Officiersvorming

MSSINDS 1832 MILITAIRE SPECTATOR 175 j a a r

Officiersvorming

HDV-essays Zelfstandige logistieke taskforce Eerst was er gas... Nederlands joint opereren

JAARGANG 176 10 2007 MEDEDELING

Woensdag 14 november 2007 KVBK-BIJEENKOMST OVER: ISAF Regional Command South

(FOTO AVDD, S. HILCKMANN) Generaal-majoor Ton van Loon geeft een presentatie over zijn ervaringen als commandant van ISAF Regional Command South (RC-S) in Zuid-Afghanistan. Van Loon kwam in november 2006 voor een half jaar aan het hoofd te staan van de NAVO-troepenmacht in het zes provincies tellende gebied.

Leden en belangstellenden zijn uitgenodigd deze lezing bij te wonen.

Locatie: Sociëteit De Witte, Plein 24, Den Haag Tijd: Zaal open om 17.30 uur Aanvang lezing 18.00 uur

U kunt zich aanmelden via de website van de KVBK (www.kvbk.nl) of bij mw. Gerritsen, telefoon 030-2146005

De Militaire Spectator is sinds 1832 het militair-wetenschappelijk tijdschrift voor en over de Nederlandse krijgsmacht. Het maakt relevante kennis, wetenschappelijke MS inzichten, ontwikkelingen en praktijkervaringen toeganke- SINDS 1832 lijk en slaat zo een brug tussen theorie en praktijk. MILITAIRE De Militaire Spectator stimuleert de gedachtevorming over SPECTATOR 175 j a a r onderwerpen die de krijgsmacht raken en draagt zodoen- IED-dreiging de bij aan de ontwikkeling van de krijgswetenschap in de breedste zin van het woord. Op deze wijze geeft het tijdschrift inhoud aan zijn missie: het bijdragen aan de pro-

e.v. Generaalsoorlog fessionalisering van het defensie personeel en het verho- Nederlandse moslimmilitairen Gedragscode of Aristoteles? gen van het kennisniveau van overige geïnteresseerden. JAARGANG 176 9 2007 Daarmee bevordert de Militaire Spectator ook de dialoog tussen krijgsmacht, wetenschap en samenleving. JAARGANG 176 NUMMER 10 2007

UITGAVE Koninklijke Vereniging ter Beoefening van de Krijgswetenschap www.kvbk.nl [email protected] MILITAIRE Secretaris en ledenadministratie luitenant-kolonel KLu E.M. Wijers Telefoon 0164 - 69 51 90

Nederlandse Defensieacademie (NLDA) Sectie MOW Ledenadministratie KVBK SPECTATOR Postbus 90002, 4800 PA Breda [email protected]

REDACTIE brigade-generaal cav b.d. prof. em. J.M.J. Bosch (hoofdredacteur) Telefoon 071 - 542 18 30 E-mail [email protected] kolonel cav drs. P.J.E.J. van den Aker Editoriaal: luitenant-kolonel KLu S.M. Babusch bc 414 Extra veteranen? kapitein ter zee P. van den Berg commodore KLu drs. G.M. Bergsma drs. P. Donker P.J.E.J. van den Aker luitenant-kolonel MJD mr. drs. P.A.L. Ducheine 416 Kennis is macht, karakter is meer! drs. P.H. Kamphuis Initiële officiersvorming aan de Nederlandse Defensie Academie luitenant-kolonel KMar drs. J.A.J. Leijtens kolonel MPSD drs. F. Matser DRIE KRIJGSWETENSCHAPPELIJKE ESSAYS: brigade-generaal TS ir. R.G. Tieskens 426 luitenant-kolonel Marns drs. A.J.E. Wagemaker MA kapitein-luitenant ter zee 427 P.G. van der Tuin N.A. Woudstra Inzet zelfstandige logistieke taskforce Waarom Nederland er pas in 2025 opnieuw klaar voor was BUREAUREDACTIE mw. drs. A. Kool drs. F.J.C.M. van Nijnatten 432 F.J.G. Lenssen: NIMH Eerst was er gas... MPC 58A / Gebouw 203 / Kamer 026 Postbus 90701 Hoe de zucht naar energie de KM vorm heeft gegeven 2509 LS Den Haag Telefoon 070 - 316 51 20 of 070 - 316 51 95 442 H. Suurveld Fax 070 - 316 51 99 E-mail redactiemilitairespectator@ De ontwikkeling van het Nederlands joint opereren mindef.nl Meningen van anderen/Antwoord op meningen van anderen LIDMAATSCHAP 447 binnenland € 22,50 studenten € 15,00 Boeken buitenland € 27,50 449

OPMAAK EN DRUK L. Polman: 452 Bericht uit Afrika – Weegschaaltjes Drukkerij Giethoorn Ten Brink ISSN 0026-3869

NADRUK VERBODEN F. Matser: Coverfoto: Uitreiking officiersbul aan de 454 Tegenwicht – P(r)ikken NLDA in Breda, 2006 (Foto Communicatie NLDA, Elnt. D. van Put) 456 Samenvattingen / Summaries

JRG 176 10-2007 MILITAIRE SPECTATOR 413 EXTRA VETERANEN?

De Nederlandse samenleving telt op dit aan uitgezonden personeel, staan thans de moment naar schatting 150.000 veteranen. grondslagen niet meer ter discussie. Het is Deze mannen en vrouwen zijn voormalige nu vooral discussie over uitvoering en ver- militairen (of gemilitariseerde burgers) met volmaking van beleid dat de klok slaat. Het de Nederlandse nationaliteit die het ko- Veteraneninstituut heeft zich tot belangrijke ninkrijk hebben gediend onder oorlogs- of spin in het veteranenweb ontwikkeld en vergelijkbare omstandigheden, zoals tijdens weet zich – in een wereld vol licht ontvlam- vredesmissies binnen en buiten het ver- bare emoties, van tijd tot tijd grote ego’s en band van de Verenigde Naties. belangentegenstellingen – soeverein te handhaven. De omschrijving van het begrip ‘veteraan’ dateert formeel uit de Nota Zorg voor De veteranenwereld is voortdurend in be- Veteranen in Samenhang uit 1990. Daarin weging; er is altijd reuring in de tent. Binnen formuleerde de toenmalige minister A. L. ter de doelgroep voltrekt zich een snelle gene- Beek de grondslagen voor een veteranen- ratiewisseling. De veteranen van de Tweede beleid, met als belangrijkste doelstellingen Wereldoorlog en vooral die van Neder- het vergroten van de maatschappelijke lands-Indië hebben aan de bakermat van erkenning voor veteranen en het beperken het veteranenbeleid gestaan. In 1990 waren van de negatieve (gezondheids-)gevolgen van de eerste categorie nog 135.000 man van hun militaire inzet. (op: 365.000 ingezette militairen) in leven en van de Indië-veteranen 120.000 man In de afgelopen vijftien jaar heeft het Ne- (op: 200.000 ingezette militairen). In 2005 derlandse veteranenbeleid een opvallende was hun aantal geslonken tot 16.500 res - emancipatie doorgemaakt tot een volwaar- pectievelijk 60.000 man en deze aantallen dig onderdeel van het defensiebeleid. Met zullen over vijf jaar gehalveerd zijn. vreugde kan worden geconstateerd dat Ne- derlandse veteranen – maar ook de actief De ‘jonge’ veteranen – de deelnemers van dienenden bij uitzending – steun en waar- vredesoperaties uit het postkoloniale tijd- dering krijgen uit brede segmenten in de perk – zullen binnenkort getalsmatig hun samenleving. Bij politiek beladen missies oudere collega’s overvleugelen. Over enige valt op dat de gramschap van tegenstan- tijd zal zich ook een kwantitatieve verschui- ders niet gericht is op de uitvoerders van ving gaan voltrekken tussen de veteranen het beleid maar op de politiek verantwoor- die als dienstplichtige (al dan niet vrijwillig) delijken (en hun adviseurs). Regering en zijn ingezet en de militairen die vrijwillig volksvertegenwoordiging blijken – beter voor de professie hebben getekend. Binnen dan voorheen – hun (zware) verantwoorde- die zogeheten ‘jonge’ veteranen kunnen lijkheden te kennen, ook voor wat betreft de inmiddels ook al weer generaties worden effecten van uitzendingen op langere ter- onderscheiden, elk met eigen ervaringen. mijn. Wat hen bindt is dat zij onder oorlogs- of vergelijkbare omstandigheden het koninkrijk Waar na de val van de Berlijnse Muur de hebben gediend. toenmalige bevelhebbers nog regelmatig de degens moesten kruisen met de Centrale Dat laatste uitgangspunt is een goed fun - Organisatie over de principiële noodzaak dament voor het veteranenbeleid tot nu toe geld en middelen vrij te maken voor nazorg geweest. Het succes van het beleid maakt EDITORIAAL

414 MILITAIRE SPECTATOR JRG 176 10-2007 dat sommige groepen oud-militairen ook van verruiming van de criteria voor de vete- begerig naar de veteranenstatus lonken. In ranenstatus willen nog wel eens het risico de euforie van het einde van de Koude Oor- relativeren dat militairen hebben gelopen bij log zagen – zeker aan de overzijde van de uitzendingen waar het loodgehalte in de Atlantische Oceaan – velen zich als ‘over- lucht (gelukkig!) niet erg hoog is geweest. winnaars van de Koude Oorlog’. Net als te verwachten valt dat in de Amerikaanse re- Het ministerie van Defensie zou zich nog torica binnenkort ‘overwinnaars’ van de ‘The eens moeten bezinnen op de relatie met War on Terror’ en ‘The War on Drugs’ zullen de voormalige militairen uit de Koude- worden aangemerkt. Ook in Nederland wor- Oorlogperiode. Ook zij hebben recht op stelen veel postactieve beroepsmilitairen en waardering en aandacht. Verzoeken van oud- voormalige dienstplichtigen met de vraag of militairen om door een monument de herin- hun inzet tijdens de Koude Oorlog niet méér nering levend te houden aan collega’s die erkenning en waardering verdient. Er vallen tijdens de diensttijd het leven hebben ge - zelfs geluiden te beluisteren die aandringen laten, vinden over het algemeen nu al een op toekenning van de veteranenstatus aan positief oor bij de krijgsmachtdelen. Maar de categorie van Koude-Oorlogmilitairen. kunnen we daarmee volstaan?

Tijdens de Koude Oorlog hebben honderd- Zouden de militairen van het Explosieven- duizenden vrijwillig of (in overgrote meer- opruimingscommando (en zijn voorgan- derheid) voor hun nummer de krijgsmacht gers) niet een tastbaar blijk van erkenning gediend. Zij hebben wisselende ervaringen. voor hun bijzondere inzet kunnen ontvan- Velen denken met plezier terug aan een gen? Zou het nazorginstrumentarium dat vormende periode in hun leven en halen inmiddels met succes voor de veteranen graag ‘dienst-’verhalen op; voor anderen is is ontwikkeld, ook niet wat vaker kunnen het een zwarte bladzijde in hun levens - worden benut voor dienstgerelateerde pro- verhaal. Sommige militairen hebben ingrij- blemen bij bijvoorbeeld de dienstplichtige pende gebeurtenissen doorgemaakt, in de site-wachters? Maatwerk is bij de Koude- vorm van (dodelijke) ongelukken, sterf - Oorlogmilitairen geboden. gevallen, bij het verlenen van militaire bij- stand of bij het dienen in Suriname of op de De toekenning van de veteranenstatus aan Antillen. deze categorie is echter een brug te ver. De Koude Oorlog kan – nog afgezien van de Over de (psychische) consequenties op academische vraag hoe deze historische lange termijn van inzet van sommige periode in tijd en geografisch moet worden dienstplichtige eenheden, bijvoorbeeld de afgebakend – niet op een lijn worden ge- geestdodende site-wachts bij Darp, kunnen steld met het dienen onder oorlogs- of ver- met de kennis van nu vraagtekens worden gelijkbare omstandigheden. De destijds ge- geplaatst. Voor een gespecialiseerd domein kozen definitie van het begrip ‘veteraan’ als de explosievenopruiming geldt in het bij- voldoet ook nu nog. Het oprekken van de zonder dat ook aan inzet in vredestijd grote criteria, en het aldus ‘aanmaken’ van extra risico’s zijn verbonden en dat het verschil veteranen, leidt onherroepelijk tot deva- met operationele inzet bij expeditionair op- luatie van de huidige (met veel inspanningen treden veel minder sterk is dan bij andere verkregen) status van veteraan en moet eenheden van de krijgsmacht. Voorstanders derhalve van de hand worden gewezen.

JRG 176 10-2007 MILITAIRE SPECTATOR 415 Kennis is macht, karakter is meer!1

Initiële officiersvorming aan de Nederlandse Defensie Academie

drs. P.J.E.J. van den Aker – kolonel der cavalerie*

Inleiding lijkertijd hun eenheden en daarmee Recente ontwikkelingen hun startfuncties op. Ook vragen we e krijgsmacht beleeft roerige terecht aandacht voor integriteit en Het Koninklijk Instituut voor de Ma- tijden. In een periode waarin andere waarden en normen. Dit rine en de Koninklijke Militaire Aca- militaire eenheden maximaal vraagt veel van het personeel in het demie, beide onderdeel van de Neder- D 2 worden ingezet in een uiterst com- algemeen en van onze toekomstige landse Defensie Academie , leiden al plexe en gevaarlijke missie in Uruz- leiders in het bijzonder. Hoe kunnen gan, het draagvlak daarvoor onder de en moeten we hen hierop voorberei- Nederlandse bevolking groot is en de den? Hoe moeten we ze vormen tot economie weer aantrekt, blijven ‘her- officieren die in een dergelijke situatie overwegingen’, reorganisaties en be- naar behoren kunnen blijven functio- zuinigingen de boventoon voeren in neren? de dagelijkse praktijk van Defensie. Dit artikel richt zich op de beant- Terwijl we cadetten en adelborsten woording van deze vragen. Daartoe onder toenemende druk op de schaar- zal ik achtereenvolgens ingaan op re- se middelen (tijd en geld) zo goed cente ontwikkelingen, de Nederland- mogelijk tot officier proberen op te se Defensie Academie, het domein leiden en te vormen, heffen we tege- van de officier, de profielschets en de eindeisen.

* De auteur is universitair hoofddocent land- Kern van dit artikel is een model voor optreden bij de Faculteit Militaire Weten- officiersvorming, waarin ik nader in schappen van de Nederlandse Defensie Aca- ga op algemene persoonsvorming, demie en is adviseur van de Senaat van het Cadettencorps van de Koninklijke Militaire militair-maritieme vorming en weten- Academie. schappelijke vorming. Daarna ga ik 1 SBN Carel Baron de Vos van Steenwijk, indicatief en dus kort in op doelen, ac- Den Helder, 1934. KIMSPIEGEL, nr. 144, toren, instrumenten en het proces van 2004/2005. 2 De Nederlandse Defensie Academie bestaat initiële officiersvorming. Ik besluit sinds november 2005 uit het Koninklijk met een ‘ondeugend’ voorstel. Instituut voor de Marine, de Koninklijke Militaire Academie, het Instituut Defensie Leergangen, de Faculteit Militaire Weten- Vorming te velde schappen, het Nederlands Instituut voor Mi- litaire Historie en de Leergang Topmanage- ment Defensie.

416 MILITAIRE SPECTATOR JRG 176 10-2007 sinds mensenheugenis officieren op. Defensie heeft zich gedurende de afgelopen jaren ontwikkeld van een kader-militieleger tot een beroeps - leger. Naast wijzigingen in de organisatie en personeelssamenstelling is ook de operationele inzet van de krijgsmacht veranderd. Was de aandacht voorheen gericht op een zo goed mogelijke voorbereiding op een grootschalig conflict tussen Oost en West, tegenwoordig worden onze eenheden daadwerkelijk en voortdurend ingezet voor de verdediging van het bondgenootschappelijke grondgebied, ter bevordering van de internationale rechtsorde en stabiliteit, en ten slotte bij de bestrijding van rampen, bij het verlenen van humanitaire hulp en desgevraagd bij het an- derszins ondersteunen van het civiel openbaar bestuur. Is dit ook vorming? Grootschalige inzet geschiedt voor - namelijk joint, combined en expedi- ten, waarvan de laatste categorie soms De Nederlandse Defensie tionair, in een vreemde omgeving en nog wreder en gewetenlozer is dan Academie meestal in complexe en instabiele wat onder volwassenen in tijden van situaties, waar oorlog niet vanzelf- oorlog ‘gebruikelijk’ is. Het klassiek De Nederlandse Defensie Academie sprekend een voortzetting van de po- humanitaire oorlogsrecht (b)lijkt niet bereidt adelborsten, cadetten en overi- litiek met andere middelen is, om de meer in alle gevallen te voldoen. ge cursisten door opleiding en vor- Duitse militair-politieke denker en ming voor op het officierschap. Juist filosoof Von Clausewitz nog maar Dit stelt – meer nog dan vroeger – de combinatie van de militaire en eens te parafraseren. De door hem be- zeer hoge eisen aan militair personeel wetenschappelijke opleiding met schreven klassieke oorlog tussen sta- in het algemeen en aan officieren in vorming, maakt van de Nederlandse ten wordt steeds vaker verdrongen het bijzonder. Officieren moeten im- Defensie Academie een uniek oplei- door nieuwe vormen van oorlog aan mers leiding geven aan hun personeel dingsinstituut. de randen van wat wij de ‘beschaafde in vaak uiterst complexe en onover- wereld’ noemen, met de voor ons in zichtelijke situaties waarin men goed In de opleiding gaat het vooral om het het Westen zo vanzelfsprekende maar leiderschap van hen eist en waarbij overbrengen van relevante kennis en voor anderen in de Tweede en Derde het personeel, zowel burger als mili- vaardigheden. Bij vormingsactivitei- Wereld vaak onvoorstelbare rijkdom- tair, van hen afhankelijk is. ten, die opleidingsactiviteiten verbre- men. Zonder hier al te belerend over te wilden en verdiepen, staat de persoon- len zijn, komt het er allereerst op neer lijke bagage (waarden en normen) Volgens Münkler (2004) kenmerken een ‘goed’ mens te zijn, vervolgens die nodig is voor een goede functie- deze nieuwe conflicten zich door een ‘goed’ militair en ten slotte een vervulling centraal. Het opleidings- privatisering, commercialisering, glo- ‘goed’ officier. gedeelte gericht op het bijbrengen balisering en asymmetrie.3 Hierbij is van kennis en vaardigheden is over geweld tegen burgers en andere on- Dit schept verwachtingen en verplich- het algemeen eenduidig en overzich- schuldige derden eerder regel dan uit- tingen en betekent onder meer dat het telijk, met gemakkelijk objectiveer - zondering. Dit geweld wordt veelal personeel blind moet kunnen vertrou- bare eindleerdoelen en meting daar- gepleegd door warlords, criminele wen op de kennis, kunde en het ka- van. bendeleiders, extremistische religieu- rakter van hun officieren. Dit vergt ze fundamentalisten en in toenemen- opleiding, training en vooral vorming. Bij vorming in een socialisatieproces, de mate zelfs vrouwen en kindsolda- Voor de officier betekent dit dat hij of dat meer gericht is op beïnvloeding zij inhoud moet kunnen geven aan van gedrag en attitude, gaat het nogal 3 Münkler, H. Die neuen Kriege. Reinbek bei zijn of haar beroepshouding als com- eens om minder scherp begrensde Hamburg, 2004. mandant, adviseur en coach. activiteiten en effecten, waarbij sub-

JRG 176 10-2007 MILITAIRE SPECTATOR 417 jectieve invloeden gemakkelijker een rol kunnen spelen. Elkaar vertrouwen

Bijna iedereen in de krijgsmacht heeft wel een beeld bij de gewenste offi- Ze dragen deze waarden uit in hun rol ciersvorming. Maar is dit het juiste als leider, gezagsdrager, werkgever, beeld? Om deze vraag enigszins ge- militair denker, planner en coördina- nuanceerd te kunnen beantwoorden, tor. Ze doen dit in samenwerking met is het allereerst noodzakelijk eendui- personeel van andere krijgsmacht- digheid en transparantie te verkrij- delen, zowel in nationaal als interna- gen bij het ingewikkelde proces van tionaal verband.6 vorming. Dit artikel beschrijft het richtinggevende kader en de daarbij behorende uitgangspunten voor de Profielschets en eindeisen vorming van officieren van de Neder- landse krijgsmacht. De opleiding en vorming van cadetten, adelborsten en cursisten dient ge- Onder vorming versta ik hier: het deel baseerd te zijn op een door de krijgs- van het opleidings- en trainingsproces machtdelen overeengekomen en door van individuele militairen en groepen de Commandant der Strijdkrachten militairen dat zich erop richt om die vastgesteld officiersprofiel en de daar- persoonseigenschappen en houdings- uit voortvloeiende eindeisen voor de aspecten aan te leren en te bevorderen officiersopleidingen. die noodzakelijk zijn om in een bepaalde context succesvol te kunnen Omdat de Commandant der Strijd- presteren.4 Bij vorming gaat het dus krachten dit nog niet heeft gedaan, om het bijbrengen en aanscherpen individuele kwaliteiten en teamwork hanteer ik in dit artikel een concept- van persoonlijke competenties en ta- van haar personeel. profiel. Dit profiel en de daarvan af- lenten die nodig zijn voor een goede geleide eindeisen bestaan uit een al- functievervulling voor onbepaalde Een van de belangrijkste kwaliteiten gemeen deel en een specifiek deel. tijd. Competenties hebben betrekking daarbij is leiderschap. Leiderschap is Dit artikel beperkt zich tot het alge- op het gewenste gedrag van mensen. gebaseerd op wederzijds vertrouwen mene deel. Hierbij zijn de volgende Naarmate dit gedrag meer overeen- en zelfstandig handelen binnen de dimensies van belang: de omgeving stemt met de competenties die de aangegeven kaders. Kenmerkend voor waarin de officier optreedt, de rollen krijgsmacht van belang acht, kan men leiders zijn verder kameraadschap, met meer succes in deze organisatie mentale en fysieke gehardheid en in- functioneren. Hierbij ga ik uit van de nerlijke discipline. Officieren vervul- competenties die Defensie hanteert in len hierbij een belangrijke rol, waar- het Competentiewoordenboek.5 bij zij de belangen van hun personeel zo goed mogelijk in overeenstem- ming proberen te brengen met de be- Het domein van de officier langen en de gestelde doelen van onze krijgsmacht. Zij dienen hiertoe aller- Onze krijgsmacht dient als gewelds- eerst opgeleid en gevormd te worden. instrument in handen van de regering vooral gegarandeerd effectief te zijn. De taakstelling en de identiteit van de Doelmatigheid is daaraan per defini- krijgsmacht bepalen beroepshouding, tie ondergeschikt. Het succes van een gedrag en verantwoordelijkheden van operationele inzet wordt in het bijzon- onze officieren. Dit geheel vormt het der bepaald door de combinatie van domein van de officier met zijn eigen ‘esprit de corps’. Officieren geven hieraan inhoud door hun beroepshouding 4 OTCO. Basisdocument De Mentale Compo- als commandant/chef, adviseur en nent van 4 oktober 2004. coach, gebaseerd op centrale waarden: 5 MinDef-HDP Competentiewoordenboek De- fensie. Den Haag, september 2004. professionaliteit, discipline, fysieke en 6 BLS. Domein van de Officier. Den Haag, mentale weerbaarheid, teamgeest, ver- Militaire zelfverdediging april 2004. antwoordelijkheidsbesef en integriteit. (Foto Communicatie NLDA)

418 MILITAIRE SPECTATOR JRG 176 10-2007 De helpende hand... van de veronderstelling dat cadetten, (Foto Communicatie NLDA) adelborsten en cursisten bij de Neder- landse Defensie Academie als ‘goed Hierbij bezit de officier de attitude, de mens’ met de daarbij behorende maat- kennis, het inzicht en de vaardigheden schappelijke waarden en normen de die hem in staat stellen tot het organi- organisatie binnenkomen, kan men seren, inrichten, beheersen en bestu- stellen dat de basis voor de meer al- ren van relevante militaire bedrijfs- gemene persoonsvorming al eerder processen in ‘normale’ situaties en de tijdens de opvoeding gelegd is en dat functies van militair optreden in ope- kan worden volstaan met aanvullende raties te velde rondom (gesimuleerde) socialisatie, waarbij de ankerpunten crisisomstandigheden. (waarden en normen) uit onze maatschappij nog eens worden benadrukt vanuit een militaire perceptie. Een model voor officiersvorming Hierdoor kan het accent bij de officiersvorming worden gelegd op de De Nederlandse krijgsmacht heeft andere twee pijlers: militair-maritieme vanaf het ontstaan van de Koninklijke vorming en wetenschappelijke vor- Militaire Academie in 1828 er al voor ming. Officiersvorming dient echter gekozen een belangrijk deel van haar op een evenwichtige wijze aandacht officieren vanaf het begin zo mogelijk te schenken aan de vorming van het geheel maar in ieder geval partieel personeel als mens, als militair en als wetenschappelijk op te leiden.7 Daarna officier. Hiertoe dienen de noodzake- is deze keuze steeds weer bevestigd. lijke kennis en kunde te worden bijge- bracht en het karakter te worden ge- die hij of zij daarin moet vervullen, en Een geaccepteerd model voor de vor- vormd, zodat de gewenste attitude de niveaus waarop hij of zij moet ming van officieren dient daarom ontstaat. functioneren. Gebaseerd op het offi- gebaseerd te zijn op drie pijlers, te ciersprofiel kunnen competenties wor- weten militair-maritieme vorming, De drie pijlers van de opleiding den onderkend. wetenschappelijke vorming en alge- beïnvloeden elkaar voortdurend. Het mene persoonsvorming. Uitgaande is belangrijk dat de vormingsdoelen De officier van de krijgsmacht is in staat het onder zijn bevel geplaatste personeel te leiden en tot voorbeeld te zijn, ook in levensbedreigende omstandigheden, en wel op een dusdani- ge wijze dat het hem toevertrouwde personeel gemotiveerd is de opgedragen taken doeltreffend uit te voeren.

