Kontrwywiad Ii Rp (1914) 1918–1945 (1948)
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
KONTRWYWIAD II RP (1914) 1918–1945 (1948) Tom VI pod redakcją Jacka Biernackiego i Bogusława Kubisza Warszawa 2019 Zespół redakcyjny: Elżbieta Dąbrowska („Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego”) Bogusław Kubisz (Wydawnictwo Bellona, redaktor prowadzący) Jacek Biernacki (Wydawnictwo Bellona, redaktor merytoryczny) Bogusława Jędrasik (korekta) Recenzent: prof. dr hab. Wojciech Włodarkiewicz Projekt okładki: Katarzyna Głowacka Skład i łamanie: Plus 2 Witold Kuśmierczyk © Copyright by Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego Centralny Ośrodek Szkolenia i Edukacji im. gen. dyw. Stefana Roweckiego „Grota” Emów 2019 ISBN 978-83-953038-3-8 Wszystkie artykuły zamieszczone w publikacji wyrażają poglądy autorów Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego Centralny Ośrodek Szkolenia i Edukacji im. gen. dyw. Stefana Roweckiego „Grota” w Emowie 05-462 Wiązowna, ul. Nadwiślańczyków 2 Redakcja tel. (+48) 22 58 58 613 fax. (+48) 22 58 58 645 e-mail: [email protected] www.abw.gov.pl Przygotowanie publikacji do druku: Dressler Dublin sp. z o.o. ul. Poznańska 91, 05-850 Ożarów Mazowiecki Wydawnictwo Bellona ul. Hankiewicza 2 02-103 Warszawa Zamknięto i oddano do druku we wrześniu 2019 r. Druk: DRUK-INTRO ul. Świętokrzyska 32 88-100 Inowrocław Projekt realizowany w ramach obchodów stulecia odzyskania niepodległości oraz odbudowy polskiej państwowości Kontrwywiad II RP 3 Spis treści Słowo wstępne Szefa ABW . 5 Od Redakcji . 7 Wojciech Giermaziak Generał Bolesław Wieniawa-Długoszowski – tajemnica życia i śmierci . 9 Andrzej Krzak Defensywa II Rzeczypospolitej – powstanie i kształtowanie się kontrwywiadu wojskowego po odzyskaniu niepodległości (1918–1923) . 26 Marek Świerczek Zdrada POW z 1920 roku . Próba dekonstrukcji mitu politycznego . 41 Andrzej Chmielarz Organizacja obiegu przechwyconych depesz sowieckich w 1919 r . 51 Wojciech Skóra Trudne początki polskiego wywiadu płytkiego . Działalność Oddziału II Frontu Mazowieckiego i Ekspozytury nr 1 Frontu Pomorskiego w Warszawie (1919–1920) . 61 Antoni Krzysztof Sobczak Eryk Mystkowski w służbie wywiadowczej Straży Granicznej w latach 1928–1939 . 82 Tomasz Sypniewski Metody pracy obserwacji niejawnej prowadzonej przez organy kontrwywiadowcze Policji Państwowej oraz Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego . 96 Artur Ochał Problemy w zabezpieczeniu kontrwywiadowczym prac fortyfikacyjnych i hydrotechnicznych na odcinku umocnionym Sarny . Przyczynek do historii Korpusu Ochrony Pogranicza (1924–1939) . 111 Beata Mącior-Majka Rozpoznanie młodzieżowego ruchu komunistycznego przez kontrwywiad cywilny II RP w okręgu krakowskim . 135 Piotr Kozłowski Zwalczanie ruchu komunistycznego na południowym pograniczu Polski – założenia operacji „Strefa” (1937) . 146 4 Kontrwywiad II RP Robert Majzner Metody pracy niemieckiego wywiadu w świetle raportów kontrwywiadowczych Ekspozytury nr 3 Oddziału II SG WP (1935–1939) . 162 Malwina Siewier Związki mniejszości niemieckiej z Abwehrą w województwie śląskim w okresie międzywojennym . 175 Rafał Leśkiewicz Przykłady rozpracowań współpracowników i pracowników SRI nr VII w Poznaniu przez wojewódzkie struktury organów bezpieczeństwa państwa . 