O Marynarce Wojennej RP Raz Jeszcze Kmdr Dr Inż.Kazimierz Pulkowski

przegląd morski na pytanie: Dlatego ale Myślałem, że nasza WojennaMarynarka jest na dnie, jeszcze raz Wojennej RP O Marynarce str. 6 niestety, dno było podwójne – spadamy niżej. zdecydowałem się ponownie spróbować odpowiedzieć po co nam Marynarka Wojenna? NR 01 (058) CZERWIEC 2012 KWARTALNIK

Cena 18 zł (w tym 5% VAT) ISSN 1897-8436 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

2 SPIS TREŚCI przegląd morski CZERWIEC 2012 | NR 01 (058) Dyrektor: Marek Sarjusz-Wolski tel.: CA MON 845 365, 845-685, Szanowni faks: 845 503 Czytelnicy! [email protected] Aleje Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa Na mocy zarządzenia nr 13/MON z 13 marca 2012 roku minister obrony narodowej nakazał wydawanie „kwartalników rodzajów sił zbrojnych”. W związku z tym, zamiast Redaktor prowadzący: kolejnego, czwartego – kwietniowego – numeru „Przeglądu Morskiego” (dotychcza- kmdr por. dr Mariusz Konarski sowego miesięcznika), przekazujemy Państwu numer pierwszy czasopisma, które te- tel.: CA MON 266-207 raz będzie się ukazywało w cyklu trzymiesięcznym. Mamy nadzieję, że w „nowym” e-mail: [email protected] „Przeglądzie Morskim”, dzięki naszym autorom, których zapraszamy do dalszej współ- pracy, nie zabraknie ciekawych artykułów. Redaktor merytoryczny: Kwiecień to miesiąc ważny dla dziejów wielu jednostek Marynarki Wojennej RP. Swo- mjr Grzegorz Predel je święta obchodziły: 8 Flotylla Obrony Wybrzeża, Dywizjon Okrętów Podwodnych, 13Dy - wizjon Trałowców oraz największy oddział gospodarczy w Wojsku Polskim – Komenda Portu Wojennego w Gdyni. Jest ona jedną z najstarszych jednostek morskiego rodzaju Opracowanie stylistyczne: sił zbrojnych – powstała wkrótce po zaślubinach Polski z Bałtykiem. Barbara Szymańska Jako datę utworzenia Komendy Portu Wojennego przyjmuje się 28 kwietnia 1920 tel.: CA MON 845-184 roku. Wówczas to przeniesiono sformowaną w Pucku jednostkę do nowo powstałej bazy w Gdyni. Wielokrotnie była ona przekształcana i reorganizowana, ale niezmienne Skład i łamanie: pozostało podstawowe zadanie: dbałość o logistyczne zabezpieczanie okrętów oraz JOLANTA MUSZYŃSKA jednostek wojskowych bazujących na Oksywiu. Na jej dzisiejszy wizerunek złożyła się służba i praca wielu pokoleń marynarzy i pracowników wojska, którym należą się naj- Kolportaż i reklamacje: wyższe słowa uznania. TOPLOGISTIC Ważnym wydarzeniem był jubileusz osiemdziesięciolecia Dywizjonu Okrętów Pod- tel.: 22 389 65 87, wodnych, jednej z najstarszych i nieprzerwanie działających jednostek w Siłach Zbroj- nych RP. kom.: 500 259 909 Okręty podwodne są niezwykle skutecznym środkiem bojowym na współczesnym faks: 22 301 86 61 teatrze działań morskich. Stanowią także istotną siłę uderzeniową marynarki wojen- email: [email protected] nej. Sławę zdobyły w latach drugiej wojny światowej. Działania ORP „Orzeł” czy „strasz- www.toplogistic.pl nych bliźniaków” – ORP „Sokół” i ORP „Dzik” – przyniosły chwałę polskiej banderze. Na tej tradycji wychowało się wiele pokoleń podwodników, którzy wielokrotnie udo- Zdjęcie na okładce: wodnili swój kunszt w wielonarodowych ćwiczeniach i to nie tylko na Bałtyku. Marian Kluczyński W maju z kolei obchodziliśmy święta 7 Szpitala Marynarki Wojennej, Gdyńskiego Oddziału Zabezpieczenia MW, Orkiestry Reprezentacyjnej MW oraz Ośrodka Szkole- nia Żeglarskiego. Druk: ArtDruk Czerwiec to nie tylko rocznice powstania 12 Wolińskiego Dywizjonu Trałowców, ul. Napoleona 4, 05-230 Kobyłka 6 Oliwskiego Ośrodka Radioelektronicznego, Ośrodka Szkolenia Nurków i Płetwonur- www.artdruk.com ków WP oraz Dywizjonu Zabezpieczenia Hydrograficznego MW. To przede wszystkim święto naszego morskiego rodzaju sił zbrojnych połączone z Dniami Morza. Na wszyst- Nakład: 1400 egz. kich okrętach podnosi się wówczas wielką galę banderową, symbolizującą naszą obecność na morzach i oceanach. Tak jak przed wojną, Marynarka Wojenna RP pie- lęgnuje bowiem tradycje morskie państwa. Jest zarazem orędownikiem i wykonaw- cą jego polityki morskiej. Jakże pasują tu słowa marszałka sejmu II Rzeczypospolitej Polskiej Wojciecha Trąmpczyńskiego: „Szum Bałtyku – to najpiękniejszy hymn naszej państwowości”.

kmdr por. dr Mariusz Konarski „Przegląd Morski” ukazuje się redaktor prowadzący od grudnia 1928 roku.

3 SPIS TREŚCI

POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA

O Marynarce Wojennej RP raz jeszcze kmdr dr inż.Kazimierz Pulkowski...... 6

zabezpieczenie działań

Podwodne środki transportu str. 27 ppłk w st. spocz. dr inż. Jerzy Garstka...... 19 TECHNIKA I UZBROJENIE kmdr por. Maciej Nałęcz TECHNIKA I UZBROJENIE Jedyny w swoim rodzaju Jedyny kmdr por. Maciej Nałęcz...... 27 w swoim rodzaju Godny następca mgr inż. Andrzej Nitka...... 34

logistyka Największy powojenny U-Boot? kmdr ppor. Tomasz Witkiewicz...... 37 kmdr por. MIROSŁAW CHMIELIŃSKI

Przechowywanie logistyka amunicji na okrętach Nowa filozofia rezerw strategicznych płk Marek Nienartowicz, mgr inż. Jolanta Borecka...... 42

Wynajem długoterminowy – nowa forma pozyskiwania pojazdów ppłk Waldemar Bargłowski...... 49

Przechowywanie amunicji na okrętach kmdr por. MIROSŁAW CHMIELIŃSKI...... 52

PRAWO I DYSCYPLINA str. 52 Reagowanie dyscyplinarne Amunicja na okrętach kmdr ppor. Robert Rybak...... 61 Marynarki Wojennej RP jest przechowywana w specjalnie Płatna protekcja do tego celu przeznaczonych, dr Paweł Kobes...... 66 odpowiednio wyposażonych i zabezpieczonych pomieszczeniach, zwanych siły morskie INNYCH PAŃSTW komorami lub parkami Siły morskie Kanady – ku nowym wyzwaniom amunicyjnymi. kmdr ppor. Grzegorz Kolański...... 71 Z życia flot siły morskie INNYCH PAŃSTW kmdr por. Maciej Nałęcz ...... 81 kmdr ppor. Grzegorz Kolański

OKRĘTY POLSKIEJ MW Siły morskie Kanady

Wojenne losy kanonierek – ku nowym kmdr ppor. Piotr Adamczak...... 88 wyzwaniom str. 71 historia morska

Zabójczy duet dr hab. Andrzej Olejko...... 94

Wbrew ustaleniom z Wersalu dr ARTUR JENDRZEJEWSKI...... 101

recenzje i omówienia

Powietrzny wymiar wojny falklandzkiej kmdr por. rez. dr hab. Krzysztof Kubiak...... 106 Sprostowanie

biografistyka numerze marcowym „Przeglą- Wdu Morskiego” (nr 057) w ar- Pionier polskiej radionawigacji tykule pt. Odradzanie się floty, doty- kpt. mar. rez. mgr inż. Wiesław Czajka...... 112 czącym historii polskich kanonierek, pojawiły się błędy w datach, miano- opracowania okolicznościowe wicie: Polska misja udała się do Fin- landii w październiku 1920 roku, Chluba Marynarki Wojennej a nie rok wcześniej (str. 53). Pierwsze Marian Kluczyński...... 116 podniesienie bandery na ORP „Ko- mendant Piłsudski” miało miejsce 29 grudnia 1920 roku, a nie jak podano w artykule 29 grudnia 1919 roku (str. 54). Natomiast pierwsze podnie- Artykuły, które ukazały się tylko w wersji elektronicznej w zakładce Kwartalniki sienie bandery na kanonierce ORP na portalu www.polska-zbrojna.pl „Generał Haller” odbyło się 22 kwietnia 1921 roku, a nie jak podano Scorpene – „nieznany” okręt podwodny 22 kwietnia 1920 roku (str. 54). Obsa- kmdr por. rez. Maksymilian DurA da personalna kanonierek przedsta- wiona w artykule na stronie 55 dotyczy 1 czerwca 1921 roku. Za powstałe błędy autor serdecznie przeprasza Czytelników. Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Trudne pytania

kmdr dr inż. Kazimierz Pulkowski Dywizjon Okrętów Wsparcia FOT. MARIAN KLUCZYŃSKI FOT. O Marynarce Wojennej RP raz jeszcze Myślałem, że nasza Marynarka Wojenna jest na dnie, ale niestety, dno było podwójne – spadamy niżej. Dlatego zdecydowałem się ponownie spróbować odpowiedzieć na pytanie: po co nam Marynarka Wojenna?

kłoniła mnie do tego informacja wydał dekret, nakazujący utworzyć marynarkę pol- o rezygnacji z remontu fregat ra- ską. Jednocześnie pułkownika marynarki Bogumi- kietowych typu Oliver Hazard ła Nowotnego mianował szefem Sekcji Marynarki Perry1 oraz złowrogo brzmiące przy Ministerstwie Spraw Wojskowych. Na uwagę S słowa redaktora „Nowej Techniki zasługuje fakt, że w momencie utworzenia Mary- Wojskowej”: Nie ma chyba pomysłu w wojsku na narki Wojennej nasz kraj nie miał dostępu do to, co z tym kukułczym jajem robić”2. morza. Wspomniany dokument był pewnego rodzaju zapowiedzią, że Polska będzie się o niego Rys historyczny 1 Por. m.in.: Za stare na remont. „Polska Zbrojna”, 4.12.2011, W rocznicę bitwy pod Oliwą, 28 listopada 1918 nr 49, s. 6. roku naczelnik państwa marszałek Józef Piłsudski 2 Wypowiedź A. Kińskiego dla „Wiadomości” TVP1, 8.12.2011.

6 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Trudne pytania POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA

upominać. Ponadto dano sygnał, że dysponujemy przewidziano środków finansowych na ten cel. potencjałem ludzkim gotowym stawić czoła trudom (Można by wysunąć wniosek, że taką samą sytuację budowy militarnej i gospodarczej obecności na mamy dziś.) Ponadto liczne grono posłów dążyło do Wybrzeżu. marginalizacji spraw Marynarki Wojennej, a tym Już wtedy zdawano sobie sprawę, jak duże zna- samym włączenia jej do struktury Ministerstwa Prze- czenie ma suwerenny dostęp do morza. Wyrazem mysłu i Handlu. Poglądu takiego nie podzielał jed- tych dążeń był kolejny dekret Józefa Piłsudskiego, nakże szef resortu spraw wojskowych generał Kazi- który w miejsce wspomnianej sekcji, przy aprobacie mierz Sosnkowski, który pod groźbą własnej dymi- Rady Ministrów, powołał Departament dla Spraw sji wymusił na Radzie Ministrów utworzenie Kie- Morskich, stanowiący integralną część Ministerstwa rownictwa Marynarki Wojennej, pozostającego w ju- Spraw Wojskowych. Miał się on zajmować cało- rysdykcji wojska. Oddzielono w ten sposób sprawy kształtem zarządzeń i interesów dotyczących spraw floty handlowej, które przekazano do Ministerstwa Marynarki Wojennej i Handlowej, portów i żeglugi Przemysłu i Handlu. morskiej, Flotylli Rzecznej i składu osobowego3. Je- Tak więc, mimo rozkwitu Marynarki Wojennej go szefem został wiceadmirał Kazimierz Porębski, przed wybuchem drugiej wojny światowej i później który przed pierwszą wojną światową służył we flo- pod koniec lat siedemdziesiątych XX wieku, nie wy- cie carskiej. Był między innymi dowódcą najnowo- ciągnięto daleko idących wniosków związanych cześniejszego pancernika „Imperatica Marija” oraz z polityką „Polski Morskiej”. Doprowadziło to, przy brygady krążowników na Morzu Czarnym. biernej postawie parlamentarzystów i niektórych Powrót Polski na mapę polityczną świata nastąpił wojskowych, w ciągu dziewięćdziesięciu czterech lat po 123 latach niewoli. Jednakże odradzającym się istnienia Marynarki Wojennej do jej agonii. Wynika krajem targały liczne problemy związane z określe- z tego jeszcze jeden wniosek, że z morskim rodza- niem swojej państwowości, które nie pozwalały jem sił zbrojnych problem istniał od samego powsta- w pełni zajmować się jego sprawami morskimi. nia, to jest od momentu, kiedy nie mieliśmy jako Dopiero na mocy traktatu wersalskiego, kończące- państwo jeszcze dostępu do morza. A może był to go pierwszą wojnę światową, 28 czerwca 1919 ro- wynik niewiedzy, że „żelazo pływa”? Marynarka ku przyznano Polsce dawne Prusy Zachodnie, Wojenna przeważnie była traktowana jako twór, bez część Prus Królewskich i stuczterdziestokilometro- którego można żyć, chociaż przed nazwami okrętów we wybrzeże, a także niewielkie wpływy w Wol- zawsze był dodawany dumnie brzmiący akronim nym Mieście Gdańsku. ORP, co oznacza Okręt Rzeczypospolitej Chociaż początki floty kaperskiej4 przypadają na Polskiej. czasy króla Zygmunta Augusta II, to mówiąc W tym kontekście jakże wymowne są słowa cara o utworzeniu Marynarki Wojennej mamy na myśli Piotra I: każdy potentat, który jedynie posiada woj- datę wydania dekretu z 1918 roku. Symboliczny ska lądowe, ma tylko jedną rękę, który posiada flo- powrót nad Morze Bałtyckie był z kolei udziałem tę, ma obie ręce6. marynarzy Batalionu Morskiego oraz generała broni Józefa Hallera, który 10 lutego 1920 roku doko- Liga Morska i Rzeczna nał zaślubin z morzem w Pucku (fot. 1). Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku jedną Należy podkreślić, że w tamtym okresie Wybrze- z największych organizacji społecznych była Liga że było pozbawione portów i infrastruktury. Polska nie posiadała jakiejkolwiek floty. Wiceadmirał 3 R. Rochowicz: Wodowanie Marynarki. „Polska Zbrojna” 2003 Kazimierz Porębski, którego ideą było skupienie nr 48, s. 28. wszystkich spraw związanych z morzem w jednym 4 Flotę kaperską tworzyli kapitanowie okrętów wraz z ich załogami, którzy uzyskiwali pozwolenie na rabunek i niszczenie floty nieprzy- urzędzie, dążył do stworzenia silnej floty. Wskazy- jaciela (na podstawie listów kaperskich), pod warunkiem, że będą wał przy tym, że zagadnienia militarne mają bez- bronić floty państwa, które im płaci. 5 5 R. Rochowicz: Wodowanie…, op.cit., s. 28. względny priorytet . Niestety, na duże okręty nie 6 T. Szubrycht: Rola sił morskich w polityce państwa. „Zeszyty było żadnych szans. W budżecie wojskowym nie Naukowe Akademii Marynarki Wojennej” 2008 nr 2(173), s. 143.

2012/01 przegląd morski 7 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Trudne pytania FOT. NAC FOT. FOT. 1. ŻOŁNIERZE BŁĘKITNEJ ARMII gen. Józefa Hallera w trakcie przygotowania do zaślubin z morzem w Pucku

Morska i Rzeczna (w późniejszym czasie Kolonial- 4. Chcemy silnej floty wojennej i kolonii; Płuca- na). Jej celem było propagowanie spraw morskich mi Polski – Śląsk, Gdynia i Gdańsk, puklerzem – na obszarze kraju, upowszechnienie oraz pogłębie- okręty Rzeczypospolitej (1937 rok). nie świadomości morskiej Polaków, szczególnie 5. Żądamy upowszechnienia świadczeń na roz- morskie wychowanie młodzieży. Miały temu słu- budowę floty wojennej (1938 rok). żyć corocznie organizowane Dni Morza. To wła- 6. Nie damy się odepchnąć od Bałtyku (1939 śnie Liga umieściła nad bramą wjazdową do Ko- rok)7. mendy Portu Wojennego Gdynia (dawniej budynku Już wtedy Julian Ginsberg, jeden z działaczy Dowództwa Floty) napis o utworzeniu Marynarki Ligii Morskiej i Kolonialnej, głosił tezę, że Nie Polskiej. wygrywa się wojny na morzu cudzymi rękoma! Na mocy uchwały Rady Ministrów z 20 stycz- Słaby sprzymierzeniec, którego tylko bronić trze- nia 1933 roku powołano Fundusz Obrony Mor- ba, a który nic z siebie dać nie potrafi, jest skiej (FOM), jako fundusz specjalny w zakłada- zawsze sprzymierzeńcem uciążliwym, którego nej wysokości miliarda złotych, przeznaczony na broni się niechętnie, a od którego w zamian za rozbudowę Marynarki Wojennej. Powstał dzięki pomoc żąda się pewnych, nieraz dotkliwych ofiarności społeczeństwa, a gromadzenie środ- świadczeń – jeśli w ogóle występuje się w jego ków na budowę okrętów powierzono Lidze Mor- obronie8. skiej i Kolonialnej. Jak wynika z powyższych rozważań, mamy Działalność organizacji w latach 1934–1939 spo- tradycje, ale nie potrafimy ich kultywować. Czy wodowała, że obchody Dni Morza zdominowały we współczesnej rzeczywistości nie stać nas na sprawy Marynarki Wojennej. Każdego roku święto- podobne akcje? Organizowano przecież, na przy- wano je pod innym hasłem: kład, rejsy dla nauczycieli (ostatni odbył się 1. Twórzmy podstawy finansowe dla rozwoju sił w 1995 roku i przebiegał po trasie Gdynia– zbrojnych na morzu (1934 rok).

2. Budujemy okręty we własnej stoczni (1935 7 K. Łukasik: Morska tradycja. „Bandera”, lipiec 2005, s. 3. rok). 8 J. Będźmirowski: Sytuacja polityczna w basenie Morza Bałtyckiego w okresie międzywojennym a Polska Marynarka 3. Musimy Polskę dozbroić na morzu (1936 Wojenna. „Zeszyty Naukowe Akademii Marynarki Wojennej” 2009 rok). nr 1(176), s. 8.

8 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Trudne pytania POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA

–Ryga–Gdynia). Można byłoby wrócić do po- Po drugiej wojnie światowej działalność Ligi dobnych akcji (uczestnicy rejsów mogliby opła- znacznie osłabła i w maju 1962 roku organizację cić tylko wyżywienie). A może należałoby zor- rozwiązano. Dopiero w grudniu 1980 roku na ganizować takie szkolenie dla parlamentarzystów II Kongresie Kultury Morskiej w Gdyni zdecydo- (szczególnie dla członków sejmowej Komisji wano ją reaktywować. 19 marca 1999 roku w cza- Obrony Narodowej) lub innych grup społecz- sie Walnego Zjazdu delegatów w Gdyni, uwzględ- nych, które przekazywałyby wiedzę o morzu niając konieczność zajęcia się wszystkimi wodami w swoich środowiskach. polskimi, zmieniono jej nazwę na Ligę Morską Najważniejszymi sukcesami Ligi Morskiej i Rzeczną. Zadaniem organizacji jest między i Kolonialnej był wpływ na budowę portu mor- innymi: skiego w Gdyni, utworzenie Państwowej Szkoły Morskiej w Tczewie oraz prowadzenie zbiórki pieniędzy na Fundusz Obrony Morskiej, z które- go sfinansowano budowę okrętu podwodnego Fundamentalne zapisy „Orzeł” (fot. 2). Obecnie, przy braku polityki morskiej pań- Rolę i zadania Marynarki Wojennej RP w systemie stwa, ogromnego znaczenia nabierają słowa ode- bezpieczeństwa państwa ujęto w następujących zwy Ligi, w której czytamy, iż odzyskawszy wła- dokumentach: sny brzeg morski, z którego dawniej nie umie- – Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Pol- liśmy należycie korzystać, dziś winniśmy ze skiej (2007 r.), wszech miar dążyć do wyjścia przez ten brzeg – Wizja Sił Zbrojnych RP – 2030 (2008 r.), na ten szeroki świat mórz i oceanów – po bo- – Strategia obronności Rzeczypospolitej Polskiej (2009 r.), gactwa w nich zawarte winniśmy rękę wycią- – założenia polityki morskiej Rzeczypospolitej Polskiej do ro- gać, bogactwa te w miarę sił naszych posiąść ku 2020 (2009 r.), i z nich korzystać. Nie wolno nam dopuścić, by – Prowadzenie operacji przez Marynarkę Wojenną RP DD/3.1 cudzoziemcy nas w tym uprzedzili, gdyż to (2010 r.). lenistwo mogłoby się na nas srodze zemścić. Każdy statek polski to nowa ziemia polska, to nowy warsztat pracy, to nowy skarb Narodu. Każdy statek pod banderą polską – to słuszna duma Narodu, to chwała i rozgłos imienia pol- skiego9. Na tej podstawie nasuwa się kolejny wniosek, że jako państwo roztrwoniliśmy dorobek naro- – kształtowanie i stałe rozwijanie świadomości dowy, który przez ponad dziewięćdziesiąt lat morskiej społeczeństwa polskiego jako jednej tworzyliśmy. Prawie przestały istnieć Polskie z podstaw bytu narodowego; Linie Oceaniczne i Dalmor, upadły stocznie, – propagowanie tradycji polskiej marynarki a niedługo może zniknąć działalność operacyj - wojennej i handlowej oraz umacnianie patrio- na Marynarki Wojennej RP. Praktycznie nie ma- tycznych postaw społeczeństwa i rozwoju gospo- my dawnego, tradycyjnego ubioru marynarskie- darczego wód polskich; go z kołnierzem i szerokimi spodniami. Nieste- – podtrzymywanie tradycji narodowej, pielęgno- ty, może się okazać, że oprócz ORP „Błyska- wanie polskości oraz rozwój świadomości narodo- wica”, największym zainteresowaniem turystów wej, obywatelskiej i kulturowej10. będzie się cieszył niedawno wydokowany i po- stawiony na cokole przy Akademii Marynar- 9 J. Wąsiewski: Dzieje polskich lig morskich 1918–2010. http:// ki Wojennej okręt podwodny typu Kobben www.lmir.pl/historia/. 4.01.2012. 10 Statut Ligii Morskiej i Rzecznej. http://www.dialog.mazovia.pl. (fot. 3). 4.01.2012.

2012/01 przegląd morski 9 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Trudne pytania FOT. NAC FOT. FOT. 2. CHLUBA POLSKIEJ Marynarki Wojennej ORP ,,Orzeł”

Biorąc pod uwagę te szczytne cele, nasuwa się – Strategii obronności Rzeczypospolitej Polskiej pytanie: dlaczego w polityce morskiej zamiast grać (2009 r.), wciąż tasują karty? – Założeń polityki morskiej Rzeczypospolitej Polskiej do roku 2020 (2009 r.), Zadania – Prowadzenia operacji przez Marynarkę Wo- Marynarki Wojennej RP jenną RP DD/3.1 (2010 r.). Zanim przejdę do meritum sprawy, chcę wy- W dokumencie pierwszym, Siły Zbrojne RP, jaśnić, że celowo przypomniałem pewne fakty, w których skład wchodzi również Marynarka Wo- ponieważ już w 1924 roku Polska wiedziała jaką jenna RP, stanowią zasadniczy element obrony na- rolę będzie odgrywał morski rodzaj sił zbrojnych rodowej. Ich podstawowym zadaniem jest zapew- i zgodnie z Regulaminem wojskowym z tamtego nienie zdolności państwa do obrony oraz utrzymy- okresu wyrażono to w sformułowaniu: Marynar- wanie gotowości do przeciwstawienia się agresji ka Wojenna – część siły zbrojnej Państwa, będą- w ramach zobowiązań sojuszniczych12. Wynika cej ostoją niepodległości, potęgi i bezpieczeń- z tego, że Polska musi dysponować siłami i środka- stwa Rzeczypospolitej, ma bezpośrednie zadanie: mi, dzięki którym będzie możliwe wykonanie tego orężną obronę Ojczyzny na morzu i wodach zadania, nie tylko w odniesieniu do obrony granicy wewnętrznych oraz jej praw do swobodnego ko- lądowej, ale również wód terytorialnych (fot. 4). Po- rzystania z dostępu do morza, zapewniającego nadto w Strategii… już na wstępie podzielono inte- Rzeczypospolitej istotną wolność, dobrobyt resy narodowe na następujące grupy: żywotne, waż- i świetność11. ne oraz inne. Rozważając zadania Sił Zbrojnych RP oraz rolę Potrzeba zachowania niepodległości i suwe- Marynarki Wojennej RP w systemie bezpieczeń- renności państwa, jego integralności terytorialnej stwa państwa należy przytoczyć zapisy z następują- i nienaruszalności granic; zapewnienie bezpie- cych dokumentów: czeństwa obywateli, praw człowieka i podstawo- – Strategii bezpieczeństwa narodowego Rzeczy- 11 K. Łukasik: Morska…, op.cit, s. 2. pospolitej Polskiej (2007 r.), 12 Strategia bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Pol- – Wizji Sił Zbrojnych RP – 2030 (2008 r.), skiej. Warszawa 2007, s. 23.

10 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Trudne pytania POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA

wych wolności stanowią istotę interesów żywot- państw. […] Operacje sił zbrojnych będą miały nych. Tych zadań nie będzie można wykonać bez charakter operacji połączonych, a siły je realizują- sił głównych Marynarki Wojennej RP. ce będą tworzone przez zróżnicowane, co do wiel- Kolejna grupa to ważne interesy narodowe, rozu- kości, komponenty: lądowy, powietrzny, morski16. miane jako: zagwarantowanie trwałego i zrównoważo- Scharakteryzowano również Marynarkę Wojen- nego rozwoju cywilizacyjnego i gospodarczego kraju ną RP, która w zamyśle autorów opracowania oraz stworzenie warunków do wzrostu dobrobytu spo- będzie się składała łeczeństwa, rozwoju nauki i techniki, a także należytej z trzech zasadniczych Siły morskie to nie tylko ochrony dziedzictwa narodowego, tożsamości narodo- komponentów: sił okrę- marynarka wojenna, ale wej i środowiska naturalnego. Wystarczy w tym wy- towych, lotniczych również straż graniczna, poli- padku przypomnieć zabezpieczenie w surowce ener- i brzegowych. Będą to cja wodna, służby celne, służ- getyczne. Gaz i ropę naftową musimy transportować siły o wysokiej efektyw- by ochrony zasobów morza z odległych rejonów świata (np. z Zatoki Perskiej), ności działań oraz oraz służby ratownicze, hydrograficzne i nadzoru ruchu. a do tego są konieczne siły okrętowe, przystosowane sprawnej adaptacji do Wykonując swoje zadania, do ochrony linii żeglugowych. zmiennych warunków siły morskie pełnią istotne Inne istotne interesy narodowe Polski są środowiska morskiego. z punktu widzenia państwa związane z dążeniem do zapewnienia silnej po- MW będzie posiadała funkcje: dyplomatyczną, po- licyjną i militarną. zycji międzynarodowej państwa oraz możliwości organiczne środki trans- skutecznego promowania polskich interesów na portu morskiego nie- arenie międzynarodowej13. zbędne do przerzutu sił W sferze bezpieczeństwa państwa i jego oby- i logistycznego zabezpieczenia przyszłych operacji wateli Strategia… przewiduje unowocześnianie SZ RP poza granicami kraju. Trzonem sił okręto- sił zbrojnych i rozwijanie ich zdolności współ- wych będą korwety wielozadaniowe. Będą one za- działania z armiami sojuszniczymi14. Tymcza- pewniały ochronę linii komunikacyjnych oraz reali- sem w rozumieniu polityków, Sztabu Generalne- zację szerokiego spektrum zadań na wodach przy- go WP i Ministerstwa Obrony Narodowej, uno- brzeżnych, zarówno na Bałtyku, jak i w znacznym wocześnienie Marynarki Wojennej RP polega na oddaleniu od własnych baz. W obszarze wyłącznej likwidowaniu okrętów. Należy podkreślić, że na- strefy ekonomicznej znaczącą rolę będą odgrywały wet najnowocześniejszy dywizjon rakietowy okręty patrolowe zdolne do wykonania zaskakują- (obecnie na etapie tworzenia) nie zapewni bez- cego ataku rakietowego17. pieczeństwa żeglugi na wodach Zatoki Perskiej Z zapisu tego jednoznacznie wynika, że nie ma oraz Adeńskiej, przez które przebiegają główne podstaw do znacznej redukcji sił okrętowych i stanu linie zaopatrzenia w surowce energetyczne. osobowego tego rodzaju sił zbrojnych. Przeciwnie, Wizja Sił Zbrojnych RP – 2030 – to dokument, można się spodziewać jego rozwoju. który jest próbą odpowiedzi na pytanie, jaki będzie Nie mogę się zgodzić ze stwierdzeniem o ata- kształt i charakter Sił Zbrojnych RP w przyszłości. ku rakietowym przeprowadzonym z okrętu patro- Widoczna jest w nim zmiana dotychczasowej filo- lowego, gdyż z reguły przy konstruowaniu okrę- zofii ich funkcjonowania z modelu statycznego, tów patrolowych do tej pory kładziono nacisk na którego głównym zadaniem jest obrona terytorium prostotę i taniość konstrukcji, a nie na właściwo- kraju przed atakiem sił konwencjonalnych, na ela- ści bojowe, które w tej klasie okrętów są cechą styczny i nowoczesny, odpowiadający realiom XXI drugorzędną. wieku, instrument polityki bezpieczeństwa15. W dokumencie stwierdzono, że zasadniczą for- 13 Ibidem, s. 4–5. mą aktywności wojskowej Sił Zbrojnych RP w per- 14 Ibidem, s. 10. spektywie 20–25 lat będzie udział w interwencjach 15 Wizja Sił Zbrojnych RP – 2030. Departament Transformacji MON, maj 2008, s. 34. zbrojnych poza terytorium kraju, w ramach opera- 16 Ibidem, s. 14. cji reagowania kryzysowego UE, NATO lub koalicji 17 Ibidem, s. 24.

2012/01 przegląd morski 11 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Trudne pytania

W przywołanym dokumencie jako jedno z zadań Sił Zbrojnych RP wskazano udział w międzynaro- dowych działaniach mających na celu osłonę infrastruktury wydobywczej i dróg przesyłowych surow- ców energetycznych, w celu zapewnienia płynności dostaw tych surowców18. Zadanie to zatem powinna wykonywać także Marynarka Wojenna RP. Wytyczne do dokumentów z dziedziny obron- ności tworzonych na niższych szczeblach znalazły swoje odzwierciedlenie w Strategii obronności Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie z którą Mary- narka Wojenna przeznaczona jest do obrony inte- resów państwa na polskich obszarach morskich, morskiej obrony wybrzeża oraz udziału w lądowej obronie wybrzeża we współdziałaniu z innymi ro- dzajami sił zbrojnych w ramach strategicznej operacji obronnej. Zgodnie ze zobowiązaniami mię- dzynarodowymi Marynarka Wojenna utrzymuje zdolności do realizacji zadań związanych z za- pewnieniem bezpieczeństwa zarówno w obszarze Morza Bałtyckiego, jak i poza nim. Podsta- wowym zadaniem Marynarki Wojennej jest obrona i utrzymanie morskich linii komunika-

cyjnych państwa podczas kryzysu i wojny oraz MARIAN KLUCZYŃSKI FOT. niedopuszczenie do blokady morskiej kraju [wy- FOT. 3. OKRĘT PODWODNY typu Kobben w trakcie rejsu różnienie autor]. W czasie pokoju Marynarka szkoleniowego Wojenna wspiera działania Straży Granicznej w obszarze morskich wód terytorialnych i wy - nia wymaga także inne zdanie z tego dokumentu, łącznej strefy ekonomicznej. W ramach dosto- które wbrew teoretykom lub nawet laikom, ale wy- sowania sił morskich Rzeczypospolitej Polskiej powiadającym się w sprawie przyszłości Marynarki do wymagań sojuszniczych, Marynarka Wojenna Wojennej RP, stwierdza, że: Prowadzenie przez siły dysponować będzie jednostkami zapewniającymi morskie [Marynarka Wojenna jest częścią sił mor- aktywny udział w projekcji sił połączonych skich – przyp. aut.] działań uderzeniowych lub NATO i UE19. desantowych może stanowić jedyną możliwość za- W wyróżnionej części cytatu jest widoczna pew- pewniającą dostęp do brzegu wojskom lądowym. na niespójność, a w konsekwencji mamy do czynie- W większości wojska lądowe są w stanie samodziel- nia z niezrozumieniem zadań, które miałaby wyko- nie zdobyć zamierzone cele (rejony) na brzegu, acz- nywać Marynarka Wojenna RP. Być może z takich kolwiek bez zabezpieczenia linii komunikacyjnych zapisów biorą się pomysły związane z redukcją sił i zaopatrzenia przez siły morskie nie będą w stanie okrętowych (pierwsza część zapisu ograniczająca ich utrzymać i kontynuować działań21. działania tylko do polskich obszarów morskich). Pozostaje więc pytanie, jakimi siłami zrealizować 18 Ibidem, s. 19. drugą (wytłuszczoną) część zapisu? 19 Strategia obronności Rzeczypospolitej Polskiej. Strategia sekto- rowa do Strategii bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej Identyczny zapis znalazł się w najważniejszej pu- Polskiej. Warszawa 2009, s. 21. blikacji narodowej dla Marynarki Wojennej RP ja- 20 Prowadzenie operacji przez Marynarkę Wojenną RP DD/3.1. ką jest: Prowadzenie operacji przez Marynarkę Wo- Dowództwo Marynarki Wojennej. Gdynia 2010, pkt. 3005–3006, s. 20. jenną RP DD/3.120. Uważam jednak, że przytocze- 21 Ibidem, s.16.

12 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Trudne pytania POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA

O tym, jak ważny jest dostęp do morza, świadczą ma się rzecz z okrętami podwodnymi, które są do- Założenia polityki morskiej Rzeczypospolitej Pol- skonałymi i skrytymi nosicielami rakiet balistycz- skiej do roku 2020, w których czytamy, iż Nadmor- nych zdolnych do rażenia obiektów przeciwnika skie położenie Rzeczypospolitej Polskiej stanowi z dużych odległości. szczególne dobro narodowe o strategicznym zna- Często również politycy oraz rzekomi znawcy czeniu dla rozwoju społeczno-gospodarczego i bez- wojskowości zasłaniają się wydatkami na wojnę pieczeństwa narodowego oraz dla pozycji kraju w Afganistanie (wcześniej w Iraku), dlatego prio- w regionie bałtyckim, Europie i na świecie22. rytetem jest dla nich wyposażenie kontyngentu W dokumencie tym w punkcie 8.4.4. założono wojskowego w tej części świata. Jest to teoria na również rozwój i modernizację Marynarki Wojen- pewno słuszna, ale nie można zaniedbywać i niedo- nej Rzeczypospolitej Polskiej. inwestowywać innych rodzajów sił zbrojnych. Ta Stanisław Mrożek pytał: Jeżeli ani jedno pań- wojna przecież kiedyś się skończy (do końca 2014 stwo nie ma ministerstwa agresji, a wszystkie mają roku żołnierze polscy powinni opuścić Afganistan) ministerstwa obrony, to skąd się biorą wojny?23. i co wtedy? Przez analogię można by napisać: jeżeli wszyscy Te same osoby wyrażają również często tezę, że wiedzą, jakie powinno być przeznaczenie i rola zyskujemy wyszkolonych ludzi, którzy faktycznie Marynarki Wojennej RP (charakteryzują ten fakt uczestniczyli w działaniach zbrojnych. Jednakże cytowane dokumenty) w systemie bezpieczeństwa należałoby spojrzeć na drugą stronę medalu i odpo- państwa, to dlaczego w tak szybkim tempie znika wiedzieć sobie na pytanie: ilu z tych wyszkolonych potencjał bojowy morskiego rodzaju naszych sił żołnierzy pozostaje dalej w służbie? Gros z nich zbrojnych? odeszło lub odejdzie w najbliższej przyszłości do Dokumenty strategiczne to jedno, ale w jaki spo- cywila ze względu na ciągłe manipulacje nad refor- sób wywiązywać się ze zobowiązań wynikających mą emerytur dla żołnierzy i funkcjonariuszy. Gdy- z przynależności do Organizacji Traktatu Północ- by tak nie było, to uniknęlibyśmy niepotrzebnego noatlantyckiego i Unii Europejskiej? To przecież chaosu w armii i nie byłoby konieczności powoły- nie marynarze przyjmowali powinności członkow- wania specjalnej komisji do zbadania przyczyn tak skie i sojusznicze. Marynarze byli i są narzędziem licznego odejścia żołnierzy zawodowych do rezer- wykonawczym państwa, a jednak cały niedowład wy. A przecież już od dawna wiadomo, że za chaos organizacyjny związany z reformą Sił Zbrojnych nie odpowiadają głupcy; za chaos odpowiadają RP skupił się na Marynarce Wojennej RP. mądrzy lub ci, którzy się za nich uważają [zasły- Moim zdaniem, niedoinwestowanie tego rodzaju szane w TVN 24]. sił zbrojnych wynika z błędnego poglądu dotyczą- cego konfliktów zbrojnych na morzu. Zgadzam się Siły morskie a polityka ze stwierdzeniem, że nie przewiduje się w przyszło- morska państwa ści wybuchu wojen morskich. Obecnie najbardziej Obserwacje środowiska wojskowego dobitnie po- są zagrożone akweny przybrzeżne (litoral water), twierdzają tezę, że większość osób z tej grupy spo- na których rozwija się piractwo. Prawdą jest rów- łecznej utożsamia siły morskie z marynarką wojen- nież, że większe i bogatsze od Polski państwa ną. Niestety, po analizie materiałów źródłowych (w tym również USA) redukują swoje siły zbrojne. uważam, że jest to kardynalny błąd. Dlatego wyja- Wyznawcy takiego poglądu zapominają jednak śnię znaczenie terminu siły morskie. dodać, że wspomniane Stany Zjednoczone budują Trudno się nie zgodzić z twierdzeniem Krzysz- trzy nowe lotniskowce (USS „Gerald R. Ford” po- tofa Rokicińskiego, który uważa, że siły morskie winien wejść do służby w 2015 roku) zdolne do stanowią kompleks posiadanych przez państwo przenoszenia przynajmniej 90 samolotów każdy, środków, służących do oddziaływania na obszarach które z daleko oddalonych od brzegu akwenów morskich mogą skutecznie atakować cele przeciw- 22 Założenia polityki morskiej Rzeczypospolitej Polskiej do roku 2020. Warszawa 2009, s. 3. nika i wpływać na przebieg wydarzeń. Podobnie 23 Aforyzmy. http://www.kreatif.pl. 14.01.2012.

2012/01 przegląd morski 13 ZZakładkaakładka:: KKwartalnikiwartalniki nana portalu:portalu: www.polska-zbrojna.plwww.polska-zbrojna.pl

POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Trudne pytania FOT. k ARIAN KLUCZYŃSKI FOT. FOT. 4. CZY W RAMACH KOLEJNYCH reorganizacji zostaną wycofane okręty rakietowe?

morskich24. Tworzy je oprócz marynarki wojennej też wiedzieć, że działania sił morskich pozwalają również straż graniczna, policja wodna, służby na zdobycie, utrzymanie lub odzyskanie panowa- celne, służby ochrony zasobów morza będące nieja- nia na morzu, sprawowanie kontroli nakazanego ko „narzędziami siłowymi” (mają na jednostkach reżimu operacyjnego oraz niedopuszczenie do pływających uzbrojenie). W skład sił morskich narzucenia inicjatywy operacyjnej na obszarze wchodzą także „inne niż siłowe” elementy, to zna- kontrolowanym przez siły morskie przeciwnika. czy służby: ratownicze, hydrograficzne i nadzoru Ponadto mogą: wspierać działania wojsk lądo- ruchu25. wych w strefie nadmorskiej, zapewnić dostęp do Uważam także, że większość osób (w tym obszaru działań wojsk lądowych od strony morza również noszących mundury marynarskie), któ- oraz zabezpieczyć transport drogą morską. Mogą re wypowiadają się na temat słuszności posiada- być użyte do odstraszania potencjalnego prze- nia marynarki wojennej nie wie, że siły morskie, ciwnika, stabilizowania sytuacji na akwenie, pro- wykonując swoje zadania, wypełniają określone wadzenia działań osłonowych, lokalizowania, funkcje: dyplomatyczną, policyjną i militarną. klasyfikowania, śledzenia i niszczenia sił mor- Być może jest to wynikiem braku dostępu do pe- skich przeciwnika. riodyków zawierających taką wiedzę. Dlatego chcę przybliżyć tę tematykę. Podział na takie funkcje przyjął Andrzej Ma- 24 K. Rokiciński: Zagrożenia asymetryczne w regionie bałtyckim. kowski w swojej książce Siły morskie współcze- Warszawa 2006, s. 39. 25 Ibidem, s. 40–41. 22 Założenia polityki morskiej Rzeczypospo- snego państwa26 oraz Krzysztof Rokiciński litej Polskiej do roku 2020. Warszawa 2009, s. 3. w pracy Zagrożenia asymetryczne w regionie 26 A. Makowski: Siły morskie współczesnego państwa. Gdynia 2000, s. 162. 27 bałtyckim i Tomasz Szubrycht w artykule 27 K. Rokiciński: Zagrożenia asymetryczne…, op.cit., s. 39. Rola sił morskich w polityce państwa 28. Warto 28 T. Szubrycht: Rola sił morskich…, op.cit., s. 135.

14 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Trudne pytania POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA

Siły morskie dysponują możliwościami gwarantu- stanowił część polskiej ekspozycji. Jego pokład jącymi: swobodę wykorzystywania i kontrolę waż- odwiedziło wówczas ponad dziewięć tysięcy nych akwenów morskich przez stosowanie blokady osób. morskiej oraz prowadzenie nadzoru nad przestrzega- Wizyty w obcych portach pozwalają także na niem embarga29. zgromadzenie informacji o odwiedzanym kraju. Dla opisania funkcji dyplomatycznej posłużę Karność załóg, ich wyszkolenie i wreszcie mundur się słowami znanego amerykańskiego polityka po- marynarski zawsze wywierają wrażenie na miej- chodzenia niemieckiego Henry’ego Kissingera, scowej ludności, przede wszystkim na Polonii. który dyplomację określił jako sztukę powstrzymy- (W trakcie swojej służby na pokładach okrętów wania się od użycia siły30. Fryderyk II Wielki, szkolnych wizytowałem około 50 portów zagra- król Prus, pisał z kolei, że dyplomacja bez armat nicznych). jest jak muzyka bez instrumentów31. Jaka jest za- W okresie kryzysu Wymierne korzyści tem rola sił morskich, a więc również okrętów, funkcje dyplomatyczne polityczne oraz militar- w dyplomacji? nabierają cech militarnych ne przyniósł Polsce W aspekcie politycznym okręt można traktować – decyzje polityczne są udział okrętów pod jako element państwa bandery, którego zadania po- wymuszane. Sytuacja taka biało-czerwoną ban- derą w operacjach „Pu- legają na realizacji polityki tego państwa oraz spra- jest pochodną obecności stynna burza”, „Trwała wol- wowaniu nadzoru nad przestrzeganiem prawa na okrętów u wybrzeży prze- ność” czy „Aktywny wy- wodach narodowych lub międzynarodowych ciwnika, a tym samym siłek”, jak również udział w czasie pokoju, kryzysu i wojny. Zapewnieniu od- wytworzenia potencjalne- i dowodzenie Stałym Ze- go zagrożenia przez długi społem Sił Odpowiedzi powiednich warunków do wykonania tych zadań NATO Okrętów Obrony służy jego immunitet, który oznacza wyłączenie ta- czas w bezpośredniej bli- Przeciwminowej Grupa 1. kiej jednostki spod jurysdykcji obcego państwa, to skości jego brzegu. znaczy nieingerowanie w sprawy wewnętrzne kraju W wypadku funkcji bandery32. policyjnej należy wyraźnie podkreślić, że doty- Andrzej Makowski scharakteryzował funkcję czy ona wszystkich podmiotów organizacyjnych dyplomatyczną jako zdolność sił morskich do po- sił morskich, w tym również marynarki wojen- większania prestiżu państwa w oczach społeczno- nej, których zadaniem jest ochrona bezpieczeń- ści międzynarodowej oraz stworzenia warunków stwa obywateli, przestrzeganie porządku pu- do prowadzenia przez dyplomatów negocjacji blicznego oraz zapewnienie bezpieczeństwa pły- z pozycji siły33. wania i swobody żeglugi międzynarodowej. Jednakże dyplomacja morska to nie tylko okrę- Jednym z zadań Marynarki Wojennej RP jest ty i ich uzbrojenie oraz jednostki w służbie pań- wsparcie działań Straży Granicznej w ochronie że- stwowej. Podstawową rolę odgrywają wizyty glugi i interesów gospodarczych na obszarze mor- okrętów w obcych portach, określane także jako skich wód terytorialnych oraz wyłącznej strefy eko- pokazywanie bandery (Showing the Flag), kształ- nomicznej34. I chociaż nie przewiduje się wojny tujące opinię o kraju bandery. Przykładem takich na morzu, to jednak należy się liczyć ze zwięk- działań były wizyty okrętów szkolnych OORP szeniem zadań związanych z przeciwdziałaniem „Wodnik” i „Iskra” odbywane w trakcie rejsów nawigacyjno-szkoleniowych, często połączonych 29 Doktryna prowadzenia działań operacji połączonych (DD/3). z udziałem w ćwiczeniach i przedsięwzięciach Ministerstwo Obrony Narodowej, Warszawa 2004, s. 21–22. o charakterze kurtuazyjnym. Takie wizyty za- 30 Polityka i dyplomacja. http://www.aforyzmy24.info. wsze przyczyniają się, między innymi, do wy- 15.01.2012. 31 Ibidem. tworzenia pozytywnego obrazu kraju bandery. 32 J. Łopuski: Encyklopedia podręczna prawa morskiego. Gdańsk Służą promocji ekonomicznej i politycznej 1982, s. 32. 33 A. Makowski: Siły morskie…, op.cit. s. 24–26. państwa. Wizyta ORP „Wodnik” w 1998 roku 34 Prowadzenie operacji przez Marynarkę Wojenną RP DD/3.1. w Lizbonie zbiegła się z wystawą EXPO, a okręt pkt. 3005–3010.

2012/01 przegląd morski 15 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Trudne pytania

nielegalnej imigracji, przemytowi czy prolifera- wanie dziedzictwa narodowego oraz ochrona śro- cji broni masowego rażenia. W tym kontekście dowiska naturalnego w warunkach zrównoważo- olbrzymiego znaczenia nabiera przypadek tajem- nego rozwoju, należy przewidzieć zadania dla niczego porwania, a później zaginięcia fińskiego Marynarki Wojennej RP z tym związane, następ- frachtowca „Arctic Sea” na Morzu Bałtyckim nie przydzielić siły i środki do ich wykonania. w trzeciej dekadzie lipca 2009 roku. Wydarzenie Trzeba brać jednak pod uwagę zasadę: nie planuj to zrodziło wiele pytań dotyczących jego moty- za dużo byś nie został z samym planem 35. Cho- wu oraz przewożonego ładunku. Wysunięto tak- ciaż funkcja militarna przypisana do marynarki że tezę o początku ery piractwa na Morzu Bał- wojennej wydaje się oczywista, to analizując zadania stawiane Marynarce Wojennej RP, tak zna- cząca redukcja sił okrętowych oraz czynnika ludzkiego już taka oczywista nie jest. Warto wiedzieć Omówione funkcje marynarki wojennej wzajem- nie się uzupełniają o czym mogą świadczyć słowa Mało znany jest fakt posiadania prze Polskę, ja- pruskiego teoretyka Karla von Clausewitza: ko członka organizacji Interoceanmetal, prawa użytkowania armaty rozwiążą to, co uprzednio można kawałka dna Pacyfiku o wielkości 75 tysięcy kilometrów kwa- było rozwiązać słowami, gdyby ich właściwie dratowych, zawierającego bogate złoża miedzi, manganu, ni- użyto36. klu i kobaltu. Ochrona tego miejsca będzie natomiast spo- czywać na siłach morskich. Gorzkie refleksje 8 grudnia 2011 roku podsekretarz stanu ds. uzbrojenia i modernizacji Marcin Idzik w Wiado- mościach TVP1 powiedział, że Budowanie jednej korwety wydaje się mało racjonalnym rozwiąza- niem. Stąd są obecnie prowadzone prace analityczne, tak abyśmy mogli pozyskać jednostki seriami. Skończyły się czasy, że wydajemy pieniądze tylko dla samego wydawania; wydajemy tylko na rzeczy potrzebne. Zamiarem Ministerstwa Obrony Naro- dowej będzie więc: wstrzymanie budowy korwety „Gawron” oraz rezygnacja z remontów fregat „Pułaski” i „Kościuszko” (koszt 135 mln USD) tyckim. Przypadek porwania jednostki powinien i dwóch okrętów rakietowych Tarantula (koszt określić zadania oraz rolę marynarki wojennej 80 mln PLN). w podobnych okolicznościach. Dobitnym przy- Nolens volens (chcąc nie chcąc) należy z całą mocą kładem takich działań jest obecnie operacja podkreślić, że takie słowa nie napawają optymizmem. antypiracka „Atalanta”, prowadzona przez Unię Rujnują morale załóg oraz niweczą dorobek pokoleń Europejską w Zatoce Adeńskiej. marynarzy. W ten sposób Marynarka Wojenna RP Warto podkreślić, że trzecia z omawianych funk- straci znaczną część okrętów uderzeniowych. Niedłu- cji – militarna – spina pozostałe dwie. Stanowi go czarę goryczy przepełnią okręty podwodne. Bez podstawę trójkąta, którego ramionami są funkcja Marynarki Wojennej RP nasz kraj trudno będzie na- dyplomatyczna i policyjna. Biorąc pod uwagę zywać państwem nadmorskim, chociaż będzie miał najważniejsze interesy państwa, jakimi są zgod- dostęp do morza. Tu również nasuwa się pytanie: nie z Konstytucją Rzeczypospolitej Polskiej: za- w jaki sposób wykonamy zobowiązania sojusznicze? pewnienie niepodległości, nienaruszalności terytorialnej, wolności, bezpieczeństwa, poszanowa- 35 Polityka i dyplomacja…, op.cit. 18.01.2012. nia praw człowieka i obywatela, a także zacho- 36 Ibidem, 16.01.2012.

16 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Trudne pytania POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA

Przecież traktat waszyngtoński zobowiązuje Strony, wych, by zabezpieczyć dostawy surowców ener- każdą z osobna i wszystkie razem, przez stałą i sku- getycznych? W tym kontekście chciałbym pod- teczną samopomoc i pomoc wzajemną, do utrzymy- kreślić, że od 1987 roku nasz kraj jest członkiem wania i rozwijania swojej indywidualnej i zbiorowej międzynarodowej organizacji Interoceanmetal, zdolności do odparcia zbrojnej napaści37. która od 1991 roku ma wyłączne prawo użytko- Wystarczy tylko przypomnieć udział dwóch pol- wania kawałka dna Pacyfiku o wielkości jednej skich okrętów (OORP „Wodnik” i „Piast”) w ope- czwartej powierzchni Polski (75 tys. km2). Ob- racji „Pustynna burza” (Desert Storm) w Zatoce szar należący do Interoceanmetalu leży we Perskiej, który małym nakładem kosztów przyniósł wschodniej części Oceanu Spokojnego między nieproporcjonalnie wielkie korzyści polityczne, podmorskimi uskokami Clarion i Clipperton. Na a w perspektywie późniejszego wstąpienia do tym terenie pod kilkukilometrową warstwą wody NATO, także militarne. Pamiętamy także działania znajdują się bogate złoża miedzi, manganu, niklu ORP „Kontradmirał X. Czernicki” w operacjach i kobaltu. Ich wydobycie jest na razie nieopłacal- „Trwała wolność” (Enduring Freedom) i „Iracka ne, ale za 20–30 lat naukowcy na pewno opracu- wolność” (Iraqi Freedom). Nie można zapominać ją nowe (tańsze) sposoby eksploracji dna mor- o dokonaniach załóg okrętów (OORP „Bielik”, skiego. Rzeczywistość pokazuje, że o tym fakcie „Kondor” i „Gen. K. Pułaski”) w działaniach na też nie wszyscy wiedzą. W związku z tym, jak Morzu Śródziemnym w operacji „Aktywny wysi- będziemy ochraniać to miejsce? Tego nie dokona łek” (Active Endeavour). Jeszcze do niedawna żaden pocisk NSM (Naval Strike Missile) firmy Marynarka Wojenna RP z pokładu ORP „Kontrad- Kongsberg Defence and Aerospace40, samolot mirał X. Czernicki” dowodziła Stałym Zespołem An-28 „Bryza” czy śmigłowiec W-3RM „Ana- Sił Odpowiedzi NATO Okrętów Obrony Przeciw- konda”. Potrzebne są okręty… minowej Grupa 1 (Standing NATO Mine Counter- Chciałbym podkreślić, że badania na Oceanie measures Group 1 – SNMCMG 1). Spokojnym latem 1989 roku prowadził ORP „Ko- Kolejne wątpliwości budzi możliwość wypełnia- pernik” (również wycofany ze służby), wówczas nia postanowień Konwencji Narodów Zjednoczo- dowodzony przez kpt. mar. Mariusza Kalinow- nych o prawie morza38 (United Nations Convention skiego. on the Law of the Sea – UNCLOS) w aspekcie Jednym z celów strategicznych zawartych w Stra- przeciwdziałania przewozowi niewolników (art. tegii bezpieczeństwa narodowego Rzeczypospolitej 99), zwalczania piractwa na morzu pełnym (art. Polskiej jest zapewnienie bezpieczeństwa, ochrony 100), nielegalnego handlu narkotykami lub sub- i opieki nad obywatelami polskimi pozostającymi stancjami psychotropowymi (art. 108) oraz nie- poza granicami kraju41. Czy będziemy posiadali legalnego nadawania audycji z morza pełnego siły do ich ewakuacji? (art. 109). Aż ciśnie się pytanie, co robiła do tej pory sejmowa Nasz kraj jest również sygnatariuszem dokumentu Komisja Obrony Narodowej (na koniec VI kadencji podpisanego przez członków Inicjatywy Krakow- liczyła 30 osób), która, zgodnie ze swoimi kompeten- skiej39 w odniesieniu do uprawnień okrętów w stosun- cjami, zajmuje się sprawami obrony państwa, dotyczą- ku do jednostek pływających po morzu otwartym. Jakie będą możliwości działania Marynarki Wojennej 37 Traktat Północnoatlantycki sporządzony w Waszyngtonie dnia RP w tym wypadku? Czy będziemy wiarygodni? 4 kwietnia 1949 r. DzU 2000 nr 87 poz. 970, art. 3. 38 Konwencja Narodów Zjednoczonych o prawie morza, A może, jak to zwykle bywa, będziemy mieli tylko sporządzona w Montego Bay dnia 10 grudnia 1982 roku. DzU dobrze przygotowane „papiery”, a w nich wyłącznie 2002 nr 59 poz. 543. suche zapisy? Podobnych dokumentów jest znacznie 39 Inicjatywa Krakowska przeciwko rozprzestrzenianiu broni masowego rażenia (Proliferation Security Initiative – PSI) została więcej. Przypomniane w artykule stanowią niejako ogłoszona 31 maja 2003 roku na Wawelu przez prezydenta USA wierzchołek góry lodowej. George’a W. Busha. 40 Kongsberg Defence and Aerospace – norweski dostawca Czy w dobie kryzysu energetycznego będzie- podzespołów dla ndbrzeżnego dywizjonu rakietowego. my dysponować takim potencjałem sił okręto- 41 Strategia bezpieczeństwa narodowego…, op.cit., s. 5.