Hij kan hierbij problemen vanuit relevante invalshoeken benaderen en verschillende alternatieven ontwikkelen, afwegen en uitvoeren, waarbij hij anticipeert op toekomstige ontwikkelingen. Hij beschikt daartoe over het vermogen praktisch, analytisch, syn- thetisch en innoverend te denken. Zijn besluiten en adviezen zijn het resultaat van een zelfstandige oordeelsvor- ming en van zijn vermogen probleem- oplossend te denken en te handelen.

7 Groen, P. en W. Klinkert (red.) Studeren in uniform. 175 jaar Koninklijke Militaire Aca- Vorming, ook in de collegebanken demie 1828-2003. SDU. Den Haag, 2003. (Foto Communicatie NLDA)

JRG 176 10-2007 MILITAIRE SPECTATOR 419 hierbij in elkaars verlengde liggen, sen, die vaak zelf ook weer leider als de krijgsmacht, waarin vooral het waardoor zij elkaar versterken, ver- zijn. Het vormingsproces dient zich personeel zowel de belangrijkste breden, aanvullen of nuanceren maar vooral hierop te richten. Opdracht - ‘grondstof’ als ‘productiefactor’ is. zeker niet tegenwerken of opheffen. gerichte commandovoering zal hierbij Schematisch leidt het voorgaande tot het uitgangspunt zijn. De leiderschapsstijl is – hoewel situatie- het onderstaande model. afhankelijk – zo mogelijk voorna - melijk inspirerend, charismatisch of Een model van initiële officiersvorming transformationeel.8 Hierbij horen kern- begrippen en gedragingen als sociaal en communicatief vaardig, delegeren, respectvol met elkaar omgaan, open- CAC heid, saamhorigheid, empatisch (in- voelend) vermogen, begrip en vertrouwen. O Het motiveren van mensen en ze bin- WOV MOV APV den aan de krijgsmacht is hierbij van (...) (...) (...) eminent belang. De inspirerende lei- M der laat zijn mensen uitstijgen boven hun eigenbelang. Hij ‘transformeert’ (Corps) (verandert) zijn mensen zodanig dat M zij vanuit een innerlijke overtuiging hun taken uitvoeren, waardoor zij individuele belangen, teambelangen en organisatiebelangen beter met APV elkaar in verband brengen. Hierdoor K3 is zijn leiderschap effectief en zijn de medewerkers tot goede prestaties in Legenda: staat. CAC : Commandant/chef, Adviseur en Coach WOV : Wetenschappelijke Opleiding en Vorming MOV : Militair/maritieme Opleiding en Vorming APV : Algemene Persoons- en groepsVorming Militair-maritieme vorming MMO : Mens – Militair – Officier K3 : Kennis, Kunde en Karakter (attitude) Het specifieke karakter van (groot- (…) : afhankelijk van competenties schalige) geweldsuitoefening door de inzet van gevechtskracht leidt tot veel turbulentie en stelt alleen daarom al hoge fysieke en mentale eisen aan het Algemene persoonsvorming Specifiek voor officieren hierbij is dat vakmanschap, het doorzettings- en zij leiding gaan geven aan (en gaan incasseringsvermogen en de stress- De attitude en het daaruit voort - ontvangen van) leidinggevenden. In bestendigheid van het personeel. Dit vloeiende gedrag van officieren is ge- het hiervoor beschreven kader vereist vereist een specifiek, actief en militair baseerd op de waarden en normen van dit ook het goed kunnen omgaan met leiderschap zoals opdrachtgerichte de Europese democratische gemeen- onzekerheden, het denken in moge- commandovoering in het kader van schap in het algemeen en de Neder- lijkheden en beperkingen, voorwaar- inspirerend leiderschap dat hiervoor landse rechtsstaat in het bijzonder. den scheppen alsmede adviseren en meer algemeen is omschreven. Rechtvaardigheid, vrijheid, vrede, beslissen bij keuzes tussen meerdere veiligheid, verantwoordelijkheidsbe- ‘kwaden’. Als commandant van een eenheid of sef, respect, integriteit en ethisch be- als chef van een dienst stelt de officier wustzijn vormen hierbij centrale Officieren zijn als boegbeeld van de doelen, komt tot een besluit en ver- waarden. krijgsmacht open en gericht op de taalt dit in verzoeken en opdrachten samenleving. Voorbeeldgedrag naar aan anderen. De officier dient de Meer toegespitst op algemene per- binnen en buiten Defensie is hierbij gevolgen van de opdrachten die hij soonsvorming binnen de krijgsmacht belangrijk. Stimulerend en doelge- verstrekt zo mogelijk vooraf reeds te op het niveau van officier ontstaat het richt leiderschap is hierbij bovendien beeld van de moderne militaire leider een absolute voorwaarde voor het 8 Yukl, G. Leadership in Organizations. (5th ed.) van goed opgeleide en getrainde men- goed functioneren van een organisatie New Jersey, 2002. pp. 240-272.

420 MILITAIRE SPECTATOR JRG 176 10-2007 commandanten, chefs en collegae op gepaste wijze een spiegel voor te houden. Uiteraard dienen officieren ook zelf open te staan voor coaching.

Wetenschappelijke vorming

Zijn cadetten en adelborsten voornamelijk student en dus op de Neder- landse Defensie Academie gekomen om te studeren? Velen zullen primair en emotioneel reageren door met stemverheffing te zeggen: ‘Beslist niet... ik wil officier worden!’ Ande- ren zullen meer rationeel en instru- menteel antwoorden door te verwij- zen naar de toegevoegde waarde van de studie voor hun beroep als officier of eventueel later voor een baan in de civiele maatschappij als manager van Samenwerking (Foto Communicatie NLDA) een bedrijf. Weer anderen relativeren dit door te overzien. De inzetbereidheid en daar- lereerst in dat officieren zich bewust stellen dat in de periode waarin ze mee de bereidheid tot het nemen van zijn van hun eigen waarden en vaar- zich bevinden de studie een noodza- initiatief en risico en opofferingsbe- digheden en bereid zijn deze over te kelijke voorwaarde is om als officier reidheid, en het tonen van een goed dragen aan anderen. de Nederlandse Defensie Academie te fysiek en psychisch doorzettingsver- De officier heeft daarbij een belang- kunnen verlaten. En er is ook een mogen en moed hoort daarbij. rijke taak bij de begeleiding en vor- groep die onomwonden zal toegeven ming van zijn jongere collegae. Hij dat ze studeren leuk vindt en dat ze Als gezagsdrager stimuleert en hand- kent zijn eigen beperkingen en weet van (bijna) ieder moment op de Fa- haaft de officier de naleving van wet- daarmee om te gaan, maar toont ook culteit Militaire Wetenschappen ge- ten en regelgeving, desnoods door de bereidheid en de geschiktheid om niet. gewenst gedrag te belonen of af te dwingen en ongewenst gedrag te voorkómen of te bestraffen. Nationale en internationale wetten en verdragen maar ook de gedragscodes van de krijgsmacht(delen) geven hieraan richting. Dit vraagt om een afgewo- gen oordeel in vaak complexe (inter- culturele) situaties teneinde als commandant een juist besluit te kunnen nemen.

Een opleiding op academisch niveau kan hierbij helpen. Het ethisch be- wustwordingsmodel9 kan binnen het kader van het operationeel besluitvor- mingsmodel hieraan verder richting geven. Als coach richt de officier zich op het eigen functioneren en dat van anderen. Coachen houdt daarom al-

9 Baarda, Th.A. van, A.H.M. van Iersel en D.E.M. Verweij (red). Praktijkboek militaire Ceremonieel ethiek. Bijlage 7. Budel, 2004. (Foto Communicatie NLDA)

JRG 176 10-2007 MILITAIRE SPECTATOR 421 Een kleine groep zal onverschillig Voor een ander, belangrijk, deel is een zijn en hen maakt het niet uit zolang erkend academisch werken denk- ze maar betaald krijgen. Op dit soort niveau noodzakelijk om ook door te cadetten, adelborsten of cursisten zit kunnen groeien naar hogere en top- de krijgsmacht overigens niet te functies in de bovenbouw. En in alle wachten. gevallen moeten deze officieren adequaat gevormd zijn: intellectueel, mi- Zijn we dan militair, om – kort of lang litair en persoonlijk! studerend – uiteindelijk te worden opgeleid om te vechten? Hier begin ik Veel kennis is vastgelegd in monodis- tot de kern te komen van wat een mo- ciplinair geschreven boeken of andere gelijk antwoord zou kunnen zijn. informatiedragers. Complexe proble- Natuurlijk worden militairen zodanig men moeten echter vaak in onderlinge opgeleid dat de ultieme consequentie samenhang multidisciplinair worden van hun taakuitvoering uiteindelijk benaderd. Om niet te vervallen in on- kan leiden tot doden of gedood wor- gewenst sjabloonmatig denken is een den. Dit kan de officier zelf betreffen academische houding (werken denk- of de militairen waarvoor hij verant- niveau) noodzakelijk, in ieder geval woordelijk is. En dan zijn er ook altijd voor een belangrijk deel van de offi- nog onschuldige derden ‘in het spel’. cieren. Gevechtsoperaties (tegen een regulier of irregulier optredende tegenstander) Door de juiste toepassing van deze maar ook sommige vredesoperaties kennis zal de officier op basis van een en zelfs humanitaire operaties zijn goede analyse en nader onderzoek tot het bereiken van de gestelde doelen. bijna altijd onoverzichtelijk, chao- een juiste, vaak multidisciplinaire op- De officier dient dan ook onder zware tisch, uiterst stressvol, emotioneel en lossing van een probleem moeten omstandigheden (zoals bij dreiging – hopelijk voor een groot deel van komen. Waarden behorende bij aca- en grote onzekerheid, hoge risico’s en onze generatie – soms zelfs onvoor- demische vrijheid, analytisch en in - normvervaging) zijn leiderschap vol- stelbaar. tegrerend vermogen, onderzoekszin, ledig waar te maken. Daartoe is oplei- objectiviteit, kritisch zijn, ding en onderwijs maar vooral ook Om in dit soort omstandigheden (zelf)reflectie, openheid en eerlijk- vorming in drie pijlers zoals hiervoor de juiste afwegingen en keuzes te heid dienen vooral in deze pijler te beschreven noodzakelijk. Hierbij is kunnen maken, heeft de krijgsmacht worden benadrukt. vorming niet alleen een verantwoor- goed opgeleide leiders van militairen delijkheid van de cadet, adelborst of nodig, die met veel gevoel voor de De (nog niet civiel erkende) opleidin- (onder)officier-cursist zelf maar een (inter)nationale politieke, culturele en gen op bachelor-niveau: krijgsweten- zaak voor iedereen binnen en buiten ethische dimensies van een operatie schappen, bestuurs- en bedrijfsweten- deze pijlers. professioneel en desnoods met pro- schappen, technische wetenschappen, portioneel geweld kunnen optreden civiele techniek en communicatie- Onze opdrachtgevers hebben zowel als commandant van eenheden, als informatie- en commandovoerings- algemene als specifieke eindeisen ge- adviseur van hun chefs en als coach systemen van de Faculteit Militaire steld waaraan de door ons opgeleide van hun jongerejaars. Wetenschappen van de Nederlandse officieren moeten voldoen. Dat ge- Defensie Academie duren nominaal beurt bijvoorbeeld in de vorm van be- Gegeven de complexiteit van dit soort drie jaar en dienen hieraan verder leidsdocumenten, opleidingsopdrach- operaties zullen Nederlandse officie- richting en invulling te geven.10 ten en profielschetsen. Op basis van ren bij inzet regelmatig de dialoog deze documenten richt de initiële moeten voeren met andere partijen in officiersvorming op de Nederlandse een conflict, die vaak eveneens hoog Vormingsdoelen Defensie Academie zich vooralsnog zijn opgeleid (zowel bondgenoten, onpartijdigen als tegenstanders). En Eerder stelde ik dat de krijgsmacht als daarvoor hebben we een wetenschap- geweldsinstrument in handen van de 10 NRC Handelsblad 8 juni 2007: volgens on- pelijke opleiding en de daarbij beho- regering ter bescherming van de be- derzoek van de VSNU rondt slechts 45 pro- rende academische vorming nodig! langen van de staat vooral gegaran- cent van de civiele studenten de bachelor in Voor een deel van de officieren kan deerd effectief moet zijn. Het gedrag vier jaar succesvol af (57 procent vrouwen, dit een kortere beroepsopleiding zijn, van de officier is in ieder geval rich- 33 procent mannen), 20 procent valt af (waarvan 10 procent in het eerste jaar). De gericht op de eerste, meer praktijk- tinggevend en veelal bepalend voor rest (35 procent) doet er dus langer over dan gerichte functies in de onderbouw. de effectiviteit van de krijgsmacht bij vier jaar.

422 MILITAIRE SPECTATOR JRG 176 10-2007 Verder is er natuurlijk het personeel Zware omstandigheden dat specifiek is belast met bepaalde (Foto Communicatie NLDA) vormingsactiviteiten: militair kader en instructeurs, wetenschappelijk personeel maar ook anderen die als ‘ont- Actoren in het vangende partij’ met aspirant-officie- vormingsproces ren in aanraking komen. Zij dragen bijvoorbeeld bij aan de versterking Vorming komt voor een belangrijk van de zelfstandigheid en het zelfver- deel tot stand door de dagelijkse erva- trouwen van de officieren in oplei- ringen van de cadet, adelborst en cur- ding, geven en zijn het voorbeeld in sist in zijn leef- en werkomgeving. lessituaties en leggen zaken op hel- Allereerst moet duidelijk zijn dat dere en consistente wijze aan de jonge vooral zijzelf verantwoordelijk zijn collegae-in-spé uit. voor deze vorming. Zij moeten hierbij wel op adequate wijze ondersteund en begeleid worden. Iedereen binnen de krijgsmacht, natuurlijk vooral het personeel van de Nederlandse Defensie Academie, dient dan ook affiniteit te hebben met en een bijdrage te leveren aan de vorming van de officieren. Zij dienen daartoe overigens zelf ook op vooral op de competenties die in het de juiste wijze opgeleid en gevormd onderstaande kader zijn vermeld. te zijn dan wel te worden.

Analyseren: het ontleden van situaties of een hoeveelheid informatie in hoofd- en bijzaken. Het zien van onderlinge verbanden en het doordringen tot de kern.

Flexibiliteit: het zich aanpassen aan en inspelen op andere personen en op veranderde omstandigheden.

Integriteit: het handelen naar eer en geweten, met besef van de normen en waarden van de organisatie en de samenleving in het algemeen. Het daarop aanspreekbaar zijn en het aanspreken van anderen hierop.

Resultaatgerichtheid: het gericht zijn op het realiseren van doelstellingen en resultaten.

Samenwerken: het zich inzetten om – met of tussen andere personen of groepen – samenwerking te bewerkstelligen en zo Integriteit gemeenschappe lijke doelen te behalen, ook wanneer dit niet van direct persoonlijk belang is. (Foto Communicatie NLDA)

Verantwoordelijkheidsbesef: het aanvaarden van risico’s en het zelf accepteren van de ge- Om officiersvorming zoals hier be- volgen van eigen handelen, beslissingen en gemaakte afspra- schreven inhoud te kunnen geven, ken. dienen eerstverantwoordelijke actoren voor de verschillende pijlers te Communicatie: het zodanig schriftelijk of mondeling uitwisselen van ideeën worden aangewezen. Dit laat evenwel en informatie dat beide kanten elkaar begrijpen. Het rekening onverlet dat de vorming binnen deze houden met en handelen naar signalen van gesprekspartners. pijlers de officiersvorming als geheel moet versterken. Hiertoe is eenheid Leervermogen: inzicht tonen in de eigen sterke en zwakke punten en werken van opvatting over officiersvorming aan de eigen ontwikkeling. Leren van nieuwe situaties en er- noodzakelijk. Voor de totale officiers- varingen. vorming zijn commandanten in het algemeen verantwoordelijk.

JRG 176 10-2007 MILITAIRE SPECTATOR 423 De commandant van de Nederlandse Voor de wetenschappelijke vorming antwoordelijkheid van de cadet, houdt Defensie Academie is hierbij letterlijk tekent de decaan van de Faculteit iedere cadet en adelborst – onder en figuurlijk de eerstverantwoorde - Militaire Wetenschappen. Regelmatig begeleiding – zelf een portfolio bij lijke commandant. Hij stelt het vor- overleg tussen de primaire actoren waarin persoonlijke vormingsdoelen mingsbeleid binnen de Nederlandse over de gewenste officiersvorming en en -plannen zijn opgenomen. Defensie Academie dan ook vast. Zijn de daarin te leggen zwaartepunten is ondercommandanten zijn integraal gewenst om zodoende tot een con - Ten slotte wordt in algemene zin de verantwoordelijk voor een professio- sistente en consequente uitvoering kwaliteit van de vorming vastgesteld nele uitvoering, waarover later meer. van dit beleid te komen. door periodieke evaluaties onder de onderdeelscommandanten die enige Voor de algemene persoonsvorming tijd ‘nieuwe’ officieren onder hun zijn in eerste instantie de ondercom- Instrumenten bevel hebben gehad. Deze evaluaties mandanten verantwoordelijk en aanmaken deel uit van het reguliere kwa- spreekbaar. De gouverneur van de De volgende instrumenten voor vor- liteitszorgproces van de Nederlandse Koninklijke Militaire Academie en de ming dienen zich aan: instructie en Defensie Academie. vlagofficier van het Koninklijk Insti- uitleg, herhaling, voorbeeldgedrag, tuut voor de Marine (KIM) kunnen in aanmoedigen en belonen, terecht - hun rol als supervisor en boegbeeld wijzen en straffen, confrontatie en Vormingsproces, van respectievelijk Cadettencorps en correctie, participatie, onderzoek, -activiteiten en -situaties Korps Adelborsten daarbij randvoor- analyse, presentatie en evaluatie. waarden aangeven. Hierbij spelen ook Het vormingsproces vereist toewij- de senaat van het Cadettencorps en de Het internaat- en campussysteem ding, kost tijd en personele capaciteit senaat van het Korps Adelborsten een biedt bovendien een aantal extra en vergt deskundigheid en conti- belangrijke rol. mogelijkheden om het groepsproces nuïteit. Het vindt niet alleen plaats tij- Voor de formulering van eindeisen en te begeleiden. De aspirant-officieren dens het opleidingsproces; het vindt het ontwikkelen van beleid van de mi- krijgen regelmatig feedback en ont- ook plaats tijdens het intensieve leven litaire vorming is het Hoofd Korte Of- vangen periodiek een persoonsbeoor- in internaatsverband, tijdens trai- ficiersopleidingen Breda tevens Hoofd deling of opleidingsrapportage, waar- ningen en bij daadwerkelijke inzet en Militaire Opleiding en Vorming (voor in de stand van de vormingsdoelen is functie-uitoefening. Vorming vindt maritiem-militaire vorming het Hoofd opgenomen. – bewust of onbewust – altijd, overal Maritiem Militaire Vorming bij het en door iedereen plaats. KIM) functioneel verantwoordelijk. Zij Per vormingsdoel wordt het waarge- laten zich voor het fysieke deel hier- nomen gedrag beschreven, en worden Gestreefd moet evenwel worden naar van adviseren door het Hoofd Licha- waar nodig afspraken gemaakt. Uit- een geplande, goed voorbereide en melijke Oefening en Sport. gaande van een belangrijke eigen ver- systematische vorming. Door het aan- bieden van zorgvuldig geselecteerde, goed controleerbare vormingssitua- ties tijdens de reguliere opleiding en training (maar ook inzet) kan gericht invloed worden uitgeoefend op de officiersvorming.

Grensverleggende vorming (Foto Communicatie NLDA)

424 MILITAIRE SPECTATOR JRG 176 10-2007 Resultaatgericht (Foto Communicatie NLDA)

De volgende vormingsactiviteiten en liseerd, gaat over in actieve coaching se van de laatste decennia leert dat het -situaties dienen zich onder meer op bij de vorming van jongere collegae gemiddeld ongeveer twee jaar kost de initiële opleidingsinstituten aan: in opleiding en functie-uitoefening, om een officier zonder wetenschappe- een op het toekomstig werkveld geen wordt ten slotte in de praktijk gelijke vorming adequaat op te leiden. richte, realistische en eigentijdse in- toetst bij inzet. Hierna start het (vaak Minder tijd zal leiden tot onnodige troductieperiode of groepsconfronta- met andere invalshoeken of op een incidenten en onnodige (want te ver- tie aan het begin van de opleiding, de ander niveau) opnieuw. mijden) slachtoffers. normale lessen, velddienst- en andere oefeningen, grensverleggende activi- Om iemand daarnaast een weten- teiten, lichamelijke opvoeding (licha- Tot slot schappelijke bachelor te geven zijn melijke oefening, fysieke training en nominaal drie jaar extra nodig. Min- sport), nationale en internationale uit- Dit artikel, met een aantal goedbe- der kan niet.13 Voor de opleiding en wisselingen, activiteiten binnen het doelde richtinggevende beginselen en vorming van zo’n officier zijn dus vijf Cadettencorps en het Korps Adelbor- uitgangspunten voor de initiële offi- jaar nodig. Minder leidt tot ongezon- sten (bestuursfuncties, Corpsdagen, ciersvorming binnen de Nederlandse de spanningen ergens binnen de door Coördinatieperiode, Assaut, diners en Defensie Academie,12 is geen eind- mij genoemde pijlers van het vor- soirees), activiteiten van ‘kronen’11, punt maar een begin: vorming dient mingsmodel. Laten ‘we’ nu eens wetenschappelijk onderzoek, Studium nader te worden geoperationaliseerd ophouden te suboptimaliseren door Generales, presentaties e.d. Maar ook in nauw en voortdurend overleg tussen penny wise and pound foolish te zijn. (het gebrek aan) studievoortgang de actoren zoals hiervoor genoemd. biedt mogelijkheden tot vorming in Beginnend met het opstellen van een Ik pleit er dus voor de officiersoplei- ‘een goed gesprek’. algemeen en functioneel officiers - ding te verlengen tot circa twee of vijf profiel kan hierbij gedacht worden jaar om zo het hiervoor beschreven Het vormingsproces is niet eenmalig aan een vormingsplan met tijdsfases, model voor initiële officiersvorming maar dynamisch en cyclisch, en be- competenties, kritische succesfacto- op een goede manier te kunnen im- gint bovendien met de bereidheid van ren, indicatoren en procesbeschrij- plementeren en uit te voeren. Daarna de aspirant-officier om gevormd te vingen, te verwerken in syllabi en is het ‘slechts’ een kwestie van prak- worden. De vorming wordt geïnterna- curricula. tisch vormen onder het motto: in staat om te vechten, bereid om te helpen. Daartoe is betrokkenheid van alle par- Daartoe hebben officieren onder meer 11 Cadetten die als schaduwfunctionaris van tijen en vooral voldoende opleidings- een sterk karakter nodig! het organieke kader optreden. tijd nodig. Een door mij uitgevoerde Initiële officiersvorming legt hiervoor 12 Een andere versie is intern NLDA vastgesteld door C-NLDA op 29 september 2005. globale (inter)nationale benchmark de basis. Honi soit qui mal 13 Zie noot 11, pag. 422. van officiersopleidingen en een analy- y pense!

JRG 176 10-2007 MILITAIRE SPECTATOR 425 ‘De toekomst in retrospectief’

Krijgswetenschappelijke essays van de Hogere Defensie Vorming

De derde cursus Hogere Defensievorming (HDV) is afge- eigen visie te geven ‘op de toekomstige ontwikkeling lopen juli afgerond. Voorzien van een nieuw ontworpen van de inzet van de krijgsmacht of een krijgsmachtdeel’. brevetembleem mogen de cursisten zich inmiddels ook Executive Master of Security and Defence (EMSD) De cursusleiding van de Hogere Defensievorming is noemen. De cursisten dienden een werkstuk te vervaar- voor deze opdracht een samenwerkingsverband met digen voor Krijgswetenschappen. de Militaire Spectator aangegaan. De cursusleiding heeft de beste essays als kopij aan de Militaire Spectator Het onderwerp betrof ‘een krijgswetenschappelijk vraag- aangeboden. Vervolgens heeft de redactie een keuze stuk, gericht op de operationele inzet van de krijgsmacht gemaakt. (of delen daarvan)’. Dit werkstuk had tot doel te toetsen of de cursist via een analyse van de aangeboden stof een De cursisten gingen – met een minimum aan tijd – toekomstvisie kon ontwikkelen. De student diende zijn met de volgende opdracht aan de slag.

