er wat te vie- ’t Teylertje. Wie zijn fa- ren valt, is Mary graag in de buurt. voriete hofje door Mary Op hofjesbezoek in Leiden, zag regent Maarten Poldermans een boekje met Dijkstra geschilderd wilt aquarellen van Leidse hofjes. Kan jij de zien, kan telefonisch Haarlemse hofjes niet schilderend onder contact opnemen tel: 023 - 531 38 19. handen nemen, stelde hij voor. Wil en

6 Haarlemse Hofjeskrant Argentijnse architecten ‘Oom Henk zat dikwijls hofjes te schilderen’ op hofjestoer een groep van vijftien pas afgestu- “Ik ben zo blij met het krantje,” vertelt de 97-jarige mevrouw Thea Loncke-van Riet. deerde argentijnse architecten besloot hun stage van drie maanden in nederland op “Ik woon nu in Bloemendaal, maar mijn hart ligt in Haarlem. Ik kom de deur bijna 31 mei met een uitje in Haarlem. niet meer uit, ik krijg vijf keer per week thuishulp. Dan kunt u wel nagaan.”

Na het overlijden van haar kreeg na de oorlog geen toe- tweede man Joop, Thea Loncke stemming om in Nederland te had toen al de respectabele leef- komen werken. tijd van 82 jaar, wilde ze graag Met haar zus en twee doch- in een hofje wonen. “Maar he- ters betrok ze via vader een laas deugde de trap niet. Daar huisje in de Tetterodestraat. ketst het bijna altijd op af, zei Jaren later kwam ze haar de opzichteres van het hofje tweede man Joop Loncke te- Na een rondleiding van architect Henk Döll van Oorschot. Het zag er keurig gen en toen hij gepensioneerd door de Toneelschuur kwam Gildegids Corry uit en was heel voordelig, maar was verhuisde het stel naar van Valkenburg in actie. Zij nam de jonge gar- het ging mij om het hofje. Ik Nunspeet en later Ermelo. de mee voor een korte toer langs de hofjes van heb heel wat misgelopen.” “Het was een postzegelman- Noblet (1701), Staats (1730), van Bakenes In 1934 trouwde Thea van netje, stil en rustig, een dood- (1395) en natuurlijk het Johannes Enschedé- Riet met Frits Reinholt uit goede man.” hofje (2006), ontworpen door Henk Döll en Duitsland. Ze hadden elkaar in Heerlijk vond Thea de bos- Joost Swarte. Gids Corry vertelde dat de houten een Duitse jeugdherberg ont- sen, ze zou er veel voor over huisjes met de daken van stro van het oudste moet. “Mijn vader zei toen al: hebben een wandeling te kun- hofje van Nederland in de 17e eeuw werden weet wat je doet want het staat nen maken. Ook een bezoek afgebroken en opnieuw in steen opgetrokken. er niet rooskleurig voor.” Na aan een hofje is, nu ze zich In het Johannes Enschedéhof, met de vaste zit- jes aan de huizen, is dan wel geen overdekte hun huwelijk in Haarlem ver- slechts per rolstoel kan voort- pomp zoals in het , zei Döll, huisde Thea naar de Duitse ‘ko- bewegen, een zeldzame ge- maar wel een wasruimte met was- en droog- lenpot’, het Roergebied. Thea beurtenis. Thuis hangt een machines. De huizen hebben ook een comfor- maakte in Duisburg-Hamborn schilderij van een hofje, ge- tabele trap, minder steil en smal dan in het de verschrikkelijke Kristalnacht maakt door haar oom Henk hofje ernaast. Er is zelfs ruimte, zo vertelde de mee. “Alle Joden werden uit van Riet. “Mijn vader kocht Rotterdamse architect, om nog een lift aan te hun mooie huizen en winkels zo nu en dan een schilderij brengen. Het nieuwste hofje heeft geen regen- gesleurd en hun bezittingen werden derland te keren. Frits moest het Duit- van hem. Na zijn dood zijn ze opge- tenkamer, maar omdat de twee buurhofjes de- op straat gegooid. Daar kon je niet le- se leger in. Na de oorlog wilde Thea’s deeld. Oom Henk zat dikwijls hofjes te zelfde regenten hebben, wordt gebruik gemaakt ven.” In 1941 wist ze met veel geluk vader zijn schoonzoon graag in zijn schilderen. Ik denk dat dit het hofje van de regentenkamer in hofje van Bakenes. In met haar twee dochters terug naar Ne- afbetalingszaak hebben, maar Frits van Bakenes is.” vroeger eeuwen, merkte Döll op, kon die alleen vanuit de achterkant worden betreden.