2012/01 przegląd morski 17 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

POLITYKA I GOSPODARKA MORSKA Trudne pytania

cymi zwłaszcza działalności sił zbrojnych, systemu zadania na kierunku nadmorskim. Nam są po- oraz funkcjonowania obrony terytorialnej kraju trzebne okręty i śmigłowce, a my ciągle słyszy- i obrony cywilnej, wykonywania obowiązków my w środkach masowego przekazu o kołowych w dziedzinie umacniania obronności przez organy transporterach opancerzonych oraz uniwersal- państwowe i przedsiębiorstwa państwowe, organiza- nych, wielozadaniowych pojazdach terenowych cje spółdzielcze i społeczne oraz przez obywateli, o wysokiej mobilności… a także sprawami zakładów przemysłu obronnego42. Staje się oczywiste, że Marynarka Wojenna RP, W końcu należy dokonać analizy dotyczącej moż- ze względu na swój stan ilościowy i jakościowy, liwości udziału Marynarki Wojennej RP w działa- w coraz mniejszym stopniu będzie zdolna osiągać niach wielonarodowych zespołów okrętów w przy- cele polityki morskiej naszego kraju. Duże okręty, szłości. Wiadomo nie od dziś, że przedsięwzięcie to a więc takie, które mogą brać udział w zespołach jest umiejscowione w sferze polityki państwa, która wielonarodowych, starzeją się bowiem, a w planach powinna określać cele niezbędne do zdefiniowania nie przewiduje się wprowadzenia do służby okrę- interesów państwa na morzu, szanse, wyzwania i za- tów, które mogłyby wykonywać swoje zadania grożenia, a ponadto powinna wskazywać przeciw- w rejonach oddalonych. nika i sojuszników. Konieczne jest więc zrównoważenie ilościowe Konkludując, podkreślenia wymaga, że wyraź- i jakościowe Marynarki Wojennej RP tak, by nie widać, w kontekście obecnej sytuacji i najbliż- uwzględniając tragicznie niskie nakłady finansowe szej przyszłości, niebezpieczeństwo osłabienia na jej utrzymanie i rozwój, mogła ona służyć rea- Marynarki Wojennej RP w aspekcie jej liczebno- lizacji jak największej liczby celów polityki mor- ści. To z kolei się przełoży na możliwości wyko- skiej kraju. nywania zadań. Można mieć nadzieję, że pozostając sygnatariu- W ciągu dwóch ostatnich dekad w Marynarce szem umów międzynarodowych, niektóre z tych Wojennej RP nie udało się utrzymać potencjału celów będzie można osiągać wprost lub pośrednio bojowego, mimo podwyższenia poziomu jakości z pomocą sojuszników. Jednakże należy być świado- okrętów i jednocze- mym, że zaangażowanie będzie wprost proporcjo- snego zmniejszenia nalne do interesów tychże sojuszników. My, Polacy, W najbliższej przyszłości, ich liczby. Było to musimy posiłkować się znaną prawdą zawartą wobec starzenia się dużych 43 okrętów oraz braku planów zabez wątpienia przed- w przysłowiu: umiesz liczyć, licz na siebie . stąpienia ich nowymi, stracimy sięwzięcie słuszne Najczarniejszy scenariusz może zawierać nie- możliwość wykonywania zadań (taki trend jest obec- bezpieczeństwo, że, na własne życzenie, realiza- w rejonach oddalonych, co nie utrzymany rów- cja celów polityki morskiej kraju ograniczy się będzie skutkowało ogranicze- niem celów polityki morskiej nież w innych mary- jedynie do akwenów europejskich lub nawet Mo- państwa oraz postawi pod zna- narkach wojennych), rza Bałtyckiego i Północnego. kiem zapytania zobowiązania należy jednak pamię- Takie i podobne odczucia rodzą się u każdego, sojusznicze. tać, że jeden, nawet komu bliski jest rozwój, a nie upadek morskiego najnowocześniejszy rodzaju polskich sił zbrojnych, bowiem, jak ma- okręt, nie może znaj- wiał Tadeusz Kościuszko: Rzeczą wojska jest dować się w kilku Narodowi służyć. Rzeczą Narodu, jest służbę tę miejscach jednocześnie. Ponadto istnieje obawa, ocenić44.  że wymienione przez ministra Marcina Idzika Autor jest absolwentem Wyższej Szkoły Marynarki Wojennej. okręty uderzeniowe zakończą służbę zanim zo- W latach 1997–2006 był dowódcą ORP „Wodnik” stanie utworzony i osiągnie gotowość bojową oraz grupy okrętów szkolnych. Obecnie jest dowódcą Dywizjonu Okrętów Wsparcia. nadbrzeżny dywizjon rakietowy. Zastanawiam się nad jego przeznaczeniem, ponieważ istnieją 42 Załącznik do uchwały Sejmu RP z dnia 30 lipca 1992 r. – Regu- lamin Sejmu RP. Monitor Polski 1998 nr 44 poz. 618 z późń. zm. w naszych siłach zbrojnych dywizjony rakietowe 43 Przysłowia polskie. http://www.pl.wikiquote.org. 18.01.2012. obrony powietrznej, które mogłyby wykonywać 44 Polityka i dyplomacja…, op.cit. 18.01.2012.

18 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Uzyskać zaskoczenie ZABEZPIECZENIE DZIAŁAŃ

ppłk w st. spocz. dr inż. Jerzy Garstka FOT. US NAVY FOT. Podwodne środki transportu Żołnierze wojsk specjalnych podejmują różnorodne działania, zarówno w środowisku wodnym, jak i wodno-lądowym.

omandosi morscy to specjalnie GROM (WFS GROM), Formozy i 1 Pułku Specjal- wyszkoleni żołnierze, zorganizo- nego Komandosów (1 PSK)1, także polskich. Za- wani w grupy przeznaczone do uważa się, że komandosi sił specjalnych marynarki K wykonywania zadań wymagają- wojennej USA (US Navy SEAL) wykonują więcej cych specyficznych zdolności indywidualnych, zadań na lądzie niż na wodach przybrzeżno- szczególnej odporności i sprawności fizycznej, pro- morskich. fesjonalnego wyposażenia, skomplikowanego tre- Komandosi SEAL (Sea, Air, Land – morze, po- ningu i szkolenia oraz mający wolę podejmowania wietrze, ląd), nazywani też fokami, wykonują zada- zadań ekstremalnie trudnych, ryzykownych i nie- bezpiecznych. 1 Polskie jednostki specjalne WFS GROM (obecna nazwa: Jednost- Operacje w Afganistanie i Iraku rzuciły całkiem ka Wojskowa GROM), Morska Jednostka Działań Specjalnych „For- nowe światło na użycie wojsk specjalnych – przede moza” (obecnie Jednostka Wojskowa Formoza) i 1 PSK (obecnie Jednostka Wojskowa Komandosów) zostały wyłączone z dotychcza- wszystkim amerykańskich i brytyjskich, ale dzięki sowych struktur i podporządkowane bezpośrednio dowódcy Wojsk zaangażowaniu Wojskowej Formacji Specjalnej Specjalnych. Ich struktura jest oparta na zespołach bojowych.

2012/01 przegląd morski 19 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Zabezpieczenie działań Uzyskać zaskoczenie

nia w ramach czterech grup morskich działań spe- również we Włoszech, utworzono pierwszą morską cjalnych (Naval Special Warfare Group – NSWG) jednostkę specjalną – Flotyllę Pojazdów Szturmo- Floty Pacyfiku i Floty Atlantyku. Każda z nich liwych (1 Flottiglia Mezzi de’Assalto), której nazwę czy około trzystu żołnierzy i składa się z dowódz- w 1941 roku zmieniono na 10 Decima MAS. Naj- twa i trzech czterdziestoosobowych zespołów bojo- większe sukcesy osiągnęła ona w 1941 roku. W nowych, z których każdy dysponuje ośmioosobową cy z 15 na 16 marca 1941 roku, przy użyciu sześciu sekcją dowodzenia i dwoma szesnastoosobowymi wypełnionych materiałami wybuchowymi szybkich plutonami. łodzi motorowych, zaatakowano w zatoce Suda Dowództwo Morskich Działań Specjalnych (Na- (koło Krety) zgrupowanie brytyjskich jednostek naval Special Warfare Command – NSWC) liczy oko- wodnych – uszkodzono ciężki krążownik „York” ło 5600 żołnierzy, w tym 2450 komandosów i 600 i zatopiono dwa inne okręty. W grudniu z kolei marynarzy – załóg specjalnych pojazdów podwod- w porcie Aleksandria uszkodzono dwa pancerniki nych (SEAL Delivery Vehicle Team) oraz kutrów Royal Navy. i łodzi specjalnych (Special Boat Team – fot. 1)2. Obecnie włoskiemu dowództwu zgrupowania sił specjalnych marynarki wojennej (Comando Rag- Europejscy nurkowie gruppamento Suibacquei ed Incursori Teseo Tesei – i komandosi COMSUBIN) podlega sześć grup, w tym rajdowa, W Europie3 odpowiednikiem amerykańskiego płetwonurków bojowych oraz wsparcia z czterema US Navy SEAL jest jedna z brytyjskich jedno- specjalistycznymi okrętami. Nieoficjalnie liczeb- stek Królewskiej Piechoty Morskiej – Special ność COMSUBIN szacuje się na 700 żołnierzy, Boat Service (SBS). Podobnie jak Special Air z czego połowa działa w grupach płetwonurków Service (SAS), powstała w 1941 roku na Bliskim bojowych i rajdowej. Wschodzie z istniejącego Layforce Folbot Troop. Komandosi francuskiej marynarki wojennej Po wielu reorganizacjach utworzono dwa szwa- to około 500 żołnierzy zorganizowanych w sześć drony: pierwszy – D1 – z pułku SAS (późniejsza komand, w tym dwa szturmowe (Jaubert i Trepel) nazwa Special Boat Squadron – SBS), drugi i jedno płetwonurków bojowych (Hubert). To ostat- – w ramach brygady komandosów (Special Se- nie, liczące 60 płetwonurków bojowych, stacjonuje rvice Brigade). Ich specjalnością była dywersja w Saint Mandrier, a pozostałe pięć w Lorient. w portach przeciwnika. Historia niemieckich płetwonurków bojowych Special Boat Service jest jednostką tajną (ograni- sięga czasów drugiej wojny światowej. Specjalną czony dostęp informacji) z nieujawnioną oficjalnie morską jednostkę sił szturmowych powołano wy- strukturą organizacyjną. Prawdopodobnie dysponu- korzystując doświadczenia włoskie. Składa się ona je czterema szwadronami operacyjnymi (w tym (Spezialisierte Einsatzkräfte Marine) z czterech jednym antyterrorystycznym) i pionem szkolenia. kompanii (Kampfschwimmerkompanie), w tym Do jej zadań należy rozpoznanie (m.in. plaż przed dwóch kompanii płetwonurków (jedna płetwonur- desantem wojsk własnych) i zwalczanie morskiego ków bojowych i jedna do zadań specjalnych). Kom- terroryzmu (np. ochrona tankowców, platform wy- pania nurków składa się z trzech grup po dwunastu dobywczych i instalacji naftowych). To właśnie żołnierzy. Aby zostać niemieckim nurkiem bojo- w walkach o Falklandy (Malwiny) przed desanto- wym trzeba wstąpić do marynarki wojennej. Kan- waniem brytyjskich sił głównych, płetwonurkowie dydaci nie mogą przekraczać 27 lat. Selekcja odby- bojowi z SBS i SAS kilkakrotnie lądowali na wywa się na torze przeszkód w miejscowości Ecken- spach przetransportowani na pokładach okrętów podwodnych i samolotów. 2 H. Królikowski: SEAL – Komandosi US Navy. „Poligon” 2006 nr 4, Prekursorami wykorzystania płetwonurków bojo- s. 20–32; J. Garstka: Pojazdy podwodne dla płetwonurków bojowych. „Przegląd Morski” 2009 nr 3, s. 22. wych byli jednak Włosi. To oni pod koniec pierw- 3 J. Garstka: Podwodne rydwany. „Militarny Magazyn Specjalny Ko- szej wojny światowej (1 listopada 1918 roku) prze- mandos” 2010 nr 7–8, s. 72–73; A. Ostasz: Kompfschwimmer- kompanie – Elitarna jednostka niemieckich płetwonurków bojo- prowadzili udany atak na austro-węgierski pancer- wych. „Militarny Magazyn Specjalny Komandos” 2010 nr 4, nik „Viribus Unitis” w porcie Pola. W 1938 roku, s. 24–26.

20 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Uzyskać zaskoczenie ZABEZPIECZENIE DZIAŁAŃ FOT. US navy FOT. FOT. 1. SZYBKA ŁÓDŹ MOTOROWA będąca w wyposażeniu amerykańskich sił specjalnych

forde, gdzie jednostka nurków stacjonuje od 1962 tomiast z wysokości 700–4000 metrów. Zasadni- roku. Testy obejmują: bieg na pięć kilometrów – cze środki transportu nurkowie bojowi opuszcza- maksymalny czas 25 minut, pływanie na dystansie ją w odległości około 10 kilometrów od rejonu tysiąca metrów – 25 minut 45 sekund, nurkowanie działania, zaś do celu płyną pod wodą korzysta- na wstrzymanym oddechu i nurkowanie na odle- jąc ze specjalnych pojazdów podwodnych typu głość 25 metrów z jednym nawrotem. mokrego i suchego lub na szybkich łodziach mo- Zakwalifikowani kandydaci na nurków bojowych torowych typu pneumatycznego oraz ze sztyw- razem z nurkami-minerami odbywają sześcioty- nym kadłubem. godniowe szkolenie. W ciągu następnych dwóch Pojazdy podwodne mogą poruszać się w środo- tygodni jest prowadzony kurs nauki eksploatacji wisku wodnym na większej głębokości, płytko za- łodzi, pontonów i innych jednostek pływających. nurzone lub przy samym dnie. Różnią się budową, W ośrodku znajduje się doskonale wyposażony masą i rozmiarami (5–20 m). Możliwość ich skry- podwodny tor przeszkód zawierający bomby, miny tego podejścia do brzegu sprawia, że mogą być one i torpedy. stosowane zarówno w czasie konfliktów zbrojnych i operacji kryzysowych oraz przywracania pokoju, Transport nurków bojowych jak i w wypadku działań antyterrorystycznych. Ma- Przerzucenie nurków bojowych na teren prze- sa, wymiary i wyposażenie pojazdów decydują też ciwnika może się odbywać z wykorzystaniem o ich charakterze – mogą być środkiem holowni- małych i dużych okrętów podwodnych, jednostek czym lub transportowym (jedno, dwu lub wielo- nawodnych, samolotów i śmigłowców (fot. 2). miejscowym). Nurkowie transportowani śmigłowcami wykonu- W większości pojazdy podwodne są aparatami, ją skoki bezpośrednio do zbiornika wodnego w których nurkowie i ładunki (wyposażenie) są za- z wysokości 3–5 metrów przy prędkości około bezpieczone przed oddziaływaniem ciśnienia hydro- 25–30 km/h, z samolotów na spadochronach na- statycznego, a sama załoga wykorzystuje skafandry

18 2012/01 przegląd morski 21 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Zabezpieczenie działań Uzyskać zaskoczenie

i aparaty oddechowe. Urządzenia kontroli i sterowa- transportu komandosów. Okręt podwodny może wy- nia znajdują się w wodoszczelnych pojemnikach. Po- sadzić grupę płetwonurków (komandosów) dwoma jazdy holujące mają jednak pewne wady. Nie ma sposobami: z położenia podwodnego i nawodnego. możliwości przenoszenia na nich ładunków, co jest W pierwszym wypadku okręt podchodzi na po- związane z dokładnym wyważeniem pojazdu i płe- zycję wysadzania i kładzie się na dnie na głęboko- twonurka do tak zwanej pływalności zerowej. Ponad- ści 20–30 metrów. Płetwonurkowie opuszczają to występują trudności w sterowaniu i z oddziaływa- okręt przez wyrzutnie torpedowe. Jako przykład niem strumienia wody na płetwonurka. można wskazać izraelskie okręty typu Dolphin Wad tych nie mają aparaty transportowe, ale są z wyrzutniami torped kalibru 650 mm, ułatwiający- za to znacznie cięższe i większe, a tym samym mi opuszczenie okrętu przez płetwonurków. W US Navy do takich zadań w pierwszej kolejności przy- stosowano okręty typu Los Angeles, na których zamontowano kontenery SDS (Sry Dock Shelter) Jedno z zadań mieszczące podwodne pojazdy (SEAL Delivery Vehicles – SDV) lub łodzie motorowe (Combat Najnowsze amerykańskie okręty podwodne typu Rubber Raiding Craft – CRRC). Virginia (zastępujące wycofywane jednostki typu Los Ange- Szwedzkie pojazdy ASV Sea Dagger (miniaturo- les) mogą transportować specjalne pojazdy ASDS (Advenced we okręty podwodne – MOP) mogą przewozić do SEAL Delivery System) mieszczące do szesnastu płetwonur- sześciu płetwonurków, zaś ASDV Sea Dagger ków bojowych. Także zmodernizowane cztery amerykańskie z sześcioosobową załogą transportują wyposażenie okręty podwodne typu Ohio są przystosowane do transpor- do wykrywania i niszczenia min. Oba pojazdy o ta- tu, oprócz pocisków Tomahawk, sześćdziesięciu komando- kich samych wymiarach (długość – 19,3 m, szero- sów (w mniejszej liczbie płetwonurków bojowych) i ich pojaz- kość – 3,6 m, wysokość – 2,5 m) rozwijają maksy- dów (nawodnych i podwodnych). malną prędkość nawodną do ośmiu węzłów, zaś podwodną do siedmiu węzłów (zasięgi nawodny i podwodny to 70 Mm). Miniaturowe okręty podwodne, wykorzystywane do transportu nurków bojowych, są okrętami o wy- porności do około 70 ton (podobnej do ASDS – Advenced SEAL Delivery System – czy ASV Sea Dagger), są przeznaczone głównie do zadań dywer- syjnych i współpracy z płetwonurkami bojowymi oraz przystosowane do transportu drogą powietrz- dużo droższe. Wiele z nich zostało wycofanych ną. Obecność płetwonurków na MOP świadczy z wyposażenia sił morskich NATO i zastąpionych o dążeniu do uniwersalizacji tych okrętów. Dodat- łodziami pontonowymi (pneumatycznymi). Taką kowo mogą one zabierać dwa pojazdy podwodne udaną konstrukcją jest nadmuchiwana łódź ponto- typu mokrego, przeznaczone do transportu nurków nowa „Ekskalibur 180” firmy Submarin Products bojowych (lub nurków-minerów) i ich wyposażenia (Wielka Brytania). Można nią przewozić dziesięciu (miny magnetyczne, ładunki wybuchowe itp.). płetwonurków z niezbędnym wyposażeniem na od- Miniaturowe okręty podwodne umożliwiają prowa- ległość do 160 kilometrów z prędkością 30 wę- dzenie tak zwanej małej wojny podwodnej – atako- złów. wanie portów, kotwicowisk i infrastruktury hydro- technicznej z wykorzystaniem nurków bojowych. Sprawdzony środek MOP mogą być transportowane drogą lądową (na transportu lawetach), powietrzną (samolotami C-5, C-17, Możliwość skrytego i bliskiego podejścia do brze- An-124 lub w wypadku bardzo małych jednostek – gu pozwala wykorzystywać okręty podwodne samolotami C-130) i morską (jako ładunek okrętów (zwłaszcza małe i miniaturowe) jako platformy do lub statków handlowych).

22 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Uzyskać zaskoczenie ZABEZPIECZENIE DZIAŁAŃ

Dywersyjne MOP powinny umożliwić zabranie (Shallow Water Combat Submersible – SWCS). od sześciu do ośmiu płetwonurków bojowych z ho- Kontrakt na budowę pojazdu zdolnego operować na lownikami podwodnymi (np. typu SDV), ładunków wodach płytkich został oceniony na 383 miliony wybuchowych o masie do dwóch ton, min magne- dolarów. tycznych i morskich, telemanipulatorów (np. do SWCS zastąpi wykorzystywane obecnie pojaz- cięcia kabli), minitorped do zwalczania płetwonur- dy SEAL Delivery-Vehicle (SDV) Mk 8 Mod 1. ków przeciwnika. Okręty te mają konstrukcję bez- Jego przeznaczeniem będzie transport żołnierzy kioskową, a do budowy kadłuba wykorzystuje się do miejsca operacji z pokładu okrętu podwodne- laminaty i inne wytrzymałe tworzywa. Miniaturo- go oraz ewakuacja po wykonaniu zadania. we okręty podwodne są wykorzystywane w siłach USSOCOM planuje budowę 10–14 takich pojaz- morskich między innymi Korei Północnej, Iranu, dów, nie wyklucza się produkcji eksportowej do Rosji i USA4. państw zaprzyjaźnionych5. Niepowodzenia z okrętem podwodnym ASDS, Wysadzanie komandosów z okrętu podwodne- przeznaczonym do transportowania płetwonurków go znajdującego się w położeniu nawodnym pro- z pokładu atomowego okrętu podwodnego, spowo- wadzi się jak najbliżej brzegu przeciwnika. Od- dowały, że US Navy postanowiła zbudować jego bywa się to zazwyczaj w bezksiężycową noc następcę. W grudniu 2008 roku Dowództwo Syste- i przy niesprzyjających warunkach atmosferycz- mów Morskich (Naval Sea Systems Command – nych (opady deszczu itp.). Obecnie sposób ten, NAVSEA) poinformowało o planowanym przyspie- ze względu na możliwość wykrycia desantu, jest szonym zakupie nowego typu okrętu dla sił specjal- rzadziej stosowany lub podejmowany w większej nych, wstępnie nazwanego JMMS (Joint Multi- odległości od brzegu. W ostatnim przypadku wy- Mission Submarine). Powinien on osiągnąć zdol- korzystuje się mniejsze rozmiarami i autono - ność operacyjną w 2016 roku. W dotychczasowych micznie poruszające się specjalistyczne pojazdy planach uwzględniono zbudowanie trzech jedno- podwodne zapewniające również powrót płetwo- stek nowego typu. nurków. Program ASDS rozpoczęto na początku lat dzie- więćdziesiątych XX wieku. Jednostka miała umoż- Pojazdy podwodne liwić transportowanie grupy specjalnej w warun- Aby zwiększyć promień działania płetwonurków kach suchych, z wyposażeniem, na odpowiednią bojowych opracowano podwodne pojazdy transpor- odległość. Już na początku programu zmieniano towe i skutery. Te drugie zmniejszają fizyczne zmę- firmy odpowiedzialne za produkcję. Ostatecznie czenie nurków i pozwalają jednocześnie na dłuższe wybrano korporację Northrop Grumman. Z plano- przebywanie w rejonie działania. wanych sześciu okrętów do służby wszedł tylko Przykładowo, hitem targów IDEX-20016 były jeden. Koszt prototypu wyniósł aż 900 milionów „mokre” transportowe pojazdy podwodne firmy dolarów. W 2006 roku Departament Obrony podjął Emirates Marine Technology (AMT). Zapre- decyzję o zakończeniu budowy. Pod koniec ubie- zentowano dwa pojazdy: mniejszy Class 4 oraz głego roku na ASDS-1 w trakcie ładowania baterii większy – Class 5. Ten ostatni, o wymiarach wybuchł pożar. Prace remontowe objęły większość ø 1,15x9 m i masie własnej 3,5 t (wyporności systemów, śluzy komunikacyjne, a nawet elementy podwodnej – 8 t), mieści dwuosobową załogę, konstrukcyjne. która może korzystać z własnych akwalungów W nowym programie zostaną uwzględnione do- świadczenia z prac nad ASDS. Być może pozwoli to 4 T. Witkiewicz: Miniaturowe okręty podwodne przyszłości. „Przegląd Morski” 2008 nr 10, s. 30 i 32. na zmniejszenie kosztów i skrócenie czasu budowy. 5 Nowy miniokręt podwodny dla sił specjalnych. „Przegląd Morski” Z początkiem 2011 roku Dowództwo Operacji 2009 nr 4, s. 60; R. Scott: US unvelies plans for Joint Multi-Misson Submarine. „Jane’s Navy International”. http://www.janes.com. Specjalnych (US Special Operations Command – 4.08.2011; R. Scott: US on course for next special forces sub- USSOCOM) wybrało firmę Teledyne Brown Engi- mersible. „Jane’s Navy International”. http:www.janes.com. neering do projektowania, rozwoju, testowania 4.08.211. 6 W. Łuczak: Petrodolarowe interesy (targi IDEX 2001). „Raport. i produkcji pojazdu podwodnego dla sił specjalnych Wojsko Technika Obronność” 2001 nr 4, s. 46.

2012/01 przegląd morski 23 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Zabezpieczenie działań Uzyskać zaskoczenie FOT. US NAVY FOT. FOT. 2. Okręt podwodny US NAVY ze specjalnym hangarem do transportu pojazdów podwodnych komandosów morskich oraz pokładowego systemu oddechowego (zana przykład Norwegii i Holandii, dla swoich od- mknięty obieg mieszanki O2 + N2 z zapasem na działów morskich działań specjalnych. W wy- sześć godzin). Class 5 jest wyposażony w GPS, padku Holandii, zanim trafiły do korpusu pie- mapę cyfrową i autopilota, a także w sonar o zasię- choty morskiej (wraz z łodziami MRISC), zos- gu 150 metrów. Objętość komory ładunkowej wy- tały przystosowane do współdziałania z holen- nosi 700 dm3. derskimi okrętami podwodnymi typu Walrus. Napęd Class 5 stanowi supercichy silnik elek- W USMC i US Navy zabezpieczenie działań sił tryczny Alsthom/Parvex o mocy 8 kW, śruba wielo- specjalnych polega również na przystosowaniu piórowa szablasta, pięć biegów do przodu i pięć okrętów LCS do przyjmowania pojazdów podwod- wstecznych. Bateria kadmowo-niklowa pozwala na nych SDV na pokład7. dziesięć godzin pracy silnika. Prędkość maksymal- Aparat DPD służy do holowania 1–2 płetwo- na to siedem węzłów, ekonomiczna – sześć węzłów, nurków bojowych wraz z wyposażeniem, po- zanurzenie – do 50 metrów. Sterowanie odbywa się nadto wewnątrz może mieć ładunek o objętości przy pomocy drążka typu lotniczego. 0,85 m3 i masie do 46 kilogramów. Pojazd, przy W grupie holowniczych pojazdów podwod- masie własnej 72 kilogramów, może z jednym nych na uwagę zasługuje najnowsze opracowanie holowanym płetwonurkiem rozwijać prędkość do amerykańskiej firmy Stidd z Greenport (Nowy 3,2 węzłów, z dwoma płetwonurkami – do 2,7 Jork) o symbolu DPD (Diver Propulsion Devi- węzła. Liczba płetwonurków decyduje też o za- ce). Docelowo dla Korpusu Piechoty Morskiej sięgu podwodnego pływania i wynosi odpowied- Stanów Zjednoczonych (United States Marine nio 5,2 Mm oraz 3,8 Mm. Zasięg ten może być Corps – USMC), konkretnie – dla amfibijnych powiększony odpowiednio do 10 Mm i 7,4 Mm, jednostek rozpoznawczych (Marine Amphibious jeżeli w komorze ładunkowej aparatu zamontuje Reconnaissance Units) – planowano zakup około się drugą baterię akumulatorów (aparat może być 300 pojazdów, które otrzymały tu nazwę STD (Swimmer Transport Device – pojazd transportu 7 M. Dura: Podwodne skutery. „Raport. Wojsko Technika płetwonurków). Pewną liczbę DPD zakupiły nie- Obronność” 2007 nr 9, s. 76–78; M. Dura: Co nowego w technice które siły morskie państw europejskich NATO, podwodnej? „Przegląd Morski” 2008 nr 11, s. 19.

24 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Uzyskać zaskoczenie ZABEZPIECZENIE DZIAŁAŃ przenoszony przez dwóch żołnierzy dzięki dwóm 0–40 m), zapewniające automatyczne wyważenie bocznym uchwytom). DPD może zanurzać się na w wypadku zastopowania silnika. Według da- głębokość do 41 metrów (fot. 3). nych rosyjskich, rolę nosiciela pojazdów Sirena Pojazd DPD o wymiarach ø 61x224 cm do trans- mogą odgrywać miniaturowe okręty podwodne portu lądowego jest składany (długość nie przekra- Pirania (mieszczące dwa pojazdy) projektu 865 cza wówczas 140 cm). Jego napęd stanowi osłonię- oraz duże okręty podwodne projektu 877EK ta śruba o płynnej regulacji prędkości obrotowej i 877EKM Kilo lub dowolne jednostki nawodne (źródłem napędu jest silnik elektryczny 26VDC). z żurawikiem o udźwigu około dwóch ton. Właściwie dobrany kształt kadłuba zmniejsza opór wody i ułatwia rozmieszczenie wewnętrznego ła- Łodzie wielofunkcyjne dunku oraz wyposażenia. Z przodu znajduje się Producent DPD (firma Stidd Systems Inc.) za- otwór o średnicy 36 cm (zapewniający widoczność proponował także systemowy sposób dostarcza- przed pojazdem) osłonięty przezroczystą szybą nia płetwonurków bojowych do celu i ich powro- z twardego poliwęglanu. tu przez współpracę z nowo opracowaną, wielo- Małą masę uzyskano dzięki zastosowaniu funkcyjną szybką łodzią motorową (Multi Role w konstrukcji kadłuba stopu aluminium i płyty Intermediate Suport Craft – MRISC). Łódź ta, pokładowej z kompozytu. Sterowanie aparatem wykonana w technologii stealth, może pływać jest dwucięgnowe: w kierunku pływania przez zarówno pod wodą, jak i na jej powierzchni, po- pojedyncze cięgno mechaniczne połączone z kie- dobnie jak szwedzka DGB (fot. 4). rownicą w dziobowej części kadłuba, zaś drugie MRISC jest szybką łodzią motorową z przez- cięgno porusza sterem głębokości zamocowanym naczeniem do transportu grup specjalnych do rejo- za śrubą (oba mogą być obsługiwane przez jed- nu i z rejonu akcji, prowadzenia zadań rozpo- nego operatora). Źródłem energii elektrycznej znawczych (nawodnych i podwodnych), wsparcia jest bateria akumulatorów litowo-jonowych, wy- bojowego (wersja uzbrojona w dwa karabiny ma- posażona w przenośny system ich ładowania szynowe) w strefie przybrzeżnej, skrytego abor- (o masie 20 kg i wymiarach 53x41x19 cm). dażu, operacji ratowniczych oraz ewakuacji Rosyjska firma Dwigatiel z Sankt Petersburga uchodźców w strefie przybrzeżnej i dorzeczach oferuje także podwodny pojazd Sirena-UME. W je- rzek – w tym wypadku może wypuszczać skrycie go konstrukcji można wyróżnić trzy części: skutery podwodne DPD wraz z płetwonurkami – dziobową, dostosowaną do dołączenia pojem- bojowymi, a jako niewidoczna dla obserwatorów nika transportowego, mieszczącą baterię akumula- nawodnych może być ponownie wykorzystana do torów niklowo-kadmowych; ewakuacji komandosów po wykonaniu zadania. – środkową, mieszczącą kokpity dla dwóch płe- Do napędu łodzi pod wodą (na głębokości do twonurków, sekcję przyrządów zanurzenia oraz sys- 20 m) wykorzystuje się silniki elektryczne zasilane tem podtrzymywania życia (zbiornik z mieszanką z akumulatora, zaś na powierzchni wody silnik oddechową wraz z oprzyrządowaniem); Diesla z turboładowaniem o mocy 320 kW. Tak do- – rufową, z urządzeniem regulacji obrotów i ste- brany napęd pozwala rozwijać na powierzchni pręd- rowania. kość do 30 węzłów, w półzanurzeniu 5 węzłów Pojazd Sirena ma średnicę 0,53 m i długość i pod wodą do 3 węzłów. Konstrukcja łodzi zapew- 8,72 m (11,3 m z pojemnikiem transportowym), nia bezpieczne pływanie do stanu morza 5. Przy dzięki czemu może być transportowany w ty- standardowym zapasie paliwa (254 dm3) zasięg powych wyrzutniach torpedowych (kalibru pływania na powierzchni wynosi 150 Mm i w pół- 533 mm) okrętów podwodnych. Aparat, przy ma- zanurzeniu do 120 Mm, pod wodą (przy w pełni sie 1097 kilogramów (w tym ładunek użytkowy naładowanych akumulatorach) od 6 do 8 Mm do 460 kg), napędzany silnikiem elektrycznym, z prędkością 3 węzłów (zasięg podwodny MRISC może osiągać prędkość rzędu 2–4 węzłów. Jest może być wydłużony o dalsze 10 Mm dzięki zasto- wyposażony w urządzenie automatycznie utrzy- sowaniu DPD, co pozwoli płetwonurkom na mujące zadany kurs i zanurzenie (w przedziale skryte podejście do rejonu akcji z wykorzystaniem

2012/01 przegląd morski 25 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Zabezpieczenie działań Uzyskać zaskoczenie FOT. STIDD SYSTEMS STIDD FOT. FOT. DPDMAIN FOT. FOT. 3. Holowniczy pojazd podwodny FOT. 4. Uniwersalna szybka łódź motorowa w trakcie transportowania płetwonurków w rejon poruszająca się na powierzchni morza działania

pływających transporterów spoza dwunastomilowe- kami strugowodnymi. Przy masie 4 ton (ładow- go pasa wód terytorialnych). Kierowanie łodzią ność – 1 t) i wymiarach 9,8x2,5 m (dł.xwys.) umożliwiają dwie konsole sterownicze: do pływa- oraz części zanurzonej 2,3 m może rozwijać na nia nawodnego i podwodnego8. powierzchni wody prędkość ponad 30 węzłów. Kadłub MRISC wykonano z wysoko wytrzyma- Gdy łódź jest prawie całkowicie zanurzona pod łego stopu aluminium, a pokład z materiału kompo- wodą, nad powierzchnią jest widoczna tylko nie- zytowego. Do ewakuacji załogi wykorzystuje się wielka część oszklonej kabiny załogi. górne i boczne luki ewakuacyjne. Łódź przy wy- Do nowości należy również zaliczyć rodzinę po- miarach 9,91x1,68x2,31 m (dł.xwys.xszer.) na po- jazdów S3FV opracowanych przez brytyjską firmę wierzchni ma zanurzenie 0,56 m, zaś w półzanu- James Fisher Defence. Przewidziano w nich miej- rzeniu 1,22 m. Może przewozić dwóch członków sce dla dwóch pilotów oraz przedział dla dwóch, załogi oraz ładunek o masie do 636 kilogramów czterech lub sześciu płetwonurków i dla ładunku (zamiennie: czterech w pełni wyposażonych płe- o wadze 200, 400 i 600 kilogramów. Szczegółowe twonurków wraz z dwoma skuterami DPD). dane tych pojazdów są na razie niedostępne. Z początkiem 2007 roku w Szwecji poddano Także amerykańskie centrum badawcze testom nową łódź (dane: Defense Consulting Eu- NAVSEA zaprezentowało nowe modele kontenera ropa AB) dla grupy nurków (Diver Group Boat – i szczelną komorę ładunkową Gripper dla dużych DGB) o cechach podobnych do łodzi MRISC: mo- okrętów podwodnych. Firma BMT Defence Servi- że pływać na powierzchni wody (jako zwykła łódź ce z kolei pokazała już sprawdzony kontener dla półsztywna), w zanurzeniu tuż pod powierzchnią wojsk specjalnych, który można montować na oraz na głębokości kilkunastu metrów. Może być mniejszych okrętach podwodnych.  stosowana do wysadzania płetwonurków bojowych, Autor jest absolwentem WAT. Stopień doktora uzyskał desantu grup antyterrorystycznych w portach i na na Wydziale Mechanicznym Politechniki Wrocławskiej. wybrzeżu oraz abordażu statków używanych przez Był m.in. kierownikiem Pracowni Minowania i Ośrodka Naukowej Informacji Wojskowej przemytników. DGB jest przystosowana do zrzuca- w Wojskowym Instytucie Techniki Inżynieryjnej. nia z pokładów samolotów lub okrętów9. 8 M. Dura: Podwodne skutery…, op.cit., s. 78–80. Napęd łodzi DGB stanowi silnik wysokopręż- 9 Szwedzi testują DGB. „Raport. Wojsko Technika Obronność” ny o mocy 221 kW (300 kM) z czterema pędni- 2006 nr 12, s. 77.

26 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Platforma doświadczalna TECHNIKA I UZBROJENIE

kmdr por. Maciej Nałęcz Dowództwo Marynarki Wojennej rosji mo . fot Jedyny w swoim rodzaju „Sarow” (B-90), tajemniczy i jednocześnie najbardziej chyba „utajniony” okręt podwodny rosyjskiej Wojenno-Morskiej Floty, został ponownie zwodowany po kolejnej modernizacji, latem 2010 roku, w stoczni Zwiezdoczka w Siewieriodwińsku (obwód archangielski).

rawdopodobnie nie byłoby w tym platformą doświadczalną, przygotowaną do odpo- fakcie nic nadzwyczajnego, gdy- wiednio wydłużonego czasu eksploatacji, przeby nie to, że okręt został przeka- prowadzania wielokrotnych przebudów i moder- P zany siłom morskim zaledwie nizacji. dwa lata wcześniej, w sierpniu 2008 roku. Do- Zewnętrznie B-90 charakteryzuje się tradycyjną świadczalny, bo tak chyba należy go traktować, konstrukcją z górującym nad kadłubem kioskiem. okręt podwodny o napędzie konwencjonalnym, Jednocześnie jednak kadłub przypomina projekty spalinowo-elektrycznym, projektu 20120 „Sarow” okrętów podwodnych (w większości z napędem został opracowany, tak jak większość radzieckich nuklearnym), których głównym uzbrojeniem są i rosyjskich okrętów podwodnych, w Centralnym międzykontynentalne balistyczne pociski rakieto- Biurze Konstrukcyjnym Rubin z siedzibą w Sankt we, w szczególności projektu 667A Navaga (zgod- Petersburgu, pod kierownictwem głównego kon- nie z nomenklaturą NATO Yankee). Na wyjątko- struktora A. Biełowa. „Sarow” jest uniwersalną wość okrętu wskazuje również dość prozaiczny

2012/01 przegląd morski 27 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

TECHNIKA I UZBROJENIE Platforma doświadczalna

fakt, że dowódcą jest kapitan I rangi (komandor), We wrześniu 2007 roku, całkowicie przypadko- a na wszystkich pozostałych okrętach tej wielkości wo, władze miejskie miasta Sarow ujawniły fakt dowódcami są kapitanowie II rangi (komandorzy budowy dotąd nieznanego okrętu podwodnego. Na porucznicy), a więc o stopniu niższym. swojej stronie internetowej (www.adm.sarov.ru) umieściły informację o wizycie dowódcy jednostki Trochę historii kapitana I rangi Siergieja Kroszkina. W tekście Prace nad projektem zakończono jeszcze w cza- przytoczono jego słowa, że dowódca marynarki po- sach Związku Socjalistycznych Republik Radziec- stawił zadanie zakończenia prac do końca roku. kich, w roku 1988. Zakładano, że będzie to jednost- Kilka dni później informacja zniknęła ze strony, ale ka przeznaczona do testowania nowych i moderni- wcześniej została przedrukowana przez prasę lokal- zowanych systemów ogólnookrętowych, głęboko- ną i w ten sposób zaczęła żyć własnym życiem. wodnych i uzbrojenia. W marcu kolejnego roku Rosyjska gazeta „Kommiersant” próbowała się zatwierdzono projekt techniczny i rozpoczęto dowiedzieć w stoczniach Zwiezdoczka i Siewmasz czegoś więcej o tajemniczym okręcie projektu 20120, ale wszyscy nabrali wody w usta. Twierdzo- no, że taki okręt nie istnieje. Zapytanie trafiło rów- Przeznaczenie nież do Centralnego Biura Konstrukcyjnego Rubin; Okręt projektu 20120 „Sarow” przygotowano do tam również nikt nie słyszał o podobnym okręcie testowania unikatowej technologii napędowej. Po- podwodnym. legało to na wyposażeniu konwencjonalnego okrętu podwod- Takie „utajnianie” było czymś niezwykłym nego w kompaktowy reaktor jądrowy, mający służyć jako na- w okresie, kiedy informacje związane z przemy- pęd rezerwowy. Miał to być okręt o klasycznej konstrukcji, ale słem stoczniowym, przede wszystkim budową z możliwościami operowania w położeniu podwodnym podob- okrętów wojennych, były jakby celowo nagłaśniane nymi do tych, jakie mają dotychczasowe atomowe okręty pod- przez media. Przekazywano nie tylko wiadomości wodne. Dążono przy tym do tego, aby koszty jego budowy o wodowaniach lub rozpoczęciu budowy nowych były znacznie mniejsze. okrętów, swobodnie upowszechniano dokładne dane taktyczno-techniczne najnowszych strategicznych i wielozadaniowych atomowych okrętów podwodnych. Dziennikarze, gdy zbierali materiały do publikacji, bez większych problemów uzyskiwali dane o projektach, szkice, nazwy i inne niezbędne szczegóły. Przykładem pełnej otwartości może być informowanie o najnowszym atomowym okręcie podwodnym z międzykontynentalnymi rakietami balistycznymi na pokładzie „Jurij Dołgorukij”. wstępne prace konstrukcyjne. Najprawdopodobniej Projekt 20120 został przygotowany do testowana projektem wyjściowym nowego okrętu była jed- unikatowej technologii napędowej – reaktora jądro- nostka projektu 877B Pałtus (Halibut). Jednym wego na konwencjonalnym okręcie podwodnym ja- z głównych zadań, przed jakim stanęli konstrukto- ko dodatkowego, rezerwowego źródła energii. Po- rzy, było wyposażenie konwencjonalnego okrętu dobne eksperymenty prowadzono w czasach ZSRR. podwodnego w kompaktowy reaktor jądrowy, ma- W roku 1985 okręt podwodny B-68 wyposażono jący służyć jako napęd rezerwowy. W ten sposób w reaktor jądrowy VAU-6 o mocy 600 kW. Pozwa- chciano stworzyć konwencjonalny w swej kon- lał on na przebywanie w położeniu podwodnym strukcji okręt podwodny, ale o możliwościach ope- o wiele dłużej niż mogły to robić okręty tego same- rowania w położeniu podwodnym podobnych do go projektu bez dodatkowego reaktora. Tymczasem dotychczasowych atomowych okrętów podwod- ścieżki do wiedzy o tajemniczym okręcie podwodnych. Jednocześnie chodziło o to, aby koszt budo- nym wiodły do śródlądowej stoczni Krasnoje Sor- wy takiej jednostki był znacznie mniejszy. mowo im. A. Żdanowa z Niżnego Nowogrodu

28 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Platforma doświadczalna TECHNIKA I UZBROJENIE autora archiwum . fot

FOT. 1. „Sarow” w zimnych wodach Morza Białego

(wcześniej Gorki), której historia sięga połowy XIX (kanałami: im. Moskwy, Wołgo-Bałtyckim i Biało- wieku (dokładnie 1849 roku). morskim) nad Morze Białe. Trafił na nabrzeże Pod koniec przedostatniej dekady XX wieku, stoczniowe Siewmaszpredprijatije (Siewmasz). jeszcze w czasach ZSRR, w 1988 roku rozpoczęto Stocznia ta dotychczas specjalizowała się wyłącz- budowę eksperymentalnego okrętu podwodnego nie w atomowych okrętach podwodnych. Zbudowa- „Sargan” (numer zakładowy 137). Jednostka miała no tam jedynie dwa (numery zakładowe 01701 być przekazana flocie w 1993 roku, ale przerwy i 01702) konwencjonalne okręty podwodne projek- w finansowaniu negatywnie odbiły się na jakości tu 636M Pałtus-M (zmodernizowany Kilo), za- prac, które wielokrotnie przerywano. Upadek mówione przez Chińską Republikę Ludową. Związku Radzieckiego miał na pewno bardzo duży 19 marca 2006 roku, w setną rocznicę powstania wpływ na jej historię. W roku 1996 dopływ środ- rosyjskiej floty podwodnej, uroczyście rozpoczęto ków całkowicie ustał, okręt w tym czasie był ukoń- (po raz drugi) budowę okrętu, przygotowując nor- czony jedynie w 40 procentach. malną w takiej sytuacji okolicznościową tabliczkę Po kolejnych pięciu latach i wspólnej pozytywnej z sylwetką okrętu i datą rozpoczęcia budowy. Do- decyzji o kontynuacji budowy, podjętej przez Mini- piero w marcu 2007 roku okręt otrzymał nazwę sterstwo Rozwoju Ekonomicznego i Ministerstwo „Sarow”, dla upamiętnienia miasta zamkniętego, Obrony Federacji Rosyjskiej, powrócono do prac. w którym znajdował się jeden z ośrodków jądro- Kontynuowano je zgodnie ze zmienionym przez wych ZSRR (fot. 1). Kilka miesięcy później, na za- Centralne Biuro Konstrukcyjne Rubin projektem. proszenie władz, do miasta przyjechał dowódca Potwierdzenie prac prowadzonych przez stocznię okrętu… Krasnoje Sormowo można odnaleźć w raporcie Tylko trzy kraje na świecie opracowały efektyw- rocznym za 2005 rok, gdzie jest mowa o produkcji ne systemy napędu niezależnego od powietrza aparatury podnoszenia peryskopu na zamówienie atmosferycznego (Air Independent Propulsion – „Sargan”, z dostawą w roku 2006. AIP): Szwecja, RFN i Francja. Każdy z nich wyko- Okręt już wcześniej – w sierpniu 2003 roku – rzystał własną technologię. Kilkanaście lat temu do przeholowano śródlądowymi drogami wodnymi ekskluzywnego klubu chciała dołączyć również

2012/01 przegląd morski 29 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

TECHNIKA I UZBROJENIE Platforma doświadczalna

Rosja, jeden przecież z liderów budownictwa okrę- jest Flota Północna, baza morska Siewiero- towego. Rozwiązania rosyjskie, będące jeszcze dwińsk. w fazie projektowania, miały zacząć trafiać do od- Od 2008 roku okręt wykonał wiele zadań spe- biorców rodzimych i zagranicznych na pokładzie cjalnych, przede wszystkim testów nowego wypo- różnej wielkości okrętów podwodnych, określanych sażenia i uzbrojenia. Każde kolejne próby wymaga- wspólną nazwą Amur, różniących się w zależności ły wcześniejszych prac modernizacyjnych prowa- od potrzeb nabywcy wielkością. Czyżby Rosjanie dzonych w warunkach stoczniowych zakładów próbowali maskować niepowodzenia technologicz- „Zwiezdoczka”. Kolejna modernizacja, w roku ne zmierzając w kierunku wyposażania stosunko- 2010, była związana, zgodnie z nieoficjalnymi wo niewielkich okrętów podwodnych w miniaturo- i niepotwierdzonymi informacjami, z testami siłow- we reaktory nuklearne? ni całkowicie nowego rodzaju. Oczywiście infor- Inną teorią, powtarzaną wokół owianego tajem- macja nie została skomentowana przez biuro kon- nicą okrętu, jest konieczność stworzenia platformy strukcyjne i stocznię. do testowania całkowicie nowego reaktora. Taka W testowych wyjściach w morze bardzo często możliwość została po raz pierwszy wspomniana B-90 towarzyszył okręt ratowniczy „Zwiezdocz- w jednej z lokalnych gazet Nowogrodu, która była ka”, mogący wypełniać zadania okrętu transporto- poświęcona rocznicy powstania Doświadczalnego wego, holownika i jeszcze parę innych (fot. 2). Wy- Przemysłowego Biura Projektowego (DPBP) im. starczy połączyć fakt przebywania „Zwiezdoczki” I. Afrikantowa, również z Niżnego Nowogrodu, zimą w Sankt Petersburgu, stolicy rosyjskiego prze- wiodącego projektanta reaktorów jądrowych dla mysłu stoczniowego, siedzibie najlepszych biur okrętów podwodnych. W artykule stwierdzono, że konstrukcyjnych, z późniejszą współpracą z B-90. biuro w ostatnim roku opracowało projekt dla nowego okrętu podwodnego Kalitka, na którym Napęd zainstalowano całkowicie nowy system napędowy Niektóre źródła twierdzą, że jest on najbar- Feniks KTP-7I. Możliwe więc, że tajemniczy pro- dziej konwencjonalny z możliwych – budowa jekt 20120 to Kalitka; Rosjanie zwykle określali siłowni opiera się na silnikach wysokoprężnych projekty okrętów podwodnych i nawodnych nume- i baterii akumulatorów. Ta teoria jest mało intere- rami i nazwami. DPBP nie było zdziwione pyta- sująca, zajmijmy się innymi. niami „Kommiersanta” dotyczącymi projektu Reaktor RTG – tajemnica, którą jest osłonięty 20120. Asystent dyrektora odpowiedział, że reak- „Sarow”, jest najprawdopodobniej związana z te- tory okrętu mogą interesować amerykański wy- stowaniem nowych reaktorów jądrowych, choć ta wiad, nie was i odesłał pytających do służby pra- teza nie została dotychczas poparta faktami. Przed sowej rosyjskiej agencji atomowej Rosatom, która każdym wyjściem w morze okręt poddawano co odmówiła jednak jakichkolwiek komentarzy. prawda pracom stoczniowym, ale nie musi to Wróćmy jednak do historii okrętu. 14 grudnia oznaczać nieustannych zmian konstrukcyjnych, 2007 roku okręt B-90 zostaje wytoczony z hali związanych właśnie z napędem. Jednym z testo- wyposażeniowej, by po dziesięciu dniach być wanych może być reaktor, zwany termoelektrycz- wodowanym w wojskowej części portu w Siewie- nym generatorem radioizotopowym (RTG), który rodwińsku. Opinii publicznej nie powiadomiono najprawdopodobniej wykorzystuje promieniowa- o tym fakcie, co było co najmniej dziwne w świe- nie radiacyjne i powstające w jego wyniku ciepło. tle ostatnich wodowań rosyjskich okrętów pod- Pierwiastkiem roboczym reaktora takiego typu wodnych. Mimo przedsięwzięcia środków ostroż- może być pluton 238 lub stront 90. Tego typu kon- ności, informacje o wodowaniu przedostały się strukcje są prostsze i mniejsze niż konwencjonalne do prasy i Internetu. W lipcu 2008 roku okręt pełnowymiarowe reaktory morskie, są stosowane przeszedł próby stoczniowe, następnie państwo- do zasilania bezobsługowych latarni morskich we próby zdawczo-odbiorcze, po czym 7 sierpnia i stacji pogodowych oraz sond kosmicznych dale- wszedł w skład Wojenno-Morskiej Floty (WMF). kiego zasięgu, które nie zawsze mogą polegać na Od 2009 roku miejscem stałej dyslokacji okrętu energii solarnej.

30 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Platforma doświadczalna TECHNIKA I UZBROJENIE autora archiwum . fot FOT. 2. OKRĘT RATOWNICzY „ZWIEZDOCZKA” przy nabrzeżu Stoczni Admiralskiej (Admirałtiejskije Wierfi) Istnieją jednak pewne technologiczne ogranicze- Według konstruktorów, jest on konkurencyjny nia, które musiałyby być przezwyciężone. RTG by- dla siłowni i rozwiązań technologicznych zasto- ły dotychczas używane w sytuacjach, w których sowanych na niemieckich okrętach typu 212A, wielkość produkowanej energii nie była wskaźni- a ze względu na ekonomiczność oraz dostępność kiem determinującym. Nowoczesne generatory izo- i prostotę w logistyce bazowej ma nawet prze- topowe, wykorzystywane na sondach kosmicznych wyższać rozwiązania niemieckie. Opinia taka NASA, osiągnęły bardzo dobre parametry, w sensie wydaje się jednak, biorąc pod uwagę dotychcza- niewielkich wymiarów i masy (ok. 60 kg), produ- sowe doświadczenia, poważnym nadużyciem kując jednocześnie do niedawna niedostępną tech- i raczej zabiegiem marketingowym. Co więcej, nologicznie wartość energii. Do wykorzystania na przypuszcza się, że charakterystyki siłowni, jak okręcie podwodnym należałoby skonstruować RTG to się określa drugiej generacji, z generatorem o mocy 300 W i więcej. Nie jest jednak pewne, ra- elektrochemicznym mogą być znacznie popra- czej wątpliwe, czy Rosjanie dysponują już odpo- wione. Koncepcja rozwoju takich siłowni zakła- wiednią technologią. dała stworzenie okrętowych zespołów napędo- Pewny jest natomiast fakt, że opracowanie nowych trzeciej generacji i wyposażenie nimi kon- woczesnej i efektywnej technologii napędu okrę- wencjonalnych, a właściwie nieatomowych, okrę- tu podwodnego niezależnego od powietrza tów podwodnych po roku 2010 (fot. 3). Przewi- atmosferycznego umożliwiłoby rosyjskiemu dywano, że jeśli siłownie drugiej generacji, wy- przemysłowi stoczniowemu powrót do elitarnego korzystywane jedynie w charakterze pomocni- klubu konstrukcji podwodnych. Oferta sprzedaży czym, są w stanie zwiększyć autonomiczność spalinowo-elektrycznych okrętów podwodnych operowania w położeniu podwodnym do 15–45 już za kilka lat będzie mało atrakcyjna. Rosjanie dób, to konstrukcje kolejnej generacji, będące zaczną tracić zamówienia, co spowoduje zastój jednocześnie podstawowym napędem okrętu, w projektowaniu i konstruowaniu nowych okrę- zwiększą autonomiczność nieatomowych okrę- tów podwodnych. tów podwodnych do 60–90 dób. Kristałł-27 – napęd tego typu polega na od- Wydaje się, że śmiałe założenia konstruktorów powiednio chronionym magazynowaniu tlenu nie zostały urzeczywistnione. Nie zbudowano i wodoru, a przede wszystkim na generatorze dotychczas tak wydajnych siłowni nieatomowych. elektrochemicznym z elektrolitem alkalicznym. Rosjanie na pewno muszą uznać powiększającą się

2012/01 przegląd morski 31 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

TECHNIKA I UZBROJENIE Platforma doświadczalna autora archiwum . fot FOT. 3. „SAROW” WYCHODZI W MORZE po modernizacji przeprowadzonej w czerwcu 2011 roku

między nimi a czołówką budownictwa okrętów Po określeniu miejsca osadzenia jednostki na podwodnych przepaść technologiczną. Można dnie, nawiązaniu łączności i ustaleniu warunków przypuszczać, że w ciągu najbliższych dziesięciu technicznych doszło do opuszczenia kapsuły. Po lat różnice będą tak duże, że bez zakupu technolo- pomyślnym dokowaniu, przebywający w niej ra- gii nie da się ich zniwelować. townicy asystowali w przejściu ratowanych na pokład kapsuły. W warunkach rzeczywistych za- Kapsuła ratunkowa łoga kapsuły ratowniczej oddokowała się od Wczesną jesienią 2011 roku na jednym z poligo- uszkodzonej jednostki i wypłynęła na powierzch- nów morskich Morza Białego zakończono testy nię morza, po czym urządzenie zostało podnie- uniwersalnej kapsuły ratunkowej, określanej rów- sione na pokład okrętu ratowniczego. W trakcie nież jako kontener ratunkowy (Uniwiersalnyj Spa- prób przeprowadzono niezbędne testy, sprawdzo- satielnyj Kontejnier – USK) dla okrętów podwod- no wszystkie systemy USK. Komisja odbiorcza nych trzeciej generacji i kolejnych. Jej podstawo- odnotowała jedynie pięć mniejszych wad, które wym przeznaczeniem jest zapewnienie bezpieczeń- miały być usunięte do końca października. stwa członkom załogi, pracownikom stoczni, pro- jektantom i naukowcom w czasie testów okrętów Przypuszczenia podwodnych w zanurzeniu. Projekt został opraco- Oprócz teorii dotyczących napędu, w dostępnych wany w Centralnym Biurze Konstrukcyjnym Łazu- źródłach można zauważyć wiele idei przeznaczenia rit z Niżnego Nowogrodu, a wykonaniem zajęła się B-90. Oto dwie z nich. stocznia Zwiezdoczka. Należy przypuszczać, że Według pierwszej, dzięki wyposażeniu w minire- platformą testową nowego środka ratunkowego był aktor jądrowy, okręt mógłby pozostawać w położe- właśnie „Sarow”. Wskazywać na to może wyraźne niu podwodnym nawet do 90 dób. Zbieranie danych oznakowanie włazów w rejonie rufowym okrętu rozpoznawczych mogłoby być prowadzone gdy okręt oraz bardzo dobrze widoczne etatowej kapsuły spoczywa na dnie, głównie przy pomocy pasywnego okrętu. Podobne środki ratunkowe nie były wytwa- systemu rozpoznania hydroakustycznego, ale też na rzane w Rosji (równieżw ZSRR) od połowy ubie- przykład przez „podpięcie” się do systemu telefo- głego wieku. nicznego potencjalnego przeciwnika. Scenariusz testów zakładał, że do uszkodzone- Druga teoria mówi o wyposażeniu tego atomo- go okrętu podwodnego podchodzą siły ratowni- wego miniokrętu podwodnego w wyrzutnię rakiet cze, w tym okręt nawodny z USK na pokładzie. przeciwokrętowych lub balistycznych i umieszcze-

32 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Platforma doświadczalna TECHNIKA I UZBROJENIE niu go skrycie w bezpośredniej bliskości ewentual- łej konstrukcji, umieszczony w części rufowej nego celu. Takie rozwiązanie, przed wyjściem sił okrętu. Przeprowadzone w trakcie eksploatacji do- przeciwnika z baz, mogłoby dać przewagę siłom świadczalnej badania i testy pozwoliły na ocenę ce- skrycie rozmieszczającym podobną platformę. lowości wykorzystania niewielkich siłowni jądro- wych jako dodatkowego źródła energii okrętu kon- Podobne projekty wencjonalnego. Na początku lat sześćdziesiątych minionego Niejako na potwierdzenie postawionych tez doty- wieku rozpoczęto budowę seryjną spalinowo- czących problemów technologicznych Rosjan -elektrycznych okrętów podwodnych projektu 651 z najnowszym, niezależnym od powietrza atmosfe- Juliett. Podobnie jak inne konwencjonalne okręty rycznego napędem, w ostatnim kwartale 2011 roku tych czasów, borykały się one z wieloma niedo- dowództwo floty podjęło decyzję o zaprzestaniu statkami, w tym ze zbyt małym bilansem energe- produkcji okrętów tycznym, co wpływało na ograniczenie możliwo- podwodnych typu La- ści okrętów i efektywność tego rodzaju sił, szcze- da projektu 677. Do Okręt podwodny B-90 „Sa- gólnie gdy operowały w rejonach oddalonych. służby liniowej nie row” zwodowano w grudniu 2007 roku, w sierpniu 2008 Dlatego też, biorąc powyższe pod uwagę, już na wejdzie pierwszy roku wszedł w skład Floty Pół- początku budowy jednostek projektu 651 podjęto okręt serii „Sankt Pe- nocnej. Od tego czasu jest jed- decyzję o opracowaniu projektu 683 – przygoto- tersburg”, który pozo- nostką używaną do testów no- wania na bazie uzbrojenia i wyposażenia okrętu stanie na Morzu Bał- wego wyposażenia i uzbrojenia, między innymi kapsuły ratowni- projektu 651 okrętu podwodnego z siłownią ją- tyckim, ale będzie słu- czej oraz prawdopodobnie re- drową małej mocy. Uwzględniono fakt, że ato- żyć jako platforma do- aktora – termoelektrycznego mowy okręt podwodny projektu 683 będzie się świadczalna dla licz- generatora radioizotopowego charakteryzował stosunkowo niedużą wyporno- nych na tym akwenie (RTG). ścią i wymiarami, dzięki czemu jego budowa bę- rosyjskich biur kon- dzie możliwa w stoczniach śródlądowych lub po- strukcyjnych i stoczni. łożonych na wodach płytkich, to jest w Leningra- Jeszcze dziesięć lat temu uważano, że okręty typu dzie i Gorkim, gdzie powstawały jednostki pro- Lada będą stanowić trzon sił podwodnych i udanie jektu 651. zastąpią okręty projektu 877 i 636 określane, odpo- W 1960 roku Centralne Biuro Konstrukcyjne nr wiednio, jako typ Kilo i Kilo Mod. 186 (CKB-186) opracowało projekt techniczny 683 Gwoździem do trumny okrętu podwodnego pro- (nosiciela rakiet) z siłownią wykorzystującą dwa jektu 677 stał się niedopracowany silnik elektrycz- reaktory typu MPU-153. Cztery pociski rakietowe ny, który okazał się być niezdolny do osiągania na- umieszczono na obu burtach parami w podnoszo- wet połowy zakładanej w planach mocy. Problemy nych kontenerach startowych, w kierunku dziobu dotyczyły również systemu hydroakustycznego, na i rufy od kiosku (podobnie jak w projekcie 651). którego opracowanie wydano ponad 1,3 mld rubli Projekt nie był kontynuowany głównie ze względu (130 mln złotych). Niedopracowany był również na konieczność startu rakiet w położeniu na- system informacji bojowej Litij i torpedy TE-2 wodnym. W tym samym czasie rozpoczynano Igruszka. w stoczni Krasnoje Sormowo budowę okrętów pod- Losy obu okrętów wydają się być w pewnym wodnych projektu 670 ze startem rakiet z położenia sensie podobne. Dla głównego bohatera artykułu podwodnego. znaleziono zastosowanie. Jak będzie z konstrukcją W 1985 roku, zgodnie z projektem 615E, opra- powstałą nad Morzem Bałtyckim zobaczymy cowanym w Centralnym Biurze Konstrukcyjnym w ciągu kilku najbliższych lat. Najpierw jednak Łazuryt, w stoczni Krasnoje Sormowo przebudo- muszą się znaleźć fundusze pozwalające na zmiany wano okręt spalinowo-elektryczny projektu 615. konstrukcyjne nieudanego projektu 677.  Jednostkę wyposażono w małogabarytowy pomoc- Autor jest absolwentem Akademii Marynarki niczy generator jądrowy WAU-6 o mocy 600 kW Wojennej w Gdyni (1990) i amerykańskiego wbudowany w kontener o odpowiednio wytrzyma- Naval Staff College w Newport (2003).

