Miniaturowe Okręty Podwodne Kmdr Ppor

przegląd morski elementem elementem wyposażenia głównie słabszych flot wojennych. Jednostki tego typu były i są groźną bronią. Są także stałym podwodne okręty Miniaturowe str. 60 NR 03 (060) gr KWARTALNIK udzień 2012

Cena 18 zł (w tym 5% VAT) ISSN 1897-8436 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Bosman Sławomir Sierecki

wudziestego siódmego września 2012 ro- obrona portów – opublikował w 1948 roku. Dku na wieczną wachtę odszedł bosman Później powstało ich jeszcze kilka, głównie na w st. spocz. Sławomir Sierecki. Osiem- temat historii morskiej sztuki wojennej. dziesięcioośmioletni mieszkaniec Sopotu, dzien- Od 1945 roku jako dziennikarz pracował nikarz, publicysta, krytyk filmowy i teatralny, pi- w wielu redakcjach, między innymi w „Morzu”, sarz. Pochowano go z honorami wojskowymi na „Młodym Żeglarzu”, później w Wydawnictwie gdańskim cmentarzu na Salwatorze. MON. W latach 1952–1954 pełnił funkcję re- Był drugim powojennym redaktorem naczel- daktora w Oddziale Morskim Wydawnictw nym „Przeglądu Morskiego”, kierownikiem Komunikacyjnych. Następnie pracował działu kulturalnego „Głosu Wybrzeża”, dzien- w „Głosie Wybrzeża”, a po utworzeniu w 1956 nikarzem „Wieczoru Wybrzeża” oraz redak- roku „Wieczoru Wybrzeża” został w nim kie- torem naczelnym Wydawnictw Morskich. rownikiem działu kulturalnego. Z tym ostatnim Urodził się w 1924 roku w Miedzeszynie czasopismem był związany aż do emerytury koło Warszawy. W trakcie drugiej wojny w 1986 roku. Pisał przede wszystkim recenzje, światowej ochotniczo wstąpił do Wojska ale także felietony teatralne i filmowe. Polskiego i z 2 Armią dotarł nad Nysę. Współpracował również z radiem i telewizją. W czasach tych powstało jego pierwsze opo- Jako pisarz zadebiutował w 1951 roku zbio- wiadanie – Głos ojczyzny, które w 1945 ro- rem szkiców historycznych Strażnicy morza, ku opublikowano w „Polsce Zbrojnej”. siedem lat później ukazała się jego pierwsza Niebawem został przeniesiony do Marynarki powieść, zatytułowana Ewangelista. Wojennej, gdzie początkowo pełnił służbę Był autorem około 60 książek, w tym tak w Domu Marynarza. W 1946 roku włączył popularnych, jak Jutro przed północą czy Nie się w działalność Wydawnictwa Marynarki zabijajcie białego jednorożca. Wojennej, następnie zajmował się układem Bosmana Sławomira Siereckiego uhonoro- graficznym czasopisma „Marynarz Polski”. wano, między innymi, Krzyżem Oficerskim Do redakcji „Przeglądu Morskiego” trafił Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem w połowie 1947 roku i został sekretarzem re- Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, dakcji. Obowiązki redaktora naczelnego nasze- Odznaką Grunwaldzką, medalem „Za Zasługi go morskiego czasopisma pełnił od początku dla Marynarki Wojennej” oraz odznakami 1949 roku do końca 1950 roku. Pierwszy arty- Zasłużony Ziemi Gdańskiej i Zasłużony kuł w „Przeglądzie Morskim” – Przeciwlotnicza Działacz Kultury. n

2 od redakcji przegląd morski Aleje Jerozolimskie 97 grudzień 2012 | NR 03 (060) 00-909 Warszawa tel.: CA MON 845 365, 845-685, Szanowni faks: 845 503 Czytelnicy! [email protected] Redaktor naczelny: wojciech kiss-orski Ostatni kwartał tego roku jest ważny dla morskiego rodzaju sił zbrojnych z dwóch po- tel.: +48 22 684 02 22 wodów. Po pierwsze, w październiku rozpoczyna się kolejny rok nauki w Akademii Ma- e-mail: [email protected] rynarki Wojennej, obchodzimy przy tym dziewięćdziesiątą rocznicę powołania szkolnic- twa wojennomorskiego. Po drugie, 28 listopada przypada dziewięćdziesiąta czwarta Kierownik wydziału wydawnictw rocznica ponownego utworzenia Marynarki Wojennej. specjalistycznych: Wkrótce po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku naczelnik państwa Józef Piłsud- Joanna rochowicz ski wydał dekret powołujący marynarkę polską. Pojawiło się wówczas wiele problemów tel.: +48 22 684 52 30 związanych ze szkoleniem przyszłej kadry. Stosowne działania podjęto w 1921 roku, kiedy to 20 marca zapoczątkowały swoją działalność Tymczasowe Kursy Instruktorskie dla Redaktor prowadzący: Oficerów Marynarki Wojennej. Warunki sprzyjające powołaniu wojskowej uczelni mor- kmdr por. dr Mariusz Konarski skiej z prawdziwego zdarzenia pojawiły się w roku 1922. Wtedy to zorganizowano w To- runiu Oficerską Szkołę Marynarki Wojennej. W październiku 1928 roku zmieniono na- tel.: CA MON 266-207 zwę placówki na Szkołę Podchorążych Marynarki Wojennej. W jej murach w grudniu 1928 e-mail: [email protected] roku ukazał się pierwszy numer czasopisma Marynarki Wojennej „Przegląd Morski”. Wybuch drugiej wojny światowej zainicjował działania wojenne na morzach i oce- Opracowanie redakcyjne: anach, w których uczestniczyły załogi okrętów spod biało-czerwonej bandery, okrywa- Barbara Szymańska jąc się chwałą. Absolwenci szkoły swą postawą potwierdzili, że uczelnia dobrze przygo- tel.: CA MON 845-184 towała ich do wykonania najtrudniejszych zadań. Na mocy polsko-brytyjskiego porozumienia z listopada 1939 roku, w bazie morskiej Skład i łamanie: w Devonport reaktywowano Szkołę Podchorążych Marynarki Wojennej. W grudniu 1944 militarium studio roku została przeniesiona do Okehampton, służąc do czasu jej rozwiązania w grudniu 1946 roku Polskiej Marynarce Wojennej. Kolportaż i reklamacje: W powojennej rzeczywistości w kraju, w styczniu 1946 roku, powołano Oficerską TOPLOGISTIC Szkołę Marynarki Wojennej w Gdyni. W 1955 roku uzyskała ona status akademicki i przemianowano ją na Wyższą Szkołę Marynarki Wojennej, następnie przekształcono tel.: 22 389 65 87, w Akademię Marynarki Wojennej. Obecnie Akademia jest kuźnią dowódców i oficerów kom.: 500 259 909 sztabowych dla naszych sił morskich oraz państwową uczelnią wyższą otwartą na po- faks: 22 301 86 61 trzeby edukacyjne całego Wybrzeża. email: [email protected] Mimo wielkich trudności państwa Marynarka Wojenna powiększała się i modernizo- www.toplogistic.pl wała. O sile jej ducha świadczy udział w działaniach na szlakach morskich drugiej wojny światowej. Po jej zakończeniu, budowana w nowych warunkach, była istotnym ele- Zdjęcie na okładce: mentem flot państw Układu Warszawskiego. Obecnie współtworzy siły NATO. Trudna sytuacja w jakiej się znajduje wynika między innymi ze specyficznej lądowej marian kluczyński mentalności społeczeństwa. Pamiętajmy jednak znamienne słowa admirała Jerzego Świrskiego: „Marynarka Wojenna to ciągłość, cierpliwość i tradycja”. Druk: ArtDruk Życząc przyjemnej lektury składam Czytelnikom oraz wszystkim Ludziom Morza, aby ul. Napoleona 4, 05-230 Kobyłka w czas Świąt zakotwiczyło w naszych domach ciepło, miłość i szczęście, a nowy rok www.artdruk.com przyniósł pomyślność i spełnienie marzeń. kmdr por. dr Mariusz Konarski Nakład: 1500 egz. redaktor prowadzący Prenumerata Zamówienia na roczną prenumeratę PM prosimy przesyłać na adres: [email protected] lub składać telefonicznie, dzwoniąc pod numer: 22 684 04 00. „Przegląd Morski” ukazuje się Koszt rocznej prenumeraty wynosi 40 zł. od grudnia 1928 roku.

3 SPIS TREŚCI

POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA

Demokratyczne zwierzchnictwo kmdr ppor. Andrzej Rubaj, kmdr ppor. Ryszard Kawa...... 6

Okręty dla Marynarki Wojennej kmdr w st. spocz. mgr inż. Stanisław Wielebski...... 18

Granice morskie Unii Europejskiej str. 29 Katarzyna Piotrowska...... 29 POLITYKA Konflikt w cieśninie Ormuz I GOSPODARKA MORSKA ppłk w st. spocz. dr inż. Jerzy Garstka...... 37 Katarzyna Piotrowska morska sztuka wojenna

Granice morskie Nieudany desant w Zatoce Świń Unii Europejskiej ppor. mar. Krzysztof Pająk ...... 43 zabezpieczenie działań Żaden podmiot prawa międzynarodowego nie posiada Ratowanie dusz tak rozległych wód terytorialnych kmdr ppor. Czesław Cichy...... 51 i innych obszarów morskich, jak Unia Europejska. technika i uzbrojenie Symulator artyleryjsko-rakietowy dr hab. inż. Jan Wacław Kobierski, kmdr por. dr inż. Stanisław Milewski, kmdr por. Mirosław ChmielińskI...... 54 zabezpieczenie działań kmdr ppor. Czesław Cichy Miniaturowe okręty podwodne kmdr ppor. Tomasz Witkiewicz...... 60

Ratowanie dusz Klasa Snorkeler kpt. mar. Rafał Miętkiewicz...... 70 Od 7 do 12 maja w rejonie duńskiej wyspy Bornholm odbyły się największe na Bałtyku PRAWO I DYSCYPLINA cykliczne ćwiczenia służb ratowniczych „Baltic Sarex 2012”. Fałszerstwo materialne dokumentu dr Paweł Kobes...... 74

siły morskie INNYCH PAŃSTW

Rosyjscy marines płk dypl. w st. spocz. Zygmunt Czarnotta...... 80

Z życia flot kmdr por. Maciej Nałęcz ...... 85 str. 51 Bezpieczeństwo morskie Finlandii siły morskie INNYCH PAŃSTW Zofia Grodzińska-Klemetti...... 96 płk dypl. w st. spocz. Zygmunt Czarnotta historia morska Rosyjscy marines Dar narodu mgr Hubert Jando...... 100 Utworzona w czasach panowania cara Piotra I Stefan Drzewiecki rosyjska piechota morska liczy i jego podwodne aparaty ponad trzysta lat. W czasie kmdr por. rez. dr hab. Krzysztof Kubiak...... 111 swego istnienia przeżywała wzloty i upadki. biografistyka

Torpedominer z „Orła” str. 80 dr inż. Piotr Szal...... 119

historia morska kmdr por. rez. dr hab. Krzysztof Kubiak Stefan Drzewiecki i jego podwodne aparaty Wybitny polski uczony, konstruktor pojazdów podwodnych oraz aparatów cięższych od powietrza.

str. 111 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Właściwie nadzorować

kmdr ppor. kmdr ppor. Andrzej Rubaj Ryszard Kawa Akademia Dowództwo Marynarki Wojennej Marynarki Wojennej marian kluczyński Demokratyczne zwierzchnictwo Polityka jest inteligencją, a wojna zaś tylko narzędziem. Pozostaje więc jedynie konieczność podporządkowania punktu widzenia wojskowego, politycznemu punktowi widzenia. (Carl von Clausewitz, O wojnie)

iły zbrojne, wojsko czy armia są Obawy przed władzą autorytarną opartą na sile uznawane od tysięcy lat za funda- wojska, przed niekonstytucyjnym jego wykorzysta- mentalną dla istnienia i funkcjono- niem i przejęciem władzy przez wojskowych mają S wania państwa organizację zbroj- swoje uzasadnienie w doświadczeniu historycznym. ną, której siła i sprawność decydują o skuteczności Armia w określonych warunkach przejawiała inkli- obrony narodowej, tworzeniu i utrzymywaniu bez- nacje do przyjmowania roli arbitra, a niekiedy po- pieczeństwa narodowego, a w konsekwencji o prze- rządkującego państwo dyktatora. Role te są nie do trwaniu i pomyślności narodu. zaakceptowania w państwie demokratycznym.

6 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Właściwie nadzorować POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA

Cytowane słowa pruskiego teoretyka sztuki wo- nad siłami zbrojnymi i że pewien stopień militar- jennej, generała Carla von Clausewitza, żyjące- nego zaangażowania w politykę jest nieuniknio- go na przełomie XVIII i XIX wieku, świadczą, że ny z powodu samego faktu istnienia armii jako in- już wtedy przewidział on konieczność istnienia stytucji państwowej2. cywilnej kontroli nad armią. Określenie cywilna Z kolei Robert A. Dahl uważa, że demokra- i demokratyczna kontrola stanowi nawiązanie do tyczne instytucje polityczne nie rozwiną się, a już angielskiego zwrotu civil control i zawiera w sona pewno nie będą stabilne, jeśli pełnej kontroli bie nie tylko pojęcie kontroli, ale także element nad wojskiem i siłami policyjnymi nie sprawuje zarządzania czy władzy. W językach angielskim demokratycznie wybrana władza cywilna3. czy francuskim słowo control oznacza władzę nad Cywilna, demokratyczna kontrola nad siłami kimś (czymś) i jest stosowane do określenia czyn- zbrojnymi powinna być zatem wypadkową trady- ności związanej z kierowaniem. cji historycznej, struktury społecznej, czynników kulturowych, istniejących struktur politycznych społeczny nadzór w państwie, stopnia stabilności politycznej i eko- Państwa demokratyczne zasadę sprawowania nomicznej danej organizacji państwowej oraz cywilnej kontroli nad wojskiem wprowadziły po wpływu jej otoczenia międzynarodowego. drugiej wojnie światowej. Za jej ojca może ucho- Postulat wprowadzenia cywilnej i demokratycz- dzić francuski mąż stanu Georges Clemenceau, nej kontroli nad siłami autor powiedzenia Wojna jest zbyt poważną spra- zbrojnymi w naszym Pod pojęciem cywilnej wą, by powierzać ją wojskowym. Refleksja ta na- kraju zaczął się kształ- kontroli nad armią należy sunęła się mu po pierwszej wojnie światowej. tować w związku z dą- rozumieć, że władza spoczy- W państwach demokratycznych nie ma jedne- żeniem do przystąpie- wa w rękach polityków cywil- go uniwersalnego modelu demokratycznej i cy- nia do Organizacji nych i jest egzekwowana za wilnej kontroli nad siłami zbrojnymi. Na ogół na Traktatu Północno- pośrednictwem cywilnych instytucji rządowych. model taki składają się: regulacje ustanawiające atlantyckiego i Unii cywilne kierownictwo nad administracją wojsko- Europejskiej. Potrzeba wą i siłami zbrojnymi, unormowania umożliwia- wprowadzenia tej nor- jące nadzór parlamentu nad polityką obronną my ma zatem źródła ze- i wydatkami w dziedzinie obronności, praktyka wnętrzne, wynikające polityczna sprawiająca, że polityka obronna pań- z procesów integracji stwa jest transparentna, czyli wgląd w nią mają i konieczności dostoso- społeczeństwa, i działalność nierządowych struk- wania zasad ustrojowych Rzeczypospolitej tur oceniających publicznie politykę bezpieczeń- Polskiej do standardów obowiązujących w pań- stwa państwa. stwach członkowskich NATO i Unii Europejskiej. Cywilną kontrolę nad armią można zdefinio- Ukształtowanie zaś samego przepisu formułują- wać jako system przepisów prawnych, instytucji cego zasadę cywilnej kontroli było efektem prac państwowych i społecznych oraz realizowanych nad projektem konstytucji z 1997 roku. przez nie działań zmierzających do zabezpieczenia prawomocności i celowości polityki państwa; USTAWA ZASADNICZA zapewnienia demokratycznego charakteru stosun- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2 kwiet- ków wojskowo-cywilnych, oraz maksymalnej jaw- nia 1997 roku (DzU 1997 nr 78 poz. 483 z późn. ności działalności wojskowej1. Według Samuela E. Finera, kontrola ta jest 1 F. Puchała: Cywilna i demokratyczna kontrola nad Siłami Zbrojny- większa w krajach o rozwiniętej kulturze politycz- mi Rzeczypospolitej Polskiej (geneza, rozwój i doświadczenia). http://www.klubgeneralow.pl/cywilna-i-demokratyczna-kontrola- nej, w których role, instytucje i procesy prawne nad-silami-zbrojnymi-rzeczypospolitej-polskiej-geneza-rozwoj-i- relacji cywilno-wojskowych są dobrze zdefinio- doswiadczenia/. 30.05.2012. 2 S.E. Finer: The Man on Horseback. The Role of the Military wane, zrozumiałe i zinstytucjonalizowane. in Politics. Harmondsworth 1975, s. 4. Stwierdza on, że nie istnieje naturalna kontrola 3 R.A. Dahl: O demokracji. Warszawa 2000, s. 138.

2012/03 przegląd morski 7 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Właściwie nadzorować

Ministrowie obrony narodowej od 1991 roku Cywilna i demokratyczna kontrola nad siłami Rok objęcia urzędu Imię i nazwisko zbrojnymi jest zapewniona dzięki szczegółowym przepisom Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej 1991 Jan Parys i ustaw. Chodzi o to, aby uprawnienia do wyda- 1992 Romuald Szeremietiew wania politycznych dyspozycji i ich zgodnego 1992 Janusz Onyszkiewicz z prawem wykorzystania w interesie państwa były skupione w rękach władz konstytucyjnych, rozka- 1993 Piotr Kołodziejczyk zodawstwo w sprawach czysto militarnych winno 1994 Jerzy Milewski natomiast należeć do dowódców wojskowych. 1995 Zbigniew Okoński W tym kontekście należy rozważać treść artyku- łów Konstytucji RP poświęconych tym zagadnie- 1996 Stanisław Dobrzański niom. Udział poszczególnych władz w sprawowa- 1997 Janusz Onyszkiewicz niu cywilnej i demokratycznej kontroli jest zróżni- 2000 Bronisław Komorowski cowany i zależy w sposób zasadniczy od pozycji 6 2001 Jerzy Szmajdziński ustrojowej oraz kompetencji władz publicznych . 2005 Radosław Sikorski KOMPETENCJE 2007 Aleksander Szczygło WŁADZ PUBLICZNYCH 2007 Bogdan Klich W ramach sprawowania funkcji kontrolnej Sejm nie ma uprawnień do bezpośredniego kontrolowa- 2011 Tomasz Siemoniak nia sił zbrojnych, ale ma takie prawo w stosunku do cywilnych organów państwa upoważnionych zm.) w artykule 26 ust. 2 stanowi, że Siły Zbrojne do kontroli i kierowania siłami zbrojnymi. RP zachowują neutralność w sprawach politycz- Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej w artykule nych oraz podlegają cywilnej i demokratycznej 95 ust. 2 stanowi, że Sejm sprawuje kontrolę nad kontroli. Przepis ten wprowadza bardzo istotną działalnością Rady Ministrów w zakresie określo- w demokratycznym państwie prawa zasadę poli- nym przepisami Konstytucji i ustaw. Sejm kontro- tycznej neutralności sił zbrojnych, które stanowią luje również działalność naczelnego organu ad- narzędzie Rzeczypospolitej, niezależnie od tego, ministracji rządowej w dziedzinie obronności pań- jakie ugrupowanie lub koalicja partyjna sprawuje stwa, czyli ministra obrony narodowej. Swoje w niej władzę. Norma ta należy do kategorii kon- uprawnienia kontrolne realizuje przez komisje sta- stytucyjnych zasad ustrojowych i pozostaje łe, w szczególności Komisję Obrony Narodowej7, w związku z innymi przepisami regulującymi po- oraz nadzwyczajne. zycję sił zbrojnych w państwie polskim4. Artykuł 17 ust. 2 Regulaminu Sejmu określa, Waldemar J. Wołpiuk formułuje wniosek, że że Komisje sejmowe są organami kontroli sejmo- treścią zasady ustanowionej we wspomnianym artykule ustawy zasadniczej jest cywilna i demo- 4 P. Winczorek: Komentarz do Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej kratyczna kontrola (władza) cywilnego, czyli nie- z 1997 roku. Warszawa 2000, s. 42. wojskowego, rządzącego się demokratycznymi za- 5 W.J. Wołpiuk: Siły Zbrojne w regulacjach Konstytucji RP. Warsza- wa 1998, s. 12. sadami organu władzy publicznej nad siłami zbroj- 6 M. Gąska: Kompetencje organów władzy wykonawczej nymi5. Kontrola taka stanowi więc część procesu w dziedzinie obronności państwa i sił zbrojnych. Warszawa 2002. 7 Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca 1992 r. sprawowania władzy publicznej. Jej istotą jest ze- Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej. Monitor Polski 2009 spolenie cywilnej kontroli (władzy) z kontrolą de- nr 5 poz. 47. Załącznik Przedmiotowy zakres działania komisji sej- mokratyczną (władzą). Obie te cechy muszą wy- mowych: do zakresu działania Komisji Obrony Narodowej należą sprawy obrony państwa, dotyczące zwłaszcza działalności sił stępować wspólnie, co oznacza, że ustanowiona zbrojnych, systemu oraz funkcjonowania obrony terytorialnej kraju w artykule 26 konstytucji kontrola, nie może być i obrony cywilnej, wykonywania obowiązków w dziedzinie umacniania obronności przez organy państwowe i przedsiębiorstwa urzeczywistniana przez kontrolę cywilną niede- państwowe, organizacje spółdzielcze i społeczne oraz przez oby- mokratyczną. wateli, a także sprawy zakładów przemysłu obronnego.

8 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Właściwie nadzorować POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA wej w zakresie objętym Konstytucją i ustawami. 2. Rozporządzenia, o których mowa w ust. 1, Do ich kompetencji należy możliwość skierowa- mają charakter źródeł powszechnie obowiązują- nia dezyderatu w określonych sprawach, zobowią- cego prawa. zującego adresata do udzielenia odpowiedzi w wy- W ramach funkcji ustawodawczej Sejm i Senat znaczonym terminie. Artykuł 159 ust. 1 z kolei wpływają zasadniczo na kształt i zakres kompe- stanowi, że Dezyderat zawiera postulaty komisji tencji organów administracji publicznej wobec sił w określonych sprawach i może być skierowany zbrojnych wydając stosowne regulacje w dziedzi- do Rady Ministrów lub poszczególnych jej człon- nie obronności oraz wyrażając zgodę na ratyfika- ków, Prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Prezesa cję przez Rzeczpospolitą Polską umów między- Narodowego Banku Polskiego, Prokuratora narodowych. Generalnego oraz Głównego Inspektora Pracy. Zgodnie zaś z artykułem 153 Regulaminu Sejmu, Na żądanie prezydium komisji ministrowie oraz kierownicy naczelnych organów administracji Fundamentalne zapisy państwowej, a także kierownicy innych urzędów i instytucji państwowych są obowiązani przedsta- Zgodnie z artykułem 116 Konstytucji Rzeczypo- wiać sprawozdania i udzielać informacji oraz spolitej Polskiej: uczestniczyć w posiedzeniach komisji, na których 1. Sejm decyduje w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej o stanie rozpatrywane są sprawy dotyczące ich zakresu wojny i o zawarciu pokoju. działania. 2. Sejm może podjąć uchwałę o stanie wojny jedynie w razie Bieżący wgląd w sprawy sił zbrojnych zapew- zbrojnej napaści na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub niają Sejmowi instrumenty, takie jak interpelacje gdy z umów międzynarodowych wynika zobowiązanie do wspól- i zapytania poselskie, kierowane do Rady nej obrony przeciwko agresji. Jeżeli Sejm nie może się zebrać Ministrów, ministra obrony narodowej i innych na posiedzenie, o stanie wojny postanawia Prezydent Rzeczy- ministrów. Instrumentem kontroli sejmowej, zgod- pospolitej. nie z artykułem 111 konstytucji, jest także to, że Sejm może powołać komisję śledczą do zbadania określonej sprawy, przy czym sprawy obronności nie zostały przez konstytucję wyłączone. Sejm ma także możliwość zwrócenia się do Najwyższej Izby Kontroli8 o przeprowadzenie kontroli Ministerstwa Obrony Narodowej i podległych mu sił zbrojnych. Zgodnie z artykułem 5 ustawy o NIK, Najwyższa Izba Kontroli przeprowadza Istotnym elementem takiego współdziałania jest kontrolę pod względem legalności, gospodarno- coroczne uchwalanie budżetu państwa, a w jego ści, celowości i rzetelności. W wypadku niemoż- ramach budżetu Ministerstwa Obrony Narodowej ności przeprowadzenia debaty nad ważnymi pro- i sił zbrojnych oraz rozpatrywanie sprawozdania blemami związanymi między innymi z zapewnie- z wykonania budżetu. Problematyka stanu obron- niem bezpieczeństwa zewnętrznego państwa, któ- ności oraz kwestie wyposażenia sił zbrojnych mo- re mogą być swoistym instrumentem kontroli, ar- gą być, między innymi, omawiane w trakcie de- tykuł 234 Konstytucji RP stanowi, że: baty budżetowej. 1. Jeżeli w czasie stanu wojennego Sejm nie W ramach funkcji kreacyjnej Sejm uczestniczy może zebrać się na posiedzenie, Prezydent w procesie powoływania rządu, a więc także mi- Rzeczypospolitej na wniosek Rady Ministrów wy- nistra obrony narodowej. Powołany przez prezy- daje rozporządzenia z mocą ustawy w zakresie denta gabinet jest zobowiązany bowiem wystąpić i w granicach określonych w art. 228. ust. 3–5.

Rozporządzenia te podlegają zatwierdzeniu przez 8 Ustawa z dnia 23 grudnia 1994 roku o Najwyższej Izbie Kontroli. Sejm na najbliższym posiedzeniu. DzU 2001 nr 85 poz. 937 z późn. zm.

2012/03 przegląd morski 9 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Właściwie nadzorować

do Sejmu z wnioskiem o udzielenie wotum zaufa- 2. W czasie pokoju Prezydent Rzeczypospolitej nia, przedstawiając jednocześnie swój program sprawuje zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi działania. Sejm może także egzekwować jego od- za pośrednictwem Ministra Obrony Narodowej. powiedzialność w myśl artykułu 156 Konstytucji 3. Prezydent Rzeczypospolitej mianuje Szefa RP: Sztabu Generalnego i dowódców rodzajów Sił 1. Członkowie Rady Ministrów ponoszą odpo- Zbrojnych na czas określony. Czas trwania ka- wiedzialność przed Trybunałem Stanu za naru- dencji, tryb i warunki odwołania przed jej upły- szenie Konstytucji lub ustaw, a także za przestęp- wem określa ustawa. stwa popełnione w związku z zajmowanym stano- 4. Na czas wojny Prezydent Rzeczypospolitej, wiskiem. na wniosek Prezesa Rady Ministrów, mianuje Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych. W tym samym trybie może on Naczelnego Dowódcę Sił Zbrojnych odwołać. Kompetencje Naczelnego Warto wiedzieć Dowódcy Sił Zbrojnych i zasady jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Zgodnie z artykułem 135 Konstytucji Rzeczypo- Polskiej określa ustawa. spolitej Polskiej, Organem doradczym Prezydenta Rze- 5. Prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek czypospolitej w zakresie wewnętrznego i zewnętrznego bez- Ministra Obrony Narodowej, nadaje określone pieczeństwa państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowe- w ustawach stopnie wojskowe. go, której członków powołuje i odwołuje prezydent. Artykuł 6. Kompetencje Prezydenta Rzeczypospolitej, 136 z kolei określa, że W razie bezpośredniego, zewnętrzne- związane ze zwierzchnictwem nad Siłami go zagrożenia państwa Prezydent Rzeczypospolitej, na wnio- Zbrojnymi, szczegółowo określa ustawa. sek Prezesa Rady Ministrów, zarządza powszechną lub czę- W literaturze przedmiotu wskazuje się, że ściową mobilizację i użycie Sił Zbrojnych do obrony Rzeczy- zwierzchnictwo prezydenta nad siłami zbrojnymi pospolitej Polskiej. nie oznacza rzeczywistego dowództwa. Funkcja kreacyjna prezydenta polega na mianowaniu szefa Sztabu Generalnego WP i dowódców rodzajów sił zbrojnych. Akty te wymagają kontrasygnaty prezesa Rady Ministrów. Na czas wojny prezydent Rzeczypospolitej, na wniosek prezesa Rady Ministrów, mianuje naczelnego dowódcę sił zbrojnych. Z braku dalszego sprecyzowania tych zapi- sów wynika, że nie musi nim być mianowany szef Sztabu Generalnego WP. Funkcję tę może pełnić 2. Uchwałę o pociągnięciu członka Rady dowolna osoba. Ministrów do odpowiedzialności przed Trybunałem Kontrola cywilna może być również sprawowa- Stanu Sejm podejmuje na wniosek Prezydenta na w ramach ogólnych kompetencji prezydenta, Rzeczypospolitej lub co najmniej 115 posłów więk- czyli prawa inicjatywy ustawodawczej, prawa szością 3/5 ustawowej liczby posłów. wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie stwierdzenia zgodno- PREZYDENT ści z konstytucją ustawy lub umowy międzynaro- RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ dowej. Prezydent ma również możliwość odmo- Uprawnienia prezydenta jeśli chodzi o cywilną wy podpisania ustawy oraz przysługuje mu pra- kontrolę nad wojskiem reguluje artykuł 134 wo wnioskowania przeprowadzenia kontroli przez ust. 1 Konstytucji RP. Stanowi on, że: NIK. Prezydent może również sprawować kontro- 1. Prezydent Rzeczypospolitej jest najwyższym lę w ramach procesu desygnowania prezesa Rady zwierzchnikiem Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Ministrów, który proponuje skład Rady Ministrów. Polskiej. Zgodnie z artykułem 141 Konstytucji RP:

10 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Właściwie nadzorować POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA

1. W sprawach szczególnej wagi Prezydent łecznych o informacje mające znaczenie dla bez- Rzeczypospolitej może zwołać Radę Gabinetową. pieczeństwa i obronności państwa; Radę Gabinetową tworzy Rada Ministrów obra- 6) inicjuje i patronuje przedsięwzięciom ukie- dująca pod przewodnictwem Prezydenta runkowanym na kształtowanie postaw patriotycz- Rzeczypospolitej. nych i obronnych w społeczeństwie. 2. Radzie Gabinetowej nie przysługują kompe- 2. Informacje, o których mowa w ust. 1 pkt. 5, tencje Rady Ministrów. przekazywane są bezzwłocznie. Należy przy tym zastrzec, że kompetencje pre- Zgodnie z postanowieniami ustawy o stanie wo- zydenta, umożliwiające wykonywanie cywilnej jennym oraz o kompetencjach naczelnego dowód- i demokratycznej kontroli nad siłami zbrojnymi, cy sił zbrojnych i zasadach jego podległości kon- są zdeterminowane koniecznością współpracy stytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej10 z Radą Ministrów i ministrem obrony narodo- (art. 2. pkt. 1), W razie zewnętrznego zagrożenia wej. państwa, w tym spowodowanego działaniami Z ustawy o powszechnym obowiązku obrony o charakterze terrorystycznym lub działaniami Rzeczypospolitej Polskiej9 wynikają konkretne w cyberprzestrzeni, zbrojnej napaści na teryto- kompetencje prezydenta. Zgodnie z jej artyku- rium Rzeczypospolitej Polskiej lub gdy łem 5, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, spra- z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie wując zwierzchnictwo nad Siłami Zbrojnymi, do wspólnej obrony przeciwko agresji, Prezydent w szczególności: Rzeczypospolitej Polskiej może, na wniosek Rady 1) określa, na wniosek Ministra Obrony Ministrów, wprowadzić stan wojenny na części al- Narodowej, główne kierunki rozwoju Sił Zbrojnych bo na całym terytorium państwa. oraz ich przygotowań do obrony państwa; Artykuł 3 pkt 1 tej samej ustawy stanowi: 2) może uczestniczyć w odprawach kierowni- Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej niezwłocznie czej kadry Ministerstwa Obrony Narodowej i Sił rozpatruje wniosek, o którym mowa w art. 2 Zbrojnych. ust. 1, a następnie wydaje rozporządzenie o wpro- Ponadto, jak stanowi artykuł 4a tej samej usta- wadzeniu stanu wojennego albo postanawia wy, 1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, stojąc odmówić wydania takiego rozporządzenia. na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa, Rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wojennego nienaruszalności i niepodzielności jego teryto- Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej przedstawia rium, w szczególności: Sejmowi w ciągu 48 godzin od jego podpisania. 1) zatwierdza, na wniosek Prezesa Rady Jeżeli w czasie stanu wojennego wystąpi ko- Ministrów, strategię bezpieczeństwa narodowe- nieczność obrony państwa, kieruje nią prezydent go; Rzeczypospolitej Polskiej we współdziałaniu 2) wydaje, na wniosek Prezesa Rady Ministrów, z Radą Ministrów. Ustawa określa przy tym szcze- w drodze postanowienia, Polityczno-Strategiczną gółowe zasady takiego współdziałania. Dyrektywę Obronną Rzeczypospolitej Polskiej Na podstawie tej ustawy, zgodnie z jej artyku- oraz inne dokumenty wykonawcze do strategii bez- łem 8 ust. 1, Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, pieczeństwa narodowego; na wniosek Rady Ministrów, w drodze rozporzą- 3) zatwierdza, na wniosek Rady Ministrów, pla- dzenia, znosi stan wojenny, jeżeli ustaną przyczyny krajowych ćwiczeń systemu obronnego i kieru- ny, dla których stan wojenny został wprowadzo- je ich przebiegiem; ny, oraz zostanie przywrócone normalne funkcjo- 4) postanawia, na wniosek Prezesa Rady nowanie państwa. Ministrów, o wprowadzeniu albo zmianie określo- nego stanu gotowości obronnej państwa; 9 Ustawa z dnia 21 listopada 1967 r. o powszechnym obowiązku obrony Rzeczypospolitej Polskiej. DzU 2004 nr 241 poz. 2416 5) może zwracać się do wszystkich organów z późn. zm. władzy publicznej, administracji rządowej i samo- 10 Ustawa z dnia 29 sierpnia 2002 roku o stanie wojennym oraz o kompetencjach Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych i zasadach rządowej, przedsiębiorców, kierowników innych jego podległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej jednostek organizacyjnych oraz organizacji spo- Polskiej. DzU 2002 nr 56 poz. 1301 z późn. zm.

2012/03 przegląd morski 11 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Właściwie nadzorować h . m w r p arc t. fo polskie okręty uczestniczą corocznie w ćwiczeniach międzynarodowych „Baltops”.

W artykule 11 ustawy o powszechnym obowiąz- 2. Do Rady Ministrów należą sprawy polityki ku obrony Rzeczypospolitej Polskiej zapisano: państwa nie zastrzeżone dla innych organów pań- 1. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej wykonu- stwowych i samorządu terytorialnego. je zadania w zakresie bezpieczeństwa i obronności Radzie Ministrów przysługują podstawowe przy pomocy Biura Bezpieczeństwa Narodowego. kompetencje kierownicze, koordynacyjne i kon- 2. Do pracowników Biura Bezpieczeństwa trolne w stosunku do wszystkich organów admi- Narodowego stosuje się odpowiednio przepisy nistracji rządowej, w tym również do ministra ustawy o pracownikach urzędów państwowych. obrony narodowej. Rada Ministrów zapewnia wy- Przewidziane w tych przepisach uprawnienia wła- konanie ustaw i wydaje rozporządzenia w dzie- ściwych organów przysługują odpowiednio dzinie obronności. Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej. W artykule 146 ust. 4 pkt. 8 i 11 ustawy zasad- 3. Biurem Bezpieczeństwa Narodowego kieru- niczej z kolei stwierdzono, że W zakresie i na za- je sekretarz stanu wyznaczony przez Prezydenta sadach określonych w Konstytucji i ustawach Rzeczypospolitej Polskiej. Rada Ministrów w szczególności: zapewnia bez- 4. Działalność Biura Bezpieczeństwa pieczeństwo zewnętrzne państwa; sprawuje ogól- Narodowego jest finansowana ze środków budże- ne kierownictwo w dziedzinie obronności kraju towych Kancelarii Prezydenta. oraz określa corocznie liczbę obywateli powoły- 5. Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej określa wanych do czynnej służby wojskowej. Sprawuje organizację oraz zakres działania Biura ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków Bezpieczeństwa Narodowego. z innymi państwami i organizacjami międzynaro- dowymi. Kompetencje te obejmują współpracę RADA MINISTRÓW w dziedzinie bezpieczeństwa zewnętrznego, so- Zgodnie z artykułem 146 Konstytucji juszy wojskowych, użycia sił zbrojnych poza gra- Rzeczypospolitej Polskiej: nicami Rzeczypospolitej Polskiej, pobytu obcych 1. Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrz- wojsk na terytorium naszego kraju oraz przemiesz- ną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej. czania się ich przez to terytorium (fot.).

12 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Właściwie nadzorować POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA

Rada Ministrów uchwala projekt budżetu pań- przestrzeni powietrznej i wód terytorialnych w ra- stwa uwzględniając potrzeby bezpieczeństwa ze- zie zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa wnętrznego oraz funkcjonowania sił zbrojnych, i w czasie wojny; kieruje też jego wykonaniem. Przysługuje jej pra- 9) zapewnianie funkcjonowania systemu szko- wo inicjatywy ustawodawczej. Prezes Rady lenia obronnego w państwie; Ministrów, zgodnie z artykułem 148 ust. 5 kon- 10) prowadzenie kontroli stanu przygotowań stytucji, koordynuje i kontroluje pracę członków obronnych w państwie. Rady Ministrów, w tym także ministra obrony na- W ust. 2 stwierdzono, że: rodowej. Rada Ministrów określa, w drodze rozporządze- Zgodnie z ustawą o powszechnym obowiązku nia, tryb realizacji zadań, o których mowa obrony Rzeczypospolitej Polskiej (art. 6 ust. 1): w ust. 1, w szczególności: Do zadań Rady Ministrów wykonywanych w ra- 1) warunki i tryb planowania i finansowania mach zapewniania zewnętrznego bezpieczeństwa zadań wykonywanych w ramach przygotowań państwa i sprawowania ogólnego kierownictwa obronnych państwa realizowanych przez organy w dziedzinie obronności kraju należy w szczegól- administracji rządowej i organy samorządu tery- ności: torialnego, sposób ich nakładania oraz właści- 1) opracowywanie projektów strategii bezpie- wość organów w tych sprawach, w tym ujętych czeństwa narodowego; w planowaniu operacyjnym i programach obron- 2) planowanie i realizacja przygotowań obronnych; nych państwa zapewniających jego funkcjonowa- 2) organizację i tryb przygotowania systemu nie w razie zewnętrznego zagrożenia bezpieczeń- kierowania bezpieczeństwem narodowym, w tym stwa i w czasie wojny, w tym planowanie przed- obroną państwa, oraz warunki funkcjonowania sięwzięć gospodarczo-obronnych oraz zadań wy- organów władzy publicznej na stanowiskach kie- konywanych na rzecz Sił Zbrojnych i wojsk sojusz- rowania; niczych; 3) stany gotowości obronnej państwa, ich ro- 3) przygotowywanie systemu kierowania bez- dzaje, warunki wprowadzania, zadania związane pieczeństwem narodowym, w tym obroną państwa, z podwyższaniem gotowości obronnej państwa i organów władzy publicznej do funkcjonowania i tryb ich realizacji, organizację i zadania w zana stanowiskach kierowania; kresie tworzenia systemu stałych dyżurów na po- 4) utrzymywanie stałej gotowości obronnej trzeby podwyższania gotowości obronnej państwa państwa, wnioskowanie do Prezydenta Rzeczy- oraz właściwość organów w tych sprawach; pospolitej Polskiej o jej podwyższanie w razie ze- 4) obiekty szczególnie ważne dla bezpieczeń- wnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa i w czasie stwa i obronności państwa, ich kategorie, a tak- wojny oraz o jej obniżanie stosownie do zmniej- że zadania w zakresie ich szczególnej ochrony oraz szania stopnia zagrożenia; właściwość organów w tych sprawach; 5) określanie obiektów szczególnie ważnych dla 5) organizację i warunki przygotowania oraz bezpieczeństwa państwa, w tym obronności, oraz sposób funkcjonowania systemów obserwacji, po- przygotowywanie ich szczególnej ochrony; miarów, analiz, prognozowania i powiadamiania 6) przygotowanie na potrzeby obronne państwa o skażeniach na terytorium Rzeczypospolitej i utrzymywanie w stałej gotowości jednolitych sys- Polskiej oraz właściwość organów w tych spra- temów obserwacji, pomiarów, analiz, prognozo- wach; wania i powiadamiania; 6) warunki i sposób przygotowania i wykorzy- 7) przygotowanie systemu stałych dyżurów na stania transportu morskiego, kolejowego, samo- czas zewnętrznego zagrożenia bezpieczeństwa chodowego, lotniczego, żeglugi śródlądowej oraz państwa i wojny; infrastruktury drogowej i kolejowej na potrzeby 8) określanie zasad wykorzystania służby zdro- obronne państwa, a także ich ochrony w czasie wia i infrastruktury technicznej państwa na po- wojny oraz właściwość organów w tych spra- trzeby obronne, w tym sposobu zabezpieczania wach;

2012/03 przegląd morski 13 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Właściwie nadzorować

7) warunki i sposób przygotowania i wykorzy- 4) może zawiesić funkcjonowanie organów wła- stania systemów łączności na potrzeby obronne dzy publicznej w strefie bezpośrednich działań wo- państwa oraz właściwość organów w tych spra- jennych; wach; 5) może przekazać organom wojskowym okre- 8) warunki i sposób przygotowania i wykorzy- ślone kompetencje organów władzy publicznej stania podmiotów leczniczych w rozumieniu prze- w strefie bezpośrednich działań wojennych. pisów o działalności leczniczej na potrzeby obron- W ust. 2 tego samego artykułu zapisano, że ne państwa oraz właściwość organów w tych spra- Jeżeli w czasie stanu wojennego Rada Ministrów wach; nie może zebrać się na posiedzenie, konstytucyj- 9) organizację szkolenia obronnego w państwie, ne kompetencje Rady Ministrów wykonuje Prezes podmioty objęte tym szkoleniem, zadania w za- Rady Ministrów. kresie planowania i realizacji szkolenia obronnego oraz właściwość organów w tych sprawach; MINISTER OBRONY NARODOWEJ 10) zakres i sposób prowadzenia przez organy Ustawa o urzędzie ministra obrony narodowej11 administracji rządowej i samorządu terytorialne- stanowi w artykule 1: go kontroli realizacji zadań obronnych wykony- 1. Minister Obrony Narodowej jest naczelnym wanych przez jednostki organizacyjne i przedsię- organem administracji państwowej w dziedzinie biorców. obronności Państwa. Rada Ministrów wydaje liczne rozporządze- 2. Minister Obrony Narodowej wykonuje swo- nia szczegółowo określające tryb realizacji tych je zadania przy pomocy Ministerstwa Obrony zadań. Jak wynika z ustawy o zasadach użycia Narodowej, zwanego dalej „Ministerstwem”, lub pobytu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej w skład którego wchodzi Sztab Generalny Wojska Polskiej poza granicami państwa, Rada Ministrów, Polskiego. w określonych przypadkach, decyduje o pobycie Zgodnie z artykułem 2, Do zakresu działania jednostek wojskowych poza granicami państwa. Ministra Obrony Narodowej należy: O podjęciu decyzji w tej sprawie prezes Rady 1) kierowanie w czasie pokoju całokształtem Ministrów powiadamia prezydenta Rzeczy- działalności Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej pospolitej Polskiej. Polskiej, zwanych dalej „Siłami Zbrojnymi”, Zgodnie z postanowieniami ustawy o stanie wo- 2) przygotowywanie założeń obronnych jennym oraz o kompetencjach naczelnego dowód- Państwa, w tym propozycji dotyczących rozwoju cy sił zbrojnych i zasadach jego podległości kon- i struktury Sił Zbrojnych, stytucyjnym organom Rzeczypospolitej Polskiej, 2a) formowanie, przeformowywanie i rozfor- oprócz uprawnienia do składania wniosków mowywanie jednostek wojskowych oraz nadawa- o wprowadzenie i zniesienie stanu wojennego nie im etatów, oraz współdziałania z prezydentem w zakresie 3) realizowanie generalnych założeń, decyzji przewidzianym w ustawie, na podstawie artyku- i wytycznych Rady Ministrów w zakresie obrony łu 11 ust. 1: Państwa i koordynowanie realizacji wynikających Rada Ministrów w czasie stanu wojennego z nich zadań, w szczególności: 4) sprawowanie, w zakresie powierzonym przez 1) zarządza uruchomienie systemu kierowania Radę Ministrów, ogólnego nadzoru nad realiza- obroną państwa; cją zadań obronnych przez organy administracji 2) zarządza przejście na wojenne, określone państwowej, instytucje państwowe, samorządy, w odrębnych przepisach, zasady działania orga- przedsiębiorców i inne podmioty, nów władzy publicznej; 3) określa, na wniosek Naczelnego Dowódcy 11 Ustawa z dnia 14 grudnia 1995 r. o urzędzie Ministra Obrony Sił Zbrojnych, zasady działania organów władzy Narodowej. DzU 1996 nr 10 poz. 56 z późn. zm. Zob. także: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 lipca 1996 r. w sprawie publicznej w strefie bezpośrednich działań wojen- szczegółowego zakresu działania Ministra Obrony Narodowej. DzU nych; 1996 nr 94 poz. 426 z późn. zm.

14 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Właściwie nadzorować POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA

5) sprawowanie ogólnego kierownictwa w spra- 17) reprezentowanie Skarbu Państwa w stosun- wach wykonywania powszechnego obowiązku ku do mienia znajdującego się w posiadaniu jed- obrony, nostek organizacyjnych resortu obrony narodo- 6) kierowanie administracją rezerw osobowych wej, a także wykonywanie określonych w ustawach dla celów powszechnego obowiązku obrony, czynności w stosunku do państwowych jednostek 6a) ogólna koordynacja działań w zakresie budżetowych i form gospodarki pozabudżetowej, ochrony informacji niejawnych w dziale obrony działających w resorcie obrony narodowej, narodowej, 18) kierowanie działalnością gospodarczą 7) określanie celów, kierunków i zadań szkol- w Siłach Zbrojnych, nictwa wojskowego, 8) kierowanie sprawami kadrowymi Sił Zbrojnych, 9) kierowanie wykonywaniem obowiązku służ- by wojskowej, wychowywaniem żołnierzy oraz Zależności sprawami zaspokajania ich potrzeb socjalno-by- towych, Pozycja ministra obrony narodowej jest szczegól- 10) kierowanie sprawami zaspokajania potrzeb na. Jest on bowiem podmiotem podlegającym kontroli ze- materiałowych, technicznych i finansowych Sił wnętrznej z racji kierowania całokształtem działalności sił zbroj- Zbrojnych, nych i odpowiedzialności za nie. Jednocześnie jest podmiotem 11) kierowanie sprawami pracowniczymi w re- kontrolującym siły zbrojne jako organ kierujący nimi. Siły Zbroj- sorcie obrony narodowej, ne RP, które nie mają samodzielności podmiotowej, ale stano- 12) realizowanie decyzji Rady Ministrów w za- wią część struktury Ministerstwa Obrony Narodowej, nie są kresie udziału Rzeczypospolitej Polskiej w wojsko- podmiotem kontrolowanym bezpośrednio, lecz przez ministra wych przedsięwzięciach organizacji międzynaro- obrony narodowej, który ma nad nimi władzę zwierzchnią. dowych oraz w zakresie wywiązywania się z zo- bowiązań militarnych, wynikających z umów mię- dzynarodowych, 13) zawieranie umów międzynarodowych wy- nikających z decyzji Rady Ministrów, dotyczących udziału polskich kontyngentów wojskowych w międzynarodowych misjach pokojowych i ak- cjach humanitarnych oraz ćwiczeń wojskowych prowadzonych wspólnie z innymi państwami lub organizacjami międzynarodowymi, 14) tworzenie, ustalanie organizacji i kierowa- 19) (skreślony), nie działalnością przedstawicielstw wojskowych 20) wykonywanie czynności określonych w usta- za granicą, wach w stosunku do szkół wojskowych, wojsko- 15) utrzymywanie kontaktów z resortami obro- wych jednostek badawczo-rozwojowych, przed- ny innych państw oraz z wojskowymi organizacja- siębiorstw państwowych, dla których jest orga- mi międzynarodowymi, nem założycielskim, wojskowych zakładów opie- 15a) realizowanie celów oraz zobowiązań ki zdrowotnej, agencji i fundacji, sojuszniczych wynikających z udziału Rzeczy- 21) wykonywanie uprawnień naczelnego orga- pospolitej Polskiej w Programie Inwestycji nu administracji państwowej w stosunku do tere- Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego nowych organów administracji wojskowej i innych w Dziedzinie Bezpieczeństwa (NSIP), zwanym da- organów wojskowych, lej „Programem NSIP”, 22) współdziałanie z innymi organami państwo- 16) kierowanie gospodarką finansową resortu wymi, organami samorządu terytorialnego i or- obrony narodowej, ganizacjami społecznymi,

2012/03 przegląd morski 15 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Właściwie nadzorować

23) wykonywanie innych zadań wynikających rialnego wynikających z zadań dotyczących obro- z ustaw i innych przepisów. ny państwa; Artykuł 3 ustawy o urzędzie ministra obrony 3) przedstawia właściwym organom potrzeby narodowej stanowi, że: w zakresie świadczeń organów państwowych i jed- 1. Minister Obrony Narodowej kieruje działal- nostek samorządu terytorialnego, przedsiębiorców nością Ministerstwa i Sił Zbrojnych bezpośrednio i innych jednostek organizacyjnych oraz osób fi- oraz przy pomocy Szefa Sztabu Generalnego zycznych, na rzecz Sił Zbrojnych i obrony państwa; Wojska Polskiego, sekretarza lub sekretarzy sta- 4) sprawuje ogólny nadzór nad realizacją za- nu i podsekretarzy stanu. dań obronnych wykonywanych przez organy ad- 2. Minister Obrony Narodowej podejmuje de- ministracji rządowej i jednostki samorządu tery- cyzje w sprawach związanych ze strukturą, orga- torialnego; nizacją i działalnością Sił Zbrojnych, po zasię- 5) organizuje mobilizacyjne rozwinięcie, uzu- gnięciu opinii lub na wniosek Szefa Sztabu pełnianie i wyposażanie Sił Zbrojnych; Generalnego Wojska Polskiego. 6) współdziała z ministrem właściwym do spraw 3. W razie nieobecności Ministra Obrony wewnętrznych w zakresie świadczeń, o których Narodowej, jego obowiązki pełni sekretarz stanu mowa w pkt. 3; lub wyznaczony podsekretarz stanu w ramach peł- 7) koordynuje realizację zadań państwa-gospo- nomocnictw udzielonych przez Ministra. darza wynikających z umów międzynarodowych. Z kolei zgodnie z artykułem 4, Minister Obrony Narodowej sprawuje bezpośrednio lub za pośred- nictwem wyznaczonego sekretarza stanu lub pod- SZEFOWIE RESORTU sekretarza stanu nadzór nad: OBRONY NARODOWEJ 1) gospodarką finansową, Wdrażanie cywilnej kontroli do sfery wojsko- 2) polityką kadrową, wej w naszym kraju było procesem długotrwa- 3) jednostkami kontroli gospodarczo-finanso- łym i złożonym. Pierwsze przejawy demokra- wej, tycznego rozstrzygania problemów w dziedzinie 4) jednostkami kontroli wyszkolenia i gotowo- obronności miały miejsce w niejasnej jeszcze sy- ści bojowej Sił Zbrojnych, tuacji geopolitycznej w toku prac nad Doktryną 4a) instytucją gospodarki budżetowej, dla któ- obronną Rzeczypospolitej Polskiej12 w 1990 ro- rej Minister Obrony Narodowej jest organem zaku. Została ona przyjęta przez funkcjonujący łożycielskim, powołaną w celu realizacji na tery- wówczas Komitet Obrony Kraju w początkowym torium Rzeczypospolitej Polskiej zadań inwesty- okresie działania rządu Tadeusza cyjnych określonych w Programie NSIP, Mazowieckiego, ale jej projekt był szeroko kon- 5) działalnością obsługi prawnej, sultowany w Sejmie RP, resortach cywilnych oraz 6) kontaktami międzynarodowymi, środowiskach naukowych. 7) duszpasterstwami wojskowymi. Pojęcie cywilnej kontroli traktowano jako przy- Zgodnie z postanowieniami artykułu 12 ustawy wrócenie wojska narodowi. Do kierownictwa o stanie wojennym oraz o kompetencjach naczel- Ministerstwa Obrony Narodowej wprowadzono nego dowódcy sił zbrojnych i zasadach jego pod- dwóch cywilnych wiceministrów – Bronisława ległości konstytucyjnym organom Rzeczypospolitej Komorowskiego i Janusza Onyszkiewicza. Polskiej, Minister Obrony Narodowej w czasie sta- Bezkonfliktowo przejęli oni swoje obowiązki nu wojennego w szczególności: i dość szybko poznawali zasadnicze problemy woj- 1) dokonuje oceny zagrożeń wojennych i moż- ska. Harmonijnie także się układała ich współpra- liwości obronnych oraz formułuje i przedstawia ca z ministrem obrony narodowej gen. armii właściwym organom propozycje dotyczące obrony państwa; 12 Zob. szerzej: Uchwała Komitetu Obrony Kraju z dnia 21 lutego 2) koordynuje realizację zadań organów admi- 1990 roku, w sprawie doktryny obronnej Rzeczypospolitej Polskiej. nistracji rządowej i jednostek samorządu teryto- Monitor Polski 1990 nr 9 poz. 66.

16 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Właściwie nadzorować POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA

Florianem Siwickim oraz szefem Sztabu sadę, że w każdym zawodzie niezbędne jest usta- Generalnego Wojska Polskiego gen. broni wiczne doskonalenie w wyniku kształcenia, Józefem Użyckim. szkolenia i zdobywania doświadczenia. W żad- Janusz Onyszkiewicz jako minister obrony na- nej dziedzinie nie można być kompetentnym bez rodowej określił determinanty cywilnej kontroli. odpowiedniego merytorycznego przygotowa- Stwierdził, że Jest rzeczą niesłychanie ważną, by nia… chyba że, kontrowersyjnie cytując przyjąć, że to do cywilnych gremiów decyzyjnych Andrzeja Karkoszkę, na wojsku, tak jak na me- należy ocena jak daleko powinna pójść ingerencja dycynie, piłce nożnej czy pogodzie zna się każ- polityków w sprawy wojskowe13. Rozwijając tę myśl dy… Bardzo znacząco Janusz Onyszkiewicz minister Janusz Onyszkiewicz stwierdził ponad- określił, że resort ten jest chyba najbardziej to, że uczynienie z sił zbrojnych wielkiego niemo- skomplikowanym resortem… Tak więc nikomu wy nakłada na stronę cywilną liczne i ważne obo- nie umniejszając, możliwość pełnienia funkcji wiązki14. Po pierwsze – szacunek dla kompetencji ministra obrony narodowej powinna być obwa- wojskowych dowódców i sztabowców. Po drugie rowana chociażby wymogiem ukończenia w kra- – rozwijanie znajomości problematyki wojska ju lub za granicą studiów w dziedzinie polityki i obronności szczególnie w gronach decydentów. obronnej. Jednocześnie kierunek prowadzonej Szacunkowi dla kompetencji wojskowych musi to- polityki obronnej nie powinien wynikać z ide- warzyszyć szacunek dla kompetencji decydentów ologii partii politycznej, lecz być konsekwentną cywilnych15. kontynuacją obowiązującej Strategii bezpieczeń- W latach 1991–2011, a więc w ciągu dwudzie- stwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, stu lat, funkcję ministra obrony narodowej pełniło Strategii obronności Rzeczypospolitej Polskiej. czternaście osób, zarówno bezpartyjnych, jak i wy- Strategii sektorowej do „Strategii bezpieczeń- wodzących się z różnych ugrupowań politycznych. stwa narodowego Rzeczypospolitej Polskiej” Pięciu z nich na stanowisku pozostawało niecały rok oraz Polityczno-strategicznej dyrektywy obron- – Jan Parys, Romuald Szeremietiew, Jerzy nej Rzeczypospolitej Polskiej. Zwłaszcza, że obej- Milewski, Zbigniew Okoński, Aleksander mują one w swej treści to, co dla nas Polaków Szczygło – co było typowe szczególnie w początko- najważniejsze: potrzebę zachowania niepodle- wym okresie demokratycznej kontroli nad wojskiem. głości i suwerenności państwa, jego integralno- Pięciu pełniło swoje obowiązki krócej niż dwa ści terytorialnej i nienaruszalności granic; lata: Janusz Onyszkiewicz (pierwsza kadencja), zapewnienia bezpieczeństwa obywateli, praw Piotr Kołodziejczyk, Stanisław Dobrzański, człowieka i podstawowych wolności, a także Bronisław Komorowski, Radosław Sikorski. umacniania demokratycznego porządku politycz- W czasie swojej drugiej kadencji Janusz nego. n Onyszkiewicz pełnił obowiązki szefa resortu obrony narodowej przez prawie trzy lata (od 1997 r.). Najdłużej stanowisko ministra obrony narodowej Kmdr ppor. Andrzej Rubaj jest absolwentem (cztery lata) piastował Jerzy Szmajdziński (od WSOWRiA. Ukończył studia magisterskie w Wojskowym Instytucie Historycznym 2001 r.), a ostatnio Bogdan Klich – prawie cztery oraz studia podyplomowe w dziedzinie obronności państwa lata (od 2007 r.). na Wydziale Strategiczno-Obronnym Państwa AON.