Het is mei 2025. U bent werkzaam op een topfunctie bij Defensie en blikt terug op uw geslaagde bijdrage aan (…een krijgswetenschappelijk keuzeonderwerp) gedurende uw carrière sinds het verlaten van de HDV. U verliet, na een jaar hard studeren, de HDV met een eigen kritische visie op de toekomstige ontwikkelingen van de inzet van de krijgsmacht en van uw eigen krijgsmachtdeel. Achttien jaar later heeft u die visie ook waargemaakt. Dit is echter niet vanzelf gegaan. U heeft hiervoor diverse hobbels moeten overwinnen. U heeft lef en leiderschap getoond en mensen weten te overtuigen met onder meer een goede inschatting van lessen uit het verleden, een scherp gevoel voor nieuwe trends en een heldere toekomstvisie.

De redactie van de Militaire Spectator wil haar juli-editie 2025 uitgeven met het thema ‘18 jaar Executive Masters’. Hierin geven de leiders binnen Defensie in een door hen persoonlijk geschreven artikel weer welke ontwikkelingen hebben geleid tot het zo succesvol realiseren van hun eigen visie over de inzet van de krijgsmacht. U wordt gevraagd, net als alle andere alumni van HDV-03 uit 2007, een individuele bijdrage voor dit themanummer te schrijven.

Het resultaat, drie krijgswetenschappelijke essays van Dat alles gezegd hebbende is het tijd voor de essays zelf. cursisten van de leergang HDV-03, ligt voor u. Daarbij Allereerst het essay van Peter van der Tuin die, via een passen twee opmerkingen. Op de eerste plaats wijken de dialoog tussen generaal Loggie en cadet Jansen, zijn visie essays af van de gebruikelijke artikelen. De opdracht en over de inzet van een zelfstandige logistieke taskforce het karakter van een essay liggen hieraan ten grondslag. weergeeft. Ten tweede Frank Lenssen, die beschrijft hoe Ten tweede: de essays zijn primair geschreven voor de de toenemende energiebehoefte de Koninklijke Marine cursusdoeleinden van de HDV. Het zijn dus geen daad- ‘boetseerde’. En ten slotte Henk Suurveld, die uiteenzet werkelijke beleidsstukken. hoe het Nederlandse ‘joint’ optreden zich ontwikkelde.

426 MILITAIRE SPECTATOR JRG 176 10-2007 Inzet zelfstandige logistieke taskforce

Waarom Nederland er pas in 2025 opnieuw klaar voor was

P.G. van der Tuin – majoor van het dienstvak van de logistiek*

Inleiding van de laatste decennia niet vanuit de waarop logistiek binnen de krijgs- eerste hand had meegekregen. ‘Heb je macht is ondergebracht en niet te e logistieke conferentie van nog een uurtje’, zei Loggie, ‘dan wil vergeten de kwaliteit van de logistie- 2025 was weer goed geweest. ik je dat best uitleggen, want het is een ke eenheden zelf. Ik zal deze punten DHet conferentiecentrum in Pa- hele ontwikkeling die de krijgsmacht toelichten.’ pendal was vier dagen lang tot de nok heeft doorgemaakt om uiteindelijk dit toe gevuld met logistieke specialisten aanbod waar te kunnen maken.’ Jan- van de voormalige krijgsmachtdelen. sen, blij verrast door de reactie van de Veranderde samenstelling ‘Nuttige week’, dacht generaal Log- generaal, schoof snel twee stoelen in krijgsmacht gie. ‘Weer met een hoop mensen van een hoek en keek Loggie verwach- gedachten kunnen wisselen over de tingsvol aan. ‘Vanaf die eerste missies, begin jaren meest recente veranderingen in de ’90 van de vorige eeuw, is het karak- ‘logistiek van de krijgsmacht.’ ‘Om te beginnen’, sprak Loggie, ‘is ter van de krijgsmacht duidelijk ver- het ter beschikking stellen van een anderd. Uitzendingen werden de rode Terwijl de generaal zijn spullen bij el- zelfstandige logistieke taskforce aan draad in het leven van de beroeps- kaar zocht en zijn attachékoffer in- VN, NAVO of EU niet nieuw. Ook in militair. Toen werd ook duidelijk dat ruimde, hoorde hij ineens zijn naam. de beginjaren negentig, toen de ons personeel en de soorten en aan- ‘Generaal Loggie, mag ik u wat vra- krijgsmacht voor het eerst sinds tallen eenheden niet op die nieuwe gen?’ Een jonge cadet kwam uit de lange tijd weer expeditionair ging missies waren afgestemd. Dat heeft lege conferentiezaal en stelde zich optreden, is er een logistieke task- de krijgsmacht in de laatste decennia voor. ‘Cadet Jansen, generaal, ik heb force uitgezonden, gedurende de rechtgetrokken.’ naar uw lezing zitten luisteren en ik UNPROFOR-missie in vroeg me eigenlijk af waarom het Bosnië. Daarna is zo bijzonder is dat Nederland samen dat echter nooit met Denemarken een zelfstandige meer voorgekomen. logistieke taskforce aan de NAVO aan- Dat heeft een aantal biedt?’ oorzaken: de veranderde samenstel- Even was de generaal van zijn stuk ge- ling van de krijgs- bracht door deze schijnbaar eenvoudi- macht, de manier ge vraag, maar al snel realiseerde hij zich dat dit eigenlijk een bijzonder goede vraag was, zeker voor een 1 (NL/BE) Transport- cadet, die immers nog maar net onder bataljon in voor- de wapenen was en de ontwikkelingen malig Joegoslavië, 1992-1993 * Cursist HDV-03. (Foto NIMH)

JRG 176 10-2007 MILITAIRE SPECTATOR 427 Personeelsstructuur in een non-permissive environment. aan tanks te compenseren. Hierdoor ‘Om te beginnen is, aan het eind van Dat betekende in gewone mensentaal: hield je bij het CLAS grosso modo nog de vorige eeuw, de personeelsstruc- geen focus meer op het grootschalig drie soorten eenheden over: de pant- tuur van de krijgsmacht aangepast. De conflict in Europa. Missies zoals die serinfanteriebataljons, de geniebatal- dienstplichtigen, waar vooral de een- in Uruzgan (medio eerste decennium jons en de logistieke bataljons. Ik ver- heden van de Koninklijke Landmacht van deze eeuw) en in Sudan (aan het tel daar straks nog wat meer over.’ uit bestonden, mochten namelijk al- begin van het tweede decennium) leen vrijwillig uitgezonden worden. werden het uitgangspunt voor de ‘Ook bij het CLSK heeft meer van Dat werkte niet meer in een expedi- krijgsmacht. Dit betekende trouwens minder geleid tot een ingrijpende ver- tionaire krijgsmacht: de druk op de wel dat we vanaf dat moment de andering in de soorten en aantallen vrijwilligers werd te groot. Mede beveiliging van het Nederlandse eenheden. Uiteindelijk zijn er, na een daarom is de dienstplicht toen op- grondgebied tegen een reguliere, jarenlange politieke strijd, twee wings geschort en bestond de krijgsmacht grootschalige tegenstander terzijde van elk twintig JSF’s overgebleven. vanaf dat moment alleen nog maar uit hebben geschoven. Dat konden we, Daarnaast is de transportvloot fors beroepsmilitairen. En hoewel we zelfs in NAVO-verband, niet meer uitgebreid tot tien C-130’s voor intra- daarna steeds periodes hebben gekend waarmaken. Het adagium werd toen: theater transport en zijn de twee tan- waarin we moeite hadden nieuwe Nederland draagt bij aan zijn eigen kertoestellen behouden. De rest van rekruten te werven, is de krijgsmacht veiligheid en die van zijn bondgeno- de transportkisten is verkocht, stra - qua personeel toch goed op sterkte ten door stabiliteit te brengen in die tegisch transport is nu, mede vanwege gebleven.’ regio’s die, bijvoorbeeld doordat daar de hoge kosten, een gemeenschappe- terroristen vandaan komen, de Neder- lijke NAVO-asset geworden. De heli- Soorten en aantallen eenheden landse veiligheid negatief kunnen koptervloot ten slotte is ook in aantal- ‘Een heel ander probleem, maar min- beïnvloeden.’ len en types teruggebracht tot dertig stens even lastig om op te lossen, was Chinooks, twintig NH 90’s en twintig dat van de soorten en aantallen een- ‘Vanaf dat moment ging het hard met Apaches.’ heden. Je moet niet vergeten dat we de verdere reorganisatie van de krijgs- als beroepsmilitairen, ook toen al, een macht. Het nieuwe uitgangspunt ‘Bij het CZSK zijn de echte keuzes nog emotionele band hebben met de een- werd, zeker voor de eenheden van niet gemaakt. De marinestudie van heden waar we werken. Soms was die Commando Landstrijdkrachten (CLAS) 2005 gaf weliswaar aan: de nadruk band zelfs zo sterk dat onze toen- en het Commando Luchtstrijdkrach- verschuift van de beheersing van ma lige generaals en admiraals, bij het ten (CLSK): meer van minder. Minder grote zeegebieden naar maritieme uitvoeren van opgedragen bezuini- types eenheden en materieel, maar knooppunten en transportroutes als- gingen, geen harde keuzes durfden wel in aantallen die de Nederlandse mede naar wateren nabij operatie- te maken in de samenstelling van regering de juiste flexibiliteit geven terreinen op het land.2 Toch is er door de krijgsmacht. Hierdoor werd er binnen het (beperktere) takenpakket. de explosieve stijging in de energie- na iedere bezuinigingsronde gekaas- Voor een klein land als Nederland een behoeften van China en India en de schaafd; telkens ging overal een beet- keuze waar ik volledig achter sta. beperkte wereldvoorraden van fos- je vanaf.’ Want als je als klein land alles wil siele brandstoffen ook op de grote doen doe je uiteindelijk niets.’ zeegebieden wel een relevante drei- ‘Pas in 2010, na de zoveelste bezuini- ging bij gekomen. De bijbehorende ging, zijn er echt structurele keuzes ‘Dit uitgangspunt leidde bij het CLAS (materieel)keuzes zullen in de ko- gemaakt. De belangrijkste daarvan tot de opheffing van alle tankbataljons mende jaren wel gemaakt worden.’ was dat Nederland te klein is om er en artillerieafdelingen en tot het een volledige krijgsmacht op na te omvormen van de luchtmobiele in- ‘Samengevat kun je stellen dat de houden. Nederland ging aan taak- fanteriebataljons tot pantserinfante- samenstelling van de Nederlandse specialisatie doen en zich vooral rich- riebataljons. Bij het Commando Zee- krijgsmacht, zeker als je kijkt naar het ten op actuele en voorzienbare drei- strijdkrachten (CZSK) werden de CLAS en het CLSK, nu gebaseerd is op gingen.1 De opdracht, zoals we die mariniersbataljons ook omgevormd meer identiek en modulair opge- ook nu in 2025 nog kennen werd: het tot pantserinfanteriebataljons. De bouwde eenheden, ofwel meer van wereldwijd bijdragen aan stabiliteit vuursteun die voor de nieuwe, be- minder.’ perktere taak nodig was werd vanaf toen gewaarborgd door de eenheden ‘Ja ja’, zei Jansen, die het inmiddels 1 Ministerie van Defensie, Het vizier op De- van het CLSK en door de organiek een beetje duizelde. ‘Dus als ik het fensie (2006). Interne en externe ideeën over ingedeelde mortieren. De bescher- goed begrijp is de belangrijkste ver- de toekomst van de krijgsmacht. blz. 19. mingswaarde van het nieuwe CV-90 andering dat we nu meer soortgelijke 2 Marinestudie 2005 (2005). Brief van de minister van Defensie aan de Tweede Kamer pantservoertuig was, gezien de nieuwe eenheden hebben, die we wereldwijd d.d. 14-10-2005. blz. 2. taakstelling, voldoende om het gemis flexibeler kunnen inzetten, maar dat

428 MILITAIRE SPECTATOR JRG 176 10-2007 we daarvoor de prijs betalen dat we een grootschalige aanval op Europa Genisten van de niet meer kunnen afslaan.’ ‘Precies’, landmacht antwoordde generaal Loggie. ‘Raar bouwden een en oncomfortabel idee misschien, logistiek kamp maar wel de realiteit.’ tijdens de UNMEE-missie ‘Maar als ik eerlijk ben snap ik nu in Eritrea, nog steeds niet waarom het zo bijzon- 2000-2003 der is dat we een zelfstandige logis- (Foto AVDD, tieke taskforce uit gaan zenden’, R. Schoonderwoerd) voegde Jansen er aan toe. ‘Ja’, sprak Loggie, ‘dat begrijp ik’. ‘Wat je moet onthouden is dat soortgelijke eenheden, met soortgelijk materieel en eenheden en gevechtslogistiek, ge- iedere logica die hem op de KMA was soortgelijke bewapening leiden tot relateerd aan het inzetten van opera- aangeleerd. ‘Gelukkig’, ging generaal verdere standaardisatie van het logis- tioneel gerede eenheden. Met beide Loggie door, ‘konden de functieplaat- tieke proces. En dat leidt weer tot een- vormen is het nodige gebeurd in de af- sen die hiermee bespaard werden voud, één van de basisprincipes van gelopen jaren.’ worden overgeheveld naar de ge- logistieke ondersteuning.’3 ‘Bedoelt u vechtslogistieke eenheden, want daar te zeggen dat de logistiek nu simpeler Vredeslogistiek konden ze door alle missies wel wat wordt, waardoor je logistieke capaci- ‘Aan het eind van de twintigste eeuw extra mankracht gebruiken.’ teit overhoudt voor andere taken?’, was zowel de vredeslogistiek als ook vroeg Jansen. ‘Precies’, zei Loggie, de gevechtslogistiek hoofdzakelijk ‘De laatste verbeterstap was het ver- die inwendig baalde dat hij het een- georganiseerd binnen de toenmalige anderen van de organisatorische op- voudige taalgebruik van Jansen was krijgsmachtdelen. Om doelmatig- hanging van het CDC. In 2005 is deze verleerd. Waar was hij dat sinds de heidsredenen is destijds besloten eenheid direct onder de Secretaris- HDV toch kwijtgeraakt? om gelijksoortige vredeslogistieke Generaal, nevengeschikt aan de Com- elementen van de krijgsmachtdelen mandant der Strijdkrachten (CDS), ‘Maar er is meer gebeurd in die tijd. samen te voegen. Dit leidde tot de geplaatst. Hierdoor ontstond de rare Zoals ik je daarstraks al vertelde is oprichting van het Commando Dien- situatie dat de CDS wel verantwoorde- ook de manier waarop de logistiek stenCentra (CDC), een bonte verzame- lijk was voor het gereedstellen van binnen de krijgsmacht is onderge- ling van (vredes)logistieke elementen eenheden, maar niet zelfstandig prio- bracht behoorlijk veranderd in de met een enorme personele omvang: riteiten kon stellen bij die gereedstel- laatste twintig jaar.’ meer dan 12.000 man begin 2007.’ ling. Dit is in 2020, mede op basis van de logistieke problemen in Uruzgan ‘De volgende stap is geweest om dit en Sudan, rechtgezet. Daarna is het Logistiek binnen CDC af te slanken, door alles wat we CDC, inmiddels hernoemd tot Defen- de krijgsmacht niet noodzakelijkerwijze zelf moesten sie Vredes Logistiek Commando doen uit te besteden. Dit proces heeft (DVLC), een direct ondercommando ‘Een tweede factor die zijn invloed meer dan tien jaar geduurd, voorna- van de CDS geworden.’ heeft gehad op het uit kunnen brengen melijk doordat de rechtspositie van van een zelfstandige logistieke task- het zittende personeel eerdere uit - Gevechtslogistiek force is de organisatorische inbedding besteding in de weg stond. Maar uit- ‘Is bij de vredeslogistiek efficiency van de logistiek binnen de krijgs- eindelijk is het CDC in 2020 om- het motto, bij gevechtslogistiek is dat macht. Zoals je op de KMA geleerd gevormd tot een kleine eenheid, effectiviteit. Deze verschillende uit- hebt, valt de functie logistiek4 uiteen die voornamelijk bestond uit smart gangspunten lijken op het eerste ge- in twee hoofdverschijningsvormen: buyers: mensen met verstand van zicht haaks op elkaar te staan, maar vredeslogistiek, gerelateerd aan het zaken die de juiste producten en dien- dat is niet juist; ze vullen elkaar juist leveren van operationeel inzetbare sten konden kopen die nodig zijn voor goed aan. Zo hebben de op efficiency de vredeslogistiek van Defensie.’ gebaseerde ontwikkelingen binnen de 3 Allied Joint Logistic Doctrine (2003) vredeslogistiek van de afgelopen NAVO-doctrinepublicatie nummer AJP-4a. ‘Kun je je voorstellen dat we in 2007 jaren een positief gevolg gehad op de blz. 1-2. nog lijndiensten tussen kazernes, ma- effectiviteit van de gevechtslogistiek.’ 4 Logistiek is één van de functies van militair optreden. De andere functies zijn manoeu- rinecomplexen en vliegbases zelf uit- vre, vuurkracht, bescherming, inlichtingen voerden?’ Jansen schudde meewarig ‘Een goed voorbeeld hiervan is de en commandovoering. zijn hoofd, dit ging inderdaad in tegen overheveling van VTE’n van het DVLC

JRG 176 10-2007 MILITAIRE SPECTATOR 429 naar de gevechtslogistieke eenheden Kwaliteit logistieke van de verschillende NAVO-partners van de krijgsmacht. Dit leverde extra eenheden de afgelopen jaren sterk gestegen. personele capaciteit op die er voor Daarnaast kunnen deze voertuigen zorgde dat voor bijvoorbeeld vracht- ‘De ontwikkelingen die ik hierboven worden uitgerust met ballistische be- auto’s weer standaard twee chauffeurs beschreven heb gingen vooral over scherming die effectief is tegen klein in de organisatie werden opgenomen. het kwantitatieve aspect van logistie- kaliber munitie. Hierdoor is de (ge- Om budgettaire redenen was dit ke eenheden. Een ander, ten minste vechts)logistieke militair nu beter principe bij de invoering van het net zo belangrijk aspect is voor mij beschermd dan voorheen.’ fysieke distributiesysteem in 2006 het kwalitatieve aspect: zijn de eenhe- losgelaten.’ den uitgerust met het juiste materieel ‘Flinke stappen zijn er ook nog geen zijn ze op het juiste niveau gemaakt in de periode 2010-2015. In ‘Naar aanleiding van de actualise- traind? Ook op dat gebied is een lange die periode zijn de gevechtslogistieke ringsbrief 5 is in 2020, samen met de weg afgelegd.’ eenheden uitgerust met springmid - oprichting van het DVLC, ook het De- delen (om zelfstandig hindernissen te fensie Gevechtslogistiek Commando ‘Zoals ik je daarstraks al vertelde kunnen ruimen), met nachtzichtappa- (DGLC) opgericht. Hierin werden alle heeft de krijgsmacht al eens eerder ratuur (voor een betere situational gevechtslogistieke eenheden van het een zelfstandige logistieke taskforce awareness bij nacht) en met dakaffui- CLAS opgenomen, aangevuld met de uitgezonden, dat was in 1992. Niet ten met mitrailleurs die vanuit het logistieke elementen van het CLSK met als taak het logistiek ondersteu- voertuig bediend kunnen worden, die geen directe relatie hadden met nen van eenheden, maar bedoeld om zodat logistieke eenheden ook zelf- het (vredes)logistieke proces van de hulpgoederen onder de bevolking te standig vanuit een beschermde omge- vliegbases in Nederland. Dit ver- distribueren. Tijdens die missie bleek ving onderdrukkingsvuur uit konden grootte de gevechtslogistieke capaci- wel dat zowel het materieel alsook brengen.’ teit van de krijgsmacht opnieuw.’ het trainingsniveau van de eenheden niet afgestemd was op dit soort mis- ‘Kortom’, vatte generaal Loggie sa - ‘Na deze aanvullingen ontstond er, sies.’ men, ‘het gevechtslogistieke mate- net als bij de gevechtseenheden, ook rieel van de krijgsmacht is nu meer op het gebied van de logistiek een ‘Het gevolg was dat in volgende mis- interoperabel met andere NAVO-part- meer solide basis van identieke, sies, zoals die in Uruzgan en Sudan, ners en beter voorbereid op de nieuwe modulair opgebouwde eenheden die bij enige dreiging direct besloten taak: het wereldwijd bijdragen aan voorzien waren van voldoende perso- werd om beveiliging te laten verzor- stabiliteit in een non-permissive neel om de hoge uitzenddruk op te gen door gevechtseenheden. Dat is en vironment.’ ‘Maar’, mompelde kunnen vangen.’ naar mijn mening een prima zaak als Jansen enigszins weifelend, ‘dan er sprake is van een hoog dreigings- moet je daar wel mee om kunnen ‘Oké’, zei Jansen, ‘ik denk dat ik het niveau, maar de schaduwkant van die gaan.’ ‘Dat klopt’, antwoordde gene- begrijp. Door de vredeslogistieke ele- oplossing is wel dat dit de gevechts- raal Loggie ‘en daarom zijn ook de menten direct onder de CDS te plaat- kracht van een missie voor een groot trainingen van logistieke eenheden in sen, samen te voegen en vervolgens deel ‘opeet’, terwijl je die gevechts- de laatste twintig jaar behoorlijk op voor een groot deel uit te besteden kracht ergens anders wellicht beter de schop gegaan.’ hebben we dus functies vrij kunnen kunt gebruiken. Daarom heeft de maken om de gevechtslogistieke een- krijgsmacht besloten materieel en Trainingen logistieke eenheden heden groter te maken, waardoor we trainingsniveau van logistieke een- ‘Zoals je heel terecht aanhaalde dus nu die zelfstandige logistieke heden ingrijpend aan te passen.’ moet je met al dat nieuwe mate- taskforce uit kunnen zenden.’ rieel wel verantwoord om kunnen Materieel gaan. Daarom is het opleidings- en ‘Ho, ho niet zo snel’, remde de gene- ‘Een eerste belangrijke stap vooruit trainings programma van gevechts- raal de enthousiaste cadet af, ‘je hebt was de aankoop van de wissellaad - logistieke eenheden ingrijpend ge- helemaal gelijk, maar er is nog een systeemvoertuigen voor logistieke wijzigd. Tegenwoordig besteden we derde element dat een rol speelt in dat eenheden in 2006. Deze voertuigen 75 procent van onze tijd aan militai- proces, en dat is de kwaliteit van de zijn geschikt om standaard ISO-contai- re training en nog maar 25 procent logistieke eenheden zelf.’ ners en flatracks te vervoeren. Omdat aan specifiek logistieke training. Dat de andere NAVO-partners (waaronder was een behoorlijke cultuuromslag Denemarken, waarmee we nu samen waar we jaren aan gewerkt hebben. de zelfstandige logistieke taskforce Van een logisticus in een groen pak 5 Kamp, H.G.J. (2006). Nieuw evenwicht, nieuwe ontwikkelingen. Naar een toekomst- gaan uitbrengen) ook gebruik maken zijn we langzaam maar zeker ge- bestendige krijgsmacht. Kamerbrief nr. van ISO-containers, is de interopera - groeid naar een militair met een HDAB2006018085 d.d. 02-06-2006. blz. 19. biliteit tussen de logistieke eenheden logistieke taak.’