2012/01 przegląd morski 33 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

TECHNIKA I UZBROJENIE Pływające laboratorium

mgr inż. Andrzej Nitka FOT. LOTHAR GINZKEY LOTHAR FOT. Godny następca Konstrukcja niemieckiego okrętu „Planet” (II) to odpowiedź na specyficzne wymagania stawiane specjalistycznym jednostkom badawczym.

ostatnich dziesięcioleciach się 23 września 1965 roku, a wejście do służby ubiegłego wieku flota niemiec- 15 kwietnia 1967 roku. Pod koniec XX wieku ka (Bundesmarine, a później było jasne, że okręt, mający już za sobą trzydzie- W Deutsche Marine) do badań stoletnią służbę, zestarzał się, dlatego konieczna geofizycznych, hydrograficznych i meteorolo- była budowa jego następcy. gicznych wykorzystywała pełnomorski okręt badawczy „Planet”(I) typu 750 – (A 1452, ex Y „Planet” typu 751 843). Jednostkę tę zbudowała hamburska stocz- Nowa jednostka została zamówiona w stoczni nia J.R. Köser Norderwerft. Stępkę pod nią poło- Nordseewerke (NSWE) z Emden w kwietniu żono 30 kwietnia 1964 roku, wodowanie odbyło 1998 roku, jednakże jej budowy nie podjęto, po-

34 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Pływające laboratorium TECHNIKA I UZBROJENIE

nieważ umowa została rozwiązana. Po ponad Nowa jednostka badawcza, aby mogła wypeł- dwóch latach, 7 grudnia 2000 roku, podpisano niać wszystkie przypisane jej funkcje, musiała nowy kontrakt między tą samą stocznią a Fede- się charakteryzować dobrymi właściwościami ralnym Biurem Rozwoju Uzbrojenia (Bundesamt morskimi, jak najmniejszym stopniem wrażli- für Wehrtechnik und Beschaffung – BWB). Dzię- wości na falowanie, bardzo cichym i elastycznym ki niezwłocznemu przystąpieniu do prac kon- systemem napędowym, a także kształtem ka- strukcyjnych, położenie stępki pod nowy okręt dłuba poniżej linii wodnej, w jak największym „Planet” (A 1437) typu 751 nastapiło 29 kwiet- stopniu zbliżonym do okrętu podwodnego. Tym nia 2002 roku, zaś wodowanie 12 sierpnia 2003 wymaganiom mogła sprostać jedynie jednostka roku. Matką chrzestną została Erika Weise, żona wielokadłubowa, a konkretnie katamaran o małej dyrektora departamentu w ministerstwie obrony powierzchni styku z wodą (Small Water Plane – dr. Hansa Heinricha Weisego. Jednostkę prze- Area Twin Hull – SWATH). kazano odbiorcy w czerwcu 2004 roku, w tym samym roku weszła do służby. Był to ostatni mo- Właściwości ment, aby nowy okręt zaczął być wykorzystywa- Dzięki dwóm całkowicie zanurzonym w wo- ny – poprzednik został wycofany ze służby dzie kadłubom i małej powierzchni kontaktu w grudniu 2003 roku. z wodą, w porównaniu z jednostką jednokadłu- W trakcie prac koncepcyjnych założono, że bową o tej samej wyporności, okręt ten ma o wie- nowy okręt będzie wykonywać większą gamę le lepsze właściwości morskie. Stanowi przy tym przedsięwzięć niż jego poprzednik. Jego zadania stabilniejszą platformę dla instalowanego w cza- miały między innymi obejmować: sie badań i testów wyposażenia i uzbrojenia. Po- – badanie możliwości redukcji pól fizycz- nadto nie do przecenienia jest jego o wiele więk- nych, sza powierzchnia użytkowa. – zwiększenie wykrywalności obiektów pod- Dwa głęboko zanurzone kadłuby o długości wodnych, około 54 metrów są niemal idealnym rozwiąza- – badanie mórz i oceanów pod kątem zasto- niem dla zapewnienia odpowiednich warunków sowania nowych środków i procedur wojny pod- do testowania torped. Służąca do tego celu wy- wodnej, rzutnia została umieszczona w prawym kadłu- – dostarczanie informacji niezbędnych dla bie. Warto zauważyć, że jest to jak dotąd naj - operowania floty na akwenach pełnomorskich większa jednostka tego typu zbudowana i oceanicznych. w RFN. Ponadto jednostka ta miała służyć do testowa- Podobnie, jak na okrętach podwodnych typu nia nowych torped i technik ich naprowadzania 212A, również w wypadku „Planet”(II) przewi- oraz innej amunicji podwodnej, sprawdzania in- dziano zainstalowanie silników elektrycznych ze nowacyjnych technik napędowych oraz okre- stałym wzbudzeniem, które oprócz cichszej pracy ślania właściwości morskich kadłubów wyko- charakteryzują się mniejszymi wymiarami oraz nanych w niekonwencjonalnym układzie kon- mniejszą masą w porównaniu z konwencjonalny- strukcyjnym. mi silnikami elektrycznymi. W związku z szerokim zakresem zadań, okręt Zmniejszeniu sygnatury akustycznej okrętu jest eksploatowany przez podlegający marynar- sprzyja zarówno rodzaj napędu (spalinowo-elek- ce Instytut Hydroakustyki i Geofizyki Sił Zbroj- tryczny), jak i jego układ konstrukcyjny. Wszyst- nych (Forschungsanstalt der Bundeswehr für kie urządzenia powodujące hałas, czyli genera- Wasserschall Und Geophysik – FWG) w Kilonii tory spalinowe oraz mechanizmy pomocnicze, oraz służbę badania nowych rodzajów uzbroje- są umieszczone na pokładzie głównym, który nia (Wehrtechnische Dienststelle 71 für nawet podczas silnego falowania nie styka się Schiffe und Marinewaffen – WTD 71) z Ec- z wodą, a ponadto są one posadowione na amor- kernförde. tyzatorach.

2012/01 przegląd morski 35 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

TECHNIKA I UZBROJENIE Pływające laboratorium

Dodatkowo oba kadłuby, nawet przy złej Dane taktyczno-techniczne okrętu pogodzie, znajdują się stale pod wodą i nie badawczego „Planet” (II) typu 751 występuje niebezpieczeństwo choćby chwilowej pracy śrub nad wodą. Wszystkie te cechy umoż- Wyporność: pełna – 3500 ts liwiają prowadzenie badań i testów także przy Wymiary: długość – 73 m, szerokość – 27,20 m silnym wietrze i gwałtownym falowaniu. (25 m pokład) Zanurzenie: 6,80 m Wyposażenie specjalistyczne Napęd: spalinowo-elektryczny: cztery generatory W związku z przeznaczeniem tego okrętu, na wysokoprężne o mocy całkowitej 5400 kW, jego pokładzie znajdą się odpowiednio wyposa- dwa elektryczne silniki napędowe Jeumont-Framatome żone laboratoria badawcze i pomieszczenia o mocy 6000 KM, dwie otunelowane śruby napędowe, mieszkalne dla zaokrętowanego personelu na- dwa dziobowe i dwa rufowe stery strumieniowe ukowego. Aby ułatwić pracę ze specjalistycznym Osiągi: prędkość stała 15 węzłów Zasięg: 5000 Mm/15 w. Uzbrojenie: wyrzutnia torped kalibru 533 mm Wyposażenie elektroniczne: trzy radary nawigacyjne Wyposażenie hydrolokacyjne: sonar wielowiązkowy Odmienność Autonomiczność: 30 dni Załoga: 25 marynarzy oraz 20 osób personelu Jednostka „Planet” typu 751 wyróżnia się od innych nie- naukowego mieckich okrętów brakiem typowego szarego malo- wania i numerów taktycznych na burtach. Jej kadłub Źródło: E. Wertheim: Their Ships, Aircraft, and Systems. “The Naval ma kolor ciemnoniebieski, nadbudówka – biały, zaś Institute Guide to Combat Fleets of the World, 15th Edition”, komin, maszty i dźwigi żółty. Zamiast numeru taktycz- 30.03.2007. nego na dziobie i na pawęży widnieje jej nazwa. Generalnie warunki pracy, jak i odpoczynku dla załogi i dodatkowego personelu, w porów- naniu do poprzednika, znacznie się polepszyły. Wystarczy wspomnieć, że do ich dyspozycji są pojedyncze kabiny z własnym węzłem sani- tarnym, dostępem do sieci komputerowej i tele- wizyjnej. Okręt, którego portem macierzystym jest Eckernförde, prezentuje naprawdę ładną sylwetkę. Jej wyznacznikiem są oczywiście dwa bliźniacze kadłuby i szeroki pokład, na którym została posadowiona sporych rozmiarów nadbudówka z dużą sterówką i przesuniętym na lewą burtę sprzętem opuszczanym za burtę, w wyposażeniu kominem. Swoim wyglądem bardziej przypomina jednostki znajduje się wiele dźwigów, żurawików, on statek niż okręt wojenny. bloków oraz wciągarek. Są one zgrupowane przede Pierwszym zadaniem nowego niemieckiego wszystkim na znajdującym się na rufie pokładzie okrętu badawczego był udział w próbach morskich roboczym. Jest on położony niżej niż pozostała okrętów podwodnych typu 212A oraz stanowiących część pokładu otwartego, co ułatwia pracę przy ich uzbrojenie torped DM2 A4.  opuszczaniu i podnoszeniu różnorodnych urządzeń. Na pokładzie tym przewidziano miejsce dla pięciu Autor pracuje w Urzędzie Marszałkowskim dwudziestostopowych kontenerów z dodatkowym Województwa Pomorskiego. Jest publicystą wyposażeniem. zajmującym się współczesnymi siłami morskimi.

36 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Na miarę potrzeb TECHNIKA I UZBROJENIE

kmdr ppor. Tomasz Witkiewicz Dowódca ORP „Sęp”

Czy sylwetka U-216 będzie zbliżona do okrętów podwodnych typu 214? FOT. hdw FOT. Największy powojenny U-Boot? Producent okrętów podwodnych, niemieckie przedsiębiorstwo Howaldtswerke-Deutsche Werft GmbH, znane jako HDW, do oferowanych jednostek typów: 209-1400Mod, 212, 214 i 210Mod dołączyło pod koniec 2011 roku nową, największą, oznaczoną jako typ 216.

pracowanie tego projektu ma HDW liczy również na zainteresowanie opra- związek z ogłoszonym przez Au- cowywanym modelem marynarek wojennych stralię programem zakupu 12 no- Kanady i Indii, które staną przed koniecznością O wych okrętów podwodnych i pla- wymiany swych jednostek w podobnym do Austra- nowanym wprowadzeniem ich do służby po 2025 ro- lii terminie. ku. Projekt ten, o nazwie SEA 1000, ma kosztować 1 Okręty typu Collins – sześć okrętów zbudowanych przez Austra- około 25 miliardów dolarów australijskich. Tak długi lian Submarine Corporation w latach 1990–2003, w służbie od okres od ogłoszenia zamiaru zakupu do wprowadze- 1996 roku. Projekt nazwany 471 został wykonany przez szwedzką stocznię Kockums (która była też współwłaścicielem ASC), jako nia do służby ma służyć dopracowaniu projektu, uzy- powiększona wersja typu Västergötland A17. Po serii problemów skaniu nań akceptacji rządu i zbudowaniu pierwszej z tymi okrętami, dotychczas nierozwiązanych w całości, stocznia ASC została znacjonalizowana przez rząd Australii. Dane okrętu jednostki. Australijskie wymagania można ogólnie typu Collins: wyporność nawodna – 3051 ton, podwodna – określić jako chęć zakupu jednostek większych, 3353 ton; sześć wyrzutni torped kalibru 533 mm, jednostka ognia szybszych, bardziej cichych i silniej uzbrojonych od – 22 torpedy; prędkość nawodna – 10,5 węzła, podwodna 21 węzłów, zasięg 11 tysięcy mil morskich przy prędkości obecnie posiadanego typu Collins1. 10 węzłów; załoga – 58 marynarzy; autonomiczność – 70 dób.

2012/01 przegląd morski 37 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

TECHNIKA I UZBROJENIE Na miarę potrzeb

Podstawowymi zadaniami nowych australijskich na dwa pokłady (tylko w pierwszych dwóch prze- okrętów mają być: działach) i prawdopodobnie pięć przedziałów. – prowadzenie rozpoznania w oddalonych rejo- W pierwszym – dziobowym – ma się znajdować nach; pomieszczenie torpedowe z wyrzutniami i maga- – zwalczanie celów nawodnych, podwodnych zynem uzbrojenia na dolnym pokładzie oraz po- oraz lądowych z wykorzystaniem torped, pocisków mieszczenia socjalne. Drugi przewidziano na cen- kierowanych, pocisków manewrujących klasy tralę bojową na górnym pokładzie i pomieszcze- Cruise oraz przerzut sił specjalnych; nia urządzeń i sensorów okrętowych na dolnym. – odstraszanie potencjalnego przeciwnika. Trzeci to przedział generatorów (maszynownia Pożądany jest również niski poziom wytwarza- spalinowa), czwarty – napędu AIP. W piątym – nego przez nowy typ okrętu hałasu oraz brak infra- rufowym – planuje się umieszczenie silnika elek- struktury nuklearnej. Zamawiający nie dopuszcza trycznego Permasyn i urządzeń sterowania. Mię- jednostek o napędzie atomowym, w zamian wyma- dzy przedziałem pierwszym i drugim ma się znaj- ga zastosowania systemu klasy AIP. dować gródź, dzieląca okręt na dwa przedziały Założenia te sprawiają, że krąg potencjalnych do- wodoszczelne. Każdy z przedziałów będzie mógł stawców jest bardzo niewielki. W praktyce wyma- współpracować z pojazdem ratowniczym załóg gania mogą spełnić okrętów podwodnych. Okręt typu 216 to duży okręt producenci z Francji, Ponadto w przestrzeni między kadłubem lekkim podwodny w układzie klasycz- RFN i Hiszpanii. i sztywnym, na dziobie, znajdą się wyrzutnie tor- nym z napędem niezależnym od Stocznie japońskie, ped, stery strumieniowe i stacja hydroakustyczna. powietrza (AIP), o zwiększonej technologicznie zdol- Zastosowane stery rufowe w kształcie X zapewnią manewrowości dzięki dziobowym sterom strumieniowym. ne do wykonania ta- jednostce większą manewrowość, lepsze utrzymy- Jego podstawowym uzbroje- kiego zamówienia, nie wanie kursu i głębokości w porównaniu do rozwią- niem ma być sześć wyrzutni tor- są brane pod uwagę zań klasycznych. Dzięki nim okręt ma mieć mniej- ped kalibru 533 mm oraz jako potencjalny kon- szy promień cyrkulacji i szybciej wykonywać zmia- opcjonalnie pionowa wyrzutnia uniwersalna. trahent z powodu ny głębokości. Dodatkowym elementem poprawia- przyjętej przez Japo- jącym manewrowość jednostki będzie zastosowanie nię polityki nieeks- sterów strumieniowych na dziobie. portowania uzbroje- Na śródokręciu ma się znajdować kiosk i urzą- nia. Udział szwedzkiej dzenia podnośne oraz właz do centrali okrętu. Do- stoczni Kockums jest mało prawdopodobny ze datkowe dwa włazy wejściowe mają być umiesz- względu na jej sytuację własnościową2 i złe do- czone na dziobie i rufie jednostki. świadczenia Australijczyków z okrętami podwod- Centrala bojowa okrętu, znajdująca się w prze- nymi typu Collins. dziale drugim, będzie wyposażona w siedem kon- soli wielofunkcyjnych dla operatorów systemów Opis konstrukcji okrętowych i uzbrojenia. W przedniej części cen- W projekcie 216, przedstawionym przez HDW, trali zaplanowano pomieszczenie wielofunkcyjne, widać duży wpływ wcześniejszych konstrukcji pro- służące jako pomieszczenie pracy dla dodatkowo ducenta, zwłaszcza typu 212 (rys.). Ogólnie przy- zaokrętowanych specjalistów wraz z wyposaże- pomina on te jednostki, jest jednak ponaddwukrot- niem (np. rozpoznawczym), szpital lub sala opera- nie większy. Projekt przewiduje budowę jednostki cyjna, pomieszczenie socjalne czy sala odpraw. dwukadłubowej z usterzeniem w kształcie X, napę- dzanej klasycznie, z jedną śrubą, silnikiem elek- 2 Stocznia ta jest własnością ThyssenKrupp Marine System AG, trycznym Permasyn i baterią polimerową (litowo- posiadacza HDW. -jonową) oraz systemem AIP. 3 Zastosowanie tej stali wynika z wysokich kosztów stali amagne- Wewnętrzny kadłub sztywny będzie wykonany tycznej i trudności w jej obróbce. W celu minimalizacji pola ma- gnetycznego okręt zostanie wyposażony w urządzenie demagne- ze stali magnetycznej HY803 i ma być podzielony tyzacyjne.

38 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Na miarę potrzeb TECHNIKA I UZBROJENIE

Schemat okrętu podwodnego typu 216 Źródło: hdw

W centrali ma się znajdować stanowisko kontroli armatę (prawdopodobnie Mauser MLG 27 kalibru technicznej okrętu (sterowanie siłownią, systema- 27 mm lub MLG 30 kalibru 30 mm); laserowy sys- mi okrętowymi, zbiornikami balastami itp.) ze tem łączności; stanowiskami dla trzech operatorów. Jeden z nich – dwa maszty optoelektroniczne z kamerą będzie kontrolować systemy okrętowe, dwóch po- TVHD, kamerą podczerwieni i dalmierzem lasero- zostałych pracę siłowni. wym; – maszt radaru nawigacyjnego; Wyposażenie i uzbrojenie – trzy maszty radiowe; Okręt typu 216 ma być wyposażony w opraco- – „chrapy”; wane przez Atlas Elektronik: – maszt ESM. – sonar pasywny z konforemną4 anteną na Ponadto na życzenie zamawiającego, jeden dziobie i dodatkową na rufie; maszt optoelektroniczny może być zastąpiony – sonar pasywny obserwacji bocznej z antenami przez tradycyjny peryskop opuszczany do centra- na burtach EFAS (Expandent Flank Array Sonar) li okrętu. z funkcją pasywnego pomiaru odległości; Zestaw środków łączności ma obejmować urzą- – sonar niskiej częstotliwości z anteną ho- dzenia pozwalające na korzystanie z pasm HF, lowaną; UHF, VHF, SHF (Super High Frequency), EHF – aktywny sonar do wykrywania min i prze- (Extremely High Frequency), INMARSAT (Inter- szkód podwodnych; national Maritime Satellite) oraz systemów GPS – sonar aktywny z funkcją pomiaru odległości. i IFF. W wyposażeniu okrętu przewidziano holo- Drugim kompleksem czujników okrętu będzie waną boję Gabler Callisto, umożliwiającą łączność zestaw niepenetrujących kadłuba urządzeń pod- w zanurzeniu na UHF i odbiór w pasmach HF, nośnych, umieszczonych w kiosku, zawierający: VHF oraz sygnałów z GPS. – maszt uniwersalny typu Gabler Triple M z wo- Podstawowym orężem okrętu ma być sześć wyrzut- doszczelnym zasobnikiem na wyposażenie. W zani torped kalibru 533 mm z systemem strzelania sprę- leżności od potrzeb w zbiorniku można umieścić: żonym powietrzem umiejscowionych na dziobie. trzy rozpoznawcze bezzałogowe statki powietrzne

(BSP); dużych rozmiarów antenę ESM, przystoso- 4 Konforemna, czyli odwzorowująca kształt kadłuba w części waną do zadań rozpoznawczych; zdalnie sterowaną dziobowej.

2012/01 przegląd morski 39 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

TECHNIKA I UZBROJENIE Na miarę potrzeb

Ponadto zaprojektowano miejsce na 18 dodatkowych torped). Na rufie ma się znajdować punkt moco- jednostek uzbrojenia wraz z systemem szybkiego wania przewożonego opcjonalnie miniaturowego przeładunku wyrzutni torpedowych. okrętu podwodnego (SDV). Pojazd ten ma pozwa- Tuż za kioskiem ma się znajdować pionowa wy- lać na używanie grup specjalnych bez konieczno- rzutnia uniwersalna (Vertical Multi-Purpose Laun- ści wychodzenia okrętu na małe głębokości zanu- cher – VMPL). Jest ona opisywana jako uniwersal- rzenia. Oprócz spełnienia przyjętych w australij- ne urządzenie (o średnicy 2,5 m), dzięki któremu, skim programie SEA 1000, a wymienionych na po zastosowaniu odpowiednich modułów, będzie wstępie założeń, okręty typu 216 mają charaktery- można używać między innymi pocisków manewru- zować następujące cechy: jących Tomahawk, bezzałogowych pojazdów pod- – możliwość przebywania pod wodą do czterech wodnych, min (24 sztuki). Ponadto zamiast modu- tygodni tylko z użyciem AIP (tym samym okręt łów z uzbrojeniem możliwe ma być zastosowanie będzie miał możliwości zbliżone do jednostek o napędzie atomowym); – duża prędkość marszowa; – duża autonomiczność; Typ 216 – zasięg umożliwiający operowanie w odległych Ujawnione dane taktyczno-techniczne projektu okrętu rejonach (w wypadku Australii jest mowa o możli- typu 216 są następujące: wości działania przy wybrzeżach chińskich i cie- – wyporność – około 4000 ton, śninie Malakka); – długość – 89 m, – bardzo dobre warunki socjalne załogi; – szerokość – 8,1 m, – duże możliwości ofensywne, wynikające mię- – zanurzenie – 6,6 m, dzy innymi z zastosowania pocisków klasy Cruise; – załoga – 33 marynarzy, – szeroki wachlarz używanego uzbrojenia wraz – zasięg 10 400 mil morskich przy prędkości 10 węzłów, z możliwością szybkiej jego konfiguracji do różne- – zasięg 2400 mil morskich przy prędkości czterech węzłów go rodzaju zadań; z wykorzystaniem AIP, – wysoki poziom „niewykrywalności”; – autonomiczność – 80 dób. – integralne wyposażenie przeznaczone do wsparcia działań sił specjalnych; – możliwość użycia bezzałogowych pojazdów podwodnych (Unmanned Underwater Vehicles), bezzałogowych statków powietrznych (BSP) i pojazdu transportowego płetwonurków (Swimmers Delivery Vehicle). modułu z dwudziestoosobową śluzą dla płetwonur- ków lub z dodatkowym zbiornikiem paliwa zwięk- Napęd szającym zasięg jednostki o dziewięć procent. Siłownie okrętowe będą pracować w trybie cał- W kiosku przewidziano też miejsce dla wodosz- kowicie zautomatyzowanym. Ich pracę będzie nad- czelnych zasobników ze sprzętem grup specjal- zorować trzech operatorów z centrali okrętu. nych i do czasowego mocowania ich pojazdów Jednostka ma być napędzana silnikiem Permasyn5 podwodnych. Wspomniane punkty mocowań mo- o mocy około 6000 kW, umożliwiającym osiąganie gą też być wykorzystywane do przenoszenia syste- krótkotrwałej prędkości powyżej 20 węzłów. Baterie mów przeciwtorpedowych, takich jak pułapki hy- okrętowe i silnik elektryczny będą zasilanie za po- drolokacyjne. Dodatkowym miejscem umieszcze- mocą czterech silników wysokoprężnych (generato- nia wyposażenia płetwonurków będzie komora na dziobie, która będzie mogła też być wykorzysty- 5 Synchroniczny silnik elektryczny, w którym podstawowy strumień wana jako miejsce przenoszenia przez okręt do- magnetyczny wytwarzają magnesy trwałe. Cechują go mniejsza masa i wymiary w porównaniu do tradycyjnego silnika elektryczne- datkowego lekkiego uzbrojenia (w tym lekkich go o tej samej mocy.

40 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Na miarę potrzeb TECHNIKA I UZBROJENIE

rów) nowego typu i napędu niezależnego od powie- – pięć dodatkowych łóżek i 16 miejsc do spania trza (AIP) – ogniwa paliwowo-powietrzne o mocy dla dodatkowo zaokrętowanych żołnierzy; 500 kW6. – dwie mesy z możliwością wykorzystania ich Baterie akumulatorów przewidziane w projekcie jako sal kinowych lub konferencyjnych. (dwie grupy) mają mieć wiele zalet w porównaniu do tradycyjnych ołowiowo-kwasowych o tych Konkluzja samych wymiarach, mianowicie: Okręt projektu 216, jeśli zostanie zbudowany, po- – dłuższą żywotność – do ponad dziesięciu lat zwoli użytkownikowi na skryte oddziaływanie na użytkowania7; przeciwnika w odległych rejonach. Zdolność do szyb- – krótszy czas ładowania; kiej konfiguracji uzbrojenia i wyposażenia pociągnie – o 50 procent większą pojemność przy małych za sobą możliwość zoptymalizowania jego możliwo- prądach rozładowania (np. skryte operowanie ści do wyznaczonych zadań. Dzięki temu okręt będzie z prędkością minimalną); mógł wykonywać bardzo wiele zadań dotychczas nie- – o 300 procent większą pojemność przy dużych przewidywanych dla klasycznych okrętów podwod- prądach rozładowania (np. ucieczka przed torpedą nych (np. walki elektronicznej). Można go będzie z prędkością maksymalną); z całą pewnością określić jako najlepiej uzbrojoną – wskaźnik efektywności baterii8 na poziomie i wyposażoną jednostkę w swej klasie. Oczywiście 5 procent przy małych prędkościach i 21 procent duże możliwości i osiągi pociągną za sobą odpowied- przy prędkości marszowej 10 węzłów. nio wysokie koszty pozyskania tych jednostek. W celu zapewnienia okrętowi jak najmniejszego Powstaje oczywiście pytanie, czy i w jakim ewen- poziomu emitowanego hałasu, wszystkie urządzenia tualnie stopniu okręt tego typu mógłby stać się obiek- wytwarzające wibracje będą posadowione na potem zainteresowania naszej Marynarki Wojennej? dwójnych elastycznych mocowaniach. Ponadto Odpowiedź na pewno brzmi „nie”. Jest to bowiem postarano się, aby praca pomp, zaworów, sprężarek, jednostka zbyt droga i o parametrach znacznie prze- rurociągów okrętowych była jak najcichsza. Jak naj- wyższających nasze potrzeby. Jednakże moglibyśmy większą skrytość działania planuje się osiagnąć wzorować się na Australijczykach jeśli chodzi dzięki pokryciu kadłuba jednostki powłoką tłumiącą o przemyślany i zaplanowany na lata proces pozyski- sygnały hydroakustyczne. Prace nad nowym rodza- wania nowych jednostek dla naszej floty.  jem takiego pokrycia są zaplanowane przez HDW na Autor był zastępcą dowódcy okrętu podwodnego ORP „Sęp”, pełnił obowiązki specjalisty w Ośrodku Kierowania 2012 rok. Kolejnym elementem okrętu, opracowa- i Kontroli Okrętów Podwodnych Centrum Operacji Morskich. nym pod kątem skrytości pływania, będzie kompo- Obecnie jest dowódcą ORP „Sęp”. zytowa dziewięciopiórowa śruba napędowa. Tak 6 HDW testuje również alternatywny system AIP, wykorzystujący duża liczba piór (łopat), wraz z ich dużym zakrzy- układ CCD (silnik Diesla pracujący w obiegu zamkniętym). wieniem, mają spowodować bardzo cichą pracę śru- Jednakże mimo głównej zalety, jaką jest wykorzystywanie zwykłego paliwa okrętowego przez taki system, posiada on wady, takie jak by i wysoką maksymalną prędkość małoszumną9. mniejsza moc, mniejszy zasięg i większy poziom wytwarzanego hałasu i wibracji. 7 Tak długa żywotność rekompensować ma z nawiązką większy ko- Warunki socjalno-bytowe szt zakupu baterii polimerowych. W praktyce oznacza to zakup jed- W czasach, gdy trudno obywateli zachęcić do służby nej baterii nowego typu zamiast dwóch starego. Zyskiem jest też pominięcie kosztów wymiany baterii starego typu i unikniecie po- w siłach zbrojnych, a na okrętach podwodnych stoju okrętu w stoczni. w szczególności, bardzo ważne jest stworzenie jak naj- 8 Wskaźnik efektywności baterii – stosunek czasu potrzebnego do mniejszej załodze jak najlepszych warunków. Kon- całkowitego naładowania baterii do czasu spędzonego pod wodą z wykorzystaniem naładowanej uprzednio baterii. Inaczej, wskaźnik struktorzy opisywanej jednostki przewidują pełnienie 5% oznacza godzinę ładowania i 20 godzin poruszania się wacht przez trzydziestotrzyosobową załogę w systemie z wykorzystaniem baterii z małą prędkością, a wskaźnik 21% – około 5 godzin poruszania się z prędkością marszową po uprzed- trzyzmianowym. Będzie ona miała do dyspozycji: nim godzinnym ładowaniu. – dziesięć pomieszczeń mieszkalnych (maksy- 9 Maksymalna prędkość małoszumna – prędkość, przy której malnie po sześciu marynarzy w pomieszczeniu); zaczyna występować kawitacja, czyli wytwarzają się w wodzie pęcherzyki powietrza, powodujące zwiększony hałas i dodatkowo – pomieszczenie do ćwiczeń fizycznych; uszkadzające powierzchnię śruby.

2012/01 przegląd morski 41 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Logistyka Na rzecz bezpieczeństwa państwa

płk mgr inż. Marek Nienartowicz Jolanta Borecka Sztab Generalny Wojska Sztab Generalny Wojska Polskiego Polskiego FOT. KRZYSZTOF WIILEWSKI KRZYSZTOF FOT. Nowa filozofia rezerw strategicznych Restrukturyzacja systemu rezerw nałożyła na ministra właściwego do spraw gospodarki zadanie stworzenia systemowego zabezpieczenia potrzeb różnych organów, w tym Sił Zbrojnych RP, na wypadek sytuacji kryzysowej.

lutego 2011 roku weszła w życie utrzymywane dotychczas w ramach państwowych Ustawa z dnia 29 października rezerw gospodarczych. Celem ustawy było utwo- 2010 roku o rezerwach strate- rzenie nowoczesnego systemu rezerw, pozwa- 5 gicznych (DzU 2010 nr 229 poz. lającego na sprawne wykonanie zadań państwa 1496), która w sposób zasadniczy zmieniła system w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa. System tworzenia rezerw na wypadek zagrożenia bezpie- ten, dzięki skupieniu wszystkich uprawnień zwią- czeństwa państwa. Zlikwidowała jednocześnie za- zanych z jego funkcjonowaniem w ręku ministra pasy zastrzeżone dla ministra obrony narodowej właściwego do spraw gospodarki, ma zredukować (materiałów pędnych i smarów, żywności oraz pro- utrudnienia biurokratyczne, związane z procedura- duktów leczniczych i wyrobów medycznych), mi tworzenia, udostępniania i likwidacji rezerw.

42 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Na rzecz bezpieczeństwa państwa Logistyka

Wprowadzone rozwiązania odpowiadają uwarun- niem kryzysowym i ochroną infrastruktury kry- kowaniom międzynarodowym, wynikającym tycznej oraz bezpieczeństwem, porządkiem i zdro- z członkostwa Polski w Unii Europejskiej i Organi- wiem publicznym. zacji Traktatu Północnoatlantyckiego. Wymienione organy przekazują ministrowi wła- ściwemu ds. gospodarki wykazy swoich potrzeb, Rozwiązania systemowe dotyczących utworzenia rezerw strategicznych Zgodnie z artykułem 3 wspomnianej ustawy, w danym asortymencie i ilości, wraz ze wskaza- Rezerwy strategiczne tworzy się na wypadek zagro- niem ich planowanego przeznaczenia. Zgłoszone żenia bezpieczeństwa i obronności państwa, bez- potrzeby muszą wynikać z analizy ryzyka możli- pieczeństwa, porządku i zdrowia publicznego oraz wości wystąpienia zagrożeń bezpieczeństwa wystąpienia klęski żywiołowej lub sytuacji kryzyso- i obronności państwa, bezpieczeństwa, porządku wej, w celu wsparcia wykonywanych zadań w za- i zdrowia publicznego, klęski żywiołowej lub sytu- kresie bezpieczeństwa i obrony państwa, odtworze- acji kryzysowej. nia infrastruktury krytycznej, złagodzenia zakłóceń w ciągłości dostaw służących funkcjonowaniu go- Tworzenie rezerw spodarki i zaspokojeniu podstawowych potrzeb Rezerwy strategiczne są tworzone na podstawie obywateli, ratowania ich życia i zdrowia, decyzji ministra właściwego ds. gospodarki. Nowy a także wypełnienia zobowiązań międzynarodo- system przewiduje dwa rozwiązania. Pierwsze wych Rzeczypospolitej Polskiej. z nich, podstawowe, to tworzenie rezerw zgodnie W ramach rezerw strategicznych może być utrzy- z ustaleniami RPRS. Drugie, dotyczy tworzenia mywany asortyment niezbędny do osiągnięcia wy- rezerw strategicznych mienionych celów, taki jak: surowce, materiały, nieobjętych tym pro- urządzenia, maszyny, konstrukcje składanych wia- gramem. Ustawa do- Rządowy program rezerw duktów, mostów drogowych i kolejowych, elemen- puszcza taki wariant strategicznych będzie finan- ty infrastruktury krytycznej, produkty naftowe, pro- postępowania, jeżeli sowany w całości z budżetu państwa w postaci dotacji dukty rolno-spożywcze, wyroby medyczne i pro- w przypadku określo- celowej, dotacji podmiotowej dukty lecznicze (tab.). Przedstawione w artykule nych zagrożeń wystą- i w uzasadnionych przypad- porównanie z dotychczas obowiązującymi uregulo- pił brak lub znaczny kach – z rezerwy celowej. waniami dotyczącymi rezerw państwowych pozwo- deficyt rezerw nie- li lepiej ocenić wprowadzone zmiany. podlegających odtwo- W omawianej ustawie zawarto metodykę tworze- rzeniu, niezbędnych nia rezerw strategicznych. Zgodnie z wprowadzo- do zapobieżenia lub nymi uregulowaniami, asortyment i ilości rezerw usunięcia skutków określa Rządowy program rezerw strategicznych tych zagrożeń. Roz- (RPRS). Dokument ten opracowuje minister wła- wiązanie takie jest także możliwe w celu pozyska- ściwy ds. gospodarki co pięć lat (z możliwością nia asortymentu niezbędnego do przeciwdziałania corocznej aktualizacji) i jest on przyjmowany przez skutkom zagrożeń nieprzewidzianych oraz jeżeli Radę Ministrów, w drodze uchwały, do 30 maja z rekomendacji organizacji międzynarodowych danego roku. wynika pilna potrzeba utworzenia rezerw strate- Program jest opracowywany we współpracy z: gicznych. W obu wypadkach decyzję o utworzeniu ministrem obrony narodowej, ministrem sprawie- rezerw realizuje Agencja Rezerw Materiałowych dliwości, ministrami właściwymi do spraw: (ARM). Do decyzji tej, jako skierowanej od przeło- wewnętrznych, rolnictwa i rynków rolnych, trans- żonego do podwładnego, nie stosuje się przepisów portu, zdrowia, szefem Agencji Bezpieczeństwa Kodeksu postępowania administracyjnego. Wewnętrznego oraz innymi organami administracji Na podstawie decyzji ministra właściwego ds. rządowej, które wykonują zadania związane z bez- gospodarki o utworzeniu rezerw strategicznych, pieczeństwem i obronnością państwa, zarządza- Agencja Rezerw Materiałowych, stosując przejrzy-

2012/01 przegląd morski 43 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Logistyka Na rzecz bezpieczeństwa państwa

Najważniejsze rozwiązania systemowe, dotyczące rezerw państwowych, wprowadzone nową ustawą w porównaniu z uregulowaniami obowiązującymi wcześniej

Cecha Rezerwy państwowe Rezerwy strategiczne

Dwa: 1) gospodarcze (w tym stany Rodzaje rezerw Jeden: rezerwy strategiczne. zastrzeżone), 2) mobilizacyjne. Ad. 1 – minister właściwy ds. gospodarki, Organy uprawnione Ad. 2 – ministrowie, kierownicy urzędów Minister właściwy ds. gospodarki. do tworzenia rezerw centralnych i wojewodowie. Wsparcie realizacji zadań związanych z: – bezpieczeństwem i obroną państwa, – odtwarzaniem infrastruktury krytycznej, Realizacja zadań związanych – złagodzeniem zakłóceń w ciągłości dostaw z obronnością i bezpieczeństwem służących funkcjonowaniu gospodarki Przeznaczenie państwa oraz zaspokajaniem potrzeb i zaspokojeniu podstawowych potrzeb gospodarki narodowej i utrzymaniem obywateli, ciągłości zaopatrywania ludności. – ratowaniem życia i zdrowia obywateli, – wypełnianiem zobowiązań międzynarodo- wych Rzeczypospolitej Polskiej. Ad. 1 – zapotrzebowania resortów Podstawa tworzenia zgłaszane ministrowi właściwemu Rządowy program rezerw strategicznych rezerw ds. gospodarki, przyjmowany przez Radę Ministrów. Ad. 2 – zakres działalności statutowej. Analiza ryzyka i niepewności wystąpienia Metodyka tworzenia zagrożeń bezpieczeństwa państwa, do których Brak. rezerw zwalczania lub przeciwdziałania im określony asortyment miałby zastosowanie. Szczegółowo określone w ustawie dla Procedury Przepisy aktów wykonawczych. tworzenia, udostępniania i likwidacji rezerw strategicznych i ich finansowania. Odpowiedzialność Powierzona jednemu organowi – ministrowi za funkcjonowanie Rozproszona. właściwemu ds. gospodarki. systemu Głównie wyodrębniony majątek Skarbu Państwa, ale rezerwy mogą być również: Własność rezerw Wyodrębniony majątek Skarbu Państwa. powierzone organom administracji publicznej lub mogą stanowić własność przedsiębiorców lub innych podmiotów. – W magazynach własnych Agencji Rezerw Materiałowych; – W magazynach Agencji Rezerw – w magazynach przedsiębiorcy, organu Materiałowych, Przechowywanie administracji publicznej lub spełniającego – w magazynach przedsiębiorców – rezerw określone warunki podmiotu niebędącego na podstawie umowy cywilnoprawnej w

przedsiębiorcą – za wynagrodzeniem, ó zawartej z organem tworzącym rezerwy. na podstawie umowy przechowania zawartej z Agencją Rezerw Materiałowych. Równe prawo wszystkich podmiotów do Uwzględnienie potrzeb SZRP przez Zabezpieczenie korzystania z rezerw strategicznych, utrzymywanie stanów zastrzeżonych potrzeb SZRP w zależności od zaistniałej sytuacji rezerw państwowych gospodarczych. i wynikających potrzeb. autor opracowanie

44 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Na rzecz bezpieczeństwa państwa Logistyka

ste, niedyskryminacyjne i konkurencyjne warunki w celu wsparcia realizacji zadań związanych z bez- wyłaniania sprzedawcy, dokonuje zakupu określo- pieczeństwem i obronnością państwa, odtworze- nej ilości asortymentu rezerw. Nabyty w ten sposób niem infrastruktury krytycznej, złagodzeniem za- asortyment agencja przechowuje w magazynach kłóceń w ciągłości dostaw służących funkcjonowa- rezerw strategicznych, będących jej własnością. niu gospodarki i zaspokojeniu podstawowych po- Ustawodawca przewidział jednocześnie możli- trzeb obywateli, ratowaniu ich życia, a także wypeł- wość oddania rezerw na przechowanie – za wyna- nienia zobowiązań międzynarodowych Rzeczypo- grodzeniem, na podstawie umowy przechowywania spolitej Polskiej. Udostępnianie rezerw strategicz- zawartej między Agencją Rezerw Materiałowych nych jest nieodpłatne. a przedsiębiorcą, organem administracji publicznej lub innym, spełniającym określone warunki podmiotem, niebędącym przedsiębiorcą. Warunkiem przyjęcia takiego wariantu jest posiadanie przez Wyjątki dany podmiot odpowiedniej bazy magazynowej, Agencja Rezerw Materiałowych, oprócz środków stano- gwarantującej właściwą jakość przechowywanych wiących rezerwy strategiczne, może, na podstawie odpłat- rezerw, a w wypadku przedsiębiorców – dodatkowo nej umowy, utrzymywać we własnych magazynach rezerwy – prowadzenie działalności gospodarczej związanej strategiczne stanowiące własność przedsiębiorców lub innych z produkcją, handlem lub magazynowaniem dane- podmiotów. Jest to dopuszczalne jedynie w wypadkach uza- go asortymentu. sadnionych rachunkiem ekonomicznym, szczególnymi wzglę- Agencja Rezerw Materiałowych jest agencją wy- dami technologicznymi lub organizacyjnymi. konawczą w rozumieniu ustawy o finansach pu- blicznych1. Jest więc państwową osobą prawną utworzoną w celu realizacji zadań państwa określo- nych w ustawie o rezerwach strategicznych i ustawie o zapasach ropy naftowej i produktów nafto- wych2. Agencja podlega ministrowi właściwemu ds. gospodarki. Do jej zadań należy między innymi: utrzymywanie rezerw strategicznych (przechowywanie, dokonywanie wymiany lub zamiany oraz przeprowadzanie konserwacji przechowywanych asortymentów), zakupy określonych w RPRS asortymentów rezerw, sprzedaż lub nieodpłatne przekazanie zlikwidowanych rezerw. Agencja orga- Decyzja o ich udostępnieniu jest wydawana nizuje również wydawanie udostępnionych rezerw, z urzędu lub na wniosek: przy czym jest zobowiązana do zapewnienia – – ministra obrony narodowej – w wypadku przed ich wydaniem – przetworzenia rezerw utrzy- zadań obronnych; mywanych w postaci surowców i półproduktów do – ministra właściwego do spraw wewnętrznych postaci finalnej. – w wypadku zadań związanych z bezpieczeń- Ponadto ustawowym obowiązkiem prezesa stwem i porządkiem publicznym, ochroną ludności Agencji Rezerw Materiałowych jest prowadzenie oraz wynikających z zobowiązań międzynarodo- kontroli podmiotów, z którymi zawarto umowy na wych; przechowywanie rezerw strategicznych. 1 Ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych. DzU 2009 nr 157 poz. 1240 z późn. zm. Udostępnianie rezerw 2 Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o zapasach ropy naftowej, Organem wydającym decyzję w sprawie udo- produktów naftowych i gazu ziemnego oraz zasadach stępnienia rezerw strategicznych jest minister wła- postępowania w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa paliwowe- go państwa i zakłóceń na rynku naftowym. DzU 2007 nr 52 ściwy do spraw gospodarki. Są one udostępniane poz. 343 z późn. zm.

2012/01 przegląd morski 45 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Logistyka Na rzecz bezpieczeństwa państwa

– ministra właściwego do spraw rolnictwa lub – nie może być wymieniony ze względu na jego ministra właściwego do spraw rynków rolnych – właściwości, skład lub zastosowanie albo brak w wypadku zadań związanych z zaspokojeniem asortymentu, którym może zostać zastąpiony; potrzeb żywnościowych obywateli; – wymaga zamiany na inny asortyment, w ra- – ministra sprawiedliwości – w sferze bezpie- mach jednej grupy rodzajowej; czeństwa i porządku publicznego; – utracił swoje przeznaczenie albo z przyczyn – ministra właściwego do spraw transportu – ekonomicznych niezasadne jest jego dalsze utrzy- w wypadku zadań związanych z funkcjonowaniem mywanie, stał się nieprzydatny w wyniku nieod- infrastruktury transportowej; wracalnej utraty właściwości, jakości lub trwałego – ministra właściwego do spraw zdrowia – uszkodzenia; w wypadku zadań związanych z ratowaniem życia – stał się odpadem. i ochroną zdrowia obywateli; Przedsięwzięciami realizowanymi przez ministra – innych organów wykonujących zadania w sfe- gospodarki w ramach uprawnień i obowiązków rze bezpieczeństwa i obronności państwa, zarządza- ustawowych są przegląd rezerw mobilizacyjnych nia kryzysowego i ochrony infrastruktury krytycznej, i przygotowanie do opracowania RPRS. zdrowia publicznego, porządku publicznego oraz Na mocy ustawy o rezerwach strategicznych, ochrony i bezpieczeństwa obywateli. rezerwy mobilizacyjne utworzone przez ministrów, Na podmiocie, któremu wydano rezerwy, spo- kierowników urzędów centralnych i wojewodów na czywa obowiązek ich odbioru, transportu i dystry- podstawie wcześniejszych aktów prawnych3 stały bucji do odbiorców ostatecznych. Udostępnione się rezerwami strategicznymi. rezerwy należy wykorzystywać zgodnie z ich prze- Ustawa nałożyła na ministra właściwego ds. go- znaczeniem, a niewykorzystaną część zwrócić spodarki obowiązek przeprowadzenia, w terminie Agencji Rezerw Materiałowych. do lutego 2012 roku, przeglądu utrzymywanych Rezerwa strategiczna, zgromadzona zgodnie rezerw w celu określenia asortymentu i ilości re- z zapisami Rządowego programu rezerw strategicz- zerw mobilizacyjnych, których dalsze utrzymywanych, może zostać zlikwidowana. Decyzję ministra nie uznaje się za uzasadnione ekonomicznie i celo- właściwego ds. gospodarki w tej sprawie wykonuje we ze względu na realizację Rządowego programu Agencja Rezerw Materiałowych, która sprzedaje rezerw strategicznych (art. 56). przeznaczone do likwidacji rezerwy strategiczne na Powołany przez ministra gospodarki Zespół do giełdzie towarowej lub w drodze przetargu. W wy- spraw przeglądu rezerw mobilizacyjnych pracował padku braku zainteresowania zakupem zlikwidowa- w grupach tematycznych, wyznaczonych stosownie nych rezerw, agencja może nieodpłatnie przekazać do asortymentu rezerw i organów, które je tworzy- dany asortyment państwowym jednostkom organiza- ły. W efekcie poszczególne rodzaje rezerw zakwali- cyjnym, jednostkom samorządu terytorialnego lub fikowano do jednej z trzech kategorii: utworzonym przez nie jednostkom organizacyjnym, – przewidzianych do ujęcia w Rządowym pro- biorąc pod uwagę potrzeby tych jednostek oraz przy- gramie rezerw strategicznych; datność przekazywanego asortymentu pod kątem – zbędnych; realizowanych przez nie zadań. Zgodnie z ustawą, – wymagających podjęcia decyzji o dalszej minister właściwy ds. gospodarki może również przydatności. zlikwidować, w drodze decyzji, określony asorty- Rezerwy uznane za zbędne zostały przeznaczone ment rezerw strategicznych, którego likwidacja nie do zbycia (sprzedaży, przekazania nieodpłatnego). została ustalona w RPRS, w szczególności, gdy: Asortyment przypisany do ostatniej kategorii pod- – nie może być on dłużej utrzymywany z powodu legał przeglądowi i weryfikacji w kontekście jego ograniczeń, takich jak: zakaz jego stosowania, uży- przydatności do dalszego użycia w ramach rezerw. cia bądź spożycia lub wygaśnięcia dopuszczenia do obrotu, upływu terminu ważności, przydatności do 3 Ustawa z dnia 30 maja 1996 r. o rezerwach państwowych. DzU użycia; 2007 nr 89, poz. 594 z późn. zm.

46 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Na rzecz bezpieczeństwa państwa Logistyka

Sprawozdanie z przeglądu rezerw mobilizacyj- ziom lokalny. Do przeciwdziałania zagrożeniom nych zostanie dołączone do pierwszego Rządowego o skutkach mniejszych niż umiarkowane władze programu rezerw strategicznych. Asortyment samorządowe powinny się przygotowywać wyko- zakwalifikowany do programu, do czasu przejęcia rzystując zasoby własne, zgodnie z zasadami zarzą- go przez Agencję Rezerw Materiałowych, jest dzania kryzysowego6. Rezerwy strategiczne, utrzymywany przez organy, które tworzyły rezerwy które stanowią wsparcie działań na poziomie lokal- mobilizacyjne. nym, powinny być uruchamiane po wyczerpaniu się własnych zasobów. Nowe opracowanie Po wyselekcjonowaniu zagrożeń należy wskazać W ramach koordynacji prac nad RPRS minister asortyment, który będzie służył do zapobiegania gospodarki przedstawił Zalecenia do opracowania wykazów potrzeb dotyczących utworzenia określone- go asortymentu i ilości rezerw strategicznych. Celem dokumentu jest usystematyzowanie i ujedno- Realizacja licenie metodyki postępowania uprawnionych orga- nów w tym zakresie. Zalecenia opisują sposób doko- Resort obrony narodowej, zgodnie z zaleceniami ministra nywania analizy ryzyka, stanowiącej podstawę skła- gospodarki i uwzględniając zadania, do których wykonania dania zapotrzebowania na rezerwy strategiczne. są powołane Siły Zbrojne RP, dokonał analizy ryzyka wystąpie- Jako pierwszy i niezbędny krok przy analizie nia zagrożeń dla bezpieczeństwa i obronności państwa, ryzyka i niepewności wskazano rozpoznawanie następnie zgłosił stosowne potrzeby rezerw strategicznych zagrożeń. Aby stworzyć katalog najbardziej po- do uwzględnienia ich w Rządowym programie rezerw strate- wszechnych i prawdopodobnych zagrożeń, mogą- gicznych. cych wystąpić na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, minister gospodarki posłużył się danymi zawartymi w Raporcie o zagrożeniach bezpieczeń- stwa narodowego4, który, zgodnie z artykułem 5a ustawy o zarządzaniu kryzysowym5, jest sporzą- dzany na potrzeby Krajowego planu zarządzania kryzysowego z wykorzystaniem materiałów opracowanych przez ministrów kierujących działami administracji rządowej, kierowników urzędów centralnych oraz wojewodów. Utworzony na potrzeby opracowania RPRS katalog zagrożeń bezpieczeń- stwa i obronności państwa obejmuje zagrożenia, zdarzeniom niekorzystnym, wpływał na zmniej- którym będzie można przeciwdziałać lub ograni- szenie ich skutków oraz pozwalał na usuwanie czyć ich skutki dzięki wykorzystaniu dostępnego zniszczeń i odtwarzanie lub modernizację infra- asortymentu rezerw strategicznych. struktury technicznej. Podstawowym celem utwo- Kolejnym krokiem podejmowanym przez wska- rzenia danego asortymentu rezerw strategicznych zane w ustawie organy w ramach analizy ryzyka powinna być ochrona życia i zdrowia ludzi, a także i niepewności jest określenie i oszacowanie praw- dopodobieństwa wystąpienia zagrożenia oraz 4 Opracowanie Raportu o zagrożeniach bezpieczeństwa określenie jego skutków. Pozwala to na identyfi- narodowego koordynuje dyrektor Rządowego Centrum Bezpie- kację źródła ryzyka i uświadomienie, które zagro- czeństwa. Sposób, tryb i terminy jego opracowania określono w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2010 r. żenia są związane z największym ryzykiem. w sprawie Raportu o zagrożeniach bezpieczeństwa narodowego. DzU Zgodnie z zaleceniami ministra gospodarki, 2010 nr 83 poz. 540. 5 Ustawa z dnia 26 kwietnia 2007 r. o zarządzaniu kryzysowym. w analizie ryzyka i niepewności należy uwzględ- DzU 2007 nr 89 poz. 590. niać zagrożenia, których skutki przekraczają po- 6 Ibidem.