Spośród wymienionych osób jedynie trzech mi- Kmdr ppor. Ryszard Kawa jest absolwentem WSOSK. nistrów miało przygotowanie merytoryczne w dzie- Ukończył studia magisterskie na Uniwersytecie Gdańskim dzinie polityki obronnej. oraz studia podyplomowe w AMW. Podsumowując, podkreślamy, przywołując mię- dzy innymi opinię Marka Gąski, że Udział po- 13 J. Onyszkiewicz: Wojsko, władza, polityka. „Polska Zbrojna” 2011 nr 40, s. 25–26; także: http://www.demokraci.pl/ szczególnych władz w sprawowaniu cywilnej i de- aktualnosci,630,wojsko_wladza_polityka. mokratycznej kontroli jest zróżnicowany. Zależy 14 Zob. H. Sołkiewicz: O przyszłości Marynarki Wojennej RP. „Ra- port WTO” 2012 nr 4. Zob. także: A. Karkoszka: Atrybuty władzy. w sposób zasadniczy od pozycji ustrojowej oraz „Polska Zbrojna” 2011 nr 39, s. 13–19. kompetencji władz publicznych. Wyznajemy za- 15 B. Pacek: Niedopięty guzik. „Polska Zbrojna” 2011 nr 40, s. 34.

2012/03 przegląd morski 17 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Synergia dążeń

kmdr w st. spocz. mgr inż. Stanisław Wielebski t. marian kluczyński t. fo Okręty dla Marynarki Wojennej Problemy związane z budową okrętów dla rodzimych sił morskich, charakterystyczne dla czasów współczesnych, pojawiły się już z chwilą powołania Marynarki Wojennej w 1918 roku. Występowały także wtedy, gdy pełniłem służbę w korpusie technicznym Wojska Polskiego.

rtykuły w prasie krajowej opisu- realizowano do 1939 roku, w czasie drugiej woj- jące katastrofalny stan techniczny światowej i zaraz po jej zakończeniu. Najbardziej ny naszej floty, każą się zastano- skutecznie po powstaniu Marynarki Wojennej A wić, czy nie należałoby ponow- w 1918 roku, kiedy kierowano się założeniem, że nie odpowiedzieć na pytanie: czy Polska, mając Marynarka Wojenna jest częścią gospodarki mor- dostęp do Bałtyku, a przez niego do całego świa- skiej państwa. Okręty są więc koniecznością, uza- ta, powinna mieć marynarkę wojenną? leżnioną od potrzeb i możliwości gospodarczych Piszę ponownie, bo przecież ustalono to już państwa, a nie ambicji jej dowództwa. Sprawy roz- w 1918 roku i ówczesne decyzje konsekwentnie woju kraju i jego bezpieczeństwa nie powinny ni-

18 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Synergia dążeń POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA gdy zależeć od chwilowych poglądów osób aktu- z pewnością po osiągnięciu wieku emerytalnego alnie sprawujących władzę. byłbym dalej potrzebny. Dlatego też postaram się przedstawić, jako młodszy o jedenaście lat od na- REFLEKSJE OSOBISTE szej Marynarki Wojennej, jej dotychczasowe pro- W moim życiorysie zawodowym istotna jest blemy techniczno-okrętowe oraz spróbuję wyja- informacja, że jako magister inżynier budowy śnić, między innymi, dlaczego budowany okrętów, absolwent Oficerskiej Szkoły Marynarki w Stoczni Marynarki Wojennej „Gawron” pobi- Wojennej (OSMW) i Wydziału Budowy Okrętów je rekord czasu budowy swojego młodszego „bra- Politechniki Gdańskiej służyłem w korpusie ta”, jak dziennikarze określają stosunkowo nowo- technicznym Wojska Polskiego. Dwadzieścia lat czesną korwetę dozorową – ORP „Kaszub”, bu- temu w stopniu komandora przeszedłem do re- dowaną w Stoczni zerwy. Północnej w Gdańsku W okresie II RP uzna- Służbę w Marynarce Wojennej rozpocząłem dwadzieścia lat. wano, że morski rodzaj sił w 1949 roku, po ukończeniu z wyróżnieniem zbrojnych jest częścią go- OSMW. Awansowany od razu do stopnia porucz- KONSULTACJE spodarki morskiej państwa, a okręty dla niego są ko- nika marynarki, pełniłem obowiązki mechanika 1 sierpnia 1976 roku niecznością uzależnioną od okrętów podwodnych. W służbach technicznych wyznaczono mnie na sta- potrzeb i możliwości gospo- Marynarki Wojennej oraz Ministerstwa Obrony nowisko szefa budowy darczych państwa, a nie Narodowej byłem zastępcą dowódcy 9 Flotylli okrętów i postępu tech- ambicji jej dowództwa. Obrony Wybrzeża do spraw technicznych, a od nicznego w Dowództwie 1976 szefem budowy okrętów i postępu technicz- Marynarki Wojennej. nego Dowództwa Marynarki Wojennej, zastępcą Wówczas moja wiedza szefa techniki morskiej MON i na zakończenie służ- na temat uwarunkowań by – dyrektorem Ośrodka Badawczo-Rozwojowego budowy okrętów była po- Centrum Techniki Morskiej. bieżna, a jeśli chodzi o okres sprzed 1939 roku, Nie czuję się kompetentny do zabierania głosu, to znikoma. Sądzę, że w pewnym stopniu u pod- jakie i ile ma być u nas okrętów, ale jak, gdzie oraz staw takiej decyzji kadrowej legło wcześniejsze z kim współpracować w kraju i za granicą przy uzupełnienie przeze mnie studiów na Wydziale ich budowie – tak. Nie miałem z tym problemów Budowy Okrętów Politechniki Gdańskiej, gdzie w czasie swojej służby w Marynarce Wojennej. wykładowcami byli również oficerowie korpusu Nasze obliczenia wykazywały, że za jeden zaku- technicznego Marynarki Wojennej RP sprzed piony obojętnie gdzie za granicą okręt, można by- 1939 roku. ło wybudować, wykorzystując możliwości pol- Egzamin magisterski był dla mnie bardzo emo- skiego przemysłu, 2,5 podobnego okrętu w kraju cjonalnym przeżyciem. Przewodniczącym komi- i importować niezbędne uzbrojenie. Pragnę przy- sji był bowiem profesor Aleksander Rylke, orga- pomnieć, że już 1 maja 1939 roku w nowo zbu- nizator Wydziału Budowy Okrętów – tajnego dowanej Stoczni Marynarki Wojennej na Oksywiu w czasie okupacji w Warszawie i utworzonego położono stępkę pod kontrtorpedowiec ORP zaraz po wojnie na Politechnice Gdańskiej, wcze- „Huragan” (klasy ORP „Grom”), w którego bu- śniej komandor porucznik inżynier szef budowy dowie udział polskiego przemysłu miał wynosić okrętów Kierownictwa Marynarki Wojennej RP 80 procent wartości okrętu (fot. 1). Dobra współ- (KMWRP), współtwórca, między innymi, praca zawsze jest korzystna. Przy budowie naszych wymagań technicznych dotyczących okrętów amagnetycznych trałowców bardzo nam pomogli podwodnych „Orzeł” i „Sęp”. Obrona ta była ra- Jugosłowianie. Są one eksploatowane w naszej czej koleżeńską rozmową i sprawdzeniem, marynarce do dziś. czy na „Sępie” wszystko jest jeszcze na swoim Przedstawiając siebie, biorę również pod uwa- miejscu. gę pewien problem kadrowy. Gdybym miał taką W Szefostwie Budowy Okrętów i Postępu przeszłość zawodową na przykład w Szwecji, to Technicznego służyło, a właściwie pracowało

2012/03 przegląd morski 19 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Synergia dążeń t. marian kluczyński t. fo fot. 1. Stocznia Marynarki Wojennej mogła z powodzeniem służyć naszej flocie

ośmiu oficerów, wszyscy z wyższym wykształce- – okrętu zwalczania okrętów podwodnych – niem technicznym, w większości po Politechnice 1200 ton, proj. 620; Gdańskiej. Zatrudniono także ekonomistkę – ab- – amagnetycznego trałowca redowego – solwentkę Uniwersytetu Gdańskiego. Zadania, ja- 225 ton, proj. 207. kie wtedy postawiono, przekraczały możliwości Szczególne znaczenie przywiązywano do tak skromnej obsady, co nie wyglądało optymi- dwóch pierwszych jednostek, które zastałem stycznie. Zdawano sobie z tego sprawę również w fazie projektowania koncepcyjnego i częścio- w dowództwie i dlatego od razu polecono mi opra- wo projektu wstępnego. Ich budowa, z wyjątkiem cowanie przedsięwzięć organizacyjnych, które proj. 207, była uwarunkowana dostawami uzbro- umożliwiają realizację przyjętych założeń, doty- jenia i wyposażenia specjalnego ze Związku czących budowy okrętów. Plan uwzględniał Radzieckiego, co nie było jeszcze formalnie za- 16 prototypów okrętów oraz 67 tematów prac na- łatwione. ukowo-badawczych z tym związanych. Swoją działalność rozpocząłem od wyjazdu Jak się zorientowałem, problemy z budową z ustępującym szefem komandorem Zdzisławem okrętów pojawiły się na początku lat siedemdzie- Łakomym do Moskwy. Chodziło o ustalenie pa- siątych, o czym, gdy służyłem na Helu, nie wie- rametrów zamówionego uzbrojenia, uzyskanie działem. W 1971 roku rozpoczęto przygotowania niezbędnej dokumentacji do dalszego projekto- do projektowania i budowy trzech podstawowych wania i określenie terminów dostaw. Niestety, spo- dla marynarki jednostek, co było, zgodnie z obo- tkała nas absolutna odmowa. Stwierdzono, że ni- wiązującymi wtedy zasadami, „konsultowane” czego nie otrzymamy, nawet wyposażenia ogól- w Komitecie Technicznym Dowództwa nookrętowego, a jeśli wybudujemy kadłuby, to bę- Zjednoczonych Sił Zbrojnych w Moskwie. Były dą stały na przysłowiowym sznurku. Na nasz sta- to projekty: nowczy protest (jednostki te były już w oficjal- – kutra rakietowo-artyleryjskiego – 450 ton, nych planach), na drugi dzień, już na szczeblu proj. 665; admiralskim, zasugerowano nam, by wzorem

20 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Synergia dążeń POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA

Niemieckiej Republiki Demokratycznej (NRD) czało konieczność przeprojektowywania. W koń- doprowadzić do zawarcia specjalnej umowy mię- cu 14–20 stycznia 1983 roku przybyła do Polski dzyrządowej Związek Radziecki–Polska, dotyczą- dwudziestodwuosobowa delegacja radziecka pod cej współpracy przy projektowaniu i budowie przewodnictwem dowódcy Marynarki Wojennej okrętów. Związku Radzieckiego admirała floty Siergieja Rosjanie chcieli w ten sposób wymusić uczest- Gorszkowa. Delegacji polskiej, w której uczestnictwo swoich specjalistów w pracach naszych niczyłem, przewodniczył wicepremier Zbigniew biur projektowych i stoczni. Jak się dowiedziałem, Szałajda. pierwsza taka próba była podjęta w 1971 roku, Po zwiedzeniu naszych ważniejszych stoczni – gdy omawiano wstępne wymagania taktyczno- o co chyba głównie chodziło – proponowano nam -techniczne naszego proj. 620. W wypadku tak podjęcie produkcji licencyjnej niektórych syste- zwanych krajów satelitarnych ZSRR, takie usta- mów uzbrojenia, bez określenia czy ktokolwiek lanie danych przyszłego okrętu następowało będzie to zamawiał. Pomijając samo uzbrojenie w Komitecie Technicznym Dowództwa artyleryjskie, które można było uznać za nowo- Zjednoczonych Sił Zbrojnych Układu czesne, to radzieckie sys- Warszawskiego. Posiedzenie dotyczące tego okrę- temy kierowania miały W okresie istnienia tu odbyło się w Sopocie z udziałem przedstawi- przestarzałą elektronikę, Układu Warszawskie- cieli: Bułgarii, NRD, Rumunii, Związku nawet w odniesieniu do go Związek Radziecki nie Radzieckiego i Polski. Rosjanie uznali, że wypor- już stosowanej w pol- był zainteresowany projektowaniem i samodzielną ność jednostki może wynosić do 800 ton, przy skim przemyśle. Na budową przez polskie stocz- znacznie zwiększonym uzbrojeniu, na co strona zakończenie wizyty adnie okrętów dla potrzeb pol- Polska się nie zgodziła, gdyż było to absolutnie mirał floty Siergiej skiej floty wojennej. nierealne. Poparli nas tylko Rumuni. NRD nato- Gorszkow przedstawił miast wyraziła gotowość budowy takiego okrętu, w Stoczni Północnej za- zapraszając jednocześnie Rosjan do współpracy. projektowany w NRD Wyglądało to na działanie już wcześniej zaplano- wspólnie z Rosjanami wane. W ten sposób rozpoczęło się dyscyplino- kuter rakietowo-artyle- wanie nas przy pomocy „towarzyszy” z NRD. ryjski proj. 151, z suge- W NRD w stoczni w Wolgaście zaprojektowa- stią jego budowy u nas w ramach licencji. no i wykonano prototyp tego okrętu jako Skończyło się na niczym, żadne porozumienie proj. 133.1, ale ze znacznie uproszczonym uzbro- nie zostało zawarte. Zostaliśmy zmuszeni do re- jeniem, i przedstawiono go Komitetowi zygnacji z budowy u nas kutra rakietowo-artyle- Technicznemu z wnioskiem o wprowadzenie do ryjskiego proj. 665. uzbrojenia w marynarkach wojennych państw Wybiegając do przodu – najbliższe lata wszyst- Układu Warszawskiego. Nikt z tego nie skorzy- ko zweryfikowały. NRD zdążyła jeszcze przed stał i tylko Rosjanie, chyba w nagrodę, zamówili zjednoczeniem Niemiec wybudować prototyp te- w latach 1985–1990, ale po zmodernizowaniu go okrętu oraz trzy częściowo wyposażone kadłu- i lepiej uzbrojonych, 12 takich okrętów, już by, które zostały przez Polskę kupione i po dopo- o zwiększonej wyporności do 1000 ton. Z cza- sażeniu (bez systemu rakietowego) włączone sem, działające już nasze Centrum Techniki w skład naszej floty. Morskiej wykonywało dla tych okrętów na licencji radzieckiej wyrzutnie torpedowe DTA-53. współpraca resortów Kategoryczna odmowa Rosjan uniemożliwiała Gdy objąłem funkcję szefa budowy okrętów budowę naszym stoczniom pierwszych dwóch ty- i postępu technicznego, stanąłem przed dylema- pów okrętów. Dowództwo mimo wszystko miało tem, jak w istniejących uwarunkowaniach poli- nadzieję na zmianę stanowiska radzieckiego. tycznych i gospodarczych stworzyć taki system Ponawiano kolejne prośby, które kończyły się su- organizacyjny, który zapewniłby skuteczne wy- gestią zmiany konfiguracji uzbrojenia, co ozna- konanie prac naukowo-badawczych, projekto-

18 2012/03 przegląd morski 21 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Synergia dążeń

wych, produkcję małoseryjnej techniki okrętowej pracujące dla potrzeb Marynarki Wojennej i budowę samych okrętów. Pracując razem z kmdr. Centralne Biuro Konstrukcji Okrętowych-2 mgr. inż. Markiem Smółką, jednym z pierwszych (CBKO-2), przedsiębiorstwo projektowo-kon- powojennych absolwentów Wydziału Budowy strukcyjne, zatrudniające 800 pracowników, Okrętów Politechniki Gdańskiej, korzystaliśmy w tym wybitnych konstruktorów, wyróżnianych z doświadczeń oficerów Wydziału Technicznego niejednokrotnie nagrodami państwowymi. Do pro- KMWRP, a także naszych starszych kolegów wadzenia prac naukowo-badawczych w ramach „okrętowców”, zarówno wojskowych, jak i cywil- tak zwanego Problemu węzłowego – 12-07 (pra- nych. Generalnie założyliśmy: okręty budujemy ce dla Marynarki Wojennej), a właściwie administrowania nimi, zgodnie z centralnym planem prac naukowo-badawczych, w Centrum Techniki Okrętowej (CTO) utworzono pracownię „jedno- Racjonalne podejście stek niekatalogowych”, początkowo w składzie ośmiu osób, a niedługo później szesnastu. Odbiło Okręt to skomplikowany interdyscyplinarny zespół to się niekorzystnie na całości prac przygotowaw- techniczny, nadzorowany w częściach przez specjalistyczne czych oraz budowie okrętów. Właściwie była to służby okrętowe, często o rozbieżnych interesach i niejedno- wtedy karuzela personalna kadry kierowniczej krotnie zantagonizowanych. Zbudowanie okrętu według zało- przemysłu okrętowego. żeń i wymagań wszystkich specjalistów jest absolutnie nie- W 1975 roku Dowództwo Marynarki Wojennej możliwe i to nie tylko w naszym kraju. Okręt to wynik kompro- zawarło z kierownictwem Zjednoczenia Przemysłu misu stawianych celów oraz aktualnych możliwości technicz- Okrętowego (ZPO) „porozumienie” o współpra- nych i ekonomicznych państwa. cy, mające raczej charakter grzecznościowo-formalny. Nie miało ono żadnego wpływu na reali- zację planów związanych z budową okrętów. Gdy obejmowałem obowiązki, leżało sobie spokojnie niezarejestrowane w biurku. Poważnym mankamentem był też brak więzi z przemysłem krajowym, mogącym wykonywać potrzebne nam wyposażenie okrętowe i urządze- nia specjalne w małych seriach, co w połączeniu z odmową dostaw przez „wielkiego brata” unie- możliwiało praktycznie realizację naszych pla- z maksymalnie możliwym udziałem przemysłu nów. ZPO miało zawsze jedną odpowiedź: zała- polskiego. twcie co dla okrętów jest potrzebne, a my wam Nasz przemysł okrętowy, budujący przeważnie zbudujemy każdy okręt. statki handlowe, był wówczas uważany za potęgę W projektach najłatwiej wstawiało się gotowe światową. W rzeczywistości było to złudne, bo urządzenia, a tych nie było i powstawała klasycz- oparte głównie na dostawach armatorskich kupo- na kwadratura koła. Do tego finansowanie proto- wanych w strefie dolarowej, nawet urządzeń sani- typu okrętu, który miał powstać w ramach tarnych. Przy budowie okrętów wojennych udział Programu badawczo-rozwojowego 12-07, koń- stoczni polskich stanowił zaledwie około 30 pro- czyło się wraz z wykonaniem projektu technicz- cent, reszta to dostawy z zewnątrz i to przeważ- nego. Finansowanie projektu warsztatowego, bu- nie skomplikowanych różnego rodzaju systemów, dowy prototypu i jego badania kwalifikacyjnego których produkcję i to w małych seriach należało należało do budżetu MON, co stwarzało nieporo- uruchamiać jeszcze przed projektowaniem okrę- zumienia między zamawiającym, projektantem, tu, względnie ustalać ich dostawy z importu. wykonawcą i dostawcami, głównie z powodów Sytuacja wówczas była następująca. W 1971 ro- odpowiedzialności i asekuracji. Powodowało to ku decyzją Ministerstwa Przemysłu rozwiązano również niespójność z uruchamianymi pracami

22 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Synergia dążeń POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA i znacznie wydłużało czas prac towarzyszących. cego stosownymi instrumentami władzy i osobi- Dlaczego tak było, tego żadna z osób podejmują- stym autorytetem. Nowe szefostwo miało odgry- cych decyzje w Warszawie nie potrafiła albo nie wać rolę armatora Marynarki Wojennej. chciała wyjaśnić. Twierdzono jedynie, że okręt Pierwszy etap reorganizacji został przez dowód- bardzo dużo kosztuje, a jego budowa i tak trwa cę MW przedstawiony w czasie spotkania rady dość długo, co nie było żadnym logicznym uza- ministra obrony narodowej i uzyskał akceptację. sadnieniem. Później, przy budowie trałowca ama- Jednak z realizacją było już gorzej. Inicjatywę gnetycznego proj. 207 udało się nam tę tradycję przejął więc główny inspektor techniki WP i wy- przełamać. Prototyp okrętu, a jeszcze przed tym korzystał to do zwiększenia swego „orszaku” przedział do badań wytrzymałościowych i spe- o mundury marynarskie – jak to sam określił – cjalne badania morskie, były finansowane w ra- aby mieć lepszą siłę przebicia w Warszawie. mach „postępu technicznego” aż do przekazania Następstwem było powołanie rozkazem ministra jednostki Marynarce Wojennej. obrony narodowej nr 030/org. z 5 sierpnia 1980 Prace naukowo-badawcze nowych urządzeń roku Szefostwa Techniki Morskiej (STM), pod- oraz systemów okrętowych były zawsze związa- porządkowanego Głównemu Inspektoratowi ne z planowanym do budowy okrętem i wstawia- Techniki WP (GITWP) w Warszawie, z siedzibą ne razem do programu, co z reguły wydłużało czas w Gdyni. W jego strukturze, liczącej 50 osób trwania jego budowy. To wszystko, co jest w okrę- (28 oficerów i 22 pracowników cywilnych) zna- tach spoza stoczni, a jest to większość elementów, lazły się oddziały: budowy okrętów, wojskowej powinno powstawać oddzielnie, zgodnie z prze- techniki morskiej, nadzoru, ekonomiczny i admi- widywanymi potrzebami, z kilkuletnim wyprze- nistracyjny. Dziś organ ten nie istnieje, budowa dzeniem. okrętów też. Na szefa STM został powołany kontradm. mgr nowe szefostwo inż. Aleksy Parol, ja zaś zostałem jego zastępcą. Na podstawie analizy ustalonego na lata Sposób podporządkowania szefostwa sprawił, że 1976–1990 planu budowy okrętów i związanego jeśli chodzi o moją osobę, to zwiększyła się licz- z tym zakresu prac naukowo-badawczych, posia- ba wyjazdów służbowych do Warszawy. Zresztą danych w dyspozycji sił i środków oraz istnieją- od samego początku podporządkowanie takie by- cych uwarunkowań zewnętrznych, doszedłem do ło błędne, gdyż pozbawiało dowódcę Marynarki wniosku, że w taki jak dotychczas sposób wyko- Wojennej wpływu na jej rozwój. Prowadziło, mię- nać zadania się nie da. dzy innymi, do wydłużania czasu zatwierdzania Dorobek zlikwidowanego CBKO-2 bezpowrot- opracowań taktyczno-technicznych okrętów, gdyż nie zginął, wypracowane więzi z przemysłem zo- każdy z generałów (szefów pionów w MON) czuł stały zerwane, a specjaliści zostali rozproszeni. się upoważniony i kompetentny do ich opiniowa- Wskazywałem również, że usytuowanie organi- nia, tymczasem proces taki powinien się kończyć zacyjne Szefostwa Budowy Okrętów i Postępu na dowódcy Marynarki Wojennej. Załatwienie Technicznego w dość dużej odległości od dowód- czegokolwiek w ciągu trzech miesięcy było uwa- cy Marynarki Wojennej jest nieprawidłowe. żane za sukces. Stawia nas wyłącznie w roli wykonawców pole- Powołanie Szefostwa Techniki Morskiej było ceń niemających wpływu na cokolwiek, co powo- pierwszym etapem postawionego zadania – utwo- dowało niepotrzebne wydłużanie czasu realizacji rzenia w wojsku organu, któremu podlegałaby konkretnych przedsięwzięć. W konkluzji wnio- „wojskowa technika morska”. Na mnie spoczy- skowałem o wzmocnienie kadrowe szefostwa wało doprowadzenie do sformowania struktury i podporządkowanie go bezpośrednio dowódcy zajmującej się budową okrętów. Wymagało to Marynarki Wojennej. opracowania odpowiednich założeń, uwzględnia- Właściwe ukierunkowanie i skuteczne dyscy- jących nasze techniczno-organizacyjne problemy plinowanie procesów projektowania i budowy i zainteresowanie nimi: Komitetu Przemysłu winno spoczywać w gestii dowódcy, dysponują- Obronnego (KPO) Urzędu Rady Ministrów

2012/03 przegląd morski 23 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Synergia dążeń

(URM), Ministerstwa Hutnictwa i Przemysłu, – dobór uzbrojenia, systemów kierowania i wy- a po drodze Zjednoczenia Przemysłu Okrętowego posażenia okrętowego, ustalenie prac naukowo- oraz kilku różnych, równie ważnych departamen- -badawczych, współpraca z zagranicą. Wynik – tów ministerialnych. Wstępnie ustaliliśmy nazwę wstępne wymagania taktyczno-techniczne tego organu jako Centrum Techniki Morskiej (WWTT); (CTM), co zostało później zaakceptowane. – modelowanie systemów i ich techniczna oce- Swoje działanie rozpocząłem od pozyskania na: uzbrojenia, systemów, wyposażenia, potrzeby sprzyjających nam wpływowych osób w instytu- logistyczne. Wynik – wymagania taktyczno-tech- cjach centralnych. Trwało to w sumie cztery lata niczne; i mimo przeciwności, nawet w naszym marynar- – opracowanie projektów: wstępnego, technicz- skim środowisku, zakończyło się sukcesem. no-kontraktowego i warsztatowego; Największymi orędownikami powołania CTM by- – budowa okrętu – prototypu w wypadku serii; li: główny inspektor techniki WP – generał broni – badania kwalifikacyjne prototypu. Wynik – Zbigniew Nowak, przewodniczący KPO – mini- zalecenia do produkcji seryjnej. ster Janusz Hrynkiewicz, oraz radca prawny Na tej podstawie zaproponowałem utworzenie, URM – magister Kazimierz Olejniczak. w miejsce zlikwidowanego w 1971 roku CBKO-2, Organizowanie tego typu instytucji wymagało Centrum Techniki Morskiej – samodzielnego sprecyzowania, jak powinna wyglądać jej struktu- przedsiębiorstwa, organu przemysłu pracującego ra i merytoryczny zakres działania. Miałem trochę kompleksowo na rzecz budowy okrętów dla rozeznania, jak problem budowy okrętów był roz- Marynarki Wojennej. Realizacja tego projektu nie wiązany na Zachodzie. Na tym tle u nas mieliśmy była łatwa. Było sporo oponentów i to nie tylko do czynienia z ciągłą improwizacją, w dodatku w Warszawie. Był taki moment, kiedy pewna gru- ograniczaną przez „wielkiego brata”. W całym cy- pa urzędników ministerialnych, wymyślając róż- klu innowacyjnym główna uwaga była skierowana nego rodzaju procedury i powołując się na coraz na fazę budowy okrętu w stoczni – a to tylko oko- to nowe uwarunkowania, usiłowała nie dopuścić ło 30 procent wartości. Uzbrojenie i związane z nim do utworzenia CTM. systemy były w większości importowane, a wypo- sażenie okrętowe wykonywali przypadkowi koope- centrum rozwoju ranci w kraju. Gdy rozpoczynano budowę okrętu, 29 grudnia 1981 roku przewodniczący Komitetu nigdy nie było pewności co do terminu jej zakoń- Przemysłu Obronnego URM minister Janusz czenia. Należy dodać, że nie mieliśmy żadnego Hrynkiewicz, analizując zaistniałą sytuację, za- wpływu na działania scentralizowanego aparatu, pytał mnie: Panie komandorze, podpisze pan no- kierującego przemysłem w kraju. tatkę do premiera o konieczności utworzenia Ustalając ciąg wszystkich przedsięwzięć zwią- CTM? Odpowiedź była krótka: Natychmiast. zanych z budową okrętu starałem się dopasować je Mimo że był to koniec grudnia, powstało pismo do rzeczywistości polityczno-gospodarczej. jeszcze tego samego dnia. Jego ważniejsze frag- W Warszawie miałem ułatwione zadanie, ze wzglę- menty były następujące: du na wcześniejszą pracę w Głównym Inspektoracie […] Materiały uzasadniające powołanie Techniki WP i w miarę korzystne kontakty osobi- Centrum Techniki Morskiej, jak i program rozwo- ste. Dość często miałem okazję konsultować swo- ju Marynarki Wojennej PRL do 1995 roku, zosta- je przemyślenia z dowódcą Marynarki Wojennej ły opracowane przez specjalistów resortu hutnic- admirałem Ludwikiem Janczyszynem. twa i przemysłu maszynowego, Szefostwa Techniki W skrócie procedura ta wyglądała następująco: Morskiej oraz przemysłu okrętowego i były kon- – prognoza – program – plan. Wynik – założe- sultowane z odpowiednimi ogniwami decyzyjny- nia taktyczno-techniczne; mi resortu obrony narodowej, a także sekretaria- – studia przedprojektowe, analizy: operacyjna, tu KPO Rady Ministrów. techniczna, ekonomiczna. Wynik – wnioski i za- W przygotowaniu zapewnienia sprawnego lecenia do dalszej realizacji; udziału resortu obrony narodowej w powołaniu

24 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Synergia dążeń POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA i utworzeniu Centrum Techniki Morskiej, dowód- cji ustrojowej w naszym kraju dobrze i na stałe za- ca Marynarki Wojennej powołał swoim rozkazem korzenić. komisję pod przewodnictwem kontradmirała Współczesny okręt to bardzo złożony zespół Z. Rudomino dla określenia i wydzielenia ze sta- techniczny, zawierający w sobie dorobek różno- nu Mar. Woj. części majątkowej oraz niezbędnej rodnych gałęzi nauki i przemysłu. W przygotowa- kadry naukowo-technicznej reprezentującej spe- niu jego budowy bierze udział wiele różnych or- cjalności wojskowej techniki morskiej. ganizacji i liczne grono specjalistów, zaś stocznia Uznaje się również za niezbędne powołać na to tylko około 30 procent kosztów jego budowy. stanowiska kierownicze w CTM osoby wojskowe W Marynarce Wojennej zajmowały się tym służ- i cywilne. Dla zapewnienia sprawności kierowa- by, którymi w okresie powojennym kierowali nia i spójności ekonomiki Centrum i MHiPM sta- głównie absolwenci Politechniki Gdańskiej. Z cza- nowisko dyrektora ekonomicznego powierzyć oso- sem dołączali do nich absolwenci Oficerskiej bie cywilnej. Na stanowisko dyrektora naczelne- Szkoły Marynarki Wojennej, następnie Akademii go najlepsze predyspozycje naszym zdaniem, po- Marynarki Wojennej oraz innych uczelni wojsko- siada obecny z-ca komendanta WSMW d/s wych. Można przyjąć, że Naukowo-Badawczych kmdr dr inż. Stefan już na początku lat sie- Powołane do życia Czarnecki. demdziesiątych ubiegłe- 6 marca 1982 roku Cen- Notatka została załączona do projektu rozpo- go wieku, kadra w służ- trum Techniki Morskiej sta- rządzenia prezesa Rady Ministrów w sprawie po- bach technicznych miała ło się samodzielnym przed- siębiorstwem, organem wołania Centrum Techniki Morskiej – do akcep- wykształcenie wyższe. przemysłu pracującym tacji. Minister Janusz Hrynkiewicz na pamiątkę Pragnę przypomnieć te kompleksowo na rzecz bu- naszej współpracy sporządził dodatkowo dla mnie służby i ich kierowników dowy okrętów dla Marynar- jej kopię, którą później przekazałem dyrektorowi z tego okresu i tak służ- ki Wojennej. W 1987 roku CTM uzyskało status ośrod- CTM. bą: ka badawczo-rozwojowego. Zastanawiała mnie wtedy odczuwalna przychyl- – techniczno-okrętową ność ministra Janusza Hrynkiewicza dla naszej dowodził kontradm. mgr koncepcji. Zrozumiałem to niedawno, przy okazji inż. Aleksy Parol i kmdr pięćdziesięciolecia Zakładu Radwar-Rawar mgr inż. Jan Przybylski, w Warszawie, pioniera polskiej elektroniki. Profesor – budowy okrętów – kmdr mgr inż. Zdzisław Janusz Hrynkiewicz, absolwent i pracownik na- Łakomy, ukowy Politechniki Gdańskiej, został w 1952 roku – uzbrojenia – kmdr inż. Władysław Sobolew, przeniesiony służbowo do Warszawy, gdzie wspól- – broni podwodnej – kmdr mgr inż. Stanisław nie z profesorem Januszem Groszkowskim roz- Matera, począł pracę nad polskimi radarami. Miał bardzo – demagnetyzacji – kmdr mgr inż. Kazimierz dobre zdanie o oficerach Marynarki Wojennej, Tarasiewicz, twórcach Wydziału Budowy Okrętów Politechniki – energetyki – kmdr mgr inż. Jan Adamski, Gdańskiej. Uważam, że jemu głównie można za- – hydrografii – kmdr mgr inż. Celestyn Spyra, wdzięczać powstanie Centrum Techniki Morskiej. – obserwacji i łączności – kmdr mgr inż. 6 marca 1982 roku uchwałą Rady Ministrów Wacław Dobrowolski, nr 52/82 powołano Centrum Techniki Morskiej. – okręt badawczy ORP „Tur” – kmdr mgr inż. Na tej podstawie 20 lipca 1982 roku minister hut- Zygmunt Zawadzki. nictwa i przemysłu maszynowego wydał zarzą- Przy tworzeniu CTM, jak i później, współpra- dzenie nr 81/82, zgodnie z którym CTM rozpo- cowali z nami specjaliści wojskowi i cywilni częło swoją działalność. Trwa ona nieprzerwanie z Akademii Marynarki Wojennej, zapewniając do dziś. wykonanie prac naukowo-badawczych związa- Wszystko to było spóźnione o co najmniej dwa- nych z budową okrętów. Wśród nich: kmdr prof. dzieścia lat, ale nastąpiło na tyle wcześnie, dr inż. Konstanty Cudny, kmdr prof. doc. inż. że CTM zdążyło się jeszcze do czasu transforma- Władysław Wojnowski, prof. kmdr dr inż.

2012/03 przegląd morski 25 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Synergia dążeń g nał y of w t. krzyszt t. fo fot. 2. Centrum Techniki Morskiej z powodzeniem funkcjonuje do dziś Mieczysław Wierzejski, kmdr doc. dr inż. Stefan cjalności. Również, co się z tym wiąże, kmdr dr Czarnecki, kmdr dr inż. Bogdan Demidowicz- inż. Stefan Czarnecki odmówił objęcia stanowi- -Wołczacki, kmdr dr inż. Andrzej Muszyński, ska dyrektora placówki. Ponieważ dyrektor miał kmdr dr inż. Narcyz Klatka, kmdr dr inż. być delegowany z marynarki, jego wyznaczeniem Bronisław Komasara, kmdr dr inż. Józef zajęli się najwyżsi przełożeni. Trwało to jakiś czas, Jakubczyk (obecny dyr. CTM), kmdr mgr inż. gdyż niektórzy, po „prześwietleniu”, nie otrzyma- Lucjan Tworzydło, kmdr mgr inż. Andrzej li akceptacji. Ja już w tym udziału nie brałem. Madej, kmdr mgr inż. Janusz Diling, kmdr mgr Pierwszym dyrektorem CTM został kmdr mgr inż. Leopold Gogol, kmdr mgr inż. Janusz inż. Zdzisław Łakomy, bardzo dobry specjalista Uziębło. okrętowiec, wcześniej długoletni szef budowy Dzięki Centrum Techniki Morskiej (fot. 2) mo- okrętów i postępu technicznego. Swoją działal- gliśmy samodzielnie rozwiązać każdy problem ność rozpoczął w siedzibie CTO w Gdańsku, techniczny związany z budową potrzebnego nam w tak zwanym Zieleniaku. Stanęło przed nim bar- okrętu. Gorzej było z uzyskaniem na to akceptacji dzo trudne zadanie: zorganizowanie siedziby, ze- „wielkiego brata” i pokonywaniem niechęci wła- społu specjalistów, a później realizacja programu snego przemysłu. budowy okrętów. Po odzyskaniu w niedługim cza- Wkrótce po decyzji o utworzeniu CTM pojawi- sie budynku CBKO-2 w Gdańsku-Wrzeszczu przy ły się problemy. Niestety, nie wszystko przebiega- ul. Matejki 6, można było przystąpić do zorgani- ło według pierwotnych ustaleń. Wyższa Szkoła zowanej pracy. W dość krótkim czasie przygoto- Marynarki Wojennej nie przekazała centrum po- wano statut przedsiębiorstwa i utworzono zinte- mieszczeń w budynku 113 na Oksywiu, z basenem growane zespoły specjalistów. ze specjalną izolacją akustyczną, oraz laboratorium do badań amagnetycznych „Pingwin”, zgłaszając pierwsze sukcesy jedynie gotowość współpracy i oddelegowania od Centrum Techniki Morskiej rozpoczęto działal- siedmiu do dziesięciu oficerów wymaganych spe- ność od projektowania niszczyciela min proj. 255

26 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Synergia dążeń POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA oraz średniego okrętu desantowego proj. 767. odszedł – zmarł 5 lipca 1994 roku. Został pocho- Podjęte prace naukowo-badawcze dotyczyły z kowany na cmentarzu w Gdyni-Orłowie. lei: hydroakustyki aktywnej i pasywnej, systemów Gdy obejmowałem stanowisko dyrektora, CTM dowodzenia, czynnej i biernej obrony przeciwmi- było już w pełni uformowaną i sprawnie działają- nowej oraz okrętowego wyposażenia amagnetycz- cą instytucją. Projektowanie niszczyciela min nego i lekkiego. W CTM zatrudniono 300 pra- przebiegało w zasadzie bez przeszkód, a badania cowników cywilnych i 30 oficerów (z prawem no- związane z hydroakustyką były bardziej zaawan- szenia munduru), specjalistów w dziedzinie bro- sowane niż prace nad okrętem. Prototypy sona- ni podwodnej i pól fizycznych. rów wykonano i przebadano już w latach 1989– Równie ważnym zadaniem była aktualizacja –1990. Pozytywne wyniki badań doświadczalne- przepisów dotyczących budowy okrętów, ich kogo amagnetycznego trałowca proj. 207 utwierdza- relacja z międzynarodowymi wymogami ochro- ły nas w prawidłowości dalszego projektowania ny środowiska, bezpieczeństwa żeglugi, warun- niszczyciela min. Pragnę w tym miejscu podkre- kami odbiorów i podobnymi zagadnieniami. ślić znaczenie własnej aparatury hydroakustycz- Po dwóch latach centrum zaczęło odnosić nej – w wypadku tego okrętu stanowi to 10–15 pierwsze sukcesy, stawało się znaczącym i samo- procent jego wartości. finansującym się ośrodkiem badawczo-rozwojo- Przejęty przez CTM zakład Techmor od roku wym. Rozpoczęto starania i uzyskano podstawy 1980 przygotowywał się do produkcji licencyjnej prawne do wybudowania na Oksywiu, według naj- wyrzutni torpedowych DTA-53 dla okrętów na- nowszych standardów, laboratorium amagnetycz- wodnych, w tym również na eksport do NRD. nego. Właśnie tam mieści się obecnie główna sie- Przygotowanie opóźniało się, co groziło niedo- dziba ośrodka. Nawiązano również współpracę trzymaniem terminów, a odpowiedzialność miał z Instytutem Budowy Okrętów w Warnemünde, ponosić CTM. Za zgodą dowódcy Marynarki którą utrzymywano do zjednoczenia Niemiec Wojennej admirała Piotra Kołodziejczyka, uzy- w 1990 roku. skaliśmy jedną wyrzutnię z ORP „Kaszub” i ra- Była to bardzo intensywna i wyczerpująca pra- zem z posiadanym licencyjnym wzorcem, po ich ca, nie zawsze oceniana właściwie, również, przygotowaniu, dostarczyliśmy w terminie zama- niestety, przez niektóre osoby decydujące wiającemu. o losie Marynarki Wojennej. Nie chciano brać pod W opanowaniu produkcji tych wyrzutni pomógł uwagę, że CTM organizacyjnie jest usytuowane nam kmdr prof. dr inż. Konstanty Cudny w strukturach przemysłu. Dyrektor Zdzisław z Akademii Marynarki Wojennej. Opracował on, Łakomy starał się dobrze i ambitnie wykonywać bezinteresownie, w ramach swoich badań nauko- swoje obowiązki, lecz nie zawsze mógł, a niejed- wych, technologię ich wykonania, ciesząc się, że nokrotnie nie chciał przeciwstawiać się złośliwo- może nam pomóc. Wykonane przez nas wyrzut- ściom i zwracać o pomoc. Przypłacił to utratą nie były odbierane bez żadnych reklamacji, a ORP zdrowia i z konieczności odszedł na emeryturę. „Kaszub” ma obecnie na swoim pokładzie jedną Tym razem główny inspektor techniki WP gen. wyrzutnię naszej produkcji. broni Zbigniew Nowak na dyrektora CTM wy- Pod koniec lat osiemdziesiątych nastąpił okres znaczył mnie. powszechnego cięcia budżetów. Przerwano 3 października 1986 roku po raz drugi przyszło w związku z tym prawie w końcowej fazie prace mi przyjmować od niego obowiązki. W naszych związane z niszczycielem min, mimo że był już stosunkach koleżeńskich nic się nie zmieniło. wykonany i przekazany Stoczni Marynarki Mieliśmy jednakową opinię na wiele spraw. Wojennej projekt techniczny tego okrętu. Rozpoczął W czasie jego emerytury spotykaliśmy się dosyć się trudny okres dla CTM. Poniesione w 1990 ro- często i omawialiśmy aktualne problemy. ku koszty prac naukowo-badawczych i projekto- Rozpoczęliśmy nawet przygotowania do wspólne- wych (bez hydroakustyki) wyniosły 1323 mln ów- go opracowania dotyczącego historii budowy czesnych złotych. Wartość końcowych prac nauko- okrętów w Polsce. Niestety, zbyt szybko od nas wo-badawczych pochłonęła 695 mln złotych.

2012/03 przegląd morski 27 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Synergia dążeń

We własną hydroakustykę od 1976 roku zain- I jak to w życiu, ze względu na wiek zbliżał westowano 2232,8 mln zł. Efektem było rozpo- się koniec mojej służby wojskowej. Jednocześnie częcie w 1990 roku produkcji seryjnej hydroloka- CTM znalazł się w bardzo trudnej sytuacji finan- torów: poszukiwania czołowego i holowanego po- sowej. Był to okres pierwszej reformy ministra szukiwania bocznego. Mając opanowane podsta- Władysława Baki. Ustalono wtedy restrykcyj- wowe problemy teoretyczne, konstrukcyjne i tech- ny podatek od wzrostu wynagrodzeń, tak zwany nologiczne, opracowano założenia i wymagania popiwek. Pensje oficerów były obligatoryjne dotyczące okrętowego szerokopasmowego aktyw- i ustalane przez Ministerstwo Obrony Narodowej, no-pasywnego hydrolokatora do poszukiwania a wypłacane z wypracowanego funduszu CTM. okrętów podwodnych. Stwarzało to możliwość za- Były one wyższe od pensji pracowników inży- projektowania i samodzielnego zbudowania okrę- nieryjno-technicznych. Powodowało to antago- tów zwalczania okrętów podwodnych i patrolo- nizmy między oficerami a pracownikami cywil- wych. Były to osiągnięcia imponujące, wykony- nymi. Ośrodek Badawczo-Rozwojowy CTM nie wane jako własne i utajnione. był w stanie płacić lawinowo rosnących podat- Projektem naszego niszczyciela min zaintere- ków. sowały się Indie. Stocznia Marynarki Wojennej Decyzja mogła być tylko jedna. Po dokładnej budowała wtedy dla sił morskich tego kraju okrę- analizie ustaliłem, że piętnastu oficerów musi ty desantowe. Hindusi, gdy zobaczyli powstające odejść. Opracowałem nową strukturę organizacyj- tam amagnetyczne trałowce proj. 207, zwrócili na ną placówki i 29 listopada 1990 roku, mimo proś- nie uwagę, szczególnie zaintrygowały ich prace by moich przełożonych cywilnych i wojskowych, nad niszczycielami min. bym jeszcze pozostał, ja i trzech innych oficerów 5–10 września 1989 roku przebywała w Polsce przeszło na emeryturę, zaś młodsi koledzy pozo- delegacja indyjskiej marynarki wojennej, której stali w pracy, jako pracownicy wojska. przewodniczył szef sztabu admirał Jayant Ganpat Centrum Techniki Morskiej przetrwało to za- Nadkarni. Delegacja indyjska, której towarzyszył mieszanie i z powodzeniem funkcjonuje do dziś. minister obrony narodowej admirał Piotr Obowiązki dyrektora przekazałem kmdr. mgr. Kołodziejczyk, odwiedziła też Centrum Techniki inż. Januszowi Sebastyańskiemu. Morskiej, gdzie prezentowaliśmy projekt niszczy- Nasuwa mi się taka sentencja: umiejętność przy- ciela min. Goście byli projektem na tyle zaintere- stosowania się do zaistniałych uwarunkowań ze- sowani, że zaproponowali zamówienie w Stoczni wnętrznych jest gwarantem powodzenia. Marynarki Wojennej od trzech do czterech okrę- Okres od 1 sierpnia 1976 roku do przejścia na tów tego typu, następnie skorzystanie z naszej po- emeryturę uważam za najważniejszy w mojej „służ- mocy w zorganizowaniu ich budowy w Indiach. bie dla okrętu”. Doświadczenia zdobyte na okrę- Wiedząc, że nie mamy hydroakustyki, chcieli do- tach podwodnych, to jak gdyby wstęp do prawdzi- starczyć zachodnią, jako dostawę armatorską. wej wiedzy o takich jednostkach. Zaś etap Szefostwa Niestety, Stocznia Marynarki Wojennej nie zde- Budowy Okrętów i Postępu Technicznego, cydowała się na takie rozwiązanie, uważając je za Szefostwa Techniki Morskiej i Centrum Techniki zbyt ryzykowne. A szkoda, bo moglibyśmy się Morskiej to wspólne ogniwo w łańcuchu mojej służ- stać pionierami w budowie tego typu okrętów. by okrętowej w Marynarce Wojennej RP. Również Marynarka Wojenna zrezygnowała Jestem pełen uznania dla moich następców z budowy tego niszczyciela min, chociaż prawie oraz pracowników CTM za dobre kierowanie wszystko było do tego przedsięwzięcia przygoto- i współczesną świetność Ośrodka Badawczo- wane, nawet własna hydroakustyka. Zbyt lekko- -Rozwojowego Centrum Techniki Morskiej. Tak myślnie zaprzepaszczono możliwość budowy te- trzymać, szanowni Koledzy. n go okrętu, beztrosko stracono nie tylko poniesione bardzo duże koszty, ale też dorobek naukowy wielu specjalistów. Było to dla mnie niezrozu- Autor pełnił funkcję, między innymi, dyrektora Ośrodka miałe. Badawczo-Rozwojowego Centrum Techniki Morskiej.

28 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Istotny problem POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA

Katarzyna Piotrowska Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego a ni cie jp o ni t. ant t. fo Granice morskie Unii Europejskiej Żaden podmiot prawa międzynarodowego nie posiada tak rozległych wód terytorialnych i innych obszarów morskich, jak Unia Europejska.

ematyka granic morskich jako ta- Europejskiej sytuacja jest jeszcze bardziej intere- kich jest niezwykle istotna, cho- sująca – granice morskie to aż 85,4 procent ze- ciażby z punktu widzenia bezpie- wnętrznej granicy wspólnoty. Co więcej, gdyby T czeństwa w ujęciu globalnym czy w rozważaniach o terytorium Unii Europejskiej regionalnym. Należy sobie uświadomić fakt, że uwzględnić jej terytoria zamorskie, okazałoby się, stanowią one 58,7 procent długości wszystkich że pod jej jurysdykcją znajduje się znacznie wię- granic państwowych na świecie. W wypadku Unii cej obszarów morskich niż lądowych.

2012/03 przegląd morski 29 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Istotny problem

Zdefiniowanie w teorii pojęcia zewnętrzna mor- kową zewnętrzną granicę opisano by ani nawet ska granica Unii Europejskiej nie nastręcza pro- mapa, na której zaznaczono by jej przebieg. blemów. Jest to bowiem nic innego jak płasz- czyzna prostopadła do powierzchni ziemi, wy- JAKA GRANICA? znaczona przez linie graniczne granic mórz Aby wskazać morską granicę zewnętrzną Unii terytorialnych państw zewnętrznych Unii Europejskiej, należy ustalić szerokość mórz tery- Europejskiej, oddzielająca wody terytorialne torialnych nadbrzeżnych państw wspólnoty. tych państw od wód, na których państwa nale- W tym celu dokonano przeglądu aktów jedno- żące lub nienależące do Unii Europejskiej spra- stronnych państw oraz umów bilateralnych i mul- wują ograniczone prawa suwerenne, lub wód nie- tilateralnych zawierających postanowienia doty- znajdujących się pod jurysdykcją jakiegokol- czące tych granic i na tej podstawie przygotowa- wiek podmiotu prawa międzynarodowego. no przedstawioną tabelę. Z danych w niej zawartych łatwo wywniosko- wać, że państwa członkowskie Unii Europejskiej ustanowiły możliwie najszersze morze terytorial- Brak ustaleń ne, jakie zostało przewidziane przez prawo mię- dzynarodowe, to znaczy 12 mil morskich (Mm), Istnieją zewnętrzne granice państw członkow- z wyjątkiem Grecji, która jako jedyna pozostała skich Unii Europejskiej, nie istnieje jednak komplekso- przy sześciomilowym morzu terytorialnym. wa zewnętrzna granica morska UE w wymiarze wspólnego Podobna tendencja dotyczy także wyznaczania gra- praktycznego zarządzania nią, mimo że są podejmowane pró- nicy wyłącznej strefy ekonomicznej. W większo- by ogólnego administrowania zewnętrznymi granicami Unii. ści została ona ustalona na 200 Mm. Jedynie na Należy jednak podkreślić, że owo ogólne administrowanie Morzu Śródziemnym, ze względu na dużą liczbę sprowadza się do kładzenia dużego nacisku na zewnętrzne państw w regionie i ograniczoną jego powierzch- granice lądowe, w szczególności zaś na granicę wschodnią, nię, stref ekonomicznych nie ustanowiono. oraz do podejmowania działań na morzach na obszarach ope- Podobnie sytuacja przedstawia się w wypadku racyjnych, nie zaś na granicy morskiej Unii Europejskiej jako państw nadbałtyckich. Nie wszystkie ustanowiły całości. jasno określoną wyłączną strefę ekonomiczną, do- konały natomiast po prostu rozdziału zasobów na- turalnych na podstawie limitów połowowych lub umownej linii mediany przy uwzględnieniu prze- pisów Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie morza (KNZoPM) dotyczących państw na- przeciwległych. Z branych pod uwagę dwudziestu dwóch państw nadbrzeżnych jedynie Wielka Brytania i Malta pozostały przy wyłącznej strefie Innymi słowy chodzi o granicę pokrywającą się rybołówstwa, w ogóle nie decydując się na usta- z granicami morskimi państw: Finlandii, Szwecji, nowienie wyłącznej strefy ekonomicznej. Litwy, Łotwy, Estonii, Polski, Republiki Jeżeli chodzi o długość wybrzeża państw ze- Federalnej Niemiec, Danii, Holandii, Belgii, wnętrznych Unii Europejskiej, należy zauważyć, Wielkiej Brytanii, Irlandii, Francji, Hiszpanii, że wynosi ona ponad 68,5 tysięcy kilometrów. Portugalii, Włoch, Słowenii, Grecji, Cypru, To ponad czterokrotnie więcej w porównaniu Malty, Bułgarii i Rumunii ujętymi łącznie, jako z wybrzeżem Stanów Zjednoczonych i prawie płaszczyzna kompleksowa. dwukrotnie więcej niż długość linii brzegowej W praktyce omawiana granica jest niestety po- Rosji1. mijana w każdym aspekcie – czy to administra-

cyjnym, politycznym, czy bezpieczeństwa. Nie 1 http://ec.europa.eu/maritimeaffairs/documentation/facts_ istnieje bowiem żaden dokument, w którym ta- and_figures/index_en.htm. 5.05.2012.

30 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Istotny problem POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA

Państwa nadbrzeżne Unii Europejskiej Długość linii Szerokość morza Szerokość wyłącznej Państwo wybrzeża [km] terytorialnego [Mm} strefy ekonomicznej Dania 7314 12 200 Mm Estonia 3794 12 Limity połowowe Finlandia 2389 12 200 Mm RFN 2389 12 200 Mm Łotwa 531 12 200 Mm Określona szczegółowymi porozumienia- Litwa 99 12 mi z państwami sąsiednimi

Morze Bałtyckie Morze Określona szczegółowymi porozumienia- Polska 491 12 mi z państwami sąsiednimi Szwecja 3218 12 Ustalona granicami Belgia 7314 12 200 Mm 200 Mm (z wyłączeniem Morza Francja 3427 12 Śródziemnego) Irlandia 1448 12 200 Mm Holandia 451 12 200 Mm Portugalia 1793 12 200 Mm tlantycki 200 Mm (z wyłączeniem Morza Hiszpania 4964 12 Śródziemnego)

O cean A Wielka Brytania 12 429 12 200 Mm (wyłączna strefa rybołówstwa) Nie ustanowiono wyłącznej strefy ekonomicznej, utworzono natomiast strefę Włochy 1362 12 ochrony środowiska morskiego sięgają- cą poza granice 12-milowego morza terytorialnego 6 i 10 na potrzeby Grecja 13 676 lotnictwa cywilnego Nie ustanowiono wyłącznej strefy ekono- Słowenia 47 12 micznej, utworzono natomiast wyłączną strefę ochrony środowiska morskiego

Morze Śródziemne Morze 197 (bez wyspy Malta 12 25 Mm (wyłączna strefa rybołówstwa) Gozo) 200 Mm z zastrzeżeniem postanowień 648 Cypr 12 traktatu delimitacyjnego zawartego po- między Cyprem a Egiptem Bułgaria 300 12 200 Mm

Rumunia 225 12 200 Mm Morze Czarne Morze

Razem 68 506 Źródło: akty jednostronne państw, umowy bilateralne i multilateralne: http://www.un.org/Depts/los/LEGISLATIONANDTREATIES/. 5.05.2012; UNEP, programy regionalne dla Morza Bałtyckiego, Oceanu Atlantyckiego, Morza Śródziemnego i Morza Czarnego: http://www.unep.org/regionalseas/programmes/default.asp. 5.05.2012.