430 MILITAIRE SPECTATOR JRG 176 10-2007 • vredeslogistiek is voor een belangrijk deel uitbesteed; • de functieplaatsen die dit opleverde zijn overgeheveld naar de gevechtslogistieke eenheden; • vredeslogistiek is onder directe aansturing van de CDS gebracht; • gevechtslogistieke eenheden zijn joint geworden; • het materieel van de gevechtslogistieke eenheden is verder aangepast aan het optreden in een non-permissive environment; • gevechtslogistiek personeel be- steedt 75 procent van zijn trainingstijd aan algemeen militaire training Task Force Uruzgan. Konvooi van Kandahar Airfield naar Tarin Kowt en 25 procent aan gevechtslogistie- (Foto AVDD, G. van Es) ke training; • gevechtslogistieke eenheden volgen ‘Toch kun je de individuele militaire speeld en in principe als eenheid in- een vast opwerktraject van een jaar, vaardigheden van logistici nog zo zetbaar. Omdat we veelal samen met waarbij ze het eerste half jaar joint goed trainen, de effectiviteit van een een partnerland een eenheid leveren oefenen en het tweede half jaar eenheid als geheel zit vooral in de gebruiken we dan het tweede halfjaar combined.’ trainingen die je op de hogere ni- om de verschillende nationaliteiten ‘Deze hele rij met veranderingen was veaus doet. Mensen moeten elkaar samen te trainen. Dat is nu ook ge- nodig om uiteindelijk, dertig jaar leren kennen en vertrouwen. Daar is beurd met die Deense eenheid waar- later, logistieke eenheden op het ni- trainingstijd voor nodig. In het ver- mee we de komende missie gaan uit- veau te krijgen waar ze nu staan: klaar leden werden logistieke eenheden voeren. We trainen dan eerst op om zelfstandig in internationaal ver- om capaciteitsredenen ad hoc sa- stafniveau, waarbij we de besluitvor- band aangeboden te kunnen worden mengesteld uit verschillende moe- mingsprocessen en procedures vast- aan één van de veiligheidspartners dereenheden. De integratieoefening, leggen en beoefenen. Vervolgens trai- van Nederland.’ bedoeld als afsluiting van een geza- nen we met de eenheden zelf. Op menlijke trainingsperiode vlak voor die manier hebben we na een jaar een ‘Zo’, sloot generaal Loggie af, ‘ik een missie, werd daardoor veelal hoogopgeleide, goed op elkaar inge- hoop dat je nu begrijpt dat het inder- een kennismakingsoefening, waar- speelde eenheid die berekend is op daad wel bijzonder is dat Nederland door logistieke eenheden onvol- haar taak, ook als daar niet altijd een voor het eerst in ruim dertig jaar weer doende op elkaar ingespeeld naar gevechtseenheid aan toegevoegd is een zelfstandige logistieke taskforce een missie gingen.’ om de beveiliging te verzorgen.’ aan de NAVO aanbiedt. En bedenk Jan- sen, op ieder moment in je carrière ‘Hoe is dat dan opgelost?’, vroeg Jan- Afsluiting kun jij daar een bijdrage aan leveren. sen, terwijl hij de generaal met een ‘Zoals je ziet’, zei generaal Loggie, Als jonge luitenant door je eenheid vragende blik aankeek. ‘Dat’, ant- ‘is er veel gebeurd tussen de eerste goed te trainen, als majoor-stafoffi- woordde generaal Loggie, ‘is opge- zelfstandige logistieke taskforce in cier door met je stafstukken mede lost door die modulaire identieke een- 1992 en de huidige zelfstandige joint- richting te geven aan de personele, heden te bouwen waar ik je al eerder combined logistieke taskforce. Ik zet materiële en trainingskeuzes die de over vertelde en die volgens de syste- de belangrijkste veranderingen van de krijgsmacht moet maken en als je ten matiek van de NRF-eenheden te trai- laatste dertig jaar nog even voor je op slotte generaal bent door die keuzes nen. Deze systematiek bestaat uit een een rijtje: zo rationeel mogelijk te maken, met trainingscyclus van een jaar, voor- • de eerste hoofdtaak is losgelaten; het belang van de krijgsmacht als ge- afgaand aan een eventuele missie. • de krijgsmacht beschikt, na het heel op je netvlies. Ik wens je een Omdat we nu genoeg identieke ge- opheffen van diverse capaciteiten, mooie, lange logistieke carrière toe.’ vechtslogistieke eenheden hebben over meer soortgelijke eenheden; kunnen we een eenheid die Nederland • door de onderlinge uitwisselbaar- ‘En nu ga ik naar huis, want generaal voor een missie aan de NAVO aanbiedt heid zijn deze eenheden of niet, als ik te laat ben krijg ik dat eerst een half jaar in eigen land trai- - makkelijker in te zetten van mijn vrouw te horen. Dat is in de nen en testen. Dan zijn de mensen van - eenvoudiger logistiek te onder- laatste dertig jaar niet ver- de eenheid volledig op elkaar inge- steunen; anderd.’

JRG 176 10-2007 MILITAIRE SPECTATOR 431 Eerst was er gas...1

Hoe de zucht naar energie de KM vorm heeft gegeven

F.J.G. Lenssen – luitenant-ter-zee der eerste klasse*

Inleiding In plaats van één vijand ontstonden er meerdere, die op een totaal andere a 36 jaar in het ‘daags blauwe’ manier dan voorheen bestreden moes- marinepak gelopen te hebben ten worden. Ook de Koninklijke Ma- Nis de tijd aangebroken om ‘de rine heeft geworsteld om zich aan wereld die Defensie heet’ te verlaten. te kunnen passen aan deze ‘nieuwe In een dergelijke situatie bestaat bij wereld’, maar dacht in 2005 toch wel mij onherroepelijk de neiging om een beeld te hebben hoe ze eruit zou achterom te kijken. Het verzoek om moeten zien als ‘operationeel com- deze blik op het verleden vast te leg- mando’ binnen de Nederlandse de- gen op papier komt dan ook op het fensieorganisatie. juiste moment. In het tweede deel van mijn carrière De eerste helft van mijn tijd bij werd ik geacht de blik toch iets verder Defensie heb ik voornamelijk gespen- naar buiten te richten dan alleen het deerd in the sharp end van onze zelf opgebouwde tactical picture. Het krijgsmacht, waarin Defensie na het startschot hiervoor was de eerste ge- beëindigen van de Koude Oorlog accrediteerde HDV. In deze opleiding zocht naar een nieuwe identiteit in werd aandacht besteed aan de wereld een sterk veranderende wereld. Een buiten de NAVO, de nieuwe wereld- periode waarin de termen ‘expeditio- machten, de rol van Europa, maar ook nair’ en ‘flexibiliteit’ werden vertaald de rol van Defensie binnen Neder- in een aanzienlijk kleinere krijgs- land, met als richtinggevend kader de in het voortbestaan van Europa en in macht die zich trachtte te richten op hoeveelheid middelen (lees: geld) die het bijzonder Nederland als economi- een diffuus wereldbeeld onder grote de regering voor Defensie over had. sche speler op het wereldtoneel vraagt budgettaire druk. om een VOC-mentaliteit in het kwa - In die laatste achttien jaar is de wereld draat. rond Europa blijven veranderen. Veel- Een situatie waarin de zucht naar al hetzelfde spel, maar met andere energie naast het fenomeen van global * Cursist HDV-03. 1 In de theorie over het ontstaan van ons zon- spelers, op een groter speelveld en warming ons handelen bepaalt. nestelsel start het proces met de aanwezig- regels die niet meer door de VS en heid van gas. Naar analogie van deze theorie Europa werden voorgeschreven. Een Vooral de zucht naar (schone) energie kan ook de beschreven globale instabiliteit spel dat uitmondt in de huidige si - heeft de laatste achttien jaar een grote met de gevolgen voor de Nederlandse defensieorganisatie benaderd worden. tuatie (2025), waarin de nulmeridiaan rol gespeeld bij de stabiliteit in de 2 2 ‘Energy war jeopardises progress’, by An- niet meer over Greenwich loopt, maar wereld. Als afgeleide hiervan is ook drew Simms, The Guardian, June 21, 2004. ergens tussen Delhi en Beijing. Waar- ons buitenlandbeleid, met als fysieke

432 MILITAIRE SPECTATOR JRG 176 10-2007 component het optreden van Defen- sie, hierdoor beïnvloed. Als defensie- officier met ‘marineblauw’ bloed voel ik de behoefte u mee te nemen door de laatste achttien jaar en te schetsen waarom de marine eruit ziet zoals nu het geval is en welke rol zij vervult binnen de defensieorganisatie, met als centrale vraag: ‘Hoe heeft de wereldwijde behoefte aan energie de gedaan- te van de Koninklijke Marine beïn- vloed?’

Hierna schets ik naar aanleiding van de energieproblematiek de veranderingen in de wereld van de laatste achttien jaar. Vervolgens beschrijf ik welke gevolgen dit heeft gehad voor de veiligheidssituatie op het wereldtoneel en voor de NAVO. De gevolgen

Bij een aanslag op een LNG-tanker is de explosieve kracht ettelijke malen die van de atoombom op Hiroshima (Foto: Shell)

lijk duidelijk. De reactie van de VS op de gevolgen van global warming, de aanslag op het World Trade Center het poolwater toch al dichter aan de mondde uit in een grootschalig mili- lippen stond dan verwacht. De ‘win- tair optreden in Afghanistan en Irak. naars’ van de Koude Oorlog hadden Europa had moeite de Transatlanti- het de eerste tien jaar van het millen- sche band te behouden. nium moeilijk.

Vooral het VK, maar ook Nederland Nieuwe wereldmachten heeft zich ingespannen de relatie met Aan de andere kant van de wereld deze strategische partner zeker te stel- vond in de schaduw van de instabili- len, door relatief grootschalige mili- teit in het Midden-Oosten een geheel taire ondersteuning te leveren voor de andere ontwikkeling plaats. De tot stabilisatie van Afghanistan en Irak. dan toe tamme reus China begon uit Ook Canada en Australië hebben te - zijn ‘jas’ te scheuren. Aan het einde gen een hoge kostprijs (verlies van van de vorige eeuw was wel duidelijk levens en vele miljoenen dollars) ge- welk potentieel dit land had. In het tracht bij te dragen aan een stabiele nieuwe millennium werd fysiek dui- Windmolens in Denemarken regio en het uitbannen van internatio- delijk wat hiervan de gevolgen waren. (Foto Computare) naal terrorisme. Astronomisch positieve cijfers over economische groei en productiviteit voor de Koninklijke Marine komen Deze periode kenmerkt zich verder gevolgd door nog grotere investeringen daarna aan de orde. Ik sluit af met door stijgende energieprijzen, die bij- om deze opgaande beweging voort te conclusies en een toekomstbeeld. droegen aan een afvlakkende econo- zetten. mische groei. Door het naar beneden toe bijstellen van oliereserves (o.a. Ook India vertoonde een vergelijk- De wereld Shell 2005) werd duidelijk dat de baar beeld. India ontwikkelde zich tot van 2007 tot 2025 zoektocht naar verantwoorde alterna- marktleider op IT-gebied, ondersteund tieve energiebronnen serieuzere vor- door een hoogwaardig opleidings- Oude wereldmachten men aan moest nemen. De orkaan apparaat. De staten met de grootste Op 11 september 2001 werden de eer- Katrina en verontrustende rapporten arbeidsbevolking ter wereld leken ste scheurtjes in het bolwerk van de van de VN deden zelfs de neoconser- nu echt dit potentieel te verzilveren. enig overgebleven supermacht pijn- vatieven in de VS beseffen dat door Hoewel de relatie met Pakistan nog

JRG 176 10-2007 MILITAIRE SPECTATOR 433 Hong Kong, ‘een haast niet te stillen behoefte aan energie...’ (Foto C2 RINGO)

de concurrentie op de energiemarkt3 werd door de olie/gasafnemende landen beschouwd als bedreiging voor het instandhouden van de eigen economie. Binnen de EU rezen zorgen terwijl de eigen energievoorraden slonken.

De nieuwe wereldmachten zochten actief naar nieuwe leveranciers. China sloot een contract met Kazachstan voor de aanleg van een pijpleiding en de levering van olie en gas4, terwijl India een overeenkomst sloot met Iran5. Met name de oude Sovjet-Unie (SU) staten waren doelwit van de VS, China en India voor het sluiten van contracten voor olie/gasleveranties.

De VS trachtte initieel in deze staten het proces van democratisering in gang te zetten, maar mede gevoed door de reaalpolitiek van China en India, viel ook deze supermacht terug op deze zakelijke wijze van opereren. Na 2010 werd ook Europa steeds ac- tiever op de energiemarkt, maar richtte zich meer op de Zuid-Amerikaanse en Afrikaanse markt, die geteisterd werd door de gevolgen van politieke instabiliteit en statelijk opportunisme.

In de VS en in Europa ontstond de angst om de positie op het wereldtoneel te verliezen aan de nieuwe grootmachten als gevolg van de con- veel aandacht vroeg, was India en ook bronnen langzaam opdrogen en on- currentie op de energiemarkt. Deze China niet verwikkeld in een mil - dervonden concurrentie op de vrije angst werd deels ingegeven door de jardenverslindende militaire operatie. olie/gasmarkt. wijze waarop China en India zaken Beide staten hadden een gouden toe- deden met in westerse ogen failed komst, maar kenden een haast niet te De situatie werd nog verder op de states. stillen behoefte aan... energie. spits gedreven door een oud-wereldmacht (Rusland), die zijn energie- 3 Christoph Tönjes & Wilbert Perlot, ‘Wie is De nieuwe ‘Koude Oorlog’ potentieel gebruikte om de oude afhankelijk van wie. De betrekkelijke kwets- Door de ‘rook’ van het Midden-Oos- machtpositie te herwinnen. De ‘GAZ- baarheid van de EU-gasmarkt’, Internatio - nal Spectator ten en Afghanistan begon zich een PROM politiek’ van Rusland veroor- , jaargang 60, nr. 4, april 2006. 4 http://cf.hum.uva.nl/oosteuropa/prospekt/ nieuw spanningsveld af te tekenen. zaakte een verlies van vertrouwen bij artikelen2006/rivaliteit_aug.html, Nieuwe Twee opkomende grootmachten die de klanten en daarmee een nog gro- grootmachtenrivaliteit door René Does in zochten naar energieleveranciers om tere impuls om te zoeken naar diver- Prospekt, tijdschrift voor Rusland. hun economieën van de nodige siteit in energieleveranciers. 5 http://www.american.edu/TED/iranpipeline. htm, Iran to India Natural Gas Pipeline: Im- brandstof te voorzien. De bestaande Energie en vooral gas werd steeds plications for Conflict Resolution & Regio- wereldmacht (VS) en kleine broer vaker als politiek drukmiddel gebruikt. nalism in India, Iran, and Pakistan, door (Europa) zagen hun bestaande (eigen) De perceptie van afhankelijkheid en Shamila N. Chaudhary.

434 MILITAIRE SPECTATOR JRG 176 10-2007 Illustratief hiervoor was het vermoe- den dat een Veiligheidsraadresolutie die het mogelijk moest maken om grootscheeps (door Sudan ongewenst) op te treden tegen de humanitaire ramp in Sudan, het mogelijk door een veto van China niet zou halen, in ruil LNG (‘Liquid Natural voor olie- en gasgaranties van de Gas’) kan zowel Sudanese machthebbers (2006). In de middels pijpleidingen laatste vijftien jaar heeft dit beeld zich als over zee worden voortgezet. vervoerd (Foto Wintershall A.G). Conflicten Tot aan de dag van vandaag doen zich nog regelmatig conflicten voor op het gebied van olie- en gascontracten en hieraan gelieerde politieke spanningen. In het begin van deze eeuw tekende zich deze situatie af in de voormalige Sovjetrepublieken, maar ook in Zuid- Amerika, waar de toenmalige pre- werken, waardoor grote bevolkings- te en schone oplossing is gevonden. sident van Venezuela, Chaves, con- groepen in beweging kwamen, met De schaarste aan energie in de toe- tracten met vrijwel alle buitenlandse vele etnische conflicten tot gevolg. komst blijft echter in belangrijke mate bedrijven eenzijdig ontbond en de het wereldbeeld bepalen. olie/gasexploitatie in eigen beheer Het Midden-Oosten is altijd een nam. Deze op de Cubaanse filosofie brandhaard gebleven. Irak is na een gebaseerde werkwijze spreidde zich burgeroorlog verdeeld in drie sectoren Veiligheidsproblematiek als een olievlek uit over het Zuid- (soennitisch, sjiitisch en koerdisch) die Amerikaanse continent.6 elkaar nog steeds bestrijden. Iran is Van Atlantic naar Pacific geen kernmacht geworden, maar Eeuwenlang lag het economische Ook in Afrika ontsproot de handel in beschikt over een ruim assortiment zwaartepunt van de wereld op het Wes- olierechten op een chaotische wijze. Tactical Ballistic Missiles (TBM’s) die telijke halfrond. Europa was initieel Zakelijk transacties tussen de wereld- Europa kunnen bereiken. Iran is een marktleider op vrijwel alle fronten, machten en staten, ongeacht het poli- relatief welvarend land door de han- later opgevolgd door de VS, die als tieke regime, hadden schadelijke ne- del in LNG7 en olie. Na een hevige grote overwinnaar uit de ‘Koude Oor- veneffecten voor de lokale bevolking, strijd tussen Hamas en Fatah is het in log’ kwam. De economische sprong waarbij de rijkdom naar westerse de Israëlische regio relatief rustig. voorwaarts van China en India heeft maatstaven oneerlijk werd verdeeld. het economische zwaartepunt doen Bovendien bleek het ontginnen van De huidige situatie verschuiven naar Azië, inclusief alle bodemschatten in Afrika de opruk- Hoewel het zekerstellen van diver - negatieve neveneffecteneffecten. Cri- kende verwoestijning in de hand te siteit van energieleveranciers een be- minaliteit is een groot probleem gewor- langrijk thema was voor de VS en de den (Straat Malakka, Filippijnen en EU, is onderschat dat olie- en gasleve- Indonesië) en piraterij heeft uiterst pro- 6 ‘Europa bedreigt eigen energietoekomst’, ranciers ook klanten nodig hebben en fessionele vormen aangenomen.8 Wilbur Perlot, Het Financieele Dagblad, 23 de westerse landen solide afnemers mei 2006. zijn. Parallel aan energiebesparing China’s controle over Tibet, de in- 7 LNG = Liquid Natural Gas. Dit gas kan middels pijpleidingen vervoerd worden, maar heeft de westerse wereld tot op heden vloed op Nepal en de pogingen om wordt tevens in grote hoeveelheden over zee haar energievoorziening veilig kun- ook een haven in de Indische Oceaan vervoerd in LNG-tankers. Deze technisch nen stellen. te hebben, zijn onder meer redenen hoogwaardige schepen vervoeren het gas in waarom India geen natuurlijke nei- vloeibare vorm (gekoeld) en onder hoge druk. 8 Robert Kaplan, ‘Europa steeds zwakker’, De vrije handel in LNG heeft in Euro- ging tot samenwerking met China Elsevier, 62ste jaargang, nr. 43, oktober 2006, pa met name ervoor gezorgd dat de heeft. India is tot op heden geen lid pagina 42. lokale reserves enigszins in stand zijn geworden van de Shanghai Coopera- 9 Shanghai Cooperation: economisch, cultu- gebleven. Alternatieven zijn deels ge- tion (SCO)9, maar onderhoudt daaren- reel en veiligheid samenwerkingsverband tussen China, Rusland, Oezbekistan, Ka- vonden in duurzame energie, maar tegen wel economische en militaire zachstan, Kyrgyzstan en Tajikistan met het vooral in kernenergie, hoewel voor samenwerkingsverbanden met de VS hoofdkantoor in Beijing. het afval nog geen afdoende efficiën- en Europa.

JRG 176 10-2007 MILITAIRE SPECTATOR 435 een grote marine onderhoudt, neigt naar Mahan’s theorie.11 Het optreden van de Chinese marine heeft zich in de afgelopen achttien jaar echter beperkt tot power projection waarbij, in tegenstelling tot de veronderstelling van Kaplan, operaties regelmatig buiten de Pacific zijn uitgevoerd.

De beslissende ‘Battle’ (Mahan) heeft zich nog niet voorgedaan, maar het gebruik van de potentie van Seapower heeft invloed gehad op de besluitvor- ming van staten en geleid tot een ver- hoging van verzekeringspremies van Hong Kong koopvaardijschepen voor de passages (Foto E. Straiton) door verschillende potentieel gevaarlijke gebieden. In die zin lijkt China De Chinese militaire component De afgelopen vijftien jaar is veel ge- de maritieme strategie van Corbet China moderniseerde zijn krijgs- investeerd om ook de expeditionaire omarmd te hebben, om door naval macht sterk, ter ondersteuning van de amfibische component sterker te ont- diplomacy12 de situatie op het land groeiende economische ontwikkeling wikkelen en deze is in kleinschalige beslissend te beïnvloeden. en de daarmee samenhangende natio- conflicten ook ingezet (maritieme nale belangen (waaronder het beveili- power projection). Andere militaire ontwikkelingen gen van Sea Lines Of Communication Ook India heeft in de laatste twee de- (SLOC) voor een gegarandeerde olie/ De opbouw van de Chinese marine cennia een respectabele Blue Water gasaanvoer). had de volle aandacht in de VS, zeker Navy opgebouwd. Inmiddels beschikt na een incident in 2006, waarbij een de Indiase marine over twee vliegdek- De nadruk ligt tot op de dag van van- Chinese Song-klasse onderzeeboot schepen met derdegeneratie gevechts- daag op het onderhouden van een mo- vijf nautische mijlen voor de boeg van vliegtuigen aan boord. Voorts be- derne Blue Water Navy, waarbij een het VS vliegdekschip USS Kitty Hawk schikt het land over een aanzienlijke grote onderzeebootvloot de asymme- opdook.10 De wetenschapper en essay- vloot onderzeeboten en is ook de am- trische component vormt. Naast een ist Robert D. Kaplan publiceerde in fibische component sterk ontwikkeld. aanzienlijk aantal aanvalsonderzee- 2005 reeds het essay met de titel How boten (nucleair en diesel/elektrisch) we would fight China, waarbij hij de De reden voor deze uitbreiding vormt die wereldwijd opereren, beschikt Pacific als arena zag van de ‘nieuwe’ de nog steeds fragiele relatie met het China over vijf boten van de 094 klas- Koude Oorlog. politiek instabiele Pakistan. Het in- se die in staat zijn intercontinentale standhouden van de integriteit van nucleaire raketten met een dracht van Nu kan niet ontkend worden dat de SLOC’s (en daarmee de aanvoerlijnen 10.000 kilometer te lanceren. vermoedelijke redenen waarom China van olie en/of gas) en de uitgebreide

10 http://www.washtimes.com/national/ 20070110-112623-9814r.htm, U.S. presses China on armed submarine encounter, by Bill Gertz, The Washington Times, January 11, 2007. 11 Citaat Mahan: The necessity of a navy springs from the existance of peacefull ship- ping and disappears with it, except in the case of a nation which has aggressive tendencies, and keeps up a navy merely as a branch of the military establishment in Seapower, a guide for the twenty-first century, Geoffrey Till, Frank Cass publisher Londen, 2006. 12 ‘Deterrence’ als onderdeel van ‘coercion’, welke door ‘presence’ toegepast kan worden en onderdeel vormt van ‘naval diplomacy’. Delhi, India Seapower, door Geoffrey Till, pagina 276. (Foto Rajaram)

436 MILITAIRE SPECTATOR JRG 176 10-2007 territo riale wateren vergen eveneens een aanzienlijke maritieme inspanning.

De Indiase regering is geen formeel militair samenwerkingsverband aangegaan met westerse mogendheden, maar een grootscheepse jaarlijkse oefening met de Amerikaanse en Europese marines geeft uiting aan de vriendschappelijke verhoudingen.

Verontrustend is dat ook kleinere staten hun heil hebben gezocht in de aanschaf van relatief goedkope maritieme wapens als kleine aanvals- onderzeeboten13 en mijnen. In januari 2018 liep een LNG-tanker met 200.000 m³ gekoelde LNG vermoedelijk op een mijn die door een (onbekende) onderzeeboot is gelegd. De schade is beperkt gebleven tot lekkages aan de schroefas, maar wereldwijd is de angst voor deze potentieel ‘varende ‘Van de twaalf Amerikaanse Nimitz-klasse vliegdekschepen zijn er atoombommen’ een rol van betekenis nog acht in de vaart’ (Foto U.S. Navy, M.A. Contreras) gaan spelen.14 kaanse krijgsmacht tot op heden nog navy’15, waarnaar gestreefd werd Verschillende westerse landen over- te onderkennen. De conflicten in Irak (2000), is nog steeds niet gereali- wegen LNG-tankers te weren, wat de en Afghanistan, tezamen met een snel seerd. Introductie van modernere, mogelijkheid om deze grondstof te stijgende olieprijs en een afnemende meer capabele schepen heeft vertra- verwerven verder bemoeilijkt. Ook in economische groei, hebben de VS voor ging opgelopen en is om financiële Nederland gaan stemmen op om de het eerst in hun bestaan serieuze redenen maar ten dele uitgevoerd. LNG-terminal in de Eemshaven te slui- financiële beperkingen opgeleverd. ten, met als gevolg dat onze nationale Zo is het eerste Littoral Combat ship gasreserves in Noord-Groningen en Dit heeft geresulteerd in beperkte pas in 2010 in de vaart gekomen en de Waddenzee aangesproken moeten modernisering van de Amerikaanse is het DDX-programma (vervanging worden. strijdkrachten. Er is minder geïnves- Destroyers) omgebouwd tot FFX- Het gebruik van maritieme asymme- teerd in de ontwikkeling van high programma (fregatten in plaats van trische oorlogvoering om de toevoer tech-materiaal, nieuwe jachtvlieg- Destroyers). Van de twaalf Nimitz- van de schaarse energie te dwars- tuigen (JSF) zijn vertraagd ingevoerd klasse vliegdekschepen zijn er nog bomen, levert dus naast economische terwijl andere vliegtuigtypen na een acht in de vaart en vervanging door risico’s tevens grote veiligheidsrisico’s indrukwekkende carrière op hoge een kleiner type laat nog op zich op. leeftijd uit dienst zijn gesteld. wachten. Zo is in 2020 de laatste B52(H) uit Ontwikkelingen in de VS dienstgenomen, 65 jaar nadat dit type Hoewel de US Navy investeert in tech- De gevolgen van de snelle militaire in gebruik werd genomen bij de US nologisch hoogwaardig (en daarmee reactie op de aanslagen van 11 sep- Air Force. De US Navy kent vergelijk- extreem duur) materiaal, is het aantal tember 2001 zijn binnen de Ameri- bare problemen en de ‘300 ship operationele schepen onvoldoende om de commerciële zeevaart te beveiligen en maritieme ‘strike’ capaciteit 13 Submarines make small navies credible and allow us to keep our force relitavely unsophisticated. te genereren. In de huidige geopolitie- If I were to loose my submarine capability, I would be looking at a complete redesign of the force, recentelijke citaat van de South African Chief of the Navy in: Sea Power, door Geoffrey Till, ke situatie is er echter een grote vraag pagina 124. naar precies deze capaciteiten. 14 http://timrileylaw.com/LNG_TANKERS.htm. Deze website wijst op de gevaren van ontploffing van LNG-tankers. Bezocht: mei 2007. De NAVO 15 http://www.nationaldefensemagazine.org/issues/2004/Jul/Lack_of_Specificity.htm. July 2004. Na de grote uitbreiding van de NAVO Lack of Specificity in Navy Shipbuilding Plans Irks the Industry, by Roxana Tiron. Although the Navy has not backed away from its official requirement of 300 ships, the service already has fore- rond het jaar 2004, is deze organisatie cast it will be down to 290 ships by 2006 before the numbers crawl back up again. tot een orgaan geworden dat steeds

JRG 176 10-2007 MILITAIRE SPECTATOR 437 moeilijker consensus bereikt over inzet van gevechtskracht anders dan voor collectieve zelfverdediging. De NATO Response Forces (NRF) zijn niet ingezet en NAVO-operaties buiten het bevelsgebied in het hogere gewelds- spectrum werden alleen door een aantal capabele landen uitgevoerd, waaronder de VS, het VK, Canada en Nederland.

