GRATIS

NR. lenteHaarlemse 43 43 2021 informatief e n c u l t u r e e l meenemen! Hofjesskrant Vincent van Gogh in Remonstrantse Hofje “Wat is het een genot om zo’n Frans Hals te zien,” schreef Vincent van Gogh in 1885 aan zijn broer Theo. Vier jaar eerder, in december 1881, was Vincent op bezoek geweest bij zijn zus Willemien in het Remonstrantse Hofje. Ook zag hij toen in het Stedelijk Museum de schutters- stukken van de door hem zeer bewonderde Frans Hals. e hebt onderhand toch wel alles over de hofjes verteld, merken mensen re- gelmatig op. Niet dus. Er zijn nog zo- ud-conservator Frans Jveel niet omgekeerde stenen waaronder Hals Museum Antoon een verrassend stukje geschiedenis ligt. Erftemeijer ontdekte dat Laatst was ik in het Remonstrantse Hof- OVincent in zijn Haagse periode af je, waar regent Jan Saveur terloops iets en toe zijn zus bezocht. Willemien zei over het bezoek van Vincent van (1862-1941) was op 19-jarige leef- Gogh aan zijn hofje. Vincents zus Wille- tijd naar verhuisd. mien was gouvernante bij een weduwe Zij ging daar als gouvernante met vijf dochters, bij wie ze in het hofje werken bij de uit Nederlands-Indië teruggekeerde weduwe Adriana Scheffer-Michielsen en haar vijf jonge dochters. Meestal woonde een gouvernante in. Willemien zou dit werk zo’n anderhalf jaar doen. Begin december 1881 was Vincent, sporend van Den Haag naar Amsterdam, nog even in Haarlem uitgestapt. “Ik ben toen ook nog even bij Willemien ge- weest, die er goed uitziet en ge- zond en opgewekt” schreef hij Theo. > Illustratie Alex van Koten Aan het eind van die maand was hij langer bij haar op bezoek. Aan woonde. Ik kon mijn geluk niet op. Zo Theo schreef hij dit keer: “Ik zat staan twee van Nederlands grootste heel gezellig bij ons lief zusje Wil- schilders in deze editie: Frans Hals en lemien en ik wandelde met haar.” Vincent van Gogh. Nu Rembrandt nog. > Illustratie Otto Schilling Zij had een speciale betekenis voor Op mij staat even geen rem. Vincent: zij was een tijdlang het hebben bij dit uitzichtloze ‘project’ schrijft geest van redacteur Willem Brand. contact tussen hem en de door Erftemeijer. Op pagina 6 staat een brief die Bron: A. Erftemeijer in Haarlemse Kunstca- hem obsessief beminde nicht Kee Vincent aan Willemien geschreven zou kun- hiers 1; 99 uitgevers, Haarlem 2017 Vos. Willemien zal hem getroost nen hebben, ontsproten aan de creatieve Willem Brand Verjaardagshappening Te koop: 'Echte' Van Gogh De 70ste verjaardag van Marianne Ritskes werd een onver- De Hofjeskrant plaatste in eerdere wachte happening, geheel in stijl van het Hofje In den Groenen edities aquarellen en inkttekeningen Tuin waar de dames wel van een feestje houden. Maar ja, van het voormalig Hofje Guurt Burret, corona hè, hoe moest dat nou leuk aangepakt worden. het Vrouwe en Anthonie Gasthuis, Hofje In den Groenen Tuin, het en het Proveniershof van de hand van Haarlemmer Otto Schilling. > Otto Schilling aan het werk p uitnodiging van de krant legde hij met aquarelpotlood broer en zus Van Gogh vast (zie hierboven). Met dit werk toont Schilling zijn meesterschap op twee terreinen: dat van de portretkunst en dat van het historisch ‘landschap’.O Exclusief voor de lezers van de Hofjeskrant is de print van 36 x 30 cm van dit bijzondere werk inclusief bezorging aan huis te koop voor € 24,95. De helft van de opbrengst gaat naar Stichting de Hofjeskrant. Bestellen via [email protected] of bel 06 273 633 16.

pomp het touw vast. Hoe spitsvondig om Als toegift zongen alle bewoonsters ‘Lang zo een gevoel van samen te creëren. zal ze leven’. Erna zette de verbindingslijn Ondanks de miezer ging het feestje in de zich in beweging en bood Marianne staand buitenlucht gewoon door. John van der in haar deuropening haar hofgenoten een Wal van het You Tube-kanaal 023tvonline zelfgebakken stuk taart aan. Hartverwar- filmde het. De feestelijke aftrap kwam van mend vond zij de verjaardagsverrassing: bewoonster Michaëla Bijlsma die een ver- ‘Mijn hart maakt vreugdesprongetjes.’ e twee goede bufen Kirsten en ‘verbindingslijn’, een touw met ballonnen jaardagslied vertolkte: ‘Haar naam is Mari- Het filmverslag is te zien op de website van Renske Straatsma staken de kop- op anderhalve meter afstand! Iedereen anne, de jarige van het hof. Dus drink op de Haarlemse Hofjeskrant: www.haarlemse- Dpen bij elkaar en bedachten de hield staand in een kring rond de hofjes- Marianne, proost en mazzeltov.’ hofjeskrant.nl. 1 Haarlemse Hofjeskrant Halszaak - de bizarre geschiedenis van de verkoop van de ‘Beresteyn-Halsen’

