Wywiad I Kontrwywiad II Rzeczpospolitej Wobec Groźby Wybuchu Wojny W 1939 R
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
Wywiad i kontrwywiad II Rzeczpospolitej wobec groźby wybuchu wojny w 1939 r. pod redakcją Dariusza Gregorczyka Katowice–Warszawa 2020 Zespół redakcyjny Anna Przyborowska (redaktor naczelna) Elżbieta Dąbrowska (sekretarz Redakcji) Aneta Olkowska, Grażyna Osuchowska, Izabela Paczesna Anna Przyborowska (redakcja językowa, korekta) Agnieszka Dębska (skład i łamanie) Recenzent dr hab. prof. UJD Robert Majzner Redaktor merytoryczny dr Dariusz Gregorczyk Projekt okładki Aleksandra Bednarczyk © Copyright by Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego Centralny Ośrodek Szkolenia i Edukacji im. gen. dyw. Stefana Roweckiego „Grota” Emów 2020 © Copyright by „ŚLĄSK” Sp. z o.o. Wydawnictwo Naukowe Katowice 2020 ISBN 978-83-8183-059-1 Wszystkie artykuły zamieszczone w publikacji wyrażają poglądy autorów Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego Centralny Ośrodek Szkolenia i Edukacji im. gen. dyw. Stefana Roweckiego „Grota” w Emowie ul. Nadwiślańczyków 2, 05-462 Wiązowna tel. (+48) 22 58 58 613; fax. (+48) 22 58 58 645 e-mail: [email protected] www.abw.gov.pl „ŚLĄSK” Sp. z o.o. Wydawnictwo Naukowe ul. Ligonia 7, 40-036 Katowice tel. (+48) 32 25 80 756 e-mail: [email protected] www.slaskwn.com.pl Zamknięto i oddano do druku w październiku 2020 r. Druk i oprawa MAZOWIECKIE CENTRUM POLIGRAFII ul. Ciurlionisa 4, 05-270 Marki Projekt realizowany w ramach stulecia odzyskania niepodległości oraz odbudowy polskiej państwowości SPIS TREŚCI Słowo wstępne Szefa ABW 5 Od Redakcji 7 Tomasz Sypniewski Działania kontrwywiadowcze prowadzone przez Policję Państwową w 1922 r. wobec osób przebywających w Obozie Jeńców nr 7 w Tucholi 11 Piotr Kozłowski Działalność antypolska ukraińskich nacjonalistów w świetle materiałów Policji Województwa Śląskiego w 1934 r. 34 Bolesław Sprengel Sprawa Amalii Romek 64 Beata Mącior-Majka Przygotowanie mobilizacyjne Policji Państwowej II RP na przykładzie województwa krakowskiego 76 Dariusz Gregorczyk Działalność szpiegowska i dywersyjna na Górnym Śląsku w latach 1938–1939 w sprawozdaniach Policji Województwa Śląskiego 90 Marek Jabłonowski Działalność Korpusu Ochrony Pogranicza w okresie poprzedzającym wybuch II wojny światowej 105 Artur Ochał Rozpoznanie niemieckiego przedpola w 1939 r. w świetle meldunków Obwodu „Brodnica” Mazowieckiego Okręgu Straży Granicznej, zachowanych w Archiwum Straży Granicznej w Szczecinie 121 Antoni Krzysztof Sobczak Mazowiecki Okręg Straży Granicznej i jego rola w ujawnieniu niemieckich przygotowań do agresji na Polskę w 1939 r. w świetle informacji z własnego terenu 153 Aleksander Woźny Nieznany dokument z 1939 r. ze sztabu Reichsführera Schutzstaffeln (RFSS): Vorschlag für den Einsatz der Geheimen Staatspolizei und des SD RFSS im Falle Polen (ohne Danzig) 174 Grzegorz Bębnik Wrocławska placówka Abwehry i jej aktywność w sierpniu i wrześniu 1939 r. Ludzie, organizacje, przedsięwzięcia 192 4 | Spis treści Bogusław Polak, Michał Polak Udział byłych powstańców wielkopolskich w organizacji sieci dywersji pozafrontowej w latach 1938–1939 237 Andrzej Chmielarz Organizacja dywersji pozafrontowej w 1939 r. 250 Tadeusz Dubicki Pierwszy