Toch zijn onder aanvoering van de genoemde landen, in 2016 nieuwe afspraken gemaakt die het mogelijk maken dat delen van NAVO zonder consensus, onder de voorwaarde van Agree to disagree, kunnen optreden onder NAVO-vlag. Toen de dreiging van de Europese energieaanvoer toenam, was het overigens verbazing- Apache, Irak. ‘De EU is nooit gekomen tot een coherent veilligheidsbeleid wekkend hoe eensgezind de NAVO- vanwege de grote diversiteit aan belangen’ (Foto AVDD, G. van Es) landen hun militaire capaciteit inbrach- ten om gezamenlijk de veiligheid te Het effect van deze verlenging had in te zetten opererend vanaf het am - garanderen. grote financiële gevolgen voor Defen- fibisch transportschip (LPD) Hr. Ms. De EU is nooit gekomen tot een co - sie. Na de reorganisatie van Defensie Johan de Witt17, omdat deze helikop- herent veiligheidsbeleid door de grote die in 2005 was ingezet, bleek het ters niet waren aangepast voor het diversiteit aan belangen. Na 2007 moeilijk om de materiële exploitatie opereren in een maritieme omgeving. werd wel gesproken over het ‘Euro - onder controle te krijgen. Daarbij visie Songfestival Syndroom’16, als kwam nog eens de personele en mate- Dit terwijl in 2007 nieuwe CH47 heli- metafoor voor de verdeeldheid binnen riële ‘slijtageslag’ van Uruzgan. Het kopters waren aangeschaft, waarbij de EU. op adem komen van de grote inspan- deze aanpassingen ingekocht hadden ning, de angst om weer in een lang- kunnen worden. De ‘coalitie’ inter- durig geldverslindend conflict ver- ventie (NEO-operatie) op de Afrikaan- De Koninklijke Marine zeild te raken en het budget lieten het se kust werd daarom uitgevoerd met en de ‘energieoorlog’ na 2010 niet toe grootschalig inter- Britse CH47 en AH64 helikopters (die nationaal op te treden. Investerings- wel hiervoor bij nieuwbouw zijn aan- De nadagen van Uruzgan plannen werden op de lange baan ge- gepast), vliegend vanaf het Neder- De Nederlandse defensieorganisatie schoven. landse Landing Platform Dock (LPD) zag zich in 2006 gesteld voor een onder de vlag van de UK/NL AMPHIB TG. grote uitdaging. Het opereren in Een evoluerende marine Uruzgan (Afghanistan) was moeilijk Na mijn HDV-studie op het IDL (2007) Deze problematiek is pas in 2016 open vergde een grote fysieke en finan- was ik er vast van overtuigd dat er ge- gelost, toen onder druk van de Ameri- ciële inspanning. Militair gezien was werkt moest worden aan een krijgs- kaanse en de Nederlandse regering de de operatie een succes. Het geïnte- macht die daadwerkelijk de ambitie industrie instemming verleende voor greerde optreden verliep goed en de voor het buitenlandbeleid en Defensie een in Europa uit te voeren ‘Marini - Nederlandse benadering oogstte lof invult en dat hier niet mee gemar- sation’-programma ten behoeve van bij veel NAVO-partners, maar voor- chandeerd mocht worden. namelijk bij de lokale bevolking. ‘Joint’ was inmiddels het toverwoord, 16 Tijdens het Eurovisie Songfestival van 2007 De operatie stopte echter niet in 2008. maar in de uitvoering was dit nog niet bestond er een tendens dat de Oost-Euro- pese staten op basis van vriendschappelijke Er was geen NAVO-partner beschik- altijd zichtbaar. Zo werd het Defensie verhoudingen bewust vóór elkaar stemden. baar om de Nederlandse troepen af Helikopter Commando (DHC) opge- Het festival kreeg hiermee een Oostbloktint, te lossen, waardoor de Nederlandse richt, waarin alle helikoptercapaciteit waarop de West-Europese staten overwogen regering zich genoodzaakt zag de werd verzameld voor ‘joint’ operaties. toekomstige deelname te staken. missie met nog eens twee jaar te ver- Toch bleek het in 2012 onmogelijk 17 Het helikopterdek van Hr. Ms Johan de Witt is speciaal ontworpen om middelzware heli- lengen. Wederom een scheurtje in het om Nederlandse CH47 Chinook- en kopters zoals de CH47 Chinook te ontvan- NAVO-bolwerk. AH64D Apache-helikopters in Afrika gen.

438 MILITAIRE SPECTATOR JRG 176 10-2007 een groot deel van de DHC-helikop- toen de vraag om escorte en bevei - in grote mate bepaald. Het gebruik ters. ligingstaken voor kapitale olie/gas- van commercial-off-the-shelf com- transporten door potentieel gevaarlijke puters heeft constante doelmatige De Marinestudie 2005 bleek een gebieden en offshore installaties fre- modernisering (zes computerhard - goede basis voor een nieuwe, geher- quenter werd gesteld (klassieke ‘Blue ware upgrades naast constante soft- structureerde marine. Toch miste dit Water’ taken). wareoptimalisatie) van het Combat document mijns inziens een belang- Management System (CMS) en de in- rijk element. Zowel in de Prinsjesdag- Tevens was voor ondersteuning van tegratie in een netwerkomgeving mo- brief van 2003 als in de Marinestudie verschillende landoperaties vanaf zee gelijk gemaakt. werd de dreiging vanuit de derde een vorm van Sea Control/Denial be- dimensie (onderwater) onvoldoende nodigd. Het behouden van voldoende Ik heb altijd veel aandacht besteed benoemd.18, 19 ‘Blue Water’ capaciteiten (met in - aan het volledig benutten van het po- Met het wegvallen van de Sovjet- begrip van ASW) binnen de KM, werd tentieel van dit platform. De stap om onderzeebootdreiging is ook Anti deel van mijn visie. de schepen daadwerkelijk uit te rusten Submarine Warfare (ASW) naar de met Tactical Ballistic Missile Defence achtergrond verdwenen, terwijl ver- Onderzeeboten (TBMD) capaciteiten heeft lang op zich schillende grote maar ook kleinere Rond 2012 kwam de vervanging van laten wachten, maar de komst van een staten juist het onderzeebootwapen de Walrusklasse-onderzeeboten pro- nieuw missile (SM7) en een reële drei- omarmden, om in de maritieme di- minent in het planproces van Defen- ging uit het Midden-Oosten hebben mensie een (asymmetrische) rol van sie terug. De beslissing over de geleid tot verwerving van deze capa- betekenis te gaan spelen. vervanging bleek zodanig zwaar dat citeit. een herijking van de Nederlandse defensieambitie noodzakelijk was. De ‘footprint’ van het LCF TBMD sys- Een intense lobby binnen de NAVO, teem is zodanig dat TBM-dreiging van- maar ook vanuit de VS voor het be- uit potentiële dreiginggebieden voor houd van de Nederlandse ‘Ocean- een substantieel deel van Nederland going’ conventionele onderzeeboot- door één schip wordt afgedekt. Deze capaciteit was het gevolg. capaciteit is ook voor de rest van Europa van onschatbare waarde. In de herijking van de Defensie - ambitie (‘de Plein 4-Nota’), werd on- De NEO-operatie onder de Afrikaanse derkend dat Nederland zijn welvaart kust in 2012 onder vijandelijke om- niet meer prominent uit de maritieme standigheden heeft de relevantie van en overslagsector verwerft, maar dat Tactical Tomahawk (TACTOM) onom- het veiligstellen van de invoer van stotelijk aangetoond. Twee TACTOM’s onze eerste levensbehoefte (energie) afgevuurd door een Royal Navy on- essentieel is voor onze economie. derzeeboot hebben twee bruggen ver- De geschetste spanningen omtrent het zekerstellen van olie- en gasaanvoer, Rond 2012 was er een intense naast het voorbeeld van de VS20 en 18 Prinsjesdagbrief, 16 september 2003, pagina lobby om Walrusklasse- Royal Navy21, waren doorslaggevend 29, De NATO heeft een verminderde behoefte aan capaciteiten voor onderzeeboot- onderzeeboten te behouden om de Walrusklasse-onderzeeboten te bestrijding. (Foto AVDD, K. Dogger) vervangen. Met de nog in Nederland 19 Marinestudie 2005, pagina 2, Toenemend resterende specifieke scheepsbouw- belang van ondersteuning van landopera- Hoewel de NH90 boordhelikopter veel expertise en het gebruik van ‘con- ties (...) afnemende omvang van de klassieke Sea Control/ Denial taken. beter was toegerust op ASW in verge- tracters’ was het mogelijk vier Air 20 Kaplan, How do we fight China. Hij spreekt lijking tot de dertigjarige ‘Lynx’, kon Independent Propulsion aangedreven in dit essay over drie separate marines: deze helikopter nooit het gemis van onderzeeboten van de Orka-klasse te 1) een marine die de het gebruik van de zee een modern maritiem patrouillevlieg- produceren. als platform voor offshore bombing mo- tuig volledig compenseren. Escorte- gelijk maakt, 2) een marine voor Littoral Special Opera- schepen met een goede ASW-capaci- Combattanten tions, en teit waren binnen NAVO nauwelijks te De LCF-fregatten vormen tot op heden 3) een marine met ‘stealth’ capaciteiten vinden, want de trend om te bezuini- de ruggengraat van de KM. Het inno- voor patrouille en informatievergaring. gen op dure maritieme gevechtsplat- vatieve ontwerp van het platform, 21 The Britse regering liet ruim van tevoren (2007) weten de Trident-onderzeeboten te forms had zich NAVO-breed voortgezet maar vooral de flexibele wijze waar- vervangen en gaf daarmee het signaal af (Duitsland in mindere mate). Dit op het SEWACO-systeem is opgebouwd de slagkracht (met inbegrip van SLBM’s) gemis werd kwam sterk aan het licht heeft de relevantie van dit platform vanaf zee te behouden.

JRG 176 10-2007 MILITAIRE SPECTATOR 439 nietigd, waardoor de opponent niet in ‘Volgend jaar (in 2026) wordt staat was de NEO in gevaar te brengen. Hr. Ms. Rotterdam vervangen...’ Het op grote afstand brengen van (Foto AVDD, P. van Bastelaar) precisie-effecten, buiten het bereik van het eigen ‘klassieke’ luchtwapen kustwateren (met inbegrip van over- (Initial Entry-situatie), is ook in 2025 zeese koninkrijkgebieden en gemeen- nog altijd een capaciteit die een waar- tes). De resterende OPV’s (onder De- devolle aanvulling op de gevechts- fensievlag) concentreren zich op de kracht van Defensie vormt. bestrijding van piraterij en opereren vanuit Singapore en Djibouti in Nieuwe types Tactical Land Attack UN Anti Piracy multinationale taak- Missiles (TLAM) maken gebruik van groepen (UNAP). de technologie die reeds ontwikkeld is voor Unmanned Combat Airborne Integratie Vehicles (UCAV) met een kostenverla- De integratie tussen vloot en mari- ging tot gevolg. In 2014 zijn de eerste niers werd in 2010 effectief voltooid. TACTOM’s aan boord van Hr. Ms. De Integratie met de Luchtmobiele Bri- Ruyter geplaatst. gade (11AMB) met DHC-ondersteuning de doelmatigheid, maar het ambitie- was in 2016 een feit. De taak voor niveau zodanig aanpassen dat het bin- De laatste twee M-fregatten zijn in luchtmobiel opereren vanaf de LPD’s nen de middelen valt kan gevaarlijke 2016 verkocht en werden opgevolgd is doorgaans een verantwoordelijk- neveneffecten hebben. Een neven- door een nieuw type schip van de heid voor 11AMB en daar waar de effect kan zijn dat omwille van de fi- Swartenhondt-klasse (zes schepen). ‘natte’ dimensie (varen) en SOF een nanciële spanningsreductie essentiële Dit diesel/elektrisch aangedreven factor wordt, levert het Korps Mari- capaciteiten worden afgestoten op schip van 3000 ton wordt bemand niers expertise en gevechtskracht. basis van een (te) kortetermijn-visie. door 55 bemanningsleden en kan Het tijdig herstellen van de ASW-capa- zowel de klassieke maritieme be- Gezamenlijk geïntegreerd optreden citeiten heeft de KM behoed voor ge- schermingstaken (inclusief een noe- vanaf zee is inmiddels verworden tot voelige verliezen. menswaardige ASW-capaciteit) als ‘kunst’, door de nadruk meer op inte- ondersteuning van landoperaties uit- gratie van capaciteiten te leggen in • Als Defensie wordt gezien als ‘vervoeren. Het CMS is gelijk aan dat van plaats van op bestuurlijke integratie. zekeringspremie’ voor het koninkrijk het LCF en is volledig geïntegreerd in Het ontzetten van een bezette LNG- Nederland, is het van belang een so- de netwerkomgeving. terminal in de Perzische Golf vijf jaar lide dekking te hebben voor het geval geleden, toonde aan dat een gezamen- dat het land levensgevaarlijk ziek De universele lanceerinstallatie aan lijke operatie niet meer wordt belem- dreigt te worden. In klare taal, het boord maakt het mogelijk om bewa- merd door de kleur van de baret. vormgeven van de krijgsmacht op pening voor de verschillende rollen te lange termijn vergt commitment en voeren, waarbij herbewapening op visie, zonder afgeleid te worden door zee door het Joint Support Ship mo- Conclusies kortetermijn-verstoringen die kunnen gelijk is. De kracht van deze klasse is leiden tot tunnelvisie. te vinden in de flexibiliteit om van rol In de afgelopen achttien jaar heeft te wisselen en de hoge mate van auto- zich een nieuw dreigingsbeeld ge- • De schaarste aan energiebronnen matisering, die het mogelijk maakt vormd dat bijsturen van de vlootplan- heeft gezorgd voor globale instabili- om met een kleine bemanning te ope- nen noodzakelijk maakte. Bovendien teit. Een ‘nieuwe Koude Oorlog’ is reren en te integreren in de ondersteu- was het hoognodig om daadwerkelijk mijns inziens zwaar aangezet, maar ning van landoperaties (integrated de termen ‘joint’ en ‘flexibiliteit’ ook het kan niet ontkend worden dat er battlefield). Dit innovatieve Neder- in de maritieme dimensie praktisch een voedingsbodem is voor groot- lands concept draagt inmiddels de bij- in te vullen. De energiecrisis en de schalige conflicten. Deze conflicten naam ‘Kameleon’. nieuwe machtsverhoudingen hebben kennen een prominente maritieme di- gewerkt als katalysator voor verande- mensie, waarin het onderzeeboot- In 2017 zijn twee van de vier Ocean ring. Ik heb hieruit de volgende con- wapen de asymmetrische component going Patrol Vessels (OPV) wit ge- clusies getrokken: belichaamt. De defensieorganisatie schilderd om dienst te doen bij de ver- heeft dit tijdig onderkend. De tijd dat nieuwde kustwachtorganisatie. Deze • Het ambitieniveau van Defensie zou ‘Blue Water operations’ een vies organisatie kwam geheel los te staan in balans moeten zijn met de finan- woord was (begin deze eeuw) is voor- van Defensie en concentreert zich op ciële middelen, maar dit is nooit het bij. Geïntegreerd flexibel maritiem kustwachttaken in de Nederlandse geval. Een gezonde spanning prikkelt optreden in Brown én Blue water is

440 MILITAIRE SPECTATOR JRG 176 10-2007 Volgend jaar wordt Hr. Ms. Rotterdam Een interessante ontwikkeling hierin vervangen door het nieuwe Landing is een low cost ASW-wapen gebaseerd Platform Helicopter (LPH), Hr. Ms. op het principe van de Elektro Mag- Hoorn. Dit schip zal in staat zijn naast netische Puls (EMP). mariniers, 11AMB eenheden met DHC- Testen met dit wapen zijn wellicht helikopters ook de nieuwe Defensie iets te succesvol verlopen, omdat in UCAV’s vanaf zee in te zetten, waar- voorkomende gevallen het (onbeman- mee het een in oude termen geheel de) testdoel helemaal niet meer boven ‘paars’ platform wordt. De nadruk zal kwam. liggen op doorzettingsvermogen (ook in een Initial Entry-situatie) en het is Afsluitend dan ook niet verwonderlijk dat dit Ik hoop in deze beschouwing van de schip met zijn 24.000 ton water- afgelopen achttien jaar een duidelijk verplaatsing het grootste van Defen- beeld te hebben geschetst van de sie wordt. wijze waarop de zucht naar energie in de wereld, de focus van Defensie en Parallel aan de implementatie van Hr. in het bijzonder de marine hebben met de huidige vloot vooralsnog ge- Ms. Hoorn loopt de introductie van de bepaald. Er zijn vele factoren die on- garandeerd. Banckert-klasse, die de capaciteiten belicht zijn gebleven, maar wellicht van de uitfraserend LCF moet overne- vindt u die nog weleens terug in mijn • De diversiteit aan energieleveran- men. Ook in het ontwerp van dit schip memoires. ciers over de gehele (instabiele) zijn flexibiliteit in rollen, automatise- wereld is voor Europa de oorzaak gering en een kleine bemanning (vijftig) Belangrijk in mijn ogen is dat door de weest om zijn belangen ook wereld- de kenmerken. Het wapenen sen- jaren heen flexibiliteit en de integratie wijd te verdedigen. De crises van sorenpakket is ontwikkeld in Europees van capaciteiten in militair optreden de afgelopen achttien jaar hebben verband, waarbij voor het eerst in de in alle dimensies het mogelijk hebben Defensie gedwongen daadwerkelijk geschiedenis afspraken zijn gemaakt gemaakt om op een breed front de expeditionair op te treden. over wie verantwoordelijk is voor de belangen van Nederland te verschillende ontwikkeltrajecten. ondersteunen. • De huidige situatie toont aan dat de veiligheid en welvaart van Nederland weleens ver buiten de landsgrenzen Literatuur verdedigd moet worden. Wie is afhankelijk van wie, de betrekkelijke kwetsbaarheid van de EU gasmarkt. Christoph Tönjes & Wilbur Perlot, Internationale Spectator, jaargang 60, nr. 4, april 2006. De Marinestudie 2005, 14 oktober 2005. De toekomst De Prinsjesdagbrief, 16 september 2003. Na mijn actieve diensttijd gaat de ma- Energy war jeopardises progress, by Andrew Simms, The Guardian, June 21, 2004. Europa steeds rine verder. Als gevolg van de vergrij- zwakker, interview met Robert D. Kaplan, Elsevier, 62ste jaargang, nr. 43, 28 oktober 2006. zing en dus krapte op de arbeidsmarkt Europa bedreigt eigen energietoekomst, Wilbur Perlot, Het Financieele Dagblad, 23 mei 2006. werken er inmiddels nog 5500 men- How we would fight China, Robert D. Kaplan, The Atlantic Monthly, June 2005. sen bij de marine en deze trend zal http://cf.hum.uva.nl/oosteuropa/prospekt/artikelen2006/rivaliteit_aug.html, Nieuwe grootmachten - rivaliteit door René Does in Prospekt, tijdschrift voor Rusland. Bezocht: mei 2007. zich nog wel enige tijd voortzetten. http://www.american.edu/TED/iranpipeline.htm: Iran to India Natural Gas Pipeline: Implications Low Manning, automatisering en net- for Conflict Resolution & Regionalism in India, Iran, and Pakistan, door Shamila N. Chaudhary. werkintegratie blijven de toverwoor- Bezocht: mei 2007. den voor het toekomstige scheeps- http://www.washtimes.com/national/20070110-112623-9814r.htm: U.S. presses China on armed ontwerp. submarine encounter, By Bill Gertz, The Washington Times, January 11, 2007. Bezocht: mei 2007. Scheepsbouw en onderhoud zijn al http://timrileylaw.com/LNG_TANKERS.htm: Deze website wijst op de gevaren van ontploffing van LNG-tankers. Bezocht: mei 2007. bijna helemaal uitbesteed aan een http://www.nationaldefensemagazine.org/issues/2004/Jul/Lack_of_Specificity.htm: July 2004. Lack conglomeraat van bedrijven als uit- of Specificity in Navy Shipbuilding Plans Irks the Industry, by Roxana Tiron. Bezocht: mei 2007. vloeisel van de nauwe samenwerking http://www.newsmax.com/archives/articles/2002/7/30/141937.shtml: PLA Navy: From ‘Green tussen Defensie en het Nederlands Water’ to ‘Blue Water’ – Part I and II, Dr. Alexandr Nemets and Dr. Thomas Torda Friday, July Maritieme Cluster. Deze samenwer- 26, 2002. Bezocht: mei 2007. king zal intensiveren onder druk van http://timesofindia.indiatimes.com/articleshow/263611.cms: ‘Blue-water Navy is the aim’ by Rajat de geopolitieke situatie (bedreigingen Pandit. Times of India, 1 november 2006. Own the blue water, door Edward Lundquist (Navy Capt. Ret.), Proceedings 2006. voor het vrije maritieme verkeer) en Seapower, a guide for the twenty-first century, Geoffrey Till, Frank Cass publishers, Londen 2006. de immer beperkte financiële midde- Visie op de toekomstige oppervlaktevloot van de KM, Clingendael, centrum voor Strategische Stu- len. dies, rapport nr. 04-002, april 2004.