2012/03 przegląd morski 31 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Istotny problem

Wziąwszy pod uwagę długość morskiej grani- ność pod względem ekonomicznym i strategicz- cy zewnętrznej Unii Europejskiej, przy uwzględ- nym. Dla ochrony nowo powstałych interesów nieniu konieczności zapewnienia bezpieczeństwa Związek Radziecki zdecydował się nawet na na terenie całej wspólnoty, dziwić może fakt bar- umieszczenie na niej bazy wojskowej. W tym okre- dzo swobodnego podchodzenia do zagadnień gra- sie nakreślono tło sporu – możliwość uzyskania nic morskich. Okazuje się bowiem, że dotarcie do korzyści gospodarczych z eksploatacji odkrytych mapy granic morskich Unii czy atlasu, w którym złóż, ale ze względów politycznych sam spór nie uwzględniono zagadnienia graniczności na mo- został jeszcze wyartykułowany. Dopiero po upad- rzach UE, jest bardzo utrudnione lub wręcz nie- ku Związku Radzieckiego i po sukcesji jego spu- możliwe. ścizny terytorialnej, prawnej i ekonomicznej przez Korzystając z danych zawartych w tabeli, a tak- niepodległą Ukrainę, Wyspa Węży stała się ele- że uwzględniając zasady międzynarodowego pra- mentem konfliktogennym. wa morza, przy zachowaniu odpowiedniej skali Początkowo Rumunia dążyła do odzyskania wy- i proporcji na mapę Europy naniesiono ustalone spy przy okazji niejasnego podziału całego tery- linie graniczne, które można postrzegać jako ogól- torium rozpadającego się Związku Radzieckiego. ny zarys zewnętrznej granicy morskiej Unii Nie odniesiono jednak sukcesu na tym polu, dla- Europejskiej (rys.1). Na rysunku tym nie uwzględ- tego też władze Rumunii obrały inną strategię – niono terytoriów zamorskich należących do dążenia do korzystnego dla siebie podziału szel- państw członkowskich UE. Aby pojmowanie za- fu kontynentalnego. gadnień graniczności i jurysdykcji jaką rozciąga Zgłaszano, że wyspa jest tylko skałą wystającą na akweny wodne Unia było kompleksowe, na ry- nad powierzchnię wody, na której nie toczy się sunku 2 przedstawiono zasięg wyłącznych stref żadne życie gospodarcze. Gdyby rzeczywiście ekonomicznych oraz wyłącznych stref rybołów- uznać ją za stos kamieni, z punktu widzenia pra- stwa. wa morza od jej brzegów można by wyznaczyć pas morza terytorialnego o maksymalnej szero- SPORNA WYSPA WĘŻY kości 12 mil morskich, nie można by jednak od- Początku XX wieku sięga spór między mierzyć od niej żadnej strefy ekonomicznej. Rumunią a Ukrainą dotyczący Wyspy Węży, któ- Ukraina zatem, mimo pełnoprawnego posiadania ra należała wówczas do Rumunii. W 1948 roku wyspy, nie mogłaby rościć żadnych praw do po- Rumunia stwierdziwszy nieużyteczność tej ma- bliskich złóż ropy naftowej i gazu ziemnego. łej, bo nieprzekraczającej 700 metrów długości Dodatkowo Rumunia stwierdziła, że Wyspa Węży i 600 metrów szerokości, wyspy, zrzekła się tytu- znalazła się w granicach obecnej Ukrainy w dro- łu do jej własności i przekazała ją Związkowi dze przejęcia, co dodatkowo podkreśla bezpraw- Radzieckiemu. Akt ten miał znaczenie czysto po- ność wytyczanej przez nią wyłącznej strefy eko- lityczne i przysłużył się polepszeniu stosunków nomicznej wokół wyspy. rumuńsko-radzieckich. Należy jednak pamiętać, Częściowe rozwiązanie sporu przyniosło pod- że oprócz wydźwięku politycznego, miał też kon- pisanie 2 czerwca 1997 roku traktatu o przyjaźni, sekwencje prawnomiędzynarodowe – ze względu dobrym sąsiedztwie i współpracy między spiera- na zmianę prawnej przynależności wyspy inaczej jącymi się stronami. Stwierdzono w nim bowiem, zaczęły przebiegać granice morskie w regionie. że kraje nie zgłaszają wobec siebie żadnych rosz- Jej przekazanie sprawiło, że zmniejszyła się po- czeń terytorialnych i w pełni uznają istniejące mię- wierzchnia morza terytorialnego Rumunii, zwięk- dzy nimi granice. Tym samym Rumunia po raz ko- szyła natomiast powierzchnia morza terytorialne- lejny zrzekła się praw do Wyspy Węży. Co więcej, go Ukrainy, konieczna więc była korekta granic traktat uzupełniono umową stricte dotyczącą wy- morskich między tymi krajami. spy, w której Ukraina zobowiązała się podjąć kro- Po drugiej wojnie światowej w pobliżu Wyspy ki zmierzające do demilitaryzacji wyspy i pobu- Węży odkryto bogate złoża ropy naftowej i gazu dzenia gospodarki na niej. Strony zobowiązały się ziemnego, co znacznie zwiększyło jej atrakcyj- też do dokonania podziału szelfu kontynentalnego

32 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Istotny problem POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA wokół wyspy i wyznaczenia stref ekonomicznych, że interpretacja niektórych przepisów prawa mię- co zgodnie z umową powinno nastąpić w ciągu dzynarodowego, odnoszących się do zasięgu wód dwóch lat od momentu jej podpisania. W wypadku terytorialnych, szelfu kontynentalnego i związa- niedotrzymania tego terminu przewidziano możli- nych z tym praw do eksploatacji zasobów ekono- wość zwrócenia się do Międzynarodowego micznych akwenu. Trybunału Sprawiedliwości (MTS)2. W pierwszej dekadzie XX wieku Imperium 16 września 2004 roku do Sekretariatu MTS Osmańskie, a więc prawny poprzednik Turcji, roz- wpłynął wniosek Rumunii o wszczęcie postępo- ciągało i wykonywało swoje suwerenne prawa nad wania przeciwko Ukrainie dotyczącego rozgrani- wieloma wyspami Morza Egejskiego. W wyniku czenia szelfu kontynentalnego i wyłącznych stref porozumień zawartych po wojnie między ekonomicznych. Trybunał stwierdził, że mimo tre- Włochami i Turcją oraz Włochami i Grecją, a tak- ści artykułu 1 Traktatu o reżimie granicznym, spor- że w wyniku podpisanych po pierwszej wojnie na wyspa znajduje się zbyt daleko od właściwej światowej traktatów z Sevres, dokonano podziału linii brzegowej Ukrainy w związku z czym nie tych wysp między zainteresowane strony. Niestety, może być brana pod uwagę przy wyznaczaniu gra- większość porozumień nie weszła w życie, dlate- nic w obrębie szelfu kontynentalnego. Tym sa- go przynależność wysp mym Ukrainie przyznano zaledwie 20,66 procent nie została określona. Przynależność pań- spornego terytorium. Pozostałe niemal 80 procent Turcja, jako sukcesor im- stwowa niektórych wysp otrzymała Rumunia. Trybunał uznał zatem, że pro- perium otomańskiego, i skał na Morzu Egejskim ces delimitacji granic morskich na Morzu Czarnym w dalszym ciągu rozcią- pozostaje nieuregulowana został zakończony, co rozwiązało wieloletni spór gała swoje prawa suwe- od początku XX wieku. Główny problem polega na dotyczący kwestii granicznej. Orzeczenie sprawi- renne nad spornymi wy- tym, że w większości tereny ło też, że oba kraje nabrały większej pewności, że spami. Sprawę uregulo- te są niezamieszkane, nie przy wykonywaniu swoich funkcji państwowych wano dopiero w traktacie można więc wskazać, aby nie zaistnieje sytuacja nieumyślnego naruszenia z Lozanny zawartym którakolwiek ze stron roz- terytorium drugiej strony3. 24 lipca 1923 roku mię- ciągała na nie efektywne władztwo, mimo że zarów- Z punktu widzenia spraw europejskich, dzy Wielką Brytanią, no Grecja, jak i Turcja, uwa- orzeczenie Międzynarodowego Trybunału Francją, Włochami, żają je za swoją własność. Sprawiedliwości zakończyło spór toczony przez Japonią, Królestwem państwo członkowskie Unii Europejskiej, jako że Serbów, Chorwatów i Słoweńców, Bułgarią, od 2007 roku Rumunia jest pełnoprawnym człon- Grecją i Turcją po zakończeniu wojny grecko-tu- kiem wspólnoty, z państwem ościennym, preten- reckiej. dującym do członkostwa w organizacji. Orzeczenie W myśl artykułu 12 tego traktatu postanowio- nie miało jednak wpływu na granice terytorium no przekazać Grecji wszystkie wyspy leżące na Rumunii, a więc i zewnętrzną morską granicę Unii Morzu Egejskim z wyjątkiem wysp: Imroz, Europejskiej. Przyczyniło się jednak do rozsze- Tenedos, Rabbit, Lemnos, Samotraka, Mytilene, rzenia ekonomicznych wpływów Rumunii, a więc Chios, Samos i Nikaria, które znalazły się pod i zwiększenia gospodarczego potencjału całej or- okupacją Włoch, oraz wysp położonych nie dalej ganizacji. niż trzy mile morskie od wybrzeży Azji Mniejszej i pozostających pod zwierzchnictwem Turcji, gdyż WYSPY MORZA EGEJSKIEGO te, zgodnie z postanowieniami traktatu, otrzymu- Położone między Półwyspem Bałkańskim ją prawnomiędzynarodową przynależność do a Azją Mniejszą Morze Egejskie z prawnego i po- Turcji. Na mocy artykułu 15 traktatu także wy- litycznego punktu widzenia jest całkowicie roz- dzielone między Grecję a Turcję. Linia brzegowa 2 L. Łukaszuk: Współpraca i spory międzynarodowe na morzach. tego morza jest doskonale rozwinięta, z dużą licz- Wybrane zagadnienia prawa, polityki morskiej i ochrony środowiska. Warszawa 2009, s. 122–124. bą wysp, zatok i półwyspów, co wpływa na po- 3 Maritime Delimitation in the Black Sea (Romania vs. Ukraine). wstanie wielu kwestii spornych. Niejasna jest tak- ICJ 2009, s. 1–5.

2012/03 przegląd morski 33 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Istotny problem

Kwestię okupacji włoskiej w akwenie Morza Egejskiego rozwiązano na mocy traktatów paryskich podpisanych w 1947 roku między Włochami a państwami sprzymierzonymi. Włochy przeka- zały wyspy wymienione w artykułach 12 i 15 traktatu z Lozanny oraz zrezygnowały z wszystkich roszczeń, które mogłyby mieć w przyszłości w stosunku do tych wysp. W tym samym czasie Grecja nie wzięła z udziału w konferencji poko- jowej i rozpoczęła prowadzenie polityki faktów, podejmując kroki natury legislacyjnej i admini- stracyjnej na spornych terenach. Turcja większość anie w łasne z działań Grecji zignorowała, ale z punktu widze- ow nia prawa międzynarodowego nie oznaczało to

op rac milczącej zgody na przekazanie suwerenności 5 Rys. 1. Granica morska drugiemu państwu . Unii Europejskiej Z punktu widzenia granic morskich Unii Europejskiej istotne jest zatem jak najszybsze pre- spy: Stampalia, Rodos, Calki, Scarpanto, Casos, cyzyjne wyznaczenie obszaru morza terytorialne- Piscopis, Misiros, Calimnos, Leros, Patmos, go Grecji, określenie, które wyspy należą do niej Lipsos, Simi, Kos i Castellorizzo oraz mniejsze oraz wyznaczenie jej przestrzeni powietrznej wyspy zależne od nich znalazły się pod okupacją i efektywna kontrola ustalonych stref. Bez tych włoską. W wypadku wątpliwości co do przynależ- uregulowań trudno jest zadbać o nienaruszalność ności pozostałych wysp, zastosowano przepis uzu- integralności zewnętrznej granicy morskiej UE pełniający wyliczenia dokonane w artykule 12 i 15. oraz o zapobieganie chociażby aktom nielegalnej W artykule 6 traktatu stwierdzono, że w wypadku imigracji czy przemytu broni. Nie jest też możli- braku postanowień szczegółowych co do wysp lub wa bezkonfliktowa eksploatacja zasobów Morza wysepek leżących wzdłuż wybrzeża w odległości Egejskiego bez wywoływania kolejnych napięć nie większej niż trzy mile morskie uznaje się ich w regionie. przynależność do państwa nadbrzeżnego. W arty- Spór ten jest bardzo ciekawy jeżeli rozpatruje kule 16 z kolei, Turcja zrzekła się wszelkich praw się go w kontekście członkostwa w Unii do terenów położonych poza granicami ustanowio- Europejskiej – Grecja należy bowiem do organi- nymi w traktacie oraz praw do wysp innych niż te, zacji od 1981 roku, Turcja z kolei ma długą histo- nad którymi wykonuje prawa suwerenne. rię zacieśniania kontaktów z Unią i podejmowa- Wydawać by się mogło, że rozdzielenie wysp nia prób przyłączenia się do zintegrowanej Europy. między zainteresowane strony nastąpiło w sposób W wypadku przyjęcia Turcji do Unii Europejskiej zupełny, nie pozostawiając żadnych luk prawnych. opisywany konflikt między państwem członkow- Niestety, tekst traktatu przekazany Turcji nie zawie- skim a państwem ościennym stałby się problemem rał przepisu o przekazaniu jej wszystkich okupo- wewnętrznym wspólnoty, co mogłoby spowodowanych wysp, natomiast ten oddany Grecji taki wać nawarstwianie się nowych sporów na tle praw- przepis zawierał. Co więcej, można by polemizo- nym i politycznym. Nie przyczyniłoby się to do wać czy określenie wyspy i wysepki, wielokrotnie szybszego rozwiązania sytuacji w regionie. używane w traktacie, obejmuje także skały4. Traktat z Lozanny stworzył zatem próżnię praw- 4 Zgodnie ze zwyczajowym prawem morza, w późniejszym czasie uregulowanym w art. 121 ust. 3 Konwencji Narodów Zjednoczo- ną, w której znajduje się wiele elementów wybrze- nych o prawie morza, skały nienadające się do zamieszkania przez ża Morza Egejskiego powodując dalsze spory mię- ludzi i do samodzielnej działalności gospodarczej nie mają ani wyłącznej strefy ekonomicznej, ani szelfu kontynentalnego. dzy uczestnikami stosunków międzynarodowych 5 L. Łukaszuk: Współpraca i spory międzynarodowe…, op.cit., w regionie. s. 139–141.

34 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Istotny problem POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA anie w łasne ow op rac Rys. 2. Wyłączna strefa ekonomiczna Unii Europejskiej Mogłoby wręcz zdestabilizować relacje między nastręczyło wiele kłopotów. Oczywiste było, że po członkami organizacji. sukcesji zainteresowane państwa nie mogły wysu- wać żadnych roszczeń o poszerzenie pasa wód te- SŁOWENIA KONTRA CHORWACJA rytorialnych kosztem naprzeciwległych Włoch, pro- Zatoka Pirańska jest częścią większej Zatoki blem stanowiło jedynie wyznaczenie granicy mię- Triesteńskiej, położonej w północnej części Morza dzy sąsiadującymi ze sobą Słowenią i Chorwacją Adriatyckiego. Stała się ona źródłem sporu po 1991 w taki sposób, by nie naruszyć zasad międzynaro- roku, a więc po rozpadzie Socjalistycznej dowego prawa morza, zasady słuszności, dobrosą- Federacyjnej Republiki Jugosławii. Do tego czasu siedztwa i uznać prawa historyczne tych państw do nie istniała rozbieżność interesów między podmio- sprawowania władztwa nad omawianym akwenem. tami federacji, zatoka stanowiła bowiem wody we- Słowenia w celu ochrony swoich interesów po- wnętrzne byłej Jugosławii w związku z czym pod- woływała się w głównej mierze na artykuł 70 legała regulacjom na szczeblu centralnym, bez ko- Konwencji Narodów Zjednoczonych o prawie mo- nieczności wytyczania granic na morzu pomiędzy rza, w którego rozumieniu jest ona państwem jej częściami. Po secesji Słowenii i Chorwacji po- o niekorzystnym położeniu geograficznym, jako że jawiła się potrzeba delimitacji granic między nimi, jej wybrzeże, liczące niespełna 47 kilometrów dłu- w tym granicy morskiej. gości, jest usytuowane w półzamkniętej części O ile wyznaczenie granicy lądowej nie stwarza- Morza Adriatyckiego i szerokość jej morza teryto- ło żadnej sytuacji spornej, gdyż w myśl zasady uti rialnego nie osiąga nawet 12 mil morskich. Co wię- possidetis iuris Słowenia i Chorwacja zostały w gra- cej, ze względu na uwarunkowania geograficzne nicach w jakich funkcjonowały jako republiki byłej państwo to nie ma bezpośredniego dostępu do mo- Jugosławii, o tyle rozdzielenie wód terytorialnych rza otwartego, a przez to nie ma także żadnej stre-

2012/03 przegląd morski 35 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Istotny problem

fy ekonomicznej. Uwzględniwszy te czynniki oraz daturę Chorwacji. Dopiero po zgodzie obu państw powołując się na zasadę słuszności międzynarodo- na poddanie sporu granicznego pod arbitraż mię- wej i fakt historycznego panowania słoweńskiego dzynarodowy, Słowenia wycofała swój sprzeciw w Zatoce Pirańskiej, które było o wiele bardziej wobec przystąpienia Chorwacji do Unii Europejskiej. efektywne niż władztwo chorwackie na tych wo- Ostateczne zamknięcie negocjacji nastąpiło dach, Słowenia sprzeciwiła się wyznaczeniu gra- w czerwcu 2011 roku, traktat akcesyjny został pod- nicy na zasadzie metody linii środkowej i zapropo- pisany w styczniu 2012 roku, a planowaną datą przy- nowała bardziej sprawiedliwy według niej podział jęcia Chorwacji do wspólnoty jest 1 lipca 2013 ro- akwenu. ku. Po przystąpieniu Chorwacji do Unii Europejskiej W myśl tej idei Słowenia otrzymałaby większy morska granica tego państwa stanie się jednocze- niż wynikałoby to z metody linii środkowej obszar śnie odcinkiem zewnętrznej morskiej granicy wspól- zatoki, na którym zobowiązałaby się do przestrze- noty, stabilizując jej przebieg w regionie. gania wolności żeglugi. Co więcej, zaproponowa- ła także wytyczenie korytarza wodnego na wodach czy tylko brak woli? chorwackich, umożliwiającego statkom słoweń- Reasumując przedstawione rozważania, należy skim niezakłócony dostęp do morza pełnego. jasno stwierdzić, że trudno mówić o wspólnej ze- W odpowiedzi Chorwacja skierowała do Słowenii wnętrznej granicy morskiej Unii Europejskiej w ta- oficjalną odpowiedź, w której stwierdziła, że kim samym kontekście, jak jest rozumiana wspól- w związku z brakiem wcześniejszego podziału wód na zewnętrzna granica przebiegająca na lądzie. byłej Jugosławii nie istnieje szansa powoływania Przede wszystkim dlatego, że w dalszym ciągu sam się na historyczne słoweńskie panowanie nad całą podział wód terytorialnych w Europie pozostaje zatoką, jako że jurysdykcję nad tym akwenem spra- kwestią sporną, czego dowodzą przytoczone przy- wowała Jugosławia jako jeden podmiot prawa mię- kłady braku porozumienia odnośnie do przebiegu dzynarodowego. Chorwacja nie przystała także na granic między państwami. Dopóki zatem frontowe proponowany przez Słowenię podział wód, zosta- państwa członkowskie Unii nie zadbają o dokład- jąc przy reżimie linii środkowej6. ne wyznaczenie swoich wód terytorialnych, dopó- W rozważaniach tych należy uwzględnić jesz- ty zewnętrzna granica morska wspólnoty pozosta- cze fakt członkostwa Słowenii w Unii Europejskiej nie niedookreślona, a przez to trudna do jedno- oraz chęć przyłączenia się do tej organizacji znacznego wytyczenia na mapie. Chorwacji. Z praktycznych i czysto racjonalnych Być może brak wzmożonej woli wyznaczenia powodów nie istnieje raczej szansa, by państwo omawianej granicy wiąże się z ukształtowanym członkowskie Unii Europejskiej wyraziło zgodę na ostatnio pojęciem tożsamości bezpieczeństwa euro- przystąpienie do niej kraju, z którym toczy spór pejskiego, które powstało z idei wspólnego wojsko- o tak żywotne interesy, jak gwarancja pewnych gra- wego rozwiązywania problemów morskich, a więc nic między nimi. Z tego powodu w 2001 roku z utworzenia europejskiej marynarki wojennej Chorwacja zmieniła swoje stanowisko i zgodziła i umacniania świadomości wspólnoty interesów się na propozycję Słowenii, która miała wówczas morskich, także tych wykraczających daleko poza realną szansę przystąpienia do wspólnoty w ciągu wody oblewające kontynent. Skupienie się na poli- trzech najbliższych lat, gdy tymczasem Chorwację tyce dalekomorskiej i kwestiach dążenia do mocar- dzieliła przynajmniej dekada od osiągnięcia tego stwowości doprowadziło do marginalizacji spraw celu. Podpisano umowę międzyrządową, potwier- z najbliższego otoczenia Unii Europejskiej. n dzającą granicę morską zgodną z oczekiwaniami Autorka jest studentką II roku studiów II stopnia Słowenii. Nie została ona jednak ratyfikowana i nie na kierunku stosunki międzynarodowe Uniwersytetu Kardynała weszła w życie. Stefana Wyszyńskiego w Warszawie oraz II roku studiów II stopnia na makrokierunku samorząd terytorialny i polityka Początkowo zakładano akcesję Chorwacji do Unii regionalna w Centrum Studiów Samorządu Terytorialnego na rok 2011, jednak w wyniku zaprzepaszczenia i Rozwoju Lokalnego Uniwersytetu Warszawskiego. szansy na ostateczne ustalenie granicy morskiej mię- dzy tymi państwami, Słowenia zawetowała kandy- 6 Ibidem, s. 146–149.

36 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Kryzysowy obszar POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA

ppłk w st. spocz. dr inż. Jerzy Garstka . us navy T FO Konflikt w cieśninie Ormuz W 2011 roku każdego dnia przez cieśninę Ormuz transportowano około 17 milionów baryłek ropy naftowej, co stanowiło 40 procent morskiego transportu tego surowca na świecie.

raje regionu Zatoki Perskiej kowce płynące do państw azjatyckich, by następ- – Arabia Saudyjska, Bahrajn, nie przez Cieśninę Omańską znaleźć się na Morzu Zjednoczone Emiraty Arabskie Arabskim i Oceanie Indyjskim1. K (ZEA), Oman, Kuwejt, Katar, Irak Objawy kryzysu militarno-politycznego w cie- i Iran – dysponują dużymi zasobami ropy naftowej. śninie Ormuz pojawiły się, gdy Iran, ZEA i Oman Surowiec ten był, jest i jeszcze długo będzie towa- rozszerzyły swoje wody terytorialne do 13 mil. rem strategicznym. Pięć z tych państw zalicza się Ryzyko wybuchu konfliktu na większą skalę do dziesięciu największych eksporterów ropy naf- wiąże się z groźbami Iranu zablokowania cieśniny towej na świecie. Znacząca ilość ropy jest transpor- Ormuz w wypadku eskalacji embarga nałożonego towana z tego regionu tankowcami, z czego na ten kraj przez USA i państwa Unii Europejskiej 85 procent trafia do Azji – Japonii, Indii, Korei Południowej i Chin. Wąskim gardłem transportu 1 R. Czulda: Bitwa o Ormuz. „Armia” 2012 nr 1, s. 16; M. Szopa: morskiego jest cieśnina Ormuz. Pokonują ją tan- Przyczajone potęgi. „Polska Zbrojna” 2010 nr 11, s. 49.

2012/03 przegląd morski 37 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Kryzysowy obszar

(Unia zakazała m.in. importu irańskiej ropy od Zdaniem ekspertów z USA, głównym zagroże- 1 lipca 2012 r.). Blokada cieśniny Ormuz uderzy- niem konwencjonalnym ze strony Iranu są działa- łaby także w interesy irańskie (przez cieśninę jest nia na morzu, w których jego siły morskie będą transportowana niemal cała eksportowana ropa wykorzystywać miny morskie, ścigacze rakietowe irańska – około 2,5 miliona baryłek dziennie). typu Kaman i Sina, okręty podwodne (w tym mi- Ponadto mogłaby skomplikować relacje politycz- niaturowe typu Ghadir) oraz nabrzeżne wyrzutnie ne z głównymi odbiorcami, przede wszystkim rakiet przeciwokrętowych Noor. Nie bagatelizuje z Chińską Republiką Ludową, której poparcie jest się też uzbrojonych, małych i szybkich kutrów, chiń- dla Teheranu niezwykle (obok Rosji) ważne (rys.). skiej produkcji katamaranów z pociskami rakieto- Nie można jednak wykluczyć, że w sytuacji za- wymi Nasi-1 i poduszowców BH.7 z pociskami grożenia takie działania blokadowe ten kraj mo- Noor3. Już w latach 1987–1988 (w czasie wojny że podjąć. z Irakiem) przy użyciu lekkich, szybkich jednostek nawodnych Iran usiłował zdezorganizować żeglu- Źródła konfliktu gę w cieśninie Ormuz. Koncepcja tak zwanej mor- Irański program atomowy jest poważnym zagro- skiej partyzantki jest od tamtego czasu intensyw- żeniem dla wszystkich państw regionu Zatoki nie rozwijana. Powyższe wnioski wyciągnięto na Perskiej. Ciągłe groźby pod adresem Izraela i USA podstawie prowadzonych przez Marynarkę budzą poważne obawy2. Rozpatrując nuklearne Wojenną Islamskiej Republiki Iranu (IRIN) ćwi- aspiracje Iranu warto zauważyć, że państwo to czeń morskich, w których duży nacisk kładziono dysponuje już sprawnym potencjałem rakieto- na ćwiczenia floty i sił rakietowych na obszarze wym: mutacją radzieckiej rakiety typu Scud po- Zatoki Perskiej. zyskaną od Korei Północnej (pocisk balistyczny Al-Shabab na paliwo płynne) i znacznie nowocze- SIŁY MORSKIE śniejszą (na paliwo stałe) typu Sidżdżil-2 (Sejjil-2). Zdaniem specjalistów US Navy, duże jednost- Ten dwustopniowy pocisk rakietowy spowodował ki nawodne są nieliczne, przestarzałe i słabo skrócenie czasu przygotowania go do startu, a tym uzbrojone, może z wyjątkiem najnowszej wielo- samym zmniejszy się jego czas wykrycia i znisz- zadaniowej „Jamaran”, rodzimej konstrukcji ty- czenia. pu Mowi/Mowdge (zbudowana na podstawie bry- Założywszy, że Irańczycy będą w stanie zmniej- tyjskiej korwety typu Alvand). Charakterystyki tak- szyć gabaryty nuklearnego urządzenia detonują- tyczno-techniczne bojowych okrętów nawodnych cego, pozwalającego na jego montaż w głowicy irańskiej marynarki wojennej zestawiono w tabeli. rakiety bojowej, to już niebawem pozyskają goto- O wartości bojowej jednostek IRIN świadczą nie- wy do operacyjnego użycia system broni atomo- wątpliwie porażki poniesione przez nią w 1988 ro- wej. Według raportu Międzynarodowej Agencji ku w starciu z US Navy, która zainicjowała w 1987 Energii Atomowej (International Atomic Energy roku operację konwojowania tankowców „Earnest Agency – IAEA), Iran posiada 427 kilogramów Will”. W kwietniu 1988 roku Amerykanie w ra- nisko wzbogaconego uranu. Ponadto w 2011 ro- mach operacji „Praying Mantis” zatopili dwa irań- ku podjął budowę trzeciego zakładu wzbogaca- skie okręty wojenne typu Alvand i ciężko uszko- nia uranu. Przy współpracy z Rosją rozpoczęto dzili trzeci, a także platformy wydobywcze. też uruchamianie reaktora w pierwszej irańskiej Groźniejszą bronią okazały się miny morskie. elektrowni atomowej w Buszir. W listopadzie 2011 14 kwietnia 1988 roku amerykańska fregata USS roku IAEA opublikowała raport, w którym po raz „Samuel B. Roberts” (FFG-58) wpadła na minę, pierwszy stwierdziła jednoznacznie, że Iran pro- która rozerwała poszycie boczne okrętu. Dziesięciu wadził działania zmierzające do budowy bomby marynarzy zostało rannych, a jednostka dopiero po atomowej. Eksploatując elektrownię atomową Irańczycy zdobywają doświadczenie przydatne 2 K. Kubiak: Kryzys irański. „Raport. Wojsko Technika Obronność” 2012 nr 2, s. 61 i 65. zarówno przy programach cywilnych, jak i woj- 3 T. Szulc: Czy Iran może zablokować cieśninę Ormuz? „Nowa skowych. Technika Wojskowa” 2012 nr 4, s. 47.

38 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Kryzysowy obszar POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA

IRAN Bandar Abbas  Karak I. Qeshm I. Cieśnina Ormuz Kish I. Tunb Is. Sirri I. Oman Abu Musa I. Zatoka Perska Katar Zatoka Omańska 100

50 Zjednoczone

Emiraty Arabskie Oman morskie mile Arabia 0 Saudyjska d i o stu militarium Akwen, który z chwilą konfliktu będzie głównym obiektem zainteresowania zwaśnionych stron roku wróciła do służby. Wcześniej, w październi- Z końcem lat dziewięćdziesiątych ubiegłego ku 1987 roku, Irańczycy uszkodzili chińską rakie- wieku w ramach projektu „Sina” rozpoczęto bu- tą przeciwokrętową typu Silkwarm amerykański dowę nowych ścigaczy rakietowych o nazwach: tankowiec „Sea Isle City” kotwiczący w pobliżu Peykan II, Joshan II, Derafsh i Kalat. Okazały się miasta Kuwejt. jednak klonami ścigaczy typu Kaman, z uzbrojeniem identycznym jak na zmodernizowanych ŚCIGACZE I KORWETY Kamanach (armata Fajr 27 kalibru 76 mm, arma- W latach 1977–1981 Iran pozyskał 12 ścigaczy ta Bofors kalibru 40 mm, dwa wielkokalibrowe ka- typu La Combattante IIB (typ Kaman), zamówio- rabiny maszynowe DSzK oraz dwie podwójne wy- nych we Francji w 1974 roku (w linii pozostało rzutnie rakiet Noor). Ścigacz typu Sina różni się od jeszcze osiem jednostek). Ich działania wspiera 10 Kamana osłoną nowej stacji radiolokacyjnej oraz jednostek typu Thondor (chińska nazwa Houdong) kulistą głowicą optoelektroniczną systemu obser- pod banderą Korpusu Strażników Rewolucji. Oba wacji i naprowadzania uzbrojenia. rodzaje ścigaczy są uzbrojone w chińskie rakiety W 2011 roku zakupiono najnowszą wersję chiń- przeciwokrętowe Noor (C-802) i Nasr-4, po cztery skiej rakiety przeciwokrętowej, określanej nazwą wyrzutnie na każdym. Konstrukcyjnie pociski Noor Ghader lub C-803. Pocisk rakietowy charakteryzu- są zbliżone do francuskich typu Exocet MM 38, ale je się zewnętrznie dłuższą sekcją środkową zamiast silników rakietowych mają marszowy sil- (o 18–20 cm), a jego zasięg dzięki dodatkowym nik turboodrzutowy o zasięgu do 120 kilometrów. zbiornikom paliwa wynosi 120 mil morskich4. Ich głowice bojowe mają masę 165 kilogramów, Do grupy dużych bojowych jednostek nawod- co oznacza, że są groźne dla każdego dużego okrę- nych można zaliczyć: trzy korwety typu Alvand tu bojowego. Okręty Thondor uzbrojono w podwój- 4 R. Hewson: Iran unveils latest C-802 development. „Jane’s ne armaty kalibru 30 mm oraz 23 mm. Missiles & Rockets”. 2.09.2011. http://www.janes.com.

2012/03 przegląd morski 39 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Kryzysowy obszar

Charakterystyki taktyczno-techniczne bojowych okrętów nawodnych marynarki wojennej Iranu Ścigacz rakietowy Korweta Korweta Korweta Typ Kaman Bayandor* Alvand Jamaran Wyporność standardowa [t] 249 900 1250 ? Wyporność pełna [t] 275 1135 1540 1420 Długość [m] 47,0 84,0 94,5 94,0 Szerokość [m] 7,1 10,1 11,1 11,1 Zanurzenie [m] 1,9 3,1 3,2 3,1 2 x1690 Moc [kW] 4 x 2685 2 x1960 2 x 7350 (2 x 1415) Prędkość maks. [w.] 37,5 20 39 28–30 (?) 2000/15 4800/12 3650/18 Zasięg [Mm/w.] ? 700/33,7 2400/18 550/36 1 x 76 mm 1 x 114 mm 1 x 76 mm 1 x 76 mm Uzbrojenie artyleryjskie 1 x 2 40 mm 1 x 2 35 mm 1 x 20 mm 1 x 40 mm i strzeleckie 2 x 20 mm 3 x 20 mm 2 x 12,7 mm 2 x 20 mm 2 x 12,7 mm 2 x 12,7 mm Przeciwlotnicze 2 x 1 Standard – – – uzbrojenie rakietowe (4 pociski) Przeciwokrętowe 2 x 2 C-802 2 x 2 C-802 2 x 2 C-802 2 x 2 C-802 uzbrojenie rakietowe Uzbrojenie POP – 2 x 3 324 mm 2 x 3 324 mm 2 x 3 324 mm Załoga 31 140 135 120–140 * Konfiguracja dla korwety po modernizacji typu Naghdi. Źródło: I. Zajac: Marynarka wojenna Iranu (cz. 1). „Nowa Technika Wojskowa” 2010 nr 7, s. 101.

wraz z dwoma klonami korwet typu Jamaran (wo- Uzbrojenie nowej korwety znacząco różni się od dowanie drugiej w 2012 r.) oraz dwoma eksame- uzbrojenia okrętów typu Alvand (por. tabela). Dość rykańskimi PF-103 typu Bayandor (jeden o nazwie nietypowo umieszczono dwie stałe wyrzutnie po- „Naghdi” zmodernizowano w 2009 r.). Korwety cisków Noor (prostopadle do płaszczyzny wzdłuż- typu Alvand przeszły modernizację w tym samym nej kadłuba za kominem i przed armatą kalibru okresie co ścigacze typu Kaman, głównie pod ką- 40 mm). Swym kształtem przypominają wyrzut- tem uzbrojenia. Nowemu uzbrojeniu nie towarzy- nie pocisków rakietowych Standard, z których moż- szą jednak zmiany w wyposażeniu elektronicznym. na wystrzeliwać dwa typy pocisków przeciwokrę- Przykładem może być korweta „Bayandor”. W ra- towych: Standard SSM-ARM z pasywnym napro- mach modernizacji przeprowadzonej w 1990 roku wadzaniem radiolokacyjnym oraz przeciwlotnicze w miejsce dziobowej armaty ZU-23-2 oraz zrzut- z możliwością strzelania do celów nawodnych. ni grawitacyjnych bomb głębinowych na rufie za- Każda wyrzutnia składa się z dwóch części. montowano dwie armaty kalibru 20 mm. Przewiduje W przedniej mieści się jedna rakieta na wysuwa- się modernizację tej korwety do takiego standardu nej belce startowej, w tylnej jest pocisk zapasowy jak korweta „Naghdi”. i mechanizm przeładowania. Przypuszczalnie po- Po ponad dwóch dekadach międzynarodowego ciskiem przeciwokrętowym będzie tutaj ulepszony embarga na uzbrojenie dla Iranu (nie dotyczy Chin, pocisk Shabahang. Rosji i Korei Płn.) doszło do znaczącego wzrostu Antena zamontowanego przed kominem radaru możliwości bojowych IRIN. Do służby zaczęły dozoru ogólnego jest z wyglądu identyczna z ante- wchodzić nowe okręty rodzimej budowy, czego do- ną stacji AWS-1 z korwet Alvand. System kierowa- wodem są ścigacze torpedowe typu Sina i korwe- nia ogniem, zamontowany na dachu pomostu bo- ty typu Jamaran. jowego, jest jednak inny i zapewne jest irańską kon-

40 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Kryzysowy obszar POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA strukcją wzorowaną na systemach zachodnich lub cisków Noor na poduszkowcach desantowych chińskich. Na głównym maszcie zainstalowano an- Hovercaraft BH-7 Mk 5 (produkcji brytyjskiej). Ich teny radaru nawigacyjnego, obserwacji powierzch- zaleta6 to duża prędkość – 60–70 węzłów, i ładow- ni morza i wykrywania celów nisko lecących, zaś ność – 14–16 ton, oraz niezależność od zaplecza na jego szczycie głowicę optoelektroniczną. portowego. Mogą ukrywać się na lądzie i szybko Dostępne fotografie bojowego centrum informa- przystąpić do ataku na odległość ograniczoną za- cyjnego pokazują całkiem nowoczesne konsole sięgiem rażenia pocisków Noor. wielofunkcyjne z barwnymi wyświetlaczami5. Dla dezinformacji i wydźwięku propagandowe- Rakietowe uzbrojenie przeciwlotnicze korwety, go dość często w mediach są reklamowane jed- podobnie jak i innych okrętów irańskiej marynar- nostki nawodne w służbie Pasdaranów (Strażników ki wojennej, tworzą przenośne przeciwlotnicze ze- Rewolucji). Najmniejsze z nich – G-800, MiL-38, stawy rakietowe Misagh-1 i Misagh-2, będące od- 40 i 45 (produkcji Martime Industries Group) mianami chińskiego PPZR QW-1 Vanguard, czy- – są uzbrojone tylko w karabiny maszynowe i ręcz- li chińskiej hybrydy Igły-1 i Stingera. Te zastąpiły ne granatniki przeciwpancerne. Nieco większe wcześniej wykorzystywane Strzały-2M i Stingery. mają wieloprowadnicowe wyrzutnie npr kalibru W stosunku do swych protoplastów (korwet ty- 107 mm, które nie są w stanie wyrządzić pu Alvand) nowa korweta dysponuje lądowiskiem szkody jednostkom nawodnym, nawet średniej wy- dla śmigłowców. Brak hangaru ogranicza jednak porności. ich użycie. Koncepcja budowy Jamarana odpowia- Większe i mniej liczne jednostki sprowadzono da zachodnim projektom sprzed dwóch–trzech z Koreańskiej Republiki Ludowo-Demokratycznej dekad. (KRLD). Kutry, nazywane w Iranie IPS-16 Wdrożony program „Mowj” (Mowoj) ma zna- Peykaap, są uzbrojone w dwie wyrzutnie torpedo- leźć następców korwet typu Alvand. Miały to być we kalibru 324 mm, Bavar – w dwie wyrzutnie po- okręty bojowe średniej wielkości, budowane cisków kierowanych Kosar-3. Są to chińskie poci- w stoczniach irańskich. Zaprezentowane modele ski C-701 naprowadzane przez głowicę elektroop- były jednak bardzo podobne do Alvandów. Budowę tyczną7. jednostki „Jamaran” rozpoczęto w październiku Pociski rakietowe Kosar-3 mają maksymalny za- 2002 roku w stoczni Bandar-e Abbas, wodowanie sięg 25 kilometrów i głowicę bojową o masie nastąpiło 23 lutego 2007 roku, a wcielenie do służ- 30 kilogramów. Są transportowane i odpalane z pro- by 19 lutego 2010 roku. Obecnie trwa budowa dru- stopadłościennych pojemników. Pocisków tych nie giego okrętu tego typu, który miałby zostać ukoń- można lekceważyć, bowiem przypuszczalnie takim czony w 2012 roku. pociskiem libańscy bojownicy Hezbollahu zaata- kowali i uszkodzili izraelską korwetę „Hanit” typu INNE JEDNOSTKI NAWODNE Saar-5 w lipcu 2006 roku. IRIN posiada znaczną liczbę dużo mniejszych, uzbrojonych jednostek nawodnych, takich jak ku- OKRĘTY PODWODNE try torpedowe (ok. 56), małe patrolowce (nawet do Iran dysponuje trzema dużymi okrętami podwod- 150), jednostki desantowe o różnej wyporności nymi typu Kilo (projekt 877) oraz około dziesię- i rozmiarach (ok. 20). Cały ten konglomerat róż- cioma miniaturowymi okrętami typu Ghadir. nych jednostek nawodnych (uzbrojonych m.in. Pierwsze z nich mogą przy użyciu torped atakować w torpedy i pociski przeciwokrętowe Noor) uzu- statki i okręty przepływające przez cieśninę Ormuz, pełnia 20 katamaranów C-14 (oznaczenie irańskie a także zabrać na pokład kilkadziesiąt morskich – C-704) wykonanych w dwóch wariantach: mniej- min dennych. Są to okręty dość duże i na płytkim sze, uzbrojone w szesnastoprowadnicowe wyrzutnie niekierowanych pocisków rakietowych (npr) ka- 5 I. Zajac: Marynarka wojenna Iranu (cz. 1). „Nowa Technika Wojs- libru 107 mm, i większe – uzbrojone w dwie wy- kowa” 2010 nr 7, s. 102. 6 J. Garstka: Znaczenie poduszkowców w morskich operacjach rzutnie kierowanych pocisków rakietowych (kpr) desantowych. „Przegląd Morski” 1992 nr 5, s. 63. Nasr-1. Pewną ciekawostką jest rozmieszczenie po- 7 T. Szulc: Czy Iran może zablokować…, op.cit., s. 481.

2012/03 przegląd morski 41 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Być przewidującym

akwenie cieśniny Ormuz i Zatoki Perskiej (ok. kołowych. Najnowszą bronią są wyrzutnie z poci- 150 m) łatwe do wykrycia i zniszczenia. Blokowanie skami Nasr-1 (inaczej chińskie C-704). Na platfor- cieśniny będzie raczej następowało za pomocą kon- mie samochodowej umieszczono: trzy zasobniki taktowych min kotwicznych i niekontaktowych z rakietą Nasr-1 w każdym oraz kontener z apara- min dennych, stawianych przy użyciu okrętów róż- turą naprowadzania i radarem do wykrywania ce- nych klas, statków, a przede wszystkim szybkich lów morskich. Łatwo je rozmieścić także na wysu- ślizgaczy-stawiaczy min, którymi dysponują niętych wyspach, kontrolowanych przez Iran. Strażnicy Rewolucji. Ich zaletą jest możliwość Groźne dla okrętów i statków w cieśninie Ormuz w krótkim czasie postawienia niewielkich zagród mogą być też rakiety balistyczne przeznaczone do minowych prawie we wszystkich częściach cie- precyzyjnego rażenia celów. Podobno gotowość śniny. Dużo szybciej można też ustawić miny den- operacyjną osiągnęły pociski rakietowe Khajil Fars ne z samolotów transportowych An-74, których o zasięgu 200 kilometrów. Rakieta stanowi odmia- Iran ma kilkanaście. nę irańskiej rakiety ziemia–ziemia Fatweh-110 Atutem irańskich okrętów typu Kilo mogą być (klon rakiety chińskiej DF-11)8. Przy swym zasię- hiperkawitacyjne torpedy WA-111 Szkwał. Iran już gu Khajil Fars może być wystrzelona z dowolnego zademonstrował ich użycie z wyrzutni na okrętach miejsca na terenie Iranu, a nie tylko z obszaru brze- nawodnych. Pewną ich liczbę dokupiono od gowego, dlatego jest poważnym zagrożeniem Kazachstanu, ale zdaniem specjalistów ich użycie w wypadku wybuchu wojny o cieśninę Ormuz. z jednostek nawodnych daje znacznie mniejsze ko- rzyści. Przypuszczalnie z tego powodu dla okrę- siła iranu tów podwodnych operujących na głębokich wo- Irańska marynarka wojenna przy obecnym sta- dach pełnomorskich lub płytkich akwenach przy- nie posiadania nie jest groźna, jak to często prezen- brzeżnych zaczęto wykorzystywać nowe torpedy tuje się w mediach. Jej starcie z siłami morskimi Valfajr, których głowica bojowa ma masę około USA, Wielkiej Brytanii czy państw Zatoki Perskiej 200 kilogramów. z pewnością zakończyłoby się klęską. Iran nie mu- Miniaturowe okręty podwodne Ghadir (na któ- si jednak otwarcie wypowiadać wojny, ale może rych budowę Iran zakupił licencję od Korei Płn.) działać za pomocą ataków asymetrycznych. są uzbrojone w dwie wyrzutnie torpedowe kalibru Najprostszym sposobem zablokowania cieśniny 533 mm i doskonale się nadają do działań na płyt- Ormuz jest jej zaminowanie. Dla większego efek- kich wodach przybrzeżnych. Samodzielnie tu można też użyć małych i tanich jednostek na- Irańczycy zbudowali tylko dwie takie jednostki wodnych wyposażonych w pociski przeciwokręto- w stoczni w Bandar Abbes, których nie uzbrojono, we, wspartych bateriami wyrzutni brzegowych. lecz przeznaczono do transportu płetwonurków. W takich warunkach koalicji antyirańskiej trudno Kolejne cztery (docelowo jeszcze cztery), oznaczo- będzie rozminowywać (trałować dwa pasy szlaku ne jako S-120 (inaczej MS-29), stanowią rozwinię- transportowego) akwen. W konsekwencji transport cie konstrukcji okrętów eksploatowanych przez ma- ropy naftowej przez ten obszar będzie dużo droż- rynarkę wojenną Korei Północnej. szy niż obecnie, a Iran zostanie osamotniony mili- tarnie i politycznie. Nikt bowiem, nawet tam, nie KOMPONENT BRZEGOWY przypuszcza, że państwa naszego globu pogodzą Na podstawie dostępnych danych wiemy, że Iran się z utratą kilkudziesięciu procent dostaw ropy dysponuje obecnie 30 bateriami rakiet przeciwokrę- naftowej. n towych na podwoziu kołowym. Pod względem konstrukcyjnym najstarsze są samochodowe wyrzut- Autor jest absolwentem WAT. Stopień doktora uzyskał nie własnej konstrukcji z chińskimi pociskami na Wydziale Mechanicznym Politechniki Wrocławskiej. Był m.in. kierownikiem Pracowni Minowania i Ośrodka HY-2 (klony pocisków P-15). Same pociski są du- Naukowej Informacji Wojskowej w Wojskowym Instytucie że, wolne i od dawna znane. Nowsze pociski Noor Techniki Inżynieryjnej. (inaczej C-802) umieszczono w dwóch kontene- rach zamontowanych na czteroosiowych pojazdach 8 Ibidem, s. 50.

42 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Wiarygodność informacji morska sztuka wojenna

ppor. mar. Krzysztof Pająk Dywizjon Okrętów Podwodnych

Nieudany desant w Zatoce Świń W trakcie przygotowania operacji desantowej, oprócz utworzenia zgrupowania i wydzielenia określonych środków, należy uwzględnić wiele czynności, związanych z jej zabezpieczeniem.

ontekst geopolityczny, dyploma- łań. Aby go osiągnąć, jest również potrzebny tyczny, społeczny, a nawet sytu- sprawdzony w praktyce system podejmowania de- acja wewnętrzna we własnym cyzji. Jest to kwestia złożona. Należy bowiem nie K kraju to elementy, które trzeba tylko zapewnić nieprzerwany strumień informa- wziąć pod uwagę w wypadku przygotowywania cji docierających do osób wydających ostateczne przewrotu w innym państwie. Uwzględnienie rozkazy, ale również stworzyć system ich segre- wszystkich przewidywalnych determinantów nie gacji, filtrowania i uogólniania. Chodzi o to, by gwarantuje jednak sukcesu zaplanowanych dzia- ograniczona ilość informacji jak najpełniej i naj-

2012/03 przegląd morski 43 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl morska sztuka wojenna Wiarygodność informacji

bardziej wiarygodnie odzwierciedlała sytuację w kubańską gospodarkę, żywo były zainteresowa- rzeczywistą. Dopiero spełnienie tych wszystkich ne istniejącą sytuacją, choć doskonale zdawały so- warunków gwarantuje, że osoby, które podejmu- bie sprawę, że zbytnie zaangażowanie polityczne ją decyzje, niejednokrotnie niemające wystarcza- w wewnętrzne sprawy wyspiarskiego sąsiada bę- jącej wiedzy specjalistycznej, mogą prawidłowo dzie z pewnością źle przez niego odbierane. ulokować wykonywaną operację w szerszym kon- Początkowo politycy amerykańscy podchodzili tekście politycznym i dyplomatycznym oraz oce- ostrożnie do sukcesów rewolucji kubańskiej, nić możliwość jej przeprowadzenia. jednak szybko pojawiły się obawy o przyszłość państwa, tradycyjnie leżącego w strefie wpływów USA, jak też bezpieczeństwo samych Stanów Zjednoczonych. Założenia Wkrótce zaczęły się pojawiać napięcia między Kubą i USA ze względu na wprowadzanie przez Według planu CIA, warunkami niezbędnymi do obalenia rządy Fidela Castro coraz bardziej radykalnych Fidela Castro były: reform. Szczególnie dotkliwie w amerykańskie – utworzenie kubańskiego rządu emigracyjnego; interesy godziła zapowiadana reforma rolna, któ- – ofensywa propagandowa osłabiająca poparcie dla Fidela ra miała pozbawić własności wielu przedsiębior- Castro; ców amerykańskich posiadających udziały lub bę- – zorganizowanie oddziałów partyzanckich i siatki wywiadow- dących właścicielami plantacji oraz przetwórni na czej na Kubie; Kubie. W 1959 roku, na przykład, na Kubie funk- – utworzenie kubańskich oddziałów militarnych na emigracji, cjonowało 161 cukrowni, z czego ponad połowa które po przerzuceniu na Kubę rozpoczęłyby wojnę party- znajdowała się w rękach obcokrajowców, głów- zancką. nie obywateli USA. Żądania odszkodowań ze strony amerykańskich firm sięgały kwoty dwóch mi- liardów dolarów amerykańskich (USD)1. Fakt ten nie uszedł uwadze Fidela Castro i pod koniec roku 1960 władze kubańskie, realizując założenia rewolucyjne, skonfiskowały bez odszko- dowania własność amerykańską. Odpowiedzią USA była rezygnacja z importu cukru kubańskie- go. Działanie to miało uderzyć w gospodarkę Rozpatrując wiele przykładów skutecznych za- Kuby, uzależnioną od eksportu tego produktu. machów stanu i nieudanych rewolt, które miały Celem presji ekonomicznej było wymuszenie miejsce na świecie po drugiej wojnie światowej, nie zmian politycznych. Władzom rewolucyjnym uda- ma chyba lepszego przypadku do analizy błędów ło się jednak opanować kryzys gospodarczy dzię- popełnionych podczas przygotowywania przewro- ki nawiązaniu współpracy handlowej ze Związkiem tu niż ten, który miał być dokonany w wyniku ope- Radzieckim. Pojawienie się w postaci ZSRR so- racji desantowej w Zatoce Świń w 1961 roku. jusznika kraju znajdującego się w tak bliskiej od- ległości od wybrzeży USA bardzo zaniepokoiło KONTEKST HISTORYCZNY polityków w Waszyngtonie. Aby dobrze zrozumieć sytuację panującą na po- czątku lat sześćdziesiątych XX wieku należy przed- PRÓBY ZMIAN stawić kontekst historyczny tamtych zdarzeń. Już na początku 1960 roku prezydent Stanów Przejęcie rządów na Kubie w wyniku przewro- Zjednoczonych Dwight David Eisenhower uznał, tu dokonanego z inicjatywy Fidela Castro było że należy się przygotować na możliwość siłowe- kolejnym zamachem dokonanym w tym kraju.

Stany Zjednoczone, z uwagi na bliską odległość 1 K. Michałek: Mocarstwo. Historia Stanów Zjednoczonych Amery- geograficzną, jak i finansowe zaangażowanie ki 1945–1992, Warszawa 1995, s. 164.

44 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Wiarygodność informacji morska sztuka wojenna

Fot. 1. Prezydent USA John F. Kennedy zaaprobował program, który został określony kryptonimem „Pluto”, i przezna- czył na jego realizację 13 milionów USD go odsunięcia Fidela Castro od władzy. Oczywiście ku. Jednak szczególnie spektakularna była opera- wypowiedzenie otwartej wojny nie wchodziło cja „PBSUCCESS”, która pokazała prezydento- w rachubę, gdyż wcześniejsze doświadczenia wi Eisenhowerowi szeroki obraz możliwości CIA. z przeprowadzenia podobnych operacji militar- Chodziło o obalenie lewicowego rządu Jacobo nych, wskazywały, że mogą mieć one swoją cenę Arbenza Guzmána w Gwatemali w 1954 roku. polityczną w postaci utraty wpływów w świecie Akcja ta była przeprowadzona przy użyciu stu- latynoskim2. W związku z tym, kontynuując za- pięćdziesięcioosobowego oddziału emigrantów biegi dyplomatyczne, podjęto równolegle decyzję gwatemalskich oraz kilku myśliwców P-47 z cza- o przygotowaniu tajnej operacji. Zadanie to po- sów drugiej wojny światowej3. wierzono Centralnej Agencji Wywiadowczej Szefem zespołu CIA, który miał się zająć opra- (Central Intelligence Agency – CIA), która wcze- cowaniem i realizacją operacji obalenia przywód- śniej kilkakrotnie udowodniła swoją skuteczność cy kubańskiego został zastępca dyrektora do spraw w wykonywaniu podobnych działań. planowania Richard Mervin Bissell Jr. Pierwszą Do najbardziej znanych akcji CIA, uważanych propozycją, jaką Bissell przedstawił amerykań- przed inwazją w Zatoce Świń za udane, admini- skiemu prezydentowi, było sabotowanie cukrow- stracja amerykańska zaliczała niedopuszczenie do ni kubańskich, co się jednak nie spotkało z apro- przejęcia władzy przez komunistów we Włoszech batą prezydenta, który polecił opracowanie inne- w 1948 roku w wyniku wsparcia finansowego go programu. Bissell uzyskał w ten sposób zgodę Chrześcijańskiej Demokracji, pomoc udzieloną na zaplanowanie operacji podobnej do tej, którą na Filipinach w walce z komunistycznymi party- zantami w 1950 roku, obalenie lewicowego rzą- 2 Ibidem, s. 166. du Mohameda Mossadeka w Iranie w 1953 ro- 3 Ibidem, s. 164.

2012/03 przegląd morski 45 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl morska sztuka wojenna Wiarygodność informacji

przeprowadzono z inicjatywy USA w Gwatemali został wybrany były profesor prawa Uniwersytetu w 1954 roku. Na początku marca 1960 roku po- w Hawanie José Miró Cardona, który stanął na wstał ściśle tajny dokument zatytułowany Program czele Kubańskiej Rady Rewolucyjnej6. Ustalono tajnej akcji przeciwko rządom Castro. Prezydent również, że po wylądowaniu oddziałów partyzanc- zaaprobował program, który został określony kich na Kubie, rada ta przekształci się w rząd tym- kryptonimem „Pluto”, i przeznaczył na jego re- czasowy. Choć formalnie udało się w ten sposób alizację 13 milionów USD. Zgodził się również spełnić założenia pierwszego punktu, to jednak na wykorzystanie sprzętu i kadry Departamentu przywódca opozycji kubańskiej nigdy nie cieszył Obrony, jednak nie do operacji bojowych (fot. 1). się szerokim poparciem wśród rodaków. Sukces akcji przeciw rządom Fidela Castro za- W celu zrealizowania drugiego wymogu ko- kładał spełnienie czterech warunków. Pierwszym nieczne było uruchomienie stacji radiowej poza było stworzenie rządu kubańskiego na emigracji. terenem USA, której zasięg obejmowałby Kubę. Drugim – przeprowadzenie ofensywy propagan- Za organizację tego przedsięwzięcia z ramienia dowej, która osłabiłaby poparcie dla przywódcy CIA odpowiadał Davidow Atlee Phillips, który kubańskiego. Trzeci warunek przewidywał zor- wykonywał podobne zadanie w trakcie operacji ganizowanie tajnych oddziałów bojowych i siatki w Gwatemali w 1954 roku7. Radiostacja, którą wywiadowczej na wyspie. Ostatnim miało być umieszczono na wyspie Swan u wybrzeży utworzenie sił militarnych złożonych z imigran- Hondurasu, rozpoczęła nadawanie na początku tów kubańskich, które po przerzuceniu na wyspę 1960 roku. byłyby zdolne do prowadzenia działań partyzanc- Funkcjonowanie radia przez długi czas nie za- kich4. Projekt ten został zaaprobowany przez je- dowalało szefa operacji, gdyż charakter rozgłośni den z najtajniejszych komitetów rządowych był zbyt amerykański (co było źle odbierane przy – Grupę Specjalną, znaną także pod nazwą nacjonalistycznych nastrojach na Kubie), a przy- Komitet 5412 – od dyrektywy Komitetu wódcy emigracji kubańskiej sprzeczali się o rze- Bezpieczeństwa Narodowego NSC-5412/2, dotyczy mało istotne, odchodząc od wspólnej linii pro- czącej tajnych operacji5. pagandowej, której głównym wyznacznikiem mia- Reasumując, początkowy plan obejmował pod- ło być ukazywanie rządów Castro w negatywnym jęcie wysiłków od działań propagandowych przez świetle. Po interwencji szefów CIA, jakość nada- wywiadowczo-bojowe i polityczne aż do militar- wanych audycji znacznie się poprawiła, czego naj- nych. W tych ostatnich zakładano jedynie desant lepszym dowodem były próby zagłuszania Swan spadochronowy grupy rebeliantów, mającej sta- Radio przez władze kubańskie8. Niestety, coraz nowić zalążek działań partyzanckich z siłami rzą- większa ingerencja nowych władz Kuby w co- dowymi. dzienne życie obywateli znacznie ograniczyła licz- bę stałych radiosłuchaczy i praktycznie uniemoż- PROGRAM „PLUTO” liwiła prowadzenie tymi środkami akcji propagan- CIA usiłując sformować rząd kubański na emi- dowej. gracji, który cieszyłby się dużą popularnością, na- Werbunek Kubańczyków do oddziałów party- potkała na poważne trudności. Kubańska opozy- zanckich i utworzenie siatki wywiadowczej na wy- cja na emigracji w USA, choć liczna, była mocno spie przysporzyły CIA sporo problemów (ze podzielona. O skali jej politycznego rozbicia względu na rozbudowę przez Castro coraz sku- świadczyć może fakt, że w 1961 roku, tylko na

terenie Miami, CIA doliczyła się 700 różnych grup 4 R. Kessler: CIA od środka. Warszawa 1994, s. 25. konspirujących przeciwko rządowi Castro. 5 http://www.globalsecurity.org/intell/ops/covert-action- W związku z tym, mimo nacisków, do marca 1961 nsc-5412.htm. 9.07.2012. 6 http://www.historyofcuba.com/history/havana/Varona.htm. roku nie osiągnięto porozumienia i nie wyłonio- 9.07.2012. no odpowiedniego przywódcy. Ostatecznie, pod 7 http://www.spartacus.schoolnet.co.uk/JFKphillips.htm. 9.07.2012. naciskiem prezydenta amerykańskiego, 22 mar- 8 http://cuban-exile.com/doc_226-250/doc0241.html. ca 1961 roku na przywódcę kubańskiej opozycji 9.07.2012.