Het Hofje van Beresteyn had waardevolle schil- derijen in haar bezit. Vier daarvan, waarvan twee destijds aan Frans Hals toegeschreven werden, zijn aan het eind van de 19de eeuw voor hoge bedragen verkocht. De kranten stonden er bol van. Werken van Haarlems grootmeester verkocht aan het buitenland, schande!

e vraagt je af waarom de regenten dit gebogen en glimlachend, gedaan hebben. Echter, notulen van schittert het fijn door- vergaderingen hierover zijn er niet. werkte gezichtje van le- JWim Cerutti - schrijver van het boek ‘De vensgloed.’ weldadige hofjes van Pieter Janszoon Cod- de en Nicolaas van Beresteyn’ - stelt dat die Verkoop in kasboek waarschijnlijk expres door de regenten zijn Door de beoordeling van versnipperd. Hij kan zich nauwelijks voor- Vosmaer en later ook stellen dat er over deze zaak niets is vastge- prof. William Unger, en legd. Dat riekt naar opzet, schrijft hij. de heisa in de kranten, groeit de Halshype en Emerentia Het meest is te doen geweest om het in circa 1635 geschilderde doek van Eme- rentia van Beresteyn, de zus van stichter Nicolaas. Dit werd in 1882 door de re- genten van het Hofje van Beresteyn voor 100.000 gulden verkocht aan barones > De vier kopieën in de regentenkamer van Hofje Codde en van Beresteyn. Mathilde von Rothschild. De reden voor dit hoge bedrag? Frans Hals zou het ge- dienen de kopers zich aan. daarmee? Nou, die blijken dus schilderd hebben. De drie andere schil- De verkoop is heiligschennis, niet door hem geschilderd te derijen zijn in 1885 voor 50.000 gulden schrijft Alberdingk Thijm in de zijn. Kunstkenners zijn er in- verkocht aan het Louvre. Hierbij was Spectator. Joannes van Vloten middels van overtuigd dat ze ge- een familietafereel dat ook van Frans vraagt zich in de Haerlemse maakt werden door de Haarlem- Hals zou zijn. Courant af: ‘Aan wie de schuld se schilder Pieter Soutman. der verkwanseling? In het ar- Kunstkenners overtuigd chief van het hofje in Haarlem is Halszaak Het schilderij Emerentia hangt sinds over de verkoop alleen in het De verkoop die rond 1880 een 1935 in Waddesdon Manor, een Rot- kasboek iets te vinden! Vermoe- Halszaak werd blijkt dus geen schild-kasteel niet ver van Oxford. Daar delijk hebben de regenten niet verkwanseling, maar een geluk- bleek nog een heel dossier aanwezig lang na de verkoop alle stukken kig uitgepakt verkoopavontuur. over de aankooponderhandelingen. Het vernietigd.’ Burgemeester Jos Wienen zei tij- onderzoek van Cerutti brengt aan het dens de presentatie van Cerutti’s licht dat kunstkenners ook maar men- Kopieën boek: ‘Hoe men daar nu ook te- sen zijn. Dichter E.J. Potgieter schrijft De regenten hebben vóór de ver- genaan kijkt, de verkoop heeft verliefd over Emerentia: ‘Haar lach, koop van de vier schilderijen ko- bijgedragen tot de groei van het door Frans Hals onsterfelijk gemaakt, pieën laten maken door de schil- vermogen. De financiële positie maakt indruk voor het leven.’ Zwaar on- der P.Th. van Wijngaerdt. Deze stelt de regenten van Codde en der de indruk is ook Frans Hals-kenner zijn zeer geslaagd, een sieraad van Beresteyn in staat met giften Carel Vosmaer. ‘Een wonder der voor de huidige regentenkamer. andere hofjes en goede doelen te schoonheid. En het kopje! Iets terzijde > Emerentia in 1635 geschilderd werd in 1882 verkocht En de Frans Halsen, hoe is het ondersteunen.’

> De regentenkamer van het voormalig Hofje van Beresteyn in de Lange Herenstraat (1964). Te zien > ‘Het familietafereel’ toont het gezin van Paulus en Catharina van Beresteyn. De latere hofjesstich- zijn (de kopieën van) het familietafereel en Emerentia. Niet van Frans Hals, zoals we nu weten, ter Nicolaas zit op schoot bij de rechter min en probeert met beide handjes het vogeltje van broer maar van Pieter Soutman. Arnout te pakken. Emerentia zit aan de voeten van de min.