• • HEMA fotowedstrijd Maakt u de mooiste HaarleMSe HofjeSfoTo en levert u deze in bij de HEMA-fotoshop in de Barteljoristaat 32 in Haarlem, dan maakt u kans op een fotoafdruk op CANVAS.

1è prijs canvas 50 x 75 ter waarde van €k 66,00 2è prijs canvas 40 x 60 ter waarde van € k 51,00 3è prijs canvas 30 x 45 ter waarde van € k 31,00

De winnende foto`s zijn te zien in de volgende Haarlemse Hofjeskrant en komen ook te hangen in de HEMA-fotoshop. De prijswinnaars mogen dan een foto naar eigen keuze op canvas laten afdrukken. Zomer in (uiterste inleverdatum 10 oktober in de winkel of via [email protected]) de hofjes Middenin de Monumentenroute (VVV) en de Hofjesroute ligt koffiesalon ’t teylertje. Een heerlijke tussenstop tijdens uw wandeling op een mo- numentale plek tegenover de Gravestenerbrug en ‘Den Olyphant’ en bijna pal naast het Teyler Museum. U kunt hier langs het Spaarne in alle rust genieten van een kop koffie (17 soorten) met zelfgebakken appel-notentaart of een lunch. Naast een keur aan broodjes ook (dag)soep, tosti’s en pannenkoeken. High-tea óók mogelijk. Of natuur- lijk een kopje hofjesthee! Open van di t/m za. van 10.00 tot 18.00 uur en zo. Van 12.00 tot 18.00 uur. • Adres: Spaarne 4, Haarlem. Tel. (023-) 532 38 59. Zie ook www.teylertje.nl