46 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Wiarygodność informacji morska sztuka wojenna o ra h i w um aut arc t. fo Fot. 2. Kubański posterunek obserwacyjny na Playa Giron w prowincji Sancti Spiritus funkcjonuje nieprzerwanie od prawie pięćdziesięciu lat teczniejszego aparatu policyjnego). Również umiejscowienie baz szkoleniowych CIA na tere- wielokrotne próby zabicia przywódcy kubańskie- nie Gwatemali. go kończyły się niepowodzeniem i przez to Placówkę taką, nazwaną Camp Trax, zorgani- ośmieszały działania amerykańskie9. Nawet zdo- zowano na plantacji Helvetia, a w okolicy bywanie wiarygodnych informacji o sile kubań- Retalhuleu zbudowano kosztem 1,8 mln USD ba- skiej opozycji i jej przygotowaniu do wywołania zę lotniczą obsługiwaną przez Gwardię Narodową powstania przeciw Fidelowi Castro okazało się USA. Również szkolenie pilotów kubańskich pro- wyjątkowo trudne. Jednym z większych sukce- wadzili instruktorzy z Gwardii Narodowej. sów było natomiast zapewnienie regularnych do- Wkrótce do bazy dostarczono 26 bombowców staw uzbrojenia i amunicji partyzantom walczą- B-26B Invader, a w Camp Trax szkoliło się ponad cym w okolicach gór Escambray między miasta- 1400 osób11. Zgrupowanie kubańskie otrzymało mi Trinidad i Santa Clara oraz zniszczenie, nazwę Brygada 2506, a na jego dowódcę amery- 4 marca 1960 roku, francuskiego frachtowca kanie wyznaczyli José Pereza „Pepe” San „La Coubre”, dostarczającego belgijską amunicję Román. Amerykańskie zwierzchnictwo nad bry- do Hawany10. gadą, jak i jej dowódcą, nie podobało się szkolo- Stworzenie oddziałów złożonych z imigrantów nym Kubańczykom do tego stopnia, że 230 żoł- kubańskich stanowiło czwarty punkt zaakcepto- nierzy z oddziału chciało złożyć rezygnację. wanego planu. Choć początkowo szkolenie odby- wało się w okolicach Miami na Florydzie, to jed- 9 Więcej o próbach zamordowania Fidela Castro na stronie: http:// nak uznano, że najbardziej odpowiednim miej- wyborcza.pl/alehistoria/1,121733,11365275,Zabic_lub_pozba- wic_brody__czyli_historia_zamachow.html. 9.07.2012. scem będzie Gwatemala, z racji niedawnego 10 http://cubasolidarity.blogspot.com/2011/03/cia-attack-on-la- wsparcia udzielonego przez USA dla nowych coubre.html. 9.07.2012. 11 http://www.globalsecurity.org/military/library/report/1984/ władz w tym kraju. Prezydent José Miguel EJR.htm; http://www.latinamericanstudies.org/bay-of-pigs/helve- Ramón Ydígoras Fuentes wyraził zgodę na tia.htm. 9.07.2012.

2012/03 przegląd morski 47 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl morska sztuka wojenna Wiarygodność informacji o ra h i w um aut arc t. fo fot. 3. Playa Giron, widok współczesny, na pierwszym planie widać skały odsłonięte przez odpływ

Szkolenie musiano przerwać, aresztowano dwu- puszczać, że władze na Kubie wiedziały o plano- dziestu uczestników, a kilku oficerów odesłano do wanej operacji i miały czas na przygotowanie się domów. Morale brygady uległo osłabieniu, ale mi- do jej odparcia, zwłaszcza, że były wspomagane mo to szkolenie wznowiono. przez wywiad radziecki14 Wobec wielu niepowodzeń w realizacji założo- PLAN TRINIDAD nego planu, Richard Bissell uznał, że dotychcza- Prawdopodobnie duży udział w niepowodzeniu sowa koncepcja musi zostać zmieniona. W ten amerykańskich wysiłków miał brak zachowania sposób z organizacji działań partyzanckich agen- w tajemnicy operacji przygotowywanej przeciw ci CIA przeszli do planowania desantu morskie- rządom Fidela Castro. Już 30 października 1960 go. Należy podkreślić, że była to decyzja we- roku w gwatemalskiej gazecie „La Hora” ukaza- wnętrzna CIA i że zmiana planu nie była konsul- ła się informacja o tajnych obozach szkoleniowych towana z Grupą Specjalną, Komitetem Bez- CIA na terenie Gwatemali. Artykuł na ten temat, pieczeństwa Narodowego czy też odchodzącym autorstwa Paula Kennedy’ego opublikował tak- prezydentem Dwightem Eisenhowerem15. że „New York Times” 10 stycznia 1961 roku12. Po przeprowadzeniu analiz wykonalności, ope- Sprawa organizacji operacji przeciw władzy na racja desantowa otrzymała kryptonim „Plan Kubie stała się również jednym z tematów pod- 12 http://www.gwu.edu/~nsarchiv/bayofpigs/chron.html. czas wyborów prezydenckich w październiku 9.07.2012. 1960 roku. Urzędujący prezydent, dzięki sprytnej 13 http://jfk.hood.edu/Collection/Weisberg%20Subject%20In- strategii sztabu , dex%20Files/T%20Disk/Tiger% 20to%20Ride%20Unclassified/ Johna Fitzgeralda Kennedy’ego Item%2015.pdf. 9.07.2012. został zmuszony do zaprzeczenia przygotowywa- 14 Informacja zaczerpnięta z Museo Giron w Playa Giron (Sancti niu takiej operacji i potępienia takiego pomysłu, Spiritus) na Kubie. 15 13 P. Rośczak: Plany i rzeczywistość inwazji w Zatoce Świń 17–19 choć był faktycznie jego zwolennikiem . kwietnia 1961 r. http://www.rosczak.com/inwazja/strony/glowna. W związku z tymi wydarzeniami należy przy- html. 9.07.2012.

48 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Wiarygodność informacji morska sztuka wojenna

Trinidad”. Przewidywano zdobycie miasta czących żołnierzy były moskity, w które obfito- Trinidad, którego położenie (z górami Escambray wały pobliskie mokradła. Na półwyspie Zapata na północy i rzeką Manati na wschodzie) czyniło nie było również żadnego portu, mogącego za- je dogodnym przyczółkiem. Dlatego uchwycenie silać działania walczących żołnierzy, lub więk- i utrzymanie go było tak istotne. Opanowanie szego miasta, które stanowiłoby zaplecze dla po- z kolei pobliskiego portu Casilda gwarantowało- wołania przyszłego tymczasowego rządu kubań- by stałe dostawy zaopatrzenia z USA. Ponadto skiego. Kierując się zatem doborem miejsca tyl- w Trinidadzie działała silna opozycja wobec rzą- ko ze względu na obecność lotniska pominięto dów Castro, która w połączeniu z rządem przy- wiele innych czynników, które należy uwzględ- byłym z emigracji mogłaby stworzyć rząd tym- nić planując desant i jakie brano pod uwagę czasowy, co w dalszej kolejności byłoby iskrą do w pierwotnym planie. wywołania ogólnokubańskiego powstania prze- Wiele błędów po- ciw Fidelowi Castro16. pełniono przy zbiera- W wypadku niepowodzenia, siły, które wylą- niu informacji wy- Skutkiem nieudolnego przy- dowały, miały się wycofać w góry Escambray wiadowczych. Po gotowania desantu, w szcze- gólności braku wystarczające- i tam kontynuować walkę partyzancką. pierwsze, sądzono, go rozpoznania wód przybrzeż- Plan został przedstawiony obejmującemu że na Kubie narasta nych, przygotowania wywia- urząd prezydentowi Johnowi F. Kennedy’emu, opozycja wobec dowczego, niedocenienia sił który uznał go za zbyt śmiały, a miejsce (z po- władz rewolucyj- przeciwnika oraz zabezpieczenia wsparcia i zaopatrzenia, by- wodu braku lotniska dla bombowców B-26) nych. Faktycznie jed- ło szybkie załamanie się opera- za nieodpowiednie. Amerykanom zależało, nak przejęcie władzy cji desantowej. by wsparcie z powietrza nie było łączone z te- przez Fidela Castro rytorium USA i było prowadzone przez pilotów spotkało się z szero- kubańskich. Wyznaczono wówczas nowe miej- kim poparciem, sce na półwyspie Zapata u wybrzeży Zatoki zwłaszcza wśród Świń (ang. Bay of Pigs, hiszp. Bahía de biedniejszej części społeczeństwa, która przewa- Cochinos). żała liczebnie i była nęcona rewolucyjnymi ha- Choć na półwyspie było lotnisko, to znajdo- słami o nacjonalizacji majątków. W rzeczywi- wało się na nim tylko kilka dogodnych do lądowa- stości opozycja nie mogła rosnąć w siłę, a czas nia desantu plaż. Należały do nich Playa Giron (we działał zdecydowanie na korzyść Fidela Castro, wschodniej części zatoki) i Playa Larga gdyż wraz z rozbudową aparatu policyjnego sys- (u zwieńczenia zatoki). Teren zdawał się być miej- tematycznie likwidowano źródła „nieprawomyśl- scem odpowiednim do ewentualnej obrony, gdyż od ności politycznej” i eliminowano przeciwników reszty wyspy odgradzały go bagna o kilkukilome- rewolucji. trowej szerokości, przez które prowadziły tylko dwie Raporty amerykańskiego wywiadu utrzymy- drogi (fot. 2). Wybór nowego miejsca desantu oka- wały również, że nieliczne lotnictwo bojowe bę- zał się jednak decyzją błędną, gdyż bagna nie mo- dące w dyspozycji Fidela Castro było niezdolne gły zapewnić wystarczającej osłony przed ewentu- do walki. Tymczasem w rzeczywistości było nad alnym atakiem z powietrza lub rażeniem ogniem wyraz sprawne, dozbrojone i zdolne do uzyska- artylerii ze strony sił wiernych Fidelowi Castro, nia panowania w powietrzu, czego boleśnie do- a w razie porażki, uniemożliwiały wycofanie się świadczono w trakcie desantu. W 1961 roku lot- i przejście do działań partyzanckich. nictwo rewolucyjnych sił kubańskich składało Rejon przyszłych walk, rozciągający się mię- się z czterech średnich bombowców Douglas dzy wybrzeżem a bagnami, stanowił wąski pas B-26C Invader, czterech myśliwców Hawker Sea płaskiego lądu pozbawiony większych przeszkód Fury Mk.11 (F.B.11) oraz dwóch samolotów terenowych, które pozwoliłyby piechocie na sku- szkolno-bojowych Lockheed T-33. CIA błędnie teczny opór wobec kontratakującego przeciwnika (fot. 3). Zapewne dużą uciążliwością dla wal- 16 K. Michałek: Mocarstwo…, op.cit., s. 239.

2012/03 przegląd morski 49 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl morska sztuka wojenna Wiarygodność informacji

zakładała, że odrzutowce T-33 są nieuzbrojone. prowadzić do buntu żołnierzy z Brygady 2506, Źle rozpoznano również wyposażenie kubań- co skończyłoby się kompromitacją USA. skich oddziałów policji i straży granicznej Kennedy nie miał ani doświadczenia, ani prak- w Zatoce Świń twierdząc, że nie posiadają środ- tyki wojskowej, jaką dysponował Eisenhower, ków łączności. Faktycznie informacja o siłach a urzędując bardzo krótki czas nie zdążył wyro- desantowych dotarła do Hawany jeszcze zanim bić sobie opinii na temat wiarygodności swoich zdążyły się one znaleźć na brzegu. Wywiad nie podwładnych, którzy to wykorzystali, żeby jed- dostarczył również żadnych informacji na temat nostronnie przedstawić sytuację. dostaw uzbrojenia z ZSRR i Czechosłowacji, które dotarły na Kubę kilka dni przed desantem i diametralnie zmieniły sytuację. SKUTKI BŁĘDÓW Kolejnym błędem było rozpoznanie wybrze- Głównymi błędami, jakie wytykano CIA, by- ża pod kątem dostępności dla sił desantowych. ły: samowolna zmiana sposobu odsunięcia Fidela Na zdjęciach lotniczych cienie rozciągające się Castro od władzy, nieprzygotowanie gruntu pod wzdłuż brzegu zinterpretowano jako wodoro- powszechną rewolucję przeciw rządom Fidela sty, a nie skały i rafy koralowe, co miało tra- Castro, brak opracowania planu awaryjnego dla giczne skutki – desant pozbawiono części środ- sił lądujących oraz niewystarczająca analiza da- ków łączności, zapasu amunicji i dziesiątej czę- nych wywiadu i niewłaściwe ich przedstawianie ści sił. głównemu decydentowi, jakim był prezydent Głównym zarzutem wobec CIA było jednak USA. Skutkiem wielu popełnionych błędów by- niepełne informowanie lub wręcz dezinformo- ła kapitulacja lądujących na plażach wojsk zale- wanie nowo wybranego prezydenta, który sądził, dwie po trzeciej dobie walki. że desant był odpowiednio skoordynowany W wyniku starcia na półwyspie Zapata zginę- z działaniami partyzantki, podziemia i opozycji ło 87 członków Brygady 2506, 250 zostało ran- w armii kubańskiej. Prawda była jednak taka, że nych, a 1189 dostało się do niewoli. Jedna dzie- nikt nie poinformował przeciwników Castro na- siąta sił desantowych z powodu złego rozpozna- wet o przybliżonym terminie operacji. Z jednej nia wód przybrzeżnych i braku osłony z powie- strony wierzono, że pomoże to uzyskać efekt za- trza w ogóle nie dotarła na plaże. Wkrótce po skoczenia (obawiano się inwigilacji opozycji nieudanej operacji, opozycja na Kubie, w wyni- i partyzantów), którego ostatecznie nie udało się ku aresztowań, została praktycznie rozbita, a do osiągnąć, z drugiej jednak brak informacji unie- 1965 roku siły Castro rozprawiły się z partyzan- możliwił koordynację działań. tami w górach Escambray. Nie poinformowano prezydenta również Nieudany desant i próba dokonania przewro- o tym, że nie ma planu awaryjnego na wypadek tu przyniosły odwrotny od zamierzonego sku- porażki sił desantowych i że możliwość wyco- tek. W sierpniu 1961 roku, podczas konferen- fania się w góry, jaka istniała w „Planie cji gospodarczej Organizacji Państw Trinidad”, nie była wykonalna w wypadku ope- Amerykańskich w Punta del Este w Urugwaju, racji w Zatoce Świń. Nowy prezydent został bliski współpracownik Fidela Castro – Ernesto również postawiony w niewygodnej sytuacji Che Guevara przesłał, za pośrednictwem – zmuszono go do podjęcia szybkiej decyzji Richarda Goodwina, ironiczną notatkę do pre- w sprawie operacji ze względu na przewidywa- zydenta USA: Dziękuję za Zatokę Świń. Przed ną możliwość pojawienia się na Kubie nowych inwazją rewolucja była słaba. Teraz jest silniej- samolotów odrzutowych ze Związku sza niż kiedykolwiek17. n Radzieckiego, co sprawiłoby, że przeprowadzenie operacji bez udziału lotnictwa amerykań- Autor jest absolwentem AMW. Pełni funkcję dowódcy skiego byłoby niemożliwe. działu obserwacji technicznej na ORP „Orzeł”.

CIA wskazywała również, prawdopodobnie 17 Cyt. za: Porażka w Zatoce Świń. http://www.rp.pl/ zbyt dosadnie, że odwołanie operacji może do- artykul/643864.html. 9.07.2012.

50 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Doskonalić umiejętności ZABEZPIECZENIE DZIAŁAŃ

kmdr ppor. Czesław Cichy Gdyńska Brygada Lotnictwa MW o ra h i w um aut arc t. fo Ratowanie dusz Od 7 do 12 maja w rejonie duńskiej wyspy Bornholm odbyły się największe na Bałtyku cykliczne ćwiczenia służb ratowniczych „Baltic Sarex 2012”.

czestniczyło w nich ponad 30 spe- (International Maritime Organisation – IMO) cjalistycznych jednostek nawod- oraz Międzynarodową Organizację Lotnictwa nych oraz samoloty i śmigłowce Cywilnego (International Civil Aviation U z dziesięciu państw. Polską Organisation – ICAO). Ich zasadniczym celem jest Marynarkę Wojenną reprezentowali: okręt ORP doskonalenie procedur w czasie skoordynowanych „Lech”, specjaliści Brzegowej Grupy Ratowniczej działań na rzecz ratowania życia na morzu. oraz – po raz pierwszy – śmigłowiec Mi-14PŁ/R. „Baltic Sarex” to cykliczne ćwiczenia wojsko- FAZA PORTOWA wych i cywilnych służb ratowniczych organizowa- 7 maja w trakcie fazy portowej ćwiczeń podjęto ne w ramach programu „Partnerstwo dla pokoju”. ostatnie ustalenia dotyczące szczegółów ich prze- Są to największe na Bałtyku i jedne z najwięk- biegu oraz odbyły się szkolenia teoretyczne załóg szych w Europie tego typu przedsięwzięcia, okrętów i statków powietrznych. W czasie wieczor- organizowane zgodnie ze standardami zalecanymi nej odprawy załogi śmigłowców szczegółowo za- przez Międzynarodową Organizację Morską poznały się z procedurami bezpieczeństwa, utrzy-

2012/03 przegląd morski 51 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Zabezpieczenie działań Doskonalić umiejętności

mywania łączności, współpracy z jednostkami na- Zgodnie z założeniami, załogi wszystkich śmi- wodnymi oraz zasadami koordynacji działań przez głowców uczestniczących w ćwiczeniach osiągnę- tak zwanego koordynatora działań powietrznych ły gotowość do działań. Następnie otrzymały sy- (Aircraft Coordinator – ACO). Międzynarodowym gnał, że na morzu znajdują się dwie jednostki, na zespołem, który opracowywał warunki bezpieczeń- których wybuchł pożar. Obie szybko nabierają wo- stwa dla komponentu powietrznego kierował dy, co grozi ich zatonięciem. Załoga Mi-14 otrzy- por. mar. pil. Marcin Hope z Grupy Lotniczej mała zadanie przetransportowania na płonącą w Darłowie. szwedzką jednostkę „Wartena” sześciu strażaków. W tym samym czasie załogi specjalistycznych Po dotarciu do „płonących statków” i przekazaniu jednostek nawodnych mogły się zapoznać z moż- strażaków na pokład, nasz śmigłowiec miał podjąć liwościami taktycznymi oraz wyposażeniem i przetransportować na ląd pięć poszkodowanych wszystkich statków powietrznych uczestniczących w pożarze osób. w ćwiczeniach. Na lotnisku w Ronne pojawiło się Kolejny epizod zakładał, że w rejonie Bornholmu sześć śmigłowców przeznaczonych do wykonywa- zatonęła jednostka turystyczna. W wodzie zostało nia zadań SAR (Search and Rescue; poszukiwania 20 rozbitków. Do akcji poderwano najpierw trzy i ratownictwa): polski Mi-14PŁ/R, duński EH101, największe śmigłowce: niemiecki Sea Kinga, pol- niemiecki Sea King, szwedzki S-76, litewski ski Mi-14 oraz litewski Mi-8. Jako pierwszy po- Mi-8, estoński AW139 oraz duński samolot szkodowanych odnalazł Mi-8. Tuż po nim do po- Challenger, przewidziany do koordynacji działań dejmowania ofiar wypadku przystąpił Mi-14 oraz lotniczych. Sea King. Nasza załoga uratowała kolejnych pięć „Baltic Sarex” to ćwiczenia typu live, dlatego or- dusz. ganizatorzy przygotowali scenariusz możliwie jak W pierwszym dniu fazy morskiej do dyżurują- najbardziej zbliżony do realnych działań. Podobnie cych na lotnisku Ronne śmigłowców dołączyła za- jak podczas pełnienia dyżuru ratowniczego, zało- łoga fińskiej Super Pumy. gi śmigłowców codziennie osiągały gotowość do prowadzenia działań, ale nie znały godziny startu MULTISAREX ani szczegółów zadania. Jednym z ważniejszych etapów ćwiczeń był tak zwany Multisarex. Scenariusz tego elementu za- FAZA MORSKA kładał, że w tym samym czasie dochodzi do kilku W rejonie duńskiej wyspy Bornholm zatonęła wypadków na morzu. Skuteczne prowadzenie ak- jednostka turystyczna. Na jej pokładzie znajdo- cji ratowniczej wymaga wówczas zaangażowania wało się 20 osób. Do akcji poszukiwawczo-ra- sił międzynarodowych. Z siedmiu śmigłowców bio- towniczej skierowano śmigłowce stacjonujące na rących udział w ćwiczeniach tylko dwa wykonały lotnisku w Ronne. To scenariusz jednego z epi- wówczas po trzy misje – polski Mi-14PŁ/R oraz zodów pierwszego dnia fazy morskiej ćwiczeń. niemiecki Sea King. Pozostałe – dwie lub jedną. Jednak znajdująca się w ich rejonie załoga sa- W czasie fazy Multisarex załoga śmigłowca molotu, śmigłowca lub jednostki pływającej, sły- Marynarki Wojennej RP uratowała 17 osób. Tego sząc korespondencję radiową, mogłaby próbo- dnia okręt ratowniczy ORP „Lech” współpracował wać zaalarmować służby ratownicze podejrze- z duńskim śmigłowcem EH101 Merlin oraz fińską wając, że rzeczywiście zatonął statek, a w mo- Super Pumą. Działania śmigłowców wspierał ko- rzu znajdują się ludzie potrzebujący pomocy. Aby ordynator działań powietrznych (ACO), w której to nie dochodziło do takich nieporozumień, w trak- funkcji występował duński samolot typu Challenger. cie ćwiczeń, używa się wcześniej ustalonych ter- minów zastępczych, na przykład: zamiast rozbi- EWAKUACJA MASOWA tek – dusza, zamiast tratwa – rower. Dziesięć Na Bałtyku każdej doby przebywa od 2500 do uratowanych dusz to bilans pierwszego dnia za- 3000 jednostek pływających. Sprawia to, że akwen dań wykonanych przez załogę śmigłowca ten należy do jednych z najbardziej zatłoczonych Mi-14PŁ/R z Darłowa. mórz na świecie. W stosunku do jego powierzch-

52 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Doskonalić umiejętności ZABEZPIECZENIE DZIAŁAŃ o ra h i w um aut arc t. fo W ciągu trzech dni chorąży Paweł Szymański podjął na pokład Mi-14PŁ/R ponad 40 „dusz” ni ma zatem znaczny udział (około 15 procent) W czasie fazy morskiej „Baltic Sarex 2012” ura- w globalnym transporcie morskim. Powoduje to towano ponad 500 osób!!! Przez trzy dni działań duże prawdopodobieństwo występowania różnych ratowniczych na morzu załogi polskiego okrętu incydentów zagrażających bezpieczeństwu użyt- ORP „Lech” oraz śmigłowca Mi-14 PŁ/R brały kowników morza. Statystycznie rocznie na Bałtyku udział w ewakuacji poszkodowanych z pokładów dochodzi do około 120 wypadków. Dlatego trzeci zagrożonych i tonących jednostek, udzielały pomo- dzień fazy morskiej ćwiczeń to trening w ewaku- cy medycznej rannym z jednostek pływających oraz acji masowej. Tego dnia śmigłowce ewakuowały ze śmigłowca, który rozbił się na morzu, gasiły po- z kilku jednostek ponad 100 osób, najwięcej z pło- żary, jak również udzielały specjalistycznej pomo- nącego promu „Povl Anker”. cy medycznej nurkom poszkodowanym w trakcie Załoga śmigłowca Mi-14PŁ/R podjęła na pokład prac na głębokościach. 14 osób w dwóch wylotach. W trakcie ewakuacji Załoga ORP „Lech” ewakuowała z zagrożonych masowej po raz pierwszy działania koordynował i tonących statków ponad 100 osób, a załoga śmi- samolot wczesnego ostrzegania i kontroli powietrz- głowca Mi-14PŁ/R ponad 40 (fot.). nej E-3D AWACS z Wielkiej Brytanii. Dla służb odpowiedzialnych za koordynację i prowadzenie akcji ratowania życia na morzu ćwi- sukcesy ratowników czenia „Baltic Sarex” są doskonałą i zapewne je- W siedemnastych ćwiczeniach cyklu „Baltic dyną okazją do przetrenowania w praktyce opera- Sarex”, których organizatorem była Dania, było zacji ratowniczych na dużą skalę, z udziałem sił mię- angażowanych ponad trzy tysiące osób. Swoje siły dzynarodowych, stosujących na co dzień różne pro- skierowały: Szwecja, Polska, Litwa, Łotwa, RFN, cedury w tego typu zdarzeniach. n Estonia, Finlandia, Dania, Francja oraz Rosja. Autor jest absolwentem WAT oraz Akademii Marynarki Wojennej. Marynarka Wojenna RP uczestniczyła w nich po Obecnie jest oficerem prasowym Gdyńskiej raz trzynasty. Brygady Lotnictwa Marynarki Wojennej.

2012/03 przegląd morski 53 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl TECHNIKA I UZBROJENIE Na potrzeby obonności

dr hab. inż. kmdr por. dr inż. kmdr por. Jan Wacław Kobierski Stanisław Milewski Mirosław Chmieliński Akademia Marynarki Akademia Marynarki Akademia Marynarki Wojennej Wojennej Wojennej o ra h i w um aut arc t. fo Symulator artyleryjsko-rakietowy Opracowanie oraz zbudowanie trenażera zestawów artyleryjsko- -rakietowych ZU-23-2MR Wróbel II to rezultat współpracy naukowców z Akademii Marynarki Wojennej oraz Zakładu Automatyki i Urządzeń Pomiarowych AREX Sp. z o.o.

procesie rozwoju gospodarki wych staje się niezbędnym motorem napędowym światowej wskazywanie wyników przemian gospodarczych. Dzięki zapisom uchwa- współpracy nauki z przemysłem lonej w 2005 roku ustawy Prawo o szkolnictwie W staje się niezwykle ważnym ele- wyższym1 uczelnie w naszym kraju mają możli- mentem warunkującym konkurencyjność i atrak- wość tworzenia centrów transferu technologii cyjność wytwarzanych wyrobów, a co się z tym w celu sprzedaży lub nieodpłatnego przekazywa- łączy – sukcesu ekonomicznego. nia wyników badań i prac rozwojowych do gospo- Współcześnie uwaga jest koncentrowana na bu-

dowaniu gospodarki opartej na wiedzy, a zatem 1 Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym. DzU uczestnictwo w tym procesie podmiotów nauko- 2005 nr 164 poz. 1365 z późn. zm.

54 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Na potrzeby obonności TECHNIKA I UZBROJENIE darki. Centra takie mogą być jednostkami ogól- nouczelnianymi, działającymi na podstawie regulaminu zatwierdzonego przez senat uczelni, lub spółkami handlowymi, ewentualnie fundacjami Obniżenie kosztów i funkcjonować zgodnie z odpowiednimi doku- Rosnące koszty procesu szkolenia, użycie uzbrojenia mentami ustrojowymi. w warunkach zbliżonych do bojowych (wyjścia w mo- ROZWIĄZANIE SYSTEMOWE rze, koszty paliwa, prowiantu, amunicji) powodują, że zachodzi potrzeba poszukiwania tańszych form szko- Konsorcja naukowo-przemysłowe stanowią jed- lenia bojowego. Taką metodą jest szkolenie na trena- ną z form współpracy nauki z przemysłem w na- żerach oraz przy użyciu programów symulacyjnych słu- 2 szym kraju . Na zastosowanie tego rodzaju roz- żących rozwijaniu umiejętności dowodzenia oraz wy- wiązania wpłynęło wiele przyczyn, które wiążą rabiania nawyków w obsłudze uzbrojenia. się z korzyściami dla partnerów konsorcjum i dla gospodarki narodowej. Podmioty takie są tworzone z myślą o określonym projekcie lub serii projektów dla osiągnięcia konkretnych celów i wyników naukowych oraz biznesowych sprecy- zowanych w umowie, ważnych dla partnerów kon- sorcjum3. Przestają funkcjonować po zakończe- niu projektu, na podstawie decyzji grupy zarzą- dzającej projektem. Następuje to nie tylko wtedy, kiedy osiągnięto zamierzone cele, ale także wów- czas, gdy wystąpiły trudności i projekt nie przy- nosi oczekiwanych rezultatów. Należy przy tym zwrócić uwagę na rosnącą ro- Partnerzy przemysłowi, którzy inwestują wła- lę trenażerów, które w szkoleniu spełniają warun- sne środki i ponoszą ryzyko biznesowe, są w sta- ki maksymalnie zbliżone do tych, jakie, na przy- nie dobrze, szybko, tanio i stosunkowo obiektyw- kład, operator zawsze spotyka w czasie wykony- nie określić przyszłe korzyści z wdrożenia wyni- wania zadań rozpoznawczo-ogniowych. Zapewnia ków badań naukowych na przykład do procesu to szkolenie w pełnym zakresie, w tym trenowa- szkolenia wojsk. nie procedur operacyjnych oraz działania w okre- Załogi okrętów Marynarki Wojennej RP wyko- ślonych sytuacjach problemowych. nują zadania programowe. Zadanie takie wyzna- cza zbiór zagadnień szkoleniowych, określających DEMONSTRATOR TECHNOLOGII jednoznacznie układ działań, jakie należy podjąć, Marynarka Wojenna RP posiada w wyposaże- by załoga okrętu osiągnęła żądany poziom umie- niu morskie zestawy rakietowo-artyleryjskie jętności4. Po zrealizowaniu zadania programowe- ZU-23-2MR Wróbel II (fot.1). Tego typu syste- go okręt może przystąpić do następnego etapu my znajdują się na okrętach transportowo-mino- szkolenia. Istotne więc jest, by dysponując ograniczony- 2 Por. raport z projektu doradczego pt. Konsorcja naukowo-przemy- mi środkami utrzymać na założonym poziomie słowe jako metoda poprawy efektywności współpracy nauki z prze- gotowości bojowej sprzęt, jak również zapewnić mysłem: perspektywa nauki, wykonanego dla ministra nauki i szkol- nictwa wyższego w listopadzie 2006 roku. wysoką jakość szkolenia. Nowoczesnych, ale rów- 3 IV Konferencja Naukowa z cyklu „Wiedza i innowacje” pt. Fundu- nież i tańszych metod szkolenia bojowego poszu- sze unijne i przedsiębiorstwa w rozwoju nauki i gospodarki, Uniwer- kiwano już przed dwudziestu laty5. Dzisiaj liczy sytet Jagielloński, Kraków, 17–18.01.2008 r. 4 Program szkolenia załóg okrętów bojowych. DMW, Gdynia 2009, się z aptekarską dokładnością każdą motogodzi- s. 10. nę okrętu w morzu, każdą wystrzeloną torpedę czy 5 Np. w 1992 r. odbyła się sesja poświęcona symulatorom i trena- żerom: International Training Equipment Conference. rakietę, każde trałowanie – pisano na łamach 6 M. Grzybowski: Symulatory w szkoleniu marynarzy. „Przegląd Mor- „Przeglądu Morskiego”6. ski” 1992 nr 10, s. 33.

2012/03 przegląd morski 55 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl TECHNIKA I UZBROJENIE Na potrzeby obonności

wych, trałowcach bazowych zmodernizowanych do klasy niszczycieli min oraz trałowcach bazowych. Ponadto jest eksploatowanych kilkadziesiąt zestawów wcześniejszej konstrukcji – Wróbel I. Duża liczba takich systemów znajdujących się w zasobach Marynarki Wojennej, jak również czynniki determinujące działania szkoleniowe, w tym dążenie do wzbogacenia systemu kształ- cenia oficerów morskiego rodzaju sił zbrojnych oraz szkolenia operatorów (celowniczych) wska- zanego uzbrojenia (fot. 2), stały się podstawą po- Fot. 1. Zestaw bojowy Fot. 2. Celownik szukiwania nowoczesnych środków i metod dy- ZU-23-2MR tachometryczny GP-02MR daktycznych. W latach 2009–2011 konsorcjum naukowo-przemysłowe, zawiązane przez Trenażer jest urządzeniem treningowym Akademię Marynarki Wojennej (AMW) oraz do szkolenia indywidualnego i zespołowego Zakład Automatyki i Urządzeń Pomiarowych żołnierzy w posługiwaniu się sprzętem bojo- AREX Sp. z o.o. z Gdańska, realizowało, przy wym (maszynami, urządzeniami i przyrząda- uwzględnieniu procedur demonstratora techno- mi). Zastępuje sprzęt bojowy i obniża znacznie logii, projekt badaw- koszt szkolenia. Jego mechanizmy i urządzenia Trenażer ZU-23-2MR odwzo- czy, którego celem są modelami podobnymi do oryginału; pozwa- rowuje stanowiska operatora było opracowanie lają na szkolenie w warunkach zbliżonych do oraz stanowiska instruktora po- oraz zbudowanie tre- realnych (fot. 3). Umożliwia on nabywanie przez wiązane siecią komputerową, nażera zestawów ra- żołnierzy praktycznych umiejętności lub ich jako wynik rzeczywistego ukła- 7 du: operator ZU-23-2MR – do- kietowo-artyleryj- ćwiczenie . wódca okrętu (dowódca działu; skich ZU-23- instruktor). Ponadto odwzoro- -2MR Wróbel II, SZKOLENIE wuje, między innymi, warunki spełniającego stawia- ZA POMOCĄ TRENAŻERA hydrometeorologiczne (prze- chyły i zanurzenia) oraz aku- ne wymagania. Trenażer morskiego przeciwlotniczego zesta- styczne pola walki (huk wystrza- Odbiorcą wyników wu artyleryjsko-rakietowego ZU-23-2MR (de- łów, szum wiatru itd.). projektu może być monstrator technologii) to wynik projektu badaw- w szczególności: czo-rozwojowego opracowanego jako ośmiosta- Akademia Marynarki nowiskowy system treningowy. Szczególną rolę Wojennej w Gdyni, Centrum Szkolenia Marynarki odgrywają w nim cztery moduły: Wojennej i jednostki Marynarki Wojennej RP. – stanowisko szkolenia operatora – przeznaczo- Uzbrojenie w postaci zestawów rakietowo-ar- ne do przygotowania wstępnego i technicznego tyleryjskich małego kalibru jest szeroko stosowa- kierowania ogniem; ne w naszym kraju oraz na świecie. Jednakże – stanowisko instruktora – kierowania szkole- wszelkie znane rozwiązania krajowe i światowe, niem – wyposażone w: programator sytuacji bo- związane z budową oraz wykorzystaniem trena- jowej, urządzenia sieciowe po stronie instruktora żerów i symulatorów, dotyczą konkretnego typu i szkolonego operatora, przewody łączące stano- uzbrojenia, użytkowanego przez dane państwo (je- wiska instruktora i szkolonego operatora, złącza go siły zbrojne), i jednocześnie są rozwiązaniami obrotowe oraz sieć bojową; jednostkowymi, wytwarzanymi na konkretne za- – symulator ruchu nosiciela ZU-23-2MR (okrę- mówienie. tu) na fali dla stanu morza od 0 do 3 stopni w ska- Ze względu na ciągłą modernizację zestawu li Beauforta (fot. 4); ZU-23-2MR oraz unikatowy charakter projektu

żadne znane rozwiązanie techniczne nie mogło 7 M. Jaroszetal.: Słownik wyrazów obcych. Red. nauk. I. Kamińska- posłużyć jako wzorzec. -Szmaj. Wrocław 2001. http://portalwiedzy.onet.pl/

56 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Na potrzeby obonności TECHNIKA I UZBROJENIE t. am w t. fo Symulacja pracy Odzwierciedlenie warunków Symulacja pracy celownika GP-02 bojowych na pokładzie okrtętu celownika RCP

Fot. 3. Pole widzenia generowane w symulatorze walki

– symulator rozwiązania zadania trafienia, towanego trenażera, dają możliwość szkolenia uwzględniający sytuację morską (brzegową) i po- operatora, zgodnie z metodyką obowiązującą wietrzną. w Marynarce Wojennej RP, oraz oceny jego po- Trenażer jest przygotowany dla potrzeb eduka- stępów jeśli chodzi o przygotowanie wstępne cyjnych, z myślą o szkoleniu indywidualnym i ze- i końcowe oraz rozliczenie skuteczności wyko- społowym marynarzy, doskonaleniu kadry nywanych zadań. Marynarki Wojennej RP. Za jego pomocą można Na stanowisku instruktora (występującego uczyć kandydatów na operatorów (celowniczych) w roli dowódcy działu II) są monitorowane sytu- praktycznych układów działań (rodzaj, liczba, ko- acja taktyczna oraz postępy operatora w realiza- lejność i związki między nimi) przygotowujących cji zadań rozpoznawczo-ogniowych. Stanowisko do wykonywania zadań rozpoznawczo-ogniowych operatora w trenażerze jest takie jak w rzeczywi- oraz oceny i korekty ich skuteczności. Dzięki tre- stym zestawie ZU-23-2MR, tyle że lufy, zamki nażerowi jest możliwe doskonalenie biegłości oraz amunicja i rakiety są pozbawione cech bojo- obsługiwania zestawu ZU-23-2MR, wyrabianie wych i zmodernizowane na potrzeby szkolenia. sprawności i nawyków, a w wypadku dowódcy Ponadto zainstalowano dodatkowe elementy, działu II okrętu umiejętności kontroli i oceny ćwi- umożliwiające podgląd czynności wykonywanych czonych układów działań u kandydata na opera- przez operatora. tora. Trenażer jest „rzeczywistym odbiciem” zesta- Trenażer ZU-23-2MR jest unikatowym (wyso- wu bojowego ZU-23-2MR, zmodernizowanym kiej jakości) urządzeniem treningowym już dziś zgodnie z wymogami szkoleniowo-treningowymi wykorzystywanym w Akademii Marynarki w warunkach laboratoryjnych. Wszystkie cechy Wojennej w procesie kształcenia podchorążych, trenażera, w tym kinetyczne (wskaźniki), odpo- przyszłych dowódców między innymi działu wiadają parametrom technicznym zestawu bojo- II okrętu, jako narzędzie metodyki szkolenia i dowego oraz warunkom jego pracy. skonalenia czynności operatora (celowniczego) W układzie symulatora pola walki jest również obsługującego morski przeciwlotniczy zestaw ar- uwzględniony i odzwierciedlony wpływ warun- tyleryjsko-rakietowy. ków hydrometeorologicznych na prowadzenie ob- Funkcje trenażera zestawu ZU-23-2MR odno- serwacji, naprowadzanie zestawu i wykonywanie szą się do systemu rzeczywistego i tworzą wa- zadań ogniowych przez celowniczego. runki do zastosowania nowoczesnych metod szkolenia kandydatów na operatorów tego środ- ka walki. Umożliwiają nabywanie praktycznych SYMULATOR WALKI umiejętności, niezbędnych do obsługi rzeczywi- Symulator to urządzenie pozwalające na odtwa- stych zestawów bojowych. Założenia funkcjonal- rzanie przebiegów rzeczywistych w warunkach ne oraz techniczne, przyjęte w projekcie prezen- sztucznych. Obecnie większość symulatorów wy-

2012/03 przegląd morski 57 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl TECHNIKA I UZBROJENIE Na potrzeby obonności

Symulator walki trenażera stanowi integralną część modelu zestawu ZU-23-2MR (moduł stanowiska szkolenia operatora). Odzwierciedlono w nim cechy celownika GP-02MR (odtworzono charakter realnego pola walki) i funkcje celownika GP-02MR i rakursowego, służące do rozwiązania zadania trafienia – wypracowania kąta wyprzedzenia dla wykorzystywanego środka ogniowego. Do przygotowania zadań ogniowych wykonywanych w symulatorze walki służy programator (konfigurator) zadań ogniowych, który funkcjo- nalnie jest elementem programatora scenariuszy bojowych (PSB). Warunki wykonania zadania ogniowego, zwłaszcza hydrometeorologiczne, są projektowa- ne z uwzględnieniem modelu okrętu (nosiciela). Dodatkowo trenażer został wyposażony w system akustycznego (przybliżonego) odzwierciedle- nia pola walki – odgłosy wystrzałów, celów itp. Wyniki szkolenia operatora (celowniczego) i doskonalenia czynności dowódcy działu II, w aspekcie zagadnień rozpatrywanych w projekcie, będą archiwizowane, analizowane i oceniane na stano-

t. am w t. wisku instruktora.

fo Specjalna aplikacja na stanowisku instruktora fot. 4. Model stanowiska bojowego połączony z symula- Trem3D umożliwia przygotowanie zadania ognio- torem stanu morza w laboratorium wego – scenariusza ćwiczenia – według ustalo- korzystuje symulację komputerową. Inne ujęcie nych kryteriów (fot. 5): symulatora (łac. simulator „naśladowca”) traktu- – grupa – szkolony, je, iż jest to urządzenie techniczne naśladujące – wybór okrętu (nosiciela), działanie innego urządzenia, stosowane głównie – wybór stanowiska ogniowego, w trakcie badań i szkoleń8. – wybór zadania ogniowego (celu), Do budowy symulatora walki został wykorzy- – wybór warunków realizacji zadania ogniowe- stany, między innymi, model celownika tachome- go (stan morza, siła wiatru, widzialność). trycznego GP-02. Fizycznie, w układzie symula- Trenażer morskiego przeciwlotniczego zesta- tora walki można wyróżnić: zestaw komputerowy wu rakietowo- artyleryjskiego ZU-23-2MR został wraz z monitorem, oprogramowanie Term3D, mo- wyposażony w podstawowy zestaw przykłado- del celownika GP-02MR, obudowę zestawu kom- wych scenariuszy bojowych, przygotowanych na puterowego oraz elementy bezprzewodowej sieci podstawie metodyki szkolenia, wraz z instrukcja- komunikacji ze stanowiskiem instruktora. mi pracy dotyczącymi operatora i instruktora. Wygląd zewnętrzny modelu celownika oraz Zgodnie z założeniami projektu oraz nowym kształt, wielkość i rozmieszczenie elementów re- podejściem do zagadnienia kształcenia dowódców gulacyjnych jest identyczne, jak w celowniku ory- 9 ginalnym . W polu widzenia modelu celownika 8 Ibidem. GP-02 znajduje się wyświetlacz (ekran kompute- 9 W układzie trenażera istnieje również możliwość włączenia orygi- ra), na którym jest widoczne symulowane pole nalnego celownika GP02 – wymiennie z symulatorem walki oraz celowników RCP i T3 – wykorzystywanych jako celowniki rezerwo- walki (widok 3D) i modele celowników GP-02MR we, zarówno w warunkach bojowych, jak i symulowanych w TR lub rakursowego. ZU-23-2MR.

58 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Na potrzeby obonności TECHNIKA I UZBROJENIE i szkolenia celowniczych zestawów rakietowo-ar- tyleryjskich wykorzystanie trenażera wzbogaciło metody nauczania stosowane w szkoleniu wojsk, zwłaszcza metodę praktycznego działania. W warunkach laboratoryjnych przedstawiony trenażer zapewnia kompleksowe szkolenie żołnierzy na poziomie umożliwiającym nabywanie przez nich umiejętności związanych z: – budową zestawu rakietowo-artyleryjskiego ZU-23-2MR; – przygotowaniem wstępnym (osiąganie goto- wości, sprawdzenie funkcjonowania i przejście do poszukiwania), w tym między innymi procedur: ładowania, rozładowania amunicji oraz sprawdze- nia sieci odpalania; – przygotowaniem końcowym, w tym między innymi celowaniem i naprowadzaniem w ograni-

czonych warunkach; am w t. – oceną skuteczności wykonania zadań ognio- fo wych. fot. 5. Interfejs graficzny instruktora do przygotowania zadania ogniowego WZAJEMNE KORZYŚCI centowy udział w budżecie konsorcjum zapewnia Wyniki badań trenażera TR ZU-23-2MR prze- jednocześnie pełny dostęp do uzyskanych wyni- prowadzonych przez konsorcjum Akademii ków badawczych z eksploatacji sprzętu wojsko- Marynarki Wojennej i Zakładu Automatyki wego. i Urządzeń Pomiarowych AREX Sp. z o.o. Decyzje o podziale korzyści w projekcie są pre- pozwalają wnosić o jego przydatności dla proce- cyzowane na etapie budowy konsorcjum, przygo- su szkolenia i doskonalenia kadry Marynarki towania projektu i podpisania umowy. Wtedy są Wojennej RP. Współpraca nauki z przemysłem określane wkłady poszczególnych partnerów do okazała się niezwykle korzystna. Nauka była sty- projektu oraz korzyści, jakie poszczególne strony mulowana do ukierunkowanego działania, otrzy- wyniosą z niego. Firmy, będące partnerami w kon- mała finansowe wsparcie i możliwość rozwoju sorcjum, dzięki projektom i współpracy, uzysku- swojego zaplecza laboratoryjno-badawczego. ją unikatową wiedzę, która pozwala im konkuro- Przemysł – Zakład Automatyki i Urządzeń wać na rynku. Ważne jest, że wiedza ta, dzięki Pomiarowych AREX Sp.z o.o. – stawia także wie- konsorcjum, jest zdobywana stosunkowo tanio, le nowych pytań i wyzwań, które pobudzają pra- zaś niskie koszty uczestnictwa w projektach po- ce badawcze i często są początkiem nowych kie- zwalają na udział w większej liczbie przedsię- runków działalności. Jednocześnie czerpie boga- wzięć. n te i różnorakie korzyści ze współpracy z AMW Dr hab. inż. Jan Wacław Kobierski jest absolwentem WSOWOPL. w konsorcjum naukowo-przemysłowym, tak Był kierownikiem zakładu w WAT, szefem Katedry Morskiej Broni z partnerami naukowymi, jak i przedstawicielami Rakietowej i Artylerii oraz dyrektorem Instytutu Broni Morskich AMW. Obecnie jest dyrektorem Instytutu Uzbrojenia Okrętowego innych firm. i Informatyki Wydziału Nawigacji i Uzbrojenia Okrętowego AMW. Dzięki współpracy firmy mają dostęp do najnowszej wiedzy na temat osiągnięć naukowych Kmdr por. dr inż. Stanisław Milewski jest absolwentem WAT. Obecnie jest adiunktem w Instytucie Uzbrojenia Okrętowego w danej dziedzinie, uzupełnionych o wiedzę tech- i Informatyki w AMW. niczną i rynkową partnerów przemysłowych. Kmdr por. Mirosław Chmieliński jest absolwentem WAT. Uczestnicząc w konsorcjum firmy lepiej inwestu- Obecnie pełni obowiązki kierownika Pracowni Broni Rakietowej ją własne środki na badania i rozwój. Niski pro- i Artylerii w AMW. Jest rzeczoznawcą SIMP.