189 Aleksander Woźny Władysław Boczoń – agent niemieckich służb specjalnych (1938–1940) . 203 Tadeusz Dubicki Placówki szkoleniowe polskiego wywiadu w Wielkiej Brytanii (1941–1947) . Organizacja i kadra . 222 Michał Polak Oddział Wywiadu Obronnego MON w świetle dokumentów organizacyjnych i sprawozdawczych (1942–1945) . 231 Bogusław Polak II Oficerski Kurs Doskonalenia Administracji Wojskowej w Szkole Oficerów Wywiadu w Glasgow na potrzeby Wywiadu Obronnego (1945) . 238 Marek Ney-Krwawicz Odbicie kwestii bezpieczeństwa w życiu codziennym i służbie żołnierzy Komendy Głównej Armii Krajowej . Zarys zagadnienia . 250 Lech Marasek Grupa ewakuacyjno-inwigilacyjna „998–b” Wydziału Bezpieczeństwa i Kontrwywiadu Oddziału II Komendy Głównej Armii Krajowej . 259 Waldemar Handke Nasłuch audycji radiostacji im . Tadeusza Kościuszki w raportach „Korwety” . Przykład białego wywiadu podziemia niepodległościowego wobec komunistów . 265 Piotr Taciak Powojenne losy pracownika Oddziału II SG WP Pawła Sowy w świetle materiałów Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Olsztynie . Zarys problematyki . 283 Indeks osób . 291 O autorach . 303 Kontrwywiad II RP 5 Szanowni Państwo, setna rocznica odzyskania przez nasz kraj niepodległości powinna nas skłonić do po- głębionej refleksji nad różnymi aspektami organizowania państwa polskiego, zarówno w kontekście uwarunkowań istniejących w początkach XX wieku, jak i mechanizmów o charakterze bardziej ogólnym. Refleksji, której źródłem będzie wiedza oparta na wielo wiekowych doświadczeniach oraz rzetelnych badaniach naukowych. W nurt takiej refleksji wpisuje się publikacja, którą mam przyjemność Państwu zarekomendować. Jest to szósty tom serii wydawniczej „Kontrwywiad II RP (1914) 1918–1945 (1948)”, ukazującej się od 2013 roku. Jego zawartość stanowią artykuły na- pisane po konferencji naukowej, która w listopadzie 2018 roku odbyła się w Centralnym Ośrodku Szkolenia i Edukacji Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Ich autorami są znawcy historii służb kontrwywiadowczych dwudziestolecia międzywojennego i okresu II wojny światowej. Szeroki zakres problemów poruszonych w niniejszej publikacji, odwołania do materiałów archiwalnych nieznanych dotąd szerszym kręgom czytelników oraz cenne wnioski to dowód na to, jak ciekawym i mało poznanym obszarem badawczym jest hi- storia służb, których zadaniem była i jest dbałość o bezpieczeństwo państwa. Znając i doceniając własną historię oraz rozumiejąc, że jest ona integralnym elementem większej całości, mamy szansę na budowanie bezpiecznej przyszłości dla wszystkich. Zachęcam Państwa do zapoznania się z problematyką tego tomu i życzę ciekawej lektury. Szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego prof. dr hab. Piotr Pogonowski Kontrwywiad II RP 7 Od Redakcji Mamy przyjemność zaprezentować Państwu już szósty tom serii „Kontrwywiad II RP 1914 (1918) – 1945 (1948)”. To plon kolejnej konferencji naukowej poświęconej działalności polskich służb odpowiedzialnych za bezpieczeństwo, w tym zwłaszcza za prowadzenie działalności kontrwywiadowczej i wywiadowczej, w okresie obu wojen światowych i w międzywojniu. Konferencja odbyła się w stulecie odzyskania przez Polskę niepodległości. Z