Osmanli Tez 3.Pdf
Total Page:16
File Type:pdf, Size:1020Kb
T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI DİN SOSYOLOJİSİ BİLİM DALI TÜRK MUTFAK KÜLTÜRÜ VE DİN Doktora Tezi OLGUN KÖZLEME İstanbul, 2012 T.C. MARMARA ÜNİVERSİTESİ SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ FELSEFE VE DİN BİLİMLERİ ANABİLİM DALI DİN SOSYOLOJİSİ BİLİM DALI TÜRK MUTFAK KÜLTÜRÜ VE DİN Doktora Tezi Danışman: PROF.DR. ALİ COŞKUN İstanbul, 2012 İÇİNDEKİLER İçindekiler.………………………………………………………………………………..….…………………….i Özet.………………………………………………………………………………………………………………….vi Absract…………………………………………………………………………………………………..……….vii Önsöz……………………………………………………………………………………………………..………viii Kısaltmalar…………………………………………………………………………………………………….ix GİRİŞ……………………………………………………………………………………………..……………..…1 A. Konu, Amaç ve Önem…………………………………………….…………………………..…….....1 B. İddia ve Varsayımlar/Sayıltılar………………………………………………………….………4 C. Sınırlar ve Sınırlılıklar…………………………………………….………………………………….5 D. Yöntem………………………………………………………………………………………….……………...5 E. Teorik Çerçeve………………………………………………………………………………………..…...5 F. Plan…………………………………………………………………………………………………..……………7 I. BÖLÜM DÜNYA MUTFAK KÜLTÜRÜNÜN KAREKTERİSTİK ÖZELLİKLERİ A. Genel Olarak Dünya Mutfak Kültürü……………………..………………………...…..….8 B. Orta Doğu Mutfak Kültürü…………………………………………………………….…….….11 1. İran Mutfak Kültürü………………………………………………………………………..…...13 2. Mısır Mutfak Kültürü…………………………………………..…………………...………….18 i 3. Arap Mutfak Kültürü…………………………………………………………………………...21 C. Hint Mutfak kültürü………………………………………….……………………………………...27 D. Çin Mutfak Kültürü……………………………………………………..……………………..…….29 E. Japon Mutfak Kültürü...….….….………………………………………………………...………..33 F. Avrupa Mutfak Kültürü………………………………………..………………………….....……36 1. Kuzey Avrupa Mutfak kültürü……………………………….…………………….……..39 2. Güney Avrupa Mutfak Kültürü…………………………….…………………………….40 a. Fransız Mutfağı……………………………………………………………………….………..41 b. İtalyan Mutfağı…………………………………………………..………………………...…...43 3. Orta Avrupa Mutfak Kültürü……………………………..……………………...……..…44 a. İngiliz Mutfağı………………………………………………………………………….……….46 b. Rus Mutfağı………………………………………………………………………..……………..47 G. Afrika Mutfak kültürü………………………………………………….………………...………..49 H. Amerikan Mutfak Kültürü………………………………………………………….…………...51 1. Latin Amerika MutfakKültürü……………………………….………………….………..54 2. Kuzey Amerika MutfakKültürü………………………………………………………….55 II. BÖLÜM DİNLER VE MUTFAK KÜLTÜRLERİ A. İlkel Dinlerde Mutfak Kültürü…………………………………..……………………..……...59 B. Hint Dinlerinde Mutfak Kültürü……………………………….…………………………….61 1. Hinduizm…………………………………………………………………….………………..………...61 2. Budizm………………………………………………………………………………………….……..….64 C. Çin Dinlerinde Mutfak Kültürü……………………………..………………………………..67 1. Taozim…………………………………………………………………….……………………….……..67 2. Konfüçyanizm………………………………………………….…………………………….………69 ii D. Japon Dininde/Şintoizm’de Mutfak Kültürü ………………………………………...72 E. İlahi Dinlerde Mutfak