dzień wojny w meldunkach dla Oddziału II Sztabu Naczelnego Wodza 270 Adam Gwiazdowicz Utrata archiwów Oddziału II Sztabu Generalnego/Głównego Wojska Polskiego w 1939 r. 287 Grzegorz Ostasz Wywiad i kontrwywiad struktur podziemia wojskowego na Rzeszowszczyźnie w latach 1939–1944. Wykorzystanie doświadczeń służb z okresu II Rzeczpospolitej 302 Bogdan Chrzanowski Wywiad Związku Walki Zbrojnej/Armii Krajowej na Pomorzu podczas okupacji niemieckiej. Czy wykorzystano przedwojenne przygotowania II RP? 318 Piotr Taciak Rok 1939. Przygotowania do wojny oraz udział w kampanii polskiej pracowników i współpracowników służb II RP w świetle materiałów Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Olsztynie. Zarys problematyki 339 Władysław Bułhak W cieniu przedwojennej „dwójki”. Organizacja, metody i rezultaty pracy Oddziału II Sztabu Głównego Wojska Polskiego i Sztabu Naczelnego Wodza w latach 30. i 40. XX wieku w opracowaniu Zarządu II Sztabu Generalnego Wojska Polskiego (wywiadu wojskowego PRL) 349 Marek Świerczek Stosunki polsko-niemieckie a sowieckie służby specjalne. Lista wątpliwości 381 Indeks 401 O autorach 410 Szanowni Państwo! W tym roku w sposób szczególny uczciliśmy 100. rocznicę wygranej wojny w obronie Europy. Jej najważniejsza bitwa – Bitwa Warszawska – uchroniła nasz kontynent przed bolszewicką nawałą, ale także była pierwszym sprawdzianem dla rodzącego się niepod- ległego Państwa Polskiego. Okazała się również zwycięstwem rodzących się struktur państwowych: polskiego wojska oraz służb – z niezwykłą wprost rolą radiowywiadu. W niniejszej – już siódmej z cyklu – publikacji dotyczącej wywiadu i kontrwy- wiadu II RP autorzy zastanawiają się, w jaki sposób działalność z okresu walki o nie- podległość pozwoliła służbom wywiadu i kontrwywiadu przygotować się do wydarzeń, które dotknęły Polskę po 1 września 1939 r. Prezentują zwłaszcza aktywność polskich struktur państwowych w obliczu dynamicznie zmieniającej się sytuacji w Europie, która nieuchronnie prowadziła do wybuchu kolejnej wojny światowej. Trudne warunki po- lityczne, gospodarcze oraz społeczne w młodym, niepodległym państwie wymuszały na formacjach zapewniających bezpieczeństwo wyjątkową czujność – szczególnie w ob- liczu nasilonych działań szpiegowskich i dywersyjno-sabotażowych ze strony państw ościennych, mających już długoletnie, ugruntowane doświadczenie operacyjne. O uwarunkowaniach, w jakich przyszło funkcjonować nowo utworzonym struk- turom wywiadowczym i kontrwywiadowczym odrodzonego Państwa Polskiego, a także o tym, w jakim stopniu wywiązywały się one ze swoich obowiązków – dowiedzą się Państwo z lektury polecanej publikacji. Szef Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego płk Krzysztof Wacławek Szanowni Państwo! Już po raz siódmy mamy przyjemność zaprezentować Państwu publikację dotyczącą działalności polskiego wywiadu i kontrwywiadu w okresie II Rzeczpospolitej. W niniej- szej monografii ukazano, jak służby młodego państwa polskiego były przygotowane do wydarzeń, które nastąpiły po 1 września 1939 r. Autorzy skoncentrowali się na wielu aspektach działalności polskich służb przed wybuchem wojny, zwłaszcza na ich funk- cjonowaniu w obliczu narastającego zagrożenia, metodyce ich pracy operacyjnej, zada- niach, efektywności