2 Haarlemse Hofjeskrant

Luistervinken bij vroeg lenteconcert Sierkers als symbool Op een voorjaarsdag in februari namen de regenten van het , Job Thöne en Jan Dirk Enschedé, de gelegenheid te baat en organiseerden openluchtconcerten.

e eerste in het Hofje van Bakenes en de tweede direct erna in het er- naast gelegen Hofje van Enschedé, Dwaar Thöne en Enschedé sociaal regenten zijn. Job Thöne: ‘Na maanden zonder ver- e coronapandemie is helaas nog gaderingen, borrels, Kerstdiner en andere niet ten einde. Het aantal be- gezellige bijeenkomsten wilden we onze smettingen en ziekenhuisopna- dames een verpozing bieden. Zo ontstond Dmes is nog steeds (te) hoog en de bezet- het idee van een coronaconcert, met name ting van de intensive-care-bedden in de toen we hoorden dat Fredie Kuiper een co- ziekenhuizen is kritiek. Het openbare le- ronalied gecomponeerd had.’ ven kwam dit voorjaar opnieuw tot stil- Fredie Kuiper op accordeon en de klas- stand en dat was niet alleen te merken in siek violiste Suzanne Groot brachten een de winkels, de horeca en het culturele le- gevarieerd programma. Muziek uit The ven in de stad, maar ook in onze hofjes, Godfather, Franse nummers, Fredie’s klas- die ten dele weer opnieuw werden geslo- sieker ‘Haarlem wat ben je mooi’ en haar ten of beperkt toegankelijk werden ver- coronalied ‘Het is nooit zo stil geweest in klaard voor niet-bewoners. Door de in- Haarlem’ (‘Met een meetlint door het le- stelling van de avondklok ademde de hele ven, met een kap de mond gesnoerd’). binnenstad van Haarlem na 9 uur (later In het Hofje van Bakenes genoot be- 10 uur) ’s avonds de serene stilte en rust > Fredie Kuiper en Suzanne Groot in Hofje van Bakenes woonster Agaath er extra van: ‘Dit voelt als van een hofje. een cadeautje, morgen ben ik jarig.’ In het Omdat een groot deel van onze hofjes- Hofje van Enschedé luisterden van over de bewoners en bestuurders behoort tot de schutting en vanaf hun balkon een aantal Op en af bij Staats en Noblet risicocategorie voor het COVID-19-virus buren mee. Die reageerden enthousiast en en ‘live’ afscheidsborrel voor twee gent van de Stichting tot Instandhouding keek zo’n beetje iedereen dit voorjaar ver- klapten hard. Dat ontlokte één van de be- vertrekkende regenten was vanwege van de Hofjes Staats en Noblet. Teleurstel- langend uit naar de coronavaccinatie, die woonsters de opmerking: ‘Eindelijk contact de coronamaatregelen niet moge- lend natuurlijk om zo afscheid te moeten hen de zo noodzakelijke bescherming zou met de buren!’ Ja, de luistervink is een Elijk. Om het leed van de digitale vergade- nemen, maar de waarderende woorden moeten bieden tegen de gevolgen van het aparte vogel. ring een beetje te verzachten had voorzitter van Lucas Boreel (MB) waren er niet min- virus. En hoewel de vaccinatiecampagne Hans van Gendt (LO=linksonder) hapjes der gemeend om. Digitaal werden als op- uiterst traag op gang kwam zijn inmiddels en drankjes op zes adressen laten afleveren. volgers Barend van Royen (LB) en Luydert velen van onze bewoners en bestuurders De heren Jan Willem Stuart (RO) en Jan Smit (MO) welkom geheten. Zij gaan res- ingeënt. En als wij onze demissionaire Willem Termijtelen (RB) waren na zeven- pectievelijk de functie van secretaris en tien jaar trouwe dienst afgetreden als re- penningmeester vervullen.

minister van Volksgezondheid mogen ge- loven dan is de rest van de bevolking te- gen de zomervakantie ook gevaccineerd. Kortom er gloort licht aan de einder. Anders gezegd, het geeft ons hoop. Hoop dat de vaccinatie, zoals ik ook in mijn vo- rige column voor de hofjeskrant al op- merkte, ons mag brengen wat wij zo graag terug willen hebben, namelijk ruimte voor onderling contact, aandacht voor elkaar, het bieden van hulp en ondersteuning daar waar nodig en het weer gastvrij kun- nen ontvangen van bezoekers en dagjes- mensen aan onze prachtige hofjes. Op het moment dat ik deze column schrijf staat de schitterende Japanse sier- kers (Prunus) in de tuin van het Lutherse Hofje alweer in volle bloei. Het is een lust voor het oog en ieder jaar weer een fraaie aankondiging van de nieuwe lente. Ik hoop dat deze prachtige boom niet alleen symbool mag staan voor het ontluikende groen in het Lutherse Hofje, maar ook voor een nieuw elan en een gezonde toe- komst voor alle Haarlemse hofjes en zijn bewoners en bestuurders! Ik wens u allen, bewoners, regenten, be- stuurders en andere betrokkenen bij onze Haarlemse hofjes zonnige en gezonde zo- mermaanden toe!!

voorzitter Stichting Haarlemse Hofjes en bestuurder/regentLieuwe vanZoodsma, het Luthers Hofje

3 Haarlemse Hofjeskrant Anita’s villaatje in het

Heeft Anita Rensenbrink het lot een handje geholpen? De ver- woede verzamelaar van Haarlemmer Olie- en andere apothers- pulletjes bezit namelijk ook alle uitgekomen Hofjeskranten, 42 stuks. En nu woont ze zelf in een hofje! Ze toverde een uitgewoond huisje in het Brouwershofje om tot een villaatje.

