Hizli Rayli Sistemlerin Yolcu Taşima Kapasite Hesaplamalari Ve Türkiyedeki Benzer Sistemlerin Birbirleriyle Karşilaştirilmasi
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
HIZLI RAYLI SİSTEMLERİN YOLCU TAŞIMA KAPASİTE HESAPLAMALARI VE TÜRKİYEDEKİ BENZER SİSTEMLERİN BİRBİRLERİYLE KARŞILAŞTIRILMASI Ilgaz CANDEMİR_ , Serhan TANYEL_ SUMMARY Rail transit systems are found to be the most trusted transit systems all over the world. They have become one of the main parts of daily urban life as they provide, fast, safe and comfortable journey for passengers. If they are planned precisely, capacities up to10000-40000 passengers/hour can be achieved. They are also used as an important tool for to maintain well developed cities and provide dynamic city centers. In this study, some of the most important rail transit systems in Turkey are introduced. Their capacities tried to be determined by using different capacity calculation methods and the results are tired to be compared. ÖZET Dünyada halen en güvenilir ulaşõm modu, raylõ sistemlerdir. Gelişen teknolojinin yansõmasõ ile birlikte hõz, sinyalizasyon ve konfor problemlerini çözen kentsel raylõ sistemler büyük şehirler için vazgeçilmez olmuşlardõr. Planlama ,dizayn,araç ve ekipman seçimi, inşaat ve sonrasõnda çok titiz bir işletim isteyen metro hatlarõ ortalama 10000-40000 yolcu/saat kapasiteleri olan güçlü toplu taşõmacõlõk sistemlerdir. Raylõ sistemler ayrõca kentin homojen olarak gelişmesinin sağlanmasõnda önemli bir araç olarak görülmekte ve dinamik kent merkezlerinin oluşturulmasõnda etken olmaktadõrlar. Bu bildiride Türkiye’deki raylõ sistemleri hakkõnda kõsaca bilgi verildikten sonra, Türkiye’deki bazõ önemli raylõ ulaşõm sistemlerinin kapasiteleri farklõ yöntemlerle hesaplanarak, birbirleriyle karşõlaştõrõlmaya çalõşõlmõştõr. 1.GİRİŞ Dünyada 179 farklõ şehrin benimsendiği Metro ,hafif raylõ ve tramvay gibi kentiçi raylõ ulaşõm sistemleri, son yõllarda geç kalõnmasõna rağmen belediyelerimizin de rağbet ettiği ve ulaşõm politikalarõnõn baş hedefi haline gelen pahalõ inşaat yatõrõmlarõdõr. Birçok başarõlõ sistem arasõnda dikkati çeken bu tip taşõmacõlõkta ilk ve en önemli örnek Londra Metrosudur. İlk hattõnõ 1863 yõlõnda açan,1890’da elektrifikasyona geçen Londra Metrosu günümüzde, toplam 408 km’lik 13 hattõ ,275 istasyonu, 12,000 kişilik çalõşanõ ve günde ortalama 3,000,000 milyon yolcu talebi ile dev bir sistemdir. Bilinen diğer gelişmiş metro hatlarõ New York (398km), Tokyo (249 km), Moskova (246 km) --------------------------------------------------------------------------------------------------- 1 İnş. Y. Müh., İzmir METRO A.Ş., Yapõlar Şefi, İzmir 2 Yrd. Doç. Dr., Dokuz Eylül Üniversitesi Mühendislik Fakültesi İnşaat Mühendisliği Bölümü, Ulaştõrma Anabilim Dalõ Başkanõ, İzmir 309 ve Paris (202 km) ‘tir. Dünya’nõn pik saatte tek yönde en çok yolcu taşõyan hattõ Tokyo- Yamanote hattõdõr (100000 yolcu/saat/yön). Yaklaşõk 1 saat süren bu hat daire biçimlidir. 200 metre uzunluğunda trenlerin pik saatte 4 dakikalõk servis aralõğõyla çalõştõğõ özel bir hattõr. Ayrõca, pik saatlere mahsus Hong Kong 80000, Mexico City 75000, New York -Queens bulvarõ. E/F hatlarõ yaklaşõk 63500 yolcu taşõmaktadõrlar. Türkiye’de ise, raylõ sistemleri etkin olarak 1989’ da açõlan İstanbul Ulaşõm A.