GRATIS

najaarHaarlemse NR. 41 41 2020 informatief e n c u l t u r e e l meenemen! Hofjesskrant Elan Wonen draagt over Wooncorporatie Elan Wonen is van plan het Teylers Hofje over te dragen. De nieuwe eigenaar wordt zo goed als zeker Vereniging Hendrick de Keyser, eigenaar van een keur aan historische huizen waaronder het Hodshonhuis. iefdadigheidshofes zijn gesticht door rijke burgers. Hun portretten n 2007 verkocht de Stichting tot Be- werden als eerbetoon opgehangen inL regentenkamers, de ruimte waar de houd van het Teylers Hofe het hofe aan Elan Wonen. Er was een groot- bestuurders van het hofe vergaderen. Ischeepse restauratie nodig en de vrijwillige Die kamers zijn een soort pronkkamers, bestuursleden keken daar nogal tegenop. in sommige was het goudleerbehang de Arend Mol, destijds adjunct-directeur van kers op de interieurtaart. Er zijn hofes Elan Wonen: ‘We hebben de boeken mogen die nooit een regentenkamer hebben ge- inzien, uiteraard was de restauratie ook on- had zoals het Brouwers- en Bruinings- derwerp van gesprek. We hebben vooraf hofe. Reden is dat die qua oppervlak ook een inspectie laten doen. Er is toen af- gewoonweg te klein waren. Het Hofe gesproken dat de woningen beschikbaar van Heijthuijsen had er één, maar het be- zouden blijven voor dames met een be- perkte beurs.’ Terugkijkend zegt Mol dat als de herzie- ne woningwet toen van kracht was geweest de overname waarschijnlijk niet was door- gegaan. ‘Vanaf 2014 moesten we ons beper- ken tot onze kerntaken, sober en doelmatig zijn. Je kunt je afvragen of het bezit van een > (Sociale afstand in) Hofe van Staats hofe in zo’n doelstelling past. Je moet de overname in dat tijdsgewricht zien.’ stuur maakte er een woning van. Bij Hof- je in den Groenen Tuin ging het precies andersom. De regentenkamers zijn tijdens de Open Monumentendagen > Foto Noord-Hollands Archief/Jos Fielmich helaas gesloten. U kunt er in deze krant Ontsierd wel op papier een kijkje nemen. Marieke Heilbron, directeur-bestuurder Carlo Huijts, directeur van Hendrick de Gaat het zicht op het Frans van Elan Wonen: ‘Alle seinen staan op Keyser: ‘Onze Vereniging ontfermt zich Loenenhofje en het Luthers groen, maar nog niet alles is in kannen en graag over het Teylers Hofe. Het complex Wilem Brand Hofje extra ontsierd worden kruiken. Onze intentie is het hofe keurig spreekt door zijn statige architectuur zeer van een elfal ‘woongemeenschappen’, van over te dragen. Dat zal in het najaar plaats- tot de verbeelding en is door zijn oprich- de 17de tot in de 20ste eeuw, ieder met zijn door een tweede hoge dakop- vinden. Voor de bewoners, eind augustus tingsgeschiedenis belangrijk om goed te specifeke karakter, dat wij proberen zo bouw op de Kinderhuisvest? ingelicht, zal er niet veel veranderen. beschermen. De Vereniging is al eigenaar goed mogelijk te behouden.” Over behang en driekwart tuinvaas

Het goudleerbehang in het was eind 18de eeuw een krijgertje. Toen eind jaren tachtig Eloy Koldeweij, dé expert op het gebied van goudleerbehang, op bezoek kwam bleek dat het motief van de beroemde architect Daniel Marot was.

e gemeente had geen bezwaar tegen de eerste. En dat terwijl egent Maarten Poldermans: ‘Ik die inging tegen het bestem- veerde op toen ik die naam hoorde, Dmingsplan en vanuit de Zijlweg deels het omdat wij bij de Archeologische DienstR met hem bezig waren.’ Hij toont de zicht wegnam op de spits van de Luther- se kerk. De besturen van de hofes waren replica van een tuinvaas die in grote getale toen volledig verrast, maar hebben nu in de tuin van Paleis ‘t Loo moet hebben gestaan. ‘Marot had die ontworpen. Ze wel op tijd bezwaar aangetekend. Vol- > Maarten Poldermans, regent van het Frans Loenenhofe gens Lieuwe Zoodsma, voorzitter van de bleken gebakken door een pottenbakker stichting Haarlemse Hofes en regent van op de Burgwal waar wij net opgravingen ning op ‘t Loo in aanwezigheid van konin- De gemeente heef er nog een stel aange- het Luthers Hofe, is het een aantasting deden. We hadden scherven van zo’n zes- gin Elizabeth van Engeland en koningin schaf voor belangrijke gasten.’ Op het van het beschermde stadsgezicht. tien vazen. Toen Wies Erkelens, de conser- Juliana.’ exemplaar dat Maarten in zijn handen Zoodsma: ‘De gemeente ziet een tweede vator van Paleis ‘t Loo die zag, sprong ze Maarten heef samen met medewerkster houdt, liet hij zowel het wapen van Haar- dakopbouw wel zitten omdat die de eer- een gat in de lucht. Mag ik dan zo’n drie- Sabina van Vlijmen een aantal replica’s lem als dat van Frans Loenen schilderen. ste zou verzachten. Hoe bedenk je het!’ kwart in elkaar gezette pot mee, vroeg ze. laten maken. ‘De kostprijs ervan was 225 Lees verder over goudleerbehang op pagi- Enkele weken erna stond die bij de ope- gulden, we verkochten ze voor 250 gulden. na 4 en 5.

