n o . f e b r u a r iHaarlemse 2008 1 I n f o r m a t i e f e n c u l t u r e e l Hofjeskrant Beheer Teylershof in handen van ELAN WONEN

Bij kaarslicht werd begin december 2007 in de regentenkamer van het Teylershofje een bijzondere overeenkomst getekend. De stichting tot Instandhouding van het Hofjes herontdekt Teylershofje gaf woningcorporatie Elan Wonen namelijk opdracht de 23 woningen luidde de kop van het artikel dat op 10 januari 2008 in de kunstkatern van het hofje te verhuren en te onderhouden. van de Volkskrant stond. Een verhaal, geschreven door de Haarlemse • Het beheer van het hofje aan het De taken die het echtpaar met veel be- Wonen en de bewoonsters zelf worden journaliste Hilde de Haan, over de Spaarne is 26 jaar in handen geweest trokkenheid en enthousiasme heeft uit- uitgevoerd. Onlangs is een aparte bewo- recente bouw van twee Haarlemse van het beheerderpaar Els en Rob Theel. gevoerd, zullen voortaan door Elan nerscommissie opgericht waarin drie be- hofjes, het Gravinnehof en het woonsters zitting hebben genomen. Het Johannes Enschedé Hof. De Haan is belangrijk voor een goede woonsfeer typeert het eerste hof, dat in 2001 tot dat er duidelijke afspraken zijn over za- stand kwam dankzij het bestuur van ken als het gebruik van de gezamenlijke het Haarlemse hofje Codde en Van binnentuin. Beresteyn, als een galerijflat met riante Wonen in het eeuwen oude hofje be- buitengaanderijen. tekent veilig en geborgen samen leven, Het in 2007 gebouwde Johannes oog voor elkaar hebben en elkaar onder- Enschedé Hof (zie pag. 3), gelegen naast steunen in de dagelijkse activiteiten. het hofje De Bakenesserkamer, is in haar Vanaf 1 januari 2008 regelt Elan Wonen ogen meer een hof. Het is eigentijds, niet alleen de bewonersparticipatie, maar de woningen zijn een stuk ruimer dan ook de verhuur en het onderhoud van de die in het Gravinnehof, hoewel de tuin woningen, de tuin en de bijbehorende volgens architectuurkenner De Haan ruimten. te krap bevonden wordt. Te krap is Grischa Lowinsky, directeur van Elan eigenlijk ook de eerste uitgave van de Wonen, vindt de beheerrol een uitda- Haarlemse Hofjeskrant. ging. “ is hofjesstad bij uitstek. Dat wij nu verbonden zijn aan een van Bent U als lezer enthousiast over deze de mooiste hofjes van Haarlem vind ik gratis krant en heeft u een hoffelijk geweldig.” Het verbaast Lowinsky niet idee, dan bent u welkom deze te mailen dat er een wachtlijst is voor nieuwe be- aan [email protected] of bel 023 - woonsters van het hofje. “Wie wil hier • Grischa Lowinsky, directeur van Elan Wonen, temidden van twee bestuurders van 5318190. de Teylerstichting. nu niet wonen?” ‘Ze lag dan op haar goedhorende oor’ “Hier opzichter zijn was de leukste baan van Haarlem óp de mooiste plek van Haarlem,” vindt Els Theel, die in januari 2007 samen met man Rob haar 25-jarig jubileum als opzich- ter vierde. In 2008 gloort voor het hoffelijke paar een nieuw bestaan in Friesland.