2012/03 przegląd morski 59 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl TECHNIKA I UZBROJENIE Interesujące konstrukcje

kmdr ppor. Tomasz Witkiewicz Dowódca ORP „Sęp” t. us navy t. fo Miniaturowe okręty podwodne Jednostki tego typu były i są groźną bronią. Są także stałym elementem wyposażenia głównie słabszych flot wojennych.

owstanie okrętów podwodnych przybrzeżnych. Później państwa takie jak Włochy zaowocowało przeniesieniem i Japonia widziały w nich znakomitą broń dywer- walki na morzu w trzeci wymiar syjną, czemu dały dowód stosując je bojowo na P – głębiny morskie. Początkowy Morzu Śródziemnym i Dalekim Wschodzie. W cza- rozwój takich jednostek to stałe zwiększanie ich sie drugiej wojny światowej Niemcy użyli ich rozmiarów. Z czasem jednak powrócono do począt- w trakcie inwazji alianckiej w Normandii jako broń kowej koncepcji okrętu podwodnego, tworząc słabszego. W okresie powojennym miniaturowe w okresie pierwszej wojny światowej podklasę mi- okręty podwodne wzięły udział w wojnach i kon- niaturowych okrętów podwodnych. Zakładano, że fliktach lokalnych na morzu, dając dowód swej sku- będą one pełnić funkcję jednostek specjalnych – teczności i niezaprzeczalnych zalet taktycznych. uderzać na obiekty w portach, działać na akwenach Obecnie są jednym z ważnych elementów sił mor-

60 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Interesujące konstrukcje TECHNIKA I UZBROJENIE skich państw uznawanych przez społeczność mię- Pięć okrętów typu Ha-3 i Ha-13 użyto w ataku dzynarodową za zagrożenie dla bezpieczeństwa na Pearl Harbor. Przetransportowano je na pokła- światowego, takich jak Iran i Korea Północna. dach pięciu dużych okrętów podwodnych w rejon oddalony o 5–10 mil morskich od celu. Następnie DO 1945 ROKU zostały zwodowane i się zanurzyły. W takiej pozy- Państwem europejskim, w którym najwcześniej cji miały czekać do wyznaczonej godziny ataku lot- prowadzono prace nad niewielkimi jednostkami niczego, a po nim, korzystając z pewnego w tej sy- podwodnymi były Włochy. Pierwszy sukces kon- tuacji nieładu w obronie amerykańskiej, wejść do struktorzy tego kraju osiągnęli w latach pierwszej wojny światowej – 1 listopada 1918 roku ich jed- noosobowa „Magnata” – właściwie załogowa torpeda – zatopiła w porcie Pula austro-węgierski okręt Kryteria liniowy „Viribus Unitis”. Sukces ten nie miał już wielkiego znaczenia w kończącej się wojnie, ale Jako kryterium zaklasyfikowania jednostek do podklasy zainspirował Włochów do zintensyfikowania prac miniaturowych okrętów podwodnych przyjęto następujące nad projektowaniem i konstruowaniem pełnowar- cechy: tościowych miniaturowych okrętów podwodnych – wyporność nawodną nieprzekraczającą 300 ton; (MOP). Prace prowadzone w okresie międzywo- – posiadanie stałej etatowej załogi, odpowiadającej jennym zaowocowały udanym projektem CA (dwie wyłącznie za prowadzenie okrętu i użycie pokładowych sys- jednostki CA-1 i CA-2 z 1938 roku), późniejszą se- temów uzbrojenia; rią 22 jednostek typu CB z 1941 roku oraz kolej- – zapewnienie załodze pracy w suchym przedziale we- ną, ulepszoną parą typu CA: CA-3 i CA-4. Okręty wnętrznym. włoskie typu CB działały w trakcie działań wojennych na Morzu Śródziemnym, wodach fińskich i Morzu Czarnym. Na tym ostatnim akwenie od- niosły swój największy sukces – zatopiono radziecki okręt podwodny Sz-203. Marynarka włoska do przemieszczania okrętów tego typu stosowała nie tylko drogę morską (np. holowanie przez większe jednostki), ale również transport kolejowy. Innym państwem, które wcześnie rozpoczęło prace nad miniaturowymi okrętami podwodnymi, by- portu i zaatakować ocalałe cele. Po wykonaniu za- ła Japonia. Opracowano tam i wprowadzono do dania powinny się wycofać i zostać odebrane przez służby na początku lat trzydziestych ubiegłego wie- okręty nosiciele w wyznaczonym rejonie. Atak ten ku dwie jednostki doświadczalne Nishimura-1 nie powiódł się jednak, a co gorsza, wykrycie 61 i Nishimura-2, po nich – w 1933 roku – kolejny minut przed atakiem jednego z tych okrętów przez eksperymentalny MOP – Ko-hyoteki, następnie od amerykański niszczyciel USS „Ward” zdekonspiro- 1939 roku bojowe Ha-1 (dwie jednostki), Ha-3 wało całą operację. Z pięciu miniaturowych okrę- (10 jednostek) i Ha-13 (24 jednostki). Do dnia ata- tów podwodnych prawdopodobnie tylko jeden ku na Pearl Harbor do służby weszło ponad 20 jed- wszedł do portu i wykonał atak. nostek, a do końca 1942 roku łącznie 42, określa- Największy sukces japońskie MOP osiągnęły nych całościowo jako typ A-Hyoteki. Później wpro- 30 maja 1942 roku. Dwóm okrętom udało się wów- wadzono trzy jednostki typu B oraz 115 typu D, czas wykonać atak na jednostki brytyjskie w bazie czyli Koryu. Wreszcie w ostatnim roku wojny Diego Suarez. Zatopiły tankowiec „British opracowano typ Kairyu, który oprócz uzbrojenia Loyality” i ciężko uszkodziły pancernik HMS torpedowego mógł być uzbrojony w sześćsetkilo- „Ramilles”, którego remont trwał ponad rok. Pod gramowy ładunek wybuchowy do wykonania mi- koniec wojny planowano wykorzystanie miniatu- sji samobójczej. rowych okrętów podwodnych w ramach szeroko

2012/03 przegląd morski 61 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl TECHNIKA I UZBROJENIE Interesujące konstrukcje ar museum t. im p erial w t. fo FOT. 1. Siedmiotonowy niemiecki okręt podwodny typu Biber planowanych akcji samobójczych przeciwko ame- X-5 do X-10 – została zmodernizowana i przezna- rykańskiej flocie inwazyjnej. czona do działań bojowych. Po nich powstało sześć Niemcy przystąpiły do budowy miniaturowych szkolnych miniaturowych okrętów podwodnych ty- okrętów podwodnych w 1944 roku. Opracowano pu XT oraz okręty przeznaczone na Daleki Wschód projekt typu Hecht (50 jednostek) i następnie typu – typu XE (łącznie 36 jednostek). Zostały one tak Molch (390 jednostek). Później zbudowano 325 skonstruowane, aby mogły użyć dwa dwutonowe jednoosobowych siedmiotonowych okrętów typu ładunki wybuchowe z zapalnikiem czasowym. Biber (fot. 1) i na koniec około 300 piętnastotono- Mimo niewielkiej liczby wykorzystanych bojowo wych okrętów typu XXVIIB, znanych też jako jednostek, odniosły one wiele sukcesów, między Seehund. Bojowo użyto je w czasie lądowania alian- innymi: tów w Normandii. Nie uzyskano jednak liczby za- – we wrześniu 1943 roku ciężko uszkodziły pan- topień adekwatnej do liczby użytych jednostek. cernik „Tirpitz” w Altafjordzie, eliminując tym sa- Było to zapewne skutkiem małego akwenu dzia- mym zagrożenie trzymające w gotowości brytyj- łań, silnej obrony przeciwpodwodnej aliantów i ich ską Home Fleet; panowania w powietrzu. Udało się jednak zatopić – w 1944 roku wykonały dwa ataki na dok dziewięć statków, duży okręt desantowy i niszczy- w Bergen (pierwszy nieudany – omyłkowo zato- ciel. Ciekawym aspektem działań tych okrętów mo- piono sąsiedni statek, i drugi, w którym oprócz do- że być zaopatrywanie przez nie niemieckiego gar- ku uszkodzono dwa statki), pokazując możliwości nizonu oblężonej Dunkierki. działań przeciw infrastrukturze portowej; Stosunkowo późno budowę miniaturowych okrę- – w listopadzie1944 roku, w czasie ataku na tów podwodnych podjęli Brytyjczycy, zainspiro- Singapur, unieszkodliwiły japoński ciężki krążow- wani prawdopodobnie sukcesami włoskimi. Prace nik „Takao”. nad projektem X-3 rozpoczęto dopiero w 1941 ro- Ponadto miniaturowe okręty podwodne w trak- ku, a w marcu roku następnego wodowano jednost- cie lądowania w Normandii zostały wykorzystane kę prototypową. X-3 wraz z późniejszym X-4 były w niezwykłej roli pław nawigacyjnych dla zespo- okrętami doświadczalnymi. Następna seria – od łów lądowania. Do ich sukcesów należy zaliczyć

62 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Interesujące konstrukcje TECHNIKA I UZBROJENIE także przecięcie, w lipcu 1945 roku, kabli podwod- łych państw. Do Chorwacji trafił P-914 Soca, któ- nych Sajgon–Singapur i Sajgon–Hongkong, co ry został zmodyfikowany przez dodanie segmentu przerwało jedyny tajny sposób komunikacji wojsk z generatorem prądu i oznaczony jako P-01 Velebit. japońskich (komunikacja radiowa była stale nasłu- Pozostałe jednostki przypadły Czarnogórze. chiwana i deszyfrowana przez służby alianckie). Obecnie oprócz jednego, zezłomowanego w 2007 roku, cztery ocalałe są obiektami muzealnymi, po Po drugiej wojnie światowej jednym: w Chorwacji, Słowenii, Czarnogórze Po zakończeniu działań wojennych grono posia- i Serbii. daczy miniaturowych okrętów podwodnych się po- Swój udział Jugosłowianie mieli również przy większyło. Korzystając z niemieckich osiągnięć, konstruowaniu w latach sześćdziesiątych północ- swoje okręty tego typu zaprojektowali między in- nokoreańskiego typu Yugo oraz prawdopodobnie nymi Rosjanie i Jugosłowianie, kilka państw zaku- przy pracach nad nowszym typem Yono. piło jednostki włoskie, Iran na ich podstawie opra- Związek Radziecki po wojnie użytkował dwa cował własne konstrukcje, podobnie jak Korea poniemieckie miniaturowe okręty podwodne typu Północna wspomagana przez Jugosławię. Seehund i cztery ekswłoskie typu CB. Później skon- Jugosłowianie zaprojektowali udany typ M-100 centrowano się na większych jednostkach i dopie- Una, jako morski element przyjętej dla całych sił ro w latach 1986–1990 zbudowano dwa okręty pro- zbrojnych taktyki wojny partyzanckiej z ewentual- jektu 865 Pirania, które mimo swej wyporności – nymi agresorami, zarówno z Zachodu, jak i ze wynoszącej 218 ton na wodzie i 319 ton pod wodą Wschodu. Doświadczenia z eksploatowania w la- – wpisywały się w koncepcję MOP. Były one prze- tach pięćdziesiątych okrętu włoskiego typu CB wy- znaczone do tych samych zadań, co inne mniejsze korzystano przy opracowywaniu od 1977 roku pro- jednostki i dysponowały podobnymi możliwościa- jektu M-100. Potrzebę istnienia takiej podklasy uza- mi bojowymi. Mogły być wykorzystane do prze- sadniano bardzo niewielką głębokością Adriatyku wożenia grup specjalnych wraz z pojazdami pod- w jego północnej części. Okręty te miały wykony- wodnymi w dwóch charakterystycznych hangarach wać typowe dla tej podklasy zadania i móc: burtowych. Po stosunkowo krótkiej służbie na po- – operować w rejonach o głębokości większej czątku XXI wieku zostały wycofane, zaoferowane niż 10 metrów, na sprzedaż i wobec braku zainteresowania praw- – osiągać maksymalną głębokość zanurzenia dopodobnie przeznaczone na złom. 150 metrów i głębokość roboczą 90 metrów; Swoje prace nad miniaturowymi okrętami pod- – rozwijać prędkość minimalną jeden węzeł wodnymi kontynuowali także Włosi, uzyskując i maksymalną siedem węzłów. znaczne sukcesy eksportowe. Głównym producen- Ponadto ich autonomiczność powinna wynosić tem i eksporterem jednostek tego typu była i jest 48 godzin. firma COSMOS z Livorno. W latach 1955–2003 Projekt M-100 spełniał z naddatkiem wymienio- wyprodukowała ona 24 miniaturowe okręty pod- ne wymagania, co zaowocowało wprowadzeniem wodne. W 1969 roku dwa okręty typu SX404 sprze- do służby w latach 1983–1988 sześciu takich jed- dano Tajwanowi. Do Pakistanu w 1972 roku trafi- nostek (od P-911 do P-916). Weszły one w skład ło sześć okrętów typu SX404/404B (później trzy 88 Brygady Okrętów Podwodnych, gdzie służyły z nich prawdopodobnie zostały odsprzedane do do czasu rozpadu Jugosławii. W trakcie operacji Iranu). W 1985 roku zastąpiono je trzema jednost- NATO w 1999 roku (według źródeł serbskich) je- kami typu SX756/W. Kolumbia zamówiła cztery den z nich – P-913 Zeta – wykrył i śledził okręt jednostki typu SX506, lecz w 1973 roku zakupiła podwodny NATO sam pozostając niezauważony. tylko dwa. Pozostałe dwa sprzedano w latach Potwierdzać to może opinię o wyjątkowej skryto- osiemdziesiątych Korei Południowej, która zawar- ści działania jednostek tego typu. ła ponadto kontrakt na pięć okrętów typu SX756K. Po rozpadzie Socjalistycznej Federacyjnej W 1989 roku trzy jednostki typu SX756/W/S za- Republiki Jugosławii miniaturowe okręty podwod- mówił Irak, jednak okręty te, mimo zbudowania, ne znalazły się w siłach zbrojnych nowo powstanie zostały mu dostarczone, ich dalsze losy są nie-

2012/03 przegląd morski 63 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl TECHNIKA I UZBROJENIE Interesujące konstrukcje tar Bulletin tar lulu S . H o n lulu T FO Fot. 2. Stany Zjednoczone planowały wprowadzić do służby miniaturowe okręty podwodne typu Advanced SEAL Delivery System (ASDS) znane. Można jednak zakładać, że znalazły one na- dłuba bez kiosku, otoczonego przez toroidalne pier- bywców wśród dotychczasowych użytkowników. ścienie wypełnione ciekłym gazem, używanym do Jedną jednostkę, oznaczoną jako MG120/ER, pro- zasilania silnika wysokoprężnego pracującego ducent wykonał jako egzemplarz demonstracyjny. w cyklu zamkniętym. Jednostki te miały mieć więk- Informacje na temat wspomnianych typów szą objętość wewnętrzną w porównaniu z innymi w wielu wypadkach są rozbieżne, gdyż te same okrętami tego typu, ponieważ nie miały dużych ba- projekty wielokrotnie były prezentowane pod róż- terii elektrycznych. Ponadto miały się charaktery- nymi oznaczeniami. Na przykład w stosunku do zować dużymi głębokościami zanurzenia do jednostek tajwańskich używano oznaczeń SX-304 700 metrów. Powyższa idea zaowocowała projek- i SX324. Z kolei pakistańskie SX756/W są też zna- tami CC-300, GST100 i GST200. Nie ma jak do- ne jako MG110/LR. Ponadto istnieją relacje suge- tąd doniesień o jakichkolwiek kontraktach zawar- rujące, że Pakistan zbudował co najmniej trzy okrę- tych na te jednostki. ty typu MG110, korzystając z włoskiej licencji Własnym projektem udanego miniaturowego i wsparcia technicznego. Prawdopodobnie są to jed- okrętu podwodnego mogą się pochwalić także nak wymienione wcześniej jednostki zmodernizo- Szwedzi, którzy mają w swej flocie jedną jednost- wane z udziałem włoskich specjalistów do standar- kę typu Spiggen II, wykorzystywaną jako okręt-cel du MG110. Jeden z tych okrętów zatonął w 1995 do treningu sił przeciwpodwodnych. roku i po wydobyciu został odbudowany w wersji Stany Zjednoczone planowały wprowadzić do MG120/ER. Mogą to jednak być okręty pierwot- służby MOP typu Advanced SEAL Delivery nie zamówione przez Irak. System (ASDS). Jednostki te (zamówiono ich co Innymi firmami włoskimi, oferującymi projek- najmniej sześć) miały służyć tylko do transportu ty miniaturowych okrętów podwodnych, były żołnierzy sił specjalnych z okrętu podwodnego Fincantieri i Maritalia. Opracowały one w latach matki na brzeg przeciwnika (fot. 2). Prace nad pro- dziewięćdziesiątych typoszereg jednostek znanych jektem rozpoczęto w 1994 roku i w 2000 roku jako GST. Projekty te były wykonane w formie ka- pierwszy okręt z planowanej serii sześciu sztuk

64 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Interesujące konstrukcje TECHNIKA I UZBROJENIE rozpoczął próby stoczniowe. W 2003 roku został Kolejnym przedstawicielem typoszeregu zaokrętowany na pokład okrętu nosiciela. Jednakże Yugo/P-4 jest wersja określana jako MS-29 Yono. wzrost kosztów programu z planowanych 527 mln Jednostki te charakteryzują się większymi zasięga- USD do 2,1 mld USD i kosztu jednostkowego z 25 mi i dzielnością morską od poprzedników, co jest mln do 125 mln za seryjny ASDS sprawił, że z pro- związane z ich większą wypornością i długością. gramu zrezygnowano. W związku z tym jedynym Szacuje się, że w służbie znajduje się dziesięć ta- bojowym miniaturowym okrętem podwodnym ma- kich okrętów. Są one również dobrym towarem eks- rynarki amerykańskiej pozostaje będący od 1969 portowym Korei Północnej, gdyż ich wersją rozwo- w służbie eksperymentalny NR-1. Jest to okręt jową są jednostki typu IS-120 Ghadir, produkowa- z napędem nuklearnym. Jest nieuzbrojony, ma ma- ne licencyjnie przez Iran. Innym potencjalnym od- nipulatory do prac podmorskich i stery aktywne, biorcą miniaturowych okrętów podwodnych z Korei a także sporą głębokość zanurzenia (około Północnej mogła być Kuba, której przedstawiciele 730 m). Służy do prac podmorskich, badań i mi- byli zapoznawani w latach dziewięćdziesiątych sji specjalnych. z jednostkami rodziny Yugo, a jedną jednostkę tej Korea Północna, która ma w swojej flocie podklasy obserwowano w porcie hawańskim. 60–70 miniaturowych okrętów podwodnych, jest Ostatnimi przedstawicielami miniaturowych obecnie największym użytkownikiem tego rodza- okrętów podwodnych są jednostki typu Sang-O, ju uzbrojenia w świecie. Wszelkie informacje również wywodzące o nich są jednak obarczone dużą dozą niepewno- się z omawianej linii. ści. Dlatego też przedstawione dane należy przyj- Okręty te są jednak US Navy ma w wyposażeniu mować z uwzględnieniem specyficzności kraju ich znacznie większe eksperymentalny miniaturowy okręt podwodny z napędem wykonawcy. i mają około 300 ton nuklearnym, służący do prac Budowa miniaturowych okrętów podwodnych wyporności podwod- podmorskich i misji specjal- została w Korei Północnej zapoczątkowana w lanej. Budowa tego typu nych. tach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XX wie- jednostek rozpoczęła ku wraz z pozyskaniem planów jednostki typu się w 1995 roku, M-100 oraz wsparcia specjalistów jugosłowiań- powstały prawdopo- skich. Wykonane pierwsze jednostki typu Yugo dobnie 32 okręty. (cztery sztuki) posłużyły do zdobycia doświadczeń Prezentują one dość eksploatacyjnych i konstrukcyjnych. Istniały praw- znaczną siłę bojową, dopodobnie trzy warianty wyposażenia okrętów: są bowiem silnie – bez uzbrojenia, do przerzutu sił specjalnych; uzbrojone, mają duży zasięg i możliwości przewo- – uzbrojony w dwie zewnętrznie zamontowane zu licznej grupy bojowej. torpedy kalibru 533 mm; Tak duża liczba miniaturowych okrętów podwod- – z dwiema wewnętrznymi wyrzutniami torped nych w arsenale południowokoreańskim jest zna- kalibru 406 mm. czącym elementem przyjętej przez Koreę Później rozpoczęto produkcję jednostek zmody- Południową i jej sojuszników polityki odstraszania fikowanych, określanych po staremu jako Yugo lub dużo silniejszych flot nawodnych. jako osobne typy P-4. Cztery z nich odsprzedano Iran, oprócz użytkowania odkupionych od w 2007 roku do Iranu, a dwie prawdopodobnie po- Pakistanu okrętów produkcji włoskiej i koreańskich zyskał Wietnam. Cechą wyróżniającą wersję P-4 typu Yugo, zbudował własne miniaturowe okręty jest niezwykły układ napędowy w postaci dwóch podwodne typu Ghadir (Qadir), oparte na licencji przeciwbieżnych śrub, dużej i małej, zamontowa- północnokoreańskiego typu Yono. Wprawdzie ofi- nych na jednym wale. Podobnie jak poprzednicy, cjalna propaganda irańska przedstawia ten typ ja- jednostki te są wykonane w trzech wariantach ko całkowicie własne i niezależne opracowanie, uzbrojenia. Łączna liczba wyprodukowanych jed- jednak skala podobieństw oraz uprzednie kontak- nostek jest nieznana, dostępne źródła szacują ją na ty z Koreańczykami z północy przemawiają za od- około 20–25 sztuk. rzuceniem tej tezy.

2012/03 przegląd morski 65 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl TECHNIKA I UZBROJENIE Interesujące konstrukcje

Wprowadzenie do służby od 2007 roku 19 jed- 533 mm lub dwie typu Sub-Harpoon, lub 12 min nostek tego typu jest znaczącym wzmocnieniem Samcom 200/Mk414, lub od dwóch do czterech potencjału bojowego sił Iranu. Jest to o tyle ważne, pojazdów podwodnych, lub 16 minitorped, lub że w tak newralgicznym dla świata rejonie minia- 20 min magnetycznych („przyklejanych” do celu). turowe okręty podwodne mogą się okazać bardzo Załogę może uzupełnić ośmiu płetwonurków bo- skuteczne w dezorganizacji eksportu ropy z Zatoki jowych lub 15 dywersantów do działań na lądzie. Perskiej. Wobec przewagi na morzu i w powietrzu Tak dużo wariantów uzbrojenia skutkuje znaczną państw uznawanych przez Iran za wrogie, jednost- elastycznością wykorzystania, zarówno w roli „kie- ki podwodne, a tego typu okręty w szczególności, szonkowego” okrętu podwodnego (torpedy kalibru są postrzegane jako broń strategiczna. 533 mm), uderzeniowego (Sub-Harpoon) lub jako platformy do działań grup specjalnych. Efektywne PROJEKTY WSPÓŁCZESNE wykorzystanie go w ten sposób zapewnia dwudzie- Włosi oferują obecnie projekty, będące gotowy- stodniowa autonomiczność (czyli porównywalna mi do produkcji nowoczesnymi konstrukcjami przy- np. z okrętami podwodnymi typu 207 Kobben). gotowanymi w ramach koncepcji Shallow Water SWATS X201 jest kolejnym krokiem w koncep- Attack Submarine (SWATS) – czyli okrętu prze- cji firmy COSMOS. Wzrost wyporności podwod- znaczonego do działań na wodach płytkich, mogą- nej do 200 ton i wymiarów do 30,5 x 3,6 x 6,5 me- cego operować nawet na akwenach do głębokości tra zaowocował zwiększeniem ilości zabieranego morza 15 metrów. W ramach tego programu firma uzbrojenia i zwiększeniem osiągów. Okręt może COSMOS Spa. oferuje dwa okręty: MG130ER/ być uzbrojony w dwie–sześć torped kierowanych, SWATS i X201. 10 min dennych i dwa pojazdy podwodne. MG130ER jest przeznaczony do działań ofen- Głębokość zanurzenia 200 metrów, osiągana pręd- sywnych i defensywnych, w akwenach, w których kość podwodna 15 węzłów i zasięg do 2500 Mm większe okręty podwodne nie mogłyby wykorzy- to osiągi klasycznego okrętu podwodnego. Załoga stać swoich zdolności bojowych. Ma on klasyczną ma liczyć od sześciu do dziesięciu marynarzy konstrukcję i jest niejako pomniejszonym pełno- i 12 nurków/komandosów. morskim okrętem podwodnym o wymiarach Niestety, nie uzyskano dotychczas jakiejkolwiek 27,8 m x 2 m x 5,6 m (długość x szerokość x wy- informacji o zakupie tych okrętów, co nie znaczy, sokość) i wyporności 110/130 ton. Charakteryzuje że nie miało to miejsca. Specyficzność zadań sta- się niskim poziomem wytwarzanego szumu, co wianych takim jednostkom sprawia, że potencjalni sprawia, że jest ekstremalnie trudny do wykrycia. nabywcy nie chwalą się ich nabyciem i utrzymują Może również kłaść się na dnie morza, co jest przy- ten fakt w tajemnicy. datne dla tego rodzaju jednostek w wypadku zadań Rosjanie także oferują miniaturowe okręty pod- specjalnych. wodne. Dwa proponowane przez biuro Malachit Cechą szczególną tego projektu jest zastosowa- projekty: P-130 i P-170, są podobnie jak okręty nie niezależnego od powietrza systemu napędu (Air SWATS pomniejszoną koncepcją okrętu klasycz- Independent Propulsion – AIP) o nazwie nego. Są przewidziane do wykorzystania w warian- Underwater Auxiliary Propulsion Engine (UAPE). cie klasycznym torpedowym lub rakietowym, jak Składa się on z silnika Diesla, pracującego w ukła- i do działań specjalnych z wykorzystaniem płetwo- dzie zamkniętym, i zbiorników ciekłego tlenu. nurków, pojazdów podwodnych i uzbrojenia mino- Zapewnia on jednostce zasięg podwodnego pływa- wego. Są one oferowane z systemami napędu AIP nia równy 400 Mm, co w połączeniu z zasięgiem dwóch rodzajów: z ogniwami paliwowymi lub sys- maksymalnym dwa tysiące mil morskich sprawia, temem Sterlinga. że okręt ten dorównuje pod tym względem jednost- Niemiecka stocznia ThyssenKrupp Marine kom klasycznym. Systems ma w swej ofercie okręty określane jako Załoga, składająca się z sześciu marynarzy, mo- typ 200 (Type 200) i 300 (Type 300). Pierwszy że mieć do dyspozycji szeroki wachlarz uzbroje- z nich jest przeznaczony do wsparcia działań grup nia: od dwóch do czterech wyrzutni torped kalibru specjalnych liczących do 12 żołnierzy i mogących

66 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Interesujące konstrukcje TECHNIKA I UZBROJENIE ckums . Ko T FO fot. 3. Zaawansowaną technicznie i koncepcyjnie propozycją jest szwedzki projekt Sea Dagger wykorzystywać dwa pojazdy podwodne. W wersji zadań: ataków torpedowych, poszukiwania i zwal- przeciwokrętowej w miejsce pojazdów może prze- czania min, transportu sił specjalnych i treningu sił nosić zasobniki z minami lub dwie torpedy kalibru zwalczania okrętów podwodnych. Osiągnięto to 533 mm. Ponadto ma dwie wewnętrzne wyrzutnie projektując trzy typy modułów (łącznie zapropo- torped tego samego kalibru przeznaczone dla tor- nowano sześć różnych modułów), w tym: ped krótszych. Użycie uzbrojenia zapewnia system – dziobowy – wspólny dla wszystkich wersji; bojowy ISUS-C. Wyposażenie elektroniczne za- – środkowy – wymienny (według przewidywa- wiera: maszt optoelektroniczny, maszty komunika- nych zadań): cyjny i uniwersalny, przeznaczony dla dodatkowych – bojowy torpedowy – dla wersji Small Attack urządzeń. Okręt, oznaczony jako typ 300, jest za- Submarine (SAS); projektowany jako jednostka torpedowa. Przy dłu- – transportu płetwonurków – dla wersji gości 30 metrów (o pięć metrów dłuższej od typu Autonomous Swimmer Delivery Vehicle (ASDV); 200) ma mieć możliwość przenoszenia sześciu tor- – bojowy przeciwminowy i obserwacji technicz- ped. Wyposażenie elektroniczne i system bojowy nej – dla wersji Advanced Surveillance Vehicle są tożsame w obu okrętach. (ASV); Bardzo zaawansowaną technicznie i koncepcyj- – treningowy – dla wersji Advanced Target nie propozycją jest szwedzki projekt Sea Dagger. Submarine (ATS); Jest to oferta stoczni Kockums z Malmö, a więc – rufowy – napędowy – wspólny dla wszystkich i pośrednio Howaldswerke (HDW), która jest jej wersji. właścicielem (fot. 3). Wszystkie wersje są wyposażone w nowoczesne Sea Dagger to niewielki miniaturowy okręt pod- urządzenia nawigacyjne i bojowe, takie jak: system wodny o wyporności, zależnie od wariantu, od 55 nawigacyjny, nowoczesny peryskop, system łącz- do 72 ton. Już na etapie projektowania zastosowano ności, sonar, echosonda, radar nawigacyjny i GPS. konstrukcję modułową, ułatwiającą późniejsze kon- Klasyczny napęd – diesel elektryczny – zapewnia figurowanie okrętu do jednego z czterech głównych prędkość nawodną od sześciu do siedmiu węzłów,

2012/03 przegląd morski 67 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl TECHNIKA I UZBROJENIE Interesujące konstrukcje

podwodną osiem węzłów i zasięg 700 Mm na po- Szczególne ich natężenie odnotowano w latach wierzchni i 70 Mm pod nią. Głębokość zanurzenia 1981–1983. Zaobserwowano wówczas wiele pod- wynosi 100 metrów. wodnych obiektów manewrujących wewnątrz Sea Dagger SAS ma mieć sześcioosobową zało- szwedzkich wód terytorialnych – szwedzkie rapor- gę, 19 metrów długości i uzbrojenie montowane ze- ty podają informacje o co najmniej sześciu jednost- wnętrznie w postaci dwóch lekkich torped lub min kach, z których trzy sklasyfikowano jako miniatu- morskich. W wyposażeniu znalazł się sonar pasyw- rowe okręty podwodne. Duża intensywność dzia- ny i nawigacyjny. Wyposażenie łączności obejmu- łań niezidentyfikowanych (od 1981 roku do 1994 je sprzęt z zakresu VLF/LF, HF i VHF, UWT i sys- roku odnotowano 4700 przypadków) obiektów pod- tem łączności z płetwonurkami. wodnych skłoniła Szwedów do opracowania i wdro- Sea Dagger ASDV ma dowieźć sześciu nurków żenia do uzbrojenia miotaczy lekkich bomb głębi- bojowych w rejon działania, a po wykonaniu zada- nowych typu Elma. nia odebrać ich i przetransportować do bazy. Ma Oprócz kontaktów hydroakustycznych i wzroko- śluzę umożliwiającą jednoczesne jej pokonanie wych, znaleziono również ślady kładzenia się MOP przez czterech nurków bojowych. Zainstalowano na dnie oraz ślady gąsienic pojazdów podwodnych na nim sonar pasywny i sonar nawigacyjny. – amfibii – w rodzaju niemieckiego pojazdu typu Wyposażenie łączności to sprzęt VLF/LF, HF Seeteufel. Przypisuje się te incydenty działalności i VHF, UWT i system łączności z płetwonurkami. sił morskich Związku Radzieckiego. Ostatnio poja- Sea Dagger ASV to wersja przeznaczona do wal- wiły się jednak tezy mówiące o tym, że większość ki przeciwminowej i rozpoznania. Wyposażenie opisanych przypadków miała miejsce w wyniku ak- obejmuje sonar pasywny, sonar nawigacyjny, sys- cji prowadzonych przez Brytyjczyków i Amerykanów. temy łączności zakresu VLF/LF, HF i VHF, UWT Chodziło o zmianę nastawienia społeczeństwa i system łączności z płetwonurkami oraz system szwedzkiego do ZSRR i tym samym skłonienie rzą- wymiany informacji o sytuacji taktycznej. du szwedzkiego do zachowania neutralności lub Sea Dagger ATS jest wersją służącą do treningu współpracy z krajami NATO. W wyniku tej akcji sił przeciwpodwodnych. Ma możliwość generowa- większa część społeczeństwa szwedzkiego zaczę- nia charakterystyk szumowych różnych okrętów ła postrzegać ZSRR jako zagrożenie. W 1980 ro- podwodnych. Jest niejako następcą miniaturowego ku było to 5–10% Szwedów, a w 1983 roku już okrętu podwodnego Spiggen II. Jeśli chodzi o so- 45%. Teorię tę potwierdzają wypowiedzi byłego nar, w wyposażeniu znalazł się tylko sonar nawi- sekretarza obrony USA Caspara Weinbergera gacyjny. Wyposażenie łączności obejmuje sprzęt o sprawdzaniu szwedzkiej neutralności w latach VHF i UWT. zimnej wojny. Szwedzka koncepcja jest nowatorska ze wzglę- Szwedzkie źródła oceniają, że najczęstszym in- du na połączenie czterech pozornie odległych od truzem na ich wodach był okręt o długości 25 me- siebie rodzajów zadań. Modułowość konstrukcji trów – mógł to być włoski SX-506. Ponadto istnie- pozwala na minimalizację kosztów i połączenie ją relacje o użyciu przez USA atomowego NR-1 do szkolenia załóg, rozmiary zaś na transport drogą tego rodzaju akcji. Okręty włoskie miały operować lotniczą. z wykorzystaniem należącego do USA czterdzie- stotysięcznotonowego tankowca „Mormacsky”. ZASTOSOWANIA BOJOWE Metoda użycia miała być podobna do stosowanej Informacji na temat bojowego użycia miniaturo- przez Włochów w drugiej wojnie światowej. wych okrętów podwodnych po drugiej wojnie świa- Zakładając, że powyższe tezy są prawdziwe, to ta- towej jest bardzo niewiele. Dostępne publikacje do- kie użycie MOP byłoby sukcesem strategicznym, tyczą w zasadzie: szwedzkich wód terytorialnych udowadniającym, że miniaturowe okręty podwod- w czasie zimnej wojny, wód koreańskich i konflik- ne właściwie użyte mogą zmieniać nie tylko sytu- tu indyjsko-pakistańskiego w 1971 roku. ację taktyczną, ale również geopolityczną. Incydenty na wodach szwedzkich miały miej- Rejonem, w którym miniaturowe okręty pod- sce przez cały okres powojenny aż do 1992 roku. wodne były i są używane na szeroką skalę, są

68 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Interesujące konstrukcje TECHNIKA I UZBROJENIE wody koreańskie. Korea Północna wykorzystuje Pierwsze ataki spod wody są nierozerwalnie zwią- swoje jednostki do przerzutu grup rozpoznawczych, zane z tą podklasą okrętów. Ich wykorzystanie dywersyjnych, sprzętu i broni na terytorium Korei w czasie wojen światowych i konfliktów lokalnych Południowej już od lat sześćdziesiątych XX wie- dowodzi, że właściwie użyte są w stanie odnieść ku. Wielokrotne incydenty z udziałem grup dywer- sukcesy nie tylko taktyczne, lecz także operacyjne. syjnych osiągnęły apogeum w latach dziewięćdzie- Samo zaś ich istnienie może mieć wpływ na sytu- siątych, gdy 17 września 1996 roku u wybrzeży ację strategiczną. Przykłady Iranu i Korei Północnej Korei Południowej wykryto leżący na mieliźnie pokazują, że mogą one być najistotniejszym ele- okręt typu Sang-O. Jednostka ta została opanowa- mentem słabych flot wojennych, które właśnie dzię- na przez siły południowokoreańskie, a grupa dy- ki nim są w stanie zniechęcić wielokrotnie silniej- wersyjna i załoga – łącznie 24 żołnierzy i maryna- szych przeciwników do wykorzystania swej prze- rzy – zginęła w trakcie kilkudniowej obławy. wagi w strefie potencjalnej obecności MOP. Następny incydent, który zaowocował zdobyciem miniaturowych okrętów podwodnych z Północy, propozycja miał miejsce 18 czerwca 1998 roku. Zdobyto wów- Postęp technologiczny w automatyzacji i minia- czas zaplątany w sieci rybackie okręt typu P-4. turyzacji wyposażenia, uzbrojenia i sprzętu woj- Kulminacją podwodnej wojny na wodach koreań- skowego w naturalny sposób sprawia, że kolejne skich było zatopienie 26 marca 2010 roku przez projekty miniaturowych okrętów podwodnych bę- jednostkę typu Yono lub Sang-O południowokore- dą oferowały coraz większy potencjał bojowy. ańskiej korwety „Cheonan”. Okręt ten uczestniczył Obecność takich konstrukcji w ofercie państw wio- wcześniej w ćwiczeniach sił zwalczania okrętów dących w dziedzinie zbrojeń pozwala domniemy- podwodnych (ZOP) i w trakcie powrotu do bazy wać, że cieszą się one ciągłym zainteresowaniem został trafiony jedną torpedą północnokoreańskie- nabywców. Zainteresowanie to nie musi być wy- go typu CHT-02D. W wyniku ataku została ode- łącznie udziałem flot słabych, gdyż MOP oferują rwana rufa jednostki, która zatonęła na głębokości również flotom silnym możliwość realizacji wielu 45 metrów. Z załogi liczącej 104 marynarzy, 56 zgi- zadań po dużo niższych kosztach. nęło, a 46 zostało rannych. Dla flot wojennych takich jak polska, wykorzy- Przytoczona wersja wydarzeń jest wprawdzie stanie miniaturowych okrętów podwodnych mo- kwestionowana przez Chiny i Rosję, lecz w tym że być znaczącym uzupełnieniem potencjału bo- wypadku można założyć, że jest to interpretacja jowego, poniesionym stosunkowo niewielkimi na- podyktowana interesami politycznymi. kładami. Użytkowanie kilku takich jednostek Abstrahując od konsekwencji politycznych tego zmusiłoby potencjalnego przeciwnika do podję- ataku, można potraktować go jako potwierdzenie cia kroków – w celu ich eliminacji – jak w wy- skuteczności wykorzystania miniaturowych okrę- padku tej samej liczby klasycznych okrętów pod- tów podwodnych w rejonach, do których zostały wodnych. Ponadto w dobie powszechnego użycia zaprojektowane. sił specjalnych i braku jednostek tej podklasy Innym mało znanym zastosowaniem MOP w arsenałach państw demokratycznych, można w działaniach bojowych jest użycie sześciu takich byłoby dzięki nim zyskać rzadką i zapewne pożą- jednostek przez Pakistan w wojnie z Indiami daną specjalizację w NATO. Sprzyjać temu mo- w 1971 roku. Jeden taki okręt miał okazję do wy- głaby duża mobilność strategiczna miniaturowych konania ataku na indyjską fregatę INS „Kukri” (typ okrętów podwodnych – mniejsze z nich mogłyby 14), jednakże torpeda nie opuściła zewnętrznego być transportowane drogą powietrzną, większe ja- punktu mocowania. Indyjska fregata nie uniknęła ko ładunek innych jednostek. n tragicznego losu i została później zatopiona przez pakistański okręt podowdny „Hangor”. Historia użycia miniaturowych okrętów podwod- Autor był zastępcą dowódcy okrętu podwodnego ORP „Sęp”, pełnił obowiązki specjalisty w Ośrodku Kierowania i Kontroli nych jest tak długa, jak istnienie klasycznych jed- Okrętów Podwodnych Centrum Operacji Morskich. nostek, mogących operować w głębinach morskich. Obecnie jest dowódcą ORP „Sęp”.

2012/03 przegląd morski 69 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl TECHNIKA I UZBROJENIE Jednostki półzanurzalne

kpt. mar. Rafał Miętkiewicz 13 Dywizjon Trałowców o ra Wielozadaniowy pojazd bezzałogowy przeznaczony do wykonywania zadań związanych z obroną akwenów przybrzeżnych, misji rozpoznawczych

lub patrolowych h i w um aut . arc T FO Klasa Snorkeler Wielozadaniowe półzanurzalne bezzałogowe pojazdy nawodne są odpowiedzią na zagrożenia ze strony min morskich.

iekawą grupę tego typu jednostek Snorkeling jest natomiast kojarzony z nurkowaniem morskich stanowią bezzałogowe przy wykorzystaniu rurki i maski. pojazdy nawodne (Unmanned Platformy klasy Snorkeler, w porównaniu do jed- C Surface Vessel – USV) określane nostek przeznaczonych do wykonywania zadań w The Navy Unmanned Surface Vehicle Master w granicach portu, charakteryzuje mniejsza pręd- Plan jako platformy klasy Snorkeler. Przywołany kość poruszania się (wynikająca ze zwiększenia dokument charakteryzuje je jako jednostki półza- części zanurzonej w porównaniu z kadłubami śli- nurzalne o długości do około siedmiu metrów. zgowymi, skuterami czy łodziami RIB) przy jed- Zaawansowaną technicznie i koncepcyjnie propozycją jest szwedzki projekt Sea Dagger. Termin semi-submersible (półzanurzalne) do tej noczesnym wydłużeniu autonomiczności. pory był używany raczej w stosunku do specjali- Bardzo ważna dla przyszłościowych projektów stycznych platform wiertniczych lub statków do tego typu jednostek zdaje się być możliwość ko- przewozu ładunków wielkogabarytowych, na przy- munikowania się ze wszystkimi rodzajami bezza- kład innych jednostek, których załadunek wyma- łogowych jednostek operujących na morzu (na gał zanurzenia części kadłuba transportowca. i pod powierzchnią), a także z bezzałogowymi stat-

70 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Jednostki półzanurzalne TECHNIKA I UZBROJENIE kami powietrznymi. Daje to potencjalnie ogromne ki w akwenach znacznie oddalonych od wód ma- możliwości rozwoju misji bezzałogowych. cierzystych. Odpowiednie siły i środki w postaci niszczycieli min wraz z załogami czy przeznaczo- POJAZDY BEZZAŁOGOWE nych do tego samego celu śmigłowców MH-53 są Inżynierowie z firmy Lockheed Martin z działu co prawda rozlokowane poza bazami w USA, jed- Mission Systems & Sensors (MS2) skonstruowali nak nie dawały one dowództwu możliwości odpo- wielozadaniowy pojazd bezzałogowy – Remote wiedzi na zagrożenie minowe na przykład w rejonie Multi-Mission Vehicle (RMMV). Platforma jest Ameryki Południowej. Zdano sobie sprawę, że przeznaczona do wykonywania zadań związanych w wypadku zaistnienia potrzeby reagowania w tym z obroną akwenów przybrzeżnych, misji rozpoznaw- rejonie świata upłynęłoby przynajmniej trzydzieści czych lub patrolowych. Konstrukcja RMMV jest dni zanim siły przeciwminowe dotarłyby na miejsce oparta na kadłubie AN/WLD-1 zdalnego systemu z bazy w Ingleside (Teksas). Niewyobrażalne w skut- przeciwminowego (Remote Minehunting System – kach mogłoby się okazać, na przykład, zablokowa- RMS). AN/WLD-1 to dwudziestotrzystopowy (ok. nie jednego z głównych światowych szlaków trans- 7 m długości) półautonomiczny półzanurzalny po- portu ropy naftowej. Zaistniała więc paląca potrze- jazd podwodny. Platforma ta ma się znaleźć na po- ba skrócenia czasu reakcji o dwie trzecie. Zamierzano kładzie okrętów nowej generacji, przeznaczonych tego dokonać wyposażając konwencjonalne jednost- do działania na akwenach litoralnych (Littoral ki pełnomorskie w niezbędne autonomiczne syste- Combat Ship – LCS). Ma być zdolna do wykony- my przeciwminowe, które umożliwiłyby wykonywania zadań w zasięgu wzroku oraz poza horyzon- wanie zadań obrony przeciwminowej, jednocześnie tem. Na potrzeby operacji prowadzonych w znacz- zapewniając bezpieczeństwo jednostkom własnym. nym oddaleniu od stanowiska operatora jednostka Jednostki matki, z mobilnymi stanowiskami dowo- została wyposażona w odbiornik systemu GPS (na dzenia, pozostawałyby poza rejonem zagrożonym maszcie komunikacyjnym, będącym jedynym ele- minami morskimi. mentem zdradzającym obecność jednostki na po- Według danych z 2007 roku, na 14 jednostek wierzchni), kamerę oraz odpowiednie aplikacje, po- obrony przeciwminowej typu Avanger, cztery sta- zwalające na samodzielną nawigację (w tym system cjonowały w Bahrajnie, dwie w Sasebo (Japonia), unikania kolizji na morzu). Aby oszczędzać paliwo dziewięć w bazie US Navy w Ingleside (Ingleside i wydłużyć określany na 24 godziny maksymalny Naval Station, Teksas). Spośród dwóch dywizjonów czas przebywania pojazdu bez uzupełniania zapa- śmigłowców MH-53 jeden był rozlokowany w ba- sów paliwa, przewidziano opcję czuwania jednost- zie lotniczej amerykańskiej marynarki wojennej ki. Może ona dryfować w oczekiwaniu na zadanie, w Corpus Christi (Naval Air Station Corpus Christi, przy zredukowanym do minimum zużyciu energii. Teksas), a drugi w Norfolk (Naval Air Station Rozwój tego typu pojazdów jest oznaką dostrze- Norfolk, Wirginia). gania przez US Navy zagrożenia ze strony min morskich i improwizowanych morskich urządzeń wy- Morskie pułapki buchowych. Zdolność do wykrywania, lokalizowa- Improwizowane urządzenie wybuchowe2 nia i niszczenia min morskich nie jest tylko sprawą (Improvised Explosive Device – IED) to urządze- bezpieczeństwa narodowego USA, efektywność uży- nie wykonane w sposób „domowy”, zawierające cia środków przeciwminowych może mieć wpływ niszczące, śmiertelne, szkodliwe środki pirotech- na ekonomię w skali globalnej1. Już samo zagroże- niczne lub zapalające środki chemiczne, przezna- nie minowe może wywołać istotne ograniczenia dla czone do niszczenia, unieszkodliwienia, nękania prowadzenia działań morskich, żeglugi handlowej, lub odwracania uwagi. Może zawierać materiały rekreacji wodnej. wojskowe, ale zwykle jest skonstruowane z elemen- Kilka lat temu zauważono w Stanach Zje- tów pochodzących z innych źródeł. dnoczonych, że marynarka wojenna tego kraju nie 1 J. Keller: Ocean mines have nowhere to hide. 1.08.2007. http// dysponuje środkami, które można by przeciwstawić www. militaryaerospace.com. 10.05.2012. zagrożeniu ze strony min morskich w sposób szyb- 2 Słownik terminów i definicji NATO AAP-6. 2005. s. 187.

2012/03 przegląd morski 71 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl TECHNIKA I UZBROJENIE Jednostki półzanurzalne

do celu ataku, wykorzystane jako wielka bomba. Zdarza się, że IED są skrycie dostarczone na po- kład jednostki i wysadzone w czasie trwania rejsu4. Program testowy RMMV ma być wsparciem dla jednostek, które nie mają w swoim wyposażeniu pojazdów przeciwminowych. Jedynym wymogiem jest zastosowanie systemu wodowania i odzyskiwania jednostki z po-

o ra wierzchni morza, opartego na żurawiku pokłado- wym. Całość operacji posadowienia platformy na wodzie ma zająć mniej niż dziesięć minut, przy wykorzystaniu kilkuosobowej obsady pokładowej. Producent RMMV zadbał o stworzenie systemu h i w um aut . arc T

FO niezbędnego do zabezpieczenia sterowania ruchem ASV 6000 w trakcie opuszczania do toni wodnej jednostki, komunikacją, przesyłaniem danych z urządzeń pokładowych, słowem wszystkiego te- Tego typu urządzenia okrywają się złą sławą. go, co się określa jako Command, Control and Szacuje się, iż ofiarami wybuchów wszelkich pu- Communications (C3). łapek wykonywanych z użyciem improwizowanych Mieszczący się w standaryzowanym kontenerze urządzeń wybuchowych w Iraku i Afganistanie pa- CONEX system obsługi, może być bez problemu dają liczeni już w tysiącach żołnierze wszystkich umieszczony na pokładach pełnomorskich okrętów krajów koalicji3. US Navy, ewentualnie posadowiony na plaży. Tego W wypadku improwizowanych urządzeń wybu- typu rozwiązanie wydaje się dobrym wyjściem chowych przeznaczonych do wykorzystania w śro- w przypadku, gdy istnieje potrzeba monitorowania dowisku morskim spotkać się można z następują- akwenów portowych, torów podejściowych, kotwi- cymi terminami: morskie improwizowane urządze- cowisk, zalewów czy ujść rzek i zatok, bez angażo- nia wybuchowe (Maritime Improvised Explosive wania całego okrętu. Program testowy jednostek Device – MIED) lub urządzenia przeznaczone do RMMV ma się zakończyć do końca 2013 roku. wykorzystania w zbiornikach wodnych (Water- Jako pierwsze nowe systemy otrzymały niszczy- Borne Explosive Device – WBIED). ciele klasy Arleigh Burke. Pierwsze z nich mogą mieć różne formy i być RMMV jest wyposażony w holowany sonar wykorzystywane w rozmaity sposób. Na przykład AN/ASQ-20A odpowiadający za wykrycie i kla- mała łódź z ładunkiem materiału wybuchowego na syfikację kontaktów (obiektów) minopodobnych pokładzie może służyć do ataku. Rolę MIED mo- oraz identyfikację min dennych (takich samych so- gą odgrywać miniaturowe okręty podwodne, takie narów używają śmigłowce MH-60S). Ma pięć so- jakich kolumbijskie kartele narkotykowe używają narów, wśród których dwa to sonary boczne, jeden do przemytu. Niebezpieczne są improwizowane do obserwacji przestrzeni w sektorach rufowych. miny morskie, dryfujące po powierzchni wody lub Ponadto na pokładzie platformy zamontowano pod nią, które eksplodują w wyniku fizycznego urządzenie identyfikacji elektro-optycznej (elek- kontaktu z celem lub są odpalane w inny sposób. tro-optical identification – EOID). Całość syste- Zagrożenie mogą stworzyć nurkowie, którzy prze- mów obserwacji podwodnej pokrywa obszar po- noszą materiały wybuchowe i podkładają je w re- nad 270 stopni dookoła jednostki. Efektywna głę- jon ataku i detonują lub dokonują ataków samobój- czych. W charakterze morskich improwizowanych 3 P. Saska: Improwizowane urządzenia wybuchowe stosowane urządzeń wybuchowych mogą wystąpić jednostki w konflikcie irackim. „Szybkobieżne Pojazdy Gąsienicowe” 2009 nr 1 (24). http//www.obrum.gliwice.pl. 10.05.2012. handlowe przenoszące niebezpieczne ładunki, któ- 4 C. Kennedy-Pipe, C. Martin: Centre for Security Studies. Occa- re są uprowadzane, następnie, po doprowadzeniu sional Paper. No 1, s. 3. http//www2.hull.ac.uk. 10.05.2012.

72 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Jednostki półzanurzalne TECHNIKA I UZBROJENIE

Zestawienie danych jednostek produkcji ASV Ltd. ASV 6000 ASV 6300 ASV 9000 ASV 9500 Długość [m] 6 6,3 9 9,5 Szerokość [m] 0,65 0,65 1,2 Waga [t] 1,8 2 6 Prędkość marszowa [w.] 6 – 10 Prędkość maksymalna [w.] 8 8 14 20 Zasięg [mile morskie] 400 przy V = 4 w. – 1500 przy V = 10 w. 1500 50 przy V = 6 w. Autonomiczność [h] – – 30 dni 96 przy V = 4 w. Źródło: http//www.asvglobal.com. bokość poszukiwania min przez sonar pozostaje łowych do zwalczania min morskich lub sonarów niejawna. pasywnych niskich częstotliwości. Dane z sonaru, w wypadku współpracy na rzecz pojazdu RMMV, są przekazywane drogą bezprze- KORZYŚCI ZAPEWNIONE wodową na stanowisko dowodzenia, które jest wy- Jednostki klasy Snorkeler stanowią ciekawą i bar- posażone w urządzenia pozwalające na zapis otrzy- dzo odmienną od pozostałych grupę platform bez- mywanej sytuacji podwodnej i późniejszą analizę. załogowych. Zastosowanie klasycznych dieslow- Rozwój bezzałogowych jednostek nawodnych skich systemów napędowych pozwala na szybkie klasy Snorkeler dotyczy także rozwiązań cywil- przemieszczanie się na dość duże odległości nych. Redukcja personelu, znacznie zmniejszająca i znacznie wydłuża czas operowania na morzu. koszty eksploatacji platform bezzałogowych wpły- Półzanurzalna konstrukcja gwarantuje stabilność, nęła także na wyeliminowanie miejsc nieodzownych co jest elementem ważnym w wypadku pracy so- dla konstrukcji klasycznych (messa, kabiny, kambuz, narów do poszukiwania min morskich. Kolejną za- ładownie itp.). Projektanci platform bezzałogowych letą jest możliwość przenoszenia na ich pokładach mają dość dużą swobodę, jeśli chodzi o dysponowa- jednostek bezzałogowych, operujących pod po- nie ich powierzchniami, jak i ich kształtem. wierzchnią wody, co wydatnie zwiększa skutecz- Zauważono, że duża część podwodna, przy zwięk- ność poszukiwania min. szonej stabilności, daje możliwości montażu wyso- Zastosowanie jednostek półzanurzalnych na po- kiej klasy sonarów, jak i innych sensorów podwod- kładach dużych okrętów wojennych daje im szansę nych. Jednostki mogą operować z portów (wodowa- na przeciwstawienie się zagrożeniu minowemu do ne przy użyciu dźwigów) lub z jednostek matek, czasu przybycia wyspecjalizowanych sił przeciw- przewożone na miejsce zadania i tam opuszczane minowych. Przypadki takich okrętów jak USS za pomocą żurawi pokładowych (fot.). „Tripoli”, który 18 lutego 1991 roku wszedł na irac- Autonomous Surface Vehicles Ltd. proponuje ką minę kontaktową, czy próbujący nieść mu po- całą serię jednostek przeznaczonych zarówno do moc USS „Princeton”, porażony eksplozją włoskiej wykonywania zadań komercyjnych – cywilnych miny MRP, udowodniły skuteczność broni mino- (głównie hydrograficznych), jak również wojskowej nawet starego typu. Problem mają rozwiązać wych (przeciwminowych). Platformy te, mające właśnie jednostki bezzałogowe klasy Snorkeler. Bez pełną lub częściową autonomiczność, to stabilne wątpienia mają one cechy świadczące o przydatno- jednostki pełnomorskie, zdolne wykonywać zada- ści w zastosowaniach pozamilitarnych, jak hydro- nia przez długi czas (tab.). W wypadku modelu grafia czy badania środowiska morskiego. n ASV 9500 może on pływać nawet przy stanie mo- Autor jest absolwentem AMW oraz studiów podyplomowych rza 5/6. Jednostka ma operujący z jej pokładu po- w dziedzinie bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego w organizacjach na Akademii Morskiej w Gdyni. Pełnił obowiązki jazd ROV zdolny do zejścia na głębokość 200 me- zastępcy dowódcy ORP „Wdzydze”. Obecnie jest zastępcą trów. Przewidziano opcje holowania urządzeń tra- dowódcy grupy okrętów 13 dtr z przydziałem na ORP „Mamry”.

2012/03 przegląd morski 73 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl PRAWO I DYSCYPLINA Wielowymiarowość przestępstwa

dr Paweł Kobes Uniwersytet Warszawski w eł K ę p ka a . p T FO Fałszerstwo materialne dokumentu W odbiorze społecznym podrabianie lub przerabianie dokumentu nie jest traktowane jako przestępstwo, ale raczej jako dokonanie w nim drobnych, „niewinnych” korekt.

oraz więcej dokumentów w róż- § 1. Kto, w celu użycia za autentyczny, podra- nej postaci jest wprowadzanych bia lub przerabia dokument lub takiego dokumen- do obrotu publicznego. Pojawia tu jako autentycznego używa, podlega grzywnie, C się w związku z tym zwiększone karze ograniczenia wolności albo pozbawienia ryzyko ich fałszowania. W Kodeksie karnym (k.k.) wolności od 3 miesięcy do lat 5. przestępstwo fałszerstwa materialnego dokumentu § 2. Tej samej karze podlega, kto wypełnia blan- zostało zawarte w rozdziale XXXIV, zatytułowa- kiet, opatrzony cudzym podpisem, niezgodnie nym Przestępstwa przeciwko wiarygodności doku- z wolą podpisanego i na jego szkodę albo takie- mentów, w artykule 270. Brzmi on następująco: go dokumentu używa.

74 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Wielowymiarowość przestępstwa PRAWO I DYSCYPLINA

§ 2a. W wypadku mniejszej wagi, sprawca pod- c) okoliczności mogących mieć znaczenie praw- lega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo ne (np. zaświadczenie lekarskie o niezdolności pozbawienia wolności do lat 2. do pracy, poświadczenie przyjęcia zapłaty za § 3. Kto czyni przygotowania do przestępstwa usługę)2. określonego w § 1, podlega grzywnie, karze ogra- Jak wynika z powyższego, ustawodawca nadał niczenia wolności albo pozbawienia wolności do pojęciu dokument bardzo szeroki zakres, który lat 2. obejmuje nie tylko dokumenty sporządzone w formie pisemnej, lecz również wszystkie inne przed- ISTOTA DOKUMENTU mioty potwierdzające prawo, stosunek prawny lub Rodzajowym przedmiotem ochrony przepisów okoliczności mające doniosłość prawną3. zawartych w artykule 270 k.k. jest publiczne za- W kontekście rozważań nad istotą dokumentu ufanie do autentyczności i rzetelności dokumen- należy zaznaczyć, że na gruncie prawa rozróżnia tów, co jest podstawowym warunkiem pewności się dokumenty urzędowe i prywatne. Dokument obrotu prawnego. Jednostkowym przedmiotem urzędowy pochodzi od uprawnionego do jego spo- ochrony są natomiast prawa i stosunki prawne, rządzenia organu państwowego, organizacji lub których istnienie lub też nieistnienie potwierdzo- jednostki organizacyjnej. Stanowi dowód tego, co no dokumentem. zostało w nim stwierdzone. W stosunku do doku- Ustawodawca zawarł definicję legalną dokumentu urzędowego istnieje domniemanie jego au- mentu w artykule 115 § 14 k.k. Przepis ten okre- tentyczności oraz zgodności z prawdą, iż to, co śla dokument jako każdy przedmiot lub inny za- jest w nim zawarte, odpowiada rzeczywistości. pisany nośnik informacji, z którym jest związa- Dokument urzędowy musi być sporządzony w for- ne określone prawo, albo który ze względu na mie przepisanej. zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, sto- Dokument prywatny pochodzi natomiast od sunku prawnego lub okoliczności mającej zna- osoby prywatnej. Wiąże się z nim domniemanie czenie prawne. Jak słusznie wskazuje Andrzej autentyczności, jak również domniemanie, że Marek, w definicji tej ustawodawca położył ak- oświadczenie będące jego treścią zostało złożone cent na aspekt prawny dokumentu. Można w niej przez osobę, która się na nim podpisała. bowiem wyodrębnić dokument w znaczeniu węż- Stwierdzenia te znajdują uzasadnienie w prak- szym i w znaczeniu szerszym. Pierwsze obejmu- tyce orzeczniczej. Otóż według Sądu Najwyższego, je przedmioty, z których treścią jest związane Prawidłowe funkcjonowanie obrotu prawnego określone prawo. Do tych dokumentów można wymaga jego sprawności i bezpieczeństwa. zaliczyć na przykład akt stanu cywilnego po- Bezpieczeństwo obrotu prawnego oznacza ko- twierdzający urodzenie lub zgon, paszport, legi- nieczność zapewnienia mu pewności i wiarygod- tymację służbową, bilet uprawniający do prze- ności poprzez dbałość o zaufanie do dokumentu jazdu środkami lokomocji, bilet wstępu na im- jako formalnego sposobu stwierdzenia istnienia prezę, przepustkę wojskową uprawniającą do prawa, stosunku prawnego lub okoliczności mo- wejścia na określony obiekt czy do pomieszcze- gącej mieć znaczenie prawne. Z tego też powodu nia, czek imienny, weksel, żeton, a także inny dokument korzysta z ochrony wielu dziedzin pra- przedmiot uprawniający do określonego świad- wa, w tym z ochrony karnoprawnej. czenia1. Nie ulega najmniejszej kwestii, że dobrem chro- Dokument w znaczeniu szerszym obejmuje na- nionym […] jest pewność obrotu prawnego, opie- tomiast takie przedmioty, które ze względu na rająca się na zaufaniu do dokumentu, przy czym treść stanowią dowód na istnienie: – co istotne – Kodeks karny posługuje się jedno- a) jakiegoś prawa (np. postanowienie sądu litym pojęciem dokumentu, nie czyni bowiem żad- o stwierdzeniu nabycia spadku, akt darowizny), b) stosunku prawnego (różnego rodzaju umo- 1 A. Marek: Prawo karne. Warszawa 2006, s. 664. wy, np. umowa kupna-sprzedaży, najmu, darowi- 2 Ibidem. zny), 3 Ibidem.

2012/03 przegląd morski 75 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl PRAWO I DYSCYPLINA Wielowymiarowość przestępstwa

nego rozróżnienia między dokumentami prywat- prawnokarnej, ponieważ pozbawianie cech okre- nymi (wystawionymi przez osoby prywatne) a do- ślonych w ustawowej definicji dokumentu skut- kumentami publicznymi (wystawionymi przez in- kuje niemożnością wypełnienia wszystkich zna- stytucje publiczne)4. mion przestępstw, w których dokument stanowi Pochylając się nad istotą dokumentu, należy do- przedmiot wykonawczy, to znaczy taki, na któ- strzec pewną złożoność problemu w odniesieniu rym popełnia się przestępstwo. Chodzi o omawia- do dokumentów elektronicznych. Otóż, legalna ne przestępstwo fałszerstwa materialnego z arty- definicja dokumentu wskazuje, że jego elemen- kułu 270 k.k.5. tem jest składnik materialny w postaci przedmiotu lub innego zapisanego nośnika informacji, na FORMY FAŁSZOWANIA Przestępstwo fałszerstwa materialnego dokumentu może nastąpić w wyniku jego podrobienia, Cechy dokumentu przerobienia lub użycia jako autentyczny doku- Dokumentem jest każdy przedmiot, z którym jest związa- mentu podrobionego lub przerobionego. ne prawo, a ponadto każdy przedmiot, który ze względu na Podrobienie będzie oznaczać realizowanie zawartą w nim treść stanowi dowód prawa, stosunku praw- czynności, w których wyniku to, co w rzeczywi- nego lub okoliczności mogącej mieć znaczenie prawne. stości nie jest w całości lub części autentyczne, Pierwszy krąg wskazanych przedmiotów (dokumenty pu- może być za nie uważane. Zatem podrobienie do- bliczne) określa uprawnienia ich posiadacza. Druga kate- kumentu jest stworzeniem czegoś, co może być goria przedmiotów (dokumenty prywatne) ma walor doku- uważane za dokument autentyczny, choć w rze- 6 mentu z tej racji, iż posiada intelektualną treść o prawnym czywistości nim nie jest . znaczeniu. Podrobienie polega na sporządzeniu takiego zapisu informacji, któremu nadaje się pozory auten- tyczności7. W ocenie Sądu Apelacyjnego w Lublinie, Podrobienie dokumentu polegać mo- że także na sporządzeniu zapisu oświadczenia woli innej osoby, nawet jeżeli nie został podrobiony podpis tej osoby, byleby tylko treść zapisu lub nadane mu cechy pozorowały, iż istotnie został on [Wyrok SN z 3.06.1996 r. II KKN 24/96. „Prokuratura i Prawo” przez nią sporządzony. Z punktu widzenia przed- – wkł. 1997 nr 2, poz. 5.] miotu ochrony przestępstwa z art. 270 k.k. obo- jętne jest, czy podrobiony został oryginał doku- którym będzie zapisana określona treść. W wy- mentu, jego kopia czy kserokopia. Przestępstwo padku dokumentów elektronicznych trudno bo- w swojej istocie skierowane jest przeciwko wiary- wiem wskazać taki nośnik, który służyłby do prze- godności dokumentu, a to może być zachwiane syłania informacji. Trudno uznać, że w chwili w sytuacji, gdy w obrocie prawnym znajdzie się przesyłania dokumentu jego treść jest zapisywa- kserokopia dokumentu nie odpowiadająca treści na na falach radiowych lub zmieniającym się na- oryginalnego dokumentu lub stanowiąca jedyny tężeniu prądu i staje się dokumentem. Zatem moż- dokument. W tych warunkach nie ulega wątpli- na uznać, że w tym czasie dokument traci swoje wości, że nie sposób podzielić poglądu, że ksero- cechy niezbędne do spełnienia kryteriów definicji dokumentu. Takie dokumenty w chwili wysła- nia tracą status dokumentów, o których mówi ar- 4 Wyrok SN z 3.06.1996 r. II KKN 24/96. „Prokuratura i Prawo” – wkł. 1997 nr 2, poz. 5. tykuł 115 § 14 k.k. Będą nimi ponownie dopiero 5 O. Górniok, J. Bojarski. W: J. Bojarski et.al.: Kodeks karny. Komen- wówczas, gdy dotrą do urządzenia odbiorczego tarz. Red. M. Filar. Warszawa 2010, s. 596–697. 6 Ibidem, s. 1153. i po zapisaniu ich na nośniku informacji. Podczas 7 W. Wróbel. W: A. Barczak-Oplustil et.al.: Kodeks karny. Część przesyłania nie podlegają natomiast ochronie szczególna. Tom II. Red. A. Zoll. Warszawa 2008, s. 1325.