1 Haarlemse Hofjeskrant Teylers regentenkamer was niet warm te stoken De vermogende handelaar en zijdefabrikant Pieter Teyler van der Hulst overleed op 8 april 1778. In zijn testament gaf hij vijf vrienden de opdracht kunsten, wetenschap en godsdienst te stimuleren en aan armenzorg te doen.

eze Directeuren van Teylers Stich- ting gingen voortvarend aan de slag. Zij bouwden achter Teylers Dwoonhuis een grote ovale zaal, de kern van het huidige museum. Tevens richtten ze een wetenschappelijk en een godgeleerd ge- nootschap op. Voor armenzorg besloten ze een nieuw hofe te bouwen. Er was al een hofe van Teyler aan het Klein Heiligland, maar dat vonden ze niet geschikt om te ver- groten. Daarom kochten ze in 1784 bier- brouwerij Het Hoefjzer aan de Kouden- horn. Deze werd afgebroken en hier verrees een nieuw hofe. Feestmaal U kent vast het statige hoofdgebouw van het huidige Teylers Hofe met de vier zui- len, geïnspireerd op de Griekse bouwkunst. > Regentenkamer Teylers Hofe (foto , , Nederland) Dat zich daarachter behuizing voor ‘arm- lastige vrouwen’ bevindt, verwacht je niet. sluitend kaarslicht. Niels: ‘Wanneer Teylers (Al verdienen weduwen die hun hele leven Stichting hier haar traditionele Kunstbe- als huishoudelijke hulp gewerkt hebben schouwing organiseert, worden zelfs de voor rijke burgers, natuurlijk best een pa- lange kleipijpen weer tevoorschijn gehaald.’ leisje.) De ruime regentenkamer van maar liefst zes meter hoog werd in 1790 met een feestmaal ofcieel in gebruik genomen. Slechts kort werd hij als zodanig gebruikt, sinds 1810 vergaderen de Directeuren in het Pieter Teylerhuis aan de Damstraat. Het gebouw op de Koudenhorn bleek niet warm te stoken. Eerste conservator Op de gordijnen en het vloerkleed na is de regentenkamer intact gebleven. In het oog springt het levensgrote portret van de eer- ste vijf Directeuren en de architect, ge- maakt door Wybrand Hendriks. Hij zou de eerste conservator van de kunstcollecties Vlechtwerk worden en was ook kastelein van het mu- De oorspronkelijke kleuren van de gordij- seum. Onder zijn bewind is onder andere nen zouden blauw en wit zijn geweest, ook > De eerste vijf Directeuren van Teylers Stichting geschilderd door Wybren Hendriks, de eerste de verzameling tekeningen van Michelan- gebruikt voor de bekleding van de venster- conservator van de kunstcollecties (foto Teylers Museum, Haarlem, Nederland) gelo en Rafaël in Italië aangekocht. banken en de achttien stoelen. Die lichte De enige man op het schilderij die staat is toets moet mooi hebben gecombineerd stoelen. Deze hebben aan de bovenzijde in de balustrade van de gevel van het de architect van het hofe, Leendert Vier- met het donkere eiken. Nu is alle pluche een rand die versierd is met een Griekse hoofdgebouw! vant. Achter hem is de ovale museumzaal te rood. De uitschuifare eettafel heef ge- vaas, terwijl de voorregel van de zitting zien, die hij ook ontwierp. Het is aanneme- draaide poten, net als de mahoniehouten vlechtwerk is. Datzelfde motief komt terug Wandtafel lijk dat de Directeuren zich bevinden in het De houten kandelaren in de kamer hebben Pieter Teylerhuis, waar zij tot op de dag van vergulde hulsttakken. Net als de wandtafel vandaag vergaderen. Boven het schilderij (met daarop in een doosje vier pijpen!), staat een monogram van Pieter Teyler van zijn ze gemaakt door de Haarlemse beeld- der Hulst met daaronder op een banderol houwer Jan Woortman. Later roemt een de namen van de geportretteerden. geschiedschrijver het als snij- en beeldwerk dat een meesterhand verraadt. Wanden, Kaarslicht meubels en verlichting vormden volgens De vier wanden van de regentenkamer in hem een passend ensemble. het Teylers Hofe zijn geheel van eikenhout, De huidige Directeuren van Teylers wat in die tijd zelden voorkwam. Links en Stichting hebben deze mahoniehouten rechts van de massieve toegangsdeuren zijn wandtafel onlangs geheel laten restaureren. onopvallende deuren naar twee sobere Ook dat is immers een taak van de Teylers spreekkamers. De Hofeskrant bezoekt de Stichting: het bewaren van het erfgoed van regentenkamer met Niels Teves, één van de Pieter Teyler. De stichting heef het hofe in vijf huidige Directeuren. Hij vertelt, nadat 2008 aan Elan Wonen overgedragen, met hij de vier meter hoge luiken heef openge- uitzondering van de regentenvertrekken. klapt, dat de ruimte slechts een enkele keer Ook is afgesproken dat er niet getornd per jaar wordt gebruikt. De gaskachel gaat mag worden aan de beginselen: het Teylers dan niet aan en indien men ’s avonds bij- Hofe huisvest dames op basis van sociale eenkomt verlicht men de kamer met uit- woninghuur.