Ş.’nin işlettiği İstanbul Hafif Raylõ sistemi ile başlamõş ve bu sistemin hayata geçmesiyle diğer önemli kentlerimizde de bu tarz taşõmacõlõğa önem verilmesine önayak olmuştur. Halen İstanbul’da aktif olarak çalõşan 3 büyük sistem mevcuttur. İstanbul LRTS (Hafif Raylõ Sistemi) Aksaray-Havaalanõ arasõnda, İstanbul Metrosu Taksim- 4.Levent arasõnda, cadde tramvayõ da Eminönü-Zeytinburnu güzergahõnda 11.2 km ‘lik hat ve 20 istasyonuyla günde ortalama 140000 yolcu taşõmaktadõr. Halen inşaatõ devam eden 7 projenin en önemlisi 5,2km’lik metronun uzantõsõ Taksim-Yenikapõ hattõdõr. Ayrõca yine entegrasyonu sağlayacak Taksim ile Kabataş’õ birbirine bağlayacak 600 metrelik füniküler inşaatõ bitmek üzeredir. Başkent Ankara’da raylõ sistem stratejisi ve yatõrõmõnõ öncelikle ilerde omurga olacak olan 2 hatta yapmõştõr. Ankaray Aşti-Dikimevi arasõnda, Ankara Metro ise Kõzõlay-Batõkent arasõnda hizmet vermektedir. Halen Metro uzatmalarõ 3 ayrõ yönde ilerlemektedir. Bunlar; Batõkent’ten Sincan yönüne, Kõzõlay’dan Ümitköy yönüne ve Ulus istasyonundan da Keçiören tarafõna doğru yapõlan çalõşmalardõr. İzmir’de 2000’de açõlan Üçyol-Bornova hattõnõn, günümüzde Batõ yönünde 5,5 km uzatõlmasõ hayata geçirilirken ayrõca 4 yeni hat uzatmanõn da proje ihaleleri yapõlmaktadõr. En yeni sistemlerden birisi olan Bursa kentimizde de 2002 ‘de açõlan 17 km’lik katener araçlarõn çalõştõğõ sistem bulunmaktadõr. Ayrõca ülkemizde 1992 yõlõndan beri başarõyla çalõşan Konya Tramvay sistemi 18 km hat uzunluğu ve 20 istasyonu ile hizmet vermektedir. Yine Antalya’nõn 27 Mart 1999 açõlan 5,1 km’lik tramvay hattõnda günde yaklaşõk 20000 kişiye hizmet verilmektedir. Eskişehir tramvayõ da 1000 mm’lik hat genişliğiyle diğer raylõ sistemlerimizden biraz farklõdõr.2004 yõlõnda işletmeye açõlan bu en genç sistem, 14,5 km uzunluğunda olup 26 istasyonu vardõr. 2 hastaneyi 2 üniversite kampusününe ilaveten hat şehir otogarõna da gitmektedir. İnşaat aşamasõnda önemli yol kateden hali hazõrda %65’lik kõsmõnõn bittiği Adana hafif raylõ sistemide bittiğinde 13,5 km’lik lineer hattõ ve 13 istasyonu olacaktõr. Yine bugünlerde yapõmõ başlanacak olan Kayseri hafif raylõ sisteminin 17,5 km uzunluğunda ve 31 istasyon olmasõ ve 3 yõlda tamamlanmasõ planlanmaktadõr. .33 metre uzunluğundaki düşük tabanlõ araçlar 6 yolcu/m2 yüklemesine göre 275 kişi taşõyacaklardõr. Tablo 1’de, ülkemizde mevcut bulunan bazõ raylõ sistemlere ait bilgiler sunulmaktadõr. Tablo 1 ‘den anlaşõlacağõ üzere, son 15 senede Türkiye’de kentiçi toplu ulaşõmda raylõ sistemler önemli bir pay almaya başlamõşlardõr. Önümüzdeki 15 senede bu payõn daha da artmasõ beklenmektedir. Bu çalõşmada, Türkiye’deki raylõ sistemlerden İstanbul,Ankara,İzmir,Bursa kentlerinin raylõ toplu ulaşõm sistemlerinin kapasiteleri farklõ yöntemlerle hesaplanõp karşõlaştõrmalarõnõn yapõlmasõ amaçlanmõştõr. 2. RAYLI SİSTEMLERDE KAPASİTE TANIMI 310 Raylõ sistemlerin “Kapasite”si özetle raylõ sistemlerin yolcu taşõma kabiliyeti olarak tanõmlanabilir. Dünyadaki tüm metro ve hafif raylõ sistemlerin tasarõmõ, inşasõ, genişlemesi ve ekipmanlarõn konfigürasyonlarõ, kapasite fizibilite ve etüdleri Tablo 1 Ülkemizdeki metro ve hafif raylõ sistemler İzmir Ankara İstanbul İstanbul Ankaray BursaRay Metro Metro LRTS Metro İzmir İst. Ulaşõm İst. Ulaşõm Sahibi EGO EGO BURULAŞ Metro A.