adat haar relatie na dertig jaar inrichting met bank, leuke salontafeltjes, was gestrand, zat er niets anders eikenhouten vloer, mooie prenten van op dan de woning te verkopen. Haarlem en als pronkstuk de apothekers- GelukkigN stond ze al lang genoeg inge- kast uit 1880, doen de rest. Uiterst smaak- schreven om hoog op de lijst voor een vol. En dan te bedenken dat het hofje dat huurwoning te komen. Zij werd één van nu uit vier woningen bestaat in de 15de en de twee kandidaten voor een totaal uitge- 16de eeuw plaats bood aan 22 ‘brouwers- woond huisje en na een kopje thee met de meiden’! drie andere hofbewoonsters werd zij de gelukkige. Optrekkend vocht Voor vertraging zorgde de kletsnatte bui- Cachet tenmuur. Die was nota bene al gestuct Het moet gezegd, Anita heeft er echt alles toen bleek dat het optrekkend vocht was. aan gedaan om de woning cachet te geven. Anita: ‘Er zijn toen twintig gaatjes in de > Met vijf maanden oude Choco Ze was maanden in de weer en schuurde buitenmuur gemaakt, via slangetjes is daar de glaslatten van alle honderd ruitjes van hars ingegoten. Dat heeft de ondermuur Hartje stad de vier grote ramen voor en achter, zette ze zo hard gemaakt dat het grondwater geen Het is voor Anita fijn dat de Boter- driemaal in de grondverf en uiteindelijk in kans heeft om naar boven te komen.’ markt om de hoek is. Ze huurt er op de lakverf. Ook de leidingen en de cv kre- De blinde muur in de Tuchthuisstraat woensdag nog wel eens een kraampje gen een beurt. Overigens werd de ketel na werd overigens pas in 1930 voorzien van om antiek en boeken te verkopen. Van een tiental reparatiepogingen gelukkig ramen, zodat aan de voorkant de drukte Haarlemmer Olie heeft ze aardig wat vervangen door een nieuwe. van de stad tevoorschijn kwam. De oase blikken, maar ook reclameobjecten als Het wit maakt het huis ruim. De fraaie van rust aan de achterkant bleef. een fluitje, een zandlopertje en recla- mekaartjes. Bijzonder is het 19de- eeuwse blik van een van Tilly’s concur- renten, Jan Boogaard. De tuin met de peren- en pruimen- bomen is een geweldig extraatje. In elk jaargetijde ziet Anita daar van alles ge- beuren. En onder de bomen was het in de hete zomerweken heerlijk toeven.

Welkom Lente ‘Ontwaakt gij die slaapt’: langzamerhand ontwaken wij uit een lange winterslaap. Een winterslaap die gekenmerkt werd door enorme temperatuurwisselingen, zowel in het weer als in de politiek en de samenleving. Tevens een wederom oplopende besmettingsgraad van corona. Een uitnodiging voor vaccinatie bleef (nog) uit. Het was al een jaar oppassen geblazen.

e enkele toerist bleef teleurge- wij, hofjesbewoners, zijn. Een gemeen- steld voor de poort staan of schapszin die je niet opgedrongen wordt had het geluk om even een blik maar die zo sterk is als de behoeften van > Ruim een half jaar later bezoekt de redactie Anita nog een keer om een extra foto te maken. Dnaar binnen te werpen wanneer de de bewoners. Er is altijd wel een luiste- Choco is inmiddels al een jaar goed gezelschap. Over Choco gesproken. Iedere dag kookt Anita een rend oor beschikbaar of iemand waar- eitje. Choco krijgt het kapje. Zodra Anita met een lepeltje op het ei tikt, spurt zij de trap af naar poort open moest voor boodschapjes of beneden en wacht geduldig op haar hapje. Pellen, blazen. Voordat Choco van haar stukje smult, een dagelijkse wan- mee je kunt over- geeft ze Anita een high-five. deling. Nu de zon leggen of die een zich vaker laat zien boodschapje voor je gaan de deuren en wil doen. ramen weer wijd De mussenge- open, hangen er nu meenschap in onze en dan wasjes bui- tuin is een spiegel: ten, worden de ra- soms stil, soms een men gelapt, het ko- kort contact tussen per op de deur enkele mussen, gepoetst en de tuin soms drukte en ka- regelmatig geïnspecteerd. We ruiken baal in een struik van een grote groep. het voorjaar! “Ze zijn weer in overleg,” zeggen wij dan De meesten van ons hebben inmid- met een grote glimlach. Ik zet wilde dels een vaccinatie gekregen en ook dat marjolein, phlox, kattenstaart en asters stemt tot enig optimisme, lente in opti- in de tuin, we strooien bloemenzaad ma forma. Ik lees veel over het gebrek tussen de planten: welkom bijen en vlin- aan gemeenschapszin in Nederland. En ders! Welkom Lente! hoe ons dat opbreekt in onzekere tij- den. En dan bedenk ik hoe bevoorrecht Josje, Hofje van Bakenes

4 Haarlemse Hofjeskrant Nieuwe vloer in voormalige Franciscaner kapel Als gevolg van waterschade moest een vitale balk van de zoldervloer in het hoofdgebouw van het Remonstrantse Hofje worden vervangen. Een ingrijpende renovatie volgde, die eind februari klaar was.