2 Haarlemse Hofjeskrant Hofjesconcerten in coronatijden Woonvorm met veerkracht Het culturele leven was in de eerste coronamaanden zo goed als tot stilstand gekomen. Hoewel er online veel te genieten viel, miste de magie van een liveoptreden. Het was dan ook best bijzonder dat fluitiste Marion Schopman en harpiste Aimée van Delden in mei een korte hofjestour maakten.

e Haarlemse hofes zijn in gewone tijden regelmatig het décor van optredens, zoals tijdens de Koor- oen ik gevraagd werd toe te treden Dbiënnale en het Korenlint. Dan staan de tot het bestuur van de Stichting hofestuinen volgepakt met liefebbers die Hofe van Heijthuijsen, voelde ik genieten van concerten in historische Tme zeer vereerd. Dat kwam goed uit, want sfeer. het regentschap van een hofe is een ere- baan. Uniek, onbezoldigd werk, gedreven Select gezelschap door liefde voor materieel en immaterieel De drie concertjes die op Hemelvaartsdag erfgoed. In het geval van het Hofe van in Hofe Codde en Van Beresteyn en de Heijthuijsen ligt dat materiële erfgoed er dag erop in de Hofes Staats en Noblet vele eeuwen na de stichting stralend bij, op plaatsvonden, werden door de coronare- de hoek van de Kleine Houtweg en de gels echter alleen ten gehore gebracht voor Spijkermanslaan. een select groepje van bewoners en be- Wat ik meebracht naast mijn enthousi- stuurders. Ze werden aangeboden als cul- asme en interesse in de al dan niet Haar- tureel cadeautje van de besturen aan de lemse geschiedenis, is mijn ervaring in bewoners. proces- en projectmanagement. Ik kwam Schopman en Van Delden brachten een terecht tussen gedreven mederegenten mooi en uitgebalanceerd programma: op > Op het bordes voor het regentengebouw in het Hofe van Staats met elk eigen expertise op juridisch, een aantal klassieke stukken volgden wee- bouwkundig en fnancieel gebied. Vaar- moedige en vrolijke Ierse en Schotse fd- Tegen de elementen mers accent op een natte middag’. Be- digheden die je voor het in stand houden dletunes. Voor de twee musici was het qua In Codde was Schopman blij met de para- woonster Gerjanne Sluijter verwoordde van een bedrieglijk simpele voorziening weer een verschil van dag en nacht. Op sol die de zon tegenhield. De dag erna de mening van haar hofgenoten. Ze had als een hofe nodig hebt. Achter dat schat- Hemelvaartsdag was het nog bloedheet, werd in Noblet een parasol in stelling ge- met volle teugen genoten. Wonen in een tige verkleinwoordje gaat in feite een on- de dag erna was er anderhalf optreden bracht om haar en haar collega tegen de hofe vindt Gerjanne tijdens coronatijd derneming schuil. Met middelen die on- lang miezerregen en stond er ook een aar- regen te beschermen. Maar eigenlijk wa- overigens best een uitkomst. ‘Er is altijd derhouden moeten worden, met kritische dige wind. ren er die vrijdag drie instrumenten: een wel iemand om mee te praten en de tuin afnemers en met overheden die over je harp, een guit én de wind, die vooral is ruim genoeg om voldoende afstand te schouder meekijken en de marges bepalen in Staats ruisend door de grote eik houden.’ waarbinnen je opereert. Binnen deze een aardig deuntje meespeelde. In randvoorwaarden ben je als hofesbestuur Staats ontpopte opzichteres Dorien Een feestje voortdurend bezig om, eeuwen later, de na van Wijk zich als charmante assis- In het kleinere Noblet was de opkomst zijn dood gerealiseerde droom van de tente die voorkwam dat de bladmu- met veertien van de zeventien hofdames stichter te kunnen blijven waarmaken. Die ziek van Schopman nogmaals van relatief groot. De sfeer kon helemaal niet stichter is in ons geval de vermogende la- haar muziekstandaard zou waaien. meer stuk toen na het vrolijke Humores- kenkoopman Willem van Heijthuijsen. que van Dvorak de zon toch nog door- Zomers accent brak. Na agoop werden de musici met Als bestuur ben je niet alleen de hoeder Het wispelturige weer weerhield het complimenten overladen. Schopman: van de fysieke boedel, maar ook van de duo er niet van om tweemaal een ‘Het was na al die weken thuisstudie voor betaalbare woonvoorziening en de unieke prachtig concert te geven. Regent ons een feestje.’ Een bewoonster: ‘Voor bestuursvorm zelf. Een Haarlemse regent > In de tuin van Hofe van Noblet Hans van Gendt vond het een ‘zo- ons ook!’ die zich hiervoor al dertig jaar hard maakt en van wie ik veel heb geleerd is Jan Wil- lemink. Over hem is in deze editie van de Hofeskrant een artikel te lezen. Als nieuw bestuurslid kom je binnen door overeenstemming tussen de zittende bestuursleden. Dat zorgt voor vertrouwen en de sterke onderlinge band die je nodig hebt om het hofe door zwaar weer te kun- nen loodsen. Samen ben je ook aanspreek- baar voor bewoners. Dat openstaan voor kritiek en vragen van bewoners is denk ik het grootste ver- schil met hoe het vroeger moet zijn ge- weest. Het is ook een van de dingen die dit werk zo leuk maken. Je weet nooit wan- neer je in actie moet komen, maar altijd waarvoor je het doet. Ook, of misschien wel juist, in deze coronatijd blijkt het hofe een woonvorm met veerkracht. Met be- woners die, terwijl ze elkaar vaker zien dan normaliter, bereid zijn waar nodig een extra stapje te zetten om elkaar te steunen. Deze bijzondere vorm van gemeenschaps- zin alleen al bewijst het bestaansrecht van onze mooie Haarlemse hofes.