76 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Wielowymiarowość przestępstwa PRAWO I DYSCYPLINA kopia nie jest dokumentem w rozumieniu art. 270 zostać dokonana przez usunięcie tekstu pierwot- § 1 k.k.8. nego i zastąpienie go innym (np. dopiski, usuwa- Z punktu widzenia wypełnienia znamion nie fragmentu), jak również przez uczynienie czynu zabronionego określonego w artykule 270 w autentycznym dokumencie skreśleń lub uzu- § 1 k.k., a w konsekwencji pociągnięcia do odpo- pełnień. W wypadku niektórych dokumentów wiedzialności karnej sprawcy takiego zachowa- przerobienie może polegać na innym ich prze- nia, bez znaczenia pozostaje kwestia podrobienia kształceniu w porównaniu ze stanem pierwot- czyjegoś podpisu na dokumencie za zgodą oso- nym, na przykład na zmianie ich kształtu lub by, której podpis został podrobiony. Otóż wyraże- wielkości11. nie zgody na tego typu zachowanie jest bezsku- Z punktu widzenia stwierdzenia znamienia teczne prawnie i nie uwalnia od odpowiedzialno- przerobienia dokumentu jest bez znaczenia czy ści karnej podrabiającego podpis. Ze stwierdze- dokonane w tym dokumencie zmiany odpowia- niem tym koresponduje orzeczenie Sądu dały rzeczywistości (np. poprawianie omyłkowe- Najwyższego, w którym się stwierdza, że Sama go zapisu daty, kwoty). Ta okoliczność może być tylko okoliczność, iż osoba, której podpis podro- jednakże brana pod uwagę przy dokonywaniu biono, wyraziła na to zgodę, nie wyłącza bezpraw- oceny stopnia szkodliwości społecznej danego ności czynu ani jego karygodności. Przepis art. czynu i mieć wpływ na sędziowski wymiar 270 § 1 k.k. chroni dobro powszechne, jakim jest kary12. wiarygodność dokumentów, a w konsekwencji Jak słusznie podkreśla się w doktrynie, nie każ- i pewność obrotu prawnego9. de dopiski na treści dokumentu będą stanowiły je- Podrobieniem dokumentu, w rozumieniu prze- go przerobienie, nawet wówczas, gdy polegają na pisów art. 270 § 1 k.k., będzie również podanie złożeniu na dokumencie nieautentycznego pod- funkcjonariuszowi publicznemu, w tym żandar- pisu. Otóż, podpis taki może nie mieć znaczenia mowi, fałszywych danych do swojej tożsamości, prawnego, jak również nie zmniejszać wiarygod- następnie podpisanie mandatu nie swoim nazwi- ności w obrocie publicznym. Tak będzie na przy- skiem. Tezę tę potwierdza Sąd Najwyższy, który kład w wypadku złożenia na dokumencie paraf- w jednym z wyroków stwierdził, że Sprawca wy- ki potwierdzającej fakt jego przeczytania przez kroczenia, który w postępowaniu mandatowym osobę ją składającą13. podaje funkcjonariuszowi organu mandatowego W ocenie Sądu Najwyższego, Nie jest przero- nieprawdziwe dane co do swojej tożsamości wpi- bieniem dokumentu nadanie mu innej treści przez sywane do dokumentu mandatu karnego, a na- osobę, od której ten dokument pochodzi. Dla re- stępnie podpisuje ten dokument, potwierdzając alizacji znamion przestępstwa określonego w art. przyjęcie mandatu przez osobę wskazaną w nim, 270 § 1 k.k. nie ma bowiem znaczenia czy jego którą nie jest, dopuszcza się przestępstwa, okre- treść odpowiada stwierdzonemu w nim stanowi ślonego w art. 270 § 1 k.k., a nie tylko wykrocze- faktycznemu. Zachowanie takie nie realizuje tak- nia określonego w art. 65 § 1 pkt 1 k.w.10. że znamion czynu zabronionego określonego Skoro fałszerstwem materialnym jest podrobie- w art. 271 k.k., albowiem przedmiotowa umowa nie dokumentu w celu jego użycia jako autentyczny, to a contrario należy wnioskować, że zacho- 8 Wyrok SA w Lublinie z 28.10.2010 r. II AKa 242/10. „Krakowskie waniem wyczerpującym znamiona czynu okre- Zeszyty Sądowe” (KZS) 2010 nr 3, poz. 58. ślonego w artykule 270 § 1 k.k. nie będzie stwo- 9 Postanowienie SN z 21.06.2007 r. III KK 122/07. System LEX 310185. rzenie przedmiotu, który przy zachowaniu wszyst- 10 Wyrok SN z 4.06.2006 r. IV KK 467/05. „Orzecznictwo Sądu Naj- kich cech dokumentu zawiera element pozwala- wyższego – Izba Karna i Wojskowa” (OSNKW) 2006 nr 6, poz. 62. jący bez szczególnych kwalifikacji i wiedzy roz- 11 J. Piórkowska-Flieger. W: A. Michalska-Warias, J. Piórkowska-Flie- ger, M. Szwarczyk: Kodeks karny. Komentarz. Red. T. Bojarski. War- poznać falsyfikat. szawa 2011, s. 659. Drugą formą fałszowania materialnego doku- 12 O. Górniok. W: O. Górniok et.al.: Kodeks karny. Komentarz. Gdańsk 2002/2003, s. 1151. mentu jest jego przerobienie, które polega na nie- 13 W. Wróbel. W: A. Barczak-Oplustil et.al.: Kodeks karny…, op.cit., uprawnionym wprowadzeniu zmiany. Może ona s. 1326.

2012/03 przegląd morski 77 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl PRAWO I DYSCYPLINA Wielowymiarowość przestępstwa w eł K ę p ka a . p T FO Używanie podrobionego dokumentu to podawanie fałszywych danych ma charakter cywilnoprawny i nie posiada cech że jego sprawcą może być każdy. Sprawca oma- dokumentu „wystawionego”14. wianego przestępstwa może podrobić lub prze- W jednym ze swoich orzeczeń Sąd Najwyższy robić dokument w celu użycia go przez siebie. słusznie zauważył, że nie każde działanie pole- Konstrukcja omawianego zachowania karalnego gające na wprowadzeniu fizycznych zmian w do- dopuszcza również możliwość podrobienia lub kumencie jest przestępstwem określonym w art. przerobienia dokumentu w celu użycia go przez 265 § 1 k.k. [obecnie art. 270 § 1 k.k. – przyp. inną osobę, która go sfałszowała (fot.). autora], lecz tylko takie, które takiej przerobio- Zgodnie z artykułem 270 § 1 k.k., podrabia- nej postaci dokumentu nadaje pozory autentycz- nie lub przerabianie dokumentu musi być doko- ności, i podjęte jest w celu użycia przerobione- nywane w celu użycia takiego dokumentu jako go dokumentu za autentyczny15. autentycznego. W związku z tym dla bytu oma- Jak wynika z dotychczasowych rozważań, wianego przestępstwa wystarczy intencja spraw- różnica między podrobieniem dokumentu a je- cy. Sam fakt podrobienia lub przerobienia doku- go przerobieniem przejawia się między innymi mentu, który nie musiał być jednakże użyty w tym, że podrobienie polega na wytworzeniu w obrocie publicznym jako autentyczny, decy- nowego przedmiotu, który ma uchodzić duje bowiem o zaistnieniu przestępstwa. w obrocie publicznym jako autentyczny. Przestępstwo podrabiania, jak również przera- Przerobienie natomiast polega na dokonaniu biania dokumentu, od strony podmiotowej mo- zmian w oryginalnym dokumencie. Przedmiotem że zostać popełnione jedynie z winy umyślnej wykonawczym jest w tym wypadku dokument autentyczny. 14 Wyrok SN z 19.01.2011 r. IV KK 373/10. System LEX nr 688706. Przestępstwo podrabiania lub przerabiania do- 15 Wyrok SN z 3.04.1998 r. III KKN 289/97. OSNKW 1998 nr 5–6, kumentu ma charakter powszechny. Oznacza to, poz. 28.

78 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Wielowymiarowość przestępstwa PRAWO I DYSCYPLINA i tylko w zamiarze bezpośrednim. Rozstrzyga zabronionego podejmuje czynności mające stwo- o tym znamię w celu użycia. Jest to zatem prze- rzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierza- stępstwo kierunkowe dokonywane z myślą osią- jącego bezpośrednio do jego dokonania, w szcze- gnięcia określonego celu. gólności w tymże celu wchodzi w porozumienie Trzecią odmianą omawianego przestępstwa jest z inną osobą, uzyskuje lub przysposabia środki, używanie podrobionego lub przerobionego doku- zbiera informacje lub sporządza plan działania. mentu. Sprawcą tego zachowania może być pod- Zgodnie z § 2 tego artykułu przygotowanie jest miot, który podrobił lub przerobił dokument, na- karalne, gdy ustawa tak stanowi. stępnie go używa, jak również podmiot, który uży- Może ono być re- wa dokumentu podrobionego lub przerobionego alizowane w formie wcześniej przez kogoś innego. W tym ostatnim rzeczowej lub osobo- O szkodliwości społecznej przestępstwa fałszowania wypadku warunkiem odpowiedzialności karnej wej. Forma rzeczowa materialnego dokumentu jest świadomość, że się używa dokumentu pod- polega na uzyskaniu może świadczyć to, że przygo- robionego lub przerobionego. lub przysposobieniu towanie do popełnienia tego Ten rodzaj przestępstwa można popełnić z wi- środków, zbieraniu przestępstwa jest również ka- ny umyślnej w obu jej zamiarach, to znaczy za- informacji lub sporzą- ralne, o czym mówi treść arty- kułu 270 § 3 k.k. miarze bezpośrednim, gdy sprawca mając świa- dzaniu planu działa- domość, że dokument jest podrobiony lub prze- nia. Chodzi na przy- robiony chce go użyć, jak również w zamiarze kład o pozyskanie od- ewentualnym – gdy sprawca godzi się na używa- powiednich pieczą- nie takiego dokumentu16. tek, dzięki którym Nie stanowi używania sfałszowanego dokumen- wytworzony przed- tu samo jego posiadanie. Konieczne jest bowiem miot będzie imitował dokument oryginalny. posłużenie się nim, na przykład przedstawienie Przygotowanie w formie osobowej sprowadza go organowi kontroli lub w postępowaniu admi- się do wejścia w porozumienie co najmniej nistracyjnym. dwóch osób w celu wspólnego popełnienia okre- ślonego przestępstwa w określonym miejscu przygotowanie i czasie. do przestępstwa Jak wspomniano, przygotowanie jest karalne, Określone w treści artykułu 270 § 1 k.k. prze- gdy przepis expressis verbis to przewiduje. stępstwo fałszerstwa materialnego ma charakter Podjęte rozważania nie wyczerpują wszystkich formalny. Oznacza to, że dla jego bytu nie jest problemów związanych z fałszowaniem dokumen- konieczne wystąpienie skutku, na przykład tów, jedynie wskazują na złożoność i wielowy- w postaci wyrządzenia szkody. W tym kontek- miarowość tego zagadnienia. Z tego względu wy- ście jest zasadne stwierdzenie Sądu Najwyższego, daje się zasadne pochylenie się nad istotą prze- iż Przestępstwo określone w art. 270 § 1 k.k. ja- stępstw przeciwko wiarygodności dokumentów ko skierowane przeciwko wiarygodności doku- w kolejnych publikacjach. n mentów, które sprawcy przerobili i używali za autentyczne, nie zostało popełnione z po- krzywdzeniem konkretnej osoby fizycznej, nie Autor jest specjalistą w dziedzinie prawa karnego materialnego, problematyki postępowania z nieletnimi oraz bezpieczeństwa istnieje zatem możliwość pojednania się z po- wewnętrznego. Adiunkt na Wydziale Stosowanych Nauk Społecznych krzywdzonym, jak i naprawienia wyrządzonej i Resocjalizacji Uniwersytetu Warszawskiego oraz wykładowca 17 w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej im. Witelona w Legnicy. mu szkody . Członek Towarzystwa Naukowego Prawa Karnego w Warszawie. Przygotowanie do popełnienia przestępstwa Współpracuje z wieloma uczelniami zagranicznymi. fałszowania materialnego dokumentu jest jego formą stadialną, zdefiniowaną w artykule 16 16 A. Marek: Kodeks karny. Komentarz. Warszawa 2006, s. 488. § 1 k.k., który wskazuje, że zachodzi ono tylko 17 Wyrok SN z 12.01.2010 r. WK 28/09. „Orzecznictwo Sądu wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia czynu Najwyższego w Sprawach Karnych” (OSNwSK) 2010 nr 1, poz. 31.

2012/03 przegląd morski 79 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW Niepewna przyszłość

płk dypl. w st. spocz. Zygmunt Czarnotta

Poduszkowiec Dżejran w punkcie desantowania

Rosyjscy marines Utworzona w czasach panowania cara Piotra I rosyjska piechota morska liczy ponad trzysta lat. W czasie swego istnienia przeżywała wzloty i upadki.

ako dzień jej powstania przyjmu- generalnego sekretarza Komunistycznej Partii je się 16 listopada 1705 roku, Związku Radzieckiego (KPZR) Nikity chociaż faktycznie pododdziały Chruszczowa i ministra obrony ZSRR marszał- J tego rodzaju wojsk sformowano ka Gieorgija Żukowa została rozformowana. Ich już w roku 1696. Twórcą piechoty morskiej był zdaniem ZSRR był państwem pokojowym, które generał-admirał hrabia Fiedor Gołowin, który na nie planowało wykonywania dużych operacji mor- polecenie cara wystawił tysiącdwustuosobowy sko-desantowych z udziałem piechoty morskiej. pułk morski we Flocie Bałtyckiej1. Takie operacje w dobie wojny jądrowej były uzna- W XIX wieku piechota morska została włączo- wane za bezsensowne2. na do wojsk lądowych. Reaktywowano ją jako rodzaj wojsk sił morskich ZSRR dopiero w roku 1 http://backyard-safari.blogspot.com/2010/11/spetsnaz-ix-ge- 1940. W wielkiej wojnie ojczyźnianej liczyła oko- schichte-der.html. 6.06.2012. ło 150 tysięcy żołnierzy. W 1956 roku za sprawą 2 F. Umbach: Das rote Bündnis. Berlin 2005, s. 75.

80 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Niepewna przyszłość SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW

Szybko jednak, bo już w 1963 roku, pomysł źródła rosyjskie nie są w tym wypadku jedno- N. Chruszczowa odszedł do lamusa, a piechota myślne4. morska powstała ponownie. Po rozpadzie ZSRR Na Kamczatce stacjonuje 3 Pułk Piechoty w zasadzie w całości została przejęta przez Morskiej (wcześniej nosił numer 40 i tak podają Federację Rosyjską. Tylko jeden batalion piecho- to niektóre źródła) w składzie: batalion piechoty ty morskiej trafił do floty wojennej Ukrainy, morskiej, batalion desantowo-szturmowy5, dywi- a kilka małych pododdziałów do innych państw zjon artylerii. W tym samym regionie stacjonuje poradzieckich. 186 Batalion Saperów Piechoty Morskiej. We Flocie Północnej jest rozlokowana, w osie- ZADANIA I ORGANIZACJA dlu Sputnik koło Murmańska, 61 Gwardyjska Współczesna piechota morska, jako rodzaj „Kirkeneska” Brygada Piechoty Morskiej. W jej wojsk floty wojennej Rosji, jest przewidziana do skład wchodzą: 874 Batalion Piechoty Morskiej, wykonywania następujących zadań: 876 Batalion Desantowo-Szturmowy, 886 Batalion – przygotowanie i przeprowadzanie morskich Rozpoznawczy, 125 Batalion Czołgów, 1591 i 1611 działań desantowych – samodzielnie lub we dywizjony artylerii samobieżnej, 1617 Dywizjon współdziałaniu z wojskami lądowymi; Rakiet i Artylerii Przeciwlotniczej oraz skadrowane – wykonywanie desantów dywersyjnych; 317 i 318 bataliony piechoty morskiej. – obrona baz floty wojennej; We Flocie Bałtyckiej pozostaje od dawna – udział w operacjach antyterrorystycznych 336 Gwardyjska „Białostocka” Brygada Piechoty i przeciwpirackich; Morskiej w Baltijsku. W jej strukturze znajdują się: – ochrona zagrożonych obiektów państwowych; 877 i 884 bataliony piechoty morskiej, 879 Batalion – wsparcie administracji cywilnej (w czasie ka- Desantowo-Szturmowy, 1612 Dywizjon Artylerii tastrof i klęsk żywiołowych); Samobieżnej, 1618 Dywizjon Rakiet i Artylerii – udział w operacjach humanitarnych. Przeciwlotniczej, 53 Samodzielny Pluton Ponadto współdziała ona z jednostkami obrony Transportowy (w niektórych materiałach określany wybrzeża w ramach obrony portów, ważnych od- jako pluton saperów). cinków wybrzeża, wysp, cieśnin morskich oraz We Flocie Czarnomorskiej 810 Pułk Piechoty odpierania desantów morskich przeciwnika3. Morskiej przeformowano w 810 Brygadę Piechoty Struktura związków taktycznych piechoty mor- Morskiej w Sewastopolu. W jej skład wchodzą: skiej nie jest jednolita i w zasadzie jest dostoso- 881 Batalion Desantowo-Szturmowy, 1613 wana do charakteru i zadań czterech rosyjskich Dywizjon Artylerii Samobieżnej, 1619 Dywizjon flot i Flotylli Kaspijskiej. W istocie każdej flocie Rakiet i Artylerii Przeciwlotniczej oraz 382 podlega jedna brygada piechoty morskiej. Batalion Piechoty Morskiej, który jednak stacjo- We Flocie Oceanu Spokojnego (Pacyfiku) prze- nuje w miejscowości Tiemriuk nad Morzem prowadzono reorganizację, w ramach której znacz- Kaspijskim (Kraj Krasnodarski). nie zredukowano piechotę morską. We Flotylli Kaspijskiej po rozformowaniu Dotychczasowa 55 Dywizja Piechoty Morskiej 77 Brygady Piechoty Morskiej zachowano dwa we Władywostoku została przeformowana w 155 bataliony piechoty morskiej w Kaspijsku Brygadę Piechoty Morskiej. W jej skład wcho- (414 bpm) i Astrachaniu (723 bpm), które ope- dzą: 59 Batalion Piechoty Morskiej, 84 Batalion racyjnie są podporządkowane 810 Brygadzie Czołgów, 263 Batalion Rozpoznawczy, 1484 Piechoty Morskiej. Batalion Łączności. Struktura brygady podawa- na w różnych źródłach nie jest taka sama. Według 3 http://backyard-safari.blogspot.com/2010/12/spetsnaz-x-die- niektórych materiałów w jej składzie ma się po- -marineinfanterie-heute.html. 29.05.2012. 4 http://en.wikipedia.org/wiki/Naval_Infantry_(Russia). nadto znajdować 165 Pułk Piechoty Morskiej. 8.06.2012; http://nvo.usg.ru/forces/2009-11-27/1_reform.html. Wątpliwa jest z kolei obecność batalionu czoł- 8.06.2012. 5 W istocie rzeczy żołnierze piechoty morskiej w tym batalionie są gów. Batalion rozpoznawczy jest natomiast my- szkoleni w skokach spadochronowych. Wcześniej bataliony tego lony z baterią (dywizjonem) artylerii. Nawet typu nazywano powietrzno-szturmowymi.

2012/03 przegląd morski 81 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW Niepewna przyszłość

Desant piechoty morskiej wysadzony z poduszkowca typu żubr

W Moskwie na potrzeby dowództwa floty – w 197 Brygadzie Okrętów Desantowych Floty Federacji Rosyjskiej stacjonuje batalion piechoty Czarnomorskiej: trzy duże okręty desantowe proj. morskiej6. 1171, cztery duże okręty desantowe proj. 775; Stan liczebny piechoty morskiej Rosji jest okre- – we Flotylli Kaspijskiej: dwa małe okręty de- ślany na 8500 żołnierzy, choć znowu dane w tym santowe na poduszce powietrznej proj. 1232.1 ty- względzie są rozbieżne, często podawane łącznie pu Dżejran (Aist), trzy kutry desantowe na po- z wojskami obrony wybrzeża. duszce powietrznej proj. 1206 i trzy kutry desantowe proj. 11770. ŚRODKI DESANTOWE Okręty desantowe-doki proj. 1174 typu Iwan Liczba okrętów desantowych w ostatnim dwu- Rogow, o których się mówi, że znajdują się w po- dziestoleciu wyraźnie w marynarce wojennej Rosji szczególnych flotach, zostały wycofane do rezer- zmalała. Obecnie może ona wynosić: wy (dwa) lub złomowane (trzeci). W ich miejsce – w 100 Brygadzie Okrętów Desantowych Floty planuje się zbudować do 2020 roku sześć dużych Oceanu Spokojnego: trzy duże okręty desantowe okrętów desantowych proj. 11711 typu Iwan proj. 775 (Ropucha), jeden duży okręt desantowy Gren. Jeden z nich został już zwodowany, a dru- proj. 1171 „Tapir” (Aligator)7; gi jest w budowie. Kontrowersje i dyskusje wśród – w 37(?) Brygadzie Okrętów Desantowych ekspertów wojskowych budzi jednak fakt zamó- Floty Północnej: cztery duże okręty desantowe wienia we francuskiej stoczni St. Nazaire uni- proj. 775; wersalnych dużych okrętów desantowych-doków – w 71 Brygadzie Okrętów Desantowych Floty z cechami śmigłowcowca i okrętu dowodzenia Bałtyckiej: cztery duże okręty desantowe proj. 6 Wszystkie struktury jednostek piechoty morskiej według: http:// 775/775M, dwa okręty desantowe na poduszce po- en.wikipedia.org/wiki/Naval_Infantry_(Russia). wietrznej proj. 1232.2 typu Żubr (Pomornik) – fot.; 7 W nawiasach podano oznaczenie kodowe NATO.

82 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Niepewna przyszłość SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW typu Mistral8. Określa się je też jako „okręty pro- Duńskich czy czarnomorskich z czasów zimnej jekcji sił i dowodzenia”. Dwa z nich, będące wojny. w budowie, mają kosztować około 1,35 miliarda Flota rosyjska stoi przed problemem niesprecy- euro. Kolejne dwa miałyby powstać na licencji zowanych i sprzecznie sformułowanych zadań. w stoczniach rosyjskich. Ustalone są zasady obrony wybrzeża i jego przed- pola. Jak jednak miałyby wyglądać operacje peł- UZBROJENIE nomorskie (na tzw. błękitnych wodach), wynikają- Bataliony piechoty morskiej stopniowo mają ce przecież z określonych celów politycznych, na być przezbrajane w nowe transportery opance- razie nie wiadomo. Flota rosyjska koncentruje się rzone i bojowe wozy piechoty. Pod uwagę są bra- więc, podobnie jak siły morskie innych państw, na ne BTR-80/82 i BMP-3 oraz wozy rozpoznaw- walce z piractwem morskim, w której uczestniczy cze BRDM-3. Uważa się też, że minęła era czoł- też piechota morska, gów pływających PT-76. W ich miejsce, oprócz u wybrzeży Afryki czołgów T-72, planuje się wprowadzić czołgi i Półwyspu Arab- Krytycy uważają, że okręt ty- T-80 i T-90, choć to komplikuje wysadzanie ich skiego. pu Mistral jest za drogi i za duży jak na potrzeby piechoty mor- na brzeg w razie ich desantowania z okrętów de- Piechota morska skiej, zagraża stoczniom rosyj- santowych. W związku z tym rozważa się zastą- Floty Pacyfiku skim i jest w związku z tym nie- pienie czołgów pływających samobieżnymi ar- jest zaangażowana, potrzebny. Sugerują, by przy- matami przeciwpancernymi kalibru 125 mm wspólnie z wojskami wrócić do służby po odpowiedniej modernizacji okręty projek- 2S25 Sprut w wersji powietrznodesantowej obrony wybrzeża, tu 1174. Sprawa Mistrala jest Sprut-SD9. w obronę Wysp jednak przesądzona. Z uzbrojenia artyleryjskiego w wyposażeniu Kurylskich. Ich utrata pozostaną zapewne samobieżne haubice kalibru na rzecz Japonii mo- 122 mm 2S1 Goździk. Moździerze są reprezen- głaby wymagać prze- towane głównie przez tzw. armato-moździerze prowadzenia operacji zdolne prowadzić ogień pośredni i na wprost, jak: amfibijnej dla ich odzyskania. Takie zadanie pie- 2B16 (ciągniony) oraz 2S9 Nona S i 2S23 Nona chota morska rosyjskiego Dalekiego Wschodu SWK (samobieżne). Uzupełnić je ma armato- wykonywała w czasie ćwiczeń „Wostok 2010”. -moździerz 2S31 Wena10. Flota Pacyfiku z jej piechotą morską jest najko- Sceptycy mają jednak wątpliwości co do szyb- rzystniej położona jeżeli chodzi o operacje prze- kiego wdrożenia nowych rodzajów uzbrojenia ciw piratom morskim w cieśninie Malakka w piechocie morskiej ze względów finansowych. 8 Por. m.in.: I. Kramnik: Kakoj korabl’ nużen rosijskoj morrskoj pe- SPOSOBY WYKORZYSTANIA hote. „Mistral’” za 1,5 mldr. EWRO. ryb.ru/2010/03/02/14051. 8.06.2012; T.W. Grabowski: Rosyjska siła. Siły zbrojne i główne Rosja jest państwem o najdłuższej linii brzego- problemy polityki obronnej Federacji Rosyjskiej w latach wej, a tym samym najdłuższej granicy morskiej 1991–2010. Częstochowa 2011, s. 151; Zob. także: http://www. ng.ru/nvo/2010-12-29/10_france.html; http://www.nvo.ng.ru/ na świecie. Jej granice biegną przez dwa oceany concepts/2010-10-01/10_mistral.htm; http:// nvo.ng.ru/real- (Atlantyk i Pacyfik), północne Morze Arktyczne, ty/2011-06-03/5_mistral.html; http://www.ng.ru/ dwa morza śródkontynentalne (Bałtyk i Morze world/2011-01-25/1_mist5ral.html; http://forum.msk.org/mate- rial/power/1339781.html. 8.06.2012. Czarne) oraz wewnętrzny akwen bezodpływowy 9 ZC: Samobieżna armata przeciwpancerna 2S25. „Przegląd Morza Kaspijskiego. Stawia to przed flotą wojen- Wojsk Lądowych” 1999 nr 9, s. 79; http://pl.wikipedia.org/ wiki/2S25_Sprut-SD. 10.06.2012. ną trudne zadanie ochrony granicy i nakłada okre- 10 Autor celowo nie podaje liczby egzemplarzy środków uzbrojenia ślone obowiązki na jej siły amfibijne, włącznie ze względu na niespójność informacji w dostępnych źródłach. Licz- z piechotą morską. Rzecz w tym, że Rosja nie ma by podane w niektórych materiałach uznać należy raczej za zawyżone. Zob.: T.W. Grabowski: Rosyjska siła…, op. cit., s. 146, sprecyzowanej strategii morskiej11. Nie widać też 150. w perspektywie globalnych konfliktów wojen- 11 W przeciwieństwie do byłego ZSRR w okresie zimnej wojny, nie ma „obowiązku świadczenia internacjonalnej pomocy bratnim kra- nych, w których byłyby niezbędne duże operacje jom”. Nie muszą jej w związku z tym reprezentować na morzach amfibijne w rodzaju opanowywania Cieśnin duże jednostki piechoty morskiej.

2012/03 przegląd morski 83 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW Niepewna przyszłość

i w Rogu Afryki. Dlatego też dla 155 Brygady że Turcji są uważane za absurdalne – nawet rosyj- Piechoty Morskiej i 3 Pułku Piechoty Morskiej wy- scy eksperci są zdania, że Flota Czarnomorska nie łaniają się dwa zadania: obrony Wysp Kurylskich, dorównuje dziś siłom morskim Turcji na Morzu z koniecznością wykonania desantu w razie takiej Czarnym. potrzeby, oraz ograniczone akcje przeciw piratom Flota Czarnomorska i pododdziały 810 BPM na oddalonych akwenach morskich. uczestniczyły jednak w lokalnych konfliktach na Flota Północna jest drugą flotą pełnomorską północnym Kaukazie, między innymi w wojnie cze- Rosji. Może wykonywać zadania podobne jak Flota czeńskiej oraz w wojnie z Gruzją. Ograniczony de- Oceanu Spokojnego. 61 Brygada Piechoty Morskiej sant morski złożony z pododdziałów 7 Górskiej jest główną podporą obrony lądowej rosyjskiego Dywizji Powietrznodesantowej i 810 BPM został „Zapolaria”. Ma ona możliwości wykonywania de- 10 sierpnia 2008 roku wysadzony w abchaskim santów taktycznych w razie takiej potrzeby. Jej za- porcie Oczamczyra. 12 sierpnia desant taktyczny dania mogą się poszerzyć w miarę jak zintensyfi- piechoty morskiej zajął gruziński port Poti i znisz- kuje się żegluga na północnym szlaku morskim czył znajdujące się tam okręty gruzińskie, po czym i trzeba będzie chronić rosyjskie interesy ekono- się wycofał. miczne w Arktyce. Jeśli weźmiemy pod uwagę potencjalny konflikt Piechota morska Floty Bałtyckiej raczej nie bę- z Gruzją, piechota morska Floty Czarnomorskiej dzie mieć możliwości prowadzenia działań amfi- ćwiczy warianty desantowania według modelu woj- bijnych na Morzu Bałtyckim. Podstawowe zadanie ny gruzińskiej, robiła to między innymi w trakcie 336 Brygady Piechoty Morskiej polega wobec te- ćwiczeń „Wostok 2009”. go na osłonie i obronie bazy morskiej Baltijsk. Wyklarowała się sytuacja w regionie Morza Hipotetyczne działania amfibijne mogłyby być wy- Kaspijskiego. Dlatego też pozostawiono tu tylko konane w celu wsparcia wojsk lądowych w formie dwa bataliony piechoty morskiej we Flotylli dywersji strategicznej. Podobny wariant użycia pie- Kaspijskiej. Prawdopodobieństwo użycia w tym re- choty morskiej testowano w czasie ćwiczeń „Zapad gionie desantów i to w wymiarze tylko taktycznym 2009”. Eksperci uważają jednak, że jest mało praw- (w sile do batalionu piechoty morskiej) jest nie- dopodobne, by Flota Bałtycka zdecydowała się re- znaczne, choć niewykluczone w razie lokalnych alnie na taką operację wobec przewagi sił NATO. konfliktów na północnym Kaukazie. 336 BPM jest zatem skazana, razem z innymi wojskami lądowymi, na obronę wybrzeża enklawy ka- FINANSOWA PRZESZKODA liningradzkiej. Nie wyklucza to możliwości jej uży- Reforma i przekształcenia w siłach zbrojnych cia do działań desantowych na innych akwenach Federacji Rosyjskiej nie ominęły również piechoty morskich. morskiej. Wciąż jeszcze należy ona do wojsk elitar- Przewiduje się, że 336 BPM w przyszłości zo- nych, choć jest niedoinwestowana technicznie. stanie podzielona: dwa jej bataliony, przeniesione Wszelkie zapowiedzi poprawy sytuacji mogą nie w rejon Sankt Petersburga, miałyby sformować no- zostać spełnione z przyczyn finansowych. Grozi to wy pułk piechoty morskiej, który byłby potencjal- utratą jej zdolności bojowych, a w ślad za tym po- nym elementem amfibijnej odsieczy dla zagrożo- nownym rozformowaniem. Jeśli jednak uniknie się nego czy opanowanego przez przeciwnika obwo- najgorszego scenariusza, nie można wykluczyć, że du kaliningradzkiego. rosyjska flota wojenna, a z nią jej piechota morska, Flota Czarnomorska jest w jeszcze mniej kom- szerzej się zaangażują na morzach świata w działa- fortowym położeniu niż Bałtycka – stacjonuje wraz nia w punktach zapalnych w oddalonych od Rosji z 810 Brygadą Piechoty Morskiej w bazie na ob- regionach, o czym może świadczyć odbudowa mor- szarze obcego państwa. Teoretycznie 810 BPM ma skich sił amfibijnych w postaci aż dziesięciu dużych możliwości działania w punktach zapalnych na wy- uniwersalnych okrętów desantowych. n brzeżu afrykańskim, choć jakiekolwiek desanty w tym regionie miałyby tylko charakter taktyczny. Autor jest absolwentem OSA w Toruniu. Dowodził 2 pa i 32 BA. Wszelkie operacje i działania amfibijne na wybrze- Był zastępcą szefa WRiA WP.

84 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Z życia flot SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW

Algieria Korwety i fregaty Mourad Rais (Koni) oraz korwety rakietowej typu Nanuchka II. Okręty dzięki temu pozostaną w służbie przez kolejne dziesięć lat2. Algieria podpisała również kontrakt z Chińską Republiką Ludową na budowę trzech korwet rakietowych o wyporności około 2800 ton, które zbudują stocznie w Kanton lub Hu- angpu. Dotychczas jest znanych niewiele szczegółów kontraktu. Napęd Fregata rakietowah MEKO A-200 pp K ru Th yssen t.

fo będzie oparty na niemieckich silni- iły morskie podpisały kontrakt łudniowej Afryki fregat typu Valour kach firmy MTU, system walki opra- Sz niemieckim koncernem Thys- (MEKO A-200 SAN). cuje jedna z firm chińskich3. n senKrupp Marine Systems (TKMS) Negocjacje były prowadzone już o wartości 2,176 miliarda euro na od roku 2008. Wybór producenta zakup fregat rakietowych MEKO niemieckiego musiał rozczarować 1 H. Heitman, G. Anderson: Algeria orders MEKO 200 frigates from TKMS. „Jane’s De- A-200. W ramach umowy Niemcy Rosjan, którzy bardzo intensywnie fene Weekly”, 5.04.2012. http//www. dostarczą cztery okręty oraz zapew- promowali na rynku algierskim kor- janes.com. nią szkolenie załóg. Ponadto przy- wetę typu Stiereguszczij (projekt 2 J. Binnie: Algerian warships to be upgrad- ed in Russia. „Jane’s Navy International”, 1 gotują jedną ze stoczni algierskich 20380) . Jednocześnie Algieria pod- 10.04.2012. http//www.janes.com. do budowy dwóch okrętów, które bę- pisała z rosyjską stocznią Siewierna- 3 H. Brampson: Algeria orders Chinese cor- vettes and German frigates. „Jane’s Navy dą prawdopodobnie nieco większe ja Wierf z Sankt Petersburga kon- International”, 4.05.2012. http//www. od zakupionych przez Republikę Po- trakt na modernizację fregaty typu janes.com.

Australia Wodowanie desnatowca

stoczni w Ferrol (Hiszpania), larów. „Adelaide” i „Canberra” zo- służby zaplanowano na rok 2014. Wnależącej do koncernu Na- staną przetransportowane na po- Dwanaście miesięcy później służbę vantia, przeprowadzono wodowanie kładzie statku do australijskiej rozpocznie „Adelaide”4. n śmigłowcowca-doku (landing heli- stoczni w Williamston, gdzie będą copter dock – LHD) dla Królewskiej prowadzone prace wyposażeniowe. 4 D. Ing: Navantia launches second Aus- Marynarki Wojennej Australii (Roy- „Canberra” opuściła Hiszpanię tralian LHD. „Jane’s Navy International”, al Australian Navy – RAN). „Adela- w sierpniu 2012 roku, jej wejście do 6.07.2012. http//www.janes.com. ide” zszedł na wodę prawie pięć Wodowanie miesięcy wcześniej niż planowano śmigłowcowca-doku – budowę okrętu o wyporności 27,5 „Adelaide” tysiąca ton rozpoczęto w lutym 2010 roku. Kontrakt na budowę dwóch de- santowców projektu zbliżonego do wykorzystywanego przez hiszpańską marynarkę okrętu „Juan Carlos I” podpisano w 2007 roku, a jego war- tość określono na 1,2 miliarda do- navy australian t. fo

2012/03 przegląd morski 85 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW Z życia flot

Brazylia Atomowy okręt podwodny startuje zóstego lipca rozpoczęto kolej- Sną fazę budowy wielozadaniowe- go okrętu podwodnego. W pracach na tym etapie pomogą Francuzi. Fa- za projektowa, prowadzona zgodnie z programem SN-BR (Submarino com Propulso Nuclear Brasileiro) po- trwa około trzech lat. Budowa zacznie się prawdopodobnie w roku 2016, a wejście okrętu do służby zaplano- Projekt bazy wano na rok 2025.

okrętów podwodnych aerea & naval d e f esa t.

Program rozwoju sił podwodnych fo (Programa de Desenvolvimento de 2017–2021). Sercem okrętu będzie powiadał Sagem. Uzbrojenie zosta- Submarinos – PROSUB) zakłada bu- system walki SUBTICS (Submarine nie opracowane przez MBDA. W je- dowę przez francuski koncern stocz- Tactical Integrated Combat Sys- go skład będą wchodzić rakiety niowy DCNS i lokalnego kooperanta tem) opracowany przez DCNS. Fir- przeciwokrętowe SM 39 Exocet Odebrecht stoczni, bazy okrętów pod- ma Thales Underwater Systems Block 2 i torpedy5. n wodnych i czterech konwencjonal- przygotuje system hydroakustyczny 5 V. Barreira: Brazil kicks off nuclear sub- nych okrętów podwodnych typu Scor- S-CUBE, za peryskopy i system na- marine project. „Jane’s Navy Internation- pene (wejdą do służby w latach wigacji inercyjnej będzie z kolei od- al”, 10.07.2012. http//www.janes.com. Federacja Rosyjska Siewiernaja Wierf w natarciu ołożona w Sankt Petersburgu rozpoczęcia budowy. Kolejny – „So- nie zbudowanych przynajmniej dzie- Pstocznia jest zaangażowana obrazitielnyj”, zbudowany z pewnymi sięć korwet rakietowych tego typu. w produkcję okrętów kilku projektów zmianami w stosunku do prototypu, Pierwsza z nowych fregat, „Admi- przeznaczonych dla Wojenno-Mor- przekazano w grudniu 2011 roku. rał Gorszkow”, rozpoczęła próby skiej Floty (WMF). Do roku 2020 Trzeci – „Bojkij”, rozpoczął testy stoczniowe na uwięzi w maju 2012 stocznia zbuduje dla WMF: cztery kor- w kwietniu 2012 roku. Okręty piąty roku, jej przekazanie siłom morskim wety rakietowe typu Stiereguszczij i szósty – „Sowierszenny” i „Gromkij” nastąpi w roku 2013. Powstają trzy (projekt 20380), dwie zmodyfikowa- – są budowane w stoczni w Komso- kolejne okręty tego typu. Druga fre- ne korwety rakietowe projektu molsku nad Amurem i wejdą w skład gata – „Admirał Kasatonow” – zosta- 20385, sześć fregat rakietowych ty- Floty Oceanu Spokojnego. nie przekazana odbiorcy w listopa- pu Admirał Gorszkow (projekt 22350) Okręty charakteryzują się wypor- dzie 2014 roku. W sierpniu 2012 ro- oraz dwa okręty rozpoznania radio- nością 2200 ton, prędkością maksy- ku odbyło się wodowanie okrętu roz- elektronicznego projektu 18280. malną 26 węzłów. Uzbrojenie stano- poznania radioelektronicznego Czwarta z kolei korweta projektu wią rakiety przeciwokrętowe SS-N-25 – „Admirał Jurij Iwanow” – jego prze- 20380 – „Stojkij” – została zwodo- Switchblade, armata A-190 kalibru kazanie Flocie Północnej nastąpi wana w maju 2012 roku i w ciągu 100 milimetrów, zestaw obrony prze- w listopadzie 2013 roku. Drugi z pla- najbliższych miesięcy powinna zo- ciwrakietowej CADS-N-1 Kasztan nowanych okrętów, którego budowy stać przygotowana do prób stocznio- oraz dwa zestawy artyleryjskie jeszcze nie rozpoczęto, otrzyma Flo- wych. Przekazanie okrętu odbiorcy – AK630 kalibru 30 milimetrów. ta Oceanu Spokojnego6. n Flocie Bałtyckiej – nastąpi w roku Stępkę pod pierwszą jednostkę 2013. Pierwszy okręt tego typu – zmodyfikowanego projektu 20385, 6 K. Tringham: Severnaya prepares to axe ‘non-core business’ to meet demand for „Stiereguszczij” – wszedł w skład flo- „Griemjaszczij”, położono 1 lutego new ships. „Jane’s Navy International”, ty w roku 2007, po sześciu latach od 2012 roku. Zgodnie z planami zosta- 5.04.2012. http//www.janes.com.

86 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Z życia flot SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW

Federacja Rosyjska Okręt dla Flotylli Kaspijskiej ściolufowe armaty AK-630 kalibru 30 mm i wyrzutnia niekierowanych poci- sków rakietowych UMS-73 Grad-M 122 kalibru 122 mm. Początkowo planowano budowę kolejnych dwóch patrolowców projek-

o s tu 21630, zdecydowano jednak o po- t wstaniu jednostek większych i lepiej uzbrojonych, określanych jako Bujan- -M, projekt 21631. Budowa jedno-

pho military t. stek, w których jak dotąd zamówiono Okręt patrolowy „Astrachań” fo trzy, trwa w stoczni w Zielenodolsku. stoczni Ałmaz w Sankt Peters- ku, do służby wszedł w połowie 2007 Wymiary okrętów to: 74,1 m długość, Wburgu 27 kwietnia 2012 roku roku. Stępka „Wołgodońska” (ex „Ka- 11 m szerokość i 2,6 m zanurzenie. zwodowano trzeci okręt patrolowy spijsk”) została położona w lutym Budowę pierwszego – „Grad Swi- strefy przybrzeżnej typu Bujan, pro- 2005 roku, okręt wszedł w skład sił jażsk” – rozpoczęto w sierpniu 2010 jektu 21630. „Machaczkała” wypeł- morskich w grudniu 2011 roku. roku, kolejnych w lipcu i sierpniu 2011 nia tym samym kontrakt na budowę Okręty zaprojektowało biuro kon- roku. Oprócz uzbrojenia, jakie znajdu- trzech okrętów przeznaczonych do strukcyjne z Zielenodolska. Przy dłu- je się na okręcie projektu 21630, działania na wodach Morza Kaspij- gości kadłuba 61,5 metra ich wypor- większe jednostki będą wyposażone skiego i delty rzeki Wołgi. Jego budo- ność pełna wynosi 528 ton. W wypo- w wyrzutnie rakiet przeciwokrętowych wę rozpoczęto w 2006 roku, powinien sażeniu mają rakiety przeciwlotnicze Uran lub Klub-N7. n wejść do służby do końca roku 2012. Strelets (SA-16 Gubka), armatę 7 K. Tringham: Almaz launches third Buy- Pierwszy okręt serii – „Astrachań”, A-190 kalibru 100 mm. Uzbrojenie an-class gunboat. „Jane’s Navy Interna- zaczęto budować w styczniu 2004 ro- artyleryjskie uzupełniają dwie sze- tional”, 2.05.2012. http//www.janes.com. Federacja Rosyjska Kontrakty podpisane ząd Federacji Rosyjskiej podpi- Pierwszy okręt serii, prototypowy (K 551) i „Święty Mikołaj” („Swiatitel Rsał ze Zjednoczoną Korporacją „Jurij Dołgorukij” (K 535), jest wciąż Nikołaj”), znajdują się w różnych fa- Stoczniową długo oczekiwany kon- poddawany intensywnym próbom. zach budowy8. n trakt na budowę pięciu strategicznych Drugi, „Aleksander Newski” (K 550), atomowych okrętów podwodnych pro- od października 2011 roku prowa- 8 N. de Larrinaga: Russia signs Borey- jektu 955 (Borej). Opóźnienia w ne- dzi próby morskie. Okręty trzeci class contracts. „Jane’s Navy Internation- gocjacjach wynikły z rozbieżności do- i czwarty: „Władimir Monomach” al”, 29.05.2012. http//www.janes.com. tyczących ceny jednostkowej okrętu, która według strony rządowej była zbyt duża. Projekt jednostki opracowano w biurze konstrukcyjnym Rubin z Sankt Petersburga. Plany przewidu- ją budowę ośmiu okrętów z między- kontynentalnymi rakietami balistycz-

nymi Buława 30 (SS-NX-32) na pokła- s b ałt Ro o sti/ v dzie. Rakiety włączono do uzbrojenia - No po zakończeniu ostatniej fazy prób

„Jurij Dołgorukij” (K 535) RIA t. w grudniu 2011 roku. fo

2012/03 przegląd morski 87 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW Z życia flot

Federacja Rosyjska Desantowiec z Kaliningradu do licznych przerw w pracach. Zgod- „Wiceadmirał Iwan Gren” nie z obecnym planem wejdzie on do służby w roku 2013. Druga jednostka została zakontraktowana w roku 2010, a rozpoczęcie jej służ- by przewidziano na rok 2015. „Wiceadmirał Iwan Gren” to okręt o wyporności 5080 ton, długości 128 metrów, szerokości 16,5 metra i zanurzeniu 3,6 metra. Prędkość maksymalna okrętu wyniesie 18 wę- złów, jego zasięg to 3500 mil na- utycznych przy prędkości 16 węzłów.

t. I zvestia t. Okręt będzie mógł zabrać na pokład fo 13 czołgów lub 36 transporterów stoczni Jantar w Kaliningra- Projekt jest rozwinięciem konstruk- opancerzonych oraz 300 żołnierzy Wdzie 18 maja 2012 roku do- cji okrętów desantowych projektu desantu z wyposażeniem9. n szło do długo oczekiwanego wodo- 1171 typu Alligator, budowanych wania okrętu desantowego projek- w latach 1966–1976. tu 11711 „Wiceadmirał Iwan Gren”. Budowa okrętu rozpoczęła się 23 9 K. Tringham: Yantar launches new landing ship for Russian Navy. „Jane’s Navy In- Jest to pierwsza jednostka serii, któ- grudnia 2004 roku, ale ze względu ternational”, 22.05.2012. http//www. ra może liczyć nawet sześć sztuk. na problemy finansowe dochodziło janes.com.

Federacja Rosyjska Niszczyciel na widnokręgu

ocząwszy od 2016 roku Rosja- 2030. Wartość kontraktu jest oce- dziesięć niszczycieli rakietowych ty- Pnie rozpoczną budowę niszczy- niana na 3,75–4,5 mld dolarów. pu Udaloj, sześć niszczycieli Sowre- cieli rakietowych, dzięki którym moż- Niszczyciele zastąpią użytkowa- miennyj (dwa we Flocie Bałtyckiej) liwe będzie zwalczanie rakiet bali- ne okręty typu Udaloj (projekt 1155) i jeden typu Kaszin10. n stycznych. Biuro konstrukcyjne Sie- i Sowremiennyj (projekt 956), które wiernoje z Sankt Petersburga rozpo- stanowią trzon dużych nawodnych 10 K. Tringham: New class of Russian de- częło prace projektowe nowego nisz- okrętów uderzeniowych. Obecnie flo- stroyers may have BMD role, says USC. „Jane’s Navy International”, 27.06.2012. czyciela. Produkcją serii tych okrę- ta Federacji Rosyjskiej wykorzystuje http//www.janes.com. tów zajmą się najprawdopodobniej petersburskie stocznie Siewiernaja Wierf i Bałtijskij Zawod. Plany zakła- dają sześć jednostek nowego projektu, nie wyklucza się, że będzie ich więcej, to jednak będzie zależeć od y

sytuacji ekonomicznej Federacji Ro- og syjskiej w najbliższych latach. Pierw- szy niszczyciel trafi do wyposażenia jednej z rosyjskich flot w latach 2020–2022, cała planowana obec-

Okręt typu Udaloj h n o l tec naval t. nie seria wejdzie do służby do roku fo

88 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Z życia flot SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW

Finlandia Włoski kontrakt Drugi okręt serii – „Purunpää”, zo- „Katanpää” stanie przekazany do końca bieżące- go roku, kolejny – „Vahterp”, w pierwszej połowie 2013 roku. Okręty są wyposażane, między innymi, w zintegrowany system przeciwminowy przygotowany przez Atlas Elektronik, urządzenia do precyzyjnej nawigacji firmy Furuno Finland oraz optroniczny system MSP 600 przygo-

t. mk f i t. towany przez Rheinmetall. Załoga bę-

fo dzie również wykorzystywać pojazdy iły morskie na początku maja stała rozpoczęta w lipcu 2007 roku, podwodne HUGIN 1000 i SeaFox. S2012 roku przyjęły pierwszy a do wodowania doszło dwa lata póź- Nowe okręty przeciwminowe wraz z trzech okrętów przeciwminowych ty- niej. Aby zapewnić odpowiednio nie- z załogami (około 100 marynarzy) bę- pu „Katanpää”. Zbudowany we wło- wielki poziom pola magnetycznego dą tworzyć 4 Dywizjon Przeciwmino- skiej stoczni Sarzana, należącej do okręt zbudowano z materiału pla- wy z miejscem stałej dyslokacji w BM Intermarine, „Katanpää” został prze- stycznego wzmacnianego włóknem Pansio w Turku. Szkolenie będzie transportowany na Bałtyk statkiem szklanym. Do końca września 2012 uwzględniać nie tylko wykonywanie firmy przewozowej BigLift Shipping. roku przeprowadzono próby w Zato- zadań na obszarze Morza Bałtyckie- Okręty zamówiono zgodnie z progra- ce Fińskiej połączone ze szkoleniem go, ale również udział w operacjach mem marynarki MCMV 2010. Prze- załogi. Kolejne przedsięwzięcia zwią- międzynarodowych poza tym akwe- kazanie pierwszej jednostki opóźniło zane z badaniami prototypu to testy nem11. n się jednak przez powódź, która do- wybuchowe, określanie i kompensa- tknęła region La Spezia w roku 2009. cja pól fizycznych oraz integracja sys- 11 G. Toremans: Finland takes delivery of first MCMV 2010 minehunter. „Jane’s Na- Konstrukcja okrętu o wyporności temu walki. Okręt będzie mógł wyko- vy International”, 11.05.2012. http// 708 ton i długości 52,5 metrów zo- nywać zadania w roku 2015. www.janes.com. Francja Katastrofa Rafale yśliwiec Rafale M, operujący wojennej F/A-18 Hornet, do Morza na pokładzie lotniskowca USS „Dwi- Mz pokładu francuskiego lotni- Śródziemnego. Pilot zdołał się kata- ght D. Eisenhower”, po czym prze- skowca „Charles de Gaulle”, spadł pultować i został podniesiony przez transportowano go na okręt macie- 2 lipca, w czasie ćwiczeń z amery- śmigłowiec 5 Eskadry Zwalczania rzysty. kańskimi samolotami marynarki Okrętów Podwodnych stacjonującej Rafale M, wchodzący w skład 12 eskadry z miejscem bazowania w Landivisiau w północno-zachodniej Francji, był czwartym samolo- tem utraconym przez francuską ma- rynarkę wojenną od 2009 roku. Mi- nisterstwo obrony rozpoczęło śledz- two mające ustalić przyczyny kata- strofy12. n

12 J. Hardy: French Navy Rafale crashes in Med. „Jane’s Navy International”, Myśliwiec Rafale M us dod t. 3.07.2012. http//www.janes.com. fo

2012/03 przegląd morski 89 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW Z życia flot

Francja Udane testy fregaty miejsce umieszczono urządzenia Fregata rakietowa „Aquitaine” mierzące wszystkie parametry torpedy i jest to jedyna różnica w stosunku do egzemplarza bojowego. Wystrzelenie rakiety przeprowadzono w warunkach zbliżonych do bojowych, z wykorzystaniem systemu walki fregaty. „Aquitaine” jest pierwszym z 11 okrętów typu FREMM, które wejdą w skład marynarki francuskiej. Dziewięć jednostek będzie t. d cns t.

fo zbudowanych w wariancie zwalcza- pokładu fregaty rakietowej „Aqu- poprzedziły wielotygodniowe testy nia okrętów podwodnych – F-ASM, Zitaine”, pierwszego okrętu typu mające określić prędkość okrętu, dwa pozostałe w wariancie obrony FREMM, który wejdzie do służby do kąt upadku do wody pocisku oraz powietrznej – FREDA13. n końca roku, 22 czerwca przeprowa- zachowanie się torpedy po wejściu dzono strzelanie testowe lekkiej tor- w wodę i rozpoczęciu poszukiwania 13 pedy zwalczania okrętów podwod- celu. Wersja szkolna torpedy nie jest K. Tringham: FREMM frigate launches MU90 torpedo. „Jane’s Navy Internation- nych Eurotorp MU90 Impact. Akt ten wyposażona w głowicę bojową, w jej al”, 3.07.2012. http//www.janes.com.