et hoofdgebouw van het Remon- allemaal wat gehorig en soms kreeg ze ook strantse hofje was zo’n vijfhon- een deur niet meer dicht. In de zomer van derd jaar geleden de kapel van het 2020 kwam de zolderwoning vrij en vroeg FranciscanerH klooster en volgens regent Jan Jan Saveur aan huistimmerman John Nie- Saveur eens zo groot. Bewijs is het torentje land om de keuken te vervangen. “De vloer dat zich nu op de kopse kant van het hofje zakte hier en daar door en toen stelde de bevindt. regent voor om de vloer te onderzoeken.” Jan Saveur: “De mooie vloer was een op- Trekbalk dekvloer. Bij de renovatie in 1990 is de De kapel was op de eerste verdieping. Er oude hobbelige vloer gelaten voor wat hij was nog geen zolder. In het midden was was. Na het uitnemen van een aantal vloer- een boogspant, met een zware trekbalk te- planken ontdekten we al snel allerlei gebre- gen het wijken van de muren. In 1774 werd ken. Er zaten scheuren in sommige balken, waardoor het plafond bij de onderbuur- vrouw op bepaalde plekken doorveerde als er iemand overheen liep.Grootste tegenval- ler was dat de grote trekbalk in het midden vol zwammen zat, hij was verrot. Met weerstandsmetingen werd vastgesteld dat de aantasting over grote lengte tot in de kern was. Toen hebben we Pronk Bouw, een erkend restauratie bouwbedrijf, in > V.l.n.r. Antoinette Stockmann, Jan van Gils, Rob Zwijnenberg en Jan Saveur Warmenhuizen gebeld.” tegen de gehorigheid. Saveur: “De zolder is badkamer gekregen.” Uitdaging weer net zo mooi geworden als hij was, Het hofje is veel dank verschuldigd voor Saveur vervolgt: “De uitdaging zat ‘m erin maar met een degelijke en geluidsarme de vakkundige restauratie door de firma om een deel van de trekbalk te vervangen vloer. Het appartement van 80 vierkante Pronk en voor de financiële steun door zonder dat het dak zou instorten. In het meter heeft ook een nieuwe keuken en Hofje Codde en Van Beresteyn. ergste geval zou zelfs de kap in elkaar kun- nen klappen. Ik heb er slapeloze nachten van gehad. Maar de mannen van Pronk Bruggenbouwer Jan Saveur zorgden voor degelijke tijdelijke verstevi- ging. Het grootste stuk van de balk is ver- n zijn werkzame leven ont- het hoofdgebouw een deel van het hofje. Er vangen door nieuw deel van 4,5 meter van wierp Jan Saveur (81) als inge- kwam een zoldervloer, waardoor de trek- 280 kilo. Het moest met behulp van een nieur bruggen en tunnels voor balk uit het zicht verdween. Onlangs bleek hijskraan door een klein dakraampje naar Ibouwbedrijf Van Hattum en Blan- dat die trekbalk, een essentieel onderdeel binnen worden geschoven. Het andere kevoort. Een prima basis, zo bleek, van de stabiliteit van het gebouw, deels ver- eind is vernieuwd met kunststof.” om het Remonstrantse Hofje met vangen moest worden. De ruimte tussen de houten vloer boven verve te besturen. Grappig is dat de en het houten plafond eronder, zo’n halve naam van zijn echtgenote Martje Gebreken meter, moest eerst van zo’n 500 kilo puin Saveur-Hofstee in de stichtingsakte Aanleiding voor het vloeronderzoek waren worden ontdaan. Toen konden er nieuwe uit 1987 staat. Saveur: “Zij zat toen klachten van de onderbuurvrouw. Het was balken. Erna is een isolatielaag aangebracht in de Kerkenraad van de Remon- strantse Kerk die in dat jaar het hofje afstootte. In 1994 werd ik ge- vraagd voorzitter te worden.” Toen de penningmeester er in > Regent Jan Saveur in het torentje van de 2019 mee ophield, stond Jan er al- voormalige Franciscaner kapel leen voor. Via ‘Haarlem voor Elkaar’ en een bevriende regent regelde hij drie Saveur: “In het begin was het wel lastig. nieuwe bestuursleden. “Het is een heel Men vond regenten maar deftig en ik had prettig bestuur, dat is fijn. We zijn een alleen maar vragen en niemand had een liefdadige instelling, we doen het alle- antwoord. De meest gewichtige taak is maal voor niks.” Grootste missie is om de onderhoud en het is ook altijd spannend huren laag te houden en toch de schul- als er een nieuwe bewoner moet komen. den af te betalen. Saveur: “In 2019 is een Harmonie staat voorop. Soms doe ik de huisje drastisch gerenoveerd. Toen kwam kleine reparaties zelf omdat we geen vas- dat gedoe van de zolder erbij.” te klusjesman meer hebben. Bovendien is Na 27 jaar zeggen de bewoonsters dat het een uitstekende manier om contact ze niet willen dat hij ermee ophoudt. met bewoners te onderhouden.”

Actie 'Geef om Haarlem'

Wordt nu voor € 30 voor de rest van het jaar lid van de Historische Vereniging Haerlem en ontvang behalve de jaarboeken van 2020 en 2019 als welkomstgeschenk óók het boekje ‘Brouwgeschiedenis van Haarlem’. Kijk voor alle mogelijkheden op www.haerlem.nl of mail direct naar [email protected]

Het eerste exemplaar van deze nieuwste publicatie van de Historische Werkgroep is op 7 mei aan de burgemeester van Haarlem, de heer Jos Wienen, overhandigd.