BestuurslidGonda Stichting Koser,Haarlemse Hofes Regent-voorzitter Hofe van Heijthuijsen Secretaris Stichting de Hofeskrant

3 Haarlemse Hofjeskrant

‘Het is niet alles goud wat er blinkt’ Goudleerbehang is eigenlijk van zilver

Haarlem is wat goudleerbehang betreft uitzonderlijk rijk bedeeld. De regentenkamers van drie hofjes – Noblet, Frans Loenen en het – zijn behangen met goudleer. Het is ook te vinden in het Museum en in paviljoen Welgelegen. Máár, het fraaie goudleer is een complex materiaal.

loy Koldeweij van de Rijksdienst voor aantallen met een identiek patroon gemaakt ontstaat er een zwart laagje, net als op uw zilve- het Cultureel Erfgoed: ‘De naam is mis- worden. Vooral eind zeventiende eeuw lieten ren theelepeltjes. Dan is de lol eraf. Door de leidend, feitelijk is het zilver. Vellen welgestelde Nederlanders hun huizen met kwetsbaarheid van de zilverlaag is er nog maar kalfsleerE werden met bladzilver bedekt. Daar- goudleer behang decoreren. Een van de be- weinig goudleer over.’ over kwam een laag geelbruin vernis en zo leek kendste ontwerpers van patronen was Daniel het net goud.’ Marot. Restauratie De luchtvochtigheid is belangrijk. Koldeweij: Reliëfdrukplaat Vijf lagen ‘Als het goudleer is opgehangen in een vochtige In de 17de eeuw werd behang los aan lusjes ge- Koldeweij: ‘Je kunt goudleerbehang vergelijken periode, dan komt er door het opdrogen span- hangen, net als een schilderij. Koldeweij: ‘Daar- met een sandwich. Het heef nogal wat lagen. ning op te staan. Door vocht zet het uit, door om heet het behang en geen beplak. In latere Op het leer ligt een lijmlaag. Daarop ligt het droogte krimpt het. Restauratie is een vak apart perioden werden de stukken leer op een frame- bladzilver. De derde laag is een afdeklaag, om en gebeurt heden ten dage op microscopisch werk van latten vastgespijkerd, zoals ‘t nu nog te voorkomen dat het zilver gaat oxyderen niveau. Veel behangsels hebben in de loop der altijd vastzit.’ (‘roesten’). De vierde laag is het gekleurde ver- eeuwen helaas een verkeerde behandeling Door de uitvinding van de reliëfdrukplaat in nis en de vijfde de verfaag. Als het bladzilver gekregen. Het is een uitzondering als het goed 1628 konden, net als bij boekdrukken, grote niet afgedekt zou zijn komt er zuurstof bij en is gebeurd.’

Noblet: twee gouden kamers

Toen het hofje in 1760 gebouwd was, werd het voormalig woon- huis van stichter Eleazar Noblet het hoofdgebouw. De twee ver- trekken ter weerszijden van de voordeur werden regentenkamer en wachtkamer. Om beide kamers chiquer te maken besloten de regenten ze te behangen met goudleerbehang.

Regentenkamer De regentenkamer heef een patroon van wit opgehoogde bloemen in een honing- graatmotief op een goudkleurige onder- grond. De deur naar het secreet (wc) en de kastdeur zijn onzichtbaar in het goudleer weggewerkt. Het meest imposante meubel- stuk in dit vertrek is een secretaire met op- stand, afomstig uit de regentenkamer van het Hofe van Staats.

Wachtkamer De wanden van de wachtkamer zijn van plint tot plafondrand bespannen met banen goudleerbehang, met een patroon van verticale bloemranken en hier en daar een fantasievogel of vliegende garnaal. De Haarlemse kamerbehanger Jan Hoghee leverde destijds beide goudleren behang- sels voor een bedrag van 457 gulden.

4 Haarlemse Hofjeskrant Zuiderhofje: schimmelstrijd

Het goudleerbehang was toen Jan Hoghee het in 1766 leverde een modern behang. De regenten waren er in 1891 nog zeer mee in hun sas. Bij de sloop van het oude hofje lieten ze het eruit halen, om het weer op te hangen in de regentenkamer van de nieuwbouw.