• “Ik heb hier achter in de Bakenesser- delde leeftijd over de tachtig was, kwam straat gewoond en als kind was er geen het regelmatig voor dat Els zich na tien grotere uitdaging dan om zonder gepakt uur ’s morgens toegang moest verschaf- te worden over het hofje te rennen. De fen tot een woning. Afspraak was na- dames probeerden je altijd tegen te hou- melijk dat zij een kijkje zou nemen als den, soms met een bezem,” vertelt Rob de gordijnen nog dicht waren, want je Theel. Zijn moeder deed in die jaren wist maar nooit. “Gelukkig lag de be- boodschappen voor enkele dames. Jaren wuste dame dan meestal op haar goed- later nam Rob vrouw Els mee naar het horende oor en had de wekker én de bel hofje. “Meneer Wassenburg, de beheer- niet gehoord.” De cultuur was toen an- der, sprak mij aan met: Ben jij niet de ders, de vrouwen kwamen uit een ander • Met het afscheidscadeau van twintig bewoonsters in de hoftuin zoon van Jannie? Bij het weggaan zei tijdperk. Zo was er juffrouw Witvoet die Els: Als u er ooit mee stopt en u weet jarenlang huishoudster in een artsenge- “Juffrouw Bakker was altijd goedge- zingen niet meer mocht,” vertelt Els. De niemand. De rest is geschiedenis.” zin was geweest en gedienstig achteruit mutst. Zij zong op het bankje voor haar bewoonsters zijn vandaag de dag een Els en Rob waren nog niet over of er lopend afscheid nam na een bezoekje. Of huis vaak allerlei volksliedjes. Dat werd stuk jonger. Men woont er vooral van- brak een forse vorstperiode aan. “De wa- juffrouw Bakker die met een huis vol door een duttende buurvrouw niet zo op wege de plek. Het is prettig om middenin terleiding bevroor, dagenlang liep ik met visite gewoon naar het toilet in de hoek prijs gesteld. Zo zat een ontspannen de stad rustig te wonen. Natuurlijk blijft een föhn de huisjes af om de leiding te van de huiskamer ging. Ja, wat moest ze schoonheidsslaapje er niet meer in. Toen het 221-jarige hofje een toeristische laten ontdooien,” herinnert Els die koude anders. Na de renovatie in 1990 had het moest ik op een goede dag, snotneus van trekpleister, alleen niet na zessen en op douche. In de beginjaren toen de gemid- toilet plaatsgemaakt voor een kast. 30, tegen een vrouw van 80 zeggen dat zondag!

1 Haarlemse Hofjeskrant

Leven in de hofjesbrouwerij “Hofjes zijn historisch gezien bijzondere Ondanks of misschien wel dankzij de groei van het wereldwijde web is er ook woonplekken waar een hang naar de lokale kleur en de binding met de buurt. Luidt het gezegde tradities en gewoontes immers niet: ‘beter een goede buur dan een verre vriend’. eeuwenlang de boven- toon voerden.” • Je zou die behoefte met een beetje De saamhorigheid leek als het ware in de goede wil hofjesgeest kunnen noemen. intieme bouw besloten te liggen. Maar Hofjes zijn historisch gezien bijzondere onder de formele oppervlakte broeide woonplekken waar tradities en gewoon- natuurlijk altijd de wereld van alledag. tes eeuwenlang de boventoon voerden. De samenleving verandert, hofjes zijn gebleven én worden aangepast aan de eisen van deze tijd. Dit papieren initia- tief volgt ook díe veranderingen, vat samen en maakt zich sterk voor behoud van een uniek woonfenomeen. Eén van de bindende factoren in het hof- jesleven is de opzichter(es) of beheerder die namens een regentenbestuur of de woningbouwvereniging de bewoners ondersteunt in woonvragen. Hoewel de hofjesbewoner steeds jonger wordt, is de trend dat de alleenwonende burger zo lang mogelijk zelfstandig blijft. Dat kan alleen als naast woonzorg ook zaken als thuiszorg en gezondheidszorg goed geregeld zijn. Om die reden kan de ruimte die hiervoor in de krant beschik- baar is ook als voorbeeld dienen voor woon- en thuiszorg elders. Want wie weet gaat de gezamenlijke inspanning wel verder dan het eigen hofje! Kortom, leven in de hofjesbrouwerij. • Hofje van Heythuyzen