Holandia Kolejny patrolowiec

ierwszy okręt patrolowy typu Hol- „Friesland” jest trzecim z czterech „Groningen” (P 843), czwarty Pland, zbudowany dla Królewskiej zamówionych patrolowców o długo- i ostatni z dotychczas zamówionych Marynarki Wojennej Niderlandów, zo- ści 108 metrów. Pierwsze dwa, „Hol- okrętów zakończył testy stoczniowe stał przekazany przez holenderskie land” (P 840) i „Zeeland” (P 841), na Morzu Czarnym, po czym wyru- zakłady stoczniowe Damen Schelde zbudowano w stoczni Damen w Vlis- szył w rejon Morza Północnego, gdzie Naval Shipbuilding. Rozpoczęto pró- singen w Holandii, ale już wówczas będzie kontynuowane wyposażanie by wszystkich systemów znajdujących część sekcji pochodziła z zakładów jednostki14. n się na okręcie „Friesland” (P 842), w Rumunii. Dziewiczy daleki rejs 14 J. Rosamond: Dutch MoD accepts Hol- które przygotowują jednostkę do wej- w rejon Karaibów pierwszy okręt ty- land-class patrol ship. „Jane’s Navy Interna- ścia w skład sił morskich. pu odbędzie w roku 2013. tional”, 12.04.2012. http//www.janes.com. Okręt zbudowano w rumuńskiej stoczni Galati na Dunaju. W chwili Okręt patrolowy „Friesland” przekazania nie był wyposażony w armatę Oto Melara kalibru 76 mm, w mniejsze środki artyleryjskie kalibru 30 mm i zintegrowany maszt I-Mast 400 opracowany przez firmę Thales Nederland, który będzie za- wierał większość sensorów i anteny komunikacyjne okrętu. Jego instala- cja zostanie przeprowadzona na po- amen czątku roku 2014. d t. fo

90 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Z życia flot SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW

Indie „Teg” w służbie je rakiety przeciwokrętowe BrahMos „Teg” (F45) (opracowane wspólnie z Indiami), ar- matę A-190E kalibru 100 mm, dwie sześciolufowe armaty AK-630M kalibru 30 mm, wyrzutnię rakietowych bomb głębinowych RBU 6000, rakiety przeciwlotnicze średniego zasięgu alli Shtil-1 (SA-N-12 Grizzly), dwie wyrzutnie torped kalibru 533 mm.

w rence d Okręt może przenosić śmigłowce

t. la t. Ka-28 lub Ka-31. Długość jednostki

fo drugiej serii to 124,8 metra, szero- iły morskie przyjęły pierwszą Stępkę „Tega” położono w lipcu 2007 kość 15,2 metra, zanurzenie 4,5 me- Sz trzech zamówionych fregat ra- roku, wodowanie przeprowadzono tra, a wyporność pełna 4035 ton. kietowych drugiej wersji typu Talwar, w listopadzie dwa lata później. Prędkość maksymalna ma przekra- projektu 11356. Oficjalna ceremonia Wartość kontraktu jest oceniana czać 30 węzłów, zasięg jest określa- podniesienia bandery nastąpiła na 1,15 miliarda dolarów, a najwięk- ny na 4500 mil morskich, a autono- w stoczni Jantar w Kaliningradzie szym problemem, podobnie zresz- miczność to 30 dób. Załogę stano- 27 kwietnia. Przekazany z prawie tą jak w wypadku okrętów pierwszej wi 253 marynarzy[15]. n rocznym opóźnieniem „Teg” (F45), serii, jest integracja systemu walki, przybył do Indii 22 czerwca. Kolejne który ma łączyć możliwości zwalcza- 15 M. Mazumdar: India commissions first Talwar Batch 2 frigate. „Jane’s Navy Inter- okręty – „Tarkash” i „Trikand” – zosta- nia celów nawodnych, podwodnych national”, 1.05.2012. http//www.janes. ną przekazane do połowy 2013 roku. i powietrznych. Uzbrojenie obejmu- com. indie Lotniskowiec zaczyna próby

smego czerwca 2012 roku lot- kooperujących oraz szczątkową za- „Vikramaditya” jest ostatnim Óniskowiec „Vikramaditya” (były łogę hinduską, przejdzie serię prób z czterech lotniskowców projektu „Admirał Gorszkow” typu Kiev) opu- na Morzu Białym, następnie na Mo- 1143.4 zbudowanych dla marynar- ścił stocznię Siewmasz w Siewiero- rzu Barentsa, gdzie dojdzie do ki ZSRR. Historia indyjskiego zain- dwińsku i rozpoczął studwudzie- pierwszych startów i lądowań samo- teresowania okrętem sięga 1994 stoczterodniowe próby wszystkich lotów pokładowych MiG-29KuB. Na roku, ale dopiero w 2004 roku pod- systemów okrętowych. Okręt, obsa- lotniskowcu będzie dwanaście pisano kontrakt o nieodpłatnym dzony przez załogę rosyjską, pra- MiG-29 w wersji jednomiejscowej przekazaniu lotniskowca po uprzed- cowników stoczniowych i zakładów i cztery w dwumiejscowej. niej modernizacji, która miała osią- gnąć wartość 625 mln dolarów. Jak Lotniskowiec „Vikramaditya” się okazało doszło do opóźnień i dość dużego niedoszacowania prac i w 2010 roku podpisano kolejny kontrakt, tym razem o warto- ści 2,34 miliarda dolarów. Okręt zostanie przekazany siłom morskim Indii w grudniu 2012 roku16. n

16 J. Hardy: Vikramaditya leaves port for maiden sea trials. „Jane’s Navy Internation- t. in d ian e f ence t. al”, 12.06.2012. http//www.janes.com. fo

2012/03 przegląd morski 91 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW Z życia flot

Iran Kilo wraca do służby z udziału w pracach specjalistów rosyjskich spowodowanym kontynu- acją, mimo sprzeciwu organizacji mię- dzynarodowych, irańskiego programu nuklearnego. Modernizacja okrętu objęła sensory, system łączności, na- pędowy oraz pozostałe systemy ogól- nookrętowe. Niektóre źródła wskazy- wały na przezbrojenie okrętu w rakiety Klub-S zdolne razić cele w odległo- ści do 300 kilometrów, ale w świetle sankcji wydaje się to mało prawdopo- dobne.

Okręt podwodny typu Kilo dod t.us Doświadczenia zdobyte przy eks- fo ploatacji Kilo pozwoliły Iranowi na bu- od koniec maja 2012 roku odby- przez Rosję w latach dziewięćdziesią- dowę okrętów typu Fateh (wyporność Pło się, po przeprowadzonym re- tych ubiegłego wieku. Okręt przeby- 500 ton) i większych typu Be’sat moncie stoczniowym, wodowanie wał w stoczni od sierpnia 2007 roku (1200 t)17. n okrętu podwodnego „Tareq”, pierw- i wydaje się, że modernizacja przebie- szego z trzech typu Kilo, projekt gała z poważnymi problemami. Opóź- 17 J. Binnie: Iran relaunches ‘Kilo’ sub. „Jane’s Defence Weekly”, 1.06.2012. 877EKM, które zostały dostarczone nienia były związane z wycofaniem się http//www.janes.com. Izrael Dodatkowe fundusze

inisterstwo obrony zaakcepto- skiej uszkodziła okręt, Izrael poważ- nieprawdopodobne. W związku z tym Mwało przekazanie marynarce nie bierze pod uwagę ponowne uży- rozważa się wyposażenie platform wy- dodatkowych 800 milionów dolarów cie środków rakietowych, nie tylko dobywczych w antyrakietowe zestawy na budowę okrętów mających zapew- w stosunku do jednostek marynarki, obrony bezpośredniej. 99 procent wy- nić bezpieczeństwo instalacji wydo- ale również statków handlowych i plat- miany handlowej Izraela odbywa bywczych gazu w wyłącznej strefie form wydobywczych. Szczególnie nie- się drogą morską, reszta drogą po- ekonomicznej. W budowie znajduje bezpiecznym orężem są naddźwięko- wietrzną18. n się sześć wież wiertniczych, wydoby- we rakiety P-800 Yakhont, które po- 18 Y. Katz: Israel approves $800m acquisi- cie na skalę przemysłową rozpocznie siada Syria, a ich ewentualne przeka- tion budget to navy. „Jane’s Defence Week- się w roku 2013. Wkrótce zostanie zanie Hezbollahowi nie wydaje się ly”, 13.07.2012. http//www.janes.com. rozpisany konkurs na projektowanie i budowę czterech okrętów o wypor- ności od 1200 do 1300 ton. Okręty zostaną wyposażone w od- powiedni zestaw sensorów, uniwer- salną wyrzutnię pionowego startu Mk 41 dla rakiet przeciwlotniczych i przeciwokrętowych, będą na nich mogły bazować śmigłowce S-70. 99 procent wymiany

Po ataku w 2006 roku na korwetę handlowej Izraela o „Hanit”, kiedy wystrzelona przez He- odbywa się drogą zbollah rakieta Noor produkcji irań- morską nat t. fo

92 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Z życia flot SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW

Kanada Nowe struktury – utworzenie Zarządu Kanadyj- skich Sił Podwodnych (DSCF) z sie- dzibą w dowództwie Sił Morskich Pacyfiku (MARPAC) w Esquimalt w prowincji Kolumbia Brytyjska. DSCF będzie odpowiedzialny za działalność operacyjną okrętów podwodnych oraz rozwój tego rodzaju służby; – podporządkowanie pięciu szkół marynarki dowódcy Systemu Szko- lenia Marynarki; – przeformowanie ośrodków zarządzania personelem, podlega- jących dowództwom Atlantyku (MARLANT) i Pacyfiku, w jeden or- Analiza funkcjonowania sił morskich pozwoli na ich ganizm; racjonalne wykorzystanie t. us dod t. – wspólne funkcje, wykonywane

fo przez oba dowództwa oceaniczne, Królewskiej Marynarce Wo- jenie KMWK, zapewni odpowiednio zostaną przesunięte do MARLANT. Wjennej Kanady (KMWK) rozpo- wysoki poziom szkolenia i bezpie- Zmiany, jakim będzie podlegać częto przegląd strukturalny, mający czeństwo prowadzenia operacji. Do- marynarka, wpisują się w szerszą na celu zwiększenie wydajności or- tychczasowe wnioski, przyjęte po transformację sił zbrojnych. Chodzi ganizacyjnej systemu, zmaksymali- szczegółowym audycie struktur, mó- o to, aby były one przygotowane do zowanie wysiłku operacyjnego i in- wią o grupowaniu jednostek i do- wspierania działań związanych z re- tegrację najważniejszych procesów wództw wykonujących podobne alizacją celów strategicznych pań- funkcjonowania. Transformacja ma- funkcje, ponownym określeniu za- stwa19. n rynarki, będąca częścią szerszej ini- dań sił stałej gotowości, sił rezerwo- cjatywy Departamentu Obrony Na- wych oraz zdefiniowaniu roli pra- 19 K. Tringham: Canadian navy conducts organisational shake-up. „Jane’s Navy In- rodowej (DND) i Kanadyjskich Sił cowników cywilnych marynarki. Naj- ternational”, 18.05.2012. http//www. Zbrojnych (CF) pozwoli na przezbro- ważniejsze z przyjętych już zmian to: janes.com.

Republika Federalna Niemiec Tarcza antyrakietowa

dmirał Axel Schimpf, szef Ope- fregaty typu Sachsen (124): czy bę- Aracji Morskich Deutsche Mari- dą to jedynie stacje radiolokacyjne, ne, nie wykluczył rozmieszczenia na czy też okręty będą przenosić nowe niemieckich fregatach elementów uzbrojenie. W zależności od decyzji, tarczy antyrakietowej, w tym senso- koszt modernizacji może się wahać rów i rakietowych pocisków przeciw- w granicach od 60 do 800 milionów lotniczych Standard Missile 3 euro 20. n (SM-3) produkcji amerykańskiej firmy Raytheon. 20 N. de Larrinaga: Germany considers a Start rakiety SM-3 SM-3 BMD capabilities. „Jane’s Defene Wciąż jest rozważana kwestia, jak Weekly”, 3.05.2012. http//www.janes. z pokładu fregaty m d t. zostaną dozbrojone i doposażone com. fo

2012/03 przegląd morski 93 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW Z życia flot

usa Okręty przybrzeżne do korekty

„Little Rock” (LCS 9) o ck h ee d martin t. l t. fo

irmy Austal i Lockheed Martin i wykorzystanie, zwiększenie odpor- rampy rufowej, zastosowania nowe- Fprzygotowały wiele zmian kon- ności na wibracje wielu systemów go systemu celów pozornych, wydaj- strukcyjnych w budowanych dla US okrętowych oraz zwiększenie moż- niejszego i prostszego w użyciu sys- Navy dwóch odmiennych projektach liwości C4I (Command, Control, temu oprzyrządowania turbin gazo- okrętu strefy przybrzeżnej (Littoral Communications, Computer, Intelli- wych. Combat Ship – LCS). Korekty mają gence) okrętu. Ponad połowa zmian W połowie marca marynarka zana celu obniżenie kosztów budowy zaproponowanych dla LCS 6 zosta- mówiła dwa kolejne okręty LCS, tym jednostek oraz zwiększenie efek- ła już zastosowana na LCS 4 i nie samym łączna liczba zakontrakto- tywności platform. podniosło to kosztów budowy jed- wanych jednostek wzrosła do 12 bu- Podstawowe różnice między nostki. dowanych lub już przekazanych budowanymi przez Austal aluminio- Lockheed Martin, budująca jed- przez obie firmy. wymi trimaranami „Independence” nokadłubowe stalowe okręty LCS Lockheed Martin zbuduje do (LCS 2 – prototyp) i „Jackson” w stoczni Marinette Marine, zapro- 2016 roku okręty „Little Rock” (LCS (LCS 6), który zostanie wodowany ponowała zmiany, które mają być 9) i „Sioux City” (LCS 11), natomiast jeszcze w tym roku, to: zmiana na- wprowadzone na „Milwaukee” (LCS Austal jednostki „Gabrielle Giffords” pędu strugowodnego, mająca na 5) i kolejnych okrętach. Mają one (LCS 10) i „Omaha (LCS 12). Dotych- celu mniejsze zużycie paliwa i więk- na celu ograniczenie masy zastoso- czas w służbie znajduje się po jed- szą prędkość; nowe rozruszniki hy- wanych mechanizmów i oczywiście nym okręcie każdego z projek- drauliczne turbin gazowych; zmia- zmniejszenie kosztów produkcji tów21. n na systemu chłodzenia i klimatyza- oraz zapewnienie długoletniej eks- 21 K. Tringham: Latest LCS see design im- cji; zmiana systemu kotwiczenia, ploatacji. Zmiany na jednokadłu- provements. „Jane’s Defence Weekly”, mająca zapewnić lepszy dostęp bowcach dotyczą między innymi: 30.03.2012. http//www.janes.com.

94 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Z życia flot SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW

Szwecja Udane strzelanie ło miliarda euro. Korwety były pod- dawane wielu testom, ocenom, prze- budowom i zmianom wyposażenia, co w rezultacie doprowadziło do pię- cioletniego opóźnienia programu. Kontrakt na osiągnięcie standardu SP podpisano z Kockums w 2009 roku. Zakłada on integrację senso- rów, efektorów, zmniejszenie pola fizycznego okrętów oraz zapewnienie załodze odpowiednich warunków bezpieczeństwa. O CKUMS A B Korwety typu Visby mogą być

Korweta typu Visby K t.

fo uzbrojone w osiem rakiet RBS-15 ierwsza z pięciu korwet typu Vis- wszystkie korwety do 2014 roku zo- Mk 2 lub Mk 3. Wyrzutnie pocisków Pby, przeprowadziła pomyślne staną przygotowane zgodnie z okre- zostały umieszczone w części środ- strzelanie rakiety przeciwokrętowej ślonym standardem wyposażenia kowej okrętu, na tak zwanym uni- RBS-15. Odbyło się ono 27 czerw- i uzbrojenia, nazywanym Special Pe- wersalnym pokładzie misji22. n ca 2012 roku na poligonie morskim riod (SP). w rejonie na południe od Karlskro- Okręty typu Visby zbudowała 22 K. Tringham: Swedish corvette com- pletes first RBS-15 missile firing. „Jane’s ny i było częścią programu moder- stocznia Kockums w Karlskronie Navy International”, 29.06.2012. http// nizacyjnego, w ramach którego w latach 1996–2006 za kwotę oko- www.janes.com. Wielka Brytania Smok rozpoczyna służbę skład Royal Navy wszedł nisz- stocznię Scotstoun w Glasgow, za- ki znajdują się w swoich pierwszych Wczyciel rakietowy obrony po- stąpi niszczyciele typu 42, które by- dalekich rejsach: „Dauntless” wy- wietrznej HMS „Dragon” typu Daring ły w służbie od połowy lat siedem- szedł w kwietniu w siedmiomiesięcz- (typu 45). Oficjalna ceremonia odby- dziesiątych ubiegłego wieku. ny rejs w rejon południowej części ła się 20 kwietnia 2012 roku w ba- Pierwsze dwa okręty: HMS „Da- Oceanu Atlantyckiego (operacja „Au- zie morskiej Portsmouth, miejscu ring” and HMS „Dauntless”, weszły riga 12”); „Daring” pełni służbę w re- stałej dyslokacji okrętu. Sześć okrę- do służby kolejno w lipcu 2009 roku jonie Zatoki Perskiej. Trzeci okręt se- tów typu 45, zbudowanych przez i czerwcu 2010 roku. Obie jednost- rii, HMS „Diamond”, który wszedł do służby w maju 2011 roku, również wy- ruszył w wielomiesięczny rejs. Prace na kolejnych dwóch niszczycielach przebiegają zgodnie z planem. „De- fender” zakończył drugą fazę testów morskich, HMS „Duncan” trafi do służby w połowie 2014 roku23. n

23 K. Tringham: Dragon officially joins UK Royal Navy fleet. „Jane’s Navy Internation- al”, 20.04.2012. http//www.janes.com.

kmdr por. Maciej Nałęcz

HMS „Dragon” b ae systems t. Dowództwo Marynarki Wojennej fo

2012/03 przegląd morski 95 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW Nie tylko aktywność militarna

Zofia Grodzińska-Klemetti

Okręt typu Katanpää t. yle t. fo Bezpieczeństwo morskie Finlandii Finowie zdają sobie sprawę z faktu, że obrona i ochrona otaczającego ich kraj morza to problem, który tylko w części zależy od nich samych.

ystem publikowania w kwartalni- ków należy, między innymi, przygotowanie pro- ku, choć nie daje możliwości jektu budżetu na kolejny rok oraz planów dalsze- uczczenia Święta Fińskich Sił go rozwoju organizacji we współpracy z Komisją S Morskich, obchodzonego 9 lip- Europejską, jak i z poszczególnymi państwami ca, jednak pozwala przedstawić ich dokonania Unii Europejskiej, w dziedzinie bezpieczeństwa w ostatnim okresie. W tym roku stało się ono oka- żeglugi morskiej. Dla tak małego państwa, jakim zją do swego rodzaju podsumowania ważnych dla jest Finlandia, tego typu nominacja jest wielkim Finlandii wydarzeń związanych z bezpieczeń- wyróżnieniem. stwem na morzu, nie tylko na jej obszarze odpo- wiedzialności. W jego przeddzień, 8 lipca, Europejska Agencja Bezpieczeństwa Morskiego Tegoroczne święto (European Maritime Safety Agency – EMSA) wy- Uroczystości obchodzono w Helsinkach. Z tej brała przedstawiciela Finlandii – Markku Mylly okazji przedstawiciele prasy zostali zaproszeni na – na dyrektora swego zarządu. Do jego obowiąz- spotkanie z dowódcą sił morskich, kontradmira-

96 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Nie tylko aktywność militarna SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW

łem Veli-Jukka Pennala, mieli przy tym sposob- trahentowi za sumę równoważną. Została podpisa- ność poznać najnowszy nabytek fińskiej marynar- na w listopadzie 2006 roku. ki – okręt typu Katanpää. Po przybyciu na okręt szefowa informacji sił morskich Suzanne Hiltunen rozdała gościom ma- Propozycje wykorzystania teriały promocyjne. Następnie dowódca przedsta- Podstawowym celem programu wyposażenia fiń- wił historię Sił Morskich Finlandii. Przypomniał, skich sił morskich w nowe okręty przeciwminowe że mają one 220 lat, lecz częścią Sił Obronnych klasy MCMV (Mine Countermeasure Vessel) było Finlandii stały się po pierwszej wojnie światowej, wzmocnienie istniejącego systemu wykrywania z chwilą uzyskania przez Finlandię niepodległo- i niszczenia min kontaktowych i impulsowych. Ich ści. Zwrócił uwagę, że uroczystości są każdego wejście do służby zwiększy możliwości operacyjne roku obchodzone w innych miejscowościach, chodzi o to, by jak najszersze rzesze społeczeństwa dowiedziały się, na jakie cele państwo przezna- cza pieniądze z jego podatków. Admirał nawiązał Okręt typu Katanpää do cięć budżetowych w siłach zbrojnych. Zaznaczył, że ograniczenia będą odczuwalne Zbudowany jest z kompozytu laminat-balsa (specjalny ro- szczególnie w szkoleniu nowo wcielonych mary- dzaj elastycznego drewna). Kadłub, dek i ścianki działowe wy- narzy. Pobyt w morzu będzie skrócony z 1100 do konano z włókna szklanego. Pokład jest wzmocniony balsą 900 pływających dni. i włóknem węglowym/karbonowym. Taka konstrukcja okrętu W odniesieniu do nowego okrętu dowódca sił jest niezbędna dla zapewnienia jego odpowiedniej wytrzyma- morskich wyjaśnił, że jest on efektem decyzji rzą- łości (w absorbowaniu wstrząsów spowodowanych ewentual- du z 2006 roku o wprowadzeniu nowych jedno- nym wybuchem), a zarazem zmniejsza działanie magnetyczne stek do uzbrojenia. Związana ona była przede okrętu, hałas i inne zjawiska, które mogłyby spowodować zde- wszystkim z koniecznością wycofania trałowców tonowanie min. Charakterystyka: l typu Kuha. Okręty typu Katanpää będą nie tylko wyporność – 680 ton, l niszczycielami min, lecz będą również spełniać długość – 52,45 m, l więcej funkcji bojowych w swej „przeciwmino- szerokość – 9,47 m, l wej” działalności i to zarówno w przybrzeżnym ar- zanurzenie – 3,15 m, l chipelagu wysp fińskich, jak i na pełnym morzu. prędkość – 13 węzłów, l Okręty typu Katanpää Finlandia zdecydowała zasięg – 1500 mil morskich, l się zamówić we włoskiej firmie Intermarine S.P.A. załoga – 38 marynarzy, l Odpierając zarzuty dziennikarzy, dlaczego fińska napęd – diesl elektryczny 2 x 1000 kW. firma Patria, która jest głównym dostawcą uzbrojenia dla sił zbrojnych, nie otrzymała zamówienia jeśli chodzi o oczyszczanie fińskich wód terytorial- wykonania tych okrętów, kmdr por. Krystian nych z min morskich. Isberg, szef projektu, wyjaśnił, że firma włoska Okręty typu Katanpää mogą wykonywać nastę- okazała się najbardziej odpowiednim partnerem, pujące zadania: tak ze względu na cenę, jak i na propozycje, co do – obserwacja dna morza ważnych szlaków mor- ich wyposażenia, dlatego też przebiła inne oferty. skich; Zakup nowych okrętów to kwota około 250 mi- – gromadzenie danych, co do sytuacji i celów; lionów euro. W sumę tę jest włączony koszt funk- – operacje przeciwdziałania zagrożeniu mino- cjonowania Centrum Dowodzenia Wojną Minową wemu; – Operacjami Minowymi, jak również części za- – kontrola (obserwacja) i zabezpieczenie niena- miennych do okrętów. Umowa ma charakter w stu ruszalności wód terytorialnych. procentach offsetowy i zawiera zobowiązanie do Jednostka jest wyposażona w dwa bezzałogowe zakupu przez Włochy w Finlandii towarów lub po- pojazdy podwodne (Autonomous Underwater moc w sprzedaży fińskich towarów innemu kon- Vehicles – AUV). Większy – HUGIN (High

2012/03 przegląd morski 97 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW Nie tylko aktywność militarna

Precision Untethered Geosurvey and Inspection krycie zagrożeń, jak również natychmiastowe im system) – jest ponadczterometrowej długości plat- przeciwdziałanie. formą, której waga przekracza 800 kilogramów. Finlandia była jednym z ośmiu gospodarzy kon- Jest wyposażony w wielowiązkową echosondę ferencji SUCBAS, która się odbyła marcu 2012 ro- (Multibeam Echosounder – MBES). Ma on za zaku w Helsinkach – to właśnie w stolicy Finlandii danie zbierać informacje dotyczące dna morskie- 4 marca 2009 roku podpisano dokument ustana- go, odnajdywać i klasyfikować cele. Mniejszy – wiający SUCBAS. Główną rolę w organizacji spo- REMUS (Remote Environmental Monitoring Unit) tkania odegrał komandor Pasi Staff, członek rady – o wadze 41 kilogramów, zbiera informacje o dnie zarządzającej SUCBAS. Pomagała mu jego asy- morskim za pomocą sonaru skanującego do głębo- stentka Sari Salami, która okazała się nie tylko do- kości 100 metrów. skonałą organizatorką, ale również starała się stwo- Ponadto na okręcie znajdują się dwa zdalnie ste- rzyć jak najlepszą atmosferę, co z pewnością sprzy- rowane pojazdy podwodne (Remotely Operated jało wymianie poglądów. Vehicles – ROV), które mogą być wykorzystane do Kapitan Peter Görg, przewodniczący rady zarzą- identyfikacji i niszczenia min morskich. Pojazdy dzającej (Acting Chairman of the Steering Board) te mają zainstalowane sensory Kongsberg EM-710 SUCBAS, w wystąpieniu otwierającym, jak i w póź- RD, wielowiązkową echosondę (multibeam echo- niejszych wypowiedziach, wyraźnie zaznaczał, że sonda) oraz TOPAS (Topographic Parametric myślą przewodnią konferencji było nawiązanie bli- Sonar) – echosondę penetrującą najdalsze pokła- skiej współpracy z gronem organizacji cywilnych dy dna morskiego. Dodatkowo okręt jest wyposa- odpowiedzialnych za bezpieczeństwo na morzu. żony w holowane sonary skanowania bocznego W czasie obrad uczestnicy nie tylko mogli prze- Klein 5500. Natomiast lokalizacja namierzonych dyskutować zagadnienia związane z bezpieczeń- obiektów podwodnych następuje za pomocą syste- stwem, ale również wymienić się informacjami mu Kongsberg HiPAP 500 (High Precision Acoustic i doświadczeniami związanymi z dyskutowanymi Positioning). Wyposażenie okrętu pozwala na wa- zagadnieniami. Powinno to dostarczyć przemy- chlarz wykonywanych przez niego zadań. Do obro- śleń nad dalszym rozwojem wzajemnej współpra- ny jest wyposażony w armatę Bofors L/70 kalibru cy dotyczącej bezpieczeństwa na morzach. 40 mm. Jest także uzbrojony w bomby głębinowe. Ponieważ uczestnicy konferencji pochodzili z roż- Zwiedzanie okrętu nie mogło się obyć bez obej- nych stron świata, jest szansa na otwarcie się rzenia najważniejszego dla Fina miejsca na nim, jak organizacji regionalnej na współpracę globalną to żartobliwie określił dowódca jednostki. Jak bo- oraz na szerszą dyskusję dotyczącą bezpieczeń- wiem powszechnie wiadomo w Finlandii, na każ- stwa na morzu. dym fińskim okręcie musi się znajdować sauna. Podobnego zdania był Pasi Staff. Według niego założeniem organizatorów konferencji było między innymi: Wspólny nadzÓr – dać możliwość wypowiedzenia się przedstawi- Fińskie siły morskie aktywnie uczestniczą w ope- cielom różnych państw w kwestii bezpieczeństwa. racjach międzynarodowych, są też zaangażowane Głównym celem było uwypuklenie współpracy cy- w liczne ponadnarodowe przedsięwzięcia, między wilno-wojskowej. Według komandora Pasi Staffa, innymi w program SUCBAS (Sea Surveillance Co- im więcej współpracy między różnymi organizacja- operation Baltic Sea). Jego celem jest współpraca mi, instytucjami, tym więcej bezpieczeństwa; mająca zapewnić bezpieczeństwo szlaków mor- – zaprezentowanie przez przedstawicieli różnych skich dzięki kontroli i monitorowaniu żeglugi na organizacji sposobów inspirowania nowych idei obszarze Bałtyku wraz z dopływami. Stwierdzono, w dziedzinie bezpieczeństwa morskiego oraz jakie że nadzór nad bezpieczeństwem będzie bardziej są możliwości rozszerzenia współpracy. skuteczny i mniej kosztowny, jeśli wysiłki się po- Pasi Staff podkreślał, że najważniejsze dla współ- łączy oraz z czasem ujednolici system kontroli pracy jest zaufanie. Dotychczas uważano, że bez- i ostrzegania, który będzie pozwalał na szybkie wy- pieczeństwo może być tylko zachowane dzięki utrzy-

98 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Nie tylko aktywność militarna SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW mywaniu tajemnic. Historia pokazuje jednak, że Konferencja taka jak marcowa z pewnością przy- w stosunkach międzynarodowych nie tylko nie przy- służy się ulepszeniu działalności SUCBAS. czyniły się one do rozwiązania problemów świato- Wykazała ona również, że Finlandia współorgani- wych, ale wręcz pogrążały świat w kataklizmach zując to spotkanie wprowadza w życie elementy na- i pożogach wojennych. Tak więc jego stwierdzenie, rodowej doktryny obronnej. Zgodnie z zawartymi że współczesny świat potrzebuje przejrzystości w niej zapisami, dla efektywnej obrony kraju ko- w działaniu, wynika z doświadczeń dziejowych. nieczna jest współpraca, tak cywilnych, jak i wojsko- Komandor Staff zwrócił także uwagę, że zaczęli- wych sektorów. W myśl doktryny nadrzędna rola śmy dysponować procedurami, będącymi punktami w realizacji zadań w dziedzinie bezpieczeństwa kra- odniesienia [procedures of reference] do konkret- ju przypada organizacjom cywilnym lub wojsko- nych zagrożeń. A także procedurami operacyjnymi. wym, w zależności od sytuacji i rodzaju zagrożenia. Jednakże standartowe procedury są jeszcze na eta- Żadne z tych struktur nie dominują nad drugimi. pie tworzenia się – jest to ciągły rozwój, który wy- I tak siły zbrojne mogą być podporządkowane służ- maga jasno określonej wizji i celów. Konieczne jest bom pożarniczym lub policyjnym, innym razem in- zatem wypracowanie ujednoliconego systemu kon- stytucje te będą podporządkowane siłom zbrojnym. troli i ostrzegania. Elementy wspomnianej doktryny zostały zastosowa- W konferencji udział wzięli przedstawiciele róż- ne w trakcie ćwiczeń na Bałtyku – „Balex Delta”, nych instytucji i organizacji, między innymi: fińskie- które odbyły się 28–29 sierpnia tego roku. go Ministerstwa Transportu i Komunikacji oraz Ministerstwa Obrony. Ich wypowiedzi dały obraz sytuacji na morzach i oceanach naszego globu. I tak, STREFA POKOJU zgodnie z danymi ONZ, w 2030 roku świat będzie Trzeba przyznać, że Finlandia, kraj bardzo uza- potrzebował 50 procent więcej żywności oraz leżniony od wszelkich aspektów problematyki mor- 45 procent więcej energii. O 20 procent wzrośnie za- skiej, mimo ekonomicznych trudności, stara się na potrzebowanie na wodę. Taka prognoza zmusza do bieżąco monitorować i przeciwdziałać wszelkim przemyśleń na temat naszej przyszłości. Imperatyw zagrożeniom, dotyczącym swego otoczenia. Chodzi ten jest jest tym bardziej ważny, że zmiany klima- zarówno o kwestie obronne, o czym świadczy za- tyczne stały się faktem i ONZ już w roku 2007 kup nowoczesnych okrętów, jak i pozamilitarne. uznała zmianę klimatu za element dotyczący bez- Finowie, zdają sobie sprawę z faktu, że obrona pieczeństwa. i ochrona otaczającego ich kraj morza to problem, W czasie konferencji zwrócono uwagę, między który tylko w części zależy od nich samych. innymi, na problem oceanów. Jak pokazują badania, Utrzymując na odpowiednim poziomie swoje siły wchłaniają one około 30 procent dwutlenku węgla morskie, starają się jednocześnie przekonać rządy produkowanego przez człowieka, są zbiornikami naj- wszystkich państw nadbałtyckich, by dzięki jaw- większego źródła proteiny(białka), a w rybołówstwie ności i przejrzystości procedur wojskowych uczy- jest zatrudnionych bezpośrednio i pośrednio około nić region Bałtyku strefą pokoju. Tworząc i gosz- pół biliona ludzi. Przy tak ważnej roli oceanów dla cząc u siebie liczne organizacje rządowe i pozarzą- życia i bezpieczeństwa człowieka, ich kwasowość dowe, zabiegają o to, by zapewnić Bałtykowi mi- wzrosła o 30 procent od momentu rewolucji prze- nimum bezpieczeństwa gospodarczego i ekologicz- mysłowej. Tempo to jest szybsze niż cokolwiek, cze- nego. Myślę, że Polska, również kraj nadbałtycki, go oceany doświadczyły w ciągu ostatnich 55 mi- potrafi to docenić. Trzeba przyznać, że Finlandia lionów lat. mimo ekonomicznych trudności stara się wyjść Pamiętać przy tym trzeba, że 90 procent świato- z narastających problemów z „wysoko trzepoczą- wego handlu jest przewożonych drogą morską, cą flagą” – oby jak najdłużej. n a 30–40 procent dokonuje się pod flagą Zjednoczonej Europy. Transport morski jest więc najbardziej glo- Autorka ukończyła nauki społeczne na Uniwersytecie Helsiń- skim. Specjalizuje się w zagadnieniach konfliktów na Kaukazie. balnym sposobem transportu wykorzystywanym Publikowała na łamach „Kwartalnika Bellona”. w handlu. Pisze do fińskiego miesięcznika „Sotilasaikakauslehti”.

2012/03 przegląd morski 99 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl HISTORIA MORSKA Blaski i cienie wojennej epopei

mgr Hubert Jando Uniwersytet Gdański

ORP „Orzeł” po roku budowy

Dar narodu ORP „Orzeł” został zbudowany ze składek społeczeństwa polskiego w stoczni holenderskiej. W zamówieniu wymuszono jednak udział w jego budowie polskiego przemysłu, który dostarczał materiały oraz urządzenia i aparaturę.

okresie międzywojennym rozbu- W tej sytuacji jedyną szansą na wzmocnienie na- dowa i unowocześnienie polskiej szej floty było ogłoszenie ogólnonarodowej zbiór- floty było bezsporną konieczno- ki na zakup nowoczesnej jednostki morskiej. Sygnał W ścią. Liczne plany przygotowy- do jej rozpoczęcia wyszedł z kręgów wojskowych wane w związku z tym przez władze polskie by- i w niedługim czasie znalazła ona oddźwięk prak- ły w większości wypadków, niestety, nierealne, tycznie w całym społeczeństwie polskim. a na wykonanie tych mniej oderwanych od rze- Spontaniczna początkowo akcja przekształciła czywistości najzwyczajniej brakowało pieniędzy. się w bardziej zorganizowaną, gdy jej koordyna-

100 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Blaski i cienie wojennej epopei historia morska cję przejęła Liga Morska i Kolonialna, w której więć węzłów. Zasięg pływania miał wynieść sie- łonie narodził się Fundusz Floty Narodowej, prze- dem tysięcy mil morskich, przy możliwości trzy- mianowany później na Fundusz Obrony Morskiej. miesięcznego przebywania poza bazą, maksymal- Po kilku latach dysponował on kwotą pięciu mina głębokość zanurzenia natomiast 80 metrów. lionów złotych, która została przekazana rządowi Oprócz wyjątkowo silnego uzbrojenia jednost- polskiemu z przeznaczeniem na budowę okrętu ki, godny uwagi jest fakt umożliwienia zmiany podwodnego. Ponieważ wykonanie takiego zada- kalibru wyrzutni torpedowych z 550 mm na 533 nia przez przemysł krajowy nie wchodziło w grę, mm. Ponadto na okręcie zastosowano wiele jego budowę powierzono Holendrom. Przedstawili pionierskich rozwiązań konstrukcyjnych. oni najciekawszą ofertę złożoną w imieniu zjed- Przeniesiono, na przykład, wręg na zewnętrzną noczenia stoczni holenderskich przez Koninklijke stronę kadłuba mocnego, dzięki czemu uzyskano Maatschappij De Schelde w Vlissingen. więcej przestrzeni wewnątrzkadłubowej. Zastosowano spawanie stalowych elementów kiosku, czym znacznie wzmocniono jego wytrzyma- Budowa i pierwsze rejsy łość. Armatę przeciwlotniczą okrętu, wysuwaną Oferta przewidywała budowę dwóch okrętów automatycznie podczas wynurzenia, usytuowano podwodnych, pierwszego w Vlissingen, drugiego w wodoszczelnym szybie. Włazy, peryskopy i kla- przez Rotterdamische Droogdok Maatschappij py uruchamiano za pomocą siłowników hydrau- w Rotterdamie. Po przygotowaniu projektu umo- licznych, dzięki czemu zmniejszono ich awaryj- wy i specyfikacji budowy okrętów, sporządzonej ność i wydatnie ułatwiono obsługę. wraz z przedstawicielami odpowiednich służb W połowie 1936 roku do Hagi wyjechała Polska przez kierownika Wydziału Budowy Okrętów Komisja Nadzorcza Budowy Okrętów pod prze- Kierownictwa Marynarki Wojennej (KMW) kmdr. wodnictwem kmdr. ppor. inż. Seweryna por. Stanisława Kamieńskiego i jego zastępcę Bukowskiego. Wstępne prace biura konstrukcyj- inż. Aleksandra Potyrałę, jeszcze przez kilka ty- nego trwały około sześciu miesięcy i z chwilą ich godni trwały polsko-holenderskie rozmowy. ukończenia przystąpiono do budowy okrętu, po- Zakończono je podpisaniem 29 stycznia 1936 ro- łożono stępkę i zainstalowano wodoszczelne gro- ku w Hadze umowy dotyczącej budowy dwóch dzie (fot. 1). Oprócz Polski, dostawcami elemen- okrętów torpedowych. W imieniu rządu polskie- tów konstrukcyjnych i wyposażenia budowanych go wystąpił szef KMW kontradmirał Jerzy okrętów były Szwecja, Szwajcaria, Niemcy, Świrski, a Zjednoczenie Stoczni Holenderskich Francja oraz Czechosłowacja. reprezentował inż. H.C. Wesseling. Wykonanie 15 stycznia 1938 roku okręt został zwodowany, projektu przy współpracy przedstawicieli odbył się też jego chrzest. Prace przy „Orle” po- Wydziału Budowy Okrętów i służb KMW zleco- stępowały bez zakłóceń i już latem tego samego no holenderskiemu biuru konstrukcyjnemu roku przeprowadzono serię prób morskich. Po ich Nederlandsche Veerenigde Scheepsbouw Bureaux pomyślnym zakończeniu, 2 lutego 1939 roku w Hadze. Pierwszym konstruktorem prowadzą- w Vlissingen odbyło się oficjalne przekazanie cym był inż. Dae, a po nim inż. Kazimierz Leski. okrętu i uroczyste podniesienie polskiej bandery Według planów okręt miał zostać wyposażony wojennej. ORP „Orzeł” opuścił Vlissingen i udał w 12 wyrzutni torpedowych kalibru 550 mm (po się do Gdyni, do której przybył 7 lutego 1939 ro- cztery stałe na dziobie i na rufie oraz cztery ob- ku. Trzy dni później nastąpiło uroczyste przywi- racalne zamontowane parami przed i za pomo- tanie jednostki (fot. 2). Na kiosku polskiego okrę- stem), działo Boforsa kalibru 105 mm, podwójne tu podwodnego zamontowano pamiątkową tabli- armaty przeciwlotnicze kalibru 40 mm, zamon- cę informującą o tym, że został on zakupiony ze towane w wodoszczelnym szybie, oraz podwójny składek społecznych. przeciwlotniczy karabin maszynowy Hotchkiss Kolejne pół roku ORP „Orzeł”, pod dowódz- kalibru 13,2 mm. Prędkość nawodną jednostki twem kmdr. ppor. Henryka Kłoczkowskiego, spę- przewidziano na 20 węzłów, a podwodną na dzie- dził w składzie dywizjonu okrętów podwodnych

2012/03 przegląd morski 101 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl HISTORIA MORSKA Blaski i cienie wojennej epopei

fot. 1. Część załogi polskiego okrętu podwodnego z robotnikami holenderskimi na rejsach patrolowych prowadzonych pod Piławę Dla ORP „Orzeł” wyznaczono sektor w Zatoce oraz na obserwacji jednostek niemieckich. Puckiej, ograniczony od wschodu linią łączącą latarnię w Jastarni i pławę Neufahrwasser na redzie w Gdańsku. Ładowanie baterii miało się od- W obronie Wybrzeża bywać w zachodniej części zatoki. Sektor wy- 1 września 1939 roku o godzinie 5.00 dowód- znaczony dla „Orła” był ograniczony z dwóch ca dywizjonu okrętów podwodnych przekazał stron wybrzeżem, a z jednej płytkim Zalewem z Helu rozkaz, nakazujący wyjście okrętów pod- Puckim, którego głębokość nie przekraczała wodnych do swych sektorów, w ramach uprzed- 40 metrów, nie odpowiadał więc właściwościom nio przygotowanego planu „Worek”. Plan ten okre- operacyjnym okrętu. Dowództwo Floty nosiło ślał skład sił, jakie mają zostać użyte do jego wy- się z zamiarem trzymania „Orła” w odwodzie konania i nakazywał atakowanie niemieckich jed- i użycia go w wypadku pojawienia się tam du- nostek w sektorach dozorowania. Głównym jego żych jednostek przeciwnika. Po zajęciu wyzna- celem było zabezpieczenie polskiego wybrzeża czonej pozycji okręt spędził cały dzień na pro- przed ewentualnym niemieckim desantem od stro- wadzeniu obserwacji peryskopowej. Odnotowano ny morza. obecność samolotów przeciwnika oraz zaobser-

102 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Blaski i cienie wojennej epopei historia morska

wowano przemieszczanie jednostek polskiej w rejon Gotlandii. W nowym rejonie dozoru, stan Marynarki Wojennej. zdrowia dowódcy okrętu, który od wyjścia z por- W trakcie kolejnych dwóch dni „Orzeł” był tu narzekał na dolegliwości żołądkowe, pogorszył świadkiem bombardowania Gdyni i Półwyspu się na tyle, że zdecydowano się o tym fakcie po- Helskiego, ponadto sam stał się obiektem ataków informować dowództwo. Polski okręt otrzymał lotnictwa niemieckiego. W tym czasie napotkano rozkaz udania się do Helu celem hospitalizowa- również kilka jednostek zidentyfikowanych jako nia dowódcy lub opuszczenia przez niego jednost- niemieckie ścigacze oraz nawiązano kontakt z pol- ki w jednym z portów neutralnych i kontynuowa- skimi kanonierkami i okrętem podwodnym ORP nie działań pod dowództwem zastępcy dowódcy „Wilk”. okrętu. 4 września „Orzeł” wskutek nieustannych ata- ków doznał uszkodzeń, których efektem była nie- szczelność zbiorników balastowych. Dowódca INTERNOWANIE I UCIECZKA okrętu, uznając sektor, w którym przebywał, za 13 września 1939 roku, wskutek pogarszające- zbyt niebezpieczny, podjął, bez konsultacji z do- go się stanu zdrowia, dowódca okrętu kmdr ppor. wództwem, decyzję o opuszczeniu go i udaniu się Henryk Kłoczkowski postanowił udać się do od-

2012/03 przegląd morski 103 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl HISTORIA MORSKA Blaski i cienie wojennej epopei

ległego Tallina, gdzie chciał zejść z okrętu. Estończycy rozpoczęli demontaż uzbrojenia Następnego dnia o 21.30 „Orzeł” zawinął na re- okrętowego. Skonfiskowali znajdującą się na dę, po czym zawezwano pilota z prośbą o zabra- okręcie broń palną, amunicję artyleryjską oraz nie na ląd chorego dowódcy. Około pierwszej zamki do dział i przystąpili do wyładowywania w nocy na pokład okrętu przybył komendant por- torped. tu wojennego, st. kpt. M. Kövamess. Dowódca W niedzielę 17 września, tuż po śniadaniu, od- „Orła” poinformował go o awarii sprężarki oraz było się spotkanie załogi polskiego okrętu. o swojej chorobie i zwrócił się z prośbą o wyra- Powzięto ostateczną decyzję o przygotowaniu żenie zgody na zejście na ląd i udanie się do szpi- ucieczki z internowania w Tallinie. Przedyskutowano tala oraz zezwolenie, by okręt opuścił port po usu- jej szczegóły i wyznaczono wykonawców różnych nięciu zgłoszonej awarii. W odpowiedzi komen- zadań. Chodziło o obezwładnienie strażników, dant portu poprosił o cierpliwość w oczekiwaniu uszkodzenie urządzeń do rozładowywania torped, na nowe wytyczne, jakie miał otrzymać od do- rozłączenie instalacji oświetleniowej i przerwanie wódcy estońskiej marynarki wojennej. łączności telefonicznej. Po ich wykonaniu i zała- Pół godziny później na miejsce zdarzeń przy- dowaniu na pokład obezwładnionych strażników, był st. por. P. Poore w towarzystwie dziesięciu ORP „Orzeł” w nocy 18 września wyszedł z por- uzbrojonych marynarzy, którzy usiłowali wejść na tu, po drodze, niestety, uderzył w falochron. pokład „Orła”, co zostało udaremnione przez do- Estończycy spostrzegłszy ucieczkę wszczęli alarm wódcę polskiego okrętu. i otworzyli do „Orła”, na szczęście niecelny, ogień, O trzeciej nad ranem 15 września na pokład prowadzony z dział artylerii nadbrzeżnej fortu „Orła” przybyli kolejni oficerowie estońscy z za- Aegna. Okręt, dowodzony przez kpt. mar. Jana pytaniem, w jakim celu okręt zawinął do Tallina. Grudzińskiego, po wyjściu z portu zanurzył się Kmdr. ppor. H. Kłoczkowski wyjaśnił przyczyny i kontynuował ucieczkę (fot. 3). podjętej decyzji. Dowódca floty estońskiej oświad- Mimo braku map nawigacyjnych i zdekomple- czył, że w porcie przebywa niemiecki statek han- towanego uzbrojenia kpt. mar. J. Grudziński po- dlowy „Thalatta”, który jako pierwszy będzie wy- stanowił pozostać na Bałtyku i kontynuować wal- chodził z portu i dlatego, zgodnie z przepisami kę tak długo, jak na to pozwoli zapas paliwa, pro- prawa międzynarodowego, ORP „Orzeł” nie bę- wiantu i słodkiej wody, następnie przedostać się dzie mógł opuścić Tallina wcześniej niż po upły- przez Cieśniny Duńskie i dotrzeć do Wielkiej wie 24 godzin od chwili wyjścia jednostki nie- Brytanii. W nocy z 20 na 21 września u wybrze- mieckiej. ży Gotlandii wyokrętowano porwanych estoń- W międzyczasie chory dowódca „Orła” udał się skich marynarzy. Zaopatrzono ich w żywność, do szpitala, na pokład okrętu przybył natomiast niezbędną w czasie powrotu do kraju, pieniądze polski attaché wojskowy. Oświadczył, że oraz list, zawierający wyjaśnienia dotyczące po- „Thalatta” ma niebawem opuścić Tallin i tym sa- rwania estońskich marynarzy, kierowane do ich mym zezwolenie na pobyt polskiego okrętu w por- dowódcy. cie estońskim ulegnie przedłużeniu do 48 godzin. Problematyczna pozostawała nadal kwestia na- 15 września na pokładzie okrętu podwodnego wigacji, przede wszystkim z uwagi na fakt skon- zjawiła się komisja pod przewodnictwem st. kpt. fiskowania map w Tallinie. Oficerowi nawigacyj- Jozannesa Santpanka, która miała ocenić roz- nemu ppor. mar. Marianowi Mokrskiemu uda- miary jego uszkodzeń. Chwilę później przybył ło się jednak dokonać cennego odkrycia – odna- wyższy oficer marynarki estońskiej w towarzy- lazł aktualny niemiecki spisy latarń, niezarekwi- stwie uzbrojonych marynarzy i poinformował, rowany przez Estończyków w czasie aresztowa- że ORP „Orzeł” został internowany. Estończycy nia. Na podstawie tego spisu, zawierającego cha- zabrali z pokładu dziennik pokładowy, mapy na- rakterystykę i sektory ich świecenia oraz pław, wigacyjne oraz polską banderę. Po wyokrętowa- wraz z informacjami o ich współrzędnych geogra- niu polskich marynarzy jednostka została odho- ficznych, opracował mapę Bałtyku, dzięki której lowana w głąb basenu. Następnego dnia „Orzeł” skierował się na Morze Północne.

104 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Blaski i cienie wojennej epopei historia morska

fot. 2. W Gdyni przy nabrzeżu, 10 lutego 1939 r. Gdy ORP „Orzeł” znajdował się na południe „Orła” był niezadowalający. Ster kierunkowy dzia- od Gotlandii, napotkał uzbrojony statek niemiec- łał wadliwie, spadła prędkość okrętu, na skutek ki, który płynął w kierunku Libawy. Dowodzący wyszczerbienia piór śruby, znacznemu zmniejsze- „Orłem” kpt. mar. Jan Grudziński wyprowadził niu uległy również zapasy ropy. W tej sytuacji kpt. okręt na pozycję bojową i próbował wystrzelić mar. Jan Grudziński podjął decyzję o przejściu w kierunku przeciwnika torpedy, jednakże nie- z Bałtyku przez Kattegat do Wielkiej Brytanii. oczekiwanie jednostka osiadła na mieliźnie. Skorzystano z przygotowanych przez podporucz- Podjęto próbę zejścia z niej, jednocześnie naka- nika Mariana Mokrskiego kolejnych map, nazwa- zano, przy użyciu flag kodu sygnałowego, nie- nych odpowiednio Mapą przejścia i Szkicem mieckiej jednostce, aby się zatrzymała. W mię- orientacyjnym drogi. dzyczasie radiostacja „Orła” przechwyciła nada- ORP „Orzeł” po przejściu przez Sund, który wane z pokładu statku niemieckiego zaszyfrowa- był strzeżony przez flotę szwedzką i niemiecką, ne depesze wzywające pomocy. Załoga okrętu, minąwszy przesmyk między Helsingör próbując opuścić niewygodną pozycję, zauważy- a Halsingborgiem, wyszedł na wody Kattegatu. ła nadlatujący od południa niemiecki wodnosa- Następnie 11 października dotarł do przylądka molot. Szczęśliwie, w ostatniej chwili zdołano Skagen i wpłynął na wody Skagerraku. Przez na- zejść z mielizny, dzięki czemu atak z powietrza stępną dobę prowadził patrol z nadzieją napotka- zakończył się niepowodzeniem. Umożliwił jed- nia jednostek przeciwnika i 12 października roz- nak niemieckiemu statkowi ucieczkę. począł ostatni etap swojego rejsu, jakim było przej- Z upływem czasu na pokładzie okrętu coraz ście przez Morze Północne do Wielkiej Brytanii. bardziej odczuwano zmęczenie, brak słodkiej wo- Poważnym problemem okazała się awaria rady i inne niedogodności. Również ogólny stan diostacji okrętowej, uniemożliwiająca nawiązanie

2012/03 przegląd morski 105 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl HISTORIA MORSKA Blaski i cienie wojennej epopei

kontaktu radiowego z Brytyjczykami. Skutkowało brytyjskiego niszczyciela udał się on w rejon wy- to nieznajomością rozmieszczenia brytyjskich pól spy May Island, a następnie do szkockiego portu minowych, a także groźbą zaatakowania przez so- w Rosyth. jusznicze jednostki, których nie można było za- Na miejscu, po zejściu na ląd, okazało się, że wiadomić o zamiarze przybicia do portu brytyj- ową tajemniczą jednostką był ORP „Orzeł”. skiego. Przybycie polskiego okrętu do Wielkiej Brytanii Wkrótce, 14 października, udało się usunąć powiększyło stan znajdujących się tam polskich awarię radiostacji i gdy „Orzeł” znajdował się jednostek do pięciu. Oprócz „Wilka”, od 1 wrze- u wybrzeży szkockiej zatoki Firth of Forth nada- śnia 1939 roku przebywały tam trzy polskie nisz- no, z powodu braku szyfru otwartym tekstem, de- czyciele: „Błyskawica”, „Burza” oraz „Grom”, peszę o jego obecności. Jedna z brytyjskich nad- które się tam znalazły na podstawie planu Peking brzeżnych stacji radiowych odebrała sygnał i prze- – rozkazu specjalnego dowódcy floty kontradmi- kazała go odpowiedniej jednostce Royal Navy. rała Józefa Unruga nr 1000 z 26 sierpnia 1939 roku. Sytuacja polskich okrętów przebywających PIERWSZE DNI w Wielkiej Brytanii nie była łatwa. Należało bo- U BRYTYJCZYKÓW wiem jak najszybciej odbudować struktury ORP „Orzeł” po czterdziestotrzydniowym po- Kierownictwa Marynarki Wojennej i uregulować bycie w morzu, 14 października 1939 roku przy- stosunki polskiej floty wobec flot sojuszniczych. był do Wielkiej Brytanii. Do portu w Rosyth wszedł 11 października 1939 roku działający od w towarzystwie brytyj- 27 września 1939 roku w Paryżu przy skiego niszczyciela Dowództwie Polskich Sił Zbrojnych we Francji Do największych sukcesów „Valorous”. Tego sa- Wydział Marynarki Wojennej został przemiano- załogi ORP „Orzeł” należy za- mego dnia polski wany na Kierownictwo Marynarki Wojennej, liczyć ucieczkę z internowania w Tallinie oraz przedarcie się, okręt odwiedził słu- a kontradmirał Jerzy Świrski został powołany mimo braku map nawigacyj- żący na ORP „Wilk” przez premiera Władysława Sikorskiego na je- nych, uszkodzeń okrętu oraz ppor. mar. Henryk go szefa. niesprawnego uzbrojenia, do Kamiński. Sześć dni po przybyciu „Orła” do Szkocji, Wielkiej Brytanii przez Cieśniny Duńskie. ORP „Wilk” po 20 października 1939 roku okręt wizytował za- sforsowaniu Cieśnin stępca szefa Wywiadu Admiralicji Brytyjskiej. Duńskich i wód Jego spotkanie z polskimi oficerami odbyło się Kattegatu niecałe trzy w messie okrętu-bazy II Flotylli Okrętów tygodnie wcześniej Podwodnych HMS „Forth”, skąd wszyscy udali również znalazł schro- się na pokład okrętu podwodnego. Jak wynika ze nienie w porcie szkockim. 12 października 1939 ro- sporządzonego następnego dnia raportu, w trak- ku okręt ten przeszedł do Scapa Flow. Dwa dni cie spotkania polscy oficerowie przedstawili dzia- później opuścił główną bazę Royal Navy z zamia- łalność okrętu w trakcie kampanii wrześniowej rem udania się na remont do Dundee. Po opusz- i jego bałtycką odyseję, aż do momentu osiągnię- czeniu bazy dowódca „Wilka” został poproszony cia wybrzeży Wielkiej Brytanii. o wyokrętowanie i tymczasowe przeniesienie na Następnego dnia szef Kierownictwa Marynarki pokład eskortującego go brytyjskiego niszczycie- Wojennej rozkazem dziennym nr 2a wyraził naj- la jednego ze swoich oficerów. Jego zadaniem wyższe uznanie dla kpt. mar. Jana Grudzińskiego miało być udzielenie pomocy w przywitaniu bli- – dowódcy okrętu ORP „Orzeł”, za całość podję- żej nieokreślonej przez Brytyjczyków polskiej jed- tych działań oraz udzielił pochwały oficerom i za- nostki, nowo przybyłej do Wielkiej Brytanii. łodze okrętu. Rozkaz został dostarczony na po- Dowódca „Wilka” oddelegował do tego zadania kład „Orła” pięć dni później przez kmdr. por. właśnie ppor. mar. Henryka Kamińskiego, które- Tadeusza Stoklasę, pełniącego funkcję attaché go wyposażono w polską banderę. Na pokładzie morskiego w Londynie, który udał się najpierw

106 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Blaski i cienie wojennej epopei historia morska

fot. 3. Dowodzący „Orłem” kapitan mar. Jan Grudziński do Rosyth, następnie do Dundee, aby złożyć wi- W kwestiach finansowych ustalono, że załoga zytę okrętom podwodnym przybyłym do Wielkiej „Orła” otrzyma zaliczkę na jednomiesięczne upo- Brytanii – OORP „Orzeł” i „Wilk”. sażenie oficerów i załogi ustalone według przyję- Po przybyciu na „Orła” odbył z oficerami roz- tych polskich norm. Załoga uzyskała pobory za- mowę. Prawdopodobnie przedstawił ówczesny liczkowo do czasu podpisania układu polsko-bry- stan Polskiej Marynarki Wojennej oraz jej nową tyjskiego. Oficerowie otrzymali zapomogę w wy- rolę i znaczenie w zaistniałych okolicznościach. sokości 20 funtów, mającą pomóc im w uzupeł- Podczas rozmowy miały również zostać poru- nieniu umundurowania, pozostała załoga miała szone kwestie dotyczące potrzeb załogi i okrętu, zostać wyposażona w brakujące mundury z zapa- których spełnienie miało ułatwić ich dalsze funk- sów Royal Navy. cjonowanie. Następnie zorganizowano odprawę W trakcie wizyty miało miejsce jeszcze jedno z udziałem całej załogi okrętu. Kpt. mar. ważne wydarzenie. Otóż na ręce gościa złożono J. Grudziński odczytał dostarczony rozkaz jeden z sześciu egzemplarzy sporządzonego kontradm. J. Świrskiego, a kmdr por. T. Stoklasa 23 października 1939 roku dokumentu przedstawił załodze ogólną sytuację Polskiej pt. Oświadczenie oficerów ORP Orzeł w sprawie Marynarki Wojennej. Jednocześnie zachęcał internowania okrętu w porcie estońskim Tallin marynarzy do kontynuacji dalszej działalności w dn. 14.IX.1939, spowodowanego tchórzostwem bojowej. Kmdr por. T. Stoklasa, mając popar- d-cy komandora podporucznika Kłoczkowskiego cie Admiralicji Brytyjskiej, nakazał dowódcy Henryka, podpisane przez wszystkich pięciu ofi- „Orła” złożyć zapotrzebowanie na niezbędne cerów służących na okręcie. Dokument ten został do dalszego działania materiały. Zasugerował dostarczony przez polskiego attaché do szefa przy tym, by wzorować się na wniosku przygo- KMW. Pozostałe egzemplarze rozdysponowano towanym wcześniej przez dowódcę „Wilka” kpt. między oficerów „Orła” i „Wilka”, jedna kopia mar. Bogusława Krawczyka. trafiła do ambasady w Londynie.