n 1982 is het gerestaureerd door Henk dat het goudleer kan rekken en krimpen bij Aankoopbon uit 1766 van Soest bij zijn maatschap voor res- wisselende luchtvochtigheid. Aan de heren regenten van het Zuiderhofe door Jan Hoghee geleverd: tauratie en conservatie van goudleer. 61 vellen behang van elk 32 stuivers. Het behangen kostte drie stuivers per blad. IVan Soest was een echte leerman. Hier en Nieuw systeem Totale kosten bedroegen 112 guldens. daar heef hij de oude randen weggesneden Herre de Vries van Restauratie Nijhof en er nieuwe randen leer aangezet. Hier- Asser (RNA): ‘Wordt het goudleer stijf op- (met dank aan Mechteld Gravendeel, archivaris van de Doopsgezinde gemeente) mee heef hij helaas origineel materiaal gespannen, dan trekt het zichzelf stuk bij weggegooid, iets dat vanuit de huidige res- krimp. De gedachte achter het spansysteem tauratievisies niet meer kan. Het ophangen is dus niet zo gek. Alleen verliest deed hij met lycra, een elastiek. Dat laat toe elke elastische stof heel gauw elasti- citeit, lycra is na 20-30 jaar op. Dan gaat het leer zakken en zie je vervormingen die veel groter zijn dan de natuurlijke welvingen in goudleer. Met constructeur God- fried Brands van de Amsterdamse Meubelmakers hebben we er op andere plekken een ander systeem achter gezet: dun roestvrijstaal met bewegende delen. Zo kan het zonder problemen krimpen als het in een ruimte droger wordt.’ Grotere ventilatiegaten In het Zuiderhofe bleek de ruim- te juist te vochtig en was er schim- melvorming op het goudleer. UvA-studenten ontdekten in 2017 dat het probleem waarschijnlijk onder de vloer zat. Regent Chris- tien van der Minne: ‘Na verder onderzoek heef Jaap Overdevest, onze vaste aannemer, het zandbed in de kruipruimte verlaagd, een bodemafsluiter aangebracht en de ventilatiegaten vergroot zodat er meer trek kwam.’ Na het leggen van een nieuwe vloer heef RNA > Elizabet Nijhof Asser (RNA) werkt aan de perkamenten naamborden en het goudleer van de schimmel met roetsponzen en de Pieterskerk te Leiden, foto: Hielco Kuipers kwasten verwijderd. Daarbij is ook een speciale stofzuiger ge- bruikt die schimmel direct af- zuigt, zodat er geen schimmelspo- Frans Loenenhofje: exclusief patroon ren in de lucht komen die elders kunnen neerslaan. Na de laatste Het ophangen van het goudleer is in 1792 de kers op de taart na een jarenlange periode van herstel- controle in april 2020 bleek er geen actieve schimmelgroei meer werkzaamheden. De regenten hadden een eigen keuken, secreet (wc) en keldertje (voor wijn!) te zijn. gekregen. Het goudleerbehang verving het zeildoekbehangsel uit 1727. Voor zeventien gulden werd het aangebracht door twee Haarlemse kamerbehangers. De nieuwste mode was het niet, het patroon was al zo’n halve eeuw oud.

Niet voor een koopje leer kwam kijken. Hij stapte de regentenka- In 1923 brachten een lege kas en een schuld mer binnen en zei, dit bestaat niet. Wil en van 600 gulden het bestuur op het idee om ik dachten, wat is er aan de hand, zou het goudleer te verkopen. Er was in 1881 al het nepbehang zijn?! Maar nee, het bleek eens 450 gulden voor geboden. De waarde ontworpen naar een gravure van Daniël werd inmiddels geschat op 4500 gulden. Marot. De directeur van het Anderhalf jaar was het voor restauratie zamelde onder de burgerij geld in, maar er weg uit de regentenkamer en dat voelde werd slechts 1200 gulden opgehaald. Daar- kaal, weet Poldermans nog. ‘Waar de pane- voor wilden de regenten het niet afstaan. len aan elkaar zitten, was het leer vergaan. Daar heef Henk van Soest nieuwe panelen Heel exclusief voor gemaakt, waarop hij de kantstukken Het goudleerbehang hangt er nog steeds en van de oude panelen bevestigde. Maar nu zeker na het bezoek van expert Eloy Kolde- is het leer op sommige plekken alweer wat weij zijn de regenten daar reuzetrots op. uitgezakt. Het zou eigenlijk opnieuw ge- Maarten Poldermans: ‘Ik weet nog heel spannen moeten worden.’ goed dat Eloy jaren geleden naar ons goud-

5 Haarlemse Hofjeskrant ‘Achter de naam van een regentes stond huisvrouw van’ Op bezoek in het Zuiderhofje

De hoofdingang van het in 1891 herbouwde Zuider- hofje is aan de Zuiderstraat. Wat resteert van het in 1640 gebouwde oude hofje is de muur van de oude ingang aan de Boerensteeg, met hek en daarboven het tegeltableau.