i zasobach kadrowych. Znajdą tu Państwo m.in. informacje o za- sobie wiedzy, jakim dysponowała Kwatera Główna Naczelnego Wodza w przededniu niemieckiej agresji i na ile się on pokrywał ze stanem faktycznym. Monografia składa się z 19 artykułów dających dość wyraźny obraz stanu państwa polskiego w przededniu II wojny światowej. Publikację otwiera artykuł dr. Tomasza Sypniewskiego poświęcony praktycznym aspektom współdziałania struktur powiato- wych Policji Państwowej II RP z pomorskimi strukturami Oddziału II Sztabu Gene- ralnego Wojska Polskiego. W kolejnym artykule dr Piotr Kozłowski scharakteryzował działalność ukraińskich nacjonalistów na terenie województwa śląskiego, wymierzoną w polskie struktury państwowe. Dr hab. Bolesław Sprengel w sposób niezwykle wnikli- wy zrekonstruował przebieg długotrwałego rozpracowania przez Policję Państwową ko- biety podejrzewanej o prowadzenie działalności szpiegowskiej. Według autora z zacho- wanych akt wynika, że kontrwywiad wojskowy we współpracy z Policją Państwową (ale również z innymi instytucjami) realizował wiele działań sprawdzających na podstawie doniesień o podejrzanym zachowaniu lub kontaktowaniu się z podejrzanymi osobami. Z kolei dr Beata Mącior-Majka rzeczowo i krytycznie omawia przebieg i rezultaty przy- gotowań mobilizacyjnych Policji Państwowej na obszarze województwa krakowskiego w latach 30. XX w. Wnioski zaprezentowane przez autorkę dowodzą, że sprawy mobi- lizacyjne nie zawsze były traktowane z należytą powagą i dopiero pod koniec lat 30. sytuacja zaczęła się wyraźnie poprawiać. W artykule dr. Dariusza Gregorczyka znajdą Państwo analizę zagrożeń czeską oraz niemiecką działalnością szpiegowską i sabotażowo-dywersyjną, a tym samym – infor- macje na temat stanu bezpieczeństwa na obszarze Górnego Śląska. Autor scharaktery- zował współpracę organów oraz instytucji II RP odpowiedzialnych za ochronę i bezpie- czeństwo państwa. Prof. dr hab. Marek Jabłonowski omówił przygotowania Korpusu Ochrony Pogranicza do wojny. Z jego artykułem koresponduje materiał dr. Artura Ochała, który prezentuje wnioski i spostrzeżenia wynikające z analizy wiadomości 8 | Wstęp pochodzących od informatorów stałych i przygodnych z przedpola pruskiego, uzyski- wanych przez placówki i komisariaty Straży Granicznej, a także z własnej obserwacji strażników Obwodu SG „Brodnica”. Autor dowodzi, że umożliwiły one trafne prze- widzenie kierunków niemieckiego uderzenia na północne Mazowsze z terenu Prus Wschodnich oraz określenie miejsc, w których Niemcy przygotowywali się do ewentu- alnej obrony własnego terytorium. Dr Antoni Krzysztof Sobczak skoncentrował się przede wszystkim na próbie zbi- lansowania działań mających na celu rozpoznanie kontrwywiadowcze RP w latach 1928‒1938, na obserwacji przedpola i roli Mazowieckiego Okręgu Straży Granicznej w ujawnieniu niemieckich przygotowań do ataku na Polskę we wrześniu 1939 r. oraz na zaangażowaniu w tworzenie struktur tzw. dywersji pozafrontowej, dr hab. Aleksan- der Woźny zaś zanalizował okoliczności powstania i treść niemieckiego eleboratu, po- zyskanego przez Oddział II Sztabu Głównego Wojska Polskiego. Autor podkreślił, że dowodzi to posiadania przez polski wywiad bliżej niezidentyfikowanego kontaktu ope- racyjnego w kierownictwie