2012/01 przegląd morski 47 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Logistyka Na rzecz bezpieczeństwa państwa

wspieranie działań prowadzonych na poziomie lo- kalnym z poziomu centralnego. Do kryteriów determinujących poszczególne grupy asortymentowe należy zaliczyć przede wszystkim: dostępność asortymentu na krajowym rynku, konieczność szybkiego uruchomienia rezerwy strategicznej (minuty/godziny od zdarzenia niekorzystnego), czas udzielenia pomocy poszkodowanym, brak występowania substytutu określonego asortymentu, możliwości zamiany lub wymiany asortymentu w trakcie utrzymywania rezerw strategicznych, cykl produkcyjny, zdolności produkcyjne, krajowe zasoby surowców naturalnych, zapasy przedsię- biorców, konieczność utrzymywania nietypowych produktów z uwagi na charakter zagrożenia (czynni- IWSZ FOT. ka wywołującego zdarzenie), specyficzność i struk- zasoby rezerw strategicznych powinny być dostępne u producentów rodzimych turę branży, możliwość alokacji zasobów (fot.). W Ministerstwie Gospodarki trwa agregacja ilości i lokalizacji) źródło dostaw w systemie zaopa- potrzeb zgłoszonych do RPRS przez uprawnione trywania Sił Zbrojnych RP. organy. W trakcie opracowywania projektu programu Restrukturyzacja systemu rezerw, przeprowadzo- konieczne będzie znalezienie równowagi między na na mocy nowej ustawy, wprowadziła równość oczekiwaniami jego przyszłych beneficjentów a moż- wszystkich podmiotów zgłaszających swoje potrze- liwościami finansowania rezerw z budżetu państwa. by do Rządowego programu rezerw strategicznych. Zgromadzone rezerwy strategiczne są przeznaczo- Implikacje ne dla całego państwa i będą udostępniane w przy- dla Sił Zbrojnych padku wystąpienia konkretnej sytuacji kryzysowej, RzeczyPospolitej polskiej niezależnie od organu, który dany asortyment re- Do czasu wejścia w życie ustawy z 29 paździer- zerw zapotrzebował. nika 2010 roku o rezerwach strategicznych, jeśli Rezerwy strategiczne, mimo zmienionej formu- chodzi o utrzymywanie rezerw umożliwiających ły, nadal stanowią źródło zabezpieczenia potrzeb sił wykonanie zadań w dziedzinie obronności i bezpie- zbrojnych. Ich udostępnianie będzie następowało czeństwa państwa, obowiązywały zasady określone na mocy decyzji ministra właściwego ds. gospodar- w ustawie z 30 maja 1996 roku o rezerwach pań- ki, wydanej na wniosek ministra obrony narodowej stwowych. wynikający z potrzeby wsparcia rezerwami zadań Nieobowiązująca już dzisiaj ustawa przewidywała obronnych wykonywanych przez Siły Zbrojne Rze- utworzenie rezerw państwowych surowców, materia- czypospolitej Polskiej. łów, paliw, maszyn, urządzeń, produktów rolnych, [W artykule wykorzystano materiały udostępnia- produktów i półproduktów żywnościowych, produk- ne przez Ministerstwo Gospodarki w ramach koor- tów leczniczych i wyrobów medycznych oraz wielu dynowania prac nad Rządowym programem rezerw innych wyrobów na potrzeby zabezpieczenia zadań strategicznych.]  związanych z obronnością i bezpieczeństwem pań- stwa. W ramach rezerw państwowych funkcjonował Płk Marek Nienartowicz jest zastępcą szefa Oddziału podział na rezerwy mobilizacyjne oraz gospodarcze, Programu Mobilizacji Gospodarki w Zarządzie w których były wyodrębnione stany zastrzeżone dla Planowania Logistyki – P4 SGWP. celów mobilizacyjnych ministra obrony narodowej. Mgr inż. Jolanta Borecka jest głównym specjalistą Dzięki temu rezerwy stanowiły gwarantowane, łatwe w Oddziale Programu Mobilizacji Gospodarki do zidentyfikowania (pod względem asortymentu, w Zarządzie Planowania Logistyki – P4 SGWP.

48 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Obniżyć koszty funkcjonowania Logistyka

ppłk Waldemar Bargłowski Sztab Generalny Wojska Polskiego agrola sporting truck FOT. Wynajem długoterminowy – nowa forma pozyskiwania pojazdów Kontraktowanie usług transportowych przez jednostki wojskowe polega na wynajmie autobusów, mikrobusów i zestawów niskopodwoziowych oraz na holowaniu pojazdów, a nie na pozyskiwaniu ich w formie leasingu czy wynajmu długoterminowego.

iele przedsiębiorstw transporto- wadzeniu do kodeksu cywilnego w 2000 roku de- wych w naszym kraju od 1989 ro- finicji umowy leasingowej i po znowelizowaniu ku poszukuje nowych form pozy- w następnym roku ustawy o podatku dochodowym W skiwania środków przewozowych od osób fizycznych oraz ustawy o podatku docho- oraz zarządzania flotą samochodową. Oprócz tra- dowym od osób prawnych. Leasing jest jednak tyl- dycyjnego zakupu pojazdów najbardziej popularny ko narzędziem pozyskania pojazdu, nie zapewnia stał się leasing, którego rozwój zanotowano po wpro- natomiast zarządzania flotą.

2012/01 przegląd morski 49 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Logistyka Obniżyć koszty funkcjonowania

Dla bardziej wymagających klientów wprowa- czeniu wydatków związanych z ich eksploatacją dzono usługę wynajmu długoterminowego, obej- w koszty funkcjonowania firmy. mującą całościową obsługę firm transportowych. Leasing jest korzystny, ale głównie dla przed- siębiorstw. W przypadku osób indywidualnych Kompleksowa usługa oraz państwowych jednostek budżetowych jest Na rynku dostępne są następujące formy pozy- nieefektywny ekonomicznie ze względu na kosz- skiwania pojazdów: ty obsługi tej umowy niezależnie od tego, czy bę- – zakup – właściciel pojazdu ponosi koszty zwią- dzie to leasing operacyjny czy finansowy oraz na zane z jego zakupem, eksploatacją i ubezpieczeniem brak możliwości odpisów podatkowych związa- oraz zbyciem lub złomowaniem (utylizacją); nych z eksploatacją takich pojazdów. – leasing finansowy (kapitałowy) – finansujący Wynajem długoterminowy jest alternatywą (leasingodawca) oddaje korzystającemu (leasingo- dla zakupu samochodu na własność lub leasin- biorcy) do używania pojazd na czas oznaczony, gu. Rozwiązanie to, bardzo popularne na świe- odpowiadający okresowi gospodarczej jego używal- cie, od kilku lat zdobywa coraz większą liczbę ności (pełnej amortyzacji), natomiast wynagrodze- zwolenników w naszym kraju, w tym w Siłach nie płacone w ratach przez korzystającego pokry- Zbrojnych RP. Usługa wynajmu długotermino- wa przede wszystkim koszty związane z nabyciem wego polecana jest szczególnie tym firmom, przez finansującego przedmiotu leasingu; w których samochód jest narzędziem pracy – leasing operacyjny – polega na oddaniu po- i wymaga okresowej wymiany. Wynajem dłu- jazdu w użytkowanie na określony czas (do pięciu goterminowy nie wiąże się z wydatkowaniem lat). Leasingobiorca pokrywa opłatę wstępną, raty własnych środków finansowych na zakup po- leasingowe oraz kosz- jazdów, co korzystnie wpływa na zachowanie ty związane z jego płynności finansowej firmy (zdolności kre- Korzystając z wynajmu dłu- eksploatacją, serwiso- dytowej). Dodatkowo opłaty związane z ubez- goterminowego, nie zajmuje- waniem i ubezpiecze- pieczeniem pojazdu, jego rejestracją oraz ser- my się serwisowaniem pojazdu, likwidacją ewentualnych niem. Po zakończeniu wisem pokrywa wypożyczalnia samochodów. szkód komunikacyjnych, a na umowy, leasingobior- Wynajmując samochód, klient nie płaci za cały czas naprawy otrzymujemy ca może mieć zagwa- pojazd, lecz jedynie za utratę jego wartości przez auto zastępcze. Sprzedażą rantowane prawo za- okres wynajmu, co oznacza mniejsze wydatki niż samochodu zajmuje się rów- nież firma wynajmująca samo- kupu pojazdu za okre- koszty amortyzacji. Najważniejsze jest to, że mie- chody. śloną z góry wartość sięczna rata wpłacana przez klienta jest niezmien- końcową powiększo- na (liniowy charakter wydatków), natomiast ryzy- ną o podatek VAT; ko związane z realnymi większymi kosztami bie- – wynajem – to rze na siebie wypożyczalnia pojazdów. Stała rata usługa krótko- lub miesięczna pozwala na precyzyjne kalkulowanie długookresowego wynajęcia pojazdu, w której ra- wydatków i budżetu firmy. Można ją wliczyć mach podmiot wynajmujący pokrywa stałe mie- w koszty uzyskania przychodu. sięczne raty najmu, obejmujące koszty związane Rozwiązania te znalazły zastosowanie w wielu z jego eksploatacją, serwisowaniem i ubezpiecze- armiach państw NATO. Prekursorami w Europie niem. Po określonym czasie (np. po upływie czte- były armie niemiecka i brytyjska. rech lat) pojazd jest wymieniany na nowy. Nie ma W RFN, po przeprowadzeniu analiz, w czerwcu możliwości zakupu użytkowanego pojazdu. 2002 roku zdecydowano się powierzyć zarządzanie Do końca ubiegłego stulecia większość firm mia- nieopancerzonymi pojazdami wojskowymi specjal- ła własne pojazdy (zakupione). Jednak w związku nie w tym celu powołanej firmie Fuhrpark Service z dużymi kosztami ich zakupu, eksploatacji i ubez- GmbH. Efekty uzyskane przez Bundeshwerę pieczenia, przedsiębiorstwa zaczęły korzystać z le- w okresie kilkuletniego stosowania wynajmu asingu. Ta forma pozyskiwania samochodów długoterminowego to zwiększenie efektywności pozwala na osiągnięcie dużych korzyści dzięki włą- wykorzystania pojazdów, przekazanie zarządzania

50 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Obniżyć koszty funkcjonowania Logistyka

w sprawie wdrożenia systemu kontraktowania usług poza Siłami Zbrojnymi RP (Dz.Urz. MON 2008 nr 14, poz. 175) stworzono warunki prawne do za- wierania umów na usługi poza wojskiem, w tym na wynajem pojazdów. W tej dziedzinie przewiduje się działania out- sourcingowe, związane między innymi z zaspokajaniem potrzeb transportowych w odniesieniu do pojazdów z grupy 5 (samochody ogólnego przeznaczenia – osobowe, autobusy, mikrobusy, małej, średniej i dużej ładowności) oraz grupy 4, podgrupy 4.4 (zestawy transportowe dalekiego zasięgu). Kontraktowanie usług transportowych przez jednostki wojskowe polega na wynajmie auto- busów, mikrobusów i zestawów niskopodwoziowych oraz na holowaniu pojazdów, a nie na pozyskiwaniu pojazdów przez leasing czy wynajem długoterminowy. Z analizy stosowanych form, przeprowadzonej przez Sztab Generalny WP, wynika, że wynajem jest najbardziej opłacalny w przypadku samochodów, które mają roczny przebieg powyżej 30 tys. kilometrów (fot.). Dodatkowym argumentem, FOT. ROBERT SIEMASZKO ROBERT FOT. kontraktowanie usług transportowych przemawiającym za wynajmem tej grupy po- jest powszechnie stosowane przez polskie jazdów, jest fakt wymiany pojazdu na nowy po kontyngenty wojskowe czterech latach eksploatacji oraz zapewnienie pojazdu zastępczego na czas naprawy (brak parkiem samochodowym firmie zewnętrznej oraz konieczności utrzymywania samochodów re- zmniejszenie liczby samochodów. zerwowych). W Wielkiej Brytanii zdecydowano się na zakon- W celu sprawdzenia tej formy pozyskiwania po- traktowanie poza siłami zbrojnymi zarządzania po- jazdów dla Sił Zbrojnych RP, w 2012 roku planu- jazdami ogólnego przeznaczenia. Rozwiązanie to je się wprowadzenie programu pilotażowego wy- zwiększyło gotowość operacyjną w odniesieniu do najmu długoterminowego około 30 samochodów wykorzystania środków transportowych oraz pozwo- osobowych, by zaspokoić potrzeby transportowe liło na ich efektywniejsze użycie, a w konsekwencji komórek i jednostek organizacyjnych MON. Je- przyniosło zmniejszenie zapotrzebowania. go wyniki będą podstawą do wprowadzenia zmian Zasadę kontraktowania usług wynajmu długo- etatowych dotyczących kierowców oraz liczby sa- terminowego oraz zarządzania flotą wdrożyły mochodów osobowych, a wyeksploatowane po- również armie amerykańska i włoska. We Fran- jazdy oraz stanowiące nadwyżkę zostaną przeka- cji i Norwegii trwają zaawansowane prace nad zane Agencji Mienia Wojskowego.  wprowadzeniem nowych form obsługi pojazdów w celu zmniejszenia kosztów generowanych przez system zaopatrywania i eksploatacji. Autor jest absolwentem Wyższej Oficerskiej Szkoły Samochodowej i WAT (1992). Pełnił obowiązki w 6 Ośrodku Nasze propozycje Szkolenia Specjalistów Samochodowych (Ostróda) oraz w DWLąd (2000–2010). Od 2011 r. W Siłach Zbrojnych RP Decyzją Nr 318/MON służy w Sztabie Generalnym WP Ministra Obrony Narodowej z dnia 03.07.2008 r. w Zarządzie Planowania Logistyki – P4.

2012/01 przegląd morski 51 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Logistyka Zapewnić gotowość bojową

kmdr por. MIROSŁAW CHMIELIŃSKI Akademia Marynarki Wojennej FOT. MARIAN KLUCZYŃSKI FOT. Przechowywanie amunicji na okrętach Amunicja na okrętach Marynarki Wojennej RP jest przechowywana w specjalnie do tego celu przeznaczonych, odpowiednio wyposażonych i zabezpieczonych pomieszczeniach, zwanych komorami lub parkami amunicyjnymi.

ezpieczeństwo przechowywania naszego kraju do struktur NATO i Unii Euro- amunicji na okrętach jest funk- pejskiej. cją wielu czynników, których Utrzymanie amunicji i innych środków bojo- B liczba i identyfikowane współ- wych w stanie umożliwiającym zachowanie goto- zależności wzrastają wraz z dokonującym się wości do wykonywania zadań na morzu wymaga ogólnym postępem technologicznym i rozwojem odpowiednich warunków do ich składowania. konstrukcji okrętów. Czynniki te można po- Amunicja jest przechowywana na okrętach w ko- dzielić na: ludzkie, techniczne, organizacyjne, morach amunicyjnych, w sposób umożliwiający czasowe. Wpływ mają także obowiązujące sprawdzenie jej stanu ilościowego i jakościowego standardy, związane chociażby z przystąpieniem oraz jej przyjmowanie i wydawanie. Pamiętać

52 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Zapewnić gotowość bojową Logistyka

trzeba, że jest ona wielokrotnie załadowywana ochrony urządzeń lub rejonów o wysokim zagrożeniu i wyładowywana, czyszczona oraz ulega wpły- pożarowym i/lub wybuchowym. wom warunków atmosferycznych, w wyniku cze- • Instalacja tryskaczowa – instalacja gaśniczo- go może utracić swoje właściwości eksploatacyj- -wykrywcza, w której czujki tryskaczowe, reagując na ne. Wszystko to wpływa na przyspieszenie proce- wysoką temperaturę, uruchamiają w sposób automa- sów starzenia i zwiększenie usterkowości amuni- tyczny podawanie rozpylonej wody przez tryskacze cji. Ponadto na jej żywotność oddziałuje mikrokli- w miejscu wykrycia pożaru, powodując jednocześnie mat panujący w komorze amunicyjnej, w której są włączenie sygnalizacji składowane naboje. alarmowej. Jest przezna- Komory amunicyjne lub czona do gaszenia poża- parki amunicyjne na okrę- Istotne pojęcia rów w pomieszczeniach cie odgrywają istotną rolę Głównymi czynnikami, wpływającymi na prze- mieszkalnych, służbowych w procesie eksploatacji bieg procesów starzenia amunicji, są: lub ogólnego użytku, środków bojowych, dlatego należy szczególną uwagę – zmiany wilgotności i temperatury, w których mogą się znaj- zwracać na ich poprawną – skład atmosfery, dować ludzie. konstrukcję i umieszczenie – zagrożenia biotyczne i mechaniczne. • Instalacja sygnaliza- wszystkich mechanizmów Decydujący wpływ na proces starzenia (a tym cji ostrzegawczej – insta- niezbędnych do prawidło- wego, bezpiecznego prze- samym na pogorszenie jakości amunicji w czasie lacja podająca osobom chowywania amunicji na eksploatacji) ładunków, podsypek, opóźniaczy, bez- znajdującym się w po- okręcie. pieczników i wzmacniaczy prochowych, smugaczy mieszczeniu bronionym itp. ma wilgotność. Powoduje bowiem zmniejsze- sygnał ostrzegawczy o manie aktywności składników chemicznych i tempera- jącym nastąpić uruchomieniu objętościowej instalacji tury wytwarzanych strumieni ognia. gaśniczej, będący jednocześnie sygnałem do opusz- Ze względu na potrzebę zachowania bezpieczeń- czenia tego pomieszczenia przez załogę. stwa i niezawodności działania amunicji w całym • Magazyny – pomieszczenia, wśród których okresie eksploatacji istotne jest dokonywanie analiz wyróżniamy: wpływu na nią warunków eksploatacji i zabez- – magazyny materiałów wybuchowych, prze- pieczenia. Konieczne jest przy tym stosowanie znaczone do przechowywania materiałów mają- jednoznacznej terminologii. W związku z tym, na cych właściwości wybuchowe. Są to: komory amu- podstawie literatury przedmiotu, zdefiniowano uży- nicyjne, magazyny środków bojowych, parki wane określenia. amunicyjne i magazyny pirotechnicznych środków • Amunicja – wszystkie rodzaje środków raże- sygnałowych; nia, zawierające materiały wybuchowe, pirotech- – magazyny materiałów łatwozapalnych, prze- niczne, inicjujące wybuch, materiały nuklearne, znaczone do przechowywania materiałów stałych biologiczne lub chemiczne, służące do celów bojo- łatwozapalnych i cieczy łatwopalnych. Chodzi o: wych lub ćwiczebnych. magazyny farb i cieczy łatwopalnych, sprężonych • Komora amunicyjna – specjalnie wydzielone gazów palnych, magazyny śmieci, pomieszczenia i odpowiednio wyposażone pomieszczenie, speł- poboru i wydawania paliwa; niające wymagania przechowywania określonych – magazyny materiałów palnych, takie jak: ma- rodzajów amunicji. gazyny bosmańskie, warsztaty ciesielskie, archiwa • Instalacja zraszająca wodna – instalacja gaśni- okrętowe i biura, pomieszczenia poczty, magazyny cza, uruchamiana ręcznie lub automatycznie, w której mundurowe i odzieży ochronnej, pomieszczenia rozpylona woda jest podawana przez dysze zraszające, pralni i suszarni; zamontowane w pomieszczeniu bronionym lub w re- – magazyny materiałów niepalnych, takie jak: jonie bronionego urządzenia. Jest przeznaczona magazyny części zapasowych, magazyny warszta- do gaszenia pożarów w pomieszczeniach ładunko- tów mechanicznych i elektrotechnicznych, niebędą- wych, maszynowniach, magazynach oraz lokalnie do ce częścią przedziałów maszynowych.

2012/01 przegląd morski 53 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Logistyka Zapewnić gotowość bojową

Ponadto można też wyróżnić: (PRS). Wydał on Przepisy klasyfikacji i budowy – integralne komory amunicyjne, których ściany statków morskich (MOR)1, podzielone na dziesięć stanowią część konstrukcji kadłuba; części, które zatytułowano: I – Zasady klasyfikacji, – niezależne komory amunicyjne, które nie są II – Kadłub, III – Wyposażenie kadłubowe, IV – integralną częścią kadłuba, o powierzchni większej Stateczność i niezatapialność, V – Ochrona prze- niż 3 m2; ciwpożarowa, VI – Urządzenia maszynowe i urzą- – małe komory amunicyjne, których kształt dzenia chłodnicze, VII – Silniki, mechanizmy, kotły i wymiary wymuszają obsługę składowanej amuni- i zbiorniki ciśnieniowe, VIII – Instalacje elektrycz- cji tylko z zewnątrz komory; ne i systemy sterowania, X – Wyposażenie konwen- – magazynek zapalników, służący do przecho- cyjne. W odniesieniu do materiałów i spawania wywania materiałów inicjujących wybuch. obowiązują wymagania zawarte w Części IX – Ma- • Pomieszczenia zagrożone wybuchem – po- teriały i spawanie. mieszczenia, w których znajdują się materiały nie- Rozszerzeniem i uzupełnieniem wymagań okre- bezpieczne. ślonych w Przepisach klasyfikacji i budowy statków • Pomieszczenia zagrożone pożarem – po- morskich są dokumenty przywołane w poszczegól- mieszczenia, w których znajdują się materiały palnych częściach, przede wszystkim porozumienia ne oraz w których może powstać źródło zapłonu. normalizacyjne NATO i normy państwowe oraz tak • Sprzęt pożarniczy – przenośne środki ochrony zwane publikacje przepisowe Polskiego Rejestru przeciwpożarowej, takie jak: węże pożarnicze, prą- Statków. downice wodne i pianowe, gaśnice przenośne i prze- Trzecia część Przepisów klasyfikacji… (pt. Wy- woźne, przenośne zestawy pianowe, aparaty odde- posażenie kadłubowe) – ma zastosowanie do komór chowe i wyposażenie osobiste, przeznaczone do amunicyjnych2 na okrętach wojennych nowych oraz gaszenia pożaru i prowadzenia akcji ratowniczej. istniejących – na zasadach określonych w Części I – • Załoga okrętu – zespół ludzi, którzy kierują Zasady klasyfikacji. Określa ona jedynie wymaga- okrętem oraz wykonują zadania zgodnie z przezna- nia podstawowe oraz dodatkowe, jednak opierając czeniem okrętu. się na przepisach szczegółowych należałoby: • Zmechanizowana komora amunicyjna – – sprecyzować listę amunicji przechowywanej specjalnie wydzielone i odpowiednio wyposażone i przewożonej w poszczególnych magazynach, pomieszczenie, spełniające wymagania przechowy- zwracając uwagę na jej typy, które mogą być uloko- wania i transportu amunicji w relacji wewnątrzko- wane w tych samych magazynach; morowej i bezpośrednio: komora–broń lub sprzęt. – określić warunki środowiskowe, wymagania • Konstrukcyjne wyposażenie komory – wy- dotyczące odporności na drgania, przewodności posażenie znajdujące się wewnątrz lub zewnątrz pokrycia pokładów w odniesieniu do przewożonej komory, stanowiące element konstrukcji okrętu lub amunicji; jego instalacji i przeznaczone do zabezpieczenia – określić materiały dopuszczalne w konstruk- podstawowych funkcji komory. cji magazynów; • Park amunicyjny – metalowy pojemnik – określić środki, jakie należy zastosować, by rozmieszczony na pokładzie w pobliżu broni lub złagodzić skutki pożaru amunicji, w tym amunicji wydzielona część nadbudówki o powierzchni nie- rakietowej; przekraczającej 3 m2, dostępna z pokładu otwarte- – określić wymagania odnoszące się do ozna- go, w której się znajduje amunicja przygotowana do czania magazynów i wyposażenia w instrukcje; natychmiastowego użycia. – sprecyzować ciśnienia czynników płynnych w rurociągach znajdujących się w przestrzeni ma- Ogólne wymagania gazynów. Zasady przechowywania amunicji na okrętach oraz pomocniczych jednostkach pływających zo- 1 http://www.prs.pl/dir7. 19.03.2012. 2 http:/www.prs.pl/pages/rules/ow/C_III_OW-2008.pdf. stały opracowane przez Polski Rejestr Statków SA 19.03.2012.

54 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Zapewnić gotowość bojową Logistyka

Przy projektowaniu konstrukcji i wyposażenia magazynów należy też wziąć pod uwagę następują- ce czynniki zagrożenia: – uderzenie środków napadu przeciwnika, które może powodować powstanie odłamków i/lub drgań oraz podmuchu działającego na amunicję; – pożar w wyniku działań przeciwnika albo przypadkowego incydentu; – atak terrorystyczny lub sabotaż; – kolizję albo wejście okrętu na mieliznę; – oddziaływanie impulsu elektromagnetycznego (EMI) lub elektrostatycznego (ESD), powodujące- go wybuch amunicji; autora archiwum FOT. – oddziaływanie wybuchu nuklearnego; Fot. 1. Przyrząd do pomiaru wilgotności względnej – awarię systemu klimatyzacji/wentylacji. powietrza gotności względnej do 85% przez 12 godzin w wa- Projektowanie komór runkach nasłonecznienia. W warunkach ekstremal- Odporność wyposażenia komór na wybuchy nych możliwy jest wzrost temperatury do +30°C, (udary mechaniczne pojedyncze) powinna być trwający nie dłużej niż osiem godzin na dobę. przynajmniej równa odporności środka walki, dla którego amunicja jest przeznaczona, lub najbar- Konstrukcja komory dziej newralgicznych urządzeń okrętowych, decy- amunicyjnej dujących o użyciu amunicji. Wyposażenie komór Pomieszczenie do przechowywania określonego powinno spełniać wymagania odporności na przy- typu amunicji powinno być usytuowane w pobliżu spieszenia występujące przy uderzeniu kadłuba broni (sprzętu), dla której jest ona przeznaczona, okrętu o fale nabiegające (slamming), a dla i w miarę możliwości w tym samym przedziale wo- okrętów desantowych dodatkowo na przyspieszenie doszczelnym. Najlepiej jeśli komora amunicyjna występujące przy wejściu na brzeg lub mieliznę jest rozmieszczona w płaszczyźnie symetrii okrętu, z prędkością maksymalną. w części dziobowej lub rufowej, lecz oddalona od Dla szybkich kutrów należy przyjmować ampli- śruby napędowej, steru i linii wałów. tudę kołysań poprzecznych ±30° z okresem 7–10 s Komora dla amunicji artyleryjskiej i amunicji i kołysań wzdłużnych do ±7°. Na pozostałych okrę- z napędem rakietowym powinna być usytuowana tach należy przyjmować amplitudę kołysań po- tak, by linia wodna okrętu znajdowała się nad poprzecznych ±45° i okres 7–16 s. ziomem składowanej amunicji. Komory dla amuni- Niezależnie od wielkości i typu lub rodzaju okrę- cji zawierającej masy pirotechniczne powinny mieć tu należy uwzględnić możliwość wystąpienia dłu- minimalną objętość i być rozmieszczone bezpo- gotrwałego przechyłu do 15° i długotrwałego prze- średnio pod pokładem, jak najdalej od ważnych głębienia do 5°. pomieszczeń i mechanizmów okrętowych. Ściany Konstrukcja i wyposażenie komór powinny komory powinny być stalowe i wodoszczelne, pod- umożliwiać utrzymanie mikroklimatu komór zgod- łogi należy wykładać pokryciami przeciwślizgo- nie z wymaganiami określonymi w Części III Prze- wymi. Zaleca się, by ściany komory były wykonane pisów klasyfikacji i budowy statków morskich. jako przegrody klasy A-60. Na okrętach o wypor- W komorach amunicyjnych należy utrzymywać ności do 500 ton dopuszcza się odstępstwa od tego temperaturę +5–+30°C ze zmianą nie większą niż zalecenia, włącznie do wykonania komory jako ±5°C/dobę i wilgotność względną powietrza konstrukcji klasy A-0. Na okrętach o wyporności 40–43% (fot. 1). Temperatura optymalna to około większej niż 500 ton, w szczególnych wypadkach +15°C. Dopuszcza się jej wzrost do +25°C i wil- można dopuścić wykonanie ścian jako przegród

2012/01 przegląd morski 55 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Logistyka Zapewnić gotowość bojową

klasy A-0. Należy wówczas zastosować zraszanie twiające bezpieczne przemieszczanie skrzynek ścianek zewnętrznych komory. z amunicją w kierunku włazu drzwi. Należy za- Ściany komory nie powinny przylegać do po- pewnić środki zatapiania komór amunicyjnych mieszczeń maszynowni, pomieszczeń zawierają- w czasie podanym w wymaganiach taktyczno- cych rozdzielnice elektryczne i kuchni. Jeżeli takie -technicznych (WTT). rozmieszczenie jest konieczne (z tym, że jest ono Komory amunicyjne umiejscowione poniżej linii niedopuszczalne dla komory wymienionej w punk- zanurzenia okrętu powinny być wyposażone w od- cie 8.2.1.4 Części III omawianego dokumentu), powietrzenia i instalację przelewową, zapobiegają- to należy zastosować przedział bezpieczeństwa cą wytworzeniu się nadmiernego ciśnienia w czasie o szerokości nie mniejszej niż 600 mm. Przedział zalewania pomieszczenia wodą. Konieczna jest bezpieczeństwa powinien być pusty i wyposażony także instalacja zraszania. Należy też przewidzieć w wentylację. Jeżeli komora jest wykonana jako odwadnianie komory. Minimalna powierzchnia konstrukcja klasy A-0 lub A-15, wówczas jedna ze rurociągów odwadniających to 125% wydajności ścianek tworzących przedział bezpieczeństwa systemu zraszającego komorę. Zawory zaburtowe powinna być wykonana jako przegroda klasy A-30 powinny być zdalnie sterowane z pokładu grodzio- – jeżeli graniczy z maszynownią, lub A-15 – jeżeli wego lub z pokładu powyżej pokładu grodziowego. graniczy z kuchnią. Wobec komór wykonanych ja- Szyb urządzenia do transportu amunicji powinien ko konstrukcja A-30 lub A-60 takiego wymagania być zraszany z wydajnością podaną w WTT. się nie stawia. Pozostałe wymagania dotyczące wyposażenia ko- Ściany komory nie powinny przylegać do po- mory są zawarte w Części V – Ochrona przeciwpo- mieszczeń magazynów farb i lakierów, akumulato- żarowa. rowni oraz zbiorników paliwa i innych cieczy lub gazów zagrożonych pożarem lub wybuchem. Drzwi, włazy i drogi W wypadku komór o ścianach wykonanych jako komunikacyjne przegrody klasy A-0, graniczących z pomieszcze- Drogi komunikacyjne między komorą amunicyj- niami, w których utrzymuje się temperatura powy- ną a środkiem walki lub miejscem przygotowania żej 25°C, należy zastosować izolację termiczną na amunicji do użytku powinny umożliwiać dostar- zewnątrz. czenie amunicji w najkrótszym czasie: niezawod- Przez komorę nie powinny przechodzić żadne in- nie, bezpiecznie i z wykorzystaniem minimalnej stalacje. Wyjątek stanowią instalacje zabezpiecza- liczby załogi okrętowej. jące pracę komory. Rozmieszczając pomieszczenia Komora amunicyjna winna być wyposażona we sąsiadujące z komorą, należy przewidywać ich rolę włazy lub/i drzwi wodoszczelne. jako osłony komory przed pociskami i odłamkami Włazy okrętowe dzieli się na trzy kategorie trafiającymi w okręt. W tym celu trzeba także od- i oznacza literami: Z, R, A od wyrazów: „Zamknię- powiednio rozmieszczać wyposażenie tych po- te”, „Rozkaz”, „Alarm” (fot. 2). Za ich stan i utrzy- mieszczeń. manie odpowiadają osoby funkcyjne, wykazane Komora amunicyjna z instalacją zatapiania w rozkładach okrętowych. Włazy i drzwi do komo- powinna być tak usytuowana, aby po jej zatopieniu ry powinny mieć konstrukcję umożliwiającą ich nie nastąpiło istotne pogorszenie stateczności otwieranie z obydwu stron. Wymiary włazów po- okrętu. winny być nie mniejsze niż 600x600 mm (dopusz- Niezmechanizowaną komorę amunicyjną moż- cza się 600 mm), zalecane są 600x800 mm. Liczby na dzielić na mniejsze, oddzielne komory, jeżeli te wynikają z analizy wielkości wnoszonej lub wy- przy jej zatopieniu może nastąpić utrata stateczno- noszonej przez te otwory amunicji. ści okrętu lub wydajność instalacji zatapiania nie Drzwi i włazy powinny mieć konstrukcję umoż- gwarantuje zatopienia komory w wymaganym liwiającą ich niezawodne zabezpieczenie w położe- czasie. Komora amunicyjna o wysokości mniej- niu otwartym. Jeżeli wyjście z komory odbywa się szej niż 1600 mm powinna mieć urządzenia uła- do pomieszczeń wewnątrzokrętowych, to należy

56 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Zapewnić gotowość bojową Logistyka (2) autora archiwum FOT. Fot. 2. Właz wejściowy Fot. 3. Instalacja w komorze stosować drzwi otwierane do wewnątrz komory. Dla komór amunicyjnych oddalonych od środka Włazy z pokładu otwartego trzeba tak rozmiesz- walki o więcej niż jeden przedział wodoszczelny czać, by po ich otwarciu promienie słoneczne nie i jeden poziom pokładu należy przewidywać dwie padały bezpośrednio na amunicję. drogi komunikacyjne – podstawową i awaryjną. Włazy do komór amunicyjnych, pomieszczeń Wejście do komory amunicyjnej nie może pro- z materiałami łatwopalnymi, zbiorników balasto- wadzić z pomieszczeń zagrożonych pożarem oraz wych, forpików, studzienek zaworów dennych ze wspólnych korytarzy – dopuszcza się odstęp- i eżektorów oraz znajdujące się na grodziach stwo, pod warunkiem umieszczenia w korytarzu wodoszczelnych poniżej linii wodnej oznacza się dodatkowych stalowych drzwi gazoszczelnych. literą „Z”. Powinny być one zawsze zaryglowane, Należy zapewnić drogi komunikacyjne załadun- a w czasie nieobecności marynarzy w wymienio- kowe i wyładunkowe w relacji: nych pomieszczeniach zamknięte. Otwory te muszą 1. Brzeg (okręt zaopatrzenia) – pokład okrętu – być tak skonstruowane, aby było możliwe ich plom- miejsce przygotowania amunicji do składowania – bowanie, ponadto konieczna jest sygnalizacja komora, i odwrotnie; otwarcia drzwi (fot. 3). 2. Środek walki – miejsce przechowywania Przy planowaniu dróg komunikacyjnych należy łusek, taśm, opakowań itp. brać pod uwagę możliwość swobodnego prze- Komora musi spełniać normy ergonomiczne mieszczania się po nich człowieka niosącego dwie – przy wszystkich stanach załadowania komory. skrzynki – ekwiwalentne wymiarowo skrzynkom Dla amunicji, która nie może być przygotowana nabojów kalibru do 30 mm, lub dwóch osób niosą- do użycia na pokładzie otwartym (np. ze względu cych skrzynkę – ekwiwalentną wymiarowo skrzyn- na oddziaływanie pola elektromagnetycznego), na- ce nabojów kalibru 37 czy 100 mm, lub jednego leży przewidzieć na drodze komunikacji: komora– człowieka niosącego nabój bez opakowania kalibru –środek walki powierzchnie na przygotowanie 76 czy 100 mm. amunicji, mieszczące się wewnątrz okrętu lub wy-

2012/01 przegląd morski 57 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Logistyka Zapewnić gotowość bojową

dzielone powierzchnie pokładów otwartych, osło- Zabrania się rozmieszczać parki w strefie nięte od góry metalową konstrukcją. oddziaływania fali uderzeniowej i płomienia wylo- Dla środka walki mającego więcej niż jeden towego towarzyszącego strzelaniu artyleryjskiemu punkt ładowania amunicją, umieszczony w podwie- i rakietowemu. ży lub podwyrzutni, można zastosować odpowied- Przy rozmieszczaniu parku należy brać pod uwa- nią do liczby punktów ładowania liczbę komór gę możliwość jego szybkiego opróżnienia przez lub w komorze zastosować odpowiednią do liczby wyrzucenie amunicji za burtę. Nie zaleca się punktów ładowania liczbę drzwi bądź włazów. rozmieszczać parków bezpośrednio nad pomiesz- Przy planowaniu komunikacji w relacji brzeg– czeniami zagrożonymi pożarem i obok takich po- –komora amunicyjna, dla amunicji przenoszonej mieszczeń. ręcznie bez opakowania należy przewidywać po- Park amunicyjny powinien mieć zapewnioną trzebę rozłożenia chodnika sznurowego na całej skuteczną wentylację naturalną. Powinien być wy- drodze przenoszenia amunicji. konany ze stali o grubości minimum trzy milimetry. Dla komór o wysokości do 2000 mm, znajdują- Drzwi parku muszą być wodoszczelne, przystoso- cych się bezpośrednio pod pokładem, na którym wane do zamykania na kłódkę i plombowania. rozmieszczono środek walki (miejsce użytkowania Ponadto powinny się otwierać na szerokość odpo- amunicji), dopuszcza się ręczne, pionowe podawa- wiadającą kątowi >180° i konieczne jest zapewnienie amunicji przez właz, jeżeli masa amunicji nie nie możliwości ich ryglowania w tym położeniu. przekracza 30 kilogramów i znajduje się ona W miarę potrzeby należy stosować parki z drzwia- w opakowaniu pozwalającym na jej podawanie. mi otwieranymi lewo- lub prawostronnie. W innym wypadku należy zastosować mechanicz- Park wolno stojący powinien być oddalony od ny sposób transportu amunicji. konstrukcji okrętowych przynajmniej o 300 mm i być umiejscowiony poza przejściami i ciągami ko- Parki amunicyjne munikacyjnymi. Rozmieszczając park amunicyjny na okręcie na- Każdy park musi być wyposażony w instalację leży przewidzieć komunikację w relacji: środek zraszania zewnętrznego lub znajdować się w strefie walki (miejsce użycia amunicji) – park – miejsce działania takiej instalacji, z zaworem znajdującym oczekiwania „numerów dochodzących” (użytkow- się w pobliżu parku i włączanym ręcznie. ników amunicji). Komunikacja ta powinna być bez- Należy przewidywać możliwość założenia osło- pieczna, niezawodna i winna umożliwiać wykonany (ekranu), ochraniającej park przed bezpośred- nie operacji związanych z dostarczaniem amunicji nim padaniem promieni słonecznych. Na kutrach w minimalnym czasie. i okrętach desantowych parki, które mogą być nara- Trzeba unikać rozmieszczenia parków w miejscu żone na ostrzelanie, powinny mieć dodatkowe gdzie: opancerzenie chroniące przed odłamkami i poci- – może wystąpić zabryzgiwanie lub zalewanie skami broni strzeleckiej lub być wykonane ze stali, amunicji w parku, przy stanie morza dopuszczającym spełniającej warunki stawiane osłonie przeciw- użycie uzbrojenia i przy bojowej prędkości okrętu; balistycznej. – park należy ustawić częścią tylną lub boczną Dla amunicji sygnalizacyjnej i oświetlającej, do kierunku zalewania bryzgami fali – jeżeli nie przeznaczonej do zabezpieczenia nawigacji, można ucierpi na tym szybkość i niezawodność dostarcza- przewidywać oddzielne parki umieszczone na nia amunicji; pokładzie/stanowisku nawigacyjnym, otwartym – znajdują się otwory wentylacyjne (i inne) z po- skrzydle pomostu manewrowego lub pokładzie mieszczeń, skąd wydzielają się pary gazów pal- sygnałowym. Nie stosuje się do nich wymagań ta- nych, żrących itp.; kich jak w stosunku do parków amunicji bojowej, – występuje podwyższona temperatura i/lub ale powinny być one wodoszczelne, zamykane na istnieje możliwość oddziaływania na park gazów zamek patentowy lub kłódkę, plombowane i trwale spalinowych. mocowane do konstrukcji okrętu.

58 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Zapewnić gotowość bojową Logistyka

Dla amunicji ćwiczebnej, w szczególności amunicji salutacyjnej, można, o ile nie przewiduje się specjalnej komory, przewidywać miejsce na umo- cowanie przenośnego parku, wstawianego na okręt wraz z amunicją. Zabezpieczenie przeciwpożarowe takiego parku powinno być zorganizowane do- raźnie. Zakres prób komór i parków amunicyjnych powinien być uwzględniony w programie prób stoczniowych i obejmować: – sprawdzenie wykonania komór, parków i wy- posażenia zgodnie z dokumentacją; – próby urządzeń transportu amunicji pod ob- Fot. 4. System zewnętrznego zraszania komory amunicyjnej wodą ciążeniem – zgodnie z warunkami technicznymi; – próby systemu zraszania, zatapiania, osuszania, wentylacji; – próby instalacji sygnalizacyjnych; – sprawdzenie dokumentacji zdawczej. Zabezpieczenie przeciwpożarowe Wszystkie komory amunicyjne należy wyposa- żyć w instalację sygnalizacji wzrostu temperatury, której czujniki winny reagować przy przekrocze- niu temperatury 30, 50 i 70 °C (±5%). Sygnaliza- cja alarmowa wzrostu temperatury w komorze (2) autora archiwum FOT. amunicyjnej powinna znajdować się na stanowi- Fot. 5. System odwadniania komory sku dowodzenia. Liczba czujników, w zależności od wymiarów komory, powinna wynosić od dwóch odcinającymi, wyprowadzonymi bezpośrednio za do ośmiu sztuk. Przy wzroście temperatury powy- burtę. Komory znajdujące się poniżej wodnicy żej 30°C powinna włączać się automatycznie in- pływania okrętu powinny być odwadniane przy stalacja wentylacyjna, zapewniająca chłodzenie pomocy instalacji odwadniającej, obsługiwanej komory amunicyjnej. W wypadku wzrostu tempe- przez pompę zęzową, oddzielnym rurociągiem ratury powyżej 50°C powinno nastąpić automa- z zaworem odcinającym. Zawory odcinające tyczne włączenie sekcji instalacji zraszającej trzeba wyposażyć w tabliczki informujące, że ścianki komory (fot. 4). w czasie normalnej eksploatacji muszą być one Przy pracach konstrukcyjnych należy przewi- zamknięte. Sterowanie instalacjami zatapiania dzieć możliwość „zatopienia” komór amunicyj- i odwadniania komór amunicyjnych powinno się nych, to znaczy zalania ich wodą do poziomu przy- odbywać ręcznie. krywającego znajdującą się w nich amunicję. Czas Rurociągi i armatura, stosowane do odwadniania zatapiania komory nie może przekraczać 30 minut. komór, powinny być wykonane z metali nieulegają- Do zatapiania komór można wykorzystać instalację cych korozji lub stalowe, zabezpieczone odpowied- zraszającą. Należy zapewnić możliwość odprowa- nio przed korozją. dzenia wody z komór (fot. 5). Stanowiska sterowania ręcznego instalacjami W wypadku komór znajdujących się powyżej przeciwpożarowymi oraz zatapiania i odwadniania wodnicy pływania okrętu, odwodnienie może się komór amunicyjnych powinny się znajdować odbywać oddzielnymi rurociągami, z zaworami w dwóch miejscach poza komorą, z których jedno

2012/01 przegląd morski 59 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Logistyka Zapewnić gotowość bojową

należy umiejscowić o jeden pokład powyżej ko- kładu materiału wybuchowego, jednak nie wyższa mory. Ręczne sterowanie zaworu instalacji zra- niż 393 K (120°C), jeżeli wyposażenie w taką szania ścianek komory może się odbywać z jed- instalację jest konieczne ze względu na właściwości nego miejsca, znajdującego się obok komory. przechowywanych materiałów wybuchowych Wybór rozmieszczenia stanowisk ręcznego stero- i amunicji; wania instalacjami przeciwpożarowymi komór 8) wewnątrz pomieszczenia magazynowego są amunicyjnych powinien uwzględniać analizę za- zamieszczone trwałe napisy określające: grożenia pożarowego oraz przebieg dróg dojścia a) klasy lub podklasy i grupy zgodności prze- do komór. chowywanych materiałów wybuchowych i amunicji, Wnioski b) dopuszczalną ilość przechowywanych Komorę amunicyjną można eksploatować jeżeli: wyrobów, 1) jest zapewniona możliwość zabezpieczenia c) dopuszczalną liczbę pracowników obsługi przechowywanych materiałów wybuchowych w obiekcie magazynowym. i amunicji przed ogrzaniem do temperatury powy- Wydaje się oczywiste, że obecnie zachodzi ko- żej 348 K (75°C), chyba że wyższa temperatura nieczność nadania tym zagadnieniom priorytetu. wynika z instrukcji technicznej ich przechowy- Zgodnie z Regulaminem służby okrętowej (RSO), wania; urządzanie i utrzymanie komór amunicyjnych 2) jest ona wyposażona w sprzęt przeciwpożaro- jest powinnością dowódcy działu II. W szczegól- wy oraz instalacje gaśnicze, dostosowane do ności odpowiada on za ich stan techniczny oraz właściwości i zagrożeń stwarzanych przez przecho- przyjęcie na okręt amunicji i bezpieczeństwo jej wywane materiały przechowywania. Klucze do zaworów zraszania wybuchowe i amuni- i zatapiania komór amunicyjnych przechowuje Za urządzanie i utrzyma- cję; się na stanowiskach zatapiania tych komór, nie komór amunicyjnych oraz przyjęcie amunicji na okręt i jej 3) zabezpiecza ona w specjalnych uchwytach umieszczonych na bezpieczne przechowywanie przechowywane ma- grodziach pomieszczeń. Powinny być one poma- odpowiada dowódca działu teriały wybuchowe lowane farbą koloru czerwonego i zaplombowa- artyleryjsko-rakietowego i amunicję przed: ne plombą metalową. Używanie ich do innych (działu II). a) zachodzeniem celów jest zabronione. w nich niekorzyst- Włazy do komór amunicyjnych i rakietowych nych przemian che- oraz innych pomieszczeń, w których są przecho- micznych lub fizycz- wywane materiały wybuchowe, niebezpieczne nych, mogących mieć oraz broń, muszą być podłączone do elektronicz- wpływ na ich bezpie- nego systemu sygnalizacji otwarcia tych po- czeństwo, mieszczeń. Szczegółowe zasady zabezpieczenia b) wodą i opadami atmosferycznymi; tych pomieszczeń regulują oddzielne przepisy. 4) ma sprawny system wentylacji pomieszczeń, Komory amunicyjne powinny być stale zamknię- 5) jest chroniona przed wyładowaniami elek- te i zaplombowane przez szefa działu artyleryj- tryczności atmosferycznej, zgodnie z Polską Nor- skiego lub osobę wyznaczoną rozkazem dowód- mą, określoną dla budynków zagrożonych pożarem cy okrętu. Przestrzeganie przepisów BHP na lub wybuchem; okręcie jest bezwzględnym obowiązkiem każ- 6) zainstalowane urządzenia i instalacje dego członka załogi oraz osób dodatkowo elektryczne odpowiadają wymaganiom Polskiej zaokrętowanych.  Normy; 7) jest wyposażona w instalację grzewczą, której Autor jest absolwentem WAT. Ukończył Podyplomowe Studium temperatura elementów i przewodów grzewczych Prawno-Menadżerskie na Politechnice Gdańskiej. Obecnie pełni obowiązki kierownika Pracowni Broni Rakietowej jest o co najmniej 50°C niższa od temperatury roz- i Artylerii w AMW. Jest rzeczoznawcą SIMP.

60 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Zasady postepowania PRAWO I DYSCYPLINA

kmdr ppor. Robert Rybak Dowództwo Marynarki Wojennej FOT. MARIAN KLUCZYŃSKI FOT. Reagowanie dyscyplinarne Czym ono jest i kiedy następuje? Najkrócej, jest to zastosowanie różnorodnych środków zapobiegawczych w wyniku naruszenia dyscypliny wojskowej oraz sposób postępowania w zaistniałych przypadkach.

godnie z obowiązującą defini- stwem skarbowym lub wykroczeniem skar- cją, zawartą w Ustawie z dnia bowym. 9 października 2009 roku o dys- Z cyplinie wojskowej, reagowanie Pokłosie zmian dyscyplinarne to zastosowanie dyscyplinarnego W myśl odrębnych przepisów, dotyczących zasad środka zapobiegawczego, zwrócenie żołnierzowi odpowiedzialności karnej żołnierzy, przełożony uwagi albo przeprowadzenie z nim rozmowy dyscyplinarny ma prawo przeprowadzić postępowa- ostrzegawczej oraz postępowanie dyscyplinie dyscyplinarne w sprawie o wykroczenie. Jest narne1. Następuje po zaistnieniu przewinie- ono konsekwencją nowelizacji, dokonanych w pra- nia dyscyplinarnego, rozumianego jako naru- wie karnym oraz prawie wykroczeń, wynikających szenie dyscypliny wojskowej w wyniku działania lub zaniechania działania, które nie jest prze- 1 Ustawa z dnia 9 października 2009 r. o dyscyplinie wojskowej. stępstwem lub wykroczeniem albo przestęp- DzU 2009 nr 190 poz. 1474, art. 3.

2012/01 przegląd morski 61 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

PRAWO I DYSCYPLINA Zasady postepowania

z nowej ustawy o dyscyplinie wojskowej, co za- § 3. W przypadku popełnienia przez żołnierza warto w jej dziale VI. Zagadnienie to omówiono wykroczenia, za które można orzec albo orzeka się w Zasadach odpowiedzialności karnej żołnierzy środki karne zakazu prowadzenia pojazdów, prze- w świetle zmian w prawie karnym oraz w prawie padku przedmiotów lub nawiązki, nie wszczyna się wykroczeń, wydanych przez Departament Wy- postępowania dyscyplinarnego, a stosuje się przechowania i Promocji Obronności MON 2. Na pis art. 86 § 1 (tj. o popełnieniu przez osobę wska- przykład artykuł 94 ustawy o dyscyplinie woj- zaną w art. 10 § 1 wykroczenia podlegającego skowej wprowadził zmianę w Kodeksie postępo- orzecznictwu sądów wojskowych, w tym także o od- mowie przyjęcia mandatu karnego lub nieuiszcze- niu w terminie grzywny nałożonej w drodze mandatu zaocznego, zawiadamia się prokuratora Spektrum możliwości wojskowego). § 4. W czasie pełnienia służby wojskowej po ogło- Przełożony dyscyplinarny może zastosować na- szeniu mobilizacji, w stanach nadzwyczajnych, w cza- stępujące środki zapobiegawcze: sie wojny, a także podczas wykonywania zadań służ- – niedopuszczenie do wykonywania czynności służbowych, bowych w strefie działań wojennych oraz w przypadku – osadzenie w izbie zatrzymań, użycia Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej poza – zawieszenie w czynnościach służbowych. granicami państwa, udziału w akcjach humanitar- Stosuje się je zazwyczaj, gdy żołnierz znajduje się pod wpły- nych, poszukiwawczych lub ratowniczych, jak również wem lub po użyciu środka psychoaktywnego. w warunkach o których mowa w art. 10 § 1 lit. c (uży- cie lub pobyt SZRP poza granicami państwa), w sto- Rozmowę ostrzegawczą stosuje się zazwyczaj w stosunku sunku do żołnierza, który popełnił wykroczenie, stosu- do żołnierzy o nienagannej służbie, których działania, zmie- je się wyłącznie § 2. rzające do naruszenia dyscypliny, nie były popełniane Istotny jest fakt, że katalog konkretnych wykro- w pełni świadomie, a ta forma komunikacji jest wystar- czeń, które podlegają ściganiu na żądanie dowódcy czająca. jednostki wojskowej, nie został określony w żadnej ustawie. Samo ustanowienie wykroczeń ściganych na żądanie dowódcy jednostki wojskowej powoduje względną autonomię postępowania dyscyplinarnego. Suwerenność owa polega na tym, że w trybie dyscyplinarnym może nastąpić wydanie orzeczenia wania w sprawach o wykroczenia (k.p.w.) – po dotyczącego odpowiedzialności żołnierza za nie- artykule 86 k.p.w. dodano artykuł 86a k.p.w. które z wykroczeń, bez powiadamiania prokuratora w brzmieniu: wojskowego o popełnieniu tego typu czynu3. Art. 86a. § 1. Ściganie wykroczenia, popełnione- Gdy z kolei do przełożonego dyscyplinarnego go przez żołnierza, o którym mowa w art. 10 § 1 pkt dociera informacja o tym, że podporządkowany mu 1 (dot. żołnierzy w czynnej służbie wojskowej po- żołnierz popełnił wykroczenie niepodlegające pełniających wykroczenia), następuje na żądanie orzecznictwu sądów wojskowych, lecz ogólnej ko- dowódcy jednostki wojskowej lub kierownika insty- gnicji sądów powszechnych, przełożony takiego tucji cywilnej, w której żołnierz pełni służbę z za- żołnierza nie ma obowiązku, a nawet prawa, reago- strzeżeniem § 3 i 4. wać dyscyplinarnie. Zachowanie sprawcy nie naru- § 2. W razie odstąpienia od żądania ścigania wy- sza bowiem dyscypliny wojskowej. Jeżeli informa- kroczenia dowódca jednostki wojskowej lub kierow- cja o takim wykroczeniu pochodzi od konkretnej nik instytucji cywilnej, wszczyna wobec sprawcy te- osoby, która mylnie domaga się reagowania od go czynu postępowanie dyscyplinarne, albo wydaje przełożonego żołnierza, przełożony ten powinien polecenie wszczęcia postępowania dyscyplinarnego, bądź występuje z wnioskiem w tej sprawie do 2 Zasady odpowiedzialności karnej żołnierzy w świetle zmian w prawie karnym oraz w prawie wykroczeń. Warszawa 2009. innego przełożonego dyscyplinarnego. 3 Ibidem, s. 54.

62 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Zasady postępowania PRAWO I DYSCYPLINA

osobę zawiadamiającą poinformować o tym, że opuszcza swoją jednostkę lub wyznaczone miejsce sprawy o wykroczenia popełnione przez żołnierzy, przebywania albo samowolnie poza nimi pozostaje które nie podlegają orzecznictwu sądów wojsko- w wymiarze nieprzekraczającym jednorazowo wych, należą do kompetencji Policji. 48 godzin, podlega karze ograniczenia wolności. Na podstawie wspomnianych zasad odpowie- § 2. Żołnierz, który samowolnie opuszcza swo- dzialności karnej żołnierzy, w wypadku wykro- ją jednostkę lub wyznaczone miejsce przebywa- czeń, podlegających orzecznictwu sądów wojsko- nia albo samowolnie poza nimi pozostaje przez wych, dyscyplinarne ukaranie żołnierza będącego okres powyżej 48 godzin, nie dłużej jednak niż sprawcą może nastąpić zarówno za taki typ wykro- przez okres 7 dni, podlega karze ograniczenia czenia, o którym obowiązkowo należy zawiadomić wolności, karze aresztu wojskowego do roku albo prokuratora wojskowego (zob. poniżej „po pierw- pozbawienia wolności do roku. sze”), jak i za takie wykroczenie, którego nie § 3. Żołnierz, który samowolnie opuszcza swoją obejmuje obowiązek zawiadomienia prokuratora jednostkę lub wyznaczone miejsce przebywania wojskowego (zob. „po wtóre”). albo samowolnie poza nimi pozostaje przez okres Po pierwsze – o fakcie popełnienia przez żołnie- powyżej 7 dni, podlega karze aresztu wojskowego rza wykroczenia, podlegającego orzecznictwu sądu albo pozbawienia wolności do lat 3. wojskowego, które to wykroczenie nie podlega § 4. Ściganie przestępstwa określonego w § 1 i 2 ściganiu na żądanie dowódcy jednostki wojskowej następuje na wniosek dowódcy jednostki wojsko- (art. 86a § 3 k.p.w.), należy bezwzględnie zawiado- wej. mić prokuratora wojskowego (art. 86 § 1 k.p.w.). Ten Art. 341. z kolei może uznać wniosek o ukaranie dyscyplinar- § 1. Żołnierz, który odmawia pełnienia służby ne sprawcy za wystarczającą reakcję na wykroczenie wojskowej albo wykonywania obowiązku wynikają- i przekazać sprawę w tym celu właściwemu dowód- cego z tej służby, podlega karze aresztu wojsko- cy (art. 87 § 3 k.p.w.). wego albo pozbawienia wolności do lat 3. Po wtóre – fakt popełnienia przez żołnierza § 2. Tej samej karze podlega żołnierz innej służby wykroczenia podlegającego orzecznictwu sądu niż zasadnicza, który uporczywie nie wykonuje wojskowego, które to wykroczenie podlega ściga- obowiązku z niej wynikającego. niu na żądanie dowódcy jednostki wojskowej (art. § 3. Ściganie przestępstwa określonego w § 2 na- 86a § 1 k.p.w. z zastrzeżeniem § 3), nie powoduje stępuje na wniosek dowódcy jednostki5. obowiązku zawiadomienia o tym prokuratora wojskowego, albowiem wyłącznie na żądanie właści- Dyscyplinarne środki wego dowódcy podlega ono ściganiu w trybie prze- zapobiegawcze pisów Kodeksu postępowania w sprawach o wykro- Ustawodawca określił, że przełożony dyscypli- czenia. W razie odstąpienia od żądania ścigania narny, w przypadku naruszenia dyscypliny przez wykroczenia, dowódca jednostki wojskowej żołnierza, może wobec niego zastosować dyscypli- wszczyna wobec sprawcy tego czynu postę- narne środki zapobiegawcze w postaci: niedopusz- powanie dyscyplinarne albo wydaje polecenie czenia do wykonywania czynności służbowych, wszczęcia postępowania dyscyplinarnego lub wy- osadzenia w izbie zatrzymań lub zawieszenia stępuje z wnioskiem w tej sprawie do innego prze- w czynnościach służbowych (fot.). Przy czym nale- łożonego dyscyplinarnego (art. 86a § 2 k.p.w.)4. ży pamiętać, że prawo niedopuszczenia do wyko- W Kodeksie karnym wymieniono przestępstwa nywania czynności służbowych i osadzenie przeciwko obowiązkowi pełnienia służby wojsko- w izbie zatrzymań przysługuje również wojskowym wej, ścigane na wniosek dowódcy jednostki organom porządkowym i Żandarmerii Wojskowej wojskowej: wobec żołnierzy, do których ze względu na okolicz- Art. 338. 4 Ibidem, s. 53. § 1. Żołnierz, który co najmniej dwukrotnie 5 Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny. DzU 1997 nr 88 w okresie nie dłuższym niż 3 miesiące samowolnie poz. 553, z póź. zm.