et doopsgezinde echtpaar Jacques het jaar bewoonsters en van Damme en Elisabeth Blinck- regenten gezamenlijk ver- vliedt waren de stichters van het gaderen. Emma Scharten: hofe.H Hoewel ze bepaald hadden dat het ‘Dat begint met een ofci- bestuur onafankelijk van de doopsgezinde eel moment waarop de kerk moest opereren, zijn hierover in de penningmeester bekend loop van de eeuwen regelmatig pittige dis- maakt of de bijdrage cussies gevoerd. Hoewel regenten van het (=huur) gelijk blijf of hofe ook vaak deel uitmaakten van de ker- omhoog gaat. De avond keraad, was het voor hen een erezaak die wordt informeel besloten zelfstandigheid te bewaren. met een diner, zonder de regenten gekookt door de Nalatenschappen bewoonsters zelf. De be- Tientallen regenten hebben legaten aan de woonsters komen elke > Hoofdingang van het oude hofe uit 1640 met Nathalie Bienfait en haar hond Koosje bewoonsters nagelaten. Zo liet Sophia maand samen om lopen- Kops, weduwe van Willem Kops die 34 jaar de zaken te bespreken.’ een sloop in 1971 met veel moeite was af- regent was geweest, een groot legaat na met gewend, werden de huisjes gerenoveerd én de wens dat de rente ieder jaar besteed be- Restauratie goudleer ook het goudleer gerestaureerd. In 1984 hoorde te worden voor de aankoop van Het meest bijzondere in de stijlvolle regen- werd het teruggeplaatst. Nathalie: ‘Eind vlees en spek. Bijzonder is ook dat in 1667 tenkamer is het goudleer behang dat in 2019 heef de kamer een nieuwe houten de toenmalige regenten hun drie echtgeno- 1766 is aangebracht en na de afraak van vloer gekregen en werd ook het behang tes verzochten op te treden als ‘binnen- het oude hofe in de nieuwe regentenkamer schoongemaakt.’ Aan de muur hangt een moeder’. Zo werden Jacomijntje Cray- weer is aangebracht. Nadat de dreiging van herinneringsbord, een cadeau van de be- esteyns, Maayke van Vlaanderen en Lijsje woonsters aan de regenten ter gelegenheid Foras het eerste drietal regentessen. Ze van het 250-jarig bestaan. staan echter niet vermeld op een regenten- bord. Pas in 1732 werd begonnen met het Lege kluis opschrijven van de namen van regentessen. Het was natuurlijk opmerkelijk dat een jaar na dat feest het oude hofe werd afgebro- Gezamenlijk vergaderen ken. Maar een jaar erna was het hofe weer Nathalie Bienfait, opvolgster van haar moe- herrezen. Naast de veertien woningen, de der Ida Bienfait en tevens regent van het regentenkamer en een ruim huis voor de doopsgezinde Bruiningshofe: ‘Bij mannen opzichteres werd ook een mortuarium en staat niet of ze wel of niet getrouwd zijn. Bij een overdekte was- en droogplaats opgele- vrouwen staat achter hun naam, huisvrouw verd. In de notulen werd destijds opgete- van. Daar plaagde mijn vader mijn moeder kend dat de trommel met waardepapieren) wel eens mee.’ Opzichteres Emma Schar- van de kluis van de Doopsgezinde kerk ten, die op 5 december 2002 in het hofe naar die in de regentenkamer is overge- kwam wonen: ‘Op Open Monumenten- bracht. Opvallend feit is dat die kluis, goed dagen komt daar wel eens commentaar op.’ verborgen achter het behang, al sinds de Nathalie: ‘Dat moet je natuurlijk ook in het jaren zeventig niet meer open is geweest. > Het privaat nabij de regentenkamer licht van de tijd zien.’ Nathalie: ‘Er is al tweemaal een sloten- maker geweest, tevergeefs. We weten wel warming, een douche plus extra toilet op Tot 1978 hebben regenten en regentessen dat de kluis leeg is.’ de eerste verdieping en een nieuw keuken- apart in de regentenkamer vergaderd. Tra- Tussen 1972 en 1978 zijn de huizen gron- blok. Nu wordt ieder huisje dat tijdelijk ditie de laatste jaren is dat aan het eind van > Het oude hofe geschilderd door Pieter van Looy dig gerenoveerd. Men kreeg centrale ver- leeg komt verduurzaamd en opgeknapt.