JRG 176 10-2007 MILITAIRE SPECTATOR 441 De ontwikkeling van het Nederlands joint opereren

H. Suurveld – luitenant-ter-zee der eerste klasse*

Inleiding het moment dat mijn adjudant mij het vaartdienst (MLD). In 1954 verliet verzoek van de redactie voorlegde. Ik Schaper de Koninklijke Marine als nige tijd geleden vroeg de re- zat op de brugvleugel van ons nieuw- Vlagofficier MLD en stapte over naar dactie van de Militaire Specta- ste Joint Support Ship, Zr. Ms. van de Koninklijke Luchtmacht. Hier ver- tor mij om een bijdrage te leve- Wassenaer van Obdam, te genieten vulde hij van 1956 tot 1961 de functie E 2 ren aan een bijzondere uitgave van het van de zonsopkomst. Het landings- van chef luchtmachtstaf. blad. In eerste instantie ging ik er van schip Zr. Ms. Schaper voer, met de uit dat ik een exposé over de huidige helikopters op het helidek, net voor de De toegevoegde waarde van het ge- staat van Defensie mocht schrijven. opkomende zon langs. Dit plaatje gaf bruik van de kennis en inzichten van Gelet op mijn huidige functie leek mij eigenlijk alles weer wat er in de afge- mensen in andere uniformen was mij dit ook voor de handliggend. Ik was lopen jaren is bereikt. al tijdens de HDV duidelijk geworden. echter aangenaam verrast toen bleek In een van de planningsoefeningen dat niet alleen de huidige staat van De opkomende zon symboliseert de tijdens de HDV vervulde een cavalerist Defensie, maar met name mijn bij - huidige florissante staat van Defensie. drage aan de ontwikkeling hiervan Veel mensen romantiseren de zons - doel van het artikel was. Samen met ondergang, maar ik heb ik meer met de bijdragen van de overige alumni de opkomende zon. Zonsopkomst van de derde Hogere Defensie Vor- sluit een donkere periode af en een ming (HDV-03) zal dit de lezer een nieuwe – in dit geval zonnige – dag goed beeld moeten geven hoe onze lacht je tegemoet. Zo is het ook met krijgsmacht door de jaren heen is Defensie: de donkere periode lijkt veranderd. achter ons te liggen en een zonnige toekomst ligt voor ons. Zonder te willen vervelen met de overpeinzingen van een oudere col - De naamgeving van de schepen lega wil ik de lezer toch deelgenoot symboliseert de historische basis van maken van mijn ‘werkelijkheid’ op de huidige samenwerking tussen de krijgsmachtdelen. De cavalerist Jacob * Cursist HDV-03. van Wassenaer van Obdam is in 1653, 1 Gent, T. van, 17 Zeventiende eeuwse admira- tijdens de eerste Engelse Oorlog, len en hun zeeslagen. Den Haag, KVMO, benoemd tot luitenant-admiraal1 en 2000. blz. 46-50. bevelhebber van de Nederlandse 2 Koninklijke Luchtmacht, Vlucht door de tijd: vloot. Luitenant-generaal Schaper is kopstukken. Internetsite, toegankelijk via: http://www.luchtmacht.nl/vluchtdoordetijd/ zijn carrière in de Tweede Wereldoor- kopstukken/bevelhebbers/schaper.html. log begonnen bij de Marine Lucht- H. Schaper (Foto NIMH)

442 MILITAIRE SPECTATOR JRG 176 10-2007 de rol van Maritime Component de krijgsmacht. Voor de legitimiteit beschikking voor de operatie. De Commander (MCC). Zijn verwonde- van operaties richt Nederland zich nog commandant van de International ring over de maritieme werkwijze en steeds op de Verenigde Naties of de Security Assistance Force (ISAF) kon zijn ‘vreemde’ vragen gaven nieuwe Organisatie voor Veiligheid en Samen- hierdoor zijn lange-termijnplannen inzichten aan alle deelnemers. Dit werking in Europa (OVSE).4 Als het niet uitvoeren. Deze plannen beston- maakte het uiteindelijke product beter. enigszins mogelijk was voerde Neder- den uit het weer opbouwen van land operaties uit onder auspiciën van Afghanistan nadat de veiligheid in het Met dit artikel wil ik de lezer infor- de Noord-Atlantische Verdragsorgani- land was zekergesteld. Omdat de meren over de weg naar de huidige de- satie of samen met NAVO-partners. De NAVO-troepen niet toereikend waren fensieorganisatie. Als uitgangssituatie NAVO richtte zich indertijd, naar Ame- voor de uitvoering van de taken en het heb ik hiervoor 12 juli 2007 gekozen. rikaans voorbeeld, op het ingrijpen in aantal troepen dat de lidstaten uitzon- Op deze datum kreeg ik mijn HDV- een conflict voordat het uit de hand den bovendien gestaag afnam, kon brevet uitgereikt. Om de ontwikke - kon lopen. Hiervoor is de NATO Res - COMISAF op den duur niet eens meer lingen in de tijd te kunnen plaatsen ponse Force (NRF) opgericht. de veiligheid van zijn eenheden ga- begin ik met een verhandeling over de randeren. De NAVO moest hierdoor strategische ontwikkelingen die vol- De Europese Unie ontwikkelde nog uiteindelijk de operatie in Afghani- gens mij relevant zijn geweest voor de een eigen Europees Veiligheids- en stan staken. ontwikkelingen van de Nederlandse Defensiebeleid (EVDB) en er was Defensie. Vervolgens beschrijf ik de voorzien dat de EU in toekomstige De NAVO heeft zich na ISAF daarom veranderingen in de defensieorganisa- conflicten zelf de diplomatieke en weer toegelegd op het collectief be- tie. Ik sluit af met mijn conclusies. economische acties zou kunnen on- schermen van het eigen grondgebied dersteunen met militaire middelen. van de lidstaten. Daarnaast ziet de Als uitvloeisel hiervan en bijna ana- NAVO kortstondig ingrijpen in situaties Strategische ontwikkelingen loog aan de NRF’s zijn de EU-battle - buiten haar grondgebied die bedrei- groups opgericht. Nederland wilde gend zijn voor de stabiliteit in de we- Inleiding hieraan ook een bijdrage leveren. reld nog wel als een van haar taken. Aan het eind van de twintigste eeuw Voor de uitvoering van deze taak is begonnen lezingen steevast met: Verenigde Naties nog steeds de NRF voorzien. Deel- ‘Sinds het vallen van de Muur...’. In Na Bosnië, Kosovo en het Irak-con- name van de NAVO aan langdurige vre- het begin van de eenentwintigste flict van 2003 leek de rol van de VN desmissies heeft sinds Afghanistan eeuw kwam hier nog de variant: definitief voorbij. Op pijnlijke wijze niet meer plaatsgevonden. ‘Sinds het instorten van de Twin was de onmogelijkheid van de VN ge- Towers...’. bij. Strekking van de ver- bleken om in dergelijke conflicten te Europese Unie halen die volgden was altijd: de bemiddelen en vreedzame oplossin- De EU heeft nog steeds de ambitie om wereld is veranderd en daar moeten gen aan te dragen. De tegengestelde een Gemeenschappelijk Buitenlands we op inspringen. Nu terugblikkend belangen van de permanente leden en Veiligheidsbeleid (GBVB) en daar- blijkt dat de wereld sindsdien continu van de Veiligheidsraad waren vaak aan gekoppeld EVDB te ontwikkelen. in verandering is geweest. In plaats een belemmering om krachtdadig op De daadwerkelijke invoering hiervan van in te springen op de verande- te treden. De duizenden doden in laat echter al geruime tijd op zich ringen zijn we gaan wennen aan de Rwanda, Darfur en meer recent in wachten. Hoewel Europese besluit- veranderende wereld, zoals een de- Zimbabwe had de internationale ge- vorming vaak een kwestie van lange fensiemedewerker al in 2006 sugge- meenschap kunnen voorkomen door adem is, ziet het er in dit geval toch reerde.3 Gelukkig vonden de meeste sneller ingrijpen. Deze boodschap is naar uit dat van uitstel afstel zal veranderingen minder abrupt plaats duidelijk aangekomen en nu in 2025 komen. De EU-battlegroups zijn door dan de terroristische aanslagen op het vervult de VN weer de rol van het in- de impasse in het gezamenlijk beleid World Trade Center in New York. In ternationale overkoepelende veilig- nooit ingezet en bestaan tegenwoor- dit hoofdstuk bespreek ik enkele heidsorgaan. Bijna alle landen in de dig ook alleen nog als concept. De EU strategische veranderingen die van wereld zijn lid en de VN-Veiligheids- kan hierdoor alleen economische in- invloed zijn geweest op de ontwikke- raad heeft aan slagkracht gewonnen vloed uitoefenen om desgewenst haar lingen bij Defensie. door een gewijzigde samenstelling en standpunten kracht bij te zetten. afschaffing van de vetoprocedure. Internationale 3 Esch, J.A.C. van, prijswinnend essay in: veiligheidsorganisaties NAVO Vizier op Defensie. Den Haag, Ministerie Sinds de Tweede Wereldoorlog zijn De operatie in Afghanistan heeft de van Defensie (2006). blz. 70. 4 Aartsen, J.J. en Grave, F.H.G. de, Betrokken- internationale veiligheidsorganisaties NAVO wederom geconfronteerd met de heid van het parlement bij uitzending van voor Nederland belangrijk geweest in afhankelijkheid van haar lidstaten. De militaire eenheden. Den Haag, Tweede het buitenlandbeleid en bij de inzet van landen stelden te weinig troepen ter kamer, 13 juli 2001.

JRG 176 10-2007 MILITAIRE SPECTATOR 443 Terrorisme Uruzgan, de VN-missie in Libanon eindelijk niet meer verantwoordelijk Dat de term terrorisme tegenwoordig (UNIFIL II) en getalsmatig kleinere waren voor die activiteit. Paars bete- in onze doctrine is vervangen door missies. kende dus dat een krijgsmachtdeel ‘irreguliere oorlogvoering door state- taken, samen met het personeel, kwijt lijke en niet-statelijke actoren’, geeft raakte. Joint opereren, het gezamen- al de invloed van de tijdgeest weer. lijk met meerdere krijgsmachtdelen Tijdens de HDV-03 was de wereld, uitvoeren van een militaire operatie, onder aanvoering van de Verenigde kon in deze perceptie dus niets anders Staten, nog verwikkeld in de oorlog betekenen dan dat er operationele on- tegen het terrorisme. Deze oorlog, met derdelen van de eigen organisatie ver- name gericht tegen Al Qaida, is geluk- huisden naar een ander krijgsmacht- kig langzaam van het toneel verdwe- deel. Voor de meeste bevelhebbers nen. De oplossing van het conflict in was dit geen aantrekkelijk of gewenst Irak heeft hier zeker aan bijgedragen. vooruitzicht. Irreguliere oorlogvoering blijkt na de strijd tegen het terrorisme nog steeds Om de negatieve connotatie van joint de meest waarschijnlijke vorm van opereren weg te nemen moest er dus oorlogvoering. nog wel het een en ander gebeuren. Uitgerekend een paarse gedachte, na- Opkomende machten melijk het gezamenlijk opleiden van Ook anno 2025 evenaart nog geen officieren op het Instituut Defensie enkel land de militaire macht van de Leergangen (IDL), leverde de oplos- VS. De omvang van de krijgsmachten sing voor dit probleem. van China en India is echter al sinds Oefening van GGW De Peel de eeuwwisseling een bron van zorg met Patriot, Eindhoven, 2004 De structuur die gekozen was om de voor de Amerikanen. De uitgaven van (Foto AVDD, K. Dogger) positie van de Commandant der China en India zijn volgens de Ameri- Strijdkrachten (CDS) te verstevigen kanen, maar ook volgens de EU, niet Na het aantreden van de nieuwe mi- bleek bij uitvoering van het Joint in verhouding met de doelstelling van nister Van Middelkoop leek het even- Concept uiteindelijk minder effectief landsverdediging en geven ook al wicht tussen het budget en personeel en is dan ook gewijzigd. In dit hoofd- jaren aanleiding tot speculaties over en middelen niet, of nog niet, bereikt. stuk beschrijf ik het ontstaan van het de ware reden van de uitbreiding van De discussie die hierop volgde kon ik huidige Joint Concept. Vervolgens be- de krijgsmacht. Zowel China als India van dichtbij volgen omdat ik na de schrijf ik de veranderingen in de De- investeren met name in hun vloot. Het HDV ben geplaatst bij de Directie Ope- fensiestaf en het belang van goed op- zwaartepunt van deze investeringen rationeel Beleid, Behoeftestelling en geleid personeel dat het joint opereren ligt op de amfibische capaciteit,5 maar Plannen (DOBBP). In deze discussie ondersteunt. ook de omvang van de strategische bleek de kaasschaafmethode, het af- luchtvloot en het arsenaal lange- stoten van capaciteiten bij alle opera- Joint Concept afstandsraketten roept vragen op. tionele onderdelen in plaats van keu- Het ontwikkelen van een Joint Con- zes over de toekomst van Defensie te cept voor Defensie is uiteraard min- maken, de boventoon te voeren. In der eenvoudig dan het klinkt. Bij het Ontwikkelingen in de deze periode is bij mij een beeld voor ontwikkelen ervan struikel je over defensieorganisatie de toekomst van Defensie ontstaan. wezenlijke vragen als ‘Waarvoor Deze visie is gebaseerd op het con- dient de krijgsmacht?’ en ‘Onder Inleiding cept van joint opereren met de Neder- welke voorwaarden zal Nederland de In 2007 stond de Nederlandse krijgs- landse krijgsmacht. krijgsmacht inzetten?’. Opvallend is macht opnieuw voor moeilijke beslis- dat in Nederland deze vragen vaak in singen. Onder leiding van minister Jointness was in het begin van mijn termen van euro’s worden beant- Kamp was in 2004 de grootste reorga- loopbaan een vies woord. Joint opere- woord. Dat joint er toch is gekomen nisatie tot die tijd ingezet. Onder de ren associeerden de oudere collega’s pakkende titel ‘Verantwoord verklei- met ‘paars’. Paars was aan het eind 5 Homan, C., ‘Ook militair heeft China mon- nen, voortvarend vernieuwen’6 was de van de vorige eeuw synoniem voor diale ambities’, in: de Volkskrant, 17 maart omvang van de organisatie, in mede- gezamenlijk uitbesteden of beheren 2007. werkers en middelen, aangepast aan van een bestuurlijke of ondersteunen- 6 Knaap, C. van der, Het personeelsbeleid van Defensie in de komende jaren. Verantwoord het beschikbare budget. Gelijktijdig de activiteit met de andere krijgs- verkleinen, voortvarend vernieuwen. Den nam Nederland deel aan de NAVO- machtdelen. Gevolg hiervan was Haag, Ministerie van Defensie, 16 septem- operatie in de Afghaanse provincie meestal dat de krijgsmachtdelen uit- ber 2003.

444 MILITAIRE SPECTATOR JRG 176 10-2007 komt hoofdzakelijk door de verander- tair vermogen waren opgenomen waar mogelijk mijn steentje bij- de internationale omgeving. werd nog verder versterkt doordat de dragen. Het Nederlandse succes in NAVO niet meer deelnam aan operaties Darfur maakte het voor de regering De Militair Strategische Verkenning zoals Afghanistan. De NAVO was hier- eigenlijk onmogelijk dit welslagen niet (MSV) van de CDS in 2006 beschrijft door niet langer beschikbaar om de uit te bouwen. De Dutch approach tien thema’s op basis van de drie coördinatie tussen de componenten, gold voor landen met vergelijk bare hoofdtaken van Defensie: verdedigen het operationeel niveau, op zich te ambities als een benchmark en de van het eigen en bondgenootschappe- nemen. De NAVO-lidstaten die de in- Nederlandse internationale invloed lijk grondgebied, bevorderen van de ternationale rechtsorde wilden bevor- was hierdoor navenant toegenomen. internationale rechtsorde en de onder- deren waren hierdoor aangewezen op De relatie tussen ambtenaren van steuning van civiele autoriteiten. de coalitions of the willing. Deze co- Buitenlandse Zaken en militairen was Deze verkenning spreekt voor de eer- alities waren oneerbiedig gezegd een nog nooit zo goed geweest. Dat gold ste keer over ‘het projecteren van het samenraapsel van beschikbare een - tevens voor de relatie tussen de krijgs- militaire vermogen van de gehele heden. Zonder de coördinatie door machtdelen. Ook de relatie met onze krijgsmacht’.7 In deze verkenning een operationeel niveau bleken deze meest kritische volksvertegenwoor- doelt men echter nog niet zozeer op weinig effectief en zelfs gevaarlijk. digers kenmerkte zich door positieve nationaal joint optreden, maar op gesprekken in de trant van ‘Wat heeft joint optreden in een combined en Gedurende de operatie in Darfur gin- u nodig?’, in plaats van ‘Waarvoor interagency omgeving.8 gen de deelnemende strijdkrachten al heeft u het nodig?’. snel over van het samenbrengen van De vroegtijdige beëindiging van de alle eenheden in een pool naar een De minister publiceerde in mei 2017 NAVO-missie in Uruzgan heeft een be- systeem gebaseerd op het verdelen zijn visie op het Nederlands joint langrijke stimulans gegeven aan het van het operatiegebied in kleinere ge- optreden dat in 2024 gerealiseerd joint opereren in Nederland. Al tij- bieden. In dit gebied waren de deelne- moest zijn. Onder het positieve poli- dens de missie bleken de verschillen mers aan de coalitie verantwoordelijk tieke gesternte ging het defensie- met de traditionele operaties van de voor de uitvoering van de gehele mis- budget van 1,6 naar 2 procent en dit NAVO. Nederland nam tot die tijd deel sie en de verdediging van de bewo- maakte het mogelijk om de huidige aan NAVO-operaties door het uit- ners en eigen troepen. Het relatieve krijgsmacht te realiseren. Veel aan- zenden van schepen, landeenheden succes van deze missie en het belang- dacht ging uit naar de bescherming of vliegtuigen. De NAVO-commando- rijke Nederlandse aandeel hierin van onze mensen op missie. Het ging structuur zorgde vervolgens voor de baande het pad voor daadwerkelijk om zowel fysieke bescherming, als in- operationele aansturing. De Neder- denken aan Nederlands joint optre- formatievoorziening door Unmanned landse bijdrage verdween dus in den. Aerial Vehicles (UAV) en bescherming zekere zin in een grote pot en hoewel door eenheden van de luchtmacht. de Nederlandse eenheden deelnamen De MSV 2014 geeft de eerste contouren Ook de logistiek kreeg de nodige aan- aan dezelfde operatie, was er geen voor Nederlands joint optreden. Het dacht, met de voorziening van strate- sprake van gezamenlijke inzet van opereren in een combined en inter - gisch transport over zee en door de deze eenheden. agency omgeving is hierin uitgebreid lucht met eigen middelen. Comman- met elkaar aanvullen en geïntegreerd dovoering over de Nederlandse joint In Uruzgan kreeg de Nederlandse Task optreden op nationaal niveau. Ten bijdrage aan vredesoperaties is voor- Force Uruzgan (TFU) de verantwoorde- tijde van het verschijnen van de MSV zien vanuit de uitzendbare staf van het lijkheid over een groot gebied. Een 2014 leefde nog de hoop dat de EU in Permanent Gezamenlijk Hoofdkwar- hoofdkwartier in de Arabische Golf het gat zou stappen dat de NAVO op tier (PGHK). coördineerde de inzet van de luchteen- operationeel gebied bij uitzending heden. Om de veiligheid van de TFU te had laten vallen. Zoals we nu weten Zoals bekend is het aantal werkne- garanderen was de Nederlandse lucht- heeft de EU dit gat nog steeds niet mers bij Defensie door de overgang machtbijdrage daar echter direct aan kunnen invullen. naar joint opereren nauwelijks toege- gekoppeld. Wanneer de commandant- nomen, maar zijn er wel intensiverin- TFU vuursteun vanuit de lucht nodig Op Prinsjesdag 2016 verwoordt de gen geweest voor personeelsgroepen had, kon hij dit direct bij de Neder- regering de behoefte om de strijd- die bijna altijd worden uitgezonden landse vliegtuigen aanvragen. In zeke- krachten om te vormen tot een joint- zoals genisten, vliegers en Special re zin al een voorbeeld van Nederlands krijgsmacht, geschikt voor inzet in Forces. joint optreden in die tijd. VN-operaties met beperkte offensieve capaciteiten. In 2016 was ik wederom 7 Commandant der Strijdkrachten, Militair Het bewustzijn dat Nederland zelf bij DOBBP geplaatst, dit keer als afde- Strategische Verkenning 2006. Den Haag, eenheden moest uitzenden waarin alle lingshoofd Toekomst Verkenningen. Ministerie van Defensie (2006). blz. 8. componenten van ons nationaal mili- Zo kon ik het proces goed volgen en 8 Ibid, blz. 19.

JRG 176 10-2007 MILITAIRE SPECTATOR 445 ning (BO) en uiteindelijk op C-OPCO- ming (MDV) en HDV, maar ook de geza- niveau in beraad met de CDS. In de menlijke missiegerichte opleidingen Verenigde Staten maar ook – meer voor uitzending hebben bijgedragen vergelijkbaar – het Verenigd Konin - aan het wederzijds begrip en respect. krijk, werden de krijgsmachtdelen hier op andere wijze in betrokken. Tot slot Joint Caribbean Lion, Curaçao, In 2012 kreeg ik na een operationele 2006 (Foto AVDD, R. Mol) plaatsing een functie bij de Hoofd - In dit artikel heb ik de wijzigingen in directie Informatie en Organisatie de defensieorganisatie van de afgelo- De rol van de Koninklijke Marine (HDIO). Hier vond ik een luisterend pen jaren willen schetsen. Ik heb de kreeg in de visie speciale aandacht. oor bij de hoofddirecteur om een ge- wijzigingen afgezet tegen de ver - Deze rol was hoofdzakelijk onder- zamenlijk comité der strijdkrachten in anderde internationale omgeving. steunend geweest: het uitvoeren van te stellen. In dit comité leverden de Kernpunten hierbij zijn een NAVO strategische transporten met het Joint commandanten van de OPCO’s, onder die niet meer deelneemt aan vredes- Support Ship en de LPD’s, het leveren leiding van de CDS, de daadwerkelijke operaties, waardoor de coördinerende van tactical ballistic missile defense sturing aan de krijgsmacht. Zij be- commandolaag op operationeel ni- bij inzet in gebieden nabij de kust en paalden gezamenlijk de uiteindelijke veau ontbreekt. De EU bleek niet in vuursteun met de tactical land attack prioriteiten voor nieuwe projecten staat om het EVDB te aanvaarden. Hier- missiles. De opkomst van China en zoals voorgesteld door DOBBP. door kwam de verantwoordelijkheid India als wereldmachten met een aan- voor de coördinatie tussen de diverse zienlijke zeemacht maakte ook in Het Permanent Gezamenlijk Hoofd- componenten van de krijgsmacht bij Nederland een discussie los waarin kwartier stuurde namens de CDS de deelnemende landen te liggen. Ne- Corbett en Mahan tot mijn verbazing operaties aan onder leiding van een derland heeft dit ingevuld door op na- veelvuldig voorkwamen. De behoefte nieuw ingestelde P-CDS voor Opera- tionale basis joint te opereren. van deze landen aan grondstoffen en ties. Deze opzet gaf de hoogste mili- met name olie was zeer bedreigend tairen van de krijgsmachtdelen en dus De Nederlandse krijgsmacht staat er voor onze economie en de stabiliteit de mensen met de meeste ervaring goed voor. Het personeel is gemoti- in de wereld. Om onze belangen vei- weer betrokkenheid bij en ook in- veerd en heeft vertrouwen in de eigen lig te kunnen stellen werd de vloot vloed op de inzet en de toekomst van capaciteiten om de vaak moeilijke beperkt uitgebreid met oppervlakte- de krijgsmacht. Door de formele be- missies tot een succesvol einde te schepen en een helikoptercarrier, trokkenheid van de top bij de beslis- brengen. Ik ben trots dat ik aan deze tevens geschikt voor vertical take-off singen over de krijgsmacht nam ook krijgsmacht heb mogen bij- fixed-wing eenheden. de rivaliteit tussen de krijgsmacht - dragen. delen af. Zij hadden immers zelf Wijzigingen Defensiestaf daadwerkelijk deelgenomen aan de Literatuur Al deze veranderingen en toenadering discussies over de afwegingen en het Aartsen, J.J. en Grave, F.H.G. de (2001). Be- tussen de krijgsmachtdelen waren niet besluitvormingsproces. trokkenheid van het parlement bij uitzen- mogelijk geweest zonder de wijziging ding van militaire eenheden. Den Haag, van de topstructuur van Defensie in Joint opleiden Tweede kamer. Commandant der Strijdkrachten (2006). Mili- 2013. Na de invoering van de CDS als Tijdens de HDV werd het mij duidelijk tair Strategische Verkenning 2006, Ministe- corporate planner, behoeftesteller en dat de discussies met anderen het rie van Defensie. operator in september 2005 en het eigen beeld van de organisatie alleen Esch, J.A.C. van (2006). Prijswinnend essay in: gelijktijdig opheffen van de bevel- maar scherper maakten, waardoor uit- Vizier op Defensie, Den Haag, Ministerie van Defensie. hebbers, waren de krijgsmachtdelen eindelijk ook het wederzijds begrip Gent, T. van (2000). 17 Zeventiende eeuwse ad- omgevormd tot leveranciers van wa- toenam. Ik noemde al het voorbeeld miralen en hun zeeslagen. Den Haag, pensystemen gereed voor de inzet. In van de cavalerist die de functie van KVMO. Homan, C. (2007). ‘Ook militair heeft China deze constructie kon de CDS de toe- MCC vervulde tijdens een joint-plan- mondiale ambities’, in: de Volkskrant, 17 komstige krijgsmacht vorm geven ningsoefening. Ik ben overtuigd van maart 2007. zonder de traditionele 1-2-1 verdeling de kracht die gezamenlijk opleiden Knaap, C. van der (2003). Het personeelsbeleid van de financiële middelen over de onze organisatie heeft opgeleverd. De van Defensie in de komende jaren. Verant- woord verkleinen, voortvarend vernieuwen. krijgsmachtdelen. DOBBP bepaalde veranderingen die Defensie qua sa- Den Haag, Ministerie van Defensie. namens de CDS welke capaciteiten menstelling, wijze van optreden en Koninklijke Luchtmacht (2007), Vlucht door de een Operationele Commando (OPCO) cultuur heeft doorgemaakt zijn alleen tijd: kopstukken. Internetsite, http://www. luchtmacht.nl/vluchtdoordetijd/kopstukken/ kreeg. In dit besluitvormingsproces mogelijk door de inzet van het per - bevelhebbers/schaper.html. konden de OPCO’s bijdragen door hun soneel. De opleidingen op het IDL, Ministerie van Defensie (2006). Vizier op De- afdelingen Bestuurlijke Ondersteu- zoals de Middelbare Defensie Vor- fensie. Den Haag, Ministerie van Defensie.