Frans Loenenhofje heeft 400-jarig jubileumboek

• Hofje van Heythuyzen Op 24 oktober, de sterfdag van de weldoener van weleer Frans Loenen, was in de Lutherse kerk de presentatie van [advertentie] het boek ‘Frans Loenen 1607-2007’. PIANIST PIEK VOOR AL UW • De kinderloze koopman liet twee over voor een rijtje van elf hofjeshuizen MUZIKALE WENSEN dagen voor zijn overlijden een testament en in 1625 werd er voor 600 gulden een opmaken. Zijn meubels liet hij na aan door stadsarchitect Lieven de Key ont- zijn dienstbode, zijn vermogen mocht worpen poort geplaatst. verdeeld worden onder de armen. “De goede ouwe tijd heeft nooit be- “Onduidelijk was hoe groot de erfenis staan,” merkt Van Schaik op, ”Neem was,” vertelt oud-stadsarchivaris Jaap alleen de toiletten buiten in de tuin. Er- Temminck, die samen met de regenten gens staat dat er een schot wordt ge- Wil van Schaik en Maarten Poldermans plaatst. Met andere woorden, de dames het boek samenstelde zitten daarvoor en en schreef. “Loenen plein public. Het bleek weddenschap- “Voor de dames was het rioolwater vermengt pen voor duizenden ook binnen eeuwenlang zich soms met het guldens te hebben behelpen. Piepklein en met water uit de put.” Kind aan huis in menig afgesloten waarvan Een regentensecreet een steile trap zonder verzorgingshuis in Zuid- de opbrengst niet kon er pas in 1795 vaststond. Hij wedde leuning naar zolder waar af. Voor de huidige Kennemerland, waar hij de op het vervolg van de turf opgeslagen lag.” regenten is er in nodige gymuurtjes en koor- de Tachtigjarige Oor- 2001 één in het repetities begeleidt: Siets Piek. log. Of Hulst voor het allersmalste nisje, eind van het jaar zou waarvoor zij bui- vallen en of Parma Sluis zou veroveren.” tenom moeten, geplaatst. Voor de dames Maar Siets kunt u ook vragen Ook het zilveren bestek met de koploze was het ook binnen eeuwenlang behel- • Oud-stadsarchivaris Jaap Temminck voor uw verjaardags- of Hollandse leeuw, ook te zien op het pen. Piepklein en met een steile trap met de regenten Wil van Schaik en bruiloftsfeest. Geen dalen maar schild boven de poort, werd verkocht. zonder leuning naar zolder waar de turf Maarten Poldermans slechts pieken tijdens de De betekenis van het familiewapen is opgeslagen lag. De tijd van benauwende overigens onduidelijk. Een luguber grap- regels is voorbij, ook de leefruimte is een Het boek, vormgegeven door muzikale reis van Siets Piek. je wellicht van een man die Spanje hoog stuk groter. Van zestien woninkjes wer- Joke Slootheer, is voor 15 euro Tel.: 023 525 17 86 had zitten en gewoon handel bleef voe- den er bij de renovatie in 1986 tien ge- (kostprijs) te koop via 531 67 58 ren met de vijand. Er bleek genoeg geld maakt. óf [email protected]