2012/01 przegląd morski 63 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

PRAWO I DYSCYPLINA Zasady postępowania FOT. MARIAN KLUCZYŃSKI FOT. ZEWNĘTRZNĄ OZNAKĄ DYSCYPLINY jest, między innymi, dbałość o wygląd zewnętrzny

ności, miejsce i czas są właściwymi organami do Żołnierzowi przysługuje, w terminie trzech dni zastosowania wymienionych środków6. od doręczenia wyciągu, prawo złożenia zażalenia Niedopuszczenie do wykonywania czynności na wydane polecenie poddania się badaniom lub służbowych stosuje się najczęściej, jeżeli istnieje warunki i sposób ich przeprowadzenia do wyższe- uzasadnione przypuszczenie, że żołnierz znajduje go przełożonego dyscyplinarnego lub przełożone- się pod wpływem lub po użyciu środka psychoak- go wojskowego organu porządkowego albo komen- tywnego, to jest alkoholu, narkotyku itp.7. danta jednostki organizacyjnej Żandarmerii Woj- Ważne, by przed zastosowaniem dyscyplinarnego skowej, której żołnierz zastosował ten środek8. środka zapobiegawczego niedopuszczenia do wyko- Osadzenie w izbie zatrzymań jest środkiem nywania czynności służbowych, jak również osadze- stosowanym, gdy żołnierz swym zachowaniem daje nia w izbie zatrzymań, przełożony dyscyplinarny, woj- powód do zgorszenia (niestety nie jest możliwe okre- skowy organ porządkowy lub Żandarmeria Wojsko- ślenie katalogu tego typu zachowań), znajduje się wa, wydali żołnierzowi polecenie poddania się bada- w okolicznościach zagrażających jego zdrowiu lub niu mającemu ustalić zawartość alkoholu lub narkoty- życiu bądź też życiu innej osoby lub mieniu. W sy- ku w jego organizmie. Polecenie takie stwierdza się tuacji, gdy brak jest możliwości osadzenia żołnierza w rozkazie lub decyzji, z których wyciąg niezwłocz- w izbie zatrzymań albo jego warunki zdrowotne to nie doręcza się żołnierzowi oraz poucza jednocześnie uzasadniają, przełożony dyscyplinarny, wojskowy o prawie, terminie i trybie wniesienia zażalenia. organ porządkowy lub Żandarmeria Wojskowa może Ustawa stanowi, że żołnierz jest obowiązany pod- polecić doprowadzenie tego żołnierza do miejsca dać się badaniom oraz zabiegom niezbędnym do zamieszkania lub zakwaterowania albo, zgodnie wykonania podstawowych badań laboratoryjnych pod z decyzją lekarza, skierować go do izby chorych lub warunkiem, że są one przeprowadzone zgodnie ze zakładu opieki zdrowotnej. Ustawa zastrzega rów- sztuką i nie zagrażają życiu i zdrowiu badanego. Nie nież, że żołnierza osadzonego w izbie zatrzymań oznacza to bezwzględnego przymusu, aczkolwiek od- zwalnia się niezwłocznie po wytrzeźwieniu lub usta- mowa poddania się badaniom lub uniemożliwienie ich przeprowadzenia mogą się okazać niekorzystne 6 Ustawa z dnia 9 października 2009 r. o dyscyplinie wojskowej, dla zainteresowanego, a co więcej – nie wyłączają op.cit., art. 36. 7 Ibidem, art. 37. zastosowania środków zapobiegawczych. 8 Ibidem, art. 40.

64 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Zasady postępowania PRAWO I DYSCYPLINA niu stanu odurzenia, nie później niż z upływem dwu- nia, a skutkujące przewinieniem dyscyplinarnym. dziestu czterech godzin od chwili osadzenia9. Pierwszą informację na ten temat znajdziemy w arty- Zawieszenie w czynnościach służbowych moż- kule 16 ustawy o dyscyplinie wojskowej, traktującym na zastosować wobec żołnierza objętego postępo- o zasadach ponoszenia odpowiedzialności dyscypli- waniem dyscyplinarnym, który rażąco naruszył narnej. W punkcie 6 zapisano: w stosunku do sprawcy dyscyplinę wojskową, a charakter zarzucanego przewinienia dyscyplinarnego można poprzestać na przewinienia dyscyplinarnego lub okoliczności je- zwróceniu mu uwagi albo przeprowadzeniu z nim roz- go popełnienia wskazują na potrzebę niezwłoczne- mowy ostrzegawczej, jeżeli okoliczności sprawy nie go odsunięcia tego żołnierza od wykonywania budzą wątpliwości i uznaje się te działania za wystar- czynności na zajmowanym stanowisku służbowym czające. Pozwala to przełożonemu poprzestać na pod- lub związanych z pełnioną funkcją. W tym czasie jęciu wymienionych działań bez inicjowania postępo- żołnierz wykonuje inne zadania określone przez wania dyscyplinarnego. przełożonego. Zawieszenie żołnierza w czynno- Sytuacja taka ma zazwyczaj miejsce w stosunku ściach służbowych powinno zostać zakończone niedo żołnierzy o nienagannej służbie, najczęściej niema- zwłocznie, gdy ustaną przyczyny je uzasadniające, jących pełnej świadomości o podjętych lub zaniechanie później jednak niż przed upływem jednego mie- nych działaniach, zmierzających do naruszenia dyscy- siąca, a w szczególnych przypadkach do trzech pliny… ale nie tylko. Zgodnie z artykułem 47 pkt 1, miesięcy. Oczywiście zastosowanie powyższego odnoszącym się do niemożności wszczynania postę- środka ustaje przed upływem wymienionych termi- powania dyscyplinarnego, w pkt. 4 zawarto zapis, że nów z dniem uprawomocnienia się orzeczenia wy- postępowania dyscyplinarnego nie wszczyna się, jeże- danego wobec obwinionego za przewinienie dyscy- li okoliczności sprawy nie budzą wątpliwości i przeło- plinarne, które było przyczyną zawieszenia10. żony dyscyplinarny uznaje za wystarczające zwróce- Żołnierzowi przysługuje zażalenie na postanowie- nie żołnierzowi uwagi albo przeprowadzanie z nim nie o zastosowaniu dyscyplinarnego środka zapobie- rozmowy ostrzegawczej. gawczego niedopuszczenia do wykonywania czynno- Nie dotyczy to oczywiście wszystkich czynów ści służbowych, zawieszenia w czynnościach służbo- zabronionych. Należy pamiętać, jak cienka granica wych lub przedłużenia okresu tego zawieszenia oraz jest między wyrozumiałością, daniem podwładne- osadzenia w izbie zatrzymań. W zażaleniu może się mu drugiej szansy a zatajeniem naruszenia dyscy- on domagać uchylenia, zmiany oraz zbadania zasad- plinarnego. Świadomość konsekwencji takiego po- ności i legalności zastosowania lub przedłużenia sto- stępowania, mającego odzwierciedlenie w regula- sowania, a także nieprawidłowości wykonania wy- cjach prawnych, niejednokrotnie powinna skłonić mienionych środków dyscyplinarnych. Zażalenie do zaniechania podobnej praktyki. Co więcej, może wnosi się w terminie trzech dni od doręczenia mu po- to mieć negatywny wpływ na właściwe kształtowa- stanowienia oraz nie wstrzymuje wykonania postano- nie dyscypliny wojskowej w podległej strukturze. wienia o zastosowaniu lub przedłużeniu stosowania Błędem jest traktowanie niekarania jako formy wy- dyscyplinarnego środka zapobiegawczego. Szerszą różniania, która służy motywowaniu żołnierzy do informację dotyczącą zażalenia znajdziemy w artyku- należytej i sumiennej służby. le 41 ust. 5 ustawy o dyscyplinie wojskowej. Prowa- Rozmowę ostrzegawczą prowadzi przełożony dzone badania i zabiegi niezbędne do wykonania dyscyplinarny. Zgodnie z ust. 2 artykułu 47, można środków dyscyplinarnych mogą być dokonywane wy- sporządzić z niej notatkę.  łącznie przez uprawnionych do tego pracowników 11 Autor jest absolwentem AMW (2001). Pełnił służbę m.in. ochrony zdrowia . na niszczycielu rakietowym ORP „Warszawa” (jako dowódca centrali rakietowej), okręcie szkolnym ORP „Wodnik” (jako Rozmowa ostrzegawcza dowódca działu artyleryjskiego) i fregacie rakietowej ORP „Gen. T. Kościuszko” (jako oficer w pionie zastępcy dowódcy okrętu). Zazwyczaj jest ona kolejnym krokiem po zwróce- Służy w Wydziale Wychowawczym Dowództwa 3 FO. niu żołnierzowi uwagi za podjęcie lub zaniechanie działań mogących prowadzić do naruszenia dyscypli- 9 Ibidem, art. 38. 10 Ibidem, art. 39. ny wojskowej lub też mających znamiona jej narusze- 11 Ibidem, art. 40.

2012/01 przegląd morski 65 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

PRAWO I DYSCYPLINA Pokusy władzy

dr Paweł Kobes Uniwersytet Warszawski WIŚNIEWSKI osław FOT. JAR FOT. Płatna protekcja Zgodnie z artykułem 230 kodeksu karnego płatna protekcja należy do licznej kategorii przestępstw o charakterze korupcyjnym.

a ona związek ze sprzedajnością leniu lub obietnicy udzielenia takich korzyści osoby pełniącej funkcję pu- (art. 229 k.k.)1. bliczną (art. 228 k.k.), umożli- M wia bowiem funkcjonowanie Regulacje prawne płatnych pośredników, stwarzając warunki do Przestępstwo płatnej protekcji zostało uregu- ich działalności przestępczej. Z drugiej strony, lowane w przepisie art. 230 k.k. w rozdziale istnienie protektorów ułatwia urzędnikom zdo- XXIX zatytułowanym Przestępstwa przeciwko bywanie nienależnych korzyści, ponieważ otrzy- działalności instytucji państwowych oraz sa- mują je od sprawdzonych osób. Poza tym, morządu terytorialnego. Brzmi on nastę- gdyby nie było takich osób pełniących funkcję pująco: publiczną, które są nastawione na przyjęcie

korzyści majątkowej lub osobistej, nie byłoby 1 P. Palka, M. Reut: Korupcja w nowym kodeksie karnym. Kraków zachęt do przekupstwa, polegającego na udzie- 1999, s. 83.

66 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Pokusy władzy PRAWO I DYSCYPLINA

Art. 230. § 1. Kto, powołując się na wpływy w in- jednostki organizacyjne stanowiące aparat pomoc- stytucji państwowej, samorządowej, organizacji niczy kierowników służb powiatowych itp. W oma- międzynarodowej albo krajowej lub w zagranicznej wianym kontekście należy pamiętać, że ustawodaw- jednostce organizacyjnej dysponującej środkami pu- ca nie ogranicza zakresu przepisu do instytucji blicznymi albo wywołując przekonanie innej osoby samorządu terytorialnego, lecz obejmuje nim rów- lub utwierdzając ją w przekonaniu o istnieniu ta- nież samorządy zawodowe3. kich wpływów, podejmuje się pośrednictwa w zała- Organizacje krajowe z kolei to zrzeszenia osób twieniu sprawy w zamian za korzyść majątkową lub fizycznych bądź też grup społecznych, które mają osobistą albo jej obietnicę, podlega karze pozba- wspólny program dzia- wienia wolności od 6 miesięcy do lat 8. łania, a także zbieżne W wypadku mniejszej wagi, sprawca pod- Słownik współczesnego ję- § 2. poglądy oraz cele okre- zyka polskiego określa pro- lega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo ślone w statucie4. tekcję jako wsparcie, pomoc, pozbawienia wolności do lat 2. Organizacja mię- wstawiennictwo wpływowej Brzmienie tego przepisu wynika z Ustawy z 13 dzynarodowa jest na- osoby mające umożliwić ko- czerwca 2003 roku o zmianie ustawy – „Kodeks tomiast związkiem muś osiągnięcie lepszej pozycji zawodowej, towarzy- karny” oraz niektórych innych ustaw (DzU 2003 państw lub związkiem skiej, wyższej pozycji w jakiejś nr 111 poz. 1061). Było ono zgodne z postulatem osób fizycznych bądź hierarchii. dotyczącym konieczności penalizacji zachowań prawnych pochodzą- korupcyjnych w szeroko rozumianym sektorze pu- cych z różnych państw, [Słownik współczesnego języ- blicznym, krajowym i międzynarodowym, pier- utworzonym dla osią- ka polskiego. Red. B. Dunaj. wotnie bowiem przepis ten obejmował jedynie gnięcia określonych ce- T. 2. Warszawa 2001, s. 157.] protekcję w załatwianiu sprawy w instytucji pań- lów, których zasadni- stwowej lub samorządu terytorialnego. czą cechą jest funkcjonowanie stałych organów de- cydujących o wspólnych zadaniach i sposobach ich Przedmiot ochrony realizacji5. Przedmiotem ochrony w omawianym przepisie Zagraniczna jednostka organizacyjna zaś jest działalność instytucji państwowej, samorzą- to wyodrębniona jednostka obcego państwa dys- dowej i organizacji międzynarodowej, a także kra- ponująca środkami publicznymi uznanymi za jowej lub zagranicznej jednostki organizacyjnej takie według prawa państwa macierzystego dla dysponującej środkami publicznymi, jak również tej jednostki6. ich prawidłowe funkcjonowanie oraz autorytet tych instytucji. Podmiot przestępstwa Do instytucji państwowych są zaliczane wszyst- Podmiotem omawianego przestępstwa może być kie struktury państwowe, które wykonują zadania każdy. Jest ono zatem powszechne. Jego sprawcą publiczne. Będą to zatem naczelne organy władzy jest ten, kto podejmuje się pośrednictwa w załatwie- wykonawczej, ustawodawczej i sądowniczej, mini- niu sprawy w zamian za korzyść majątkową lub oso- sterstwa, urzędy wojewódzkie, a także urzędy służb bistą, powołując się przy tym na wpływy w insty- zespolonych, inspekcji i straży, funkcjonujących pod tucji państwowej, samorządowej, organizacji mię- zwierzchnictwem wojewodów, oraz organy admi- dzynarodowej albo w krajowej lub zagranicznej jed- nistracji niezespolonej, w tym struktury wojskowe, nostce organizacyjnej. Sprawcą płatnej protekcji mo- jak również inne jednostki organizacyjne (np.: NBP, że być także funkcjonariusz publiczny pod warun- ZUS, PAN, sądy, prokuratury)2. kiem, że przyjmuje korzyść majątkową lub osobi- Instytucjami samorządowymi są natomiast organy samorządu terytorialnego (m.in.: starosta, 2 A. Barczak-Oplustil. W: Kodeks karny. Część szczególna. Red. burmistrz, prezydent miasta, wójt, marszałek woje- A. Zoll. T. II. Warszawa 2008, s. 997. wództwa, przewodniczący rady gminy i rady 3 Ibidem. 4 Ibidem. powiatu, zarząd powiatu, powiatowy urząd pracy), 5 Ibidem. organy kontroli samorządu terytorialnego, a także 6 Ibidem.

2012/01 przegląd morski 67 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

PRAWO I DYSCYPLINA Pokusy władzy

stą w związku z pełnionymi przez siebie obowiąz- czynu. Podobnie będzie w przypadku, gdy spraw- kami służbowymi. W tym przypadku funkcjona- ca utwierdzi w błędnym przekonaniu osobę zainte- riusz ten naraziłby się na odpowiedzialność karną resowaną, że ma wpływy w danej instytucji. z przepisu art. 228 k.k., penalizującego sprzedaj- O utwierdzeniu w tym błędnym przekonaniu bę- ność pełniącego funkcję publiczną. dziemy mówić wtedy, gdy osoba zainteresowana Przestępstwo płatnej protekcji składa się niejako będzie mylnie sądziła, że powołujący się na wpły- z dwóch aktów. Pierwszy może mieć formę jedne- wy faktycznie takowe ma i nie wyprowadza zainte- go z trzech zachowań, kiedy to sprawca naraża się resowanej osoby z błędu, lecz dodatkowo umacnia na odpowiedzialność karną. Otóż, pierwszym jego w niej to przekonanie. zachowaniem jest powołanie się na wpływy w da- W opinii Andrzeja Marka wszystkie trzy wy- nej instytucji, drugim – wywołanie przekonania mienione formy zachowania sprawcy wymagają u innej osoby o posiadaniu takich wpływów, nato- określonej aktywności z jego strony, polegającej na twierdzeniu o posiadaniu wpływów, na stwarzaniu faktów, które wywołują w innych osobach takie przekonanie bądź też na utwierdzaniu ich w przeświad- Zależności czeniu o posiadaniu takich wpływów7. Przed nowelizacją z roku 2003 płatna protekcja W ocenie Sądu Najwyższego Do istotnych elementów prze- była opisywana jako powołanie się na swoje wpły- stępstwa płatnej protekcji określonego w art. 244 k.k. wy. Oznaczało to, że krąg osób, do których mógł [obecnie art. 230 k.k. – przyp. autora] należy: się zwrócić sprawca w celu załatwienia sprawy, był a) powoływanie się na wpływy w instytucji państwowej czy ograniczony tylko do podmiotów, którym była ona społecznej lub wywoływanie przekonania o tym u innej bezpośrednio znana i które jednocześnie pracowa- osoby albo utwierdzanie jej o posiadaniu takich wpły- ły w danych instytucjach. Obowiązująca regulacja wów, prawna płatnej protekcji mówi o powołaniu się na b) podjęcie się pośrednictwa w załatwieniu sprawy w zamian wpływy, rozszerza zatem zakres zastosowania prze- za korzyść majątkową lub osobistą albo za jej obietnicę. pisu art. 230 § 1 k.k. Te elementy wystąpić muszą kumulatywnie. Brak jednego Powołaniem się na wpływy w danej instytucji z nich dekompletuje znamiona tego przestępstwa. będzie bezpośrednie poinformowanie o ich posiadaniu, a także pośrednie wskazanie okoliczności, które mogą wywołać przekonanie o ich istnieniu. Trzeba również pamiętać o tym, że omawiane wpły- wy nie muszą odnosić się do konkretnej osoby za- [Wyrok SN z 15.02.1982. II KR 9/82. „Orzecznictwo Sądu Najwyż- trudnionej w danej instytucji, lecz mogą dotyczyć szego – Izba Karna i Wojskowa” (OSNKW) 1982 nr 4–5, poz. 25.] także innej osoby, mającej wpływ na załatwienie sprawy8. Z tym stwierdzeniem koresponduje orze- miast trzecie może się przejawiać w twierdzeniu czenie Sądu Najwyższego, że Art. 230 k.k. penali- o posiadanych możliwościach wpłynięcia na zała- zuje nie tylko powołanie się przez sprawcę na swój twienie określonej sprawy. Z kolei drugi akt polega osobisty wpływ w instytucji państwowej, lecz także na tym, że sprawca podejmuje się pośrednictwa na inną osobę, która to dopiero ma wpływ na oso- w załatwieniu sprawy. bę trzecią, powiązaną z tą instytucją i podejmuje się Jeśli chodzi o zachowania obejmujące akt pierw- pośrednictwa w załatwieniu sprawy9. szy, to należy pamiętać, że w sytuacji, gdy sprawca W kontekście omawianego zagadnienia słusz- wprowadzi daną osobę w błąd, że ma wpływy wda - nie zauważa się w doktrynie, że sprawcy rzadko nej instytucji, dzięki którym może załatwić określo- ną sprawę, wówczas jego zachowanie będzie wy- 7 A. Marek: Kodeks karny. Komentarz. Warszawa 2006, s. 427. czerpywało także znamiona przestępstwa oszustwa 8 E. Pływaczewski. W: Kodeks karny. Komentarz. Red. M. Filar. Warszawa 2010, s. 1067. z przepisu art. 286 § 1 k.k. Będzie to skutkowało 9 Wyrok SN z 7.10.2009. IV KK 174/09. „Orzecznictwo Sądu Naj- zastosowaniem kumulatywnej kwalifikacji prawnej wyższego – Izba Karna i Wojskowa” (OSNKW) 2010, nr 1, poz. 5.

68 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Pokusy władzy PRAWO I DYSCYPLINA używają słowa „wpływy”. Zdecydowanie częściej jąc się pośrednictwa, z góry zakładał jego niezreali- będzie to powoływanie się na „znajomości”, „ukła- zowanie. dy”, „chody”, pokrewieństwo, jak również wska- Płatna protekcja jest przestępstwem formalnym. zanie określonego powiązania z osobą, z którą jest Do jego znamion nie należy bowiem jakikolwiek załatwiana dana sprawa. Powiązania umożliwia- skutek. W związku z tym dla odpowiedzialności jącego oddziaływanie na tę osobę (np. używając sprawcy bez znaczenia jest to, czy skutecznie zała- sformułowania: „On to załatwi, przecież pomo- twił sprawę w drodze protekcji, czy też nie. Istotny głem mu wiele razy, więc nie odmówi”)10. jest bowiem sam fakt powołania się na wpływy przy podjęciu się pośrednictwa w załatwieniu sprawy. Te- Podjęcie się pośrednictwa zę tę potwierdza Sąd Najwyższy, który w jednym Kolejnym znamieniem czasownikowym zawar- ze swoich wyroków stwierdził, że Przestępstwo okre- tym w przepisie art. 320 § 1 k.k. jest podjęcie się ślone w art. 244 k.k. [obecnie art. 231 k.k. – przyp. pośrednictwa. W tym względzie należy przychylić autora] jest dokonane z chwilą podjęcia się przez się do stwierdzenia, że podjęcie się pośrednictwa sprawcę pośrednictwa w załatwieniu sprawy, w za- w załatwieniu jakiejś sprawy jest czymś więcej niż mian za korzyść majątkową lub osobistą albo za jej ujawnieniem przez sprawcę wobec innej osoby go- obietnicę. Natomiast faktyczne osiągnięcie takiej ko- towości przyczynienia się do jej załatwienia11. rzyści, jak również to, czy i w jaki sposób sprawca Z użytego przez ustawodawcę zwrotu podejmu- realizuje pośrednictwo w załatwieniu sprawy, nie je się pośrednictwa w załatwieniu sprawy w zamian należą do znamion omawianego przestępstwa12. za korzyść wynikają określone implikacje. Po Należy także zauważyć, analizując przepis art. pierwsze, sprawca musi przynajmniej zakładać ist- 230 k.k., że z punktu widzenia możliwości pocią- nienie osoby, która może sprawę załatwić. Nie mo- gnięcia do odpowiedzialności karnej sprawcy prze- że bowiem sam tego uczynić. Po drugie, musi ist- stępstwa płatnej protekcji nie ma znaczenia także to, nieć porozumienie co do jej rodzaju, tzn. czy cho- czy inicjatywa pośrednictwa w załatwieniu danej dzi na przykład o załatwienie pozytywnie jednej sprawy wychodzi od osoby, która jest zainteresowa- z wielu wymaganych decyzji administracyjnych, na jej załatwieniem, czy też od pośrednika. W pierw- by mógł zostać zrealizowany określony cel, czy też szym przypadku wystarczy, że pośrednik pozytyw- o pomyślne przeprowadzenie całego procesu aż do nie zareaguje na inicjatywę osoby zainteresowanej. osiągnięcia finalnego efektu. Po trzecie, musi ist- Natomiast w drugim sprawca sam wychodzi z ini- nieć porozumienie co do korzyści majątkowej lub cjatywą pośrednictwa w załatwieniu sprawy. osobistej otrzymanej w zamian za pośrednictwo Od strony podmiotowej płatna protekcja jest prze- w załatwieniu sprawy. stępstwem umyślnym, które może zostać popełnio- Korzyść majątkowa lub osobista jest rozumia- ne tylko w zamiarze bezpośrednim. Świadczy o tym na jako korzyść zarówno dla siebie, jak i dla ko- znamię powołując się na wpływy. Nie wystarczy do goś innego (art. 115 § 4 k.k.). Będzie nią wszyst- przypisania winy sprawcy fakt, że będzie godził się ko to, co da się wyrazić w kwocie pieniężnej (pie- na załatwienie jakieś sprawy (zamiar ewentualny). niądze, alkohol, książka, zwolnienie z długu, Konieczne jest bowiem uświadomienie sobie przez wczasy, bilet do opery itp.). Natomiast korzyścią niego wszystkich okoliczności omawianego czynu, osobistą będzie to, czego nie można wyrazić które są opisane w przepisie art. 230 § 1 k.k., czyli w kwocie (np. stosunek seksualny, otrzymanie ład- wola ich wypełnienia. Tę wolę ustawodawca okre- niejszego gabinetu, miejsce w dobrym żłobku lub ślił właśnie przez zwrot powołując się na wpływy13. przedszkolu dla dziecka). Jeśli chodzi o czas popełnienia przestępstwa płat- 10 P. Palka, M. Reut: Korupcja…, op.cit., s. 90. nej protekcji, to jest nim moment podjęcia się po- 11 Ibidem, s. 92. 12 Wyrok SN z 29.02.1984 r., Rw 53/84. OSNKW 1984 nr 9–10, średnictwa w załatwieniu sprawy. Nie jest przy tym poz. 94. istotne, czy protektorowi udało się ją załatwić, czy 13 Podobne stanowsko reprezentują A. Marek: Kodeks…, op.cit., s. 426; A. Barczak-Oplustil. W: Kodeks… Red. A. Zoll, op.cit., też nie. Bez znaczenia pozostaje również to, czy po- s. 1002. Odmienne E. Pływaczewski. W: Kodeks... Red. M. Filar, średnik chciał naprawdę to uczynić, czy podejmu- op.cit., s. 1070.

2012/01 przegląd morski 69 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

PRAWO I DYSCYPLINA Pokusy władzy

Zestawienie statystyczne przestępstw korupcyjnych w Polsce Rok Art. 228 Art. 229 Art. 230 i 230a Art. 231 Art. 250a Art. 296a Art. 296b 2010 5311 2961 963 3252 18 73 658 2009 2921 2659 642 2083 – 86 15 2008 2913 3134 756 1367 18 43 106 2007 2639 3178 545 2118 99 169 5 2006 2102 2238 737 1385 18 36 2 2005 1855 1979 472 1790 5 10 15 2004 945 1397 424 1505 – – – 2003 629 1173 296 1392 – – – 2002 526 875 146 861 – – – 2001 613 1061 103 554 – – – 2000 491 794 57 557 – – – 1999 300 474 177 408 – – – Źródło: http://www.policja.pl/portal/pol/1201/309/Statystyka_przestepstw_korupcyjnych.html/. Art. 228 k.k. – sprzedajność, art. 229 k.k. – przekupstwo, art. 230 k.k. – płatna protekcja czynna, 230a k.k. – płatna protekcja bierna, art. 231 k.k. – nadużycie władzy przez funkcjonariusza publicznego, 250a k.k. – przekupstwo i oszustwo wyborcze, art. 296a k.k. – oszustwo na stanowisku kierowniczym, art. 296b – oszustwo przy organizowaniu profesjonalnych zawodów sportowych. Omawiane przestępstwo występuje również w ty- Dane z tabeli obrazują skalę stwierdzonych pie uprzywilejowanym w przypadku mniejszej wa- w Polsce w latach 1999–2010 przestępstw o cha- gi, o którym stanowi przepis art. 230 § 2 k.k.Wypa - rakterze korupcyjnym. Z ich analizy wynika, że dek mniejszej wagi jest znamieniem wymagającym zjawisko korupcji ma tendencję wzrostową dokonania pewnego wartościowania, gdyż ustawo- z okresami nieznacznego spadku. Jeśli chodzi dawca nie stworzył definicji legalnej tego pojęcia. o przestępstwa płatnej protekcji (art. 230 k.k. Jak słusznie zauważył A. Marek, o uznaniu prze- i 230a k.k.), to w 1999 roku ich liczba wyniosła stępstwa płatnej protekcji za wypadek mniejszej wa- 177, natomiast w 2010 roku aż 963, wykazując gi będzie decydować całokształt okoliczności14. Za w tym przedziale czasowym tendencję wzrosto- okoliczność taką można uznać chociażby to, że da- wą, z wyjątkiem niewielkiego spadku w roku na sprawa była mało istotna z obiektywnego punk- 2000. Wśród wielu kategorii zachowań korup- tu widzenia albo że uzyskana przez protektora ko- cyjnych skala popełnionych przestępstw płatnej rzyść była niewielka, np. książka, butelka alkoholu. protekcji ustępuje pod względem ilościowym W pewnym sensie ustaleniu granic tej wagi może przestępstwom nadużycia władzy przez funkcjo- służyć przepis art. 115 § 5 k.k., definiujący mienie nariusza publicznego (art. 231 k.k.), a także prze- znacznej wartości, tj. takie, którego wartość w cza- kupstwu (art. 229 k.k.) oraz sprzedajności sie popełnienia czynu przekracza 200 tysięcy zło- (art. 228 k.k.).  tych. Zatem wypadek mniejszej wagi z pewnością nie może przekroczyć tej kwoty. Autor jest specjalistą w dziedzinie prawa karnego materialnego, problematyki postępowania z nieletnimi oraz bezpieczeństwa Omawiany typ uprzywilejowany jest występkiem wewnętrznego. Adiunkt na Wydziale Stosowanych Nauk zagrożonym alternatywą grzywny, karą ogranicze- Społecznych i Resocjalizacji Uniwersytetu Warszawskiego nia wolności albo pozbawiania wolności do 2 lat. oraz wykładowca w Państwowej Wyższej Szkole Zawodowej im. Witelona w Legnicy. Członek Towarzystwa Naukowego Prawa Karnego w Warszawie. Zakończenie Na koniec rozważań poświęconych płatnej protekcji warto wskazać zasięg omawianego zjawi- ska (tab.). 14 A. Marek: Kodeks…, op.cit., s. 428.

70 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Tworzyć przyszłość SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW

kmdr ppor. Grzegorz Kolański Dowództwo Marynarki Wojennej AVY YAL CANADIAN n CANADIAN YAL o FOT. R FOT. Siły morskie Kanady – ku nowym wyzwaniom W czerwcu 2010 roku rząd kanadyjski ogłosił Narodową strategię budownictwa okrętowego. Jej celem jest modernizacja techniczna sił okrętowych marynarki wojennej oraz straży granicznej tego kraju.

ednym z głównych założeń strate- skim przemyśle może powstać 15 tysięcy miejsc gii jest wybór stoczni, które będą pracy w ciągu trzydziestu lat1. Głównym zain- odpowiedzialne za wykonanie teresowaniem cieszą się zamówienia na budowę J poszczególnych programów bu- dużych jednostek bojowych i pomocniczych, warte dowy okrętów. Realizacja założeń dokumentu ogółem około 33 mld dolarów kanadyjskich pozwoli na stworzenie nowych miejsc pracy, przy- (CAD). niesie wymierne korzyści kanadyjskiemu przemy- Przewiduje się, że zostanie zbudowanych słowi stoczniowemu oraz innym, związanym z nim 21 okrętów bojowych dla Królewskiej Kanadyjskiej gałęziom gospodarki. Według analiz dokonanych przez Canadian Association of Defence and Securi- 1 Backgrounder National Shipbuilding Procurement Strategy–Eco- ty Industries (CADSI), dzięki strategii w kanadyj- nomic Benefits. http://www.pwgsc.gc.ca. 24.11.2011.

2012/01 przegląd morski 71 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW Tworzyć przyszłość

Marynarki Wojennej (Royal Canadian Navy – RCN) Procurement Strategy – NSPS) jest podpisanie stra- w ramach dwóch programów dotyczących: lodołama- tegicznego porozumienia z każdą ze stoczni (tzw. czy patrolowych – Arctic Offshore Patrol Ships umbrella agreement3). Następnie będą negocjowane (AOPS), oraz niszczycieli i fregat – Canadian Surface kontrakty szczegółowe, dotyczące budowy konkret- Combatants (CSC). Budowa jednostek pomocniczych nych jednostek. Jako pierwsze mają powstać AOPS ma obejmować wielozadaniowe okręty wsparcia (Jo- w pakiecie „bojowym” oraz okręty badawcze w „po- int Support Ship – JSS) dla kanadyjskiej marynarki mocniczym”. wojennej oraz okręty badawcze i arktyczny lodoła- Kolejnym, ale już mniejszym, bo wartym zaled- macz dla straży granicznej (Canadian Coast Guard – wie 2 mld CAD, jest kontrakt na budowę 116 mniej- CCG) – ogółem siedem jednostek. szych jednostek (o wyporności poniżej 1000 ton). Zostanie on przyznany jednej z kanadyjskich stoczni, ale nie będzie dotyczył przedsiębiorstw wybra- nych do realizacji programów budowy dużych Element systemu jednostek bojowych i pomocniczych. Wszystkie Narodowa strategia budownictwa okrętowego stocznie mogą się ubiegać o kontrakty na remonty (NSPS) nie jest samodzielnym dokumentem, lecz wynika i przeglądy okrętów ogłaszane w ramach oddziel- z ogłoszonej w maju 2008 roku strategii obronnej – Canada nych przetargów. Na tego typu przedsięwzięcia First (http://www.forces.gc.ca). Dokument ten zawiera jasno przewidziano około 500 mln CAD rocznie. sformułowaną rolę i zadania kanadyjskich sił zbrojnych oraz określa poziom zdolności militarnych, jaki powinien być przez Uwarunkowania nie osiągnięty, by mogły się wywiązywać z postawionych za- Realizacja tak dużego przedsięwzięcia jak Naro- dań. Wskazano w nim także główne programy rozwoju oraz dowa strategia budownictwa okrętowego nie była- przedstawiono związane z nimi koszty. Przyjęte założenia za- by możliwa bez odpowiedniego wsparcia ze strony kładają wzrost nominalnych wydatków na obronność polityków. Chociaż dokument został ogłoszony o 2,7% rocznie (wzrost rzeczywisty wyniesie 0,6%), co będzie w roku 2010, to podjęcie poszczególnych progra- skutkować zwiększeniem budżetu z 18 mld CAD (2008–2009) mów ciągle się opóźniało lub też nie mogło dojść do ponad 30 mld CAD (2017–2018). do skutku. Działo się tak mimo poparcia jakiego udzielił strategii rząd premiera Stephena Harpera, wywodzącego się z Konserwatywnej Partii Kanady (Conservative Party of Canada – CPC). Jako przy- czynę takiego stanu podaje się brak odpowiedniego zaplecza politycznego w parlamencie kanadyjskim i potrzebę tworzenia koalicji z innymi partiami, nie Wybór stoczni realizujących poszczególne pakie- zawsze popierającymi forsowane przez CPC zwięk- ty programów został przeprowadzony z zachowa- szenie wydatków na obronność. Sytuacja ta zmieni- niem daleko idącej przejrzystości. W celu zapewnie- ła się po wyborach w maju 2011 roku, gdy partia nia obiektywizmu do obserwacji czynności związa- konserwatywna zdobyła większość w izbie niższej nych z wyborem poproszono, jako trzecią stronę, parlamentu (166 z 308) i utworzyła rząd większo- niezależnych ekspertów, między innymi z Fairness ściowy4. Monitor, zajmującej się wiarygodnością procedur przetargowych dużych projektów publicznych. We- 2 Results of the National Shipbuilding Procurement Strategy. http://news.gc.ca. 24.11.2011. dług informacji ogłoszonych 19 października 2011 3 W Polsce porozumienie tego typu jest znane jako „umowa roku, do części „bojowej” strategii została wybrana ramowa”, która określa warunki przyszłych zamówień: czas realizacji, opis przedmiotu zamówienia, cenę, kary umowne, warunki gwarancji stocznia Irving Shipbuilding Inc., a do części „po- itp. Na podstawie: A. Wiktorowski: Umowa ramowa. „Przetargi Publi- mocniczej” stocznia Vancouver Shipyards Co. Ltd2. czne” lipiec 2009. http://www.przetargipubliczne.pl. 4 P. Diekmeyer: Refloated: Canada’s naval modernisation pro- Kolejnym krokiem w realizacji Narodowej strategii gramme shows renewed signs of life. “Jane’s Navy International”, budownictwa okrętowego (National Shipbuilding lipiec–sierpień 2011.

72 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Tworzyć przyszłość SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW AVY YAL CANADIAN n CANADIAN YAL o FOT. R FOT. FOT. 1. OKRĘT PODWODNY HMCS „Windsor” wychodzi w morze

Zgodnie z prognozą, przez następnych dwadzie- spędzają rocznie w morzu, zmniejszyła się o około ścia lat (do roku 2028) na siły zbrojne Kanady po- 30%. W tym samym czasie o 40% zmniejszyła się winna zostać przeznaczona kwota 490 mld CAD. także przeciętna liczba godzin spędzonych w po- Ponad połowę tej sumy (51%, ok. 250 mld CAD) bę- wietrzu przez samoloty. Dostępne środki pozwalają dą stanowić wydatki osobowe. W strategii zapowie- na wyszkolenie do poziomu wysokiej gotowości dziano, między innymi, zwiększenie stanu osobowe- tylko około 30% sił lądowych. Jednym z założeń go do 70 tysięcy żołnierzy zawodowych (Regular strategii jest odwrócenie tego niekorzystnego Force) i 30 tysięcy żołnierzy rezerwy (Reserve For- bilansu przez zwiększenie kwot przeznaczonych na ce). Druga pod względem wielkości suma – 140 mld prowadzenie działalności szkoleniowej oraz utrzy- CAD – zostanie przeznaczona na utrzymanie goto- manie sprzętu i uzbrojenia (fot. 1, 2). wości bojowej, na co się składa finansowanie prowa- Powodem wejścia w życie NSPS jest potrzeba dzonych działań i szkolenia, zakup części zamien- odnowienia, tracących wraz z upływem lat swój po- nych oraz remonty i modernizacje. tencjał bojowy, sił okrętowych oraz przystosowanie W dokumencie podkreślono rolę czynnika ludz- ich do przyszłych wyzwań. Kanada jest przez swo- kiego jako najważniejszej części systemu obronne- ich obywateli postrzegana jako kraj morski. Posiada go. Mając świadomość zachodzących zmian demo- najdłuższą na świecie linię brzegową liczącą graficznych na rynku pracy, siły zbrojne Kanady 240 tysięcy kilometrów. Obszar wyłącznej strefy będą się starały o przyjęcie do służby najlepszych ekonomicznej Kanady wynosi prawie 8 milio- kandydatów. Przejdą oni wszechstronne prze- nów km2, a obszar jej części szelfu kontynentalne- szkolenie, otrzymają na wysokim poziomie wy- go – 6,5 mln km2 i jest drugi pod względem wiel- kształcenie, będą mieli zapewnioną bardzo dobrą kości na świecie. W strefie brzegowej żyje 7 milio- opiekę medyczną. nów Kanadyjczyków spośród 34 milionów wszyst- W porównaniu do wczesnych lat dziewięćdzie- kich obywateli kraju. Z szeroko rozumianą gospo- siątych ubiegłego wieku, liczba dni, jakie okręty darką morską jest związanych około 11 tysięcy

2012/01 przegląd morski 73 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW Tworzyć przyszłość

przedsiębiorstw kanadyjskich. Sektor ten zatrudnia w tym regionie, pretensje do jurysdykcji nad tymi 145 tysięcy pracowników i generuje 19 mld USD wodami i eksploatacji ich bogactw mogą zgłosić przychodu rocznie. W strefie przybrzeżnej znajduje inne państwa, w tym także USA. się połowa kanadyjskich zasobów ropy, ocenianych na około 6 miliardów baryłek5 (0,95 mld m3). Okręty patrolowe Roczne zyski z rybołówstwa wynoszą 4 miliardy Obawa przed utratą kontroli nad wodami ark- USD. Co roku, na pokładzie statków pasażerskich, tycznymi jest jednym z powodów nadania prioryte- Kanadę odwiedza 1,5 mln turystów. Drogą morską tu pracom nad jednostkami typu AOPS. W ramach odbywa się 97% kanadyjskiego eksportu oraz 70% programu zostanie zbudowanych od sześciu do importu (do krajów innych niż USA). W 546 por- ośmiu okrętów, które będą nadzorować kanadyjskie tach Kanady każdego roku przeładowuje się około obszary wodne, łącznie z arktycznymi, dostarczać 390 mln ton towarów6. informacje na temat aktywności na patrolowanych akwenach oraz współpracować z innymi siłami Królewskiej Kanadyjskiej Marynarki Wojennej oraz agendami rządu federalnego. Wyposażenie Założenia jednostek ma umożliwić im prowadzenie działań związanych z zwalczaniem przestępczości na mo- W ramach Narodowej strategii budownictwa okrętowego rzu (z przeciwdziałaniem terroryzmowi włącznie), (NSPS) powstanie: ratownictwem, niesieniem pomocy humanitarnej, • dla marynarki wojennej: wsparciem sił na lądzie (w tym sił specjalnych) oraz – 6–8 okrętów patrolowych, które będą mogły nadzorować zabezpieczeniem działalności badawczej i dyplo- kanadyjskie obszary arktyczne, matycznej. Jednostki mają móc operować w różno- – 15 nawodnych okrętów uderzeniowych (3 niszczyciele rodnym środowisku od akwenów rzeki Świętego i 12 fregat), Wawrzyńca do zlodzonych akwenów Oceanu – 2 wielozadaniowe okręty wsparcia; Arktycznego. Muszą pływać zarówno na otwartych • dla straży granicznej: i wolnych od zlodzenia akwenach, jak i w jedno- – 9 jednostek patrolowych, rocznej pokrywie lodowej, zawierającej fragmenty – 4 jednostki badawcze, lodu wieloletniego. Okręty nie będą przeznaczone – wielozadaniowy lodołamacz przeznaczony do działania do torowania drogi innym jednostkom (fot. 3, 4). w rejonach arktycznych. Autonomiczność jednostek została określona na 120 dób, a zasięg na minimum 6800 mil morskich. Okręty mają się charakteryzować prędkością mar- szową 14 węzłów (przy stanie morza 3) i pełną przynajmniej 17 węzłów. Podstawowa załoga każ- dej jednostki będzie liczyć 45 marynarzy. Ponadto Przez granicę lądową Kanada sąsiaduje tylko możliwe będzie zaokrętowanie jeszcze 40 osób, z jednym państwem – ze Stanami Zjednoczonymi w tym 20 w warunkach o obniżonym standardzie. Ameryki. Na mocy porozumień sojuszniczych jest W skład dodatkowego personelu będzie wchodzić ona zobowiązana do obrony obszaru morskiego załoga i obsługa śmigłowca, ekipa abordażowa oraz o powierzchni 12 milionów km2. Zgodnie z prze- zespół nurków (do sześciu) i pododdział sił lądo- widywaniami klimatologów, w ciągu kilku najbliż- wych lub specjalnych. szych lat możliwe będzie otwarcie przejścia pół- nocno-zachodniego między Atlantykiem a Pacyfi-

kiem. Zmniejszanie się pokrywy lodowej umożliwi 5 Bez uwzględnienia zasobów zawartych w piaskach bitumicznych, także szerszą eksploatację znajdujących się w rejo- określanych na 170 mld baryłek. Canada’s petroleum resources. nie arktycznym surowców naturalnych. Jeśli http://www.capp.ca. 25.11.2011. 6 Canada as a maritine nation. http://www.forces.gc.ca. Kanada nie zadba odpowiednio o swoją obecność 24.11.2011.

74 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Tworzyć przyszłość SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW

FOT. 3. HMCS ,,TORONTO" w pobliżu wyspy Baffina AVY (3) AVY YAL CANADIAN n CANADIAN YAL o FOT. R FOT.

FOT. 2. HMCS ,,st. JOHN’s” w czasie ćwiczeń FOT.4. HMCS ,,VILLE DE QUÉBEC" w trakcie rejsu patrolowego

Okręty zostaną wyposażone w lądowisko oraz skich siłach zbrojnych. Armata ma zapewnić raże- hangar dla śmigłowca Sikorsky CH-148 Cyclone. nie celów o wymiarach 2 na 3 metry w odległości Zapas paliwa dla śmigłowca ma wynosić przy- 1000 metrów z prawdopodobieństwem 50% już najmniej 60 tysięcy litrów zmagazynowanych przy pierwszym strzale. Uzbrojenie dodatkowe w minimum dwóch zbiornikach. Jednostki mają będą tworzyć przynajmniej dwa karabiny maszy- mieć możliwość pobierania paliwa okrętowego nowe kalibru 12,7 mm. Zapasy amunicji zostały i lotniczego, zarówno z brzegu, jak i z okrętów określone na 6 tysięcy nabojów kalibru 25 mm oraz zaopatrzenia (także w morzu). Każda zostanie 18 tysięcy sztuk kalibru 12,7 mm. Oprócz tego wyposażona w łódź sztywnoburtową, dwie ło- w magazynach okrętowych znajdzie się miejsce dla dzie ratunkowe oraz kuter przeznaczony do kilkunastu tysięcy sztuk amunicji kalibru 5,6 mm, zadań desantowych w rejonach arktycznych. 7,62 mm oraz 9 mm7. Okręty mają mieć możliwość przenoszenia Opracowaniem szczegółowych wymagań doty- dodatkowego wyposażenia w postaci ośmiu dwu- czących konstrukcji AOPS zajmuje się BMT dziestostopowych kontenerów. Fleet Technology. Faza projektowa ma się zakoń- Jednostki typu AOPS nie będą przeznaczone do czyć w 2012 roku. Pierwszy okręt będzie dostar- udziału w działaniach bojowych, dlatego ich syste- czony w roku 2015, a ostatni w 2021. Koszt my uzbrojenia zostaną ograniczone do armaty ma- zakupu okrętów określono na 3 miliardy CAD, łego kalibru oraz broni maszynowej. Głównym uzbrojeniem ma być stabilizowana i zdalnie stero- 7 Dane dotyczące wymagań odnośnie do AOPS na podstawie: wana armata M242 kalibru 25 mm lub inna strzela- AOPS PI Project Draft 15.08.2010. http://www.forces.gc.ca. jąca amunicją 25 mm, wykorzystywaną w kanadyj- 24.11.2011.

2012/01 przegląd morski 75 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW Tworzyć przyszłość

koszt ich eksploatacji na 4,3 mld CAD w ciągu temów radiolokacyjnych SMART-L i APAR 25 lat – na taki okres założono czas służby jed- oraz rakiet przeciwlotniczych SM-3. nostek8. Okręty wsparcia Okręty bojowe Wielozadaniowe okręty wsparcia mają zastąpić Powstałe w ramach programu budowy niszczy- dwie jednostki typu Protecteur, które rozpoczęły cieli i fregat – Canadian Surface Combatants służbę w latach 1969–1970. Prace nad ich ewentu- (CSC) – okręty będą tworzyć podstawę sił przezna- alnymi następcami podjęto już w latach dziewięć- czonych do obrony kanadyjskich obszarów wod- dziesiątych ubiegłego wieku. Z czasem pojawiła nych. Jednostki te będą także brały udział w działa- się koncepcja pozyskania trzech jednostek o wy- niach międzynarodowych. Obecnie zadania te są porności około 28 tysięcy ton i długości około wykonywane przez trzy niszczyciele typu Iroquois 200 metrów. Okręty miały transportować 7 tysięcy oraz 12 fregat typu Halifax. ton paliwa do silników wysokoprężnych i 650 ton Pierwsze z nich to jednostki niemal czterdzie- paliwa lotniczego oraz wodę, zapasy stałe i amu- stoletnie (do służby weszły w latach 1972–1973), nicję. Kanadyjskie ministerstwo obrony przezna- które powinny być zastąpione nowymi platfor- czyło na budowę trzech okrętów, a także na póź- mami. Dzięki modernizacjom i remontom okres niejsze zabezpieczenie ich eksploatacji, 2,9 mld ich eksploatowania wydłużono do lat 2015–2016. CAD. Kwota ta okazała się niewystarczająca i mi- Fregaty typu Halifax są jednostkami młodszymi nisterstwo w roku 2008 anulowało program z po- (wejście do służby w latach 1992–1996) i prze- wodu niespełnienia przez przemysł oczekiwań. chodzą obecnie modernizację w ramach progra- Program Joint Support Ships (JSS) wznowiono mu Halifax Class Modernisation/Frigate Life w roku 2010, tym razem już w formie obejmującej Extension (HCM/FELEX). Okres ich służby zo- zakup dwóch jednostek za sumę 2,6 mld CAD, stał przewidziany na trzydzieści lat, więc ich na- z ewentualną możliwością budowy jeszcze trze- stępcy powinni znaleźć się w marynarce po roku ciego okrętu. 2020. Zmniejszenie liczby okrętów oznacza, że każ- Nowe okręty zastąpią obie wymienione klasy. da z dwóch kanadyjskich flot (atlantycka i pacy- W pierwszej serii zostaną zbudowane niszczycie- ficzna) otrzyma po jednym z nich. Efektem le (w miejsce wcześniej wycofywanych ze służ- będzie ograniczenie ich dostępności do poziomu by), później powstaną fregaty. Podstawą wszyst- 60–70% dla każdej z flot. W wypadku zakupu kich jednostek będzie ten sam kadłub, ale otrzy- trzech jednostek współczynnik ten wynosiłby mają one inne systemy uzbrojenia i wyposażenie 98–99%11. zgodnie z planowanymi dla nich zadaniami. W ramach pierwszego przetargu do ostatecznej Następcy okrętów typu Irokez będą wykonywać rywalizacji wybrano dwa projekty. Pierwszy, pro- zadania związane z obroną powietrzną oraz ponowany przez niemiecką ThyssenKrupp Marine dowodzeniem grupami i zespołami okrętów 9. Systems, był oparty na projekcie jednostek typu Program znajduje się w fazie analizy dostępnych Berlin. Drugi był propozycją kanadyjskiej firmy opcji, po której zostanie przedstawiony rządowi SNC-Lavalin Profac Inc. W drugim przetargu mia- do akceptacji. Cena zakupu 15 okrętów ma wy- ło nastąpić rozstrzygnięcie między projektem nieść 26 miliardów CAD, a koszt ich eksploatacji hiszpańskiej stoczni Navantia, którego podstawą przez dwadzieścia lat ma się zamknąć kwotą 15 miliardów CAD10. 8 R. Bray, C. Thatcher: New fleet in sight. http://www.vanguard- Do listopada 2011 roku nie ujawniono szcze- canada.com. 27.11.2011. 9 What the Admiral said: Canadian Defence Review interview with gółów dotyczących danych oraz systemów uzbro- Vice-Admiral Dean McFadden. http://www.forces.gc.ca. jenia i wyposażenia okrętów. Niepotwierdzone 27.11.2011. 10 R. Bray, C. Thatcher: New fleet…, op.cit. informacje zamieszczane w źródłach jawnych 11 T. Fish: Canada revises its strategy for JSS programme. “Jane’s wskazują na ewentualność zastosowania sys- Navy International”, wrzesień 2010.

76 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Tworzyć przyszłość SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW AVY YAL CANADIAN n CANADIAN YAL o FOT. R FOT. Fot. 5. HMCS ,,PRESERVER" w trakcie ćwiczeń zespołu okrętów był typ Cantabria, oraz, ponownie, niemieckim. Głównym zadaniem nowych jednostek ma być Obie firmy miały przedstawić swoje propozycje dostarczanie zaopatrzenia w postaci paliwa, amuni- dotyczące ceny oraz możliwości modyfikacji orygi- cji, wody i zapasów żywności. W trakcie prac nalnych konstrukcji do wymagań kanadyjskich. zrezygnowano z części przyjętych początkowo Zwycięzca miał przekazać wybranej stoczni (Van- założeń, dotyczących między innymi transportowa- couver Shipyards) wszelkie dane i prawa dotyczące nia technicznego sprzętu wojskowego oraz wspar- projektu umożliwiające jego budowę i późniejszą cia logistycznego sił lądowych (zadania te będą po- obsługę. dejmowane w ograniczonym, w porównaniu do pla- W październiku 2011 roku ogłoszono, że obie nu wyjściowego, stopniu). Okręty mają zabierać firmy wycofują się z przetargu, prawdopodobnie zaopatrzenie, które powinno wystarczyć grupie za- z powodów finansowych. Oznaczać to może, że daniowej marynarki wojennej, składającej się ostatecznie okręt wsparcia zostanie zbudowany z czterech okrętów nawodnych, na 30 dni aktyw- według projektu przygotowanego przez kanadyjską nych działań bojowych (średnia prędkość 15 wę- BMT Fleet Technology, który pierwotnie miał być złów przy stanie morza 3). JSS mają być przystoso- punktem odniesienia do konkurujących konstrukcji. wane do prowadzenia działań w oddaleniu od baz Sytuacja ta budzi obawy związane z dojrzałością macierzystych nawet przez sześć miesięcy. Ponie- rodzimego projektu, ustępującego propozycjom waż okręty mają brać udział zarówno w operacjach europejskim12. Wycofanie się firm europejskich narodowych, jak i działaniach międzynarodowych, może spowodować kolejne, nawet pięcioletnie muszą być przystosowane do operowania w warun- opóźnienie w programie JSS i potrzebę utrzymy- kach arktycznych i tropikalnych. Okres służby jed- wania w dalszej służbie wysłużonych pomocni- nostek określono na 30 lat. czych jednostek pływających. Złą sytuację kanadyjskich zaopatrzeniowców pogłębiła kolizja HMCS „Preserver” z dokiem, gdy okręt wracał 12 J. Ivison: Tories’ $35-bilion ship Project hits a snag. http:// z prób kończących roczny remont wart 44,7 mln www.nationalpost.com. 19.10.2011. 13 L. Berthiaume: HMCS Preserver strikes Halifax dock. http://www. CAD13 (fot. 5). vancouversun.com. 4.11.2011.