5 Haarlemse Hofjeskrant

De zus van Vincent van Gogh woonde een tijd in Haarlem, waar hij haar tweemaal bezocht. Vincent was een fervent en begenadigd brieven- schrijver. Redacteur Willem Brand kroop in zijn huid en schreef over deze bezoeken een brief die Vincent aan zijn zus had kunnen schrijven.

Den Haag, 18 februari 1882 de Borinage. Weet je waarom ik mij daar zo Lieve Willemien, vreemd en schuldig voelde? Ik kon weg wan- neer ik wilde en ontsnappen aan die vrese- lijke omstandigheden. Daar begreep ik dat at fijn om bij jou op bezoek te zijn en jou met de ik voor het leven als predikant niet in de kinderen van mevrouw Scheffer in de weer te wieg ben gelegd. Hen over God vertellen, hebben gezien. Je weet ze te raken met lieve en hoe zou ik dat moeten doen? De schetsen heldereW woorden. Het lijkt of het jouw eigen kinderen zijn. die ik daar heb gemaakt, zie ik als Je bent geknipt voor het vak van gouvernante. De kinderen eten lichtpuntjes in een verder donkere periode. uit jouw hand. Wat fijn ook dat we een lange wandeling hebben Ik kan niet anders dan op dat pad, hoe gemaakt in de stad van Frans Hals, een kunstenaar die ik zo ongewis ook, verder gaan. bewonder. Ik weet zeker dat hij zijn hart had verpand aan de Jij vindt dat ik een avontuurlijk leven leid. stad met die versierde gevels en die verscheidenheid aan daken. Ja, ik reis wat af en zie misschien veel. Maar En nog meer aan de mensen die er woonden. Dat kun je aan het gaat niet om veel maar wat iets je doet. Voor zijn werk zien. Het liefst zou ik net als meester Hals portretten mij is het een vlucht en een zoektocht tegelijk. Ik zie maken. Maar hoe? Zoals hij mensen tot leven brengt, is een mensen die het goed hebben en mensen die niet weten of ze de zeldzame gave. volgende dag te eten hebben. Er is meer lot dan keuze in dit leven. Dat besef drukt ook op mij. Ik mag jullie en ook mijzelf Mijn landschappen en stillevens zie ik dan ook meer als studies, niet teleurstellen. Ik bid dat ik het beloofde land mag vinden. hoe zeer jij mij ook op het hart drukt dat juist daar mijn talent Zal ik ergens aarden, zal ik een vrouw vinden die mij begrijpt? ligt. Dat is lief van je, lieve zus. Een portret maken dat de De liefde zou mij aan een plek kunnen binden. Die had Kee mij menselijke ziel blootlegt, blijft voor mij het grote doel. Wat je zei kunnen geven. Je weet hoe graag ik bij haar was. Haar lach toen we over de besneeuwde paden van ‘Den Hout’ liepen, klopt. bracht vreugde, haar blik trof mij als de bliksem. Het deed pijn De natuur kun je ook zodanig verbeelden dat de ziel van de om te ervaren dat ik geen indruk op haar maakte. Ik ben bang maker daaruit op te maken is. Maar dat een veld irissen of een dat geen vrouw zich wil binden aan zo’n rusteloze en trieste ziel sterrennacht net zoveel emotie oproept bij de kijker als een portret als de mijne. Als kind werd ik soms wakker en dacht dat jullie geloof ik niet. Dat is ook de reden dat ik oefen met zelfportretten. allemaal dood waren. Dan lag ik verlamd van schrik tot ik Ik probeer zo dat wat in mij leeft te tonen. Nu de ander nog. Theo’s ademhaling naast mij hoorde.

Wat is een mens zonder verbeelding? Ik merk dat jij haar bezit. Ik ben blij dat jij een opgeruimd karakter hebt en op moeder lijkt. Ik was zo onder de indruk van jouw taalspel om elk kind omste- Over jou maak ik mij geen zorgen. Het was fijn jou te zien in beurt drie woorden te vragen en daar dan een verhaal van te het zo vredige hofje. Een mooi beeld om mij in gedachten aan te breien. Wat zou jij mij vertellen als ik nu God, liefde en kunst warmen. Ooit zal ik van jou een portret maken. opgeef. Dat God liefde is en kunst de mens dichter bij God brengt? Soms als ik in stilte schets voel ik me groter dan ik ben, Je liefhebbende broer, komt er een innerlijke rust over me die ik ieder ander ook toe- Vincent wens. Vooral hen die het zwaar hebben zoals de mijnwerkers in

6 > Haarlemse Hofjeskrant Twee gasthuizen ondergebracht in voormalig

In de sfeervolle regentenkamer van hofje het Vrouwe- en Antonie Gasthuis wordt traditioneel op 14 februari de verjaardag van het hofje gevierd. Op die datum in 1440 werden het Onze Lieve Vrouwe Gasthuys en het Antonie Gasthuis gesticht.