7 3 Haarlemse Hofjeskrant De gestolen gang van de bevallige Eva Verliefd op Eva In het hofje van Oorschot onder een prachtige pergola brandt Eva, uit het paradijs verstoten, e geschiedenis van Eva maar Dvooral haar onverbloemde uit- van verlangen. De geschiedenis van bronzen Eva, in 1939 gemaakt door de Heemsteedse straling liet en laat het poëtische hart beeldhouwer Johan Limpers, is er één met interessante kanten. In 1947 kreeg het tuinbeeld sneller kloppen. In 1989 geeft de in een openbaar plekje in het Kenaupark. 1992 overleden Haarlemse historicus, illustrator en dichter Harry Prenen Meer dan eens is zij in de kuise jaren hoog op van Eva tijdens zijn poëti- vijftig van blouse of meer voorzien. Of sche wandeling langs de hofjes (‘Haar- haar blote borsten uiteindelijk de drup- lem op versvoeten’). Heimelijk ver- pel waren, maar in het jaar dat kun- liefd op Eva is ook edelsmid Wim stenares Phil Bloome furore maakte door Groenhart uit Vijfhuizen. Harry en in het televisie-programma Hoepla haar Wim zullen zeker niet de laatste man- heerlijkheden te tonen, verdween Eva uit nen zijn die de bevallige Eva de vrou- beeld. Later bleek dat de gemeente haar welijke zinnelijkheid ten top vinden. had laten verwijderen omdat Haarlemse ‘lieverdjes’ haar hadden beklad. Die eerste ‘verdwijning’ inspireerde • Eva • Haarlemmer Joop Bout tot een kunstzin- Men zegt dat ergens lang geleden nige daad. In die tijd werkte hij als lasser de eerste vrouw het daglicht zag voor machine-fabriek Hati. Had hij even ’t was Eva in de hof van Eden niks te doen, dan ging hij wat prutsen met metaalafval. “Toen Eva verdween, In Haarlem staat vandaag de dag zei mijn collega Nico: Joop, maak jij nou -nog met een appel in haar hand- eens een nieuw beeld daarvoor. De bout een bronzen Eva rank en naakt zit er nog, je moet alleen een moer mee- Ze staat opzij te kijken want nemen om het te plaatsen,” tekende Daar is Van Vessem’s bakkerij journalist Ko van Leeuwen in 2003 op die zoveel lekkere broodjes maakt voor zijn column ‘Van de brug af gezien’. Joop flanste van dik staal een beeld in Ze hunkert in haar bronzen blootje elkaar en herplaatste deze op de sokkel. -de mode gaat haar nog voorbij- Het vreemde is dat ook deze abstracte naar een heerlijk versgebakken Eva niet lang daarna zomaar van de broodje aardbodem verdween. dropt graag die appel voor zo’n In 1973 volgde een proefplaatsing van lekkernij de bronzen Eva in het hofje van Oor- schot, drie jaar later een definitieve. In Haarlem, 2008. 1987 nam zij plots de benen. Kort na de Wim Groenhart diefstal stelde Gerrit van Dijk in ‘De Hal- len’ een overzichtstentoonstelling van 350 jaar persfoto’s van de Oprechte Haerlemsche Courant samen. Daartussen ook een foto van de sokkel zonder Eva. Mark Keppel Wel in beeld een thermosfles en een ge- Lijstenmakerij & Galerie figuurzaagd silhouet van Eva. In de Schagchelstraat 5, 2011 HW Haarlem grond een stok met daarop de tekst “Ik Tel. 023 - 5340750 ben met Adam naar een feestje, dit is een [email protected] portret dat Adam voor me maakte op de land. Na de terechtstelling van vrienden Duwaer hield Johan Limpers de door een www.keppellijsten.nl figuurzaagclub. Dááág Eva.” Al een jaar die hadden deelgenomen aan de overval vijandige kogel aan zijn rug verlamd later in 1988 werd er een replica terug- op het Bevolkingsregister in Amsterdam, geraakte Gerrit-Jan van der Veen op geplaatst. voelde Limpers zich ‘ethische verplicht’ 10 juni 1944 staande voordat Duitse Op 25-jarige leeftijd had Johan Lim- met meer agressie te gaan tegenwerken. kogels een einde aan drie jonge levens pers, leerling van de Haarlemmer profes- Met Van der Veen deed Limpers mee aan maakten. Om de vijf jaar legt een bewo- sor Jan Bronner, de prestigieuze Prix du de mislukte bevrijdingspoging van ver- nersdelegatie uit het Johan Limpershof fietsen van ‘t mannetje zijn veel gecopieërd, Rome gewonnen. Toen de oorlog uitbrak, zetsmensen in de Weteringenschans ge- een krans op Limpers grafsteen op de maar nooit geëvenaard. weigerde hij de loyaliteitsverklaring te vangenis. Op 3 april 1944 werd ook hij Erebegraafplaats in Overveen. Spaarnwouderstraat 3, tekenen. Samen met klasgenoot Gerrit- daar gevangen gezet. Zijn moeder, die Haarlem, 023 - 540 70 76 Jan van der Veen richtte hij het illegale op de Wagenweg boven de kledingzaak Met dank aan gids Thon Fikkerman, www.tmannetje.nl blad de ‘Vrije Kunstenaar’ op. Later Joh. Limpers woonde, slaagde er on- Gilde Haarlem (023 – 531 48 62 of smokkelde hij met vervalste persoonsbe- danks haar goede contacten niet in hem [email protected]) en speelgoed- wijzen twee joodse kinderen uit Duits- vrij te krijgen. Samen met drukker Frans winkel Krokodil, Ged. Oude Gracht. Haarlemse Hofjeskrant Oplage: 10.000 Redactie: Willem Brand Leesplezier met Vormgeving: Kees Reniers de Hofjeskrant Illustratie: Alex van Koten Fotografie: Willem Brand Rogier ten Hacken Af te halen in zorgcentra, diverse boekhandels en bibliotheken in Zuid-Kennemerland. In Haarlem in diverse musea, bibliotheken, drogisterij Van der Pigge, Muys Kantoor & Kado, HEMA-fotoshop, Juffrouw zonder Zorgen en alle adverteerders. Reacties: [email protected] De Haarlemse Hofjeskrant kwam mede tot stand dankzij (financiële) steun van het bestuur van de hofjes Codde en Van Beresteyn. 8