Ş. A.Ş. A.Ş. 11.03.1989 Açõlõş yõlõ 20.Ağu.00 30.Ağu.96 28.Ara.97 16.Eyl.00 15.Haz.02 *** Hat Uzunluğu(k 11,6 8,527 14,6 20,0 8,0 17,027 m) Hat genişliği 1.435 1.435 1.435 1.435 1.435 1.435 (m) Max.Eğim %4,80 %4 - %5 %3 %6 %4 %5,5 - %6 Minimum 250 250 300 225 340 110 Kurp (m) İstasyon 10 11 12 18 6 17 sayõsõ Güç temini 750 V DC 750 V DC 750 V DC 750 V DC 750 V DC 1500 V DC Akõm 3.ray 3.ray 3.ray Katener 3.ray Katener toplayõcõ AEG/Breda Alstom Siemens Araç tipi ABB 96 ABB 88 Alstom 99 94 /TorontoH6 B80 Araç/dizi 3 3 6 4 4 3-4 Araç sayõsõ 45 33 108 105 32 48 Araç boyu 23,5 29 22,879 23,5 21,78/21,36 27,77 Araç 2,65 2,65 3,124 2,65 3,05 2,65 Genişliği Pik Sefer aralõğõ(dk:sn 5:00 4' 20'' 3' 25'' 3:00-5:00 4' 30'' 4:00-8:00 ) Kent nüfus 3,387,908 4,007,860 10,033,478 2,106,687 (2000) Günlük ortalama 75,000 125,000 160,000 170,000 140,000 120,000 yolcu (haftaiçi) 2001Yõlõ İnşaat 25970398 40426922 48933272 55,161,090 20,687,387 taşõnan yolcu aşamasõ 2002 Yõlõ 25078934 41200000 43535408 52.963,072 35,581,375 19.856.833 taşõnan yolcu 2003 Yõlõ 25122668 42110000 46677954 56,370,000 38,836,858 44247820 taşõnan yolcu Yõllõk yolcu miktarõ 25,704,006 42,504,000 47,492,684 64,128,508 43,514,341 42,525,010 (2004) *** Aksaray-Kartaltepe hattõnõn açõlõşõ sonucunda şekillenir. Günümüzde “Tasarõm (Dizayn) Kapasitesi” ve “Gerçek Kapasite” olarak iki kapasite tanõmõ literatürde yer almaktadõr. Birçok önemli çalõşmada Dizayn Kapasitesi tanõmõ, ”teorik kapasite” veya “maksimum teorik kapasite” gibi farklõ başlõklar altõnda sunulmuştur. Dizayn Kapasitesi, tek bir yön doğrultusunda bir saat içinde seçilen bir noktadan geçen maksimum yolcu sayõsõ olarak tanõmlanabilir [1]. 311 Gerçek kapasite tanõmõ ise, dizayn ve inşaat aşamalarõnõ tamamlayan ve işletmeye açõlan bir hattõn veya ağõn işletime başladõktan sonraki dönemde, aynõ parametrelerin yanõnda (1 saat , tek yön), yolcu çeşitliliği ve pik saatlerdeki talep farklõlõklarõ da hesaplamaya dahil edilerek yapõlan bir kapasite kapasite hesap yöntemidir [1]. Kõsaca ,tek yönde sistemin ve talebin çeşitliliğinin izin verdiği ölçüde bir saat içinde taşõnan max. sayõda yolcu sayõsõ gerçek kapasiteyi verir. Dizayn Kapasitesi ile Gerçek Kapasite aşağõdaki bağõntõlarla tanõmlanabilir: Dizayn kapasitesi = Hat kapasitesi (max. tren/saat)* Tren Kapasitesi (1) Gerçek Kapasite = Dizayn Kapasitesi * Pik saat değişkenlik faktörü (2) Yukarõdaki bağõntõlar, (3) numaralõ bağõntõ yardõmõyla daha iyi anlaşõlabilir: Dizayn 3600 * Tren * araç kapasitesi = trenler arasõ mesafe(sn) + istasyonda bekleme süresi(sn) araç yolcu (3) Saniye cinsinden tren aralõklarõnõ hesaplanmasõnda aşağõdaki parametreler dikkate alõnõr: ♦ Trenler minimum takip mesafesi “takip aralõklarõ” ♦ Sinyalizasyon sistemleri ♦ Tren uzunluklarõ ♦ Hattõn geometrik özellikleri ♦ Kavşaklar , kesişimler , dönüşler (cadde içinde giden raylõ sistemlerde geçerlidir.). Saniye cinsinden istasyonda bekleme süreleri hesaplanõrken dikkate alõnan faktörler aşağõda sõralanmõştõr: • Platform tipleri • araç kapõ sayõlarõ ve genişlikleri • ücret toplama sistemleri • tekerlekli sandelyeli yolcular ve bu kişilerin iniş-biniş imkanlarõ/standartlarõ Dizayn kapasitesinin hesaplanmasõnda