2 Haarlemse Hofjeskrant [advertentie] Johannes Enschedé hofje letterlijk spraakmakend De JacobAcademie: Op de plek waar de vaten inkt en chemicaliën van de firma Joh. Enschedé stonden opgeslagen, nieuw in Haarlem is een prachtig nieuw hof verrezen, vernoemd naar Johannes Enschedé. Pal naast het oudste hofje van Nederland, de Bakenesser Kamer. Architect Henk Döll en beeldend kunstenaar Joost en heel Nederland Swarte, die samen verantwoordelijk waren voor de Toneelschuur, maakten het ontwerp. • In november 2007 ging de JacobAcademie feestelijk van • Afgelopen maandag werden aan de straatkant in de Korte start; een uniek project in Neder- vijftien stadsgilden rondgeleid Begijnestraat. Daarin op een land. Doel is het versterken van door Swarte en Döll, een paar gevelsteen in spiegelbeeld de senioren in hun wensen en moge- dagen voordat de bewoners naam van de man dankzij lijkheden voor nu én in de toe- van de tien nieuwe stadswo- wiens verzameling van letter- komst, zodat zij de regie over hun ningen hun sleutel krijgen. Een types de firma kon groeien tot eigen leven (blijven) voeren. Daar- mooi initiatief van de een drukkerij van naam. Het voor zijn er passende workshops eigenaar, de Woonmaatschap- nieuwe hofje, dat behalve op en lezingen ontwikkeld in vijf pro- pij, voor wie het project een zondag overdag toegankelijk is gramma’s: wonen, gezondheid & spraakmakende toevoeging aan voor de stadsgidsen met hun vitaliteit, werk & tijdsbesteding, de stad is. Directeur Gerard van gevolg, is een voorbeeld van zingeving en sociale relaties. Noort: “Hier staan oud en ‘nadenkend bouwen’. Identiteit De programma’s staan open voor nieuw naast elkaar, een eeu- van de plek in samenhang met ouderen vanaf 55 jaar in de regio wenoud concept krijgt een de omgeving staat centraal. Kennemerland. nieuw sausje. Wij zijn er trots Daarbinnen zijn ruimte en licht op, aannemer De Nijs heeft de van belang. Er is niets dan lof finesses prachtig afgewerkt.” van de kenners voor de invul- Daarmee doelt Van Noort ook ling. Ok de Lange, regent van • Een bewoonster geniet van de hofrust op de tentoonstellingsmuur, de Bakenesser Kamer, was ontworpen door Joost Swarte, vooraf nogal bezorgd. “Als het maar voldoende lucht heeft, kaatsen is het glas-in-lood nou, dat heeft het.” De bankjes raam het meest opvallende ele- vallen in de smaak en ook de ment. Een schrijver geeft geen strakke vormgeving van de inkt maar water aan de letter- tuin. Beide hofjes die met boom die in de herfst zijn let- elkaar verbonden zijn hebben terbladeren verliest. Alles heeft een u-vorm en staan zijwaarts een verhaal. De spinnenkop is op elkaar. Opvallend natuurlijk de gevelsteen van de firma de buitenkant van Canadees Enschedé, daarin zijn de letters naaldhout. Döll: “Die is niet J en E gespiegeld. Die steen behandeld en wordt in de loop was na de sloop zoekgeraakt, van de tijd zilvergrijs.” maar dook op in de tuin van De puntjes op de ontwerp-i bewaker Errelmans, die niet Naast het versterken van de werden gezet door Haarlemmer toevallig even verderop woont eigen regie van ouderen, wil de Joost Swarte. De muur aan de en de gevel er ook nog eigen- JacobAcademie een bijdrage straatkant is een compositie handig heeft ingemetseld. Dat van rechthoeken die de etage- wordt zo meteen mooi en licht leveren aan een positieve beeld- structuur slim doorbreekt. wonen voor acht alleengaan- vorming over senioren in onze Naast de twee gouden panelen den en twee stellen. Bezoek is samenleving. Senioren hebben • Architect Henk Döll van Atelier voor Bouwkunst (rechts) veel te bieden vanuit hun ruime en beeldend kunstenaar Joost Swarte in het Johannes die óf de zon óf rood licht van dankzij de gidsen in ieder geval Enschedéhof het aanpalende sekshuis weer- gegarandeerd! levenservaring. De JacobAcademie heeft als doel dat hier meer gebruik van wordt [advertentie] gemaakt en is dan ook een plat- form voor ontmoeting, inzet en ontwikkeling van talenten: vóór en SMAAKVOL EN DAGVERS: dóór ouderen. Senioren vormen de WESSELIUS MAALTIJDSERVICE programmaraad en doen zoveel mogelijk de begeleiding van de Maaltijdservice Wesselius, cursussen. Stichting Sint Jacob opgericht in 1989, bezorgt werkt met hen samen, ondersteunt maandag t/m vrijdag en faciliteert. Er wordt gebruik ge- dagverse maaltijden tussen maakt van sponsoring van diverse 11.30 en 13.00 uur en fondsen. tussen 16.00 en 18.00 uur. Een gekoelde maaltijd • Denk er eens over na wat de op vrijdag kunt u in het JacobAcademie voor u kan beteke- weekend opwarmen! nen, én andersom! Informatie over de workshops en Voor informatie over lezingen én over de senioren die prijzen en menu’s kunt u we zoeken vindt u op onze website: bellen naar 023-531 23 35. http://www.sintjacob.nl/sintjacob/ diensten_en_services/jacobacade- Bezorggebied: de regio mie_voor_55_ers. Zuid-Kennemerland. Eet alvast smakelijk U kunt natuurlijk ook mailen of Zie ook namens Laura en bellen: [email protected], www.catering-wesselius.nl 023-8 922 922. Julien Wesselius!