2012/01 przegląd morski 77 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW Tworzyć przyszłość

W zbiornikach nowych okrętów wsparcia ma się Wyporność jednostek określono na około 28 ty- mieścić przynajmniej 7 tysięcy ton paliwa okręto- sięcy ton. Ich wymiary mają im pozwolić prze- wego i 980 ton paliwa lotniczego. Jednostki zostaną pływać przez Kanał Panamski i Sueski. Prędkość wyposażone w cztery burtowe (po dwie na każdą maksymalna ma wynosić 20 węzłów (wystarczają- burtę) uniwersalne stacje przeładunkowe do prze- ca) lub 22 węzły (pożądana) przy stanie morza 3. kazywania ładunków stałych i płynnych. Jako po- Jednostki mają mieć możliwość holowania okrętów żądany określono montaż rufowej stacji do przeta- i statków podobnej wielkości. czania paliwa. Przekazywanie zaopatrzenia ma być Każdy okręt ma być uzbrojony w przynajmniej możliwe w przedziale prędkości od 12 do 18 wę- dwa zestawy obrony bezpośredniej. Dzięki syste- złów przy stanie morza 5. Zaopatrywanie okrętów mom samoobrony będą mogły zwalczać pojedyn- podwodnych ma się odbywać w porcie lub na chro- cze rakiety przeciwokrętowe rozwijające prędkość nionym kotwicowisku. dwóch machów (Ma). Ma się to odbywać w strefie wokół okrętu i w elewacji do 70° oraz w każdych warunkach atmosferycznych i o każdej porze doby. W wypadku celów nawodnych, zainstalowane Przesłanie uzbrojenie ma być dostosowane do zwalczania Mottem przyświecającym działaniom Królewskiej Kana- pojedynczych jednostek w strefie wokół okrętu na dyjskiej Marynarki Wojennej mogą być słowa jej dowódcy, dystansie od 50 do 5000 metrów14. wiceadmirała Paula Maddisona: marynarka broni Kanady przez obronę światowego systemu, na terenie kraju i poza je- Straż graniczna go granicami, na morzu i z morza. To jest naszym istotnym W roku 2012 kanadyjska straż graniczna powin- celem, naszym jedynym w swoim rodzaju wkładem w dobro- na otrzymać pierwszy z serii dziewięciu okrętów byt Kanady, jej bezpieczeństwo i narodowe interesy. patrolowych typu MSPV (Mid-Shore Patrol Ves- sel). Przedrostek „mid” oznacza, że jednostki te są przeznaczone do wykonywania zadań w odle- głości do 120 Mm od brzegu. Kontrakt o wartości 194 milionów CAD na budowę tych okrętów został przyznany stoczni Irving Shipbuilding Inc. w roku 2009. MSPV jest oparty na projekcie Stan Patrol 4207 holenderskiej stoczni Damen. [What the Admiral said: The Business of the Royal Canadian Navy. Wypierające 257 ton jednostki o długości 43 me- http://www.navy.forces.gc.ca. 4.12.2011.] trów i prędkości maksymalnej 25 węzłów będą operować zarówno na obszarach morskich, jak Okręty mają mieć możliwość prowadzenia i rzecznych. Mają być wspólną platformą dla połączo- działań lotniczych, w tym zaopatrywania z po- nych grup straży granicznej i policji działających na wietrza (vertical replenishment). Minimalne wy- rzece Świętego Wawrzyńca i na akwenach Wielkich magania mówią o jednym lądowisku i trzech Jezior. Do ich zadań będzie należeć także wspieranie przenoszonych śmigłowcach. Pożądane byłoby działalności departamentu rybołówstwa15. jednak zastosowanie dwóch lądowisk i możli- Oprócz MSPV kanadyjska straż graniczna wzbo- wość przyjęcia na pokład czterech śmigłowców. gaci się o nowe jednostki zbudowane w ramach Dodatkowe wyposażenie obejmuje między inny- Narodowego programu budownictwa okrętowego. mi oddział szpitalny, który zapewni podstawową Jedną z nich będzie wielozadaniowy lodołamacz opiekę diagnostyczną, chirurgiczną oraz stoma-

tologiczną. Ma być także stworzone miejsce za- 14 Dane dotyczące wymagań odnośnie do JSS na podstawie: Joint kwaterowania i pracy dla załogi, sztabu dowo- Support Ship statement of operational requirement, version 5.5 25.11.2009. http://www.forces.gc.ca. 24.11.2011. dzącego, personelu medycznego i lotniczego 15 Mid-Shore Patrol Vessel. http://www.ccg-gcc.gc.ca. (łącznie od 250 do 320 osób). 28.11.2011.

78 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Tworzyć przyszłość SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW

przeznaczony do działań w warunkach arktycz- na 90 metrów, szerokość na 18, a zanurzenie na nych. Okręt jest jednym z głównych elementów 7,5 metra17. tak zwanej strategii północnej (Northern Strategy) Od roku 2015 w straży granicznej powinny się rządu kanadyjskiego, mającej na celu zwiększenie także znaleźć trzy mniejsze okręty badawcze obecności w rejonach arktycznych. Lodołamacz ma o długości 60–65 być przystosowany do operowania w tym regionie metrów. Ich głów- Oprócz realizacji głównego w ciągu trzech pór roku i do kruszenia pokrywy nym zadaniem bę- programu, jakim jest Narodo- lodowej o grubości do 2,5 metra. dzie prowadzenie wy program budownictwa Długość okrętu została określona na 120–140 me- prac i badań związa- okrętowego (NSPS), kanadyj- trów, a jego załoga ma liczyć stu marynarzy. Jednost- nych z rybołów- ska marynarka wojenna kupu- ka ma być tak zbudowana, aby była możliwość za- stwem morskim. je nowe śmigłowce morskie wraz z zapleczem techniczno- kwaterowania dodatkowych 25 pasażerów oraz przyj- Dzięki zainstalowa- -szkoleniowym oraz planuje mowania na pokład dwóch śmigłowców i dodatko- nemu wyposażeniu pozyskanie nowych morskich wych ładunków. Oprócz zadań związanych z wykony- będzie można zbie- samolotów patrolowych. waniem przejść w warunkach zlodzenia, okręt będzie rać dane z dziedziny uczestniczył także w projektach badawczych prowa- fizyki, biologii i che- dzonych w strefie arktycznej. mii, które pomogą Jednostka, która będzie nosić imię kanadyjskie- określić zmiany za- go premiera Johna George’a Diefenbakera – chodzące w morskich ekosystemach i ich wpływ wielkiego zwolennika eksploracji terenów północ- na zasoby ryb. Autonomiczność jednostek okre- nych, ma osiągnąć pełną gotowość do działań do ślono na 31 dni. Ich załoga ma liczyć 39 maryna- roku 2017. W tym czasie ze służby zostanie wyco- rzy (wliczając w to naukowców). fany pierwszy z dwóch obecnie wykorzystywanych przez straż graniczną lodołamaczy arktycznych. Inne programy Czas służby okrętu określono na 45 lat. Koszt Oprócz Narodowego programu budownictwa projektowania i budowy lodołamacza ma wynieść okrętowego marynarka wojenna Kanady realizuje 720 mln CAD16. program wymiany śmigłowców – Maritime Heli- Oprócz lodołamacza kanadyjska straż granicz- copter Project (MHP). Związane z tym kontrakty na wzbogaci się także o jednostki badawcze. między rządem kanadyjskim a firmą Sikorsky pod- W roku 2014 w jej skład ma wejść nowy okręt pisano w listopadzie 2004 roku. Pierwszy z nich oceanograficzny. Jednostka będzie przeznaczona obejmuje zakup 28 śmigłowców CH-148 Cyclone do udziału w interdyscyplinarnych ekspedycjach za sumę 1,8 mld CAD, które zastąpią wysłużone badawczych z dziedziny fizyki, chemii i biologii CH-124 Sea King (fot. 6). Drugi kontrakt, o war- na akwenach Atlantyku oraz w regionach arktycz- tości 3,2 mld CAD, obejmuje dwudziestoletni okres nych (jednostka ma zastąpić zbudowany w 1963 zabezpieczenia technicznego śmigłowców wraz roku okręt badawczy operujący na wschodnim z budową i wyposażeniem odpowiedniego zaplecza wybrzeżu; analogiczny okręt z rejonu Pacyfiku szkoleniowego. W ramach programu, fregaty typu został zbudowany w roku 1985). Jej wyposażenie Halifax zostaną przystosowane do nowego typu umożliwi prowadzenie badań i zbieranie danych śmigłowca18. dotyczących cyrkulacji prądów i mas powietrza, Wspólnie z siłami powietrznymi marynarka oceny zasobów naturalnych i mineralnych oraz wojenna prowadzi prace związane z pozyskaniem wpływu oddziaływań człowieka na środowisko. Na okręcie, oprócz załogi liczącej 28 marynarzy, 16 The CCGS John G. Diefenbaker National Icebreaker Project. będzie mogło przebywać 31 naukowców. Zabierane http://www.ccg-gcc.gc.ca. 28.11.2011. zapasy pozwolą na osiągnięcie kilkumiesięcznej 17 One Offshore Oceanographic Science Vessel. http:// www.dfo- autonomiczności niezbędnej do prowadzenia prac mpo.gc.ca. 1.12.2011. 18 Maritime Helicopter Project. http://www.forces.gc.ca. badawczych. Długość okrętu została określona 2.12.2011.

2012/01 przegląd morski 79 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW Tworzyć przyszłość

w przyszłości 10–12 nowych morskich samolotów patrolowych. Obecnie w wyposażeniu sił zbrojnych Kanady znajdują się samoloty CP-140 Aurora, ob- sadzone i obsługiwane przez siły powietrzne, ale wykonujące zadania na rzecz marynarki. Ich ewentualny następca zostanie wybrany prawdopodobnie spośród trzech propozycji, do których należą: amerykański P-8A Poseidon firmy Boeing,

europejski A319 oraz rodzimy produkt oparty na AVY platformie Bombardier Global Express. Faworytem wydaje się propozycja amerykańska, jako najbardziej dojrzała konstrukcja oferująca jednocze- śnie możliwość kompatybilności z siłami amery- YAL CANADIAN n CANADIAN YAL kańskimi. o FOT. R FOT.

Pogłoski FOT. 6. ŚMIGŁOWIEC SIKORSKY CH-148 Cyclone jest wersją W październiku 2011 roku pojawiły się infor- maszyny H-92 przygotowaną dla sił morskich Kanady macje dotyczące możliwości pozyskania przez Kanadę atomowych okrętów podwodnych (cze- przeszkodą są kwestie finansowe. Jednostka tej mu oficjalnie zaprzeczył minister obrony narodo- klasy kosztuje od 3 miliardów CAD w górę, wej Kanady). Jednostki te miałyby zastąpić po- a Kanada już realizuje ambitny plan zakupu zyskane w roku 1998 z drugiej ręki, od Brytyj- nowych okrętów. czyków, za sumę 750 mln CAD okręty typu Upholder. Zakup, reklamowany jako „okazja stu- Podsumowanie lecia”, okazał się chybioną inwestycją, a nabyte Głównym zadaniem kanadyjskich sil zbroj- jednostki generują dodatkowe koszty – są przede nych jest obrona suwerenności kraju oraz zapew- wszystkim naprawiane i remontowane. Według nienie bezpieczeństwa jego obywatelom. Muszą ostatnich szacunków wszystkie cztery okręty ka- one być zdolne do wykrycia ewentualnego zagro- nadyjskich sił podwodnych osiągną pełną goto- żenia tak szybko jak to możliwe, a następnie do wość dopiero w roku 2016. Będą wtedy miały po przeciwdziałania mu. Mają także ściśle współ- około 30 lat, co oznacza, że pozostanie im tylko działać z siłami zbrojnymi USA w obronie całe- 10 lat służby. Do tego czasu koszt zakupu okrę- go kontynentu amerykańskiego oraz być gotowe tów i przystosowania ich do kanadyjskich wyma- do udziału w operacjach międzynarodowych. gań wzrośnie do około 3 mld CAD. Kwota ta Ważna rola w realizacji tych zadań została przy- obejmuje także koszty związane z przeprowadze- pisana siłom morskim. Priorytetem dla nich staje niem niezbędnych prac remontowych na HMCS się egzekwowanie kanadyjskich praw w rejonach „Chicoutimi”, na którym wybuchł pożar w cza- arktycznych. Nowe okręty mają być nie tylko in- sie jego dziewiczego rejsu z Wielkiej Brytanii do strumentem pozwalającym na wykorzystanie za- Kanady19. sobów tego regionu. Mają być także istotnym Argumentem przemawiającym za wprowadze- wkładem Kanady w działania prowadzone pod niem jednostek o napędzie atomowym jest ich auspicjami NATO oraz ONZ.  zdolność do wykonywania rejsów pod pokrywą Autor jest absolwentem WAT oraz studiów lodową. Rozważania na temat zakupu okrętów tej podyplomowych na Wydziale Dowodzenia i Operacji klasy były prowadzone w Kanadzie w latach Morskich AMW. Mundur morskiego rodzaju osiemdziesiątych ubiegłego wieku. Projekt wów- sił zbrojnych nosi od 1997 roku.

czas zarzucono, między innymi z powodu sprze- 19 G. Weston: Canada may buy nuclear submarines. http://www. ciwu opinii publicznej. Obecnie największą cbc.ca. 28.10.2011.

80 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Z życia flot SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW

AUSTRALIA Większe możliwości desantowe ejście okrętu desantowego-do- ale sprzedano go po ogłoszeniu wyni- i około 150 lekkich pojazdów wojsko- Wku HMAS „Choules” w skład ków przeglądu obronnego 2010 Stra- wych. Okręt wypełnił lukę, jaka po- Królewskiej Marynarki Wojennej po- tegic Defence and Security Review, wstała po wycofaniu w 2011 roku dwoiło możliwości desantowe tego ro- który zmusił brytyjskie siły zbrojne przestarzałych okrętów HMAS „Ka- dzaju sił zbrojnych. Znajdująca się do cięć budżetowych. Australijczycy nimbla” i HMAS „Manoora”1.  uprzednio w wyposażeniu brytyjskiej zakupili nowoczesny okręt za około Royal Fleet Auxiliary (RFA) jednostka 100 milionów dolarów. Jednostka 1 przybyła do Freemantle na początku może przenosić na pokładzie dwa K. Tringham: Australia boosts amphibious capability. „Jane’s Navy Internation- grudnia 2011 roku, a już w połowie ciężkie śmigłowce, 350 żołnierzy al”, 19.12.2011. http://www.janes.com. miesiąca podczas oficjalnej ceremonii włączono ją w skład sił morskich. Okręt desantowy-dok W tym samym dniu oświadczono, że zakupiony od Brytyjczyków są planowane kolejne zakupy okrę- tów tej klasy, które będą wykorzystywane przede wszystkim w operacjach pokojowych i przy zwalczaniu skutków klęsk żywiołowych, których w rejonie Azji wystąpiło w ostatnich latach bardzo dużo, część z nich o skali niespo- tykanej przez stulecia. HMAS „Choules” (były brytyjski „Largs

Bay”) znalazł się w RFA w 2006 roku, NAVY AUSTRALIAN ROYAL FOT.

AUSTRALIA Nowe kutry desantowe rzedstawiciele Departamentu wionych okrętów desantowych ty- do 500 milionów dolarów australij- PObrony podpisali w trakcie ofi- pu Canberra, budowanych wspól- skich. Każdy z nowych okrętów de- cjalnej ceremonii kontrakt z hisz- nie przez Navantię i BAE Systems. santowych zostanie wyposażony pańską stocznią Navantia na bu- Kolejnych osiem kutrów dotrze na w cztery kutry LCM-1E. Dwa kolej- dowę 12 szybkich kutrów desanto- Antypody w ciągu następnych czte- ne będą służyć do celów szkoleniowych LCM-1E. Cztery jednostki zo- rech lat. Warunki kontraktu pozo- wych, następne dwa do różnego ro- staną przekazane w 2014 roku, stają niejawne, jednak nieoficjal- dzaju prób i testów. Jednostki ma- wraz z pierwszym z dwóch zamó- nie jego wartość ocenia się na 300 ją 23,3 m długości, wypierają 108 ton, są napędzane dwoma wy- Przekrój okrętu desantowego sokoprężnymi pędnikami strugo- typu Canberra wodnymi o mocy 809 kW, które za- pewniają prędkość maksymalną 14 węzłów i zasięg 190 mil morskich z pełnym ładunkiem przy prędkości 12 węzłów2. 

2 K. Tringham: Navantia wins Australian Amphibious craft contract. „Jane’s Navy International”, 21.12.2011. http://www.

FOT. NAVANTIA FOT. janes.com.

2012/01 przegląd morski 81 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW Z życia flot

ALGIERIA Kieszonkowy śmigłowcowiec? stoczni Riva Trigoso, we Wło- szerokość 21,5 m, od swojego wło- czą cztery kutry desantowe i łódź hy- Wszech, wchodzącej w skład kon- skiego protoplasty będzie się różnił brydowa typu RHIB. W hangarze cernu Fincantieri, przeprowadzono między innymi wydajniejszym syste- transportowym będzie miejsce na pierwsze cięcie blach wielozadanio- mem walki. Na pokładzie lotniczym 15 transporterów opancerzonych. wego okrętu desantowego o wypor- w części rufowej i dziobowej wyzna- Uzbrojenie okrętu to umieszczona na ności 8800 ton. Jego wodowanie za- czono dwa lądowiska dla śmigłow- dziobie armata Oto Melara Super Ra- planowano na grudzień 2013 roku, ców, które na pokład będzie transpor- pid kalibru 76 mm wraz z systemem przekazanie siłom morskim na wrze- towała winda o nośności 30 ton. kierowania, rakietowy system prze- sień 2014 roku. W części rufowej okrętu zaprojekto- ciwlotniczy, składający się z wyrzutni Projekt okrętu bazuje na włoskim wano dok (20,5x7 m) mogący pomie- Sylver A50 i rakiet Aster 15, oraz dwie okręcie „San Giusto”, który wszedł do ścić trzy kutry desantowe, na lewej armaty kalibru 25 mm umieszczone służby w Marina Militare w 1994 ro- burcie umieszczono natomiast spe- na sponsorach na każdej z burt. Okręt ku. Jego długość wyniesie 142,9 m, cjalny sponsor, w którym się zmiesz- zostanie wyposażony w wyrzutnię ce- lów pozornych SCLAR-H. Algierski śmigłowcowiec Prędkość maksymalna okrętu wynie- będzie podobny do włoskiego sie 20 węzłów, jego zasięg to 7 tysię- okrętu „San Giusto”. cy mil morskich przy prędkości ekonomicznej 15 węzłów. Załoga okrętu to około 150 marynarzy, dodatkowo na okręcie będzie można zaokręto- wać 440 żołnierzy piechoty morskiej lub innych rodzajów sił zbrojnych3.

3 L. Peruzzi: Steel cut for Algerian helicopter dock ship. „Jane’s Navy International”,

FOT. F incantieri FOT. 27.01.2012. http//www.janes.com.

Brazylia Zakup patrolowców irma BAE Systems Surface Ships straż wybrzeża Trinidadu i Tobago, ale towej i gazu umieszczonych w brazy- F International z siedzibą w Wielkiej umowę zerwano pod koniec 2010 ro- lijskiej wyłącznej strefie ekono- Brytanii podpisała kontrakt na sprze- ku. OPV zostaną dostarczone mary- micznej4.  daż brazylijskim siłom morskim okrę- narce Brazylii w latach 2012– 4 V. Barreira: BAE wins $207 m Brazilian tów patrolowych (offshore patrol ves- –2013. Będą przeznaczone do ochro- Navy contract. „Jane’s Defence Weekly”, sel – OPV) typu Port of Spain. Kon- ny instalacji wydobywczych ropy naf- 3.01.2011. http://www.janes.com. trakt zakłada przekazanie trzech jed-

Okręt patrolowy dla Brazylii . nostek: „Port of Spain”, „San Fernan- w czasie prób w morzu do” i „Scarborough” oraz zaopatrzenie w części zamienne, dokumen- tację techniczną, amunicję i szko-- lenie. Okręty o wyporności około 2 tysięcy ton są wyposażone w zestawy artyle- ryjskie kalibru 25 i 30 mm oraz kara- S hips I nt S urface ystems biny maszynowe kalibru 12,7 mm. Patrolowce zamówiła w 2007 roku FOT. BAE S FOT.

82 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Z życia flot SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW

Chiny Testy pocisków balistycznych otychczas siły morskie przepro- oparta na rakiecie bazowania lądo- 12 pocisków, których zasięg ocenia D wadziły sześć startów testowych wego Dong Feng-31 (DF-31). Odby- się na 8 tysięcy kilometrów. balistycznych rakiet międzykontynen- wają się z pokładu najnowszego stra- Zbyt mało jest danych, na podstawie talnych bazowania morskiego na ato- tegicznego atomowego okrętu pod- których można by ocenić, jak zaawan- mowych okrętach podwodnych. Ostat- wodnego typu Jin (094). Aby strate- sowane technologicznie są okręty ty- ni z udanych testów odbył się tuż giczne morskie siły jądrowe osiągnę- pu Jin. Okręty pierwszej generacji cha- przed nadejściem roku 2012. Próby ły gotowość operacyjną, Chiny potrze- rakteryzowały się bardzo wysokim po- dotyczą najprawdopodobniej rakiety bują przynajmniej trzech okrętów każ- lem akustycznym. Często dochodziło Julang-2 (JL-2), której konstrukcja jest dy przystosowany do przenoszenia do wycieków substancji radioaktyw- nych i innych poważnych usterek tech- Rakieta międzykontynentalna nicznych. Występujące problemy by- Julang-2 (JL-2) ły, między innymi, powodem rozbudowy chińskiej konwencjonalnej floty podwodnej, wykorzystującej głównie rosyjskie okręty typu Kilo i konstrukcje własne, oparte w znacznej części na rozwiązaniach rosyjskich5. 

5 W. Minnick: Report: Chinese Sub Test- Launches ICBMs. „Defense News”,

defense china FOT. 16.01.2012., s. 7.

Dania Koniec latających ryb Królewskiej Marynarce Wojen- nej (KMW) 12 stycznia 2012 Duński okręt W wielozadaniowy roku skreślono ze stanu ostatni sprzedany Litwie z okrętów wielozadaniowych typu Fly- vefisken (latająca ryba) – „Havkatten” (P552). Okręt był trzecim z kolei z 14 wyprodukowanych okrętów inno- wacyjnego typu, określanego również jako Standard Flex 300 (SF300). Dzięki wprowadzeniu do uzbrojenia okrętów SF300 KMW Dania stała się

pionierem w wykorzystaniu wymien- kmw danii FOT. nych kontenerów taktycznych, dzięki którym stosunkowo niewielkie okręty skich. Najnowsza jednostka, „Solo- men”). Okręty trafiły na wschodnie wy- mogły wykonywać zadania zwalcza- ven” (P563), została w ostatnich brzeże Bałtyku na podstawie umowy nia okrętów podwodnych, nawod- miesiącach poddana konwersji na zawartej w 2007 roku. Ich głównym nych, przeciwminowe, rozpoznawcze, bazę płetwonurków i pozostaje zadaniem jest patrolowanie wyłącz- patrolowe i monitoringu ekologicz- w służbie. nej strefy ekonomicznej6.  nego. Od bardzo kosztownej koncep- Trzy okręty wycofane z KMW Danii zacji zaczęto jednak odchodzić w 2004 kupiła Litwa i noszą nazwy: „Zema- 6 G. Toremans: Denmark retires final Fly- vefisken-class patrol ship. „Jane’s Navy roku, a trzy lata później pierwsze itis” (ex „Flyvefisken”), „Djukas” (ex International”, 18.01.2012. http//www. okręty zaczęto wycofywać z sił mor- „Hajen”) i „Aukstaitis” (ex „Lom- janes.com.

2012/01 przegląd morski 83 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW Z życia flot

Federacja Rosyjska Rakieta po testach osyjski międzykontynentalny ra- nie dwóch rakiet Buława z pokładu przeleceniu około 6 tysięcy kilome- R kietowy pocisk balistyczny Buła- etatowego nosiciela, strategicznego trów osiągnęły cel położony na poligo- wa po zakończeniu serii testów i prób atomowego okrętu podwodnego nie Kura na Kamczatce. został oficjalnie wprowadzony do „Jurij Dołgorukij” (projekt 955, Borej). Salwa rakietowa była 18 testem ra- uzbrojenia pod koniec grudnia 2011 Pociski wystrzelone z okrętu przeby- kiety Buława; tylko 11 uznano za po- roku. Ostatnim akordem przedłużają- wającego w położeniu podwodnym zytywne. Najwięcej problemów stwier- cego się okresu prób było wystrzele- gdzieś na wodach Morza Białego po dzono podczas testów w latach 2005–2009. Sam program wprowa- Start rakiety Buława dzenia do uzbrojenia nowej rakiety stanął pod znakiem zapytania. Kolejnym okrętem, z którego pokładu będą wystrzeliwane w połowie 2012 roku nowe rakiety, będzie „Aleksandr Newski”, drugi (pierwszy seryjny) okręt projektu 9557. W planach jest mowa o budowie ośmiu takich jednostek. Pierwsze z nich trafią do Floty Oceanu Spokojnego. 

7 K. Tringham: Bulava SLBM completes flight-tests. „Jane’s Navy International”,

FOT. mo rosji FOT. 29.12.2011. http//www.janes.com.

Federacja Rosyjska Kuter desantowy tępka drugiego z kolei szybkie- ma wyporność 234 tony, jego pro- i turbinę gazową, Dyugon rozwija Sgo kutra desantowego typu Dy- jekt oparto na wcześniej budowa- prędkość 50 węzłów8.  ugon, projektu 21820, została po- nych kutrach desantowych typu 8 K. Tringham: Russians begin work on łożona w połowie stycznia w stocz- Serna projektu 11770. Wyposa- second Dyugon-class landing craft. „Jane’s Navy International”, 24.01.2012. ni w Jarosławiu nad Wołgą. „Denis żony w dwa silniki wysokoprężne http//www.janes.com. Dawidow” (701) jest budowany w ramach zawartego w połowie Kuter desantowy 2011 roku kontraktu przewidujące- projektu 21820 w porcie go powstanie przynajmniej trzech takich jednostek. Budowa kolejnych kutrów – „Lermontow” i „Rimski- -Korsakow” – rozpocznie się w 2012 roku. Okręt prototypowy „Ataman Pła- tow”, zbudowany w Średnio-New- skiej Stoczni w Sankt Petersburgu w latach 2006–2009, wchodzi w skład Flotylli Kaspijskiej. Okręt

zbudowany ze stopu aluminium mo rosji FOT.

84 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Z życia flot SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW

FRANCJA Pionowzlot na próbach iły lądowe i marynarka, na pod- Sstawie kontraktu o dzierżawie sprzętu, przeprowadziły, z wykorzystaniem okrętu patrolowego „L’Adroit” typu Gowind, testy bezzałogowego statku powietrznego Camcopter BSP testowany przez przedstawicieli francuskiej S-100 firmy Schiebel. Prowadzono je marynarki wojennej w dzień na uprzednio zamkniętym dla SCHIEBEL FOT. lotów obszarze i przy stanie morza 4. mierz laserowy i laserowy podświe- wąsko- i szerokozakresowy podświe- Realizowano różne scenariusze za- tlacz celu. Głowica wykrywa cel wiel- tlacz laserowy. Camcopter S-100 dań, w tym zbieranie danych rozpo- kości człowieka w odległości do 6,2 przeszedł już wiele innych prób w śro- znawczych, patrolowanie, udział km, pojazdy do 20 km i okręty do 48 dowisku morskim. w działaniach antypirackich i przeciw- km i dalej, w zależności od wielkości. Pionowzlot jest napędzany pięćdzie- działanie przemytowi narkotyków. Identyfikację celu można prowadzić sięciokonnym silnikiem, który umoż- W trakcie jedenastu lotów przeprowa- przy odległościach 1, 3 i 14 km. liwia osiągnięcie prędkości maksy- dzono 89 startów i lądowań, spraw- Standardowa dla S-100 głowica malnej 120 i przelotowej 55 węzłów. dzano, między innymi, harpunowy MX-10 jest stabilizowana w czterech Przy masie głowicy 34 kilogramy, system bezpiecznego lądowania. płaszczyznach i może pomieścić do S-100 może pozostawać w powietrzu Camcopter był testowany z głowicą sześciu sensorów, w zależności od po- nawet sześć godzin9.  Agile 2 firmy Thales, która zapewnia trzeb i postawionego zadania. Typo- możliwość prowadzenia obserwacji wa konfiguracja zawiera: kamerę ter- 9 H. Williams: Camcopter undertakes ship- borne trials with French Navy. „Internation- w dzień i w nocy. Standardowo zawie- miczną, kolorową kamerę HD TV, ka- al Defence Review”, 5.12.2011. http:// ra ona cztery sensory: detektor pod- merę światła szczątkowego EMCCD www.janes.com. czerwieni, kamerę CCD, odległościo- TV, odległościomierz laserowy oraz

FRANCJA Desantowy katamaran ierwszy katamaran desantowy ca do listopada 2011 roku intensyw- 2009 roku. Uwzględnia on opcję P Engin de Dbarquement Amphi- ne testy, które obejmowały lądowanie budowy dodatkowych czterech jedno- bie-Rapide (EDA-R) znalazł się w skła- na różnego rodzaju brzegu, załadu- stek tego typu. dzie marynarki 24 listopada 2011 ro- nek i wyładunek sprzętu i personelu EDA-R ma wyporność 80 ton, dłu- ku. Ten i kolejne trzy trafią do wypo- na morzu i na lądzie oraz dokowanie gość 30 metrów i szerokość 12 me- sażenia wielozadaniowych okrętów na okrętach desantowych. Kontrakt trów. Jego prędkość przy pełnym desantowych typu Mistral do połowy na budowę katamaranów o wartości załadunku to 18 węzłów, prędkość 2012 roku. Jednostka przeszła od lip- 125 mln euro podpisano w czerwcu pustej jednostki wynosi 30 węzłów. Przeznaczeniem katamaranu jest transport żołnierzy wraz z ciężkim sprzętem z operujących w bez- piecznym oddaleniu od brzegu okrę- tów Mistral (ponad 30 mil morskich)10. 

10 K. Tringham: France takes delivery of Katamaran desantowy first EDA-R. „Jane’s Navy International”, w trakcie testów 30.11.2011. http://www.janes.com. FOT. US NAVY FOT.

2012/01 przegląd morski 85 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW Z życia flot

francja Pierwszy Caiman w służbie arine Nationale oficjalnie Wersja morska M przyjęła do służby śmigło- śmigłowca NH90 wiec pokładowy NH90 NATO Friga- te Helicopter, zbudowany przez NHIndustries. Oficjalna ceremo- nia, ze śmigłowcem Caiman w ro- li główniej, odbyła się 8 grudnia 2011 roku w bazie lotnictwa morskiego (Aeronavale) Lanvoc Poul- mic w pobliżu Brestu w północno-

-zachodniej Francji. Testy śmig- NHINDUSTRIES FOT. łowców rozpoczęto w kwietniu chociaż zostanie zamówionych je- mogły operować z pokładu lotni- 2010 roku. dynie 14 zestawów ZOP. Innym, skowca atomowego „Charles de Aeronavale zamówiło 27 śmigłow- bardzo ważnym zadaniem będzie Gaulle” oraz wielozadaniowych ców NH90. Wszystkie maszyny tra- ratowanie życia ludzkiego na mo- okrętów desantowych11.  fią do odbiorcy do roku 2020. Bę- rzu. Śmigłowce, zgodnie z zapo- 11 G. Jennings: NH90 enters French Navy dą przeznaczone głównie do zwal- trzebowaniem, trafią do wyposa- service. „Jane’s Navy International”, czania okrętów podwodnych (ZOP), żenia fregat rakietowych. Będą 12.12.2011. http://www.janes.com.

FRANCJA OKRĘTY DLA ROSJI igant stoczniowy DCNS rozpoczął wiono opinii publicznej dopiero w po- w stoczni STX France w Saint-Na- Gprace projektowe nad pierw- łowie ubiegłego roku. zaire, udział komponentów rosyjskich szym z dwóch wielozadaniowych Okręty, o wyporności prawie 22 tysię- wyniesie odpowiednio 20 i 40%. Okrę- okrętów desantowych typu Mistral, cy ton, będą podobne do jednostek ty zostaną przekazane Rosjanom które będą budowane dla Federacji wykorzystywanych przez siły morskie w latach 2014 i 2015. Rosyjskiej. Mniej więcej w tym samym Francji. Zmiany konstrukcyjne przewi- Na początku grudnia 2011 roku po- czasie podpisano kontrakt z rosyjską dują wzmocnienie przeciwlodowe powiadomiono o podpisaniu ze stocznią Zjednoczoną Korporacją Stoczniową kładu lotniczego, przystosowanie Bałtijskij Zawod w Sankt Petersburgu na budowę kolejnych dwóch okrętów. okrętów do wykorzystywania śmigłow- kontraktu na budowę sekcji kadłuba Porozumienie międzypaństwowe, ców Ka-52 oraz zmiany w systemie dla okrętu trzeciego i czwartego. dotyczące budowy czterech okrętów energetycznym. Budowa rozpocznie Udział rosyjski wyniesie w tym wypad- typu Mistral, podpisano w styczniu się w pierwszej połowie roku 2012. ku nawet do 80%. Okręty o długości 2011 roku, ale szczegóły przedsta- Pierwsze dwie jednostki powstaną 199 metrów pomieszczą 16 śmigłow- ców bojowych, 450 żołnierzy (900 Takimi okrętami desantowymi będzie dysponować po 2014 w gorszych warunkach), 60 pojazdów roku marynarka rosyjska i cztery jednostki desantowe. System napędowy o mocy 20,8 MW zapewnia prędkość maksymalną 19 węzłów i zasięg 11 tysięcy mil nautycznych przy prędkości 15 węzłów 12. 

12 K. Tringham: DCNS begins design work on Russian Mistral assault ships. „Jane’s Navy International”, 12.12.2011. http:// www.janes.com. FOT. NATO FOT.

86 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Z życia flot SIŁY MORSKIE INNYCH PAŃSTW

francja Trzeci Mistral rancuskie stocznie DCNS i STX niowych, osłabionych przez świa- ny z dziewięciu do dziesięciu kon- F France 3 stycznia 2012 roku towy kryzys finansowy. „Dixmude”, soli wielofunkcyjnych umieszczo- przekazały marynarce trzeci okręt zwodowany w Saint-Nazaire we nych w bojowym centrum informa- wielozadaniowy desantowy-dok ty- wrześniu 2010 roku, różni się od cji. DCNS zastosowała na okręcie pu Mistral, co warte podkreślenia poprzedników – „Mistrala” i „Ton- opracowany przez siebie bezprze- – trzy miesiące przed planowanym nerre”, kilkoma szczegółami. wodowy system łączności we- w kontrakcie terminem. Umowę na W wypadku samej platformy – do- wnętrznej Sysmart. budowę „Dixmude” podpisano dano drugi ster strumieniowy, Tempo prac konstrukcyjnych mo- w kwietniu 2009 roku. Oprócz zwiększając dzięki temu możliwo- że podkreślić rozpoczęcie prób wzmocnienia potencjału bojowe- ści manewrowe okrętu. morskich w kwietniu 2011 roku, go, budowa kolejnego dużego System walki SENIT 9 (Systčme a więc w półtora roku po podpisa- okrętu śmigłowcowego miała na d’Exploitation Navale des Informa- niu kontraktu. Na początku lipca celu utrzymanie zdolności stocz- tions Tactiques) został zwiększo- okręt przeszedł do Tulonu, gdzie testowano systemu walki. Kolejny okręt desantowy przy „Mistral” i „Tonnerre” przekazano nabrzeżu wyposażeniowym marynarce w 2006 i 2007 roku. Zakup do 2018 roku czwartej jednostki pozostaje obecnie w sferze planowania13. 

13 R. Scott: DGA receives third Mistral- class assault ship. „Jane’s Navy Interna- tional”, 16.01.2012. http//www.janes.

FOT. DCNS FOT. com.

Indie Nerpa staje się Chakrą osyjski atomowy okręt podwod- w Vishakhapatnam, we wschodnich dowy czterech atomowych okrętów R ny „Nerpa” projektu 971 typu Indiach. Okręt, po przejściu wielu prób podwodnych z rakietami balistyczny- Akula (ok. 10 tysięcy ton wyporności morskich, wejdzie do linii do końca mi na pokładzie będzie kosztował In- w położeniu podwodnym) został prze- 2012 roku. Będzie uzbrojony w rakie- die prawie 6 miliardów dolarów14. kazany 29 grudnia 2011 roku w dzier- ty K-15 Sagarika (zasięg 750 km), na- żawę na dziesięć lat siłom morskim stępnie w obecnie opracowywane po- 14 R. Bedi: Russia hands over ex-Nerpa Indii. Przekazanie okrętu zostało prze- ciski K-4 (zasięg 3500 km). W czte- to India. „Jane’s Defence Weekly”, sunięte o prawie trzy lata. Głównymi rech silosach okręt może przenosić 5.01.2012. http//www.janes.com. problemami były koszt dzierżawy, zwiększony w toku negocjacji z 700 Dzierżawiony okręt podwodny „Nerpa” w trakcie prób do 920 milionów dolarów, i tragiczny wypadek, do którego doszło w listopadzie 2008 roku. „Chakra”, bo taką nazwę nosi okręt obecnie, posłuży jako platforma szko- leniowa dla nowo budowanego pierwszego atomowego indyjskiego okrętu podwodnego „Arihant”, nosiciela ra- FOT. mo rosji FOT. kiet balistycznych. „Arihant” został kmdr por. Maciej Nałęcz zwodowany w lipcu 2009 roku 12 pocisków K-15 lub 4 K-4. Plan bu- Dowództwo Marynarki Wojennej

2012/01 przegląd morski 87 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

OKRĘTY POLSKIEJ MW Nasze korzenie

kmdr ppor. Piotr Adamczak Dowództwo Marynarki Wojennej FOT. NARODOWE ARCHIWUM CYFROWE ARCHIWUM NARODOWE FOT. Wojenne losy kanonierek Od powstania flota polska stała przed wyzwaniem pozyskania okrętów, mogących wypełniać zadania na rzecz morskich interesów państwa.

ddział Szkolny, w którego skład Morskich. Po kilku miesiącach, 16 kwietnia 1929 wszedł ORP „Komendant Piłsud- roku, „Piłsudski” ponownie, na czas kampanii let- ski”, utworzono 27 kwietnia 1928 niej, wszedł w skład Oddziału Szkolnego. Obie ka- O roku. Struktura ta powstała tylko nonierki odwiedziły wówczas porty na Łotwie na czas kampanii letniej. Wtedy to okręt odbył swo- i w Estonii. ją pierwszą podróż zagraniczną poza Bałtyk. Z jed- nostką szkolną ORP „Wilia” wizytował norweski Organizacyjny przekładaniec port Bergen na Morzu Północnym. W tym samym 1 kwietnia 1930 roku, zgodnie z decyzją umiesz- roku, po zakończeniu ćwiczeń w rejonie Ozylii czoną w Dzienniku Zarządzeń nr 2 z 31 marca 1930 (dzisiejsza łotewska wyspa Sarema), razem roku, rozformowano Dywizjon Ćwiczebny. W jego z OORP „Wilia” i „Iskra”, „Komendant Piłsudski” miejsce tego samego dnia utworzono Dywizjon złożył wizytę w Rydze. Po zakończeniu kampanii Szkolny, lecz kanonierki nie weszły już w jego letniej stanął przy burcie hulku ORP „Bałtyk” i słu- skład. Zostały włączone do Dywizjonu Minowców, żył jako wytwornica pary dla Szkoły Specjalistów w którego strukturze znajdowały się do czasu jego

88 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Nasze korzenie OKRĘTY POLSKIEJ MW rozwiązania, to znaczy do 27 września 1932 roku, 1938 roku ten sam okręt pełnił funkcję okrętu sygna- kiedy to wycofano stare minowce typu FM. lizacyjnego Centrum Wyszkolenia Specjalistów Flo- W nowych strukturach organizacyjnych, 9 maja ty. We wrześniu 1937 roku ORP „Generał Haller” 1930 roku ORP „Komendant Piłsudski” złożył wi- szkolił się z trzema minowcami w rejonie ćwiczeb- zytę w Tallinie. W czasie pobytu załoga polskiego nym na Zatoce Ryskiej i Fińskiej. Dokładnie rok póź- okrętu wzięła udział w akcji ratowniczej płonącego niej „Piłsudski” przebywał wraz z „Wilią” na Bałty- tartaku należącego do firmy Mc Kibbin Co. Tegoż ku w rejonie Ozylii. roku kanonierki otrzymały zadania na wypadek Ostatnie lata służby kanonierek komandor Jerzy zajęcia Wolnego Miasta Gdańska przez Wojsko Staniewicz wspomina następująco: Przez kilka Polskie – oba okręty, razem z minowcami, miały ostatnich lat przed wojną, jako okręty szkolne (sy- wejść na Wisłę i ogniem swoich dział wspierać pol- gnałowy i maszynowy) wchodziły w skład organiza- skie pododdziały lądowe1. cyjny Centrum Wyszkolenia Specjalistów Floty W styczniu 1932 roku ORP „Generał Haller”, (C.W.S.F.), którego ośrodkiem był O.R.P. „Bałtyk”. choć wchodził w skład Dywizjonu Minowców, zo- Przez ostatnią kampanię letnią pływały z podcho- stał podporządkowany Grupie Okrętów Podwod- rążymi Szkoły Podchorążych Mar. Woj.2. nych. Asystował ORP „Żbikowi” w czasie pierw- 10 lipca 1939 roku obie kanonierki zostają pod- szego zanurzenia, które miało miejsce w lecie tego porządkowane komandorowi Stefanowi Fran- roku, między Mechelinkami a Oksywiem. kowskiemu, dowódcy Morskiej Obrony Wybrze- Po rozwiązaniu Dywizjonu Minowców kanonierki ża. Niespełna półtora miesiąca później, 24 sierp- przydzielono do Komendy Portu Wojennego Gdy- nia 1939 roku, w dniu ogłoszenia mobilizacji alar- nia. Nadal wykonywały zadania szkoleniowe oraz mowej, ponownie wchodzą w skład Dywizjonu czasowo były przydzielane do innych jednostek Ma- Minowców. Chociaż obie jednostki kilkakrotnie rynarki Wojennej. Między innymi w grudniu 1935 były modernizowane (m.in. dobudowano sterówkę, roku na ORP „Komendant Piłsudski” zostali zaokrę- wymieniono pokład, uzbrojenie, środki łączności) towani nowo przyjęci kandydaci Wydziału Admini- nie spełniały już wymagań, aby działać wspólnie stracyjnego Szkoły Podchorążych MW. z nowoczesnymi minowcami. Tak o tym fakcie Gdy w polskich stoczniach wybudowano nowe pisał komandor Zdzisław Buczkowski: Wówczas minowce typu Jaskółka, kanonierki ponownie we- dopiero zdołałem zebrać na miejscu cały dywizjon szły w skład reaktywowanego od 20 stycznia 1936 wraz z kanonierkami „Generał Haller” i „Komen- roku Dywizjonu Minowców. W tym samym roku dant Piłsudski”, stanowiącymi niestety tylko balast złożyły wiele wizyt zagranicznych. W lipcu, na przy- dla szybkich i zwrotnych minowców3. I dalej: kład, „Piłsudski” odwiedził Oulu, Marienhamn Przed wybuchem wojny dowódcy dywizjonu pod- i Hang. Od 11 do 13 września „Haller” wraz z trze- legała także grupa kanonierek w składzie ORP ma minowcami dywizjonu przebywał z nieoficjalną „Komendant Piłsudski” i ORP „Generał Haller”. wizytą w Karlskronie, ORP „Komendant Piłsudski” W dniu 1 września obydwie jednostki przeszły do z kolei z podchorążymi na pokładzie złożył nieofi- dyspozycji dowódcy MOW. Były to okręty o prze- cjalne wizyty w portach szwedzkich: w Visby od 20 starzałej konstrukcji z kotłami parowymi opalanymi do 21 września i Karlshamn od 23 do 24 września. węglem. W żaden sposób nie mogły one manewro- Następnie podchorążowie zostali na dalsze praktyki wać w jednym zespole z nowoczesnymi i zwrotnymi skierowani na okręt szkolny ORP „Wilia”. minowcami. Pozostawiane przez kanonierki długie Mimo przynależności do Dywizjonu Minowców, warkocze dymu zdradzały ich obecność na morzu okręty wykonywały głównie zadania szkoleniowe. już z odległości kilkunastu mil. W drugim dniu woj- Między innymi w grudniu 1936 roku na ORP „Ko- ny okręty te zacumowano w porcie rybackim na mendant Piłsudski” rozpoczęły się kursy praktyczne Helu. Wygaszono w nich kotły, a załogi wcielono dla podoficerów, którzy w ramach Centrum Wyszko- lenia Specjalistów Floty kształcili się na maszyni- 1 M. Twardowski: Kanonierki Generał Haller i Komendant Piłsudski. stów, motorzystów, elektrotechników, sygnalistów, „Morza Statki i Okręty” 1998 nr 3, s. 21. 2 J. Pertek: Okręty minowe i kanonierki. Gdynia 1959, s. 35. artylerzystów itd. Od listopada 1937 roku do marca 3 Z. Buczkowski: Miny za burtą. Warszawa 1975, s. 12.

2012/01 przegląd morski 89 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

OKRĘTY POLSKIEJ MW Nasze korzenie

Tabela 1. Dowódcy ORP „Komendant Piłsudski”

Stopień, imię i nazwisko Okres służby kmdr ppor. Karol Korytowski 29.12.1920–4.10.1921 kmdr por. Władysław Blinstrub 10.1921–04.1922 kmdr ppor. Włodzimierz Steyer 1.05.1922–20.12.1924 kpt. mar. Witold Nabrocki 12.1924–1925 kmdr por. Karol Trzasko-Durski 1925–1926 por. mar. Bronisław Łątkiewicz 1926–10.1927 kpt. mar. Alfred Kienitz 10.1927–1928 kpt. mar. Ludwik Ziembicki 1928 kpt. mar. Tadeusz Stoklasa 20.03.1930–25.05.1930 kpt. mar. Mikołaj Szemiot 26.05.1930–1931 kpt. mar. Jerzy Umecki 1931–1932 por. mar. Tadeusz Rutkowski 01.1933–1934 kpt. mar. Wojciech Francki 1934–1935 kpt. mar. Konrad Namieśniowski 06.1935–10.1935 kpt. mar. Tadeusz Gorazdowski 1.05.1937–04.1938 kpt. mar. Józef Puzyna 09.1938–06.1939 kpt. mar. Tadeusz Kamiński (pełniący obowiązki) 06.1939–24.08.1939 kpt. mar. Mieczysław Jacynicz 24.08.1939–3.09.1939 Uwaga: do 1923 roku osobę dowodzącą okrętem tytułowano komendantem lub dowódcą. Dopiero rozkaz szefa Departamentu dla Spraw Morskich z 12 sierpnia 1923 roku rozgraniczył te pojęcia. Źródło: Kadry morskie Rzeczpospolitej. Tom V: Polska Marynarka Wojenna. Dokumentacja organizacyjna i kadrowa oficerów, podoficerów, marynarzy (1918–1947). Red. J. Sawicki. Gdynia 2011, s. 236; J. Bartelski: Pierwszy rejs „Generała Hallera”. „Okręty Wojenne” 2008 nr 6, s. 21. do oddziałów przeciwdesantowych. Wymontowano ry poinformował mnie o przyszłych zadaniach: także i ustawiono na lądzie całe uzbrojenie kano- współdziałanie w lądowych operacjach obrony nierek: działa, enkaemy i cekaemy4. Wybrzeża: baza w Gdyni6. ORP „Generał Haller” dowodził kpt. mar. Stani- W obronie Wybrzeża sław Mieszkowski, zastępcą dowódcy był ppor. mar. We wrześniu 1939 roku dowódcą ORP „Komen- Jerzy Żytowiecki, a obowiązki oficera wachtowego dant Piłsudski” był kpt. mar. Mieczysław Jacynicz, pełnił bosm. pchor. Stanisław Żochowski (tab. 2). jego zastępcą ppor. mar. Michał Anaszkiewicz, bosm. W nocy z 31 sierpnia na 1 września ORP „Gene- pchor. Ludwik Zaborski pełnił obowiązki oficera rał Haller” patrolował wody Zatoki Gdańskiej na wachtowego5 (tab. 1). Dowódca „Piłsudskiego” został linii Gdynia–Hel. Nad ranem, gdy się skierował powołany z rezerwy i tak wspomina tamtą chwilę: w stronę portu w Gdyni, z jego pokładu dostrzeżo- W latach 1938–1939 pracowałem jako pracownik no samoloty: Rady Portu w charakterze pilota morskiego w wol- 4 Ibidem, s. 118. nym mieście Gdańsk. 24 sierpnia 1939 r. zostałem 5 Kadry morskie Rzeczpospolitej. Tom V: Polska Marynarka Wojen- zmobilizowany i otrzymałem polecenie przejęcia do- na. Dokumentacja organizacyjna i kadrowa oficerów, podoficerów, wództwa ORP „Komendant Piłsudski” oraz obo- marynarzy (1918–1947). Red. J. Sawicki. Gdynia 2011, s. 236. 6 M. Jacynicz: Kanonierki w kampanii wrześniowej. „Morze” 1973 wiązków grupy kanonierek od kpt. mar. Puzyny, któ- nr 9, s. 16.

90 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Nasze korzenie OKRĘTY POLSKIEJ MW

Tabela 2. Dowódcy ORP „Generał Haller”

Stopień, imię i nazwisko Okres służby kmdr ppor. Mieczysław Bereśniewicz 17.04.1921–24.05.1921 kmdr ppor. Adam Mohuczy 14.06.1921–15.10.1921 kmdr ppor. Borys Mohuczy 15.10.1921–1923 kpt. mar. Karol Trzasko-Durski 04.1923–04.1924 kpt. mar. Stanisław Hryniewiecki 1924 kpt. mar. Tadeusz Bramiński 1924 kpt. mar. Witold Nabrocki 1924–1925 kpt. mar. Eugeniusz Pławski 03.1925–07.1925 kpt. mar. Michał Borowski 07.1925–1926 kpt. mar. Stanisław Nahorski 1926–1927 kpt. mar. Jerzy Kłossowski 04.1927–06.1928 kpt. mar. Jan Giedroyć 1928–1929 por. mar./kpt. mar. Romuald Gintowt-Dziewałtowski 1929–02.1930 kpt. mar. Mieczysław Jacynicz 1930 por. mar. Wojciech Francki 1931–04.1931 por. mar. Wiktor Łomidze 04.1933 kpt. mar. Konrad Namieśniowski 04.1933–09.1933 kpt. mar. Stanisław Mieszkowski 04.1935–05.1935 kpt. mar. Tadeusz Wysocki 1935–02.1936 kpt. mar. Radosław Nowakowski 1.12.1936–1937 por. mar. Michał Różański 28.05.1937–6.10.1937 kmdr ppor. Romuald Gintowt-Dziewałtowski 1937–12.1938 ppor. mar. Stanisław Leszczyński (pełniący obowiązki) 12.1938–01.1939 kpt. mar. Eligiusz Ceceniowski 01.1939–16.06.1939 kpt. mar. Stanisław Mieszkowski 06.1939–3.09.1939

Źródło: Kadry morskie Rzeczpospolitej. Tom V: Polska Marynarka Wojenna. Dokumentacja organizacyjna i kadrowa oficerów, podoficerów, marynarzy (1918–1947). Red. J. Sawicki. Gdynia 2011, s. 236 O godz. 6.10 rano poprzez poranną mgiełkę do- jennego na Oksywiu – tym razem już przy akompa- strzeżono na O.R.P. „Gen. Haller”, który w tym mo- niamencie artylerii przeciwlotniczej zarówno z lądu mencie znajdował się w odległości 4 mil morskich od jak i z okrętów stojących w basenach7. boi wyjściowej „Gd”, nadlatujące od strony Gdań- „Generał Haller” zacumował w gdyńskim ska 3 samoloty. Szły one na bardzo małej wysokości. porcie wojennym obok „Komendanta Piłsud- Trzy pętle, wykonane nad okrętem, nie pozostawiły skiego”, naprzeciwko ORP „Bałtyk”, i tam obie najmniejszych złudzeń co do ich przynależności pań- kanonierki zastał nalot. Atak lotniczy na basen stwowej. Odeszły w kierunku Zatoki Puckiej. W cza- Marynarki Wojennej w Gdyni zaskoczył mnie na sie powrotnej drogi do portu „Gen. Haller” był świadkiem przelotu tych maszyn nad teren Portu Wo- 7 J. Pertek: Okręty minowe…, op.cit., s. 35–36.

2012/01 przegląd morski 91 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

OKRĘTY POLSKIEJ MW Nasze korzenie

Tabela 3. Dane taktyczno-techniczne kanonierek

ORP „Komendant Piłsudski” ORP „Generał Haller”

Oznaczenie boczne (burtowe) okrętu „P” (w latach 1932–1937) „H” (w latach 1932–1937) Wyporność* (1938 r.) 441 t – pełna; 396 t – normalna; 352 t – standardowa Długość 50,04 m – całkowita; 46,93 m – między pionami Szerokość 6,92 m Wymiar 2,87 m – średnie, w tym: 3,05 m – średnie, w tym: 2,85 m – Zanurzenie** 2,57 m – dziób, 3,17 m – rufa dziób, 3,25 m – rufa Dwa kotły wodnorurkowe systemu Normand oraz dwie maszyny parowe Rodzaj napędu (tłokowe) potrójnego rozprężenia o łącznej mocy 1150 KM (wg innych źródeł 1000 KM) Zapas paliwa*** 32 t węgla – normalny; 64 t węgla – pełny Prędkość maksymalna 14,5 w.; 15 w. zakontraktowana; na próbach jednostki osiągnęły 15,6 w. Zasięg 700 Mm przy prędkości 15 w.; 950 Mm przy prędkości 10 w. Sześć działek Hotchkiss wz. 85 kal. 47 mm (6xI)**** oraz dwa 1920–1925 r. karabiny maszynowe Maxim wz.1908 (2xI) Działo Canet kal. 100 mm (1xI)*****, działo Schneider wz. 97 kal. 75 mm (1xI), dwa działka Hotchkiss wz. 85 kal. 47 mm (2xI) oraz dwa 1925–1934 r. karabiny maszynowe Maxim wz. 1908 (2x1); możliwość zabrania Uzbrojenie 30 min morskich Trzy działa Schneider wz. 97 kal. 75 mm (3xI)******, dwa działka kal. 1935 r. 47 mm (2x1) oraz dwa karabiny maszynowe Maxim wz. 1908 (2x1) Dwa działa Schneider wz. 97 kal. 75 mm (2xI), dwa najcięższe karabiny 1936–1939 r. maszynowe Hotchkiss kal. 13,2 mm (1xII) oraz dwa karabiny maszynowe Maxim wz. 1908 (2xI) Etatowo 47 osób, w tym czterech oficerów. Najczęściej jednak 1928 r. okrętowano 58–59 osób załogi, w tym 2–3 oficerów Załoga 1931 r. 63 osoby 1935 r. 57 osób, w tym trzech oficerów Radiostacja nadawcza RKM/P (R-6), odbiorcza OU (R-28) oraz UKF Środki łączności (1937 r.) nadawczo-odbiorcza Z-32 (R-41) * Kontraktowa wyporność standardowa wynosiła 342 tony. ** Średnie zanurzenie przy wyporności 350 ton wynosiło 2,64 metra. *** Inne źródła określają zapas węgla na 50 ton. Dodatkowo normalny zapas wody wynosił 12 ton (z czego 7 ton w zbiornikach maszynowych), a pełny zapas wody wynosił 22 tony. **** Niektóre źródła podają, że kanonierki już w 1921 roku były uzbrojone w działa 75 mm. ***** Działo Canet najprawdopodobniej zdjęto w tym samym roku ze względu na za duży ciężar, a w jego miejsce zamontowano działo kal. 75 mm. ****** Niektóre źródła podają dwa działa Schneider wz.97.

molo – pisał dowódca „Piłsudskiego”. Widzia- momencie od wschodu nadleciały sztukasy łem trafienie bomb i zatonięcie ORP „Mazur” i rozpoczęły atak na ORP „Bałtyk” oraz moją oraz motorówki „Nurek”. Mijając ORP „Gene- grupę. Bomby kładły się wzdłuż mola południo- rał Haller” zarządziłem natychmiastowe odbi- wego, zasypując piaskiem oraz odłamkami molo cie i wyjście w morze obu kanonierek. W tym i okręty. Uruchomiono obronę przeciwlotniczą.