tej okazji tom otwiera szkic biograficzny dotyczący gen. dyw. Bolesława WieniawyDługo- szowskiego, zasłużonego dla ojczyzny legionisty, oficera Wojska Polskiego i dyplomaty, wiernego adiutanta marszałka Józefa Piłsudskiego i bywalca warszawskich salonów. Kolejne artykuły zostały zamieszczone w układzie chronologicznoproblemowym. Jedne są poświęcone aspektom prawnoinstytucjonalnym funkcjonowania służb oraz celom i metodom ich pracy, inne przybliżają zagadnienia szczegółowe oraz sylwetki osób – zarówno oficerów, funkcjonariuszy i współpracowników służb II Rzeczypospo litej, jak i tych, którymi te służby się interesowały. Byli wśród nich m.in. komuniści oraz przedstawiciele mniejszości narodowych prowadzący działalność wywrotową i wywia- dowczą na rzecz wrogich sąsiadów, przede wszystkim Związku Sowieckiego i Niemiec. W dalszej części publikacji znalazły się teksty dotyczące okresu II wojny świa- towej: struktur wywiadowczych i kontrwywiadowczych Polskich Sił Zbrojnych na Za- chodzie, a także armii podziemnej walczącej w okupowanym kraju. Część artykułów została oparta na materiałach archiwalnych służb specjalnych Polski Ludowej, które – zwłaszcza w latach 1944–1956 – wręcz obsesyjnie poszukiwały, rozpracowywały i re- presjonowały ludzi związanych z przedwojennym Oddziałem II Sztabu Głównego WP, służbami informacyjnymi Korpusu Ochrony Pogranicza i Straży Granicznej, wywiadem i kontrwywiadem PSZ na Zachodzie oraz ZWZAK. Autorami są znawcy okresu międzywojennego w Polsce – historycy reprezentują- cy Instytut Pamięci Narodowej, inne polskie instytucje naukowe, liczne wyższe uczel- nie, Straż Graniczną, Służbę Kontrwywiadu Wojskowego, Agencję Bezpieczeństwa We- wnętrznego oraz badacze niezależni. Seria „Kontrwywiad II RP 1914 (1918) – 1945 (1948)” w zamierzeniu Central- nego Ośrodka Szkolenia i Edukacji ABW ma służyć pogłębianiu wiedzy historycznej o instytucjach i ludziach zasłużonych dla ochrony bezpieczeństwa Państwa Polskiego. Ma też zachęcać do refleksji nad problemami związanymi z tym zagadnieniem, które są ponadczasowe i niezależne od badanej epoki. Serdecznie zachęcamy Państwa do lektury. Generał Bolesław WieniawaDługoszowski – tajemnica życia i śmierci 9 Wojciech Giermaziak Generał Bolesław Wieniawa-Długoszowski – tajemnica życia i śmierci Bolesław Ignacy Florentyn WieniawaDługoszowski przyszedł na świat 22 lipca 1881 r. w Maksymówce (w II Rzeczypospolitej w pow. Dolina, woj. stanisławowskie, obecnie Ukraina), a od 1887 r. mieszkał w majątku Bobowa (obecnie pow. Gorlice, woj. małopolskie), w siedemnastowiecznym dworze, który wraz z majątkiem (220 hek- tarów pól i 15 hektarów lasów) kupiła rodzina Długoszowskich. Wspomnienia tego miejsca towarzyszyły późniejszemu Generałowi przez całe życie, a atmosfera ziemiań- skiego majątku miała niebagatelny wpływ na ukształtowanie Jego charakteru1. Doktor wszech nauk lekarskich – okulista, malarz, poeta, tłumacz, scenarzysta, ma- son, oficer kawalerii, generał dywizji Wojska Polskiego, polityk i dyplomata, przyjaciel skamandrytów i artystów, bon vivant i arbiter elegantiarum w międzywojennej Warsza- wie. Absolwent Wydziału Lekarskiego Uniwersytetu Lwowskiego (1906), student Akade- mii Sztuk Pięknych w Berlinie i Paryżu, w 1910 r. współzałożyciel Towarzystwa Arty-