3 Haarlemse Hofjeskrant

• (1395) • (1733)

• (1761) Winter in de hofjes ZORGBEMIDDELAAR HOFJES Olielampen in Frans Loenenhofje • Woont u zelfstandig en kunt u mis- Een feestelijk begin van een jubileumjaar. Het ontsteken schien niet meer alles zelf, máár wilt u zelf de touwtjes in handen houden? van de twee gerestaureerde olielampen uit 1810 luidde het 400-jarig bestaan van het Frans Loenenhofje in. Zorgadviseur Anja Ahling van stich- ting Sint Jacob, met jarenlange werkerva- • Wekenlang zijn Elbert van Millingen man Sjaak een taps toe lopende paal van ring bij diverse hofjes in Haarlem, helpt u (83), de enige mannelijke bewoner van Amerikaans grenen. Daarop plaatsten ze daarbij. Bij het regelen van een indicatie het hofje, en Sjaak Goedemans ermee in samen de twee door Elbert gerestaureer- of het inzetten van zorg bijvoorbeeld de weer geweest. De twee vrijwilligers de en van glas voorziene olielampen. Anja is een graag geziene gast bij o.a. maakten eerst een betonnen fundament Zo werd een oude traditie in ere hersteld het Gravinnehof, de hofjes Codde en Van van 60 cm diep, waarop volgens regent waar eigenlijk pas vlak na de Tweede Beresteyn en In den Groenen Tuyn. Zij Maarten Poldermans wel een flatgebouw Wereldoorlog een eind aan kwam. Toen geeft de bewoners advies en informatie kan rusten. Daarna maakte ex-timmer- werden de op rapenolie brandende lam- omtrent wonen, zorg en welzijn. pen door elektrische peertjes vervangen. Met ingang van februari gaat Anja [advertentie] Nadat in 1986 het hofje grondig was ge- maandelijks spreekuur houden bij het Fysiotherapie praktijk renoveerd en er van de veertien huisjes Gravinnehof en het hofje Codde en Van tien waren gemaakt werden al vier an- Beresteyn maar zij kan ook op afspraak Hans Kimman tieke gaslantaarns aangebracht. bij u thuis komen. Zij is bereikbaar via Gespecialiseerd in: hartrevalidatie; Bureau Zorgbemiddeling van Sint Jacob, knie-en heuprevalidatie; sportfysio- tel. 023-8922980. therapie; geriatrie; algemeen • Hofspreekwoord • practicus. U heeft geen verwijzing • Hofgedicht • nodig van arts of specialist. Open hof houden Behandeling op afspraak van ma t/m • Een open, vrije tafel houden, waar- vr. van 08.00 tot 19.00 uur. Ook be- aan ieder die wil, kan aanzitten; De buigzaamheid handeling in het weekend is mogelijk. daarna: ieder te gast nooden, ieder van steen Hans Kimman is gevestigd in de gastvrij onthalen; goede sier maken; Zuiderpolder, Steve Bikostraat 62. vroeger ook open tafel houden; fr. te- Neem een zuil die bestaat • Elbert van Millingen en Sjaak Uit drie ranke pilaren: een driehoek Tel.: 023-5400992. Goedemans trots bij één van hun nir table ouverte; eng. to keep open waarvan de hoeken verdwenen. Neem E-mail: [email protected] olielampen table, house, doors. Deze uitdr. be- waart eene herinnering aan de mid- er veel en zet ze in een kwadraat [advertentie] deleeuwsche gewoonte, dat de vor- zodat in het midden een hof ontstaat sten op zoogenaamde hofdagen of waar dag en nacht kunnen leven. hoffeesten, groote maaltijden aan- In de zwartste richtten, waaraan ieder die wilde kon nacht van de eeuw wankelt deelnemen (fr. tenir cour plénière). de hof omdat één zuil verstard gaat bewegen, verlegen een been Colofon achter een ander slaat, welke achter welke is niet te zeggen – of nee Oplage: 7000 Redactie: Willem Brand één buigt zijn slanke gestalte in een Vormgeving: Kees Reniers uiterste om twee waardoor Illustratie: Alex van Koten drie zijn voet een slordige fractie Druk: Dijkman Offset BV Verspreiding: deels huis-aan-huis, 3 biblio- dient te verzetten. Alleen hun hoofden theken, 30 zorgcentra, 10 buurthuizen en de vormen nog samen een vaste VVV in Zuid-Kennemerland. gedachte gebeiteld in één kapiteel. Informatie/reacties: [email protected]

Hester Knibbe, De Haarlemse Hofjeskrant kwam mede tot uit: De buigzaamheid van steen stand dankzij (financiële) steun van het be- (www.pemsluijter.nl) stuur van de hofjes Codde en Van Beresteyn.

4