92 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Nasze korzenie OKRĘTY POLSKIEJ MW

Podniosłem sygnał „szyk torowy” i wyprowa- i zobaczyłem „Rysia” pod dowództwem kpt. mar. dziłem grupę z portu, trzymając się wschodniej Aleksandra Grochowskiego10. strony awanportu8. Dowódca ORP „Ryś” poprosił kpt. mar. Mieczy- W czasie nalotu na ORP „Generał Haller” zginęło sława Jacynicza o pomoc w ustaleniu skąd ma po- dwóch marynarzy. ORP „Komendant Piłsudski” zo- brać paliwo. Kanonierka weszła do portu w Jastar- stał lekko uszkodzony. Następnie obie kanonierki ni, gdzie przekazano informację, że „Ryś” po pali- wzięły udział w pierwszej bitwie powietrzno-mor- wo ma podejść do „Podhalanina”. Wiadomość ta skiej. Ogniem swoich dział i karabinów maszynowych została przekazana bezpośrednio na okręt podwod- broniły stawiacza min ORP „Gryf” („Haller” został ny. 2 września, około godziny osiemnastej, obie ka- lekko uszkodzony). Po bitwie na pokładzie „Hallera” nonierki zacumowały w porcie rybackim w Helu. wydarzyła się niecodzienna dla warunków wojennych Następnego dnia wygaszono na nich kotły i zdjęto sytuacja, która mogła wpłynąć na chwilowe obniżenie uzbrojenie, które ustawiono na falochronie jako ba- gotowości bojowej okrętu: terię przeciwdesantową (dwa działa z „Hallera” we- Po odejściu ORP „Gryf” jeden z oficerów zamel- szły w skład baterii 44). Załoga natomiast zasiliła dował, że w korytarzu prowadzącym do komory szeregi obrońców Rejonu Umocnionego Hel. amunicyjnej pełno jest żrącego dymu i czuć spaleni- 3 września, około godziny szesnastej, ORP „Ge- zną, skutkiem czego obsługa komory amunicyjnej nerał Haller” został zbombardowany przez lotnictwo opuściła stanowiska. W oczekiwaniu nowych ataków niemieckie. Był poważnie uszkodzony, między inny- bombowców nie mogłem opuścić mostku, wydałem mi została zerwana znaczna część poszycia okrętu. więc tylko rozkaz użycia masek gazowych i powrotu Trzy dni później, w wyniku kolejnego bombardowa- na stanowiska bojowe. Po pięciu minutach zameldo- nia, kanonierka zatonęła w porcie helskim. Wrak zowano, że spalił się… odbiornik radiowy w mesie stał podniesiony przez Niemców, ale był tak uszko- oficerskiej i że wszystko jest w porządku9. dzony (m.in. miał popękane fundamenty), że się nie Do końca pierwszego dnia wojny obie kanonierki nadawał do remontu i został zezłomowany. patrolowały Zatokę Gdańską na linii Mechelinki– ORP „Komendant Piłsudski” miał zdecydowanie –Hel, a w nocy z 1 na 2 września ORP „Komendant więcej szczęścia. Przetrwał wszystkie naloty na Hel. Piłsudski” ściągnął z mielizny holownik Marynarki Na nim zostali uwięzieni żołnierze ze zbuntowanej Wojennej ORP „Smok”. Jeszcze 1 września oba 13 Kompanii Przeciwdesantowej. Po podjęciu decyzji okręty zostały wyłączone ze składu Dywizjonu Mi- o kapitulacji, „Piłsudski” został prawdopodobnie zato- nowców i podporządkowane bezpośrednio dowódcy piony przez otwarcie kingstonów. Prawie nieuszko- Morskiej Obrony Wybrzeża. 2 września podjęto de- dzony okręt wydobyli Niemcy i po krótkim remoncie, cyzję o ich unieruchomieniu. Było to podyktowane w grudniu 1939 roku, włączyli go do Krigsmarine znikomą wartością bojową jaką prezentowały kano- pod nazwą „Heisternest” jako okręt doświadczalny. nierki na nowoczesnym polu walki (tab. 3). Gdy W tym czasie był uzbrojony w podwójnie sprzężone ORP „Komendant Piłsudski” płynął do portu rybac- działko kalibru 20 mm. Od maja 1942 roku stacjono- kiego w Helu marynarze dostrzegli peryskop okrętu wał w Aalborgu w Danii, a od lipca w Kilonii. podwodnego. Na szczęście kanonierka nie zaatako- W 1943 roku okręt zmienił nazwę na M3109 i miej- wała go. Okrętem okazał się ORP „Ryś”: sce stacjonowania na Francję. Ex „Piłsudski” 16 wrze- Po południu 2 września po dojściu na redę Jastarni śnia 1943 roku został w wyniku nalotu lotnictwa zrobiłem zwrot na Hel i wówczas zameldowano „pe- alianckiego zatopiony wraz z dokiem pływającym, ryskop w lewo przed dziobem”. …Wydałem rozkaz w którym się znajdował. Podniesiono go w lutym „utrzymywać peryskop na celowniku dział”. Oficer 1944 roku, ale z powodu licznych uszkodzeń nie był artylerzysta prosił o pozwolenie strzelania. Przyznaję, już remontowany11.  czułem wielką pokusę aby dać ognia. Miałem mokrą Autor jest absolwentem Akademii Marynarki Wojennej. koszulę z podniecenia, ale powstrzymałem się przed Jest zastępcą rzecznika prasowego dowódcy MW. atakiem. Skierowałem okręt dziobem na peryskop, 8 M. Jacynicz: Kanonierki…, op.cit. zdecydowany przejść nad kioskiem. Okręt podwodny, 9 Ibidem. 10 Ibidem. nie dochodząc przecięcia się kursów, wynurzył kiosk 11 M. Twardowski: Kanonierki…, op.cit., s. 22.

2012/01 przegląd morski 93 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

HISTORIA MORSKA Początki korsarskich rajdów

dr hab. Andrzej Olejko Uniwersytet Rzeszowski FOT. ARCHIWUM AUTORA ARCHIWUM FOT. Zabójczy duet Wielka wojna lat 1914–1918 wykazała wyjątkową rolę, jaką w bataliach morskich odegrały wodnosamoloty, znajdujące się w arsenałach walczących stron.

od koniec 1916 roku dowództwo (wilczek). Wodnosamolot ten był najbardziej znaną niemieckiej Cesarskiej Marynarki niemiecką konstrukcją lotniczą, jaka opuściła za- Wojennej (Kaiserliche Marine) kłady Flugzeugbau Friedrichshafen GmbH. Maszy- P nakazało umieszczenie na niektó- na z załogą w składzie: pilot Aleksander Stein rych okrętach, między innymi na krążowniku SMS i mechanik-pilot Paul Fabeck, 11 listopada 1916 „Stuttgart” i krążowniku pomocniczym SMS roku została dostarczona drogą powietrzną z wy- „Wolf” (wilk), wodnosamolotów rozpoznawczych, twórni do Stacji Lotniczej w Borkum, by 14 listo- zresztą z dobrym skutkiem, jak pokazała historia pada 1916 roku przelecieć do Stacji Lotniczej Kiel- tego ostatniego. SMS „Wolf” był pierwotnie parow- -Holtenau. Tam też wodnosamolot został podnie- cem s/s „Wachtfels” (wyporność 5809 ton, pręd- siony na pokład krążownika pomocniczego SMS kość 11 węzłów) wcielonym do służby w Kaiserli- „Wolf”, którego wyjście w morze było okryte che Marine, gdzie wyposażono go w uzbrojenie tajemnicą. artyleryjsko-torpedowe (dwa działa kalibru 150 mm, cztery wyrzutnie torpedowe i 300 min) oraz Początek korsarskiego rejsu w wodnosamolot pływakowy typu Friedrichshafen 21 listopada 1916 roku o godzinie 8.00 załoga FF-33 E (nr we flocie 841) o nazwie „Wőlfchen” „Wőlfchena” wykonała dwugodzinny lot nad Mo-

94 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Początki korsarskich rajdów historia morska rzem Bałtyckim. Po wodowaniu na otwartym mo- no kilka sygnałów za pomocą rakiet i chorągiewek, rzu wodnosamolot został podniesiony kranem bur- co dało możność bezpośredniego przekazywania towym na pokład okrętu, zdemontowany i umiesz- obserwacyj. Pewnego popołudnia łaskawy los po- czony pod płóciennym zadaszeniem na pokładzie zwolił nam zasygnalizować aż dwa statki. Wylecie- jednostki, by wieczorem dotrzeć do Kiel1. W trak- liśmy przy pięknej pogodzie i małej fali i wkrótce po cie planowanego samodzielnego rajdu korsarskiego wzbiciu się w powietrze, kierując się na południo- SMS „Wolf” miał zwalczać żeglugę aliancką na wy-zachód, dostrzegliśmy w oddali dwa maleńkie szlakach oceanicznych. punkciki. Rozpoznaliśmy w nich kłęby dymu. W pół 30 listopada 1916 roku o godzinie 11.00 okręt godziny później stwierdziliśmy, że są to dwa parow- dowodzony przez kmdr. ppor. Karla Nergera ce. Nie chcąc, by nas dostrzeżono, pilot Stein (fot. 1) w gęstej mgle opuścił Kilonię i po pokona- w chwili zbliżenia się ku nim wzniósł się ponad niu blokady brytyjskiej na Morzu Północnym prze- warstwę obłoków, leżących na wysokości 800 me- dostał się na Ocean Atlantycki. W trakcie tej fazy trów, a później poszedł jeszcze wyżej na 1500 m, rejsu zbudowano na pokładzie prowizoryczny trzymając się między okrętami i słońcem. Dosze- drewniany „hangar” dla wodnosamolotu oraz na- dłem do wniosku, że malowano na nim czarne krzyże na płatach, na bur- jeden z nich – to zwy- cie zaś banderę Kaiserliche Marine i nazwę własną. kły statek handlowy, Krążownik pomocniczy SMS Okręt, płynąc pod flagą neutralną, rozpoczął swoją a drugi – to wielki „Wolf”, z wodnosamolotem pływakowym typu Friedrich- korsarską działalność dopiero przed Adenem, gdzie okręt oceaniczny, po- shafen FF-33 E o nazwie wła- postawił na ruchliwym szlaku handlowym pierw- malowany na czarno. snej „Wőlfchen” na pokładzie, szą partię min. Pozornie wyglądał na pospolity Po zaobserwowaniu na samodzielny rajd korsarski, transportowiec, płynący z ładunkiem dla armii ich kursu, szybkości z zadaniem zwalczania żeglugi alianckiej na szlakach ocea- sprzymierzonych pod neutralną banderą, a powo- i odległości, oraz spo- nicznych, wyruszył 30 listopada dzenie swe zawdzięczał starannemu maskowaniu rządzeniu szkicu wró- 1916 roku. Jego załogę stano- i temu, że znajdował się na wodach dalekich od ciłem do [SMS] „Wol- wili pilot Aleksander Stein strefy działań wojennych, gdzie okręty handlowe, fa” celem złożenia i mechanik-pilot Paul Fabeck. które topił, nie miały uzbrojenia i środków łączno- meldunku. Na pytanie, ści radiowej (fot. 2). czy [SMS] „Wolf” 27 lutego 1917 roku o godzinie 2.30, Friedrich- może osiągnąć dostrzeżone okręty, odpowiedziałem shafen FF-33 E nr 841 „Wőlfchen” przy pomocy przecząco. Znajdowały się one w odległości, co pokładowego kranu został spuszczony na wody najmniej 60 mil, miały szybkość większą od [SMS] Oceanu Indyjskiego i po raz pierwszy użyty w dzia- „Wolfa” i płynęły w kierunku przeciwnym. Pościg łaniach. Pierwszy statek został zatrzymany przez nie dałby prawdopodobnie żadnego rezultatu3. załogę SMS „Wolf” tego samego dnia. Był to bry- Wczesnym rankiem 3 marca 1917 roku wypa- tyjski parowiec s/s „Turitella”, który, po obsadzeniu trzony z wodnosamolotu parowiec znajdował się własną załogą, wcielono do służby niemieckiej jako za daleko od krążownika, dlatego też akcji po- krążownik pomocniczy „Iltis”. nownie nie podjęto4. Następnego dnia z pokładu wodnosamolotu Rankiem 17 marca 1917 roku zauważono z po- w odległości około 60 mil od okrętu wypatrzono kładu okrętu obłoczek dymu i mimo dużej fali dwa statki. Dowódca krążownika nie chciał jednak opuszczono wodnosamolot, by przyjrzeć się jedno- ryzykować i nie podjął akcji bojowej2. Mechanik-pi- stce. Był to parowiec. Załoga wodnosamolotu zato- lot wodnopłatowca Paul Fabeck tak to przedstawił: czyła nad nim kilka kręgów w dość dużej odległo- Pod pokładem chował korsarz [wodno]samolot ści i zawróciła, by zameldować dowódcy SMS „Wőlfchen” [Friedrichshafen FF-33 E nr 841], któ- ry nie tylko rozpoznawał w dalekiem okolu morze, 1 S. Borzutzki: Flugzeugbau Friedrichshafen GmbH. Berlin 1993, lecz również napędzał zdobycz, oddając ją na po- s. 36–37. żarcie wilkowi – [SMS] „Wolfowi”. Dla porozu- 2 Ibidem. 3 Ibidem. miewania się samolotu z [SMS] „Wolfem” ustalo- 4 R. Umiastowski: Ludzie przestworza. Warszawa 1930, s. 39.

2012/01 przegląd morski 95 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

HISTORIA MORSKA Początki korsarskich rajdów

niu węgla. Mimo że pogoda nie zawsze dopisywa- ła, wodnopłatowiec prowadził loty rozpoznawcze. 2 czerwca 1917 roku o godzinie 14.30, na północ od Wysp Niedzielnych natrafiono na wrogi parowiec: Przez lornetkę zobaczyliśmy, że posiada ante- ny radjo telegraficzne. [SMS] „Wolf”, który dopiero, co puścił w ruch kotłownie, idąc nawet całą mo- cą, nie mógł dać więcej niż pięć–sześć węzłów, trudno więc było marzyć o schwytaniu przewyższa- jącego nas szybkością parowca, który umknąwszy, dzięki radjostacji zdradziłby niewątpliwie miejsce naszego pobytu – wspominał mechanik-pilot wod- nopłatowca. Wobec tego dowódca zdecydował się użyć samolotu. Skoro tylko dostrzeżono statek, ludzie skoczyli do naszej kajuty krzycząc: „Panie lotnik! Panie lotnik! Wyjeżdżajcie, trzeba schwytać parowiec”. Nie dałem sobie tego dwa razy powta- rzać. Na jednej nodze skoczyłem na pokład i na mo- je usilne naleganie otrzymałem natychmiast rozkaz odlotu. Nigdy jeszcze nasz „Wőlfchen” nie był tak FOT. 1. DOWÓDCA SMS ,,WOLF” kmdr ppor. Karl szybko, tak pewnie i z taką gorliwością opuszczany August Nerger na morze. Wprost przyjemnie było patrzeć, w jak „Wolf”, że nie jest to okręt wojenny. Wodnosamolot krótkim czasie znaleźliśmy się w powietrzu. Lecieli- podniesiono kranem na pokład i okręt obrał nowy śmy w kierunku wysp (warunki nie pozwalały ina- kurs z zamiarem przecięcia drogi parowcowi. czej), na wysokości 350 m. Zamierzałem odciąć sta- Aleksander Stein pisał: tek od północy. Doskoczywszy do naszej ofiary, zni- O godzinie 14 znów zobaczyliśmy dym i znów żyłem się szybko na osiemdziesiąt metrów i latałem opuszczono nas na morze z rozkazem bombardowa- nad nią. Nawet bez lornetki widziałem doskonale nia parowca, jeżeli zechce uciekać. Trzymaliśmy się pokład, gdzie biegali w zamieszaniu marynarze. powyżej obłoków, na wysokości 1500 metrów, ocze- Panował tam szalony zamęt, zapewne dla tych pa- kując sygnału dowódcy. [SMS] „Wolf”, zbliżywszy nów z dołu sytuacja była zupełnie nowa. Nigdy jesz- się dostatecznie do zdobyczy, dał do niej strzał cze nie zdarzyło im się być atakowanym przez tego z działa. Pocisk padł tuż przed dziobem statku. Jed- rodzaju ptaka7. nocześnie sygnałem nakazano nam znaleźć się nad Lecąc nad parowcem załoga wodnosamolotu nim. Zniżyłem się i na niewielkiej wysokości, gotów zrzuciła cztery rozkazy, przyczepione do ciężkich do miotania bomb, zacząłem opisywać kręgi nad woreczków. Jeden z nich upadł w wodę, około pięć okrętem [parowcem]. Mogliśmy wyraźnie dostrzec metrów za rufą i zatonął, drugi spadł na przedni po- niepokój, jaki powstał na pokładzie na widok [wod- kład wykrytej jednostki. Jeden z marynarzy wziął no] samolotu. Tym razem jednak interwencja nasza go i zaniósł do kapitana, stojącego na mostku. Wo- okazała się niepotrzebną5. reczek z żaglowego płótna, zaopatrzony w kawałek W ciągu następnych dni załoga wodnosamolotu ołowiu i mający dla zwrócenia uwagi długą czer- wykonała jedenaście lotów rozpoznawczych, po woną wstążkę, zawierał następujący rozkaz: czym maszynę zdemontowano i ukryto na pokła- Skierować się niezwłocznie na południe. Kieru- dzie6 (fot. 3, 4). nek – krążownik niemiecki. Wstrzymać się od roz- mów radiotelegraficznych. Nie niszczyć żadnych Na Oceanie Spokojnym 5 Ibidem. Z Oceanu Indyjskiego SMS „Wolf” skierował się 6 S. Borzutzki: Flugzeugbau…, op.cit., s. 38. w stronę Australii i Nowej Zelandii w poszukiwa- 7 Ibidem.

96 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Początki korsarskich rajdów historia morska

FOT. 2. OBSŁUGA WYRZUTNI torped w trakcie FOT. 3. WODNOSAMOLOT TYPU Friedrichshafen ćwiczeń FF-33E po zwodowaniu z pokładu krążownika papierów. Jeżeli natychmiast nie usłuchacie, dzie jednostki znajdowało się także 20 cetnarów zaczniemy bombardowanie. Z rozkazu: Stein. M. świeżych ryb)10. Zajętą jednostką był parowiec no- Fabeck8. wozelandzki s/s „Wairona” [„Wairuna”?] z ładun- Żeby pokazać, że to nie żarty, z wodnopłatowca kiem, między innymi gumy i kopry, wartości kilku zrzucono bombę, która upadła 20 metrów przed milionów marek, przeznaczonym dla USA. dziobem parowca i wybuchła z taką siłą, że słup Gdy zamierzano pryz zatopić, w oddali ukazał się wody trysnął na wysokość szczytu masztów. Sku- żaglowiec. Było to przed wieczorem. Otrzymaliśmy tek wybuchu był natychmiastowy – statek ruszył rozkaz zatrzymania go i zmuszenia do zmiany drogi w nakazanym kierunku. Obawiano się tylko jednej tak, żeby [SMS] „Wolf” opanował go jeszcze przed rzeczy – czy też nie jest to okręt [statek] neutralny? nadejściem ciemności. Wylecieliśmy o godzinie 16 [SMS] „Wolf” wywiesił sygnał: – „Zastopować na- w kierunku West Nord-West na dostrzeżony żaglo- tychmiast. Komunikowanie się przy pomocy radjo wiec i lataliśmy nad nim podobnie jak nad „Wajru- wzbronione. Pokażcie swą banderę” – wspominał ną” [s/s „Waironą”] na wysokości osiemdziesięciu pilot wodnopłatowca A. Stein. I oto na szczycie metrów, rzucając mu nasze rozkazy – wspominał masztu ukazała się bandera Nowej Zelandji, którą A. Stein. Dla ostrożności wzięliśmy tym razem ze so- przywitaliśmy w powietrzu trzema głośnemi okrzy- bą sześć woreczków, lecz żaden z nich nie trafił w po- kami: hurra! – Cieszyliśmy się, że pierwszy nasz kład, gdyż na wysokości masztów wiatr spędzał je występ powiódł się tak wspaniale. [SMS] „Wolf” w morze. Niektóre woreczki uderzyły nawet o żagle, spuścił szalupę i na pokład pryzu udała się nasza lecz odbiły się i poszły za swemi poprzednikami. Tak, załoga. W godzinę później, kiedy zapadł zmierzch, więc nie mieliśmy żadnego środka zatrzymania okrę- znaleźliśmy się na pokładzie, przyjęci entuzjastycz- tu i wściekli, że nam się nie udało trafić w pokład, nie. Na mostku kapitańskim zameldowałem dowód- miotamy bombę o dziesięć metrów przed okrętem, na cy o wykonaniu rozkazu, za co otrzymaliśmy oby- co ten w odpowiedzi wywiesił swą banderę. Był to dwaj gratulacje z powodu tak pięknego sukcesu. pierwszy nasz Amerykanin [żaglowiec „Winslow”]. W dowód uznania dowódca darował nam banderę Wodujemy szybko. Biegnąc po fali, Fabeck zbliża się pryzu9. do żaglowca, płynącego z szybkością pięciu–sześciu Entuzjazm załogi wzrósł jeszcze bardziej, kiedy węzłów. Wściekły z gniewu z powodu nieudanego się okazało, że na pokładzie zdobytej jednostki przedsięwzięcia wstaję z siedzenia i grożę rewolwe- znajdowało się ponad tysiąc ton węgla i… znale- rem kapitanowi, który niespokojny na trzęsących no- ziono czterdzieści dwa żywe barany. Węgiel był gach, przypatruje się nam z trwogą. – Skierować się wyjątkowo potrzebny dla okrętu, ale żywe barany były rzeczą nie do pogardzenia dla załogi od dawna 8 Ibidem, s. 39. 9 Ibidem, s. 40. niemającej świeżego jedzenia w ustach (na pokła- 10 Ibidem, s. 41.

2012/01 przegląd morski 97 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

HISTORIA MORSKA Początki korsarskich rajdów

26 września 1917 roku wodnosamolot był gotów do lotu, gdy na horyzoncie dostrzeżono słup dymu. Opuszczono nas na wodę i polecieliśmy. Po godzinie lotu zobaczyłem, że dym pochodzi ze statku han- dlowego, płynącego na południowy zachód z szyb- kością trzynastu węzłów, poczem wróciliśmy do swego okrętu. Lecz wtedy zdarzyła się nieprzyjem- na historja – wspominał pilot Aleksander Stein. Już od dwudziestu minut straciliśmy [SMS] „Wol- fa” z oczu, a wiatr przeciwny wzmocnił się znacznie, więc wracaliśmy powoli. Było to niemiłe wobec ograniczonej ilości posiadanej przez nas benzyny. Jednak szczęśliwa gwiazda, sprzyjająca nam już na Morzu Północnem, nie zawiodła nas i tym razem; FOT. 4. POKŁAD KRĄŻOWNIKA SMS ,,Wolf” w czasie sztormu dolecieliśmy do okrętu, mając tylko cztery litry benzyny w zbiorniku. Zdaliśmy raport dowódcy, natychmiast na południowy wschód, na krążownik który postanowił natychmiast płynąć na południo- niemiecki. W podnieceniu zapomniałem zupełnie, że wy zachód, wysunąć się przed parowiec, po czem, ten człowiek przecież nie rozumie po niemiecku. Nie zrobiwszy zwrot, podejść do niego. Nieco po połu- było też w tem nic dziwnego, że patrzył na nas wy- dniu zmieniliśmy kurs na północno-wschodni12. trzeszczonemi oczami i nie ruszał się. Na szczęście Wodnosamolot po starcie miał rozkaz, by w razie spostrzegłem swój błąd i powtórzyłem rozkaz po an- potrzeby zatrzymać parowiec zrzucanymi bomba- gielsku. Nagle jakiś drugi człowiek ukazał się przy mi. Załoga wodnosamolotu leciała w takiej odle- sterze, ludzie wykonali bez zwłoki rozkaz swego sze- głości od celu, by nie można było maszyny dostrzec fa i żaglowiec ruszył, jak żądałem, na południowy- aż do zatrzymania statku. Strzał wykonany z krą- -wschód. Wzleciałem na nowo, trzymając się nad żownika przed dziób parowca miał być sygnałem statkiem, aby mu wpakować bombę przy pierwszym dla załogi wodnosamolotu do rozpoczęcia akcji. zamiarze ucieczki. Lecz szlachetny Amerykanin my- Tym razem nieprzyjacielska jednostka nie usłucha- ślał tak mało o ucieczce, jak przedtem „Wairuna” ła sygnałów, zmieniła kierunek i zaczęła uciekać. [s/s „Wairona”]. Po zawładnięciu „VinsIovem” W chwili, kiedy lecieliśmy nad nim, chcąc wsadzić [„Winslowem”] – tak się okręt nazywał – wciągnięto mu bombę, dostał z [SMS] „Wolfa” pierwszą sal- nas na pokład11. wę. Nasza bomba upadła tuż przed dziobem statku, Obie jednostki zatopiono 17 czerwca 1917 roku. lecz to w niczem nie zmieniło taktyki przeciwnika – 10 czerwca 1917 roku załoga wodnosamolotu wy- wspominał A. Stein. Uciekali od nas całą mocą. konała cztery loty rozpoznawcze, w czasie których Wtedy bosman-pilot Fabeck w ostrym wirażu zbli- ujawniło się poważne zużycie jego konstrukcji (awa- żył się do niego i kiedy zamierzałem rzucić drugą ria śmigła). Po czternastu dniach naprawy wodnosa- bombę, salwa z [SMS] „Wolfa” runęła na paro- molot był ponownie gotów do akcji. W wyniku wiec, a siła wybuchu granatów podrzuciła nas ze kolejnych dwunastu lotów rozpoznawczych, SMS sto metrów w górę. Moja bomba upadła w wodę „Wolf” zatopił 12 i 14 lipca 1917 roku w rejonie przy burcie, eksplodując wysoko i silnie. Pęd po- Wysp Salomona dwa amerykańskie żaglowce, wietrza obalił dwóch Japończyków, stojących na a 6 sierpnia 1917 roku w rejonie Nowej Gwinei koło przednim pokładzie. Nastąpiła trzecia salwa [SMS] Rabaul zdobył brytyjski parowiec s/s „Matunga”. „Wolfa”, która wreszcie poskutkowała13. Przez cały czas „Wőlfchen” stał nieosłonięty na po- Parowiec – był to s/s „Hitachi Maru” – zasto - kładzie okrętu i jego płócienne pokrycie ucierpiało pował maszyny i wywiesił banderę japońską. Za- poważnie od gorącego słońca i deszczy tropikalnych, tak że po trzydziestu dniach konieczne było odno- 11 Ibidem. 12 Ibidem, s. 42. wienie płóciennej powłoki wodnosamolotu. 13 Ibidem.

98 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Początki korsarskich rajdów historia morska

Azja Ameryka Europa Północna

Ocean Atlantycki Ocean Afryka Spokojny

Ameryka Południowa Ocean Indyjski Australia

Ocean Atlantycki

Źródło: S. Borzutzki: Flugezeugbau Friedrichshafen GmbH. Berlin 1993. MAPA Z TRASĄ najsłynnniejszego rejsu pierwszej wojny światowej łoga wodnosamolotu latała nadal wokół niego Jednocześnie upatrywaliśmy parowców, nadają- dopóki niemiecka załoga pryzowa nie obsadziła cych się dla nas, jako łup, ale nie znaleźliśmy żad- wrogiej jednostki. W międzyczasie zaczął szwan- nego – wspominał Aleksander Stein. Brakowało kować silnik wodnosamolotu, wobec czego wo- nam tymczasem węgla. Wreszcie szóstego dnia dowano, a po dopłynięciu do burty SMS „Wolf” [SMS] „Wolf” opuścił atol, udając się w dalszą stwierdzono z wielkim zdziwieniem, że śmigło drogę a Hitacha Maru [„Hitachi Maru”] tam po- trzymało się tylko na czterech śrubach zamiast został. W trzy dni potem otrzymałem rozkaz za- jedenastu. Pozostałe obluzowały się i były czę- wieźć instrukcję do załogi pryzu. Rozpoczęliśmy ściowo pokruszone. Był to skutek wstrząsu po- lot przy chmurnem niebie, deszczu i silnym wie- wietrznego spowodowanego wybuchami poci- trze. Mimo to udało się nam wodować przy Hita- sków z SMS „Wolfa”. Całą noc pracowano nad cha Maru [„Hitachi Maru”] z wielkiem zdziwie- usunięciem uszkodzeń i o świcie „Wőlfchen” był niem i radością naszej osady, która się na nim gotów do lotu. znajdowała. W kilka godzin później otrzymałem S/s „Hitachi Maru”, chociaż poważnie uszko- rozkaz powrotu do [SMS] „Wolfa”. Wyleciałem. dzony, po dwugodzinnej naprawie mógł płynąć Pogoda pogorszyła się. Wiatr wzrósł do sześciu– i SMS „Wolf” skierował go ku bliskiemu atolowi, –siedmiu metrów na sekundę. Siekł deszcz. Był to gdzie postanowiono zająć się przeładowaniem wę- najbardziej niebezpieczny lot, jaki wykonałem gla i towarów na pokład krążownika. W tym cza- w mojem życiu lotnika. Zwłaszcza trudne było sie załoga wodnosamolotu przeżyła swą najwięk- oderwanie się od powierzchni wzburzonego mo- szą przygodę. Chcąc zabezpieczyć [SMS] „Wol- rza o krótkiej fali i wzniesienie się na pierwsze sto fa” przed zaskoczeniem podczas sześciu dni, prze- metrów. Całe niebo pokrywały gęste chmury. znaczonych na pożarcie schwytanej przezeń zdo- Wkrótce straciliśmy z oczu Hitacha Maru [s/s byczy, każdego ranka od godziny szóstej lataliśmy „Hitachi Maru”] i posuwaliśmy się naprzód. nad atolem i nad sąsiedniemi drogami morskiemi. W połowie drogi spadł nagle silny deszcz i otoczył

2012/01 przegląd morski 99 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

HISTORIA MORSKA Początki korsarskich rajdów

nas nieprzebytą ścianą. Nie widzieliśmy absolut- S/s „Hitachi Maru” zatopiono 7 listopada 1917 nie nic ani na prawo ani na lewo. Przez mgnienie roku, a trzy dni później SMS „Wolf” zatrzymał oka dostrzegłem [SMS] „Wolfa”, znałem więc kie- hiszpański parowiec s/s „Agos Mendi”, który po runek i zachowałem, a raczej pragnąłem go za- zabraniu z niego ładunku węgla puszczono wol- chować. Lecz wokół nas wyrósł jakby mur czarny no. W rejonie Przylądka Dobrej Nadziei zatopio- i zwarty. Lunęła ulewa, jakiej nigdy w życiu nie no brytyjski bark „John H. Kirby” z ładunkiem widziałem. Leciałem to na prawo, to na lewo, to 250 samochodów przeznaczonych dla wojsk bry- zataczałem krąg, na próżno szukając wyjścia. Nie- tyjskich w Niemieckiej Afryce Wschodniej. ustannie natykałem się na zwały chmur. Zdawało mi się, że trwa to całą wieczność. Wreszcie znala- Efekty złem jakąś dziurę, w którą wsunęliśmy się. W tej SMS „Wolf” przebywał w morzu łącznie chwili chmury zwarły się za nami i przed nami. 444 dni16. Pływał w tym czasie na wodach archipe- Znów znaleźliśmy się w sercu ulewy, w której „Wőlf- lagu Fidżi, Tasmanii, Australii, Malediwów i Wysp chen” bez przerwy popychany, potrącany, to leciał Kokosowych. Rezultatem jego działalności korsar- w bok, to spadał w dół. Burza wyrzucała nas w po- skiej było zatopienie 14 statków przeciwnika wietrze w górę na sto, trzysta, nawet pięćset me- (4200 ton), na zakotwiczonych przez niego minach trów, a potem nagle miotała w dół, aby podrzucić zatonęły wrogie jednostki o łącznej wyporności jeszcze wyżej, niby piórko porwane wirem. Wokół 68 tysięcy ton (jednostki o łącznym tonażu 25 tysię- nas zapadały się chmury ulewne i powstawały leje, cy ton zostały uszkodzone; według innych danych na trąby wodne tak, że z trudem widzieliśmy własne oceanach Indyjskim i Spokojnym SMS „Wolf” zato- ręce. Huragan wył, ciągnąc za sobą „Wőlfchena”, pił 15 statków, a 12 dalszych zatonęło na postawio- w którym wszystkie druty dzwoniły i śpiewały. By- nych przez niego minach). Jeden z jego pryzów ło to rzeczą niepokojącą. Za wszelką cenę należało z 350 jeńcami dał się internować w Danii. niezwłocznie wyjść z tego djabelskiego kotła, gdzie Rajd SMS „Wolf” propaganda niemiecka uznała za wszystko tonęło w ciemności. Po pewnym czasie uj- wyczyn niespotykany w historii wojen morskich (rys.). rzeliśmy przed sobą jaśniejsze pasmo i podążyliśmy Sukces załogi okrętu był możliwy dzięki danym uzy- ku niemu. Lecz zawiedliśmy się jeszcze i tym razem, skiwanym z dalekiego rozpoznania prowadzonego sądząc, że wreszcie odetchniemy. [Wodno] Samolot przez własny wodnosamolot. W czasie lotów nad bowiem wpadł między Scyllę i Charybdę, Na nowo Oceanem Indyjskim i Atlantyckim załoga wodnosa- wstrząsało nami, rzucało w powietrze i miotało molotu typu Friedrichshafen FF-33 E nr 841 „Wőlf- w dół; na nowo szalała i wyła wokół nas nawałnica chen” dziesięciokrotnie przekraczała równik, a kiedy grożąc połamaniem skrzydeł; co gorzej, zbliżała się po piętnastu miesiącach działalności korsarskiej SMS chwila wyczerpania benzyny14. „Wolf” powrócił 17 lutego 1918 roku do Kilonii, wod- Piloci kilkakrotnie dostrzegli SMS „Wolf”, nie mo- nosamolot przeleciał do portu, aby pokazać, że po tak gli jednak zbliżyć się do niego i byli zmuszeni ciągle ciężkiej eksploatacji jest nadal sprawny. W czasie przebijać się przez zwały chmur. Przez trzy kwadran- całego rejsu „Wőlfchen” służył w ekstremalnych wa- se nawałnica miotała wodnosamolotem jak piłką, lecz runkach pogodowych, pięć razy go remontowano w końcu zaczęło się rozjaśniać, lotnicy dostrzegli i odnawiano, lecz latał bez poważniejszych awarii. SMS „Wolf” i próbowali zbliżyć się do niego. Po rejsie wodnosamolot zaprezentowano na spe- Z pokładu widziano wodnosamolot i jego zma- cjalnej wystawie po czym, po zakończeniu pierw- gania ze szkwałem kilka razy, a ponieważ po ostat- szej wojny światowej, przegranej przez Niemcy, nim nagłym zniknięciu nie dojrzano go dłuższy ostatecznie zniszczono.  czas, sądzono, że jego załoga zginęła. Kiedy teore- Autor jest absolwentem Wyższej Szkoły Pedagogicznej tycznie zniknęła nadzieja ponownego oglądania w Rzeszowie (1987). Jest kierownikiem Zakładu Historii pilotów i wodnosamolotu, wyłonił się on nagle spo- Wojskowości Instytutu Historii Uniwersytetu Rzeszowskiego. śród ciemnych chmur i wodował tuż przy burcie 14 Ibidem, s. 43. SMS „Wolf”. W powietrzu był trzy godziny i pięt- 15 R. Umiastowski: Ludzie…, op.cit., s. 340–341. naście minut15. 16 S. Borzutzki: Flugzeugbau…, op.cit., s. 44.

100 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Tworzenie potęgi historia morska

dr ARTUR JENDRZEJEWSKI dm archiwum . fot Wbrew ustaleniom z Wersalu Przy egzekwowaniu sankcji nałożonych przez organizacje międzynarodowe warto brać pod uwagę raporty gdańskiej ekspozytury polskiego wywiadu wojskowego z lat 1921–1930, dotyczące bezpośredniego, lub okrężną drogą, naruszania obostrzeń narzuconych niemieckiej marynarce wojennej.

eichsmarine – niemiecka mary- Ogółem w szeregach marynarki wolno było zatrud- narka wojenna – została utworzo- niać do 15 tysięcy osób2. R na 31 marca 1921 roku1. W jej Obserwacja niemieckiego przemysłu morskiego skład weszło tylko 10 procent i rozwoju zbrojeń marynarki wojennej po pierwszej dawnej floty cesarskiej, co wynikało bezpośrednio wojnie światowej stały się priorytetem dla funkcjo- z postanowień wersalskich. Jednak nie ograniczyło to jej możliwości. Pozostawała nadal najsilniejszą 1 Wcześniej, od kwietnia 1919 r., funkcjonowała pod nazwą flotą na Morzu Bałtyckim z doborową kadrą oficer- Vorläufige Reichsmarine, co oznaczało „prowizoryczną marynarkę Rzeszy”. ską i podoficerską. Traktat nie precyzował bowiem 2 W. Skóra: Niemiecka flota w świetle informacji polskiego wywia- proporcji w liczebności podoficerów i marynarzy. du listopad 1921 roku. „Przegląd Morski” 2003 nr 11, s. 44.

2012/01 przegląd morski 101 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

HISTORIA MORSKA Tworzenie potęgi

nującej w Wolnym Mieście Gdańsku ekspozytury pancerników po 10 tysięcy ton wyporności, sześciu polskiego wywiadu wojskowego. Zadanie to było krążowników po 8 tysięcy ton, 12 kontr- istotne, bowiem ze strony zachodniego sąsiada torpedowców po 800 ton i 12 torpedowców po 200 wciąż istniało realne zagrożenie konfliktem zbroj- ton wyporności7. nym. Placówka działała w mieście od 1918 roku, Ograniczenie liczby tonażu przy rozbudowie jednak dopiero w 1921 roku otrzymała nazwę: floty Niemcy potrafiły zastąpić wprowadzeniem Ekspozytura nr 2 Oddziału II Sztabu Generalnego odpowiednich nowości technicznych. Do takich (Głównego) Wojska Polskiego (SGWP)3. W 1925 należała odpowiednia konstrukcja, kompensująca roku przemianowano mały tonaż przez pozornie nieproporcjonalne wy- ją na Ekspozyturę nr dłużenie kadłuba okrętowego oraz specjalny sposób Gdańska agentura meldo- 7, a rok później nada- uzbrojenia. W taki sposób pobudowano krążow- wała też o współpracy radziec- no kryptonim BIG. niki: „Emden”, „Königsberg”, „Karlsruhe” oraz ko-niemieckiej w dziedzinie morskiej. Chodziło głównie Funkcjonowała do „D” i „E” (fot. 1). Każdy z nich różnił się szczegó- o prowadzanie wspólnych ćwi- 1930 roku4. łami konstrukcyjnymi, z tym że nowsze okręty były czeń na morzu oraz budowę W wyniku rozpo- doskonalsze. Oceniając wymienione jednostki okrętów dla marynarki radziec- znania okazało się, że można zauważyć pewną prawidłowość: problem kiej. najistotniejsze dla małego tonażu, przy jednoczesnym zachowaniu Niemiec było utrzy- wszystkich właściwości krążowników o wyporno- manie łączności mię- ści 10 tysięcy ton, został pomyślnie rozwiązany dzy jej dwoma odle- i stał się punktem wyjściowym do dalszej rozbudo- głymi portami: Szcze- wy floty niemieckiej8. cinem i Królewcem. Konstrukcje torpedowców o tonażu 200 ton po- Poza tym planowano na wypadek wojny z Rzeczą- chodziły z roku 1897. Podjęto ich rozbudowę. Do pospolitą skuteczne przyparcie Polaków do ich 1927 roku do użytku oddano pięć torpedowców: własnego wybrzeża i zapewnienie otwartego dostę- „Greif”, „Seeadler”, „Albatros”, „Falke” i „Con- pu do Prus Wschodnich od strony morza5. dor”. W październiku tego roku wodowano kolejne Z obserwacji wynikało również, że Niemcy wca- dwa: „Iltis” i „Wolf”9. le nie będą się kwapić do rzetelnego wypełniania postanowień traktatu z Wersalu. Dlatego szczegól- 3 Centralne Archiwum Wojskowe (CAW): Oddział II Sztabu General- nie mocno interesowano się szeroko rozumianą mo- nego (Głównego) Wojska Polskiego 1921–1939 (Oddział II SG dernizacją floty niemieckiej. Dodać należy, że do WP), sygn. I.303.4.42. Pismo z 23 czerwca 1921 r. dotyczące tymczasowego ustanowienia ekspozytur Oddziału II Sztabu Gene- 1927 roku Niemcy trzymali w wielkiej tajemnicy ralnego. program rozwoju zbrojeń Reichsmarine6. 4 Kryptonim BIG został nadany do celów korespondencji. Stał się jednak na tyle popularny, że zastąpił faktyczną nazwę agentury, czyli Ekspozytury nr 7 Oddziału II SGWP w Wolnym Mieście Kompensacja ograniczeń Gdańsku. Szerzej na temat jej działalności zob.: A. Jendrzejewski: Niemcy po podpisaniu traktatu wersalskiego Polski wywiad wojskowy w Wolnym Mieście Gdańsku w latach 1920–1930. W: Wywiad wojskowy II Rzeczypospolitej. Red. przystąpiły do remontu starych okrętów, znajdują- P. Kołakowski, A. Pepłoński. Kraków 2011. cych się wtedy w Kilonii. Na marynarkę wojenną 5 J. Hilmann: Przeciwko Polsce. Niemiecka marynarka wojenna a Polska (1919–1939). „Przegląd Morski” 2004 nr 5, s. 63. wydawano wówczas 2,6 procent ogólnego budżetu. 6 Odpowiedzialny za ujawnienie planów rozwoju marynarki nie- Nie wliczano w to poszczególnych rat na budowę mieckiej był kmdr por. Lohman. Aby utajnić finansowanie zbrojeń okrętów rezerwowych. W wyniku przebudowy sta- morskich prowadził, nie do końca jasne, transakcje finansowane z pieniędzy publicznych. Sprawa wyszła na jaw i sprowokowała rych jednostek powstały dwa pancerniki: „Schle- opinię publiczną do otwartej dyskusji na temat rozwoju niemieckiej swig-Holstein” i „Schlesien”. Na tym jednak po- marynarki wojennej. J. Hilmann: Przeciwko Polsce…, op.cit., s. 64. 7 CAW: Oddział II SGWP, sygn. I.303.4.7793. Raport „BIG-u” przestano, koszt ich remontu był bowiem równy z 19 października 1927 r. dotyczący rozbudowy floty niemieckiej. kosztowi budowy nowego okrętu. W związku z tym 8 Ibidem. Niemcy, w myśl postanowień traktatu z Wersalu, 9 Archiwum Państwowe w Gdańsku (APG): Komisariat Generalny Rzeczpospolitej Polskiej w Gdańsku (KGRP), sygn. 259/1667. rozpoczęli budowę okrętów rezerwowych – sześciu Działalność niemieckiej Marynarki Wojennej w 1927 r.

102 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Tworzenie potęgi historia morska dm archiwum . fot fot. 1. Krążownik „Karlsruhe” podczas wizyty w San Diego

Budowa kontrtorpedowców postępowała cje wprowadzano również we flocie hand- w dość szybkim tempie. Pierwszym próbnym lowej (fot. 2)12. okrętem tego typu był lekki i zwrotny „Möwe”. Na koniec 1927 roku zapowiedziano budowę Modernizacja okrętów drugiej serii – 12 kontrtorpedowców o wyporno- Już w 1925 roku polski wywiad dokonał oceny ści 800 ton. Zastosowano w nich nowy typ uzbro- niemieckiej floty wojennej. Raport kierownika jenia, które kompensowało wyjątkową długość Referatu Informacyjnego gdańskiej ekspozytury kadłuba, bo aż ponad 90 metrów. Tym samym majora Czuszkiewicza w tej sprawie został przesła- stały się one porównywalne do typu kontrtorpe- ny 13 listopada 1925 roku do Oddziału II. Zawierał dowców o wyporności od tysiąca do dwóch dane dotyczące floty wojennej Niemiec w pierw- tysięcy ton10. szej połowie lat dwudziestych. Zgromadzone Pancerniki niemieckie w świetle postanowień w nim informacje były szczegółowe13. wersalskich praktycznie nie miały racji bytu. 10 Informacje zdobyte w połowie października 1927 r. od agenta Niemcom zabroniono bowiem posiadania umoc- „7/Leist”, „505”. Otrzymał on je od swego konfidenta, a zarazem nień nadbrzeżnych, dlatego okręty tego typu członka Verein der Schiffskapitäne Ostseegruppe. CAW: Oddział II SGWP, sygn. I.303.4.7793. Raport „BIG-u”…, op.cit. Uzbrojenie (konstrukcje z 1890 roku o wyporności 10 tysię- wspomnianych kontrtorpedowców składało się z trzech dział 105 cy ton), nie nadawały się do obrony wód tery- mm, dwóch potrójnych rur torpedowych w środkowej części okrętu torialnych11. Do obrony terenów nadbrzeżnych oraz dwóch karabinów maszynowych. CAW: Oddział II SGWP, sygn. I.303.4.7793. Raport „BIG-u”…, op.cit. można było użyć nowoczesnych krążowników 11 CAW: Oddział II SGWP, sygn. I.303.4.7793. Raport „BIG-u”…, op.cit. o mniejszym tonażu. Ponadto należy zaznaczyć, 12 Ibidem. 13 CAW: Oddział II SGWP, sygn. I.303.4.7793. Raport Kierownika że Niemcy szukali rozwiązań technicznych Referatu Informacyjnego mjr. Czuszkiewicza z 13 listopada 1925 r. nie tylko w marynarce wojennej, ale innowa- na temat floty niemieckiej.

2012/01 przegląd morski 103 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

HISTORIA MORSKA Tworzenie potęgi

fot. 2. Okręty podwodne miały zdecydować o zwycięstwie nad Brytyjczykami

W raportach z tego okresu, dotyczących floty końca 1923 roku znajdował się w doku stoczni niemieckiej, pisano o rozbudowie i modernizacji w Wilhelmshaven. Pokład pokryto płytami pancer- okrętów (fot. 3). Jak podawali informatorzy, w lu- nymi. Podobnie jak w krążownikach, przebudowa- tym 1923 roku do portu w Wilhelmshaven zawinął no i dodano nowe działa oraz zaopatrzono w przy- krążownik „Amazone”14, który rozbudowano prze- rządy pomiarowe typu Echolot. W marcu i kwiet- dłużając jego przód o dwa metry. Położenie dział niu 1925 roku ponownie okręt zmodernizowano – okrętowych zmieniono w ten sposób, że działa kali- uzupełniono pokład i skontrolowano stan kotłów. bru 15 cm wbudowano po lewej i prawej stronie Po ćwiczeniach w drugiej połowie 1925 roku okręt mostka kapitańskiego15, umożliwiając im wraz został skierowany do stoczni w Wilhelmshaven z wieżami obrót o 260 stopni. Działa takie zaopa- celem naprawy18. trzono w hydrauliczny system ich podnoszenia. Krążownik „Berlin” był ulepszany w stoczni Ćwiczenia wykazały, że ich donośność wyno- w Kilonii, gdzie jesienią 1924 roku oczyszczono siła 10 500 m, a skuteczna odległość strzelania pokłady i zbudowano maszt krzyżowy. Zaopatrzo- od 5 do 7 tysięcy metrów. Jako pocisków używa- no go w nowoczesne przyrządy pomiarowe i zgodno tak zwanych Einheitsgeschoss. Szybkostrzel- nie z nowymi standardami rozmieszczono działa. ność zwiększono dzięki przerobieniu zamków, Dla wygody załogi przebudowano koje i wyposażo- wynosiła ona 20–25 strzałów na minutę. Wszyst- no je w hamaki19. kie działa zaopatrzono w automatyczny podajnik W raportach polskich informatorów znalazły się amunicji. Działa przedniego pomostu pozostały wiadomości dotyczące napraw i modernizacji okrę- bez zmian. Ponadto krążownik otrzymał po dwa tów niemieckich. Najprężniej prace prowadzono działa szybkostrzelne kalibru 5 cm i rewolwero- w latach 1923–1924. Stocznią, w której najczęściej we kalibru 3,7 cm. Służyły one do obrony prze - ciwlotniczej i zamontowano je na pokładzie 14 Krążownik ten pełnił jednocześnie funkcję okrętu admiralskiego, przednim, na rufie i jedno na mostku kapitań- podobnie jak „Schleswig-Holstein”. CAW: Oddział II SGWP, sygn. skim. Maszt przedni przebudowano na maszt I.303.4.7793. Działalność niemieckiej Marynarki Wojennej krzyżowy. Ponadto okręt zaopatrzono w przyrzą- w 1927 r. 15 Udogodnienia te stosowano później w innych krążownikach dy pomiarowe tak zwane Behmloty16. Zmoderni- niemieckich. CAW: Oddział II SGWP, sygn. I.303.4.7793. Raport zowano również ster, zastępując dotychczasowy „BIG-u”…, op.cit. 16 Za autora tego przyrządu pomiarowego uważano prof. Behma, systemem Flettnera. Zbudowano nowy komin który zastosował ten wynalazek również w sprzęcie lotniczym. i elektryczny reflektor17. 17 CAW: Oddział II SGWP, sygn. I.303.4.7793. Raport Kierownika Referatu Informacyjnego…, op.cit. Innym okrętem, który został przebudowany, był 18 Ibidem. liniowiec „Linienschiff Brauschweig”, który do 19 Ibidem.

104 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Tworzenie potęgi historia morska

fot. 4. Bliźniacze pancerniki „Schleswig-Holstein” i „Schlesien” w porcie (3) dm archiwum . fot

nymi hasłami o potrzebie innowacji technicznej floty, szły doświadczenia i prace badawcze skut- kujące jej modernizacją. Bogate raporty wywiadowcze gdańskiej ekspozytury polskiego wywiadu wojskowego potwier- fot. 3. Obsługi dział krążonika „Emden” w trakcie dzały zamierzenia niemieckiej admiralicji. Chodzi- ćwiczeń ło o wykorzystanie nowej technologii do ówcze- dokonywano napraw, była ta w Wilhelmshaven20, snych warunków, na jakich była oparta marynarka gdzie dokowano, oprócz okrętów już wspomnia- niemiecka23. nych: „Schleswig-Holstein” (fot. 4), „Preussen Co prawda jej możliwości nie mogły się zbliżyć Kreuzer”, „Hamburg”, „Braunschweig”, „Arcona”, do siły flot innych liczących się państw europej- „Meduse”, a także jednostki typu Torpedoboote: skich, ale na jej korzyść działały atuty geograficz- T.196, V1, 2, 3, 4, 5, 6; G8; S.23; T175; T185; ne. Bałtyk, z którym związano strategię ewentual- U-Booty oznaczone numerami od 27 do 35. Poda- nej obrony, jest akwenem, na który okręty muszą ne jednostki w stoczniach bywały po dwa razy, wy- dostać się od strony Morza Północnego przez jątek stanowił „Braunschweig”, który zimą 1924 cieśniny, niepozwalające na wykorzystanie całej roku pełnił funkcję lodołamacza i dopiero wiosną siły bojowej większych jednostek. Lżejsze, bar- 1925 roku został zadokowany. dziej zwrotne i zmodernizowane zgodnie z nowy- Stocznia w Kilonii21 przyjmowała następujące mi pomysłami jednostki, stanowiły zaś poważne jednostki: „Linienchiffe Hessen”, „Elsess”, „Lo- zagrożenie.  tringen”, krążownik „Nymphe”, Torpedoboote: Autor jest absolwentem studiów historycznych Akademii T190, G.7, G.11, S.18, S.19, U-booty U.2, 34. Pomorskiej w Słupsku (2003). W 2011 r. uzyskał stopeń doktora nauk humanistycznych na Uniwersytecie Szczeciń- W stoczni szczecińskiej również wykonywano skim. Zajmuje się zagadnieniami związanymi z działalnością małe naprawy, lecz tylko przy torpedowcach. polskich i obcych służb informacyjnych na Pomorzu w okresie W lipcu 1924 roku takim zabiegom poddano G.7, międzywojennym oraz podczas II wojny światowej.

S.18, S.19. Naprawy w tej stoczni trwały prze- 20 W stoczni w Wilhelmshaven budowano najwięcej okrętów na ciętnie od dwóch do trzech dni. Wyjątek stano- potrzeby marynarki niemieckiej. APG: KGRP, sygn. 259/1667. wiła pierwsza jednostka, która stacjonowała aż Działalność niemieckiej Marynarki…, op.cit. 21 Stocznia w Kilonii do 1925 r. była zarządzana przez państwo. osiem dni22. W lipcu 1925 r. Deutsche Werke A.G. rozpoczęło starania o jej przyłączenie do marynarki wojennej. Po tym okresie produkowano w niej, modernizowano lub naprawiano jednostki wojskowe. CAW: Podsumowanie Oddział II SGWP, sygn. I.303.4.7793. Raport Kierownika Referatu Mimo że niemiecka marynarka wojenna została Informacyjnego…, op.cit. 22 Ibidem. zredukowana postanowieniami wersalskimi, to cią- 23 APG: KGRP, sygn. 259/1759. Raport prasowy nr 38. za sierpień gle była znacząca na Morzu Bałtyckim. Za głoszo- 1929 r.

2012/01 przegląd morski 105 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

RECENZJE I OMÓWIENIA Kolejna publikacja

kmdr por. rez. dr hab. Krzysztof Kubiak FOT. MARTIN OTERO MARTIN FOT. Powietrzny wymiar wojny falklandzkiej Najnowsze opracowanie dotyczące brytyjsko-argentyńskiego konfliktu o Falklandy, autorstwa Łukasza Mamerta Nadolskiego, jest zatytułowane Falklandy 1982. Operacje lotnicze. Wydała je gdańska oficyna AJ-Press.

ojna falklandzka (oficjalne miano na (Royal Navy). Argentyńska decyzja o orężnym tego konfliktu stosowane w Ar- rozstrzygnięciu konfliktu wynikała z kilku przy- gentynie to La Guerra de las czyn i to o wewnętrznym głównie charakterze. W Malvinas – wojna malwińska, lub La Guerra del Atlántico Sur – wojna na połu- Motywy konfliktu dniowym Atlantyku) była jednym z najbardziej nie- Rządząca Argentyną junta wojskowa nie była zwykłych, gdyż prawie całkowicie pozbawionym w stanie uporać się z narastającymi problemami odniesienia do globalnej rywalizacji antagonistycz- ekonomicznymi i permanentnym kryzysem poli- nych bloków polityczno-wojskowych, konfliktem tycznym. W tej sytuacji wojskowi rozpoczęli zbrojnym epoki zimnej wojny. Stanowiła apogeum poszukiwanie czynnika, który odwróciłby uwagę historycznego sporu, ciągnącego się co najmniej od społeczeństwa od piętrzących się problemów 1833 roku, kiedy to wyspy – pozostające we wła- wewnętrznych, a jednocześnie doprowadził do dzy Zjednoczonych Prowincji La Platy – zbrojnie zjednoczenia obywateli wokół sprawującej władzę obsadziła brytyjska Królewska Marynarka Wojen- ekipy. Odzyskanie spornych, symbolicznie przy

106 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Kolejna publikacja recenzje i omówienia tym bronionych wysp, zdawało się spełniać te wy- mogi. Przyjęto przy tym za pewnik, głównie za sprawą ministra spraw zagranicznych, Nicanora Costa Méndeza, że Wielka Brytania nie zdecydu- je się na zbrojne odzyskanie archipelagu, poprze- stanie najwyżej na militarnej demonstracji i ostatecznie kryzys zostanie rozwiązany po myśli Argentyny, środkami dyplomatycznymi. W istocie, z ówczesnej perspektywy sprawują- cych władzę w Buenos Aires, Wielka Brytania mo- gła być postrzegana jako kraj słaby, ustawicznie – od czasów wycofania się z Indii – „zwijający” świetne ongiś imperium, z którego na początku lat osiemdziesiątych XX wieku pozostały już tylko okruchy. Margaret Thatcher niezwykle trafnie scharakteryzowała ówczesny sposób postrzegania Albionu pisząc: począwszy od fiaska wyprawy su- eskiej w 1956 roku, brytyjska polityka zagraniczna

przypominała jeden długi odwrót. Powszechnie autora archiwum FOT. uważano, że i tak skazani jesteśmy na stopniową Fot. 1. Pomnik upamiętniający wojnę utratę znaczenia naszego kraju na arenie między- falklandzką, a dla Argentyńczyków malwińską lub wojnę na Atlantyku Południowym (hiszp. narodowej. Zarówno sojusznicy, jak i wrogowie za- La Guerra de las Malvinas, La Guerra del Atlántico częli więc postrzegać nas jako naród, który cierpiał Sur), w Buenos Aires na brak woli i siły, by bronić swych interesów w czasie pokoju, a co dopiero wojny1. Głównym problemem Falklandów był, w aspek- Oprócz wymienionego czynnika, za decyzją arcie obrony archipelagu, brak lotniska zdolnego do gentyńską stały jeszcze co najmniej dwa istotne przyjmowania samolotów myśliwskich. Uniemożli- motywy. Po pierwsze, dążenie do wzmocnienia wiało to zbudowanie potencjału odstraszającego swojej pozycji wobec Chile (spór o wyspy na kana- przez przerzucenie na południowy Atlantyk jedno- le Beagle, który w grudniu 1978 roku niemal do- stek ze składu sił powietrznych. prowadził do wybuchu wojny, był rozwiązany, ale Rządowi Wielkiej Brytanii, kierowanemu przez strony nie były usatysfakcjonowane kompromisem). Margaret Thatcher, zajęcie przez wojska argen- Po drugie, zdobycie, przez zajęcie Georgii Połu- tyńskie brytyjskiego terytorium stworzyło z kolei dniowej i archipelagu Sandwich Południowy2, możliwość wykazania politycznej nieustępliwości silniejszej pozycji w „dyskursie antarktycznym” – oraz zdecydowanego i skutecznego działania. Lon- Argentyna zgłasza pretensje do „sektora” na dyn nie był zainteresowany wybuchem wojny i nie Antarktydzie, który pokrywa się w znacznym stop- podejmował wcześniejszych działań ukierunkowa- niu z „sektorami” brytyjskim i chilijskim. nych na eskalację konfliktu (przykładem tego była Ponadto Falklandy były po prostu „łatwym celem”. 1 M. Tchatcher: Lata na Downing Street. Gdańsk 1996, s. 157. Lokalny garnizon brytyjski liczył około czterdziestu 2 Wyspy Sandwich Południowy to archipelag jedenastu bezludnych żołnierzy (Naval Party 8901). W związku ze zwięk- wysp na południowym Atlantyku. W czasie wojny falklandzkiej szeniem się napięcia międzynarodowego na początku wchodził w skład dependencji Falklandów. Obecnie stanowi część zamorskiego terytorium Georgia Południowa i Sandwich 1982 roku wstrzymano, po przybyciu nowej tury ma- Południowy. Wyspy mają powierzchnię 336 km2. W latach 1976– rines, wyjazd żołnierzy ze „starej” załogi i zwiększo- –1982 na wyspie Southern Thule istniała, założona bez zgody Bry- tyjczyków, argentyńska placówka nosząca nazwę Corbeta Uruguay. no w ten sposób liczebność pododdziału do 98 żołnie- Jej załoga poddała się 20 czerwca 1982 roku, ale później rzy. Marynarka utrzymywała także na Atlantyku Po- Argentyńczycy odwiedzali wyspę – w grudniu 1982 roku załoga łudniowym tak zwany okręt patrolu lodowego, czyli odbywającego patrol okrętu „Hecate” stwierdziła, że z masztu flagowego zdjęto flagę Zjednoczonego Królestwa i znów łopoczą symbolicznie uzbrojony lodołamacz „Endurance”. tam barwy argentyńskie.