Advertentie

> Regentes Nathalie Bienfait (rechts) met opzichteres Emma Scharten

6666 Haarlemse Hofjeskrant

schikbaar zijn voor armlastige vrouwen. Doener Jan Willemink 30 jaar regent ‘We hebben dat jaren kunnen doen met extreem lage huren. Maar de hoge onder- Jan Willemink, regent van Hofje In den Groenen houdskosten en de druk om de huisjes Tuin, is een man van de overtuigende daad bij duurzaam te maken (voor 2030 moet er sprake zijn van 40% CO₂-reductie), heef het weloverwogen woord. Een man die haarfijn ons kort geleden gedwongen om de huren aanvoelt waar de schoen wringt en met pas- te verhogen.’ sende oplossingen komt. Het gesprek vindt plaats als Jan net heef gehoord dat het dak van het hoofdgebouw e kunt gerust stellen dat Hofe In den bestuur een veel be- toe is aan een opknapbeurt en een woning Groenen Tuin er zonder hem een stuk ter aanspreekpunt. totaal gestript en opgeknapt moet worden. minder gorissant had voorgestaan. Noodzakelijke klussen die het bestuur no- JVoordat hij er in 1980 aantrad had decen- Renovaties pen om naar subsidiemogelijkheden bij nialang de regentenfamilie Letschert de Jan was al een tijd rijk en provincie te kijken. Jan: ‘Het dak scepter gezwaaid. Hun beleid van ‘veel ne- rentmeester van van het hoofdgebouw wordt van buiten ge- men, weinig geven’ had het hofe niet alleen onder andere de ïsoleerd. Huisjes op de hof die leeg komen fnancieel en bouwkundig in de afgrond Teylers Stichting en worden van binnen geïsoleerd en voorzien > Jan in de regentenkamer voor het regentenbord en het ter ere van het gestort, ook de sfeer tussen bestuur en de Doopsgezinde van isolerend glas.’ 300-jarig jubileum gemaakte tafereel getiteld ‘In den groenen tuin’ van bewoonsters was tot onder het nulpunt gemeente. Hierdoor Frans Loots gedaald. had hij de kennis in huis om beheer en renovaties in goede ba- nen te leiden. Het hofe onderging bouw- kundig dan ook tal van verbeteringen. De achterpoort werd compleet gerenoveerd, de voorgevel gerestaureerd en er kwam een fetsenstalling. Ook werd de zolder in- gericht en werden de hal (marmeren vloer in plaats van novilon) en de regenten- kamer – eerst directricewoning – volledig opgeknapt. Verhuurderheffng Ook de stichting Haarlemse Hofes en het Landelijk Hofesberaad hebben baat gehad bij zijn daadkrachtige en deskundige aan- pak. Jan deed twee voorstellen met betrek- king tot de verhuurderhefng, die de hof- > Burgemeester Jos Wienen krijgt in 2019 een jes een hoop geld kostte. Beide voorstellen rondleiding, foto Michaëla Bijlsma werden overgenomen en in wetgeving om- gezet. De grens werd verhoogd van tien > Jan was in 2016 ’not amused’ dat burgemeester Bernt Schneiders het tijdens de onthulling van de Natuurlijke leider naar vijfig huisjes en er kwam algehele nieuwe pomp liet afweten omdat hij halverwege zijn termijn plots ontslag had genomen. Dus deed Jan Willemink: ‘Tea Letschert ging elke vrijstelling voor rijksmonumenten. hij de openingshandeling gewoon zelf. dag kijken of er kerels op de hof liepen. Als Deze uitkomst is voor hem een reden een hofdame haar sleutel kwijt was, kreeg om bij het nieuwste geldslurpende dossier, zij geen nieuwe. Dat moest men via de het verduurzamen van de hofes, proactief • Een bestuurder met een missie rechtbank afdwingen. Die gauwekul moest te zijn. ‘Je moet zorgen dat je gehoord Jan heef zijn zaken goed voor elkaar en weet partijen met elkaar in contact te brengen, stoppen.’ wordt en dat de politiek aan de hand van zowel in Haarlem als landelijk. Daarnaast is hij met fnanciën methodisch en gestructu- Samen met Rob Niehe bracht Jan de za- jouw wensen tot regelgeving komt.’ reerd. Hij straalt uit dat hij boven de materie staat. Hij is geen boekhouder pur sang, kelijke kant op orde, de familie Letschert maar een bestuurder met een missie. Zet hij zijn tanden ergens in dan laat deze pitbull verdween van het toneel. Destijds had de Wissewasje niet meer los. familie een directrice aangesteld die in het In zijn bestuursperiode is de afstand tus- Het meest recente project is zeer innovatief. Een veld vol zonnecollectoren kan de ver- hofe namens hen de boel in de gaten hield, sen regent en bewoner gink afgenomen. duurzaming van hofes compenseren, wat de zeer hoge lasten daarvan voor de hofes zou een bemoeizuchtige vrouw. Het nieuwe Jan: ‘De leefaarheid moet fatsoenlijk zijn, verlagen. Er zijn nogal wat bureaucratische hobbels te nemen, maar Jan trekt dit proces hofestuur pakte het anders aan. Jan: ‘Als je maar de bewoonsters hebben hierin ook ogenschijnlijk onvermoeibaar en vasthoudend. Ja, zijn humor, relativeringsvermogen, niemand aanstelt komt er vanzelf een na- verantwoordelijkheid. Men moet niet voor inventiviteit en doorzettingsvermogen, maken hem onmisbaar voor het hofesleven. tuurlijke leider boven drijven.’ Aan zo ie- elk wissewasje aan de bel trekken.’ Nog mand, gedragen door de groep, heef een steeds staat voorop dat de woningen be- Raymond Brood, regent Hofe Codde en van Beresteyn • Eigenzinnig en daadkrachtig Jan, in het dagelijks leven rentmeester, is wat ik een klassieke regent in de goede zin des woords zou willen noemen. Gericht op behoud van het goede, maar met een open oog en hart voor nieuwe mogelijkheden en noden. Sociaal, eigenzinnig en daadkrachtig. Het werk dat Jan als bestuurder van hofe In den Groenen Tuin, stichting Haarlemse Hofes, de Haarlemse Hofeskrant en andere overlegorganen al sinds jaar en dag vrijwil- lig verricht, is van grote waarde voor de Nederlandse hofescultuur. Gonda Koster, regent Hofe van Heijthuysen

• Betrokken bij wel en wee van bewoonsters Jan, voorzitter van het college van regenten, heef een beslissende rol gespeeld in het be- houd van het hofe en haar bezittingen (landerijen). Het zittende college had de boel bijna verkocht om de opbrengst (voor zichzelf) te beleggen. Hij is zeer betrokken bij het wel en wee van bewoonsters. Op zijn initiatief krijgen de dames met kerst een kerstpakket, die hij hoogstpersoonlijk overhandigt. Momenteel is hij bezig een herdenkingssteen te plaatsen voor overleden hofdames, die van oudsher werden begraven op begraafplaats St. Barbara. Uit historisch oogpunt vindt hij dat dit stukje hofgeschiedenis terug te vinden moet zijn. Jan heef een duidelijke mening, maar is altijd bereid om te luisteren en in staat om met een relativerende houding hobbels glad te strijken. Proot, langst zittende regent van ons hofe, prijkt aan de voorgevel in de Warmoesstraat. Jan verdient daar gerust ook een tronie! > De tuin doet de naam van het hofe alle eer aan. Jan Willemink maakte dit plaatje in het voorjaar Michaëla Bijlsma, bewoonster van 2020 en gaf het de naam Klein Keukenhof mee. In het onwezenlijke anderhalve meter-jaar is de tuin door corona geheel en al het domein voor de hofdames.