446 MILITAIRE SPECTATOR JRG 176 10-2007 MENINGEN van anderen

‘Hearts and minds’ of ‘search and destroy’? (Coverfoto MS 7/8) Toen ik de MS 176 (2007) (7/8) haalde, bleken op de omslag dezelfde nieuwe beschreven, hier te vermelden. Deze zijn: sen lijkt slechts zinvol indien het dorp in open terreinvoertuigen te zijn afgebeeld ten eerste de aanpak van de legitieme een streek ligt die tot verboden terrein is die op pagina 9 van de Defensiekrant van grieven van het opstandige deel van verklaard. 12-07-2007 zijn vermeld. Voor counter- de bevolking. Ten tweede moet worden Het invoeren van de doodstraf zal ver- insurgency deugen zij niet. Immers, in het voorkomen dat het loyale en neutrale moedelijk weinig doelmatig zijn. Tijdens desbetreffende artikel schrijft Brocades deel van de bevolking zich tegen de de Tweede Wereldoorlog heeft dit de Zaalberg op bladzijde 298: ‘Het voeren regering keert doordat deze onnodig ge- Nederlanders niet weerhouden verzet te van een succesvolle counter-insurgency weld gebruikt. In de derde plaats dient plegen. Wanneer de bevolking de guerrilla campagne is niet eenvoudiger geworden samen werking tussen civiel bestuur, poli- steunt om onafhankelijkheid te verkrijgen sinds de lessen van de jaren zestig werden tie en militairen te worden geïnstitutio- dan zal de strijd worden beëindigd wan- opgetekend’.1 naliseerd. neer die wordt verleend. Dit gebeurde in Ten vierde is het belangrijker de opstan- Maleisië in 1957 en het Maleisische deel Voor de veiligheidstroepen zoals afge- delingen van het loyale en neutrale deel van de bevolking staakte de strijd. beeld op de omslag zijn de nadelen nu van de bevolking te scheiden dan het zoe- groter vanwege de militair-technologische ken en uitschakelen van de guerrilla. En Maar de Chinese minderheid, onder lei- vooruitgang: hierdoor beschikken de op- ten slotte is een groot uithoudingsvermo- ding van de communistische partij, zette standelingen over lichte raketten, lichte gen vereist. door. Pas op 2-12-1989 sloot de commu- mortieren en andere lichte wapens. Hier- nistische partij van Maleisië een overeen- mee kunnen zij vanuit hinderlagen op een Maleisië komst met de regering van dat land waar- afstand van enkele honderden meters De Britten hebben in Maleisië tijdens de bij de guerrilla werd gestaakt en de militairen, afgebeeld op dezelfde plaat, guerrilla van 1948-1957 deze principes nog ongeveer 1200 opstandelingen hun die zonder enige pantserbescherming zijn, als volgt toegepast: wapens inleverden. Die communistische verwonden en/of doden. - de organisatie van een uitstekende in- guerrilla had 41 jaar geduurd. lichtingendienst; Dit is een bevestiging van het vijfde Met hetgeen Brocades Zaalberg in het - instellen van een identificatieplicht; basisprincipe van Brocades Zaalberg. desbetreffende artikel schrijft ben ik het - verbeteren van de leefomstandigheden Counter-insurgency eist een aanzienlijk eens, maar een aanvulling is noodzakelijk. van de bevolking; uithoudingsvermogen en dat zullen poli- Dit zal ik doen, mede aan de hand van - instellen van verboden gebieden, waar tici zich moeten realiseren. mijn artikel ‘guerrilla-achtige methoden’, iedere burger zonder waarschuwing dat eerder in dit blad is verschenen.2 door militairen kon worden doodge- Nederlands-Indië Voorts neem ik aan dat volgens Brocades schoten; De strijd echter in het voormalige Neder- Zaalberg, evenals volgens mij, insurgency - invoeren van de doodstraf op hulp aan lands-Indië was na vier jaar over. Maar een synoniem is van guerrilla, en counter- de vijand en ongeoorloofd wapenbezit; daar heersten andere omstandigheden. insurgency een synoniem van contra- - verplaatsen van dorpen; Brocades Zaalberg deelt mee (bladzijde guerrilla. - instellen van dorpswachten. 290): ‘Op het hoogtepunt van de strijd had Nederland ruim 140.000 manschappen Basisprincipes Het instellen van dorpswachten bleek al- onder de wapenen in de Oost’ (ruim Het is nodig de basisprincipes, door Bro- leen mogelijk indien de meerderheid van 70.000 militairen uitgezonden door de cades Zaalberg op bladzijden 294 en 295 de bevolking niet met de opstandelingen Koninklijke Landmacht (KL) in Neder- wenste samen te werken. Het verplaatsen land, ruim 60.000 militairen behorende 1 Dr. T.W. Brocades Zaalberg, ‘Hearts and van dorpen was weliswaar een methode, tot het in Indië gevormde leger, en 6.000 minds’ of ‘search and destroy’? Leren van maar moet toch zo veel mogelijk worden mariniers). Een enorme inspanning van klassieke counter-insurgency. MS 2007 (176) vermeden. Bewoners zijn gehecht aan hun Nederland, uitgeplunderd door de nazi’s (7/8), blz. 288-301. 2 F. Snapper, 'Guerrilla-achtige methoden', grond; daar wonen zij, leven ze van en ligen eveneens van Indië uitgeplunderd door MS 1995 (164) (10), blz. 472 - 477. gen hun voorouders begraven. Verplaat- de Japanners.

JRG 176 10-2007 MILITAIRE SPECTATOR 447 Ook de verhouding tussen militairen en en sterkte van hun tegenstanders dan guliere gevechten Nederlandse troepen te overige personen was anders. Brocades waren die vogels gevlogen wanneer zij verslaan, kregen de TNI-eenheden de op- Zaalberg schrijft op bladzijde 290: ‘Voor aankwamen. dracht uit te wijken naar de (sub)districten elke vier militairen zetten de Nederlan- waarin hij Java had verdeeld. Daarvanuit ders eind 1948 niet meer dan één politie- Het Nederlandse inlichtingensysteem moest de guerrilla worden voorgezet. Met agent in’. Voor Maleisië verwijs ik naar werd echter verbeterd door de oprichting name Nederlandse verbindingslijnen en de mededeling van Brocades Zaalberg op van de Netherlands Forces Intelligence plantages zouden worden aangevallen. bladzijde 297: ‘Op het hoogtepunt van de Services (NEFIS) en door maatregelen die Voor het optreden vanuit deze districten campagne waren niet minder dan 300.000 de troep zelf nam. Bij de bataljons wer- was steun van de bevolking nodig en deze man betrokken bij de bestrijding van de den combatteams gevormd, bestaande uit moest, zo nodig, worden afgedwongen. opstandelingen, die zelf niet talrijker militairen die aan hoge eisen van snel ver- En Nasution kon er op rekenen dat als de waren dan 8.000 à 12.000 man. Met plaatsen door moeilijk terrein, schietvaar- TNI-eenheden succesvol waren, die steun 35.000 troepen was het aantal militairen digheid en waarnemingscapaciteit vol- zou komen, want de bevolking steunt een betrekkelijk gering, maar politietroepen deden. Die teams bestonden uit vier man, winnende partij. (civiel en gendarmerie), home guard en opdat ze ’s nachts contact met elkaar kon- andere veiligheidskorpsen leveren het den houden. De eisen waren zo streng dat Die tweede politionele actie kwam (19 de- hoofdbestanddeel van de troepenmacht. slechts tien procent van het personeel van cember 1948 tot begin 1949). De Neder- Ondanks dit enorme aantal was er negen een infanteriebataljon hieraan voldeed. landers hadden toen de reeds vermelde jaar nodig om het verzet definitief te bre- 140.000 militairen verdeeld in vier divi- ken’. Maar dit geldt niet voor het Chinese Dat personeel leek overigens veel op het sies van ieder 18.000 man en verdere be- deel van de bevolking, waarvoor zoals ge- personeel van ons huidige Korps Comman- zettingstroepen. Maar Nasution had be- zegd 41 jaar nodig was. dotroepen, waarvan tijdens de opleiding rekend dat behalve die bezettingstroepen een belangrijk deel niet aan de eisen kan de Nederlanders tien divisies nodig had- Wat de factor materiaal betreft, is het dui- voldoen. Het lukte de Nederlanders om in den om geruime tijd de contra-guerrilla te delijk dat de op de vermelde foto afge- een tijd van anderhalf jaar drie divisies kunnen volhouden. De Nederlandse troe- beelde terreinvoertuigen ongeschikt zijn naar Indonesië te zenden. Geen wonder dat pensterkte bleek inderdaad onvoldoende voor counter-insurgency, maar hiervoor zij onder de naam ‘politionele actie’ een om de infiltratie van de TNI effectief tegen toch worden ingezet. De Nederlandse bij- grote militaire actie onder namen. te gaan en de bevolking afdoende be- drage aan counter-insurgency is dus wat Een van de TNI-regimenten werd toen scherming te bieden. Deze verloor het het materiaal betreft onvoldoende. gecommandeerd door kolonel Achmed vertrouwen in de Nederlandse troepen en Haris Nasution. Die was cadet geweest koos partij voor de tegenstander. Neder- Onvoldoende troepen van de KMA in Bandoeng, gedurende de land had de guerrilla verloren. Wat de Nederlands-Indonesische strijd korte tijd dat deze in het begin van de betreft, had Nederland toen op 17 augus- jaren veertig van de 20-ste eeuw open was Het is duidelijk dat counter-insurgency tus 1945 Soekerno en Hatta de onafhan- geweest. De Nederlanders sloegen snel gedurende lange tijd de inzet van een kelijkheid van Indonesia uitriepen, slechts dat regiment uit elkaar en Nasution en zijn grote groep goed bewapende militairen enkele bataljons in dit gebied. De Britten mannen vluchtten het binnenland in en vereist. De sterkte hiervan kan slechts moesten daar voor orde zorgen, wat niet werden niet vervolgd. Toen begreep Na- in internationaal verband worden vastge- altijd lukte. Wel had Nederland in het nasution dat de Nederlanders slechts vol- steld. Hierbij spelen de Verenigde Naties jaar van 1945 snel een aantal onvoldoen- doende troepen hadden om de steden te en de NAVO een belangrijke rol. Als lid de geoefende bataljons uitgezonden, maar bezetten en de verbindingen te beveiligen. van deze organisaties zal Nederland zich de Britten hadden deze in Maleisië laten hieraan niet onttrekken, maar zijn ingezet- debar keren. Daar werden die verder ge - De Nederlanders hadden toen tweederde te troepen zijn onvoldoende beschermd. oefend. van Java en belangrijke gebieden in Sumatra in handen gekregen. Een Neder- Ook kan men zich afvragen of de politie- In het voorjaar van 1946 werden deze ba- lands bataljon moest toen een gebied van ke leiders van de NAVO-landen zich vol- taljons naar Indonesië gestuurd waar zij 1600 km2 beveiligen. doende realiseren dat omvang en tijdsduur Britse troepen aflosten. De Republiek In- Hoewel de Nederlandse counter-insur - van counter-insurgency operaties zeer donesia beheerste toen het grootste deel gency maatregelen waren verbeterd, kon aanzienlijk kunnen zijn. Derhalve mijn van dat gebied. Zij had een groot aantal de TNI guerrilla-activiteiten blijven uit- aanvulling. gevechtseenheden georganiseerd in de voeren. Tentara Nasional Indonesia (TNI), die een Literatuur guerrilla ontwikkelde tegen de Nederlan- Tweede politionele actie A. H. Nasution, Fundamentals of Guerilla ders. Ieder Nederlands bataljon had een Nasution, inmiddels Chef Operatiën van Warfare, Djakarta 1970. gebied van 600 km2 te beveiligen, hetgeen de TNI, hield dan ook rekening met een zij deden door intensief te patrouilleren. tweede Nederlandse politionele actie. dr. F. SNAPPER Maar kregen zij inlichtingen over plaats Wetende dat de TNI niet in staat was in re- Reserve-kapitein der infanterie b.d.

448 MILITAIRE SPECTATOR JRG 176 10-2007 in een algemene introductie in het onder- loniën meer troepen nodig? Is dat nu in werp counter-insurgency. Wel zitten er in Zuid-Afghanistan ook het geval? Of is het ANTWOORD de reactie van de heer Snapper interes- probleem nu, net als toen, juist het gebrek sante aanknopingspunten voor toekomstig aan specialistisch militair personeel en op meningen debat. vooral ook civiele capaciteit, zoals ambte- De vraag of open terreinvoertuigen ge- naren met bestuurlijke ervaring en politie- van anderen schikt zijn voor counter-insurgency ope- personeel? raties zal moeten worden beantwoord door militairen met recente operatio nele Zo zijn er talloze vragen die direct rele- ‘Hearts and minds’ ervaring in Zuid-Afghanistan. De discus- vant zijn voor operaties zoals die in Af- of ‘search and destroy’? sie die hieraan ten grondslag ligt gaat over ghanistan. Het is dan ook mijn hoop dat de keuze tussen méér pantser, de nood- meer militairen, academici, en beleids- Het doet mij deugd dat dr. F. Snapper het zaak tot een open houding naar de be- ambtenaren, hun ideeën over counter- eens is met hetgeen ik schrijf in mijn arti- volking en beweeglijkheid. Dit lijkt mij insurgency, net als de heer Snapper, op kel. Immers, de heer Snapper heeft niet materie voor een artikel in de Militaire schrift stellen en traditionele militair- alleen over het onderwerp insurgency en Spectator dat aansluit bij luitenant-kolo- operationele wijsheden en beleid ter dis- counter-insurgency gepubliceerd, hij is nel D.M. Brongers’ pleidooi voor het be- cussie stellen. tijdens de Tweede Wereldoorlog in Italië houd van de tank.1 aan de zijde van opstandelingen betrok- dr. T.W. BROCADES ZAALBERG – NIMH ken geweest bij irreguliere oorlogvoering. De heer Snapper kaart ook een belang - rijke thema aan als hij schrijft over het De aanvullingen die hij doet op mijn stuk geringe aantal troepen tijdens counter- 1 D.M. Brongers, ‘De toekomst van de tank. zijn interessant. Toch zie ik voor het insurgency operaties in Nederlands-Indië. Vervangen, aanpassen of afschrijven?’ MS leeuwendeel van deze materie geen plaats Hadden de Nederlanders destijds in de ko- 2007 (176) (7/8), blz. 302-310.

Zes jaar na dato zijn de voorvallen van die dag nog steeds in nevelen gehuld en dat BOEKEN zullen ze voorlopig ook wel blijven. 11 september is synoniem geworden voor bespreking het feit dat alles van het ene op het andere moment anders kan zijn. Niet alleen vliegtuigen explodeerden in de WTC-torens en het Pentagon, er explodeerde ook een 11 september wereldbeeld. Zekerheden en zelfvertrou- Een onderzoek naar de feiten wen verdwenen van het ene op het andere moment. Dergelijke ingrijpende gebeurte- Door David Ray Griffin nissen zijn inspirerend voor kunstenaars Rotterdam (Lemniscaat) 2006 en schrijvers, maar hebben ook effect op 250 blz. beleidsmakers. Op het niveau van de ISBN 978 90 563 785 61 agendering is de impact dat het perspec- € 19,95 tief drastisch verandert en het geheel nieuwe vragen en onderwerpen intro- Er is literatuur van vóór 11 september duceert. Het uiteenspatten van de zeker- 2001 en er na. Deze dag is symbool voor heden is onderwerp op het niveau van de een scharnierpunt in de geschiedenis. Net metafoor, te meer omdat met angst en zoals de val van de Berlijnse Muur of de onzekerheid alleen niet valt te leven. moord op John F. Kennedy krijgt een dergelijke gebeurtenis een haast mythische Gewoonlijk worden vele pogingen onder- om complottheorieën te kunnen identi- betekenis omdat iedereen een beeld heeft nomen om wereldschokkende gebeurte- ficeren omdat deze – hoewel ze een grote bij de details, originaliteit en oorspronke- nissen te verklaren en ‘9/11’ is geen uit- aantrekkingskracht hebben – zelden waar lijkheid. De ‘onvoorstelbare’ gebeurtenis- zondering. In 2005 reageerde het State zijn. Je kunt je natuurlijk af blijven vragen sen op 11 september 2001 in de Verenigde Department op de veelheid van theorieën wat inlichtingendiensten nu wel en niet Staten hebben geleid tot stapels publica- en verklaringen door op de eigen website wisten, waarom de logboeken van de ties, plus de meest uiteenlopende visies op een aantal aanwijzingen te plaatsen ‘ter diverse instanties niet overeenkomen en de oorzaken en gevolgen van de aanslagen. herkenning van verkeerde informatie’ en waarom niemand adequaat reageerde op

JRG 176 10-2007 MILITAIRE SPECTATOR 449 allerlei signalen. Maar is dit geen wijsheid Leemtes en vragen Democratie achteraf? Feit blijft dat de symbolische Griffin weet wel wat hij noemt de feiten door interventie waarde en het effect veel sterker zijn dan – voor zover ze bekend zijn en we moe- de gebeurtenissen zelf. ten maar aannemen dat het inderdaad de De nieuwe White Man’s Burden? feiten zijn – op een toegankelijke wijze te Door André Gerrits Onderzoeksjournalisten wakkeren dit aan, rangschikken. Hij constateert leemtes die Amsterdam (Amsterdam University vooral in de VS. Elvis? Die leeft nog. JFK? hij soms door middel van redeneren pro- Press) 2006 Die is vermoord door de maffia, de CIA, beert in te vullen, wat suggestief werkt, of 200 blz. de Black Panthers of zelfs zijn eigen door simpelweg een concrete vraag te ISBN: 978 90 5356 958 0 vrouw. ‘9/11’ zal daarom nog lang in stellen. De leemtes en vragen kunnen of € 29,90 de frontlinie en de slag om de waarheid worden niet door de officiële verklaringen liggen. Een land dat de oorlog in Irak beantwoord, wat ook weer vragen op - Democratiebevordering in staten waar verliest, inspanningen om het Midden- roept. De auteur doet pogingen om dit te oorlog heeft gewoed is een uiterst com- Oosten te pacifi ceren in rook ziet opgaan verklaren, waardoor ook hij bijdraagt aan plexe aangelegenheid. De afgelopen decen- en opgescheept zit met een president in de jungle van de complottheorieën. De bij nia is een toenemend aantal internationale wie het vertrouwen is verloren, zoekt naar het boek gevoegde dvd-documentaire organisaties en overheden zich er mee simpele verklaringen voor complexe pro- Confronting the Evidence: A Call to Reopen bezig gaan houden. De pogingen om de- blemen die in gang leken te zijn gezet the 9/11 Investigation draagt hier niet al- mocratieën op te bouwen in landen als door de aanslagen van Al Qaida. leen aan bij, maar bevestigt ook de ge- Irak, Bosnië en Afghanistan staan hoog op dachte dat het boek wel eens onderdeel onze publieke agenda. Gaat het bij demo- Verwoording van gevoelens zou kunnen zijn van de lobby Scolars for cratiebevordering om het verlenen van Het boek van prof. dr. David Ray Griffin 9/11 Truth. Griffin maakt sinds 2005 deel externe steun, dan doemen onherroepelijk vormt eigenlijk geen uitzondering. Mis- uit van deze groep academici, die pleit vragen op over de haalbaarheid en de schien is het wel beter om het werk te voor nader en onafhankelijk onderzoek le gitimiteit. Dergelijke aan interventie ge - beschouwen als een verwoording van ge- naar de aanslagen. koppelde vragen staan voor de historicus voelens en vragen die leven onder een André Gerrits centraal in Democratie groot gedeelte van de Amerikanen. Uit Griffin is hoogleraar aan de Claremont door Interventie. De nieuwe White Man’s recente opiniepeilingen in de VS bleek dat School of Theology in Californië. Het is Burden?. Gerrits schreef een gedocumen- bijna de helft van de Amerikanen gelooft zijn taak als wetenschapper om zich niet teerd, toegankelijk en gedreven essay. Het dat de door de regering ingestelde ‘9/11’- per definitie neer te leggen bij de officiële is duidelijk dat de auteur weet waar hij het commissie zaken in de doofpot trachtte te verklaringen van 11 september. Hierin is over heeft: het boek is een weerslag van stoppen. Een derde van de Amerikanen hij geslaagd en dat maakt het lezen van dit zijn kennis over postcommunistische toe- gelooft zelfs dat het Witte Huis geholpen boek de moeite waard. Maar hier had zijn standen en zijn ervaringen als verkie- heeft bij de aanslagen. Ook de popula- ambitie moeten stoppen. Hij had kunnen zingswaarnemer en sociaal-democratisch riteit van de internetdocumentaire Loose volstaan met de constatering dat het voor- activist. Change is een teken aan de wand: sinds lopig gissen blijft naar het verontrustende mei heeft die een nummer-1 notering in gehalte van de verklaringen. Dat dit alles Gerrits heeft als uitgangspunt dat de - de Google video top-100. te maken heeft met de War on Terror mocratie voorwaarde is voor duurzame waarin de regering-Bush zich stortte en de stabiliteit, al plaatst hij een aantal kant - ‘9/11’-complottheorieën zijn aan de orde nog lopende ambtstermijn van de presi- tekeningen die te maken hebben met wen- van de dag met miljoenen weblinks, tien- dent is evident. ‘9/11’ was het startschot selijkheid, haalbaarheid en mogelijkheid tallen boeken en een verzameling Ame - van een campagne en een wereldomvat- van interveniëren ten behoeve van demo- rikaanse twijfelaars die bekendstaat als tende veldtocht of kruistocht en dat geeft cratiseren. Aan de hand van historische de 9/11 Truth Movement. Een boek met de de incidenten van die dag een mythische voorbeelden en onderzoek bestrijdt hij de titel 11 september. Een onderzoek naar betekenis. Mede vanwege het fiasco van opvatting dat democratie pas bereikt kan de feiten (oorspronkelijke titel: The New de veldtocht zal het nog generaties duren worden als de natiestaat met allerlei bur- Pearl Harbor – Disturbing Questions voordat op Griffins discussiepunten een gerlijke instellingen zich genesteld heeft. about the Bush Administration and 9/11) steekhoudend antwoord komt. In de praktijk gebeurt dit gelijktijdig en is veelbelovend omdat het orde in brij lijkt is het een gevolg van een pragmatisch te brengen. Griffin slaagt hierin slechts drs. A.J.E. WAGEMAKER MA idealisme. gedeeltelijk, omdat lang niet alle feiten luitenant-kolonel der mariniers openbaar zijn en de brij nog nauwelijks te Ondertitel overzien of te ordenen is. Wie het boek De ondertitel van het boek, De nieuwe gelezen heeft kan slechts tot de conclusie White Man’s Burden?, verwijst naar de komen dat er nog veel onderzoek gedaan gedachte dat de huidige pogingen tot moet worden, al was het alleen maar om democratiebevordering passen in een feiten en fictie te kunnen scheiden. langere traditie van westerse bemoeienis

450 MILITAIRE SPECTATOR JRG 176 10-2007 en vermeende superioriteit ten aanzien te houden en daarmee stabiele vrede te wondermiddel zou zijn. Kritiek op demo- van minder ontwikkelde gebieden. Echter, creëren. Maar welk verband er is tussen cratiebevordering gaat hij overigens niet niet eerder werd de oproep om de wereld democratie, de mate van vijandigheid, uit de weg. Een diepgaande discussie over te verlossen van armoede (als belang - sociale en economische ontwikkeling en de werkbaarheid van democratiserings- rijkste oorzaak van instabiliteit) zo breed armoedebestrijding in de naoorlogse sa- strategieën was nuttiger geweest. Moge- gedragen als nu. De Millenium Ontwik- menleving blijft onduidelijk. Gerrits vraagt lijk is dit een bewuste keuze omdat dit kelingsdoelen en een alomvattend plan zich niet af of de ontwikkelings- en stabi- boek gepubliceerd wordt in de populair- om de ergste armoede binnen tien jaar liteitsargumenten ook tegen elkaar in kun- wetenschappelijke serie ‘Studies over te laten verdwijnen zijn re- politieke vernieuwing’. De sultanten. Volgens Gerrits reeks heeft een kenmerken- heeft democratiebevorde- de hoge toegankelijkheid, ring een ‘verheven’ ele- brede thematiek en belicht ment: degenen die het de complexiteit van demo- verbreiden vinden dat het cratiebevordering. Dit gaat rechtvaardiger en beter is ten koste van nuance en het dan bestaande politieke sys- doorgronden van de proble- temen. matiek.