et Antonie Gasthuis was net als in de schouw. In bijna alle huisjes zijn de het Onze Lieve Vrouwe Gasthuis originele schouwen te bewonderen. De bestemd voor de opvang van zie- Koninklijke Tichelaar B.V. Makkum heeft kenH en daklozen. Ook was er gelegenheid ze gerestaureerd en teruggeplaatst. Louis voor pelgrims om te overnachten. In 1726 Mathijsen: “Het zijn 17de eeuwse tegels, raakte het Antonie Gasthuis in financiële gemaakt door o.a. de Haarlemse tegelbak- problemen en moest worden verkocht. ker Verstraeten. De hoekornamenten zijn Dat was aanleiding voor de twee gasthui- ossekopjes of spinnetjes. In het midden af- zen om samen onder de huidige naam beeldingen van vierpotigen als geiten, verder te gaan. De vrouwen hadden er weinig privacy, ze sliepen met drie of vier op een kamer. Daar kwam zestig jaar later verandering in door verhuizing naar het voormalige Teylers Hofje. Een hofje Dat lag in het Klein Heiligland en was aanvankelijk eigendom van Pieter Teyler, een zeer vermogende zijdekoopman en bankier. Hij had dit woonhuis (gebouwd in 1648) gekocht van zeepfabrikant Bogaert en had aan de straatzijde een zij- defabriekje laten bouwen. Voor zijn werk- > Wybrand Hendriks (in het blauw) schilderde zichzelf en zijn mederegenten nemers liet hij er twee vleugels met elk drie woningen aan bouwen. Na de dood “Hendriks, die vanaf 1785 curator van de Regent Immy Nieboer: “Zij heeft de regie van zijn vrouw in 1752 kreeg het geheel kunstverzamelingen en gastheer in het en regelt alle praktische zaken, en krijgt zo- de bestemming van doopsgezind hofje. Teylers Museum was, kon zo de erfenis wel de klachten als de terechte complimen- Na Teylers dood in 1778 werd met zijn van Teyler een beetje in de gaten houden. ten.” erfenis aan het Spaarne het huidige Tey- Hendriks was tevens een begenadigd lers Museum gebouwd, een museum voor schilder. Hij vereeuwigde het nieuwe be- Tegeltableaus wetenschap en kunst. Iets verderop, aan stuur; dat groepsportret hangt boven de Bij de restauratie in de jaren ‘90 kwam na de Koudenhorn, kwam er nieuwbouw schouw in onze regentenkamer. De man verwijdering van een grijze verflaag in de voor zijn hofje. De Directeuren van de in het blauw is Hendriks, van de binnen- regentenkamer een houten balkenplafond honden en vossen. Bijzonder is die van de Teylers Stichting schonken daarop in moeder ontvangt hij een rekening. Links met schilderingen van engeltjes en bloem- valkenier die het eeuwenoude gezegde uit- 1787 het oude hofje aan de regenten van zit de boekhouder, rechts de schrijver.” motieven tevoorschijn. Authentiek zijn beeldt: Beter één vogel in de hand dan tien het Vrouwe- en Antonie Gasthuis. Ook maakte hij van de eerste Directeuren ook de twee tegeltableaus van wijnranken in de lucht.” van de Teylers Stichting een prachtig Wybrand Hendriks groepsportret (Redactie: Hofjeskrant 41). Voorwaarde van de Teylers Stichting was In 1790 was Hendriks voor het Teylers wel dat Wybrand Hendriks regent van het Museum betrokken bij de aankoop Vrouwe- en Antonie Gasthuis werd. Re- van 1700 werken uit de verzameling gent en conservator Louis Mathijsen: van Christina I van Zweden, de Collectie Odescalchi. Daarin bevonden zich werken van Michelangelo en Raphaël. Diaconie De huidige beheerders van hofje het Vrouwe- en Antonie Gasthuis zijn de diaconie van de Protestantse Gemeen- te Haarlem en de re- genten van het Jacobs Godshuis. De diaconie vaardigt drie regenten af, het Godshuis twee. > Het huisje van interieurspecialist Trudy de Bruin ademt historie uit omdat zij de authentieke Het hofje heeft negen bedstee en schouw extra accentueert met antiek. bewoners, mannen en vrouwen. De zes wo- ningen van beide vleu- gels worden bewoond door zes mensen. Op de eerste verdieping van het hoofdgebouw woont een kunste- naarsechtpaar, op de zolderverdieping een man. In 2020 zijn de statuten veranderd en is vanuit de diaconale gedachte ook tijdelijke huisvesting mogelijk. Makelaar Mieke We- > V.l.n.r. Secretaris Xander Alferink, penningmeester Henk Vonk, ver-Loomans doet al voorzitter Immy Nieboer, lid Jaap Hulscher en conservator Louis Mathijsen tien jaar het beheer.

7 Haarlemse Hofjeskrant

Muzikaal cadeau voor Carla Waar is deze Blij-verrast was Carla Wijngaarde met het muzikale cadeau dat haar broer Ruud voor haar gevelsteen? 76ste verjaardag had geregeld: aria’s in de tuin van het , gezongen door Jop van Gennip. Ruud had er meteen een aardig voorjaarszonnetje bij gedaan.