7 Haarlemse Hofjeskrant

De tijd loopt weer in het Zuiderhofje Waar is deze Het uurwerk in het Zuiderhofje had kuren die verholpen gevelsteen? zijn door de vrijwilligers van de Stichting tot Behoud van het Torenuurwerk.

e klok uit 1906 komt uit de fabriek. dat het hulpgewicht bij het opwinden Uurwerken uit de 17de en 18de van het gewicht viel. Daardoor werd eeuw werden handmatig gemaakt. de noodschakelaar geactiveerd met als DUiterst kostbaar want een smid had er ge- gevolg dat de klok stil stond. Opzich- middeld een half jaar werk aan. teres Emma Scharten vond het best De klok in het Zuiderhofe heef een elek- fjn dat de klok een half jaar niet tikte. tronisch opwindsysteem. Het probleem was Ze zit vaak in de keuken omdat ze dan ermoedelijk is deze witte hond uitzicht op de tuin heef. De installatie de enige ter wereld die is afge- bevindt zich er recht boven en dat is beeld met een ganzenveer en Vinktpot. Zou hij soms familie zijn van goed hoorbaar. ‘Maar ik wen er bin- nen de kortste keren weer aan en hoor de swarten hondt elders in de stad? Was het dan niet meer.’ deze hond misschien verzot op het luis- De klok luidt niet. Dat heef te ma- teren naar verhalen én was de heer of ken met het feit dat de Doopsgezinde vrouw des huizes soms uitverteld? Zoek kerk nooit kerktorens heef gehad. Re- deze even baken op hondhoogte! gentes Nathalie Bienfait: ‘We zijn in schuilkerken begonnen. Ons motto is PRIJSVRAAG ook: Daden gaan woorden te boven.’ Dankzij de klokkenmakers Jan Schol- Stuur uw reactie naar tens, Gerard de Weerdt en Jan Hout- info@haarlemse-hofeskrant en wipper loopt de klok weer en hebben > De slinger wordt opgehangen op de vliering van het maak kans op een waardebon van € 15. de hofdames weer de tijd. regentengebouw De gevelsteen van de goudsmidskamer is natuurlijk te vinden op de Donkere Begijnhof hoek Goudsmidpleintje! De Hofjeskalender die nooit verscheen De winnaar is Hanny Plantinga. De oplossing van de Haarlemse Hofes- Als pleister op de wonde voor de puzzel is ‘Woon je in een hofe dan bof dit jaar gesloten hofjes tijdens je’. De bos bloemen is gegaan naar José Open Monumentendagen op 12 Kraaij. en 13 september, gaan we terug in de tijd, toen corona de wereld nog niet in haar greep had. Volg deHaarlemse Hofjeskrant op Facebook!

et thema in 2012 was ‘Groen van Voor het laatste nieuws en de laatste flmpjes! toen’. Ter promotie maakte de Hof- > Bloemenmeisjes in het Bruiningshofe jeskrant een fotosessie met de Haar- Hlemse Bloemenmeisjes. We gingen als de brandweer, in nog geen uur deden we vier hofes aan. Kees Reniers, vormgever van de Hofeskrant, heef van die foto’s nog een ka- lender in elkaar gedraaid. De dummy ligt als het goed is nog steeds bij City Marketing www.facebook.com/HaarlemseHofjeskrant Haarlem… > Haarlemse Bloemenmeisjes in Bruiningshofe

GRATIS Haarlemse meenemen! Hofjeskrant Haarlem: DekaMarkt Rijksstraatweg 283, Rijksstraat- weg 40-42, Anthony Fokkerlaan, Eksterlaan, Meester Cornelisstraat, Schalkwijkerstraat, Gedempte Oude Gracht, Amsterdamstraat, Prinses Beatrixplein, Oran- jeboomstraat, Ramplaan en Floridaplein. VOMAR Da Vinciplein, Stephensonstraat en Paul Krugerkade. JUMBO Engelenburg. PLUS Rijksstraatweg en de Coop Stuyvesantplein. AH Floriadeplein, Marsman- plein, Soendaplein, Drossestraat, Westergracht, Grote Houtstraat, Kruisstraat en Spoorwegstraat. VVV, Noord-Hollands Archief, Van der Pigge, Muys Kan- toor & Cadeau, DEKATUIN. Bibliotheken Gast- huisstraat, Planetenlaan en Leonard Springerlaan. Om niets Heemstede: VOMAR Binnenweg, AH Blekers- vaartweg, SPAR Te Winkelhof en PRIMERA De te vergeten! Pijp Raadhuisstraat, Bibliotheek Julianaplein. Bloemendaal: AH en Papyrium Bloemendaalseweg. Reacties: [email protected] Website: www.haarlemse-hofjeskrant.nl De Haarlemse Hofeskrant wordt fnancieel gesteund door Hofe Codde & Van Beresteyn, Hofe In den Groenen Tuin en diverse fondsen.

Open: ma. t/m vr. van 9.00-18.00 uur Oplage: 6.000 zaterdag van 10.00 - 17.00 uur Redactie: Willem Brand Gedempte Oude Gracht 108 Eindredactie: Paula Willems Haarlem, Tel: 023 5315513 Vormgeving: Kees Reniers www.muyskantoor.nl HHK 42 verschijnt januari 2021

8