2012/01 przegląd morski 107 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

RECENZJE I OMÓWIENIA Kolejna publikacja

Fot. 2. Pomnik lotników, poległych w czasie wojny falklandzkiej, przed gmachem dowództwa wojsk lotniczych (hiszp. Fuerza Aérea Argentina) w Buenos Aires (2) autora archiwum FOT. rezygnacja z przedłużenia i poszerzenia pasa starto- Fot. 3. Hełm porucznika Antonina Cruzado, które- go Pucara (A 555) została zestrzelona przez żołnierzy brytyjskie- wego w Port Stanley), lecz w sytuacji przymusowej go 2 Batalionu Powietrznodesantowego w rejonie Goose Green zdecydował się na podjęcie działań zbrojnych. 28 maja 1982 roku (pilot zdołał się katapultować). Eksponat Z jednej strony była to manifestacja głębokiego prze- znajduje się w zbiorach Imperial War Museum w Londynie obrażenia, jakie przeszła polityka brytyjska wraz z przejęciem rządów przez konserwatystów, z dru- kanki archipelagu, które zginęły w wyniku brytyj- giej – swoisty eksperyment psychologiczny na społe- skiego ostrzału artyleryjskiego), jeden zaginiony, czeństwie, mający przywrócić Brytyjczykom dumę 384 ciężko i średniociężko rannych żołnierzy. narodową. Ponadto Royal Navy straciła dwa niszczyciele, dwie fregaty, z brytyjskiego punktu wyczarterowany kontenerowiec. Uszkodzenia od- Łukasz Mamert Nadolski – widzenia, ugięcie się niosło 17 okrętów, z czego jeden bardzo ciężkie skoncentrował się na działa- niach sił powietrznych stron przed argentyńską po- („Sir Tristam”), zaś dalsze siedem ciężkie. W stat- konfliktu, nakreślając wyda- lityką faktów dokona- kach powietrznych straty wyniosły sześć samo- rzenia metodą „dzień po dniu”, nych stanowiłoby za- lotów Sea Harrier należących do FAA i cztery weryfikując przyjęte w literatu- chętę, na przykład, do Harrier GR.3 Królewskich Sił Powietrznych, rze przedmiotu opinie i poglą- podobnego potrakto- 21 śmigłowców morskich i trzy śmigłowce RAF dy. Czyni to jednak książkę zro- zumiałą dla czytelnika dyspo- wania Belize (byłego (fot. 2, 3). nującego już pewną wiedzą na Hondurasu Brytyjskie- Interesującego materiału porównawczego dostar- temat całokształtu zagadnień go) przez Gwatemalę, czają dane brytyjskie, dotyczące finansowych kosz- związanych z opisywanymi wy- roszczącą pretensje do tów zaangażowania militarnego na Falklandach. We- darzeniami. całego jego teryto- dług źródeł oficjalnych, prowadzenie działań zbroj- rium. nych kosztowało 900 milionów funtów szterlingów Działania zbrojne rozpoczęły się 2 kwietnia 1982 (GBP), to znaczy więcej niż pokojowy budżet mini- roku, gdy Argentyńczycy wysadzili desant w rejo- sterstwa obrony, 700 mln GBP pochłonęły zamówie- nie stolicy Falklandów – Port Stanley. Konflikt nia na nowy sprzęt przeznaczony na pokrycie strat trwał 72 dni i zakończył się całkowitą klęską wojennych (prawie 90% tej kwoty otrzymały firmy Argentyny (fot. 1). brytyjskie), 424 mln GBP kosztowała rozbudowa infrastruktury obronnej na wyspach i utrzymanie tam „Efekty” powiększonego garnizonu (koszt utrzymania garni- W trakcie konfliktu obie strony poniosły poważ- zonu do 1984 r.). Łączne straty bezpośrednie i po- ne straty. Po stronie brytyjskiej było to 255 zabitych średnie poniesione przez Falklandczyków zostały (z tego 84 marynarzy i trzy osoby cywilne – miesz- oszacowane na 200–250 milionów GBP. Złożyły się

108 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Kolejna publikacja recenzje i omówienia na nie: zniszczone mienie wyspiarzy (w samym Port Stanley zniszczeniu uległo siedem budynków mieszkalnych, a uszkodzenia wykluczające zamieszkanie odniosło 20 dalszych), przerwa w eksploatacji ło- wisk i utrata opłat za licencje połowowe, straty wyni- kające z ograniczenia działalności rolniczej na wyspach z uwagi na zagrożenie minami itp. Argentyna straciła 635 żołnierzy i marynarzy (w tym 341 na zatopionym krążowniku „General Belgrano”). Śmierć poniosło również 16 cywilnych obywateli tego państwa, głównie członków załóg statków handlowych wykonujących zadania wojskowe. Flota straciła krążownik, okręt podwodny, dwa transportowce, dwie zarekwirowane jednostki falklandzkie (fot. 4). Wiarygodnie udokumentowa- ne straty sił powietrznych (lotnictwo wojskowe i straż graniczna) wynoszą 101 samolotów i śmi- głowców, a dodać do tego należy również wyeks- ploatowanie maszyn, które konflikt przetrwały, oraz

całkowite niemal wyczerpanie zapasów części za- autora miennych (fot. 5, 6). Garnizon falklandzki utracił całe uzbrojenie i sprzęt ciężki. archiwum .

O książce fot Wojna falklandzka od wielu lat budzi w Polsce Łukasz Mamert Nadolski: Falklandy 1982. Operacje duże zainteresowanie. Przejawem tego jest znaczna lotnicze. AJ-Press. Gdańsk 2011, s. 488 liczba poświęconych jej opracowań w periodykach, zarówno stricte fachowych, jak i tych o charakterze konsekwencji w realizacji założonej formuły two- raczej hobbystycznym oraz kilka interesujących po- rzonego dzieła. zycji książkowych. W owym ostatnim zbiorze ele- W warstwie faktograficznej praca jest rezultatem mentem najnowszym jest opracowanie autorstwa niezwykle żmudnego, by nie powiedzieć benedyk- Łukasza Mamerta Nadolskiego zatytułowane tyńskiego wysiłku poznawczego, który umożliwił Falklandy 1982. Operacje lotnicze. Praca została nakreślenie wydarzeń metodą „dzień po dniu”. Na- opublikowana w serii „Para Bellum” przez gdańską dolski nie ogranicza się jednak do deskryptywnego oficynę AJ-Press. kronikarstwa, ale z dużą odwagą badawczą podej- Autor, wierny przyjętemu tytułowi, koncentruje muje, udane najczęściej próby weryfikowania przy- się na działaniach stron konfliktu w powietrzu, jętych w literaturze przedmiotu sądów, opinii i po- pozostałe wątki omawia pobieżnie. Wynik tego glądów. Nie jest to przy tym zabieg jedynie formal- zabiegu jest dwojaki – zarówno pozytywny, jak ny czy też pusta formuła retoryczna, mająca wyka- i negatywny. W pierwszym aspekcie należy przede zać, jakże modny dziś „krytycyzm” badacza i jego wszystkim podkreślić „esencjonalność” pracy, „umiejętność” kwestionowania autorytetów, lecz w drugim – jej pewną fragmentaryczność, utrud- poważna, kompetentna i dobrze udokumentowana niającą wyrobienie sobie poglądu na całokształt praca poznawcza, generująca nową jakość w wie- działań, co czyni ją „przyjazną” raczej dla czytel- dzy o zmaganiach powietrznych, toczonych w połu- nika dysponującego już pewną wiedzą na porusza- dniowoatlantyckiej wojnie. ny temat, dla którego książka Nadolskiego nie jest Każdy „moduł dzienny” składa się z opisu wyda- wprowadzeniem do tematyki falklandzkiej. Trud- rzeń rozgrywających się w czasie jednej doby, podno jednak odmówić autorowi nieczęsto widywanej sumowania strat stron i komentarza, odwołującego

2012/01 przegląd morski 109 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

RECENZJE I OMÓWIENIA Kolejna publikacja

się na ogół do wojennej statystyki. Zwłaszcza ta klasy powietrze–powietrze, jak i powietrze–wo- ostatnia część skłania do pogłębionej refleksji. da). Łukaszowi M. Nadolskiemu udało się rów- Z jednej strony ukazuje bowiem zimną i bez- nież zająć stanowisko obiektywnego kronikarza względną „motorykę” wojny (na przykład porów- i nie dopuścić do ujawnienia osobistych sympatii, nanie liczby samolotów argentyńskich podrywają- choć nie jest tajemnicą, że praktycznie każdy chy- cych się danego dnia w powietrze z liczbą maszyn, ba, kto się zajmuje historią militarną, podświado- które weszły w kontakt bojowy z przeciwnikiem), z mie choćby, którąś ze stron darzy większą niż drugiej zaś umożliwia wgląd w jej absolutnie ludz- oponentów sympatią. ki wymiar, przekładający się na stres, traumę czy Z recenzowanej pracy wyłania się dość przejrzy- pobitewny szok (skutkujący niekiedy konieczno- sty i spójny, a przy tym wiarygodnie i rzetelnie udo- ścią wyłączenia z dalszych działań osób, które nie kumentowany obraz powietrznego wymiaru zma- poniosły najmniejszego uszczerbku fizycznego). gań na Atlantyku Południowym. Pomijając uwa- W odniesieniu do tabel zawierających zesta- runkowania polityczno-strategiczne, czyli głównie wienia strat dziennych można mieć zastrzeżenie fakt, iż argentyńska junta nie liczyła się z tym, że natury warsztatowo-leksykalnej. Sprowadza się zajęcie Falklandów doprowadzi do wybuchu wojny ono do pytania o kona pełną skalę (o czym wspomniano wcześniej). nieczność wprowa- Przeciwko dość licznemu lotnictwu argentyń- Do nielicznych mankamen- dzania zapożyczeń skiemu, będącemu jednak dość przypadkowym tów opracowania należy spo- językowych w posta- amalgamatem rozmaitych konstrukcji, stanęło sób podawania informacji o pogodzie w kontekście użycia ci na przykład skrótu znacznie słabsze liczebnie, ale jednolite i deklasu- lotnictwa czy też za mało pla- KIA (killing inaction jące przeciwnika pod względem wyszkolenia i po- styczne przedstawienie warun- – zabici, polegli ziomu technologicznego stosowanego uzbrojenia, ków terenowych. Dotyczy to w akcji). Pewną nie- powietrzne zgrupowanie brytyjskie. Wystarczyło to również zbyt skromnej liczby map i schematów oraz niejed- zręcznością jest chy- do skompensowania czynnika bliskości baz na kon- nolitego sposobu tłumaczenia ba również wprowa- tynencie, na który bardzo liczyli Argentyńczycy. nazw jednostek wojskowych, dzenie (raz) do ru- Brytyjski prymat w poziomie wyszkolenia odnosił jak też stopni wojskowych róż- bryki odnoszącej się się przy tym zarówno do pilotów, jak i dowódców nych rodzajów sił zbrojnych. do uzbrojenia użyte- szczebla taktycznego i operacyjnego, znacznie sku- go do zniszczenia teczniej zarządzających swoim ograniczonym po- (uszkodzenia) danego statku powietrznego zapi- tencjałem niż Argentyńczycy, którzy w żadnym su albatros. właściwie momencie nie potrafili przełożyć posia- Ważne jest również to, że autorowi udało się danej przewagi całościowej na przewagę w decydu- uniknąć pułapki łatwego rozwijania wątków jącym miejscu i czasie. Lotnikom z Ameryki Połu- o czysto sensacyjnym charakterze, których jednak dniowej nie można przy tym odmówić niepospoli- na podstawie dostępnych materiałów, wspomnień tej, graniczącej niekiedy z samobójczym szaleń- uczestników czy upublicznionych archiwaliów po stwem odwagi, ale ten element okazał się niewy- prostu wiarygodnie przedstawić nie można. Tam, starczający, by w ostatecznym rachunku przechylić gdzie jest to konieczne, autor wprost informuje szalę zwycięstwa na stronę Argentyny. Tym samym czytelnika, że nie ma wiedzy na temat konkretne- raz jeszcze znalazła potwierdzenie stara, ale nader go epizodu. Jest to podejście intelektualnie bardzo często zapominana prawda, że wojna jest przede uczciwe, choć jednocześnie należy zaznaczyć, że wszystkim konfrontacją intelektualną, a dopiero pokus, by z historii zdryfować w jałowe spekula- później fizycznym starciem prowadzonym przy cje nie brakuje, wystarczy wspomnieć choćby re- użyciu takich czy innych technologii. lacje między Wielką Brytanią a Chile, planowane akcje brytyjskich sił specjalnych na kontynencie Podsumowanie południowoamerykańskim i gorączkowe argen- Wśród nielicznych mankamentów pracy Łukasza tyńskie próby pozyskania już w trakcie wojny sku- M. Nadolskiego wymienić należy przede wszyst- tecznego uzbrojenia dla swego lotnictwa (zarówno kim dość ogólnikowe podejście do kwestii, jakże

110 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Kolejna publikacja recenzje i omówienia

Fot. 4. Douglas A-4Q Skyhawk eksponowany przed budynkiem dowództwa argentyńskiej marynarki wojennej (hiszp. Armada Republica Argentina) w Buenos Aires

Fot. 5. Argentyński Mirage III EA ze zbiorów

Państwowego Muzeum Lotnictwa w Buenos Aires (3) autora archiwum FOT. Fot. 6. Zniszczony pomost argentyńskiego ważnych dla działań lotnictwa, warunków pogo- okrętu patrolowego „Alfrez Sobral” – obecnie eksponat dowych. Informacją wymienianą najczęściej jest Muzeum Marynarki Wojennej w Tigre wysokość podstawy chmur, ale często pojawiają- ce się zwroty, iż pogoda zła stała się dramatycz- nimi w pełni usatysfakcjonowany i wątpliwości nie zła, zbyt wiele istotnych danych, umożliwia- pozostały. jących lepsze zrozumienie warunków natural- Nie są to jednak uwagi, które w sposób istotny nych, w jakich toczył się konflikt, nie wnoszą. wpływałyby na generalnie wysoką ocenę książki Brakuje też map i szkiców ilustrujących przebieg Falklandy 1982. Operacje lotnicze. Praca ta jest poszczególnych epizodów. Recenzent nie doma- niewątpliwie w literaturze polskiej nowością, ga się tu jednak plastycznych „taśm”, którymi znacznie rozszerzającą wiedzę na temat stoczonego z upodobaniem ilustrował swoje książki generał na Atlantyku Południowym konfliktu zbrojnego. broni Jerzy Gotowała, ale choćby znacznie Wart podkreślenia jest ponadto fakt, że wydawca – prostszej wizualizacji opisywanych wydarzeń. miast podążać typową i jakże łatwą ścieżką kolej- Dwie zamieszczone w książce generalne mapy nego tłumaczenia pracy z anglosaskiego kręgu – luki tej z całą pewnością nie wypełniają. zawierzył polskiemu badaczowi młodszego pokole- Dość zawiły i w zasadzie niejednolity jest nia. Efekt zdeklasował dziesiątki atrakcyjnych wi- również sposób tłumaczenia nazw jednostek woj- zualnie, ale często wtórnych pod względem treści, skowych, pododdziałów i oddziałów oraz stopni publikacji zagranicznych. AJ-Press politykę taką wojskowych różnych rodzajów sił zbrojnych (to realizuje konsekwentnie od lat, co doskonale dowo- ostatnie nie jest przy tym tak proste, jak się to wie- dzi, że jednak można.  lu „dyskutantom” rozmaitych forów interneto- Autor jest absolwentem Wyższej Szkoły Marynarki Wojennej. wych wydaje). Autor we wstępie usiłuje wyjaśnić Jest profesorem AMW, a także prorektorem przyjęte podejście, ale piszący te słowa nie został Dolnośląskiej Szkoły Wyższej we Wrocławiu.

2012/01 przegląd morski 111 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

BIOGRAFISTYKA Przywrócony pamięci

kpt. mar. rez. mgr inż. Wiesław Czajka FOT. NAC FOT. Pionier polskiej radionawigacji Romantyk, patriota i państwowiec. Żołnierz i marynarz Rzeczypospolitej. Jeden z wybitnych przedstawicieli polskiej morskiej służby hydrograficznej.

omandor podporucznik marynar- szawskiej. Praca w okresie pierwszej wojny świato- ki inżynier Józef Woźnicki uro- wej w rosyjskim przemyśle wojennym i doświad- dził się 17 marca 1893 roku czenia z morzem sprawiły jednak, że zgłosił się do K w Wilnie. Nie wiemy, kim byli je- tworzącej się marynarki wojennej. Do lipca 1920 go rodzice. Z relacji jego najbliższych przyjaciół roku służył we Flotylli Pińskiej jako podchorąży, wynika natomiast, że szkołę średnią ukończył był dowódcą kutra sztabowego K4. W związku w Wyborgu, porcie morskim i twierdzy Wielkiego z wycofaniem załóg marynarskich z Polesia, co by- Księstwa Finlandii, będącego częścią Imperium ło skutkiem ofensywy radzieckiej na ziemie pol- Rosyjskiego. Tam też poznał szczególny charakter skie, w sierpniu trafił do tworzącego się pułku mor- miasta morskiego, co wpłynęło na jego późniejsze skiego, do 3 batalionu. Objął dowództwo 2 plutonu zainteresowania i losy. 2 kompanii. Dowódcą kompanii był wówczas por. mar. Kazimierz Śliwerski, jego późniejszy wielo- II Rzeczpospolita krotny przełożony. W roku 1918 wrócił do odrodzonej Polski i wstą- Batalion, w którym służyli, nie brał udziału pił na Wydział Inżynierii Wodnej Politechniki War- w walkach. Otrzymał zadanie obrony Torunia i ru-

112 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Przywrócony pamięci BIOGRAFISTYKA

bieży do granicy polsko-niemieckiej. W związku zostaje zaprzysiężony kapitan marynarki „Walek”. z zakończeniem wojny polsko-radzieckiej, 24 listo- Taki pseudonim będzie nosił do końca wojny Józef pada 1920 roku rozformowano go. Woźnicki. Od marca do października 1921 roku Józef Woź- „Alfa” prowadzi prace analityczne i szkoleniowe. nicki był słuchaczem I Tymczasowego Instruktor- „Walek” w ramach wykonywanych zadań wydaje skiego Kursu dla Oficerów Marynarki w Toruniu. książkę Z dziejów kampanii wrześniowej. Cz. I Podporucznikiem marynarki został mianowany Obrona Gdyni i Helu. Prowadził zajęcia na konspi- 1 marca 1922 roku. W latach 1922–1923 pełnił funkcję dowódcy 1 Grupy Uzbrojonych Motorówek we Flotylli Pińskiej. Awans na porucznika marynarki w 1924 roku oraz zamiłowanie do nauki spra- Praktyczne działanie wiły, że został zauważony i od roku 1925 do 1927 był wykładowcą nawigacji i hydrologii w Oficer- W 1928 roku kmdr ppor. mar. inż. Józef Woźnicki objął skiej Szkole Marynarki Wojennej w Toruniu. funkcję zastępcy szefa Biura Hydrograficznego Marynarki W międzyczasie kończy kursy: torpedowy Wojennej. Pogłębiał swe doświadczenia jako oficer nawigacyj- w Ecole des Officiers Torpilleurs i nawigacji ny. Pływał na OORP „Wilia” i „Wicher”. Był w składzie załogi okrętów podwodnych w Ecole de Navigation tego ostatniego, kiedy w marcu 1931 roku okręt przez Lizbo- Sous Marine w Tulonie. Wiedza tam zdobyta sta- nę przybył do Funchal, skąd powrócił do Gdyni z odbywającym wia go w kręgu głównych specjalistów Marynar- kurację na Maderze marszałkiem Józefem Piłsudskim. ki Wojennej. Wiemy, że w czasie studiów we Francji poznał legendarnego francuskiego żeglarza, oceanografa i badacza obszarów polarnych Jeana Baptiste Charcota (1867–1936). Fascynacja jego osobowo- ścią i chęć zdobycia rozleglejszego i gruntowniej- szego przygotowania naukowego spowodowały, że w 1932 roku, w trzydziestym dziewiątym roku ży- cia, już jako kapitan marynarki, wstąpił ponownie na Politechnikę Warszawską, tym razem na Wy- dział Geodezji. (W okresie tym pozostaje w stanie nieczynnym.) W 1935 skończył studia, uzyskując racyjnym kursie podchorążych rezerwy marynarki dyplom inżyniera geodety w specjalności pomia- wojennej z nawigacji, jednak ze względu na pełnio- rów hydrograficznych. Dzięki temu do 1939 roku ne funkcje konspiracyjne w ograniczonym stopniu. pełnił różne funkcje w szkolnictwie marynarki oraz Nie mógł zbyt eksponować swojej osoby. Zdobywał w instytucjach państwowych. i dostarczał natomiast dla kursantów przedwojenne materiały z taktyki, strategii i broni morskiej. Czas okupacji Po roku 1942 Komenda Główna Marynarki Wo- W okresie kampanii wrześniowej 1939 roku nie jennej nawiązała współpracę z Oddziałem II Sztabu ewakuował się, lecz pozostał w Warszawie. Oficjal- Komendy Głównej Armii Krajowej (KGAK). Praw- nie podjął pracę w Biurze Planowania Miasta War- dopodobnie „Walek”, gdyż nie znamy nawet pseu- szawy, które znajdowało się na Nowym Mieście, donimu oddelegowanego, jako jeden z najbardziej zajmując skromne stanowisko mierniczego. doświadczonych oficerów marynarki, otrzymał to W Warszawie, 1 października 1941 roku, po- zadanie. Tam, jako kierownik Referatu Marynarki wstała autonomiczna konspiracyjna Komenda Wojennej w Biurze Studiów Wojskowych, pro- Główna Marynarki Wojennej o kryptonimie wadził jeden z ważniejszych działów wywiadu „Alfa”. Już 15 października tego roku szefem techniczno-morskiego Armii Krajowej. Działania sztabu i oficerem do spraw morskich tej komórki na terenie Rzeszy były oparte na doniesieniach

2012/01 przegląd morski 113 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

BIOGRAFISTYKA Przywrócony pamięci (2) autora archiwum . fot FOT. 1. józef woźnicki – fotografia z okresu pracy FOT. 2. JEDNA Z PIERWSZYCH MAP radionawigacyjnych z 1937 roku, na Politechnice Gdańskiej przy której opracowaniu uczestniczył Józef Woźnicki

robotników polskich wywiezionych do pracy w nie- zgłosił się do morskiej grupy operacyjnej Minister- mieckich stoczniach i zakładach zbrojeniowych. Za stwa Przemysłu. W kwietniu został szefem Służby zdobyte informacje „Walek” otrzymał kilkakrotnie Hydrograficznej Wybrzeża oraz pierwszym naczel- podziękowania od sprzymierzonych. Awansował nikiem Oddziału Morskiego Państwowego Instytu- także na komandora podporucznika. W tym czasie tu Hydrologiczno-Meteorologicznego. traci starszą córkę, która została rozstrzelana przez Od 1945 roku wziął udział w organizacji Wy- hitlerowców za przenoszenie broni. On sam, poszu- działu Budowy Okrętów nowo powstającej Poli- kiwany przez Gestapo, unika aresztowania. techniki Gdańskiej (fot. 1). Objął tam Katedrę Prawie wszyscy należący do sztabu „Alfy” – kil- Okrętowych Urządzeń Nawigacyjnych, której kie- kunastu oficerów i żołnierzy, brali udział w powsta- rownikiem był aż do śmierci. niu warszawskim. Nie tworzyli jednak zwartego W roku 1950 zapadł na ciężką chorobę serca. Prze- oddziału. Józef Woźnicki uniknął losu jeńca po życia wojenne, wiedza jaką posiadł w okresie współ- upadku powstania, dzięki czemu prawdopodobnie pracy z Oddziałem II KGAK oraz nasilające się repre- ocalił życie już w niedalekiej przyszłości – w czasie sje wobec osób związanych ze środowiskiem przed- represji stalinowskich. wojennej marynarki mogły być przyczyną obciążenia organizmu. Wszak to pod koniec 1949 roku areszto- Powojenna aktywność wano i torturowano w budynkach Informacji w Gdyni Nie odkrywając swojej okupacyjnej przeszłości, kontradmirała Adama Mohuczego, którego w roku w marcu 1945 roku kmdr ppor. Józef Woźnicki 1950 Najwyższy Sąd Wojskowy bezpodstawnie ska-

114 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Przywrócony pamięci BIOGRAFISTYKA

zał na trzynaście lat więzienia. W tymże roku dowód- kiego (fot. 2). Współcześnie jakby ich nie zauwa- ca Józefa Woźnickiego z 1920 roku i bohaterski żamy, traktując jako rzecz naturalną kardynalną dowódca obrony Helu w 1939 roku, kontradmirał wiedzę nawigacyjną, choćby kartograficzne od- Włodzimierz Steyer został odwołany w trybie na- wzorowanie Mercatora czy korzystanie z syste- tychmiastowym ze stanowiska i przeniesiony w stan mów radionawigacyjnych. A to właśnie Józef spoczynku. Prawdopodobnie na skutek takich donie- Woźnicki, jako pierwszy, w artykule zamieszczo- sień i w obawie o własne życie Józef Woźnicki wyco- nym w jubileuszowym wydaniu „Wiadomości fał się z działalności państwowej, zrzekł się też innych Służby Geograficznej” w 1937 roku pod tytułem obowiązków, swą aktywność ograniczył do pracy na O loksodromie i budowie siatki kartograficznej Politechnice Gdańskiej. Mimo to był doradcą we dla map morskich, dokonał kompleksowego opi- wszystkich ważniejszych sprawach dotyczących za- sania odwzorowania Mercatora w języku polskim. gadnień hydrograficznych. Po wojnie, w 1954 roku, wydano książkę pod po- Za całokształt pracy naukowej i zawodowej dobnym tytułem: Loksodroma i Ortodroma przy został w 1953 roku wyróżniony indywidualną na- budowie morskich map nawigacyjnych, którą grodą państwową w dziedzinie nauki, jak również w środowisku okrzyknięto dziełem. Stała się ona powołany na członka Komitetu Miernictwa PAN kanonem w nawigacji. oraz członka Państwowej Rady Mierniczej. W 1954 Pracę dyplomową na Politechnice Warszaw- roku został mianowany profesorem nadzwyczaj- skiej w 1935 roku Józef Woźnicki przygotował nym Politechniki Gdańskiej, a w 1956 powołany, z dziedziny tak zwanej radiogoniometrii (radio- z tym samym tytułem, do grona profesorów Oficer- nawigacji), tworząc jej zręby. Był autorem mapy skiej Szkoły Marynarki Wojennej. Dwukrotnie był radiogoniometrycznej wydanej przez Biuro Hy- odznaczony Krzyżem Zasługi – srebrnym, następ- drograficzne Marynarki Wojennej w 1939 roku nie złotym. Za działalność w wywiadzie morskim o numerze katalogowym 13. Opracował wiele Armii Krajowej rząd londyński uhonorował go opisów i instrukcji o sposobach używania i kon- Złotym Krzyżem Zasługi z Mieczami, co musiał serwacji kompasów, sond ultradźwiękowych, lo- skrywać do końca życia. gów elektrycznych i innych instrumentów nawi- Od 1924 roku był żonaty z Ireną. Mieli córki, gacyjnych. To z tych prac uczyły się następne po- o których niewiele wiemy, oprócz tego, że jedną kolenia nawigatorów i oficerów marynarki. Oni stracił w dramatycznych okolicznościach w czasie są jego dziedzictwem. okupacji w Warszawie. Mimo różnic w życiorysach, komandor podpo- Józef Woźnicki zmarł 9 marca 1957 roku w wie- rucznik Józef Woźnicki „Walek”, obok szefów Biu- ku zaledwie sześćdziesięciu czterech lat, zabiera- ra Hydrograficznego Marynarki Wojennej okresu jąc ze sobą tajemnice Marynarki Wojennej okresu międzywojennego: komandora Jerzego Kłossow- okupacji. skiego, kapitana marynarki Kazimierza Śli- W 1954 roku zmarł, nieosiągając sześćdziesięciu werskiego i komandora Artura Reymana, należy lat, jego bezpośredni przełożony z 1920 roku do wybitnych przedstawicieli polskiej morskiej i BHMW Kazimierz Śliwerski, zaś zaledwie pół ro- służby hydrograficznej. Szczęśliwie nie trafił do ku później, mając sześćdziesiąt pięć lat, zwierzch- niewoli radzieckiej i oflagu niemieckiego, nie zna- nik ich obu, dowódca 3 Batalionu Morskiego Wło- lazł się na liście ofiar stalinowskich, ale o mały dzimierz Steyer. Musiało ich łączyć wiele, skoro włos nie zniknął z kart pamięci. Jego życiorys był Woźnicki przygotował opracowanie Z dziejów kam- tak zakonspirowany, że dopiero obecnie lepiej rozu- panii wrześniowej. Cz. I Obrona Gdyni i Helu, miemy czas i dramaty, które musiał przeżywać.  co było jednym z pierwszych zadań „Alfy”. Autor jest absolwentem Wydziału Geodezji i Kartografii Trwały ślad Politechniki Warszawskiej (1986), Szkoły Podchorążych Rezerwy (1986). Pełnił służbę wojskową w jednostkach obrony Dzisiaj szczególną uwagę należy zwrócić na powietrznej kraju, Oddziałe Kartograficznym MW, „morskie” osiągnięcia naukowe Józefa Woźnic- jednostkach służby topograficznej Wojska Polskiego.

2012/01 przegląd morski 115 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

OPRACOWANIA OKOLICZNOŚCIOWE Władcy głębin

Marian Kluczyński Dowództwo Marynarki Wojennej FOT. ARCHIWUM MARYNARKI WOJENNEJ MARYNARKI ARCHIWUM FOT. Chluba Marynarki Wojennej Okręty podwodne w historii polskiej Marynarki Wojennej zajmują szczególne miejsce. Dywizjon Okrętów Podwodnych, powstały w Gdyni przed osiemdziesięciu laty, jest najstarszą, nieprzerwanie działającą jednostką w naszych siłach zbrojnych, jednostką o sławie orężnej i bogatych tradycjach bojowych.

zczególną chwałę polskim pod- załoga okrętu podwodnego czegoś takiego nie wodnikom przyniosła załoga le- dokonała. gendarnego okrętu podwodnego S ORP „Orzeł”. Jej brawurowa Sławny okręt ucieczka z internowania w Tallinie oraz przedosta- Jeden z brytyjskich oficerów w sprawozdaniu nie się do Wielkiej Brytanii bez map i środków dla Admiralicji o dokonaniach załogi ORP „Orzeł” bojowych zadziwiły cały świat. W opinii history- napisał między innymi: Duch ich jest wspaniały, ków i taktyków morskich wyczyn ten jest uznawany a to, czego dokonali, może być postawione w rów- za największe osiągnięcie w działaniach i taktyce nym rzędzie ze sławnymi czynami z wojny świato- okrętów podwodnych. Nigdy w historii żadna wej. Powiedziałem im, że obie mapy powinny być

116 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Władcy głębin OPRACOWANIA OKOLICZNOŚCIOWE

zachowane jak skarb i potem ofiarowane mu- razem w stoczniach holenderskich. W stoczni Ko- zeum1. ninkijke Maatschappij „De Schelde” w Vlissingen W Wielkiej Brytanii załoga ORP „Orzeł” konty- 15 stycznia 1938 roku zwodowano ORP „Orzeł”, nuowała walkę z hitlerowskim najeźdźcą. Wraz a w Rotterdamsche Droogdok Maatschappij w Rot- z aliantami patrolowała akweny Morza Północne- terdamie 17 października 1938 roku ORP „Sęp”. go. Wypływała dalej. Wsławiła się zatopieniem nie- Podniesienie bandery na ORP „Orzeł” odbyło się mieckiego transportowca „Rio de Janeiro”, przewo- 2 lutego 1939 roku, na ORP „Sęp” (fot. 1) z kolei żącego przygotowujące się do inwazji na Norwegię miało miejsce 16 kwietnia 1939 roku, na redzie wojska niemieckie. 23 maja 1940 roku wypłynęła portu bazy holenderskiej Horten. ORP „Orzeł”, w swój ostatni patrol, z którego nie powróciła. występujący pod numerem taktycznym 85A, był Co się stało z okrętem do dziś nie zostało wyjaśnio- jednym z najnowocześniejszych wówczas okrętów ne. Załoga „Orła” jakby przewidziała swój los, podwodnych. Powstał ze składek polskiego społe- bo wspomniane szkice map oraz inne zbędne rze- czeństwa, w tym żołnierzy polskiej Marynarki Wo- czy zostawiła na cumującej obok jednostce nawod- jennej w ramach Funduszu Obrony Morskiej. nej, służącej jej za bazę. Nie zabrała ich w swój ostatni rejs. Wojenne losy Chlubę biało-czerwonej banderze przyniosły też W dniu wybuchu drugiej wojny światowej ORP załogi dwóch innych okrętów podwodnych ORP „Orzeł”, pod dowództwem kmdr ppor. Henryka „Sokół” i ORP „Dzik”, nazywanych strasznymi Kłoczkowskiego, operował na Zatoce Gdańskiej, bliźniakami. W wyniku działań na Morzu Śród- starając się bronić polskiego wybrzeża. Lotnictwo ziemnym polskie okręty podwodne zatopiły ponad niemieckie zaatakowało go bombami głębinowymi. 30 różnych jednostek o łącznym tonażu około Jedna spadła w pobliżu okrętu. Osłabiło to morale 90 tysięcy BRT. załogi, zwłaszcza do- wódcy okrętu. W związ- Brawurowa ucieczka Początki ku z tym opuścił on na- ORP „Orzeł” z Tallina oraz Starania o wprowadzenie okrętów podwodnych kazany rejon, nie infor- przedarcie się bez map do budowanej po 123 latach zaborów polskiej floty mując o tym dowódcy przez Cieśniny Duńskie do rozpoczęto tuż po ogłoszeniu 28 listopada 1918 floty, i udał się na pół- Wielkiej Brytanii w 1939 roku są uznawane przez hi- roku rozkazu marszałka Józefa Piłsudskiego naka- noc w kierunku Got- storyków i taktyków mor- zującego utworzyć marynarkę polską. Pierwsze landii. Płynąc na północ skich za największe świato- okręty podwodne w jej składzie znalazły się na Bałtyku był wielokrot- we osiągnięcie okrętu pod- początku lat trzydziestych: 2 sierpnia 1931 roku nie atakowany bombami wodnego. ORP „Ryś”, 30 października 1931 roku ORP głębinowymi przez nie- „Wilk” i 20 lutego 1932 roku ORP „Żbik”. Umowy miecką Luftwaffe. W na ich budowę we Francji podpisano 1 grudnia tym czasie dowódca 1926 roku. okrętu zaczął wykazywać Szef Kierownictwa Marynarki Wojennej swoim objawy choroby. Także paru członków załogi uskar- zarządzeniem nr 724 z 30 kwietnia 1932 roku pole- żało się na różne dolegliwości. Mówi się, że w ten cił utworzenie Dywizjonu Łodzi Podwodnych sposób komandor Kłoczkowski unikał walki z nie- z dniem 1 maja 1932 roku. 23 września 1936 roku, przyjacielem i chciał wejść do neutralnego portu zgodnie z nową terminologią, przyjął on nazwę w Szwecji, a gdy się to nie powiodło, skierował Dywizjon Okrętów Podwodnych, którą nosi do okręt w kierunku Zatoki Fińskiej i zatrzymał się na dziś. Działał w składzie Dowództwa Floty, a jego redzie portu Tallin. stałym miejscem bazowania był Port Wojenny Załogi trzech innych okrętów podwodnych – w Gdyni. OORP „Sęp”, „Ryś” i „Żbik”, w trosce o swoje jed- 29 stycznia 1936 roku podpisano umowę na bu- dowę dwóch kolejnych jednostek podwodnych, tym 1 J. Pertek: Nieznany raport. http://www.orzel.one.pl.

2012/01 przegląd morski 117 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

OPRACOWANIA OKOLICZNOŚCIOWE Władcy głębin

nostki skierowały się do Szwecji, aby przeczekać tam pierwsze dni wojny. Niestety, zostały tam inter- nowane do czasu zakończenia działań wojennych. Z uwagi na chorobę komandora H. Kłoczkow- skiego, 15 września „Orzeł” wszedł do portu w Tal- linie, by przekazać go pod opiekę medyków estoń- skich. Obowiązki dowódcy okrętu przejął wówczas zastępca dowódcy, kpt. mar. Jan Grudziński. Na skutek nacisku III Rzeszy na Estonię, jej władze postanowiły bezprawnie internować polski okręt. Pozbawiono go częściowo uzbrojenia oraz map i pomocy nawigacyjnych. W nocy z 17 na 18 wrześ- nia 1939 roku załoga dokonała brawurowego upro- wadzenia „Orła” i rozpoczęła trwającą 27 dni ucieczkę do Wielkiej Brytanii. Sukces ten był w znacznej mierze możliwy dzię- ki bardzo zdolnemu oficerowi nawigacji por. mar. Marianowi Tadeuszowi Mokrskiemu. To on, dzięki swojej wspaniałej pamięci, wykonał szkic mapy Bałtyku i trasy do Wielkiej Brytanii, która znacznie pomogła załodze „Orła” w pokonaniu akwenu, zwłaszcza Cieśnin Duńskich, i dotarciu do celu. Ponadto porucznik Mokrski cały czas prowa- dził nawigację okrętem. Wspomniane szkice są naj- UKLEJEWSKI JANUSZ FOT. cenniejszą pamiątką z tego legendarnego okrętu, FOT. 1. ORP „SĘP” w czasie parady burtowej prawdziwym skarbem na- rodowym. Obie odręczne ga „Wilka” zdołała jeszcze postawić, w okolicach Okręty podwodne ORP „Sokół” i ORP „Dzik” mapy znajdują się w In- Półwyspu Helskiego, zagrodę z dwudziestu min. wsławiły się sukcesami stytucie Polskim i Mu- Po kolejnym ataku bombami głębinowymi okręt bojowymi na Morzu Śród- zeum im. Sikorskiego doznał wielu uszkodzeń. Liczne przecieki, w tym ziemnym; otrzymały przy- w Londynie. Ich kopie wyciek ropy na powierzchnię, zdradziły jego pozy- domek „strasznych bliź- niaków”. posiada Muzeum Mary- cję i stał się on łatwym celem. Załoga podjęła decy- narki Wojennej w Gdyni. zję o próbie przedarcia się do Wielkiej Brytanii. Dostarczył je osobiście, Nękana cały czas przez niemieckie okręty nawod- mieszkający wówczas ne, 20 września 1939 roku na resztkach paliwa w Wielkiej Brytanii, zna- dopłynęła do brytyjskiej bazy Rosyth w Szkocji. Po ny podwodnik, były do- doprowadzeniu okrętu do pierwotnego stanu, tak wódca ORP „Sokół” jak „Orzeł”, razem z Royal Navy jednostka uczest- kmdr Borys Karnicki. niczyła w patrolach i operacjach bojowych. ORP „Wilk”, na którym szczególnie wyróżniają- W Wielkiej Brytanii, w latach 1941–1946, pol- cym się oficerem był dowódca broni podwodnej scy podwodnicy tworzyli Grupę Okrętów Podwod- por. mar. Bolesław Romanowski, w pierwszych nych na Zachodzie. W jej skład wchodziły: dzierża- dniach września wykonał nieudany atak torpedowy wione od Royal Navy OORP „Sokół” i „Dzik” oraz na niemiecki niszczyciel, który w kontrataku bom- od US Navy ORP „Jastrząb”. 19 stycznia 1941 ro- bami głębinowymi uszkodził go. Celowo wspomi- ku polską banderę podniesiono na ORP „Sokół”, nam tego oficera, bowiem przeszedł on do historii 12 grudnia 1942 roku w stoczni Barrow in Furnes jako wspaniały podwodnik. Mimo uszkodzeń, zało- na ORP „Dzik”, zaś 4 listopada 1941 roku na ORP

118 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Władcy głębin OPRACOWANIA OKOLICZNOŚCIOWE FOT. MARIAN KLUCZYŃSKI FOT. FOT. 2. WSPÓŁCZESNY ORP „ORZEŁ” w trakcie ładowania torped

„Jastrząb” w New London (USA). Ten ostatni był dowodzili: kpt. mar. Jerzy Koziołkowski i por. mar. najstarszym okrętem podwodnym, jaki pływał pod Andrzej Kłopotowski. polską banderą. Dowódcą jego załogi został do- świadczony podwodnik kpt. mar. Bolesław Roma- Powojenna aktywność nowski. Żywot tej jednostki był krótki, bo już Po zakończeniu drugiej wojny światowej ze w pierwszym rejsie bojowym została omyłkowo za- Szwecji powróciły: OORP „Sęp”, „Ryś” i „Żbik”, topiona przez siły sojusznicze eskortujące konwój a z Wielkiej Brytanii został przyholowany ORP zdążający do Murmańska. „Wilk”, który wkrótce trafił na złom. Trzy pierwsze Największe sukcesy bojowe na Morzu Śródziem- jednostki po remoncie zasiliły dywizjon, który od- nym zanotowały ORP „Sokół”, dowodzony przez twarzał swoją gotowość do działania. Dzięki temu kpt. mar. Borysa Karnickiego, oraz ORP „Dzik” mogły one służyć do końca 1955 roku, a ORP operujące z bazy La Valleta na Malcie. W kampanii „Sęp” nawet do września 1969 roku. W związku śródziemnomorskiej „Sokół” wykonał jedną z naj- z rozbudową floty podwodnej, w latach 1954–1955 słynniejszych swoich akcji – skuteczny atak na dywizjon otrzymał sześć małych okrętów podwod- włoską bazę Navarino 19 listopada 1941 roku, nych typu Malutka produkcji radzieckiej i z dywi- a „Dzik” we wrześniu 1943 roku zasłynął w korsy- zjonu powstała 1 Brygada Okrętów Podwodnych. kańskiej wiktorii. Obaj dowódcy „strasznych bliź- Był to samodzielny związek taktyczno-operacyj- niaków” – kpt. mar. Bolesław Romanowski oraz ny podległy bezpośrednio dowódcy Marynarki Wo- kpt. mar. Borys Karnicki – za kampanię śródziem- jennej. Siłę uderzeniową brygady, do połowy lat nomorską zostali odznaczeni srebrnym Krzyżem sześćdziesiątych, stanowiły okręty typu Malutka: Virtuti Militari. Później „Sokołem” i „Dzikiem” OORP „Ślązak”, „Sęp”, „Kaszub”, „Kurp”,

2012/01 przegląd morski 119 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

OPRACOWANIA OKOLICZNOŚCIOWE Władcy głębin FOT. MARIAN KLUCZYŃSKI FOT. FOT. 3. OKRĘTY PODWODNE typu Kobben w porcie gdyńskim

„Krakowiak” i „Kujawiak”. Od 1962 roku brygada skrzydlatego drapieżnika. Świadczy to, jak bardzo sukcesywnie wprowadzała jednostki projektu 613 kolejne marynarskie pokolenia podwodników cenią typu Whiskey. W 1971 roku tej zasłużonej jednost- sobie dokonania poprzedników (fot. 2). ce przywrócono pierwotną nazwę Dywizjon Okrę- Do 2002 roku ta trójka – OORP „Orzeł”, „Dzik” tów Podwodnych. Wraz z innymi siłami uderzenio- i „Wilk” – stanowiła główną siłę uderzeniową pol- wymi wszedł on w skład nowo powstałej 3 Flotylli skiej floty. Z uwagi na swoją przestarzałą technolo- Okrętów, która na swojego patrona przyjęła zasłu- gię i konstrukcję, okręty projektu 641 (Foxtrot) z lat żonego podwodnika kmdr. Bolesława Romanow- 1957–1958 stały się jednostkami nieperspektywicz- skiego. nymi. W związku z tym, 10 października 2003 ro- Przez jedenaście lat siłę dywizjonu stanowiły ku ORP „Wilk”, a 7 listopada ORP „Dzik”, osta- jednostki projektu 613 noszące nazwy „Orzeł”, tecznie zakończyły służbę. Nadbudówka, tak zwa- „Bielik”, „Kondor” i „Sokół”. W latach osiemdzie- ny kiosk, „Dzika” trafiła do Muzeum Marynarki siątych, po dwudziestu latach służby pod biało- Wojennej. Miejsce złomowanych okrętów zajęły -czerwoną banderą, wycofano je, a wprowadzono jednostki typu Kobben (fot. 3). trzy okręty podwodne: ORP „Orzeł” oraz dwa mocno wyeksploatowane przez marynarkę ZSRR jed- Dwudziesty pierwszy wiek nostki projektu 641 typu Foxtrot – OORP „Dzik” Starania o nabycie okrętów podwodnych nowego i „Wilk”. Jedynie największy – ORP „Orzeł” – był typu Marynarka Wojenna zaczęła czynić już okrętem nowoczesnym. Powstał na podstawie pro- w 2000 roku. W grę wchodziły oferty Francji, Izra- jektu 887E (Warszawianka) typu Kilo w stoczni ela, RFN, Szwecji i Norwegii. Ostatnia okazała się Sudomech w Leningradzie (obecnie Stocznia No- najbardziej korzystna pod względem technicznym wej Admiralicji w Sankt Petersburgu). Był jednym i finansowym. Podjęto więc rozmowy z Królewską z pierwszych okrętów podwodnych przeznaczonych Marynarką Wojenną Norwegii na temat ewentual- na eksport. To już trzeci okręt podwodny w polskiej nego przejęcia okrętów podwodnych wycofywa- Marynarce Wojennej z dumą noszący nazwę tego nych ze służby. Norwedzy przekazali nam je, wraz

120 przegląd morski 2012/01 Zakładka: Kwartalniki na portalu: www.polska-zbrojna.pl

Władcy głębin OPRACOWANIA OKOLICZNOŚCIOWE

z trenażerem do szkolenia, nieodpłatnie. Mimo że ręce dowódcy polskiego okrętu pisemne wyrazy uznanie były to jednostki najnowsze – powstały w latach nia dla profesjonalizmu załogi „Orła”. sześćdziesiątych XX wieku – to jednak w okresie Podwodnicy z „Orła” wielokrotnie udowodniali 1989–1992 przeszły gruntowną modernizację. Ich swój wysoki kunszt, wykonując zadania osłony przejęcie pozwoliło polskim marynarzom na wyko- własnych sił morskich, podobnie jak ich poprzedni- nywanie zadań, także tych wynikających z członko- cy, a także ataki na jednostki nawodne i podwodne stwa w Organizacji Traktatu Północnoatlantyckie- go. Okręty te mogą operować we wszystkich rejonach świata. Dzięki niewielkim rozmiarom i skry- tości działania są trudno wykrywalne i angażują Zalety duże siły zwalczania okrętów podwodnych (ZOP) Okręty podwodne są jednym z najskuteczniejszych środ- przeciwnika. Są wyposażone w nowoczesne środki ków bojowych na teatrach działań morskich. Dzięki skryto- łączności i dowodzenia. Z powodzeniem mogą ści działania są wykorzystywane do prowadzenia rozpoznania, współpracować z każdym okrętem podwodnym sił działań rozpoznawczo-uderzeniowych, uderzeniowych, a tak- morskich państw NATO. że do przerywania i tworzenia blokad morskich oraz osłony Transfer obejmował pięć jednostek, w tym jedna zespołów okrętów nawodnych. Ich głównym zadaniem jest zwal- była przeznaczona na części zamienne oraz cele czanie jednostek pływających nawodnych i podwodnych, szkoleniowe. 4 czerwca 2002 roku do służby pod prowadzenie rozpoznania i przerzut grup specjalnych. Swoją biało-czerwoną banderą wszedł ORP „Sokół” obecnością w danym rejonie angażują znaczne siły przeciwni- (ex „Stord”), 16 sierpnia 2002 roku ORP „Sęp” ka. Powinni o tym pamiętać decydenci, by ta zasłużona jed- (ex „Skolpen”), 8 września 2003 roku ORP „Bielik” nostka – Dywizjon Okrętów Podwodnych – za dwadzieścia lat (ex „Svenner”) oraz 27 listopada 2004 roku ORP mogła świętować setne urodziny. „Kondor” (ex „Kunna”). Ex HnoMS „Kobben”, o nieformalnej nazwie „Jastrząb”, stał się rezerwą części zamiennych. Obecnie stoi na terenie Akade- mii Marynarki Wojennej i jest przygotowywany na laboratorium dydaktyczne oraz naukowo-badawcze. Jest też jedną z atrakcji turystycznych Gdyni. Pozo- stała czwórka wykonuje zadania na rzecz Marynarki przeciwnika. Oczywiście pozorowane. Załoga Wojennej RP oraz NATO. Załogi okrętów w niczym „Orła” zwyciężyła między innymi w nieformalnej nie ustępują swoim poprzednikom. Wielokrotnie to rywalizacji między okrętami podwodnymi, uczest- potwierdzały podczas ćwiczeń sojuszniczych, a tak- niczącymi w ćwiczeniach „Strong Resolve”. Plo- że w operacji antyterrorystycznej „Active Endeavo- nem ich skrytego działania było symulowane zato- ur” na Morzu Śródziemnym. pienie jednostek o największym tonażu. Przepro- W prowadzonych na wodach północnego Atlanty- wadziła też udany pozorowany atak torpedowy na ku ćwiczeniach NATO „KEFTACEX 2001” (Kefla- atomowy okręt podwodny. vik Tactical Exchange) ORP „Orzeł” był poszukiwany Podobnych przykładów można przytaczać wiele. przez samoloty, śmigłowce i okręty z dziewięciu Mają w tym swój znaczący udział załogi okrętów państw NATO. Polska załoga spędziła w morzu po- uczestniczących w operacji antyterrorystycznej na nad trzydzieści dni, pokonując cztery tysiące mil mor- Morzu Śródziemnym (ORP „Bielik”: październik skich. Mimo niezwykle trudnego pod względem 2006 – marzec 2007 roku, styczeń 2005 – kwiecień hydrologicznym akwenu i warunków odmiennych od 2005 roku i październik 2010 – luty 2011 roku, tych na Bałtyku, innej hydrologii, silnych prądów oraz ORP „Kondor”: październik 2008 – marzec oceanicznych i panujących sztormów, załoga „Orła” 2009 roku). Niestety, z uwagi na wiek, niebawem spisywała się świetnie, zyskując uznanie sojuszników. właśnie one muszą być zastąpione nowymi.  Dał temu wyraz dowódca Sił Obrony Islandii, amery- Autor jest pracownikiem wojska w Zespole kański admirał John J. Waickwicz, który złożył na Redakcyjno-Wydawniczym Marynarki Wojennej.

2012/01 przegląd morski 121 Przegląd Morski (The Navy Review)

Dear Readers, the opening article of this issue of “Przegląd Morski” (“The Navy Review”) is by Cpt (N) Kazimierz Pulkowski where he ponders over the question: What does Poland need the Navy for? He goes throughout the 90 years of the Polish Navy’s history and analyzes current political goals and needs of Poland. LtCol Jerzy Garstka writes about submarine transport as well as sea and land operations of special forces. He discusses the ways to secretly deploy combat divers with the use of a number of underwater vehicles. Cdr Maciej Nałęcz features one of the least known Russian submarines: Sarov 21120 Project. The project was initially developed to test unique propulsion technology for building a standard submarine with similar to a nuclear submarine capabilities, yet at much lower cost. The writer further presents various theories around research works over this secret project. LtCdr Tomasz Witkiewicz describes a newly developed submarine by German Howaldtswerke-Deutsche Werf GmbH, designated as Type 216. It is one of the largest ships by this company, the follower of a successful Type 212, which is a proposition ship for the Australian, Canadian and Indian Navy. The project has a double-hull structure, powered by synchronized electric engine and with air-independent propulsion. The author characterizes the submarine’s structure, equipment and the way it can be used, while completing it with his opinion about its potential deployment in the Polish Navy. Col Marek Nienartowicz and Jolanta Borecka discuss the ideas for making a modern strategic reserve system to execute tasks in crisis situations. Cdr Robert Rybak defines violation of military discipline and resulting procedure, while Paweł Kobes writes about favoritism for money, and related legal regulations. Andrzej Olejko draws upon little known historical facts about the use of water aircraft (SMS Wolf) by the German naval forces in World War I. Marian Kluczyński writes about Polish submarines on the occasion of their 80th anniversary. A Submarine Division in Gdynia, which is famous for its operations during World War II, also celebrates its anniversary this year. Last but not least, we hope that our readers will find the remaining articles equally interesting. Enjoy reading! Editorial Staff Tłumaczenie: Anita Kwaterowska

Warunki zamieszczania prac Materiały (w wersji elektronicznej) do „Przeglądu Morskiego” prosimy przesyłać na adres: Wojskowy Instytut Wydawniczy, Aleje Jerozolimskie 97, 00-909 Warszawa lub [email protected]. Opracowanie musi być podpisane imieniem i nazwiskiem z podaniem stopnia wojskowego i tytułu naukowego. Należy również podać numery: NIP, PESEL, dowodu osobistego oraz konta bankowego, a także dokładny adres służbowy, prywatny i urzędu skarbowego oraz numer telefonu, datę i miejsce urodzenia, jak również imiona rodziców. Ponadto należy dołączyć zdjęcie z aktualnym stopniem wojskowym. W przypadku braku wymaganych danych nie będziemy mogli opublikować danego materiału. Instytut przyjmuje materiały opracowane w formie artykułów. Ich objętość powinna wynosić ok. 13 tys. znaków (co odpowiada 4 stronom kwartalnika). Rysunki i szkice należy przygotować zgodnie z wymaganiami poligrafii (najlepiej w programie Ilustrator lub Corel), zdjęcia w formacie tiff lub jpeg – rozdzielczość 300 dpi. Należy podać źródła, z których autor korzystał przy opracowywaniu materiału. Niezamówionych artykułów Instytut nie zwraca. Zastrzega sobie przy tym prawo do dokonywania poprawek stylistycznych oraz skracania i uzupełniania artykułów bez naruszania myśli autora. Autorzy opublikowanych prac otrzymają honoraria według obowiązujących stawek. Oryginalne rysunki i zdjęcia zakwalifikowane do druku honoruje się oddzielnie.

NUMER 1 | 2012 | przegląd morski NUMER 1 | 2012 | przegląd morski