ria’s aan de deur, mertje voor de rest van de zo zei Jop zelf, verjaardag. was dit keer aria’s Broer Ruud, die op ver- Ain een hofje. Er ontspon- zoek van de fotograaf een nen zich leuke korte dia- ultrakort dansje met zijn logen tussen de jarige en zus maakte: “Het is een Jop. Carla na La Traviate hart onder de riem voor van Verdi: “Je komt zo uit Carla die een zwaar jaar ie is toch die geharnaste man de lucht vallen.” Jop ad achter de rug heeft.” Het en waar hangt hij uit? Is hij rem: “Nee hoor, ik kwam Zuiderhofje is overigens een carnavalsfiguur of beeldt door de deur.” Jop na de het derde hofje waar Carla hijW een beroep uit? Als ik u was, zou ik tranentrekker ‘Mamma’: woont. Na negen jaar Gra- voor dat laatste gaan. Maar waar woonde “Wilt u het refrein in het vinnehof verhuisde ze Jan Smid? Kan een man van ijzer toch Nederlands of Italiaans.” naar Schalkwijk om via ook een houten Haarlemmer zijn? Ja ze- Carla: “In het Italiaans.” het Teylers Hofje in de ker. En ging hij met zijn Cato naar de Jop: “Dan hoor je niet hoe binnenstad terug te keren. markt? Telt u die twee aanwijzingen op klef het is.” En zo werd Nu is zij al weer drie jaar en u bent waar u wezen wilt. Dankzij de Jops optreden een hoogte- op haar plek in het Zui- opknapbeurt, een inspanning van de ei- punt en een mooi opwar- derhofje. genaar van het pand en Stichting Gevel- tekens, loopt de smid er een stuk vrolij- ker bij. Aardig detail: de zilverkleur van Dierbaar document het harnas blijft jaren mooi en verkleurt niet zwart, zoals bij zilver gebruikelijk is! Voor Charlotte Schreuder, conciërge van het Hofje Codde en ij had geen mobiele telefoon en wilde Van Beresteyn, zijn de briefjes van oud-bewoner Elisabeth er daarom zeker van zijn dat onver- wachte gasten haar konden vinden als PRIJSVRAAG Visser een dierbaar document. ‘Ik vond ze toen we hielpen met zeZ voor een dichte deur zouden staan. Zoals Stuur uw reactie naar info@haarlemse- opruimen. Bep deed ze op haar deur als ze even weg was.’ haar zoon Frans, die om de dag even langs hofjeskrant en maak kans op een VVV- kwam, of haar kleinkinderen die ook regel- bon van € 15. matig aanwipten. Vandaar dat ze briefjes op- hing met daarop ‘Ik ben een rondje lopen, Weer veel goede inzendingen! De Spijker- over een half uurtje terug’ of ‘Even de oude mand uit editie 42 hangt in de War- kranten aan het wegbrengen. Zo terug’ en moesstraat. De winnaar is Adeline Ter zelfs ‘In de wasserette met een pijl naar links’. Poorten. Gefeliciteerd. Het heeft iets intiems om zo te worden be- trokken in haar wereldje. Het gaf haar ook een soort zekerheid: als er iets zou gebeuren, Volg deHaarlemse dan wisten mensen waar ze haar konden zoe- Hofjeskrant op Facebook! ken en eventueel helpen. Bijzonder natuurlijk Voor het laatste nieuws en de laatste filmpjes! dat de briefjes bewaard zijn gebleven. Bep ‘re- cyclede’ de briefjes. Ze bewaarde ze voor als ze dezelfde activiteit weer zou doen, dan hoefde ze niet een nieuw briefje te maken. Charlotte heeft ze als aandenken aan Bep op een A4-tje geplakt. Kleindochter Esther heeft de briefjes ingelijst in haar woning in het Lu- thers Hofje opgehangen. www.facebook.com/HaarlemseHofjeskrant

GRATIS Haarlemse meenemen! Hofjeskrant Haarlem: DekaMarkt Rijksstraatweg 283, Rijksstraat- weg 40-42, Anthony Fokkerlaan, Eksterlaan, Meester Cornelisstraat, Schalkwijkerstraat, Gedempte Oude Gracht, Amsterdamstraat, Prinses Beatrixplein, Oran- jeboomstraat, Ramplaan en Floridaplein. VOMAR Da Vinciplein, Stephensonstraat en Paul Krugerkade. JUMBO Engelenburg. PLUS Rijksstraatweg en de Coop Stuyvesantplein. AH Floriadeplein, Marsman- plein, Soendaplein, Drossestraat, Westergracht, Grote Houtstraat, Kruisstraat en Spoorwegstraat. VVV, Noord-Hollands Archief, Van der Pigge, Muys Kan- toor & Cadeau, DEKATUIN. Bibliotheken Gast- huisstraat, Planetenlaan en Leonard Springerlaan. Om niets Heemstede: VOMAR Binnenweg, AH Blekers- vaartweg, SPAR Te Winkelhof en PRIMERA De te vergeten! Pijp Raadhuisstraat, Bibliotheek Julianaplein. Bloemendaal: AH en Papyrium Bloemendaalseweg. Reacties: [email protected] Website: www.haarlemse-hofjeskrant.nl De Haarlemse Hofjeskrant wordt financieel gesteund door Hofje Codde & Van Beresteyn, Hofje In den Groenen Tuin en diverse fondsen.

Open: ma. t/m vr. van 9.00-18.00 uur Oplage: 6.000 zaterdag van 10.00 - 17.00 uur Redactie: Willem Brand Gedempte Oude Gracht 108 Eindredactie: Paula Willems Haarlem, Tel: 023 5315513 Vormgeving: Kees Reniers www.muyskantoor.nl HHK 44 verschijnt september 2021

8