De essentie van de onder - Inzicht in de paradox titel is de badinerende hou- Democratie door interventie ding van westerse profes- geeft op een leesbare, hel - sionals. Zij denken dat zij dere en boeiende manier beter dan de arme bevol- antwoord op een van de king weten wat de oplos- meest actuele en controver- sing is voor arme mensen. siële aspecten van de heden- Maar wanneer hun plannen daagse internationale poli- falen, kunnen donoren niet tiek die verband houden worden weggestemd door André Gerrits met democratiebevordering. kiezers, zoals in een demo- Omdat dit een belangrijke cratie, of gecorrigeerd door motivatie is in ons buiten- de markt zoals bij een Democratie door landsbeleid en verworden is blunderend bedrijf gebeurt. tot misschien wel de kern- Aansprakelijkheid en we- taak van de krijgsmacht, derzijds vertrouwen zijn de wordt dit boek aangeraden sleutels voor succes. Gerrits interventie als inleiding en verkenning beseft dat de White Man van de thematiek. Het geeft niet meer kan dan onder- inzicht in de paradox die steunen en assisteren, want De nieuwe White Man’s Burden? veel uitgezonden militairen de lokale bevolking met bezighoudt. Door goed be- hun gekozen bestuurders doelde westerse militaire in- STUDIES OVER POLITIEKE VERNIEUWING moeten het zelf doen. Mis- terventies bleek het welis- schien klinkt dit idealis- AMSTERDAM UNIVERSITY PRESS waar mogelijk een dictator tisch, maar in essentie heeft ten val te brengen, maar dat hij gelijk. betekent nog niet dat daarmee een nieuw regime Gecompliceerd debat nen werken. Dat de invoering van (meer) wordt gerealiseerd dat vrijheid voor het De relatie tussen democratie, staatsvor- democratie in stabiele, maar autocratisch individu hoog in het vaandel heeft. Oor- ming en (economische) ontwikkeling loopt bestuurde landen de economische instabi- logen worden niet op slagvelden beslist, als een rode draad door het boek, waarbij liteit kan vergroten en daarmee de onrust maar tijdens het winnen van (stabiele) de auteur tevens de vraag aan de orde stelt is geen issue in het boek. Of omgekeerd, vrede. of we door te interveniëren wel op de is een zekere mate van ontwikkeling nood- juiste weg zijn. Hierbij passeren stabi- zakelijk voor de invoering van democra - drs. A.J.E. WAGEMAKER MA liteits-, en ontwikkelingsargumenten de tische instituties zonder dat de politieke – luitenant-kolonel der mariniers revue, het debat is gecompliceerd. Demo- stabiliteit in gevaar wordt gebracht? cratie wordt als de meest geschikte re - geringsvorm beschouwd om maatschap- De auteur blijft nogal eens steken in alge- pelijke conflicten beheersbaar te maken of meenheden waarbij democratiseren een

JRG 176 10-2007 MILITAIRE SPECTATOR 451 Weegschaaltjes

L. Polman*

‘Iemand die in 1938 over de ver- Neem de zaak Al-Marri. De heer volging van joden in Duitsland zou Ali al-Marri is Amerikaans staats- hebben gerapporteerd, zou het burger. De Amerikaanse overheid verhaal niet evenwichtiger hebben verdenkt hem ervan lid van Al gemaakt door voor wederhoor bij Qaida te zijn. Vier jaar geleden Joseph Goebbels aan te kloppen,’ werd hij gearresteerd en sindsdien zei hij. kwijnt hij weg in een militair cachot Moet de ‘War on Terror’ Niet iedereen wíl het dus, maar kan in de Amerikaanse stad Charleston. het? Welke kant van het verhaal Onlangs echter bepaalde de fede- objectief kunnen vertel je als je bepaalde woorden rale rechter dat zijn detentie onwet- gebruikt? Zijn het ‘coalitietroepen’ tig is. Al Qaida vertegenwoordigt worden beoordeeld? in Afghanistan, of is het net zo goed geen land en is dus geen krijgs- een ‘bezettingsmacht’? Wie kan het macht. Mr. Al-Marri is dús een Niet iedereen vindt dat verschil nog uitleggen tussen ‘extre- burger en mag niet door militairen misten’ en ‘moslimverzet’? worden vastgehouden. nodig. De Nederlands- Is er behalve van ‘bloedige aan- Hier worden de linguïstische val- Amerikaanse schrijver slagen’ ook sprake van ‘bloedige kuilen in de ‘War on Terror’ mooi bezetting’? Is het ‘luchtsteun’ voor blootgelegd. In het internationaal Ian Buruma bijvoorbeeld troepen aan de grond, of zijn het oorlogsrecht moet het verschil tussen bombardementen op de burgers burgers en militairen gerespecteerd vindt dat oorlogen daar? Sneuvelen er bij zo’n actie worden. Sinds het uitbreken van de 17, 30, of 65 ‘moslimterroristen’ of ‘War on Terror’ rommelen we met lang niet altijd twee ‘vrijheidsstrijders’? En werden die die scheidslijn. Westerse overheden ‘uitgeschakeld’ of ‘vermoord’? Zijn categoriseren Al Qaida-leden en kanten hebben. de termen ‘vredesmissie’ en ‘vredes- allerhande ‘jihadisten’ als militaire proces’ altijd van toepassing als we vijanden. De voormalige NAVO- militair uitrukken en is ‘oorlog’ dan bevelvoerder Wesley Clark waar- eigenlijk ‘vrede’ dus? schuwde in The New York Times dat De woordkeuze in de beschrijving we dat vooral niet moeten doen, van de ‘War on Terror’ heeft poten- want ordinaire criminelen kunnen tieel ingrijpende consequenties. dan aanspraak kunnen maken op privileges die bij de militaire status horen. De vijand doden is zo’n * Mw. L. Polman is freelance journalist en voorrecht en vijandige installaties auteur van ’k Zag twee beren, over de ‘achterkant’ van de VN-vredesmissies. vernietigen. Het Pentagon, dus.

452 MILITAIRE SPECTATOR JRG 176 10-2007 Willen we het terrorisme verslaan, Behalve diagrammen van de struc- dan moeten we er alles aan doen turen van de Iraakse en Afghaanse om de eerbaarheid van hún doelen krijgsmachten en voorbeelden van en middelen te ontkennen en die plaatselijke verkeersborden, staan van ons te benadrukken, zegt Clark. er vier pagina’s basistaaldingetjes Eerbaar is het om onze militairen in, zoals ‘Spreekt u Engels’, ‘Ik ben te blijven inprenten dat burgers en een Amerikaan’ en ‘Ik ben ver- militairen iets anders zijn. Eerbaar dwaald’. Taalkundig interessant is zou het zijn als onze overheden die verder alleen nog een passage over scheiding ook strikt blijven han- de techniek van het doorzoeken van teren. Clark pleit er daarom voor ‘hadji houses’. Daarin wordt niet om terroristen op z’n best de status toegelicht hoe we ‘hadji’ moeten defi- van moderne piraten te gunnen. Als niëren: als ‘persoon die de pelgri- gewone dienders ze niet te pakken mage naar Mekka heeft volbracht’, kunnen krijgen, kunnen we mili- of als ‘willekeurig welke inboorling’? tairen vragen om zo’n piraat even te arresteren, maar die vervolgens In mondelinge soldateninstructies te overhandigen aan de civiele worden woorden ook niet op rechter. schaaltjes gewogen. Een Afghaanse ‘Piraat’ of ‘vijandelijke strijder’? De maaltijd is ‘raghead food’, zeg keuze voor een van de twee termen maar voddenkopvoer (zoals in ‘per- kan maar zo tot gevolg hebben dat soon met lange sjaal om zijn hoofd’, Guantánamo binnenkort leegstaat. denk ik) en dient standaard te worden afgeslagen. Verder wordt Niet veel andere militairen dan gesproken van ‘Jihad Johnny’s’, Wesley Clark putten bevrediging ‘zandnegers’ en soms van ‘boze uit semantische fijnproeverij, is mijn baarden’. Ik heb het allemaal ge- indruk. hoord in Afghanistan. Hoe de kaarten voor militairen in- het-veld zo’n beetje geschud zijn, Maar ach, de tegenpartij (of zijn het is te distilleren uit het handboekje de ‘nog niet overtuigden’) heb ik dat Amerikaanse soldaten mee- zich ook wel eens zien verliezen in krijgen als ze op een van de fronten semantische wildplasserij. Of her- van de ‘War on Terror’, c.q. een kent u zich wel in hun omschrijving van de piratennesten, afgestuurd van de coalitie als ‘zionistische worden. kruisvaarders’? Bericht uit Afrika

JRG 176 10-2007 MILITAIRE SPECTATOR 453 Ik heb u al eens deelgenoot gemaakt van mijn werkzaamheden in deP(r)ikken Bosnische hoofdstad Sarajevo, bij de staf van de in- drs. F. Matser – kolonel van de militair psychologische en sociologische dienst* ternationale troepenmacht SFOR. Bosnië T Ik heb u al eens deelgenoot gemaakt van conventies houdt, wordt opsporen en rui- was inmijn die werkzaamheden tijd in(en de Bosnische is helaasmen daarna een nogbijna hopeloze steeds) zaak. Met hoofdstad Sarajevo, bij de staf van de inter- name de anti-personeelsmijnen zijn al sinds nationale troepenmacht SFOR. Bosnië was tientallen jaren vrijwel volledig uit kunst- een vanin die tijd de(en is helaas meest nog steeds) een vanbemijndestoffen vervaardigd en daardoorgebieden met techni- H de meest bemijnde gebieden van de wereld. sche hulpmiddelen als mijnendetectoren van deDe landmijnwereld. is immers een De echt succes landmijn - niet opspoorbaar. Er isblijft danimmers maar één nummer: een van de goedkoopste en meest manier over: prikken! ‘betrouwbare’ wapens in de wereld. een echt succes nummer:Vooral in de eenScandinavische van landen is erde C En dat is dan ook het geheim van zijn suc- oog voor dit wereldwijde probleem. Zowel goedkoopsteces. Betrouwbaar, omdaten een mijnmeest die je regeringen ‘betrouwbare’ als hulporganisaties uit landen ergens neerlegt vaak 20 jaar later nog ge- als Zweden, Noorwegen en Denemarken I woon doet waar hij voor is aangeschaft: stellen al jaren forse bedragen ter beschik- wapensontploffen in als deiets of iemand wereld. erop gaat staan. Enking voor dat het financieren is danvan ontmijnings- ook Goedkoop, omdat een anti-personeelsmijn projecten. Sommige landen waar burger - maar een paar euro kost, geen voedsel, sala- oorlogen en conflicten hebben gewoed, het geheimris, training of onderhoudvan vraagt zijn en altijd succes.spelen daar handig op Betrouw-in. Ze nemen extra oplet. Kortom, het is even tragisch als begrij- genie-eenheden op in hun slagorde, die pelijk dat in tal van conflicten in poor man’s deze werkzaamheden tegen betaling uitvoe- baar,W omdat een mijn die je ergens neer- countries tientallen miljoenen landmijnen ren. Zo ook Bosnië. zijn gebruikt. legt vaak 20 jaar later nogVoor een dagvergoeding gewoon (lees: gevarengeld) doet Als reguliere, goed getrainde en gediscipli- van zo’n 15 tot 20 euro, is een mijnen - waar hijneerde legereenhedenvoor ismijnen aangeschaft: leggen, is ruimer op deze manier ontploffen verzekerd van een het probleem doorgaans nog beheersbaar. – naar lokale begrippen – aantrekkelijke Mijnen worden via vaste patronen gelegd, maandtoelage. En dat is in een land waar als ietsze voldoenof iemand aan een zekere opspoorbaarheid erop 40gaat procent vanstaan. de bevolking werkloosGoed- is, en er worden nauwkeurige kaarten gemaakt best verleidelijk. Een beetje risico neemt koop, vanomdat de bemijnde gebieden. een Voor ervarenanti-personeelsmijn men daarvoor wel op de koop toe. En genisten is, met behulp van die kennis en natuurlijk: alles in drievoud, want een Bos- enige hulpmiddelen, het opsporen van mij- nische Serviër kan natuurlijk echt geen maar eennen geen sinecurepaar maar weleuro uitvoerbaar. kost,mijnen ruimengeen op Kroatisch voedsel, of Bosniac Als mijnen door irreguliere strijders (of regu- (Moslim) grondgebied of omgekeerd. liere legers met andere dan alleen opera - Mijnenruimen is een zeer tijdrovend en salaris,tionele training bedoelingen) worden of gelegd, onderhoud heb je risicovol werkje. Een goedevraagt ‘mijnenprikker’ en echter een dik probleem. Want omdat dit kan niet veel meer dan enkele tientallen altijd oplet.soort misdadigers Kortom, zich niet aan regels enhetvierkante is meterseven op een dag tragisch doen. Je kunt ook niet met te veel mensen op één plek werken en hoe goed je ook best je doet, als begrijpelijk* Op deze plaats vindt u afwisselend dat een bijdrage in van tal van conflicten kolonel (KL) Frans Matser en majoor mariniers Marc ieder jaar is er wel één of twee keer een Houben. moment van onoplettendheid, wat door- in poorTEGEN mans countries tientallen miljoe

454 MILITAIRE SPECTATOR JRG 176 10-2007 Ik heb u al eens deelgenoot gemaakt van mijn werkzaamheden in de Bosnische

hoofdstad Sarajevo, bij de staf van deTEGEN internationale troepenmacht SFOR. Bosnië gaans ernstige gevolgen heeft. Nu even maakt van civiele bedrijven (met doorgaans wasterug naarin Bosnië. die Wat mijntijd Engelse (en Chief veelis ex-militairen helaas in de gelederen). nog Zij ble-steeds) Demining opviel was dat het gedoneerde ken in staat (door minder overhead en door geld ieder jaar doorgaans ergens in septem- zich te concentreren op één taak: prikken) eenber uitgegevenvan was. Ende dat terwijl meest heel keu- dit soortbemijnde werkzaamheden veel goedkopergebieden rig door de staf van SFOR werd uitgerekend uit te voeren. Dat leidde er overigens in een vanhoeveel de werk inwereld. uitvoering kon worden De aantal landmijn gevallen weer toe dat ‘onbekenden’is immers gegeven voor het beschikbare budget. De ’s nachts stiekem weer één of twee mijnen toelages werden dan gestopt, wat voor veel terugplaatsten in het reeds geruimde gebied eenonrust onderecht de lokale ‘ruimers’succes zorgde, tot nummer:van deze nieuwe entrepreneurs. een van de stakingen toe! goedkoopste en meestToen er daarna ongelukken ‘betrouwbare’ gebeurden, rie- Uiteindelijk werd op verzoek van de do- pen sommige militairen wel heel snel en nerende landen door de staf van SFOR een hard dat die civiele bedrijven echt niet goed wapensonderzoek uitgevoerd. in deOm te wereld.beginnen hun werk dedenEn en dat de (lucratieve) is danmarkt ook werden de lijsten met namen van mensen van mijnenprikken toch vooral exclusief in die recht hadden op de toelage, goed tegen handen van de militaire eenheden moest hethet lichtgeheim gehouden. Het zal u vanniet verbazen zijnblijven. Nachtelijkesucces. bewaking vanBetrouw- de ge- dat op die lijsten naast de mineurs – die ruimde gebieden werd daarna een extra baar,werkelijk omdat fysiek bezig waren een in het veld mijn – kostenpost die op de begrotingje ergens van de civiele neer-W ook de namen stonden van hun sergeanten ondernemers, die deze aantrekkelijke markt (die toezicht hielden), hun luitenants (die toch niet één-twee-drie wilden laten schie- legtde planningvaak maakten), 20 hun jaarcompagnies- laterten. nog gewoon doet commandanten (die verantwoordelijk wa- waarren voor hijde inzet), voor de officieren is van deaangeschaft: Zoals u weet heeft elke medaille ontploffen twee zij- bataljonsstaf (die alles coördineerden) en den. Het goede nieuws voor genisten en alle officieren van het regiment (die het lokale entrepreneurs is dat, gelet op het aan- I alsgeheel iets logistiek of ondersteunden). iemand eroptal mijnen ingaat Bosnië, alle staan. civiele en militai- Goed-

U dient dan te bedenken dat een toelage re ruimers samen nog honderd jaar werk C koop,van 200 à 300omdat euro per maand vooreen de hebben. anti-personeelsmijn De keerzijde is echter dat het on- meeste Bosnische officieren een verdubbe- waarschijnlijk is dat er binnenkort nog geld ling van hun maandsalaris betekent en voor voor toelages is. De internationale gemeen- maarvelen het eenverschil vertegenwoordigt paar eurotussen schap kost,is Bosnië – na meergeen dan tien jaarvoedsel, do-

een karig bestaan en enige luxe voor hun neren en frauderen – een beetje moe. H gezin en bijvoorbeeld een auto. De aandacht van donateurs richt zich steeds salaris, training of meeronderhoud op andere meer sexy post-conflict vraagt en Natuurlijk zijn er in goed overleg tussen gebieden in de wereld: Irak, Afghanistan, altijdSFOR, de oplet.financiers en de BosnischeKortom, leger- Afrika. het En ik voorspel is u:even de historie zal tragischzich leiding(en) maatregelen genomen om dit daar herhalen. Want prikken en pikken zijn creatieve gebruik van de dagstaten tegen te helaas onlosmakelijk verbonden met de T alsgaan begrijpelijk (althans voor enige tijd). Bovendien dat nasleepin vantal om het van even welke conflicten oorlog of in werdpoor er in toenemende mans mate gebruikcountries ge- crisesoperatie. tientallen miljoe

JRG 176 10-2007 MILITAIRE SPECTATOR 455 Samenvattingen Editoriaal – Extra veteranen? Nederland telt op dit ogenblik ongeveer 150.000 veteranen: mannen en vrouwen, voormalige militairen (of gemilitariseerde burgers) met de Nederlandse nationaliteit die het koninkrijk dienden onder oorlogs- of vergelijkbare omstandigheden. Defensie heeft nu een solide veteranenbeleid. Sommigen willen de militairen uit de Koude Oorlog dezelfde status als veteranen geven. Dit conflict kan echter niet op één lijn worden gesteld met de genoemde omstandigheden. Het oprekken van de criteria zou tot devaluatie van de veteranenstatus leiden en moet van de hand worden gewezen.

P.J.E.J. van den Aker – Kennis is macht, karakter is meer! De krijgsmacht beleeft roerige tijden. Terwijl cadetten en adelborsten worden opgeleid, worden startfuncties opgeheven. Defensie vraagt daarnaast aandacht voor integriteit, waarden en normen. De auteur gaat in op de ontwikkelingen rond officiersvorming, de Nederlandse Defensie Academie, het domein van de officier, de profielschets en de eindeisen. Hij presenteert een model voor officiersvorming: een dynamisch en cyclisch proces, dat moet zeker stellen dat de krijgsmacht blijft beschikken over officieren met zowel het gewenste niveau als het gewenste karakter.

DE TOEKOMST IN RETROSPECTIEF DRIE KRIJGSWETENSCHAPPELIJKE ESSAYS VAN DE HOGERE DEFENSIE VORMING

P. G. van der Tuin – Inzet van een zelfstandige logistieke taskforce Een fictieve generaal Loggie legt een fictieve cadet Jansen in 2025 uit wat er binnen de Nederlandse krijgsmacht gebeurde op het gebied van de logistiek. In de jaren negentig van de vorige eeuw werd een logistieke taskforce ingezet bij UNPROFOR in Bosnië. De generaal legt uit waarom het bijna 25 jaar duurde om een werkelijk onafhankelijke ‘joint-combined’ logistieke taskforce, geschikt voor inzet binnen de NAVO, te kunnen realiseren.

F. Lenssen – Eerst was er gas In de periode 2007-2025 werd duidelijk dat nieuwe spelers in de internationale arena aan invloed wonnen. De zucht naar schone energie had invloed op de stabiliteit in de wereld. Europa en Nederland zagen dat er behoefte ontstond aan een soort VOC-mentaliteit in het kwadraat. Een fictieve marineofficier van hoge rang geeft aan hoe de energiebehoefte bepalend werd voor het vormgeven van de Nederlandse marine.

H. Suurveld – De ontwikkeling van het Nederlands ‘joint’ opereren Op de brugvleugel van het nieuwste Nederlandse Joint Support Ship kijkt een fictieve marineofficier met een hoge rang terug op het tot stand komen van een echte ‘joint’ doctrine voor de krijgsmacht. Gezamenlijke vorming was een goede start. Gezamenlijk deelnemen aan vredesoperaties vormde de echte opmaat. De krijgsmacht heeft in 2025 een doctrine en een structuur die laten zien dat ‘joint’ méér oplevert dan de som der delen.

L. Polman - Weegschaaltjes Moet de ‘War on Terror’ objectief kunnen worden beoordeeld? Niet iedereen vindt dat nodig. Niet iedereen wil het dus, maar kan het eigenlijk wel? Welke kant van het verhaal vertel je als je bepaalde woorden gebruikt? Is er behalve van een ‘bloedige aanslag’ ook sprake van een ‘bloedige bezetting’? De woordkeuze kan ingrijpende consequenties hebben. Hoe moeten we ‘hadji’ definiëren in een instructieboek voor Amerikaanse militairen? Als ‘pelgrim die in Mekka was’, of als ‘willekeurig welke inboorling’? Ook in Afghanistan zelf neemt men het met de woordkeuze niet zo nauw. Of herkent u de coalitie in de termen ‘zionistische kruisvaarders’?

F. Matser – P(r)ikken Ik heb eerder laten weten dat ik diende bij de staf van SFOR in Bosnië. Bosnië was (en is) een van de gebieden ter wereld waar de meeste mijnen liggen. De mijn is een succesnummer! Ze zijn daar kwistig rondgestrooid. De enige oplossing: prikken. We ontdekten daar dat de loonlijsten van prikkers creatief waren opgesteld. Het goede nieuws: er is nog honderd jaar prikwerk. Het slechte nieuws: men heeft genoeg van doneren en frauderen. De geschiedenis zal zich herhalen: prikken en pikken volgen namelijk op elk gewapend conflict.

456 MILITAIRE SPECTATOR JRG 176 10-2007 Summaries Editorial – More Veterans? The Netherlands has some 150.000 veterans: men and women, military and militarized civilians of Dutch nationality who served the Kingdom of the Netherlands during conditions of war or comparable. We now have a solid policy concerning veterans. However, some people claim that military who served during the Cold War should be recognized as veterans too. That seems to be a bridge too far. This period cannot be compared with conditions of war. Stretching the criteria would devaluate the present status of veterans and has to be declined.

P.J.E.J. van den Aker – Knowledge is Power, Character is More! While (naval) cadets are trained and educated the organization of the Armed Forces changes. We demand attention for integrity and values. But how do we educate and prepare our future leaders? The author elaborates on recent developments, the Netherlands Defense Academy, the domain of the officer, his or her profile and the resulting demands. He presents a model for officer education as the core of a dynamic and cyclic process that should secure officers with the right intellectual level and the right character.

THE FUTURE IN RETROSPECTIVE ESSAYS IN MILITARY SCIENCE

P.G. van der Tuin – The Independent Logistic Taskforce In 2025, a fictitious general Loggie explains an imaginary cadet Jansen what happened within the Dutch Armed Forces in the field of logistics. In the nineteen-nineties a Dutch logistic taskforce was sent to UNPROFOR in Bosnia. The general clarifies why it took almost 25 years since then to create a really independent joint-combined logistic taskforce that could be offered to NATO.

F. Lenssen – First there Was Gas Between 2007 and 2025 the world witnessed a growing influence of new players in the international arena. The desire for clean energy influenced stability. Europe and the Netherlands were confronted with the need for a VOC-mentality raised to the square. A fictitious high-ranking naval officer reflects on how the desire for clean energy shaped the Dutch Navy.

H. Suurveld – The Development of Dutch Joint Operating On the bridge of the newest Dutch Joint Support Ship a fictitious high-ranking naval officer reflects on the development of a real joint doctrine for the Dutch Armed Forces. Joint education proved to be a good start. Joint operations during peacekeeping operations were the proof of the pudding and finally brought the kind of ‘joint’ that demonstrates that the whole is more than the sum of elements.

L. Polman – Small Scales Should the ‘War on Terror’ be judged objectively? Not everybody agrees, not everybody wants to. But is it possible? The choice of words potentially has severe consequences. There are many linguistic traps. Is ‘hadji’, one of the words in a leaflet for US soldiers in the field, someone who completed a pilgrimage to Mecca, or just ‘any native’? Semantic arm wrestling can be observed in both parties involved. Or do you recognize yourself in the opponent’s description of Coalition forces as ‘Zionist crusaders’?

F. Matser – To Prick and to Pilfer I have mentioned earlier that I served in Staff SFOR in Bosnia. Bosnia was (and is) one of the most densely mined areas in the world. Mines have been strewn about and the only way to clear them is to prick. We discovered, however, that the lists of those who pricked showed some real creativity. The good news: there is work left for another century. The bad news: the world is getting tired of donating and pilfering. But history will repeat itself: pricking and pilfering followes every armed conflict. Aankondiging

Op 15 november 2007 organiseren het Nederlands Instituut voor Militaire Historie (NIMH) en de Koninklijke Vereniging ter Beoefening van de Krijgswetenschap (KVBK) een symposium onder de titel:

Counter-Insurgency: Historical Roots and Relevance

Door de conflicten in Irak en Afghanistan staat counter-insurgency volop in de belangstelling. Deskundigen en doctrineschrijvers lijken het tegenwoordig eens over de bevolkingsgerichte aanpak, de zogenoemde hearts and minds-benadering, bij het bestrijden van een gewapende opstand. De Amerikaanse strategisch denker Edward Luttwak wijst er echter op dat de geschiedenis leert dat de meeste opstanden juist met succes zijn onderdrukt door middel van geweld, dwang en ‘the will to out-terrorize the insurgents’.

Vragen die tijdens het symposium aan bod komen zijn: ■ Wat is counter-insurgency? Is het terecht dat het Britse ‘hearts and minds’-model, zoals toegepast in Maleisië, is verheven tot schoolvoorbeeld? ■ Hoe verliep de bestrijding van opstanden in voormalig Nederlands-Indië? Wat valt er van de Nederlandse counter- insurgency ervaring te leren? ■ Op welke wijze wordt de recente ervaring in Irak gebruikt bij het herschrijven van de klassieke Britse counter-insurgency doctrine? ■ Hoe heeft de Amerikaanse militaire geschiedenis de nieuwste counter-insurgency doctrine van de Amerikaanse krijgsmacht beïnvloed? ■ Waarom is civiel-militaire samenwerking bij hedendaagse counter-insurgency campagnes complexer dan in het koloniale verleden?

Sprekers: Prof. dr. Ian Beckett (University College, Northampton), Dr. Conrad Crane (U.S. Army Military History Institute), Mr. David Hazel (UK Ministry of Defence), Dr. Jaap de Moor (NIMH), Dr. Thijs Brocades Zaalberg (NIMH).

Het symposium sluit af met een paneldebat over de vraag of historische lessen tegenwoordig nog wel toepasbaar zijn. Aan dit debat zal een aantal militairen met recente operationele ervaring deelnemen.

Locatie Koninklijke Bibliotheek, Prins Willem-Alexanderhof 5, Den Haag (op loopafstand van station Den Haag CS) Tijd Ontvangst 9.00 uur, aanvang symposium 9.30 uur (GEWIJZIGDE AANVANGSTIJD!) Afsluitende borrel 17.00 uur Voertaal Engels

Op de avond voorafgaand aan het symposium geeft generaal-majoor Ton van Loon een presentatie over zijn ervaring als commandant van ISAF Regional Command South.

Datum 14 november 2007 Locatie Sociëteit de Witte, Plein 24, Den Haag Tijd Zaal open 17.30 uur, aanvang lezing 18.00 uur

U kunt zich aanmelden voor (één van) beide evenementen via de website van de KVBK (www.kvbk.nl) of bij mw. Gerritsen 030-2146005.