2012/03 przegląd morski 107 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl HISTORIA MORSKA Blaski i cienie wojennej epopei

W oświadczeniu w dwunastu punktach przed- z „Orła” i „Wilka” zostali umieszczeni na koszt stawiono okoliczności internowania okrętu Admiralicji w Mather’s Hotel, załogi zaś w Tallinie i wspólne stanowisko jego autorów, w Sailor’s Home. Zamieszkujący w Dundee obarczające winą kmdr. ppor. Henryka Szkoci i Anglicy byli dla polskich marynarzy bar- Kłoczkowskiego za utratę okrętu w pełni gotowe- dzo gościnni, zapraszali ich do prywatnych do- go do działań. Dokument stanowił podstawę prze- mów i na najrozmaitsze imprezy. słuchania oficerów w kwietniu 1940 roku, które W trakcie remontu „Orła” w szkockiej stoczni w 1942 roku posłużyło do wytoczenia kmdr. ppor. okazało się, że wały napędowe były pogięte, dwa H. Kłoczkowskiemu procesu karnego. pióra prawej śruby do połowy odłamane, u lewej Słuszność zawartych w oświadczeniu oskarżeń śruby jedno pióro całkowicie odłamane, a drugie podzielał oficer okrętu podwodnego ORP „Wilk” częściowo. Ster kierunkowy był zgięty i poważ- kpt. mar. Bolesław Romanowski. Zgoła odmien- nie uszkodzony. Podobnie dziób i stępka okrętu ne opinie wyrazili podoficerowie służący na w części dziobowej. Ponadto okręt miał postrze- „Orle”, którzy nie będąc uczestnikami ostatniego lony kiosk oraz nieszczelności w balastach i zbior- feralnego rejsu okrętu nie stracili życia na jego po- nikach. Problemem był brak zamków do działa kładzie. Twierdzili mianowicie, że treść oskarżeń kalibru 105 mm i armaty przeciwlotniczej kali- jest nieprawdziwa i że kmdr ppor. H. Kłoczkowski bru 40 mm oraz amunicji do nich. Aby przywró- nie jest winny zarzucanych mu czynów. cić okrętowi zdolność bojową podjęto starania ma- Tymczasem w październiku 1939 roku kontr- jące na celu uzupełnienie brakującego uzbrojenia. admirał J. Świrski wyjechał do Londynu celem Można przypuszczać, że po przybyciu „Orła” do złożenia wizyty pierwszemu lordowi Admiralicji Wielkiej Brytanii skorzystano z możliwości do- Winstonowi Churchillowi i nawiązania kontak- stosowania wyrzutni torpedowych znajdujących tów z Admiralicją Brytyjską. W czasie wizyty się na okręcie, z torped francuskich kalibru przejął z rąk gen. Mieczysława Norwida- 550 mm na brytyjskie kalibru 533 mm. -Neugebauera kierownictwo spraw morskich na terenie Wielkiej Brytanii. Po powrocie do Paryża NASZA RZECZYWISTOŚĆ stwierdził z całą stanowczością, że Admiralicja 7 listopada kmdr por. T. Stoklasa przedstawił Brytyjska wyraziła zachwyt nad Polską Marynarką szefowi KMW wnioski o odznaczenie oficerów Wojenną i chęć posiadania jej u siebie. Zaznaczył, i załogi ORP „Orzeł” i ORP „Wilk” sporządzone że Brytyjczycy byliby bardzo niezadowoleni, gdy- przez dowódców obydwu okrętów. Dowódca by Francuzi mieli brać udział w tworzeniu i roz- „Wilka” wystąpił z propozycją odznaczenia woju Polskiej Marynarki Wojennej. wszystkich oficerów i członków załogi, dowódca Na 30 października zaplanowano przejście ORP „Orzeł” wskazał natomiast wszystkich ofi- „Orła” z Rosyth do Dundee, gdzie miał on zostać cerów i tylko szesnastu członków załogi. Kpt. mar. umieszczony w jednym z dwóch suchych doków, Jan Grudziński sugerował, by przy wręczaniu od- którymi dysponowała stocznia Caledon znaczeń jego załodze zachować kolejność przed- Shipbuilding & Engineering Company Ltd. stawioną we wnioskach, gdyż została ona ułożo- Mniejszy z nich do 30 października miał zajmo- na według zasług, a nie według stopni. 10 listopa- wać remontowany od 14 października „Wilk”, da wnioski po podpisaniu przez szefa Kierownictwa a w większym – East Graving Dock – ulokowano Marynarki Wojennej zostały przedstawione mini- „Orła”. Głównym celem umieszczenia „Orła” strowi spraw wojskowych do akceptacji. w suchym doku było ustalenie rozmiaru uszko- Według informacji w nich zawartych dla dzeń okrętu i ich ewentualne usunięcie. kpt. mar. J. Grudzińskiego przewidziano Srebrny Z uwagi na fakt, że „Wilk” miał pozostać Krzyż Virtuti Militari klasy V za całokształt dzia- w stoczni jeszcze przez około tydzień, w celu wy- łań ORP „Orzeł” polegających na uwolnieniu konania drobniejszych prac remontowych, nada- okrętu z Tallina, przejściu w najtrudniejszych wa- rzała się okazja, by załogi obydwu polskich okrę- runkach bez map Cieśnin Duńskich, strzeżonych tów spędziły ze sobą wspólnie czas. Oficerowie przez przeciwnika i prawdopodobnie zaminowa-

108 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Blaski i cienie wojennej epopei historia morska nych, operacjach w Skagerraku i pomyślnym Militari V klasy kapitana Grudzińskiego, doprowadzeniu okrętu do Wielkiej Brytanii, a Krzyżem Walecznych przedstawionych wcze- skutkiem czego umożliwił mu dalsze branie udzia- śniej do odznaczenia oficerów i członków załogi łu w wojnie. „Orła”. Ku zdziwieniu oficerów i marynarzy Oficerów zamierzano udekorować Krzyżami „Wilka” nie udzielił ani pochwały, ani też nie na- Walecznych, w uznaniu za zorganizowanie i prze- dał żadnego odznaczenia załodze „Wilka”, mimo prowadzenie ucieczki z internowania w Tallinie. że jego dowódca zgłosił do wyróżnienia wszyst- Spośród załogi tylko 16 jej członków miało zo- kich służących na okręcie. stać przedstawionych do odznaczenia Krzyżem Walecznych. 12 listopada 1939 roku generał brygady Władysław Sikorski, pełniący wówczas funkcję Konsekwencje decyzji ministra spraw wojskowych, ministra spraw we- W czasie, gdy polskie okręty podwodne prowadziły jeszcze wnętrznych, premiera oraz naczelnego wodza, działania operacyjne, a Hel i Kępa Oksywska broniły się przed wnioski zaakceptował. Następnie 16 listopada niemieckimi atakami, kontradmirał Jerzy Świrski, pełniący funk- 1939 roku udał się do stolicy Wielkiej Brytanii, cję szefa Kierownictwa Marynarki Wojennej, wraz z żoną i szta- gdzie się spotkał z premierem brytyjskim. Celem bem przekroczyli granicę rumuńską i następnie 6 październi- ka udali się do Francji. W trakcie pobytu we Francji kontradmi- było omówienie zasad współpracy marynarek oby- rał Jerzy Świrski przedstawił premierowi Rządu Rzeczpospoli- dwu krajów. W czasie spotkania premier Churchill tej na Uchodźstwie generałowi Władysławowi Sikorskiemu ra- wypowiadał się bardzo przychylnie o polskiej ma- port, zawierający opis sytuacji Polskiej Marynarki Wojennej rynarce oraz miał wyrazić zadowolenie z dobrze oraz propozycję zasad jej przyszłej organizacji. układających się stosunków. Następnego dnia generał W. Sikorski w towarzystwie kontradm. J. Świrskiego przybył do Dundee. Z powodu trwających remontów obydwu polskich okrętów podwodnych odstąpiono od po- mysłu przywitania generała przez załogi na ich pokładach i zdecydowano się na zgromadzenie ich w dwuszeregu na molo. Doszło tu do niespo- dziewanego zdarzenia, które miało przykre skutki dla kontradmirała Świrskiego. Otóż oficerowie z obu polskich okrętów podwodnych zarzu- Dopiero w trakcie rozmów kuluarowych, pro- cając mu zbyt szybką ewakuację z Polski pod- wadzonych po oficjalnych uroczystościach na po- czas trwających jeszcze działań wojennych, nie kładzie brytyjskiego okrętu „HMS Unicorn”, mię- podali mu ręki na przywitanie. Sytuacja była dzy oficerami okrętów a generałem Sikorskim o tyle nieprzyjemna, że zdarzyła się w towarzy- udało się wyjaśnić niezręczną sytuację. Okazało stwie naczelnego wodza oraz admirała Bertrama się, że Sikorski nie został dostatecznie dokładnie Watsona i postawiła Świrskiego w bardzo kło- poinformowany o wyczynach „Wilka” i nie otrzy- potliwej i niezręcznej sytuacji. Mimo kilkukrot- mał wniosków o odznaczenie jego załogi. Aby zanego nakłaniania oficerów przez generała łagodzić zaistniałą sytuację udekorował własnym Sikorskiego do zmiany zachowania, pozostali Krzyżem Walecznych dowódcę okrętu ORP niezłomni w swojej decyzji. „Wilk” i obiecał nadesłać dalsze odznaczenia dla W trakcie wygłaszanego przez Sikorskiego członków załogi. przemówienia doszło do kolejnego incydentu. Po wyjeździe delegacji stosunki między ofice- Generał chwalił dokonania „Orła” i jego załogi rami okrętów podwodnych a Kierownictwem w walkach z Niemcami, niewiele wspominał na- Marynarki Wojennej jeszcze bardziej się zaogni- tomiast o wyczynach drugiego okrętu. Następnie, ły. Powszechnie wiadomy był fakt nieufności ofi- po przemówieniu, udekorował Krzyżem Virtuti cerów wobec kontradmirała Świrskiego i jego oto-

2012/03 przegląd morski 109 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl HISTORIA MORSKA Blaski i cienie wojennej epopei

czenia. Uważano go za jednego z tych, dla któ- brytyjską, oraz protokołu, gdzie przeanalizowa- rych głównym celem we wrześniu 1939 roku by- no powyższe zasady. ła jak najszybsza ucieczka z Polski. Spośród ofi- 1 grudnia 1939 roku ukończono remont „Orła”, cerów i załóg polskich okrętów podwodnych naj- po czym okręt opuścił Dundee i przeszedł do por- bardziej krytycznie nastawieni do niego byli słu- tu Rosyth. żący na „Orle” jego dowódca i oficer nawigacyj- Tydzień później podano do publicznej wiado- ny ppor. mar. Marian Mokrski. Ich niechęć przy- mości informację o przybyciu polskich okrętów brała tak duże rozmiary, że planowali uniezależ- do Wielkiej Brytanii. Dokonania ORP „Orzeł” zo- nić się od Kierownictwa Marynarki Wojennej stały nagłośnione przez media praktycznie całe- i przejść pod dowództwo Admiralicji Brytyjskiej. go świata. Niemałą zasługę w tym miała rozgło- Udało im się nawet w późniejszym czasie prze- śnia brytyjskiego radia BBC, która poświęciła wy- konać do swojego stanowiska kilku młodszych czynom polskiego okrętu całe słuchowisko. oficerów służących na polskich okrętach nawod- Europejska i północnoamerykańska prasa opubli- nych przebywających w Wielkiej Brytanii. kowały wiele wywiadów z dowódcą i oficerami Jednakże z uwagi na brak akceptacji ich zamysłu „Orła”, zamieszczając na swoich łamach liczne wśród oficerów wyższych stopniem oraz na roz- zdjęcia załogi i okrętu. Dodatkowym czynnikiem proszenie okrętów na terytorium Wielkiej Brytanii powodującym napływ dziennikarzy do bazy pomysł upadł. w Rosyth był fakt nadania 11 grudnia 1939 roku kpt. mar. Janowi Grudzińskiemu wysokiego odznaczenia brytyjskiego – Orderu za Wybitną Rozłam w załodze Służbę (Distinguished Service Order). Oprócz fatalnych stosunków z władzami Admiralicja Brytyjska początkowo planowa- Marynarki Wojennej, znacznie się pogorszyła ła, by polskie okręty „Wilk” i „Orzeł” stacjono- atmosfera na samym „Orle”. Wśród jego załogi wały w Portsmouth, przede wszystkim z uwagi jeszcze mocniej zarysował się rozłam, zapocząt- na fakt, że znajdowały się tam wygodniejsze po- kowany już w trakcie kampanii wrześniowej. mieszczenia dla załogi na lądzie. Jednakże za- Wystąpienie kpt. mar. J. Grudzińskiego z wnio- równo fakt nawiązania dobrych stosunków skami o odznaczenia tylko dla części załogi spo- i współpracy z miejscowymi władzami w Rosyth, wodowało kłótnie z oficerami z „Wilka”, którzy jak i to, że obydwa okręty cieszyły się wśród do- uważali, że z racji uczestnictwa wszystkich wództwa i personelu wojskowego bazy dużą po- członków załogi w wydarzeniach związanych pularnością, spowodowały, iż pozostały z przedarciem się do Wielkiej Brytanii, cała za- w Rosyth. Przydzielono je do Drugiej Flotylli łoga powinna być uhonorowana. Oficerowie Okrętów Podwodnych, dowodzonej przez ko- z „Orła” natomiast byli zdania, że na odznacze- mandora W.D. Stephensa. nia zasłużyli tylko ci marynarze, którzy brali Dowódca Sił Podwodnych i dowódca Drugiej czynny udział w przygotowaniach i ucieczce Flotylli Okrętów Podwodnych wyrażali podziw z internowania w Estonii i przejściu do Wielkiej dla oficerów i załogi polskiego okrętu podwodne- Brytanii. go biorąc pod uwagę ich skromność i chęć kon- Warto nadmienić, że następnego dnia po de- tynuowania walki z niemieckim najeźdźcą. koracji, 18 listopada 1939 roku w Londynie am- Okrętem bazą flotylli był HMS „Forth”, okręt basador Edward Raczyński i podsekretarz sta- o wyporności 14 tysięcy ton, który według doku- nu w Ministerstwie Spraw Zagranicznych mentów przechowywanych w Instytucie Polskim Alexander Cadogan podpisali umowę, która i Muzeum im. gen. Sikorskiego był doskonale wy- regulowała zasady współpracy Polskiej posażony i mógł zapewnić wszelką pomoc tech- Marynarki Wojennej z Królewską Marynarką niczną i wygody dla załóg okrętów. n Wielkiej Brytanii. Umowa składała się z części Autor jest doktorantem na Uniwersytecie Gdańskim właściwej, zawierającej podstawowe zasady oraz współorganizatorem ekspedycji Orzeł Balex Metal, współpracy między okrętami polskimi a flotą mającej na celu odnalezienie ORP „Orzeł”.

110 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Cudze chwalicie... historia morska

kmdr por. rez. dr hab. Krzysztof Kubiak Dolnośląska Szkoła Wyższa we Wrocławiu o ra h i w um aut . arc T FO Stefan Drzewiecki i jego podwodne aparaty

Wybitny polski uczony, konstruktor pojazdów podwodnych oraz aparatów cięższych od powietrza. Trudno wymienić wszystko co zaprojektował, ale było tego naprawdę niemało.

ozycja Polaków na scenie zwanej chwałę zwycięskich (nie zawsze) wodzów czy powszechną historią techniki nie tytanów słowa niż techników, inżynierów, wyna- przestawia się zbyt dobrze. Nie lazców, zwłaszcza że wobec braku państwowo- P wynika to jednak bezpośrednio ści w latach „wspaniałego” wieku postępu czę- z faktu, że ich tam nie było, ale z tego, że zbyt sto pracowali oni za granicą, w tym nawet w pań- mało uwagi poświęca się, by ich osiągnięcia upa- stwach zaborczych. W schemat ten doskonale się miętnić. Bardziej skłonni jesteśmy pielęgnować wpisuje osoba Stefana Drzewieckiego, umysłu

2012/03 przegląd morski 111 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl HISTORIA MORSKA Cudze chwalicie...

wybitnego, który bez wątpienia przyczynił się chowy. Mimo pozytywnych opinii nie podjęto znacząco do rozpoczęcia przez człowieka eks- żadnych działań, by projekt zrealizować2. ploracji dwóch różnych środowisk – toni wodnej i przestrzeni powietrznej. POCZĄTKI AKTYWNOŚCI Stefan Drzewiecki urodził się w 24 grudnia PREKURSORZY 1843 roku w rodzinnym majątku Kunka (Kunica) Nie był jednak Drzewiecki pierwszym w powiecie hajsyńskim na Podolu (obecnie re- Polakiem, który położył zasługi dla rozwoju apa- jon hajsyński w obwodzie winnickim Ukrainy). ratów zdolnych do zanurzania się i nawigowania Pochodził z rodziny ziemiańskiej. Jego dziadek, w położeniu podwodnym. Istnieją bowiem prze- Józef Borsza-Drzewiecki z Drzewicy herbu słanki, by zakładać, że znakomity polski alche- Nałęcz (1772–1852), był posłem na Sejm mik Michał Sędziwój1 herbu Ostoja, znany też Rzeczypospolitej w 1792 roku, pułkownikiem jako Michael Sendivogius lub Sendivogius w czasie insurekcji kościuszkowskiej, żołnierzem Polonus (1566–1636) przedstawił Corneliusowi Legionów i Legii Naddunajskiej, a od 1817 mar- Drebbelowi (1572–1633) wnioski ze swoich eks- szałkiem szlachty powiatu krzemienieckiego. perymentów dotyczących procesów spalania Ojciec – dramatopisarz Karol Borsza-Drzewiecki i oddychania, co z kolei temu ostatniemu umoż- (1805–1879), wychowanek Liceum Krze- liwiło regenerację powietrza w budowanych mienieckiego, uczestniczył w powstaniu listopado- przez niego aparatach podwodnych. wym. W 1859 roku ojciec umieścił Stefana w re- Drebbel, w czasie gdy przebywał na dworze nomowanej szkole jezuickiej w Auteuil we Francji angielskim Jakuba I, zaprojektował i zbudował (region Île-de-France). Po wybuchu powstania wiosłową „łódź” podwodną, która z powodze- styczniowego Stefan dotarł do Polski, ale w wal- niem kilkakrotnie zanurzyła się w Tamizie. Miało kach udziału nie wziął. Następnie wstąpił do uzna- to miejsce w roku 1620. W ciągu następnych nej uczelni politechnicznej – francuskiej L’Ecole czterech lat zbudował (powielając generalną ideę Centrale des Arts et Manufactures w Paryżu. Z uwa- wykorzystania drewnianego kadłuba obciągnię- gi na udział w Komunie Paryskiej – walczył po stro- tego skórą) jeszcze dwa aparaty, z których naj- większy był wyposażony w sześć par wioseł 1 Michał Sędziwój to jedna z bardziej intrygujących postaci w dzie- i z szesnastoma pasażerami mógł pokonać w za- jach polskiej nauki. Urodzony w Łukowicy koło Nowego Sącza nurzeniu trasę z Westminster do Greenwich. w rodzinie szlacheckiej odebrał staranne wykształcenie. Pierwsze nauki pobierał w szkole przyklasztornej w Krakowie, następnie Zajmowało to trzy godziny. Wydaje się, że w Akademii Krakowskiej. Pozostawał pod wpływem Philippusa von Drebbel odświeżał powietrze wewnątrz kadłuba Hohenheim, zwanego Paracelusem, który jest uznawany za ojca podgrzewając w metalowej misie azotan potasu nowoczesnej medycyny, jak również dwóch przebywających w Kra- kowie alchemików angielskich – Johna Dee i Edwarda Kelleya. (saletry potasowej) lub azotan sodowy (saletrę Dzięki wsparciu magnata Mikołaja Wolskiego studiował w Cam- sodową). To właśnie informacje o właściwo- bridge, Ingolstadt, Lipsku, Altdorfie, Frankfurcie, Rostocku, Wittem- berdze, Wiedniu. Odwiedził państwo moskiewskie, Szwecję, Anglię, ściach obu substancji Holender miał pozyskać Hiszpanię, Portugalię, Szwajcarię, Niemcy, Czechy, Austrię. Od od polskiego alchemika. 1591 roku wykładał w Wiedniu. Następnie był sekretarzem Zyg- W roku 1825 projekt poruszanego wiosłami, munta III Wazy. W 1604 roku ogłosił drukiem w Pradze swe pierwsze słynne dzieło alchemiczne Novum Lumen Chymicum (Nowe cylindrycznego aparatu podwodnego opracował światło chemiczne), będące jednym z fundamentów nowoczesnej więziony w twierdzy pietropawłowskiej za dzia- chemii. Położył podwaliny pod zrozumienie takich zjawisk jak spalanie i oddychanie. W 1624 roku wyjechał do Padwy, gdzie się łalność patriotyczną szlachcic spod Mińska kontaktował z wybitnymi naukowcami tamtejszej uczelni. Od 1626 Kazimierz Czarnowski. Ów były student zwró- roku był tajnym radcą cesarza Ferdynanda II Habsburga. Zmarł cił się pisemnie do cara , by umożli- w 1636 roku w Krawarze. Nie doczekał się w Polsce większego Mikołaja I zainteresowania: poświęcono mu jedynie dwie prace biograficzne: wiono mu zbudowanie okrętu podwodnego we- J.B. Dziekoński: Sędziwój. T I–III. Warszawa 1845 (wyd. drugie dług jego projektu. Dziesięciometrowa jednost- skróc. Warszawa 1907, trzecie Warszawa 1974); M. Smolarski: Poszukiwacz złota. Poznań 1927. ka miała być napędzana wysiłkiem dwudziestu 2 S. Sutowski: Okręty podwodne. Fantazja i rzeczywistość. Warsza- ośmiu wioślarzy i uzbrojona w ładunek wybu- wa 1989, s. 55.

112 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Cudze chwalicie... historia morska o ra h i w um aut . arc T FO fot. 1. Przekrój pierwszego „pedałowego” aparatu podwodnego Drzewieckiego, model z Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku nie komunardów i obawiał się represji – w 1871 ro- została jednak przechwycona pod Konstancą przez ku wyjechał z Paryża do Wiednia. pancernik turecki „Fethi Bulend”4, ale zdołała się Jako wynalazca Drzewiecki zaistniał po raz od niego oderwać po stoczeniu z silniejszym prze- pierwszy w roku 1867, kiedy opracował licznik ciwnikiem pojedynku artyleryjskiego. Za mężną kilometrów dla dorożek konnych. Na Wystawie postawę Drzewiecki otrzymał Krzyż Świętego Powszechnej, zorganizowanej w Wiedniu w roku Jerzego IV klasy (oficjalnie: Wojskowy Order św. 1873, przedstawił między innymi automatyczny Męczennika Zwycięskiego Jerzego). Co ciekawe, sprzęg do wagonów, rejestrator prędkości pocią- komandor porucznik Zinowij Rożestwienski, gów (czyli „prababkę” obecnej czarnej skrzynki późniejszy niefortunny dowódca spod Cuszimy, stosowanej w lotnictwie i kolejnictwie), regulator zdezawuował „bohaterską” wersję wydarzeń upu- silników parowych i hydraulicznych oraz cyrkiel blicznioną przez dowódcę okrętu, komandora do wykreślania przekrojów stożkowych. Z kolei tak zwany dromograf, czyli przyrząd automatycz- 3 Frachtowiec „Vesta” zbudowano na zamówienie Rosyjskiego To- nie wykreślający na mapie kurs okrętu na podsta- warzystwa Żeglugi i Handlu w 1858 roku. Jego wyporność wynosiła wie odczytów logu i kompasu spotkał się z zain- około 1800 ton, prędkość 12 węzłów. Po wybuchu wojny z Turcją teresowaniem marynarki rosyjskiej. Ostatecznie został przejęty przez marynarkę i po uzbrojeniu w pięć armat 152 mm i cztery kutry parowe, dostosowane do użycia min wytykowych, wynalazca przyjął zaproszenie do Rosji, gdzie po- skierowany do działań przeciwko żegludze tureckiej jako krążownik został do roku 1892. pomocniczy. 4 Pancernik trzeciej klasy (wcześniej określany mianem korwety W 1877 roku, gdy wybuchła kolejna wojna ro- pancernej) „Fethi Bulend” zbudowała brytyjska stocznia Thames syjsko-turecka, Drzewiecki zaciągnął się – jako Iron Works z Londonu. Stępkę położono w maju 1868 roku, ochotnik – do floty rosyjskiej. Wchodził w skład jednostkę wodowano w 1869 roku, zaś odbiorcy przekazano w roku 1870. Wyporność pełna 2762 tony, długość 71,6 m, 3 załogi krążownika pomocniczego „Vesta” , który szerokość 11,9 m, zanurzenie 5,2 m, maszyna parowa o mocy in- pod dowództwem komandora N.M. Baranowa dykowanej 3250 KM, prędkość maksymalna 13 węzłów; opancer- zenie: pas burtowy 102–230 mm, bateria 203–245 mm; uzbroje- odnosił sukcesy w zwalczaniu żeglugi przeciwnika. nie: 4 x 222 mm armaty, 1 x 170 mm armata, 2 x 87 mm armaty; 11 lipca (według starego stylu) 1877 roku „Vesta” załoga: 16 oficerów, 153 podoficerów i marynarzy.

2012/03 przegląd morski 113 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl HISTORIA MORSKA Cudze chwalicie... o ra h i w um aut . arc T FO fot. 2. Okręt podwodny Drzewieckiego eksponowany w Muzeum Marynarki w Sankt Petersburgu Baranowa, który twierdził, iż zadał przeciwniko- nę na kadłubie barki-celu, następnie bezpiecznie wi bardzo poważne straty. ją zdetonować. W trakcie eksperymentu Drzewiecki znalazł się w bardzo niebezpiecznej sytuacji, gdy jego pojazd zaklinował się między ŻEGLUGA PODWODNA dnem a stępką jachtu „Ereklik” i przez długi czas Wydaje się, że to właśnie doświadczenie wo- nie mógł się wynurzyć. jenne spotęgowało zainteresowanie Drzewieckiego Komisja, która oceniała wynalazek, uznała, że pojazdami podwodnymi. Już w roku 1876 przy- ze względu na małą prędkość, krótki czas przeby- gotował on projekt, a rok później zaprezentował wania pod wodą i problemy z utrzymaniem naka- prototyp jednoosobowego „wodołaznogo pribo- zanego kierunku możliwości użycia go w warun- ra” wykonanego w odeskich warsztatach kach bojowych są minimalne, a i tak ograniczają Blanchard et Gulje (fot.1). Jednostka miała oko- się jedynie do jednostek w postoju. ło pięciu metrów długości, była wyposażona Kolejny okręt podwodny Drzewieckiego został w zbiornik balastowy i zapas sprężonego powie- zbudowany w Sankt Petersburgu w 1879 roku. trza. Uzbrojeniem była mina, którą na kadłubie Napędzana dwoma przekładniami typu rowero- wrogiej jednostki miał umieszczać ręcznie ster- wego, obsługiwanymi przez cztery osoby kon- nik, przy użyciu specjalnych wodoszczelnych rę- strukcja otrzymała śruby na dziobie i rufie. Przy kawów. Detonację konstruktor zamierzał wywo- wyporności 11,5 tony aparat miał 5,7 m długo- ływać elektrycznie, z odległości bezpiecznej dla ści, 1,2, m szerokości i 1,7 m wysokości. aparatu podwodnego. Wrzecionowaty kadłub (14 wręg, poszycie z pa- Pierwszy model był w 1878 roku testowany sów walcowanej blachy o grubości 6 mm) miał przez pięć miesięcy na odeskiej redzie. 24 paź- w przekroju poprzecznym kształt trójkąta. W je- dziernika konstruktorowi udało się umieścić mi- go centralnej części mieścił się miedziany kiosk

114 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Cudze chwalicie... historia morska

wadzącego ostrzał umocnień będą stawać na ko- twicy w celu zwiększenia celności ognia. W takich warunkach jednostki Drzewickiego miałyby szanse na wykonanie ataków. Podstawowe wady pojazdów nie zmieniły się

o ra w porównaniu z pierwszą konstrukcją, a były nimi: mała prędkość i niewielki zasięg, wynikające z zastosowanego napędu, oraz brak możliwości atakowania celów znajdujących się w ruchu. Postępem było zastosowanie peryskopu ułatwia- h i w um aut . arc T jącego utrzymanie zadanego kursu. FO fot. 3. Stefan Drzewiecki w późnym „okresie paryskim” Ów pierwszy seryjny okręt podwodny na świe- cie miał około 5,8 m długości i około sześć ton z włazem wejściowym. Członkowie załogi sie- wyporności. Zanurzał się na głębokość dziewię- dzieli parami, plecami do siebie i za pośrednic- ciu metrów, a czterech ludzi obracających peda- twem pedałów poruszali śruby. Jednocześnie wa- łami nadawało mu chwilową prędkość trzy węzły. ły uruchamiały pompę powietrzną (tłoczyła zu- Zanurzanie odbywało się za pomocą zbiorników żyte powietrze z wnętrza kadłuba przez specjalny balastowych, z których woda podczas wynurza- odświeżacz-regenerator pomysłu Drzewieckiego) nia była usuwana sprężonym powietrzem (fot. 2). i balastową (służącą do wypychania na zewnątrz W 1883 roku rozpoczęto przekazywanie „pe- zawartości zbiorników balastowych). Drzewiecki dałowych” okrętów podwodnych marynarce. wyposażył jednostkę w obrotowy peryskop wła- Poprzedziła to seria forsownych testów prototypu, snej konstrukcji oraz rurę wentylacyjną. w trakcie których przeprowadzono niemal setkę Uzbrojeniem były miny o masie 25 kilogramów zanurzeń. 34 jednostki trafiły do Floty (elaborowane piroksyliną), przechowywane Czarnomorskiej, 16 do Floty Bałtyckiej, w któ- w specjalnej niszy na dziobie. By wykonać atak, rych utworzono pierwsze na świecie regularne ze- jednostka powinna wejść pod stępkę celu i przez społy okrętów podwodnych. Pozostały one w służ- wypełnienie komór powietrznych min (specjalne bie do 1886 roku. Część z zachowanych w zapa- gumowe poduszki napełniane z wnętrza okrętu) sie mobilizacyjnym jednostek wykorzystali do spowodować ich ruch ku powierzchni. Detonowano prób i eksperymentów inni wynalazcy. je elektrycznie. Porucznik Janowicz, na przykład, zabudował 22 czerwca 1880 roku ów drugi aparat podwod- w kadłubie okrętu Drzewieckiego silnik gazowy ny Drzewieckiego został zademonstrowany na i uzbroił jednostkę w dwie torpedy. Tak powstał Srebrnym Jeziorze w Gatczynie parze carskiej. „Ket”, który podczas wojny rosyjsko-japońskiej Imperator Aleksander III był zainteresowany po- skierowano do Port Arthur (nie odniósł sukcesów). mysłem, więc rosyjska marynarka zamówiła W 1906 roku porucznik Kratkow eksperymento- 50 jednostek w wariancie zmodernizowanym (zre- wał na jednym z nich z uzbrojeniem rakietowym. zygnowano z dwóch śrub, co pozwoliło zreduko- W 1917 roku w Kronsztadzie pozostawało jesz- wać załogę do trzech osób). 25 z nich powstało cze siedem kadłubów, z których sześć w następ- w petersburskich zakładach Semiannikowa nych latach złomowano, a jeden zachowano i Lessnera oraz stoczni marynarki wojennej w Muzeum Marynarki. Dodać można, że po wy- w Kronsztadzie, pozostałe – z uwagi na brak od- cofaniu ze służby dwa kadłuby jednostek eksplo- powiedniego zaplecza przemysłowego – zbudo- atowanych na Morzu Czarnym przerobiono na du- wano we Francji, w paryskich warsztatach Platto. że pławy nawigacyjne. Taki sam los spotkał trzy Pod względem taktycznym jednostki były prze- okręty z Bałtyku. znaczone do wzmocnienia obrony twierdz nad- W 1884 roku Drzewiecki zaprojektował okręt morskich. Było to rozwiązanie logiczne, przy za- o napędzie mechanicznym wykorzystując silnik łożeniu, że okręty potencjalnego przeciwnika pro- elektryczny zasilany z ogniw galwanicznych, któ-

2012/03 przegląd morski 115 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl HISTORIA MORSKA Cudze chwalicie... o ra h i w um aut . arc T FO fot. 4. Okręt podwodny „Ket” wyposażony w silnik gazowy i dwie torpedy w Port Arthur

re następnie zamieniono na baterie akumulatorów. Wynalazca eksperymentował ponadto z wyko- Do prób wykorzystano jeden z „pedałowców”. rzystaniem pędnika strumieniowego, pełniącego Ponieważ francuski producent odmówił wykona- jednocześnie funkcję steru i śrub, ale rozwiązanie nia akumulatorów według specyfikacji okazało się mało wydajne. Drzewieckiego, ten zaprojektował je samodziel- Po powrocie do bardziej konwencjonalnych roz- nie, a produkcję powierzył petersburskim zakła- wiązań Drzewiecki opracował wariant moderni- dom Tomiszczewa. Jednostka o załodze zreduko- zacji wcześniejszych jednostek, ale do niej nie dowanej do dwóch osób, wyposażona w nowe śru- szło, gdyż flota zdecydowała wycofać je ze służ- by, osiągnęła na Newie prędkość czterech węzłów. by. Co interesujące, wynalazca finansował wszyst- Był to niewątpliwy postęp, choć problem ładowa- kie te prace z własnych środków. nia akumulatorów nie został rozwiązany, co w spo- W roku 1887 Drzewiecki rozpoczął pracę nad sób zasadniczy ograniczało promień taktyczny projektem dużej jednostki bojowej, uzbrojonej jednostki. Tak skonfigurowany aparat nadal też w cztery torpedy, napędzanej pod wodą silnikiem nie miał skutecznego uzbrojenia. elektrycznym, a na powierzchni maszyną parową. W latach 1885–1886 konstruktor przebudował Pierwotny projekt określał jego wyporność na kolejne dwie jednostki, tym razem jednak zmia- 55 ton na powierzchni i 63 tony w zanurzeniu, ale ny obejmowały nie tylko napęd, ale również uzbro- wartość ta szybko wzrosła do 120–150 ton. jenie. Miny zostały zastąpione opracowanymi Konstruktor planował wyposażenie jednostki przez Drzewieckiego dwoma zewnętrznymi wy- w maszynę parową o mocy 300 KM i wykorzy- rzutniami torpedowymi dostosowanymi do strze- stanie napędu elektrycznego o mocy 100 KM, co lania, za pomocą sprężonego powietrza, torped – według wyliczeń – miało zapewniać prędkość Whiteheada. Było to zaiste rewolucyjne rozwią- nawodną 15 węzłów i maksymalną prędkość pod- zanie, które w sposób zasadniczy zwiększyło po- wodną 10 węzłów. Zasięg nawodny określono na tencjał zaczepny nowej klasy okrętów. 600 mil morskich. Uzbrojenie stanowiły dwie wy-

116 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Cudze chwalicie... historia morska rzutnie torpedowe systemu Drzewieckiego z za- Drzewiecki w owym czasie uczestniczył w pra- pasem czterech torped. cach Komisji Okrętów Podwodnych przy W roku 1892 projekt ten został zatwierdzony Komitecie Technicznym Admiralicji. Brał udział, do realizacji przez Ministerstwo Wojny, ale decy- między innymi, w próbach rosyjskiego okrętu zję tę zawetował Komitet Techniczny Admiralicji. podwodnego „Delfin”. Był to już okres całkowi- Wskazano, że maszyna parowa do napędu na po- tego rozstania się konstruktora z koncepcją wy- wierzchni nie jest rozwiązaniem możliwym do posażania okrętów podwodnych w silniki parowe zaakceptowania, zwłaszcza wobec doświadczeń na rzecz silników spalinowych (choć uznane przez innych konstruktorów. niego za optymalne jednostki wysokoprężne by- ły jeszcze wówczas zbyt ciężkie). WE FRANCJI W 1902 roku Drzewiecki opracował projekt W 1891 roku Drzewiecki przeniósł się okrętu podwodnego o wyporności nawodnej z Petersburga do Paryża, gdzie w 1892 roku we 134 tony i podwodnej 146 ton, o długości 36 m francuskim Stowarzyszeniu Techniki Morskiej i szerokości 3,2 m, wyposażonego w dwa francu- przedstawił teorię obliczania śrub okrętowych. skie silniki gaźnikowe Konstruując pojazdy podwodne zajmował się tak- Packard/Levavasseur Na podstawie pomysłu że teoretycznymi zagadnieniami ruchu w ośrod- o łącznej mocy 260 KM, Stefana Drzewieckiego kach ciekłych i gazowych. Owe rozważania teo- pracujące na jedną śrubę. około 1909 roku francuska retyczne znalazły następnie zastosowanie przy ob- Był to jedyny pędnik, za- firma Ratmanoff uruchomi- ła produkcję śmigieł samo- liczeniach konstrukcyjnych śmigieł samolotowych silający, dzięki systemo- lotowych „Normale”, które i jako pierwsza praktyczna metoda ich projekto- wi czerpni i rur wyde- były używane w wielu ów- wania przyniosły światowe uznanie. chowych, również w po- czesnych samolotach, dzię- W roku 1896 Drzewiecki wziął udział w kon- łożeniu podwodnym. ki dużej sprawności i znacz- kursie na okręt podwodny, rozpisanym przez W opracowywaniu pro- nej liczbie obrotów, jaką po- zwalały rozwinąć (3000 Maritime Nationale. Przedstawił zmodyfikowany jektu brali również udział obr./min). projekt jednostki z roku 1892. W położeniu na- współpracujący od wielu wodnym miały go napędzać turbiny Lavala zasi- lat z Drzewieckim kon- lane w parę przez kotły opalane paliwem płyn- struktorzy rosyjscy: A.N. nym, zaś w położeniu podwodnym silnik elek- Kryłow oraz I.G. Bubnow. tryczny. Koncepcja tej jednostki o wyporności Po przeprowadzonych w latach 1902–1903 pró- 190 ton nie została co prawda zrealizowana, ale bach modelowych, w listopadzie 1903 roku bu- Francuzi nabyli prawo do stosowania wielu roz- dowę jednostki powierzono Zakładom Metalowym wiązań szczegółowych, na przykład wyrzutni tor- w Sankt Petersburgu. Okręt finansowano ze zbiór- pedowych projektu Drzewieckiego (fot. 3). ki społecznej, a ponieważ wyjątkowo szczodrzy Mimo opuszczenia Rosji konstruktor nadal okazali się pracownicy poczty, otrzymał on na- utrzymywał kontakt z carskim Ministerstwem zwę „Pocztowy”. Po zakończeniu budowy, zimą Wojny i Admiralicją. W 1899 roku zlecono mu 1906 roku okręt rozpoczął wiosną roku następne- przygotowanie projektu jednostki uzbrojonej go próby morskie, a w 1909 roku wszedł do służ- w sześć torped. Plany zakładały, że będzie ona mia- by, zabezpieczając w Libawie szkolenie załóg. ła 605 ton wyporności podwodnej, przy długości W 1912 roku prowadzono na nim próby z silni- 76 metrów. Podstawową słabością projektu był za- kiem spalinowym o obiegu zamkniętym konstruk- łożony napęd nawodny, czyli turbiny parowe. cji M.N. Nikolskiego. Los okrętu dopełnił się W grudniu 1904 roku zapadła decyzja o budowie w 1915 roku – w trakcie odwrotu armii rosyjskiej takiej jednostki, ale udaremnił to wybuch wojny ro- w Libawie zatopiła go własna załoga. syjsko-japońskiej (fot. 4). Ostatecznie, w 1909 roku, Drzewiecki sprzedał projekt, za wiedzą LATAJĄCE MASZYNY i aprobatą Rosjan, francuskiemu Ministerstwu W następnych latach Drzewiecki poświęcił się Marynarki. innej raczkującej dziedzinie techniki – lotnictwu.

2012/03 przegląd morski 117 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl HISTORIA MORSKA Cudze chwalicie...

Trzeba podkreslić, że jeszcze w 1881 roku Członka Ligi Obrony Powietrznej Państwa. Zmarł Drzewiecki rozpoczął rozliczne eksperymenty. w Paryżu 23 kwietnia 1938 roku. Badał, na przykład, siły działające na płaszczy- Odpowiedź na pytanie, jaka była rzeczywista zny nośne statku powietrznego. W 1882 roku wy- rola Stefana Drzewieckiego w rozwoju okrętów brano go na zastępcę przewodniczącego podwodnych nie jest prosta. Okres, w którym two- VII Oddziału Żeglugi Powietrznej Cesarskiego rzył, był bowiem czasem niesłychanie szybkiego Towarzystwa Technicznego w Sankt Petersburgu, postępu technicznego oraz działania bardzo wie- gdzie w kwietniu 1885 roku wygłosił swój pierw- lu wynalazców, pasjonatów, a niekiedy nawet sza- szy publiczny odczyt o locie aerodynamicznym. leńców pochłoniętych problemem podwodnej że- Przedstawił wówczas te- glugi. Na tym niezwykle barwnym tle nie jest ła- zę, że dla aparatów lata- two nakreślić we właściwych barwach zasługi na- Niezaprzeczalnym osią- gnięciem Stefana Drze- jących cięższych od po- szego rodaka. Wbrew powielanym opiniom za wieckiego dla podwodnej wietrza niezbędne jest sukces (a jeżeli już to tylko promocyjno-marke- żeglugi było skonstruowa- przyjęcie zasady płatow- tingowy) trudno uznać seryjną produkcję „peda- nie pierwszego w świecie ca, czyli aparatu porusza- łowców”. Była to konstrukcja niedojrzała, której seryjnie produkowanego okrętu podwodnego oraz jącego się w powietrzu możliwości były ograniczone tak bardzo, że trud- wyposażenie tego typu jed- z pewną prędkością i wy- no ją uznać, niezależnie od wprowadzonej do służ- nostek w peryskop i apara- twarzającego powierzch- by liczby egzemplarzy, za operacyjny okręt pod- ty torpedowe własnej kon- nię nośną. wodny. Trzeba też dostrzec fakt, że oprócz nich strukcji. Był on autorem teorii konstruktor nie opracował żadnego okrętu, który śmigła, z której korzystali zostałby wprowadzony do sił morskich. W dużej między innymi bracia mierze wynikało to z faktu, że nie zdołał zbudo- Orville i Wilbur Wright. wać efektywnego dualnego napędu, zdolnego za- W grudniu 1909 roku opatentował we Francji samo- pewnić okrętowi możliwość poruszania się zarów- lot samostateczny w układzie kaczki, który został no na powierzchni, jak i pod wodą. zaprezentowany na IV Międzynarodowym Salonie Drzewiecki osiągnął jednak rzeczywiste sukce- Lotniczym w Paryżu. W 1920 roku opublikował prasy na dwóch arcyważnych płaszczyznach: wypo- cę Ogólna teoria pędnika śrubowego (Théorie sażył swój aparat podwodny w peryskop, pozwa- générale de l’hélice). lający jego załodze na skuteczne rozeznanie się W znacznym stopniu przyczynił się do otwar- w sytuacji na powierzchni, oraz zapewnił mu broń, cia Instytutu Aerodynamicznego w Saint Cyr pod umożliwiającą rażenie celów znajdujących się Wersalem, pierwszego międzynarodowego w ruchu. Podkreślić należy, że wyrzutnie torpe- ośrodka badawczego lotnictwa, dla którego za- dowe jego systemu wykorzystywały z powodze- projektował tunel aerodynamiczny i wagę aero- niem marynarki wojenne Rosji i Francji. I już to, dynamiczną. W latach 1926–1929 skonstruował nawet jeśli nie uwzględnimy późniejszych prac, śmigło o łopatkach nastawnych. W 1926 roku wystarczy, by zapewnić mu trwałe miejsc w hi- zainteresował się teorią atomową i problematy- storii techniki, zwłaszcza w dziejach ludzkiego ką grawitacji. marzenia o zdobywaniu morskich głębin. Nadmienić można, że w roku 2004 Odessa upa- miętniła Drzewieckiego pomnikiem znajdującym PRÓBA OCENY się w Parku Zwycięstwa. I co my na to…? Tylko Drzewiecki wspomagał Polaków i popierał pol- ulice: w Gdańsku, Poznaniu, Wrocławiu, skie badania naukowe w dziedzinie lotnictwa Warszawie, Stargardzie Szczecińskim, Mielcu, (przekazał między innymi dotację na budowę Raciborzu, Białej Podlaskiej, Namysłowie Instytutu Aerodynamicznego w Warszawie, w te- i Jelczu-Laskowicach… n stamencie zapisał Polsce wszystkie swoje prace Autor jest absolwentem Wyższej Szkoły Marynarki wraz z pracownią w Auteuil i całą biblioteką) za Wojennej, a także dziekanem Wydziału Nauk Technicznych co, w 1929 roku, otrzymał tytuł Honorowego Dolnośląskiej Szkoły Wyższej we Wrocławiu.

118 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Żołnierska powinność BIOGRAFISTYKA

dr inż. Piotr Szal Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej

Torpedominer z „Orła”

Starszy marynarz Jan Szal był wysokim blondynem o niebieskich oczach i typowo słowiańskiej urodzie, zdrowym i wysportowanym młodzieńcem. Uprawiał lekkoatletykę i grał w piłkę nożną.

rodził się 22 czerwca 1917 roku Następnie uczęszczał do trzyletniej szkoły zawo- w Przemyślu, w dawnym woje- dowej w Przemyślu. Zbiegło się to z jednocze- wództwie lwowskim, w rodzinie snym odbyciem dwuletniego szkolenia na kursie U katolickiej. Jego ojciec Józef był drukarskim, po którym jednak postanowił zmie- miejscowym rzeźnikiem, a matka Anna z domu nić zawód na malarsko-lakierniczy. Jarosiewicz gospodynią domową. W wieku sze- Jak można domniemywać na podstawie jego ściu lat rozpoczął naukę w siedmioklasowej życiorysu, nie do końca był spełniony w wyuczo- Szkole Powszechnej im. Adama Mickiewicza nym zawodzie. Ciągnęło go morze i okręty pod- w Przemyślu, którą ukończył z wynikiem dobrym. wodne, co podkreślił w odręcznie napisanym

2012/03 przegląd morski 119 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl BIOGRAFISTYKA Żołnierska powinność

przez siebie życiorysie: Chciałbym być torpedo- minerem, zostać na zawodowego i wiernie służyć Ojczyźnie. POCZĄTEK DROGI 25 maja 1937 roku Jan Szal stanął przed Komisją Poborową w Przemyślu, która orzekła, że jest zdolny do służby wojskowej i zakwalifiko- wała go do kategorii „A”. Jego marzenie spełniło się i 4 lutego 1938 roku został wcielony do Kadry Floty z przydziałem do 3 Kompanii Baonu Szkolnego. Wkrótce, bo już 28 kwietnia 1938 roku, przeniesiono go do dywizjonu okrętów podwodnych, a 1 maja 1938 roku Dowództwo Floty skierowało młodego ma- Prowadzone w okresie rynarza na kurs specjali- powojennym poszukiwania styczny dla torpedomine- wraku okrętu podwodnego rów. Ponadto od 15 do ORP „Orzeł” nie przyniosły 31 maja 1938 roku prze- żadnych rezultatów. Wyda- szedł kurs przygotowaw- je się, że miejsce jego spo- czynku pozostanie na czy broni podwodnej na zawsze jedną z tajemnic torpedach kalibru 550 mar. Jana Szala funkcji torpedominera, dowódca Neptuna. mm. Początkowo przez ORP „Orzeł” kpt. mar. Jan Grudziński napisał dwadzieścia dni szkolenie o swoim podwładnym: spokojny, operatywny, so- to odbywało się na pod- lidny, chętny do nauki i pracy, jako specjalista do- wodnym stawiaczu min bry, sumienny. Zasługuje całkowicie na miano- ORP „Ryś”, następnie na wanie nadtorpedominerem. Opinia ta zbiegła się hulku ORP „Bałtyk”. Od z jednoczesnym otrzymaniem przez mar. Jana 2 czerwca 1938 roku Jan Szal został ponownie za- Szala awansu na starszego marynarza, na mocy okrętowany na ORP „Ryś”. Z jednej z opinii prze- rozkazu dowódcy grupy nr 68/40. łożonego zawartej w jego aktach osobowych wynika, że w trakcie szkolenia marynarskiego na ORP WOJENNE LOSY „Ryś” mar. Jan Szal był osobą: bardzo pracowitą, Przebywając na terytorium Wielkiej Brytanii, spokojną, koleżeńską i uczynną, charakter miał od 18 stycznia 1940 roku do 11 maja 1940 roku, niewyrobiony, zapowiadał się na bardzo dobrego ORP „Orzeł” wykonał sześć rejsów patrolowych. marynarza i specjalistę. Na swój siódmy, a zarazem ostatni rejs wyszedł Po pomyślnym zdaniu egzaminów marynar- w morze 23 maja 1940 roku o godzinie 23.00. skich, 6 marca 1939 roku został przeokrętowany Zaginął wraz z całą załogą w niewyjaśnionych na ORP „Orzeł” (fot.), jedną z najnowocześniej- okolicznościach podczas patrolu na przełomie ma- szych jednostek tego typu w polskiej flocie wo- ja i czerwca 1940 roku, gdzieś na wodach jennej. Bez wątpienia skierowanie go na ten okręt, Skagerraku. jak i sama służba na nim były dla Jana Szala nie Ostatecznie 11 czerwca 1940 roku, po trzech tylko dużym wyzwaniem, ale i wielkim wyróż- dniach od planowanego powrotu, Polska nieniem oraz uznaniem dla jego torpedominer- Marynarka Wojenna w Wielkiej Brytanii oficjal- skich umiejętności. Marynarze z ORP „Orzeł” na- nie potwierdziła stratę okrętu. Wydano komuni- leżeli do elity Polskiej Marynarki Wojennej. kat następującej treści: W kolejnej, a zarazem ostatniej opinii – Z powodu braku jakichkolwiek wiadomości z 1 kwietnia 1940 roku, już po uzyskaniu przez i niepowrócenia z patrolu w określonym terminie

120 przegląd morski 2012/03 Zakładka: Magazyn/Wydawnictwa Specjalistyczne na portalu: www.polska-zbrojna.pl Żołnierska powinność BIOGRAFISTYKA

starszy marynarz Jan Szal i jego miejsce służby w przedziale torpedowym

– okręt podwodny Rzeczypospolitej Polskiej Orzeł by na okręcie podwodnym ORP „Orzeł” w dniu uważać należy za stracony. 8 czerwca 1940 r. w walce o wolną i niepodległą – kontradmirał Jerzy Świrski, szef Kierownictwa Rzeczypospolitą Polską. Ponadto należy podkre- Marynarki Wojennej. ślić, że z nieustalonej przyczyny, 21 kwietnia 1941 Następnego dnia Brytyjczycy wystosowali do roku spalono komisyjnie mały jutowy worek – dowódcy Polskiej Marynarki Wojennej list, w któ- nr ew. 71w st. mar. Jana Szala, który zawierał je- rym zachwalali i wysoko ocenili wojenną działal- go rzeczy osobiste. ność ORP „Orzeł” oraz wyrazili swój żal związa- W okresie powojennym st. mar. Jan Szal został ny ze stratą jednostki. Oto końcowy fragment te- odznaczony pośmiertnie przez prezydenta go dokumentu: Rzeczypospolitej Polskiej na Uchodźstwie Dzielność i wydajność, które towarzyszyły Medalem Morskim, zaś przez władze brytyjskie Orłowi przy wykonywaniu jego służby, zasługują War Medal 1939–1945. na najwyższą pochwałę, a rola, jaka przypadła Na najwyższą pochwałę zasługuje, że ten zwy- okrętowi, była bardzo wartościowym udziałem kły, prosty i skromny młodzieniec, pochodzący ze w wysiłku wojennym sprzymierzonych. starego, wielokulturowego miasta, oddalonego – wiceadmirał Max Horton, dowódca Floty przecież o tyle setek kilometrów od Bałtyku, za- Podwodnej Królewskiej Marynarki Wojennej. szedł tak daleko. Wywodził się z przeciętnej prze- Nieznane są okoliczności zaginięcia okrętu. myskiej rodziny. Został wcielony – jako jedyny Najprawdopodobniej został on omyłkowo zato- przemyślanin – na symbol i dumę Polskiej piony przez holenderski okręt podwodny, zaś ca- Marynarki Wojennej. Uzyskał to, co niewielu uda- ły incydent zatuszowały władze brytyjskie z oba- ło się osiągnąć. Ta przedwczesna śmierć młode- wy przed reakcją władz polskich i naszych żoł- go marynarza przekreśliła na zawsze jego marze- nierzy. nia i tęsknotę za rodzinnym domem. n Jak odnotowano w metryce zgonu śp. st. mar. Jana Szala, wystawionej dopiero 27 czerwca 1943 Autor jest adiunktem w Muzeum Narodowym roku przez Marynarkę Wojenną – Komendę Ziemi Przemyskiej. Zajmuje się tematyką dziejów Morską „Północ”, zginął w czasie pełnienia służ- wojennych Przemyśla.

2012/03 przegląd morski 121 Przegląd Morski (The Navy Review)

Dear Readers, the opening article of “Przegląd Morski” (“The Navy Review”) is by LtCdr Andrzej Rubaj and LtCdr Ryszard Kawa on civil control over the army. Authors discuss different models of democratic and civil control over the armed forces and constitutional competences of state administration offi- cials in that aspect. Capt (N) Stanisław Wielebski presents the conditions for constructing ships by domestic ship industry since 1918 until today, and how it reflects the way politicians have been approaching the Navy problems. The idea that a ship is a result of compromise between set aims and current technical and economic potential of Poland becomes however quite crucial. Katarzyna Piotrowska in her article about EU naval borders writes about managing internal borders of EU member states, and a problematic external EU naval border as a whole. This inconsistency is the source of many unsolved arguments between the member states.L ack of precisely defined territorial waters of frontline states makes it difficult to interchangeably define EU naval border. LtCol (Ret) Jerzy Garstka writes about the Strait of Hormuz conflict, and a potential blockade by Iran on one of the main shipping lanes for oil transport in the world. He describes potential of theI ranian Navy, featuring individual ships, submarines, and its coastal component. Jan Kobierski, Cdr Stanisław Milewski and Cdr Mirosław Chmieliński write about a cooperation of scienti- fic and academic consortium in the project on development and construction of the ZU-23-2MR missile and artillery system simulator. The article outlines military and technical requirements for simulators in naval conditions. Col (Ret) Zygmunt Czarnotta writes about the Russian Federation marine forces. He presents their current tasks, armament and organization as well as transformation process they underwent in conse- quence of reforms implemented in the Russian Armed Forces. Author anticipates greater engagement of those forces in regions under conflict remotely distant from Russia. Last but not least, we hope that our readers will find the remaining articles equally interesting.

Enjoy reading!

Editorial Staff łumaczenie: T Anita Kwaterowska

Warunki zamieszczania prac Materiały (w wersji elektronicznej) do „Przeglądu Morskiego” prosimy przesyłać na adres: Wojskowy Instytut Wydawniczy, Aleje Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa lub [email protected]. Opracowanie musi być podpisane imieniem i nazwiskiem z podaniem stopnia wojskowego i tytułu naukowego. Należy również podać numery: NIP, PESEL, dowodu osobistego oraz konta bankowego, a także dokładny adres służbowy, prywatny i urzędu skarbowego oraz numer telefonu, datę i miejsce urodzenia, jak również imiona rodziców. Ponadto należy dołączyć zdjęcie z aktualnym stopniem wojskowym. W przypadku braku wymaganych danych nie będziemy mogli opublikować danego materiału. Instytut przyjmuje materiały opracowane w formie artykułów. Ich objętość powinna wynosić ok. 13 tys. znaków (co odpowiada 4 stronom kwartalnika). Rysunki i szkice należy przygotować zgodnie z wymaganiami poligrafii (najlepiej w programie Ilustrator lub Corel), zdjęcia w formacie tiff lub jpeg – rozdzielczość 300 dpi. Należy podać źródła, z których autor korzystał przy opracowywaniu materiału. Niezamówionych artykułów Instytut nie zwraca. Zastrzega sobie przy tym prawo do dokonywania poprawek stylistycznych oraz skracania i uzupełniania artykułów bez naruszania myśli autora. Autorzy opublikowanych prac otrzymają honoraria według obowiązujących stawek. Oryginalne rysunki i zdjęcia zakwalifikowane do druku honoruje się oddzielnie.

NUMER 3 | 2012 | przegląd morski NUMER 3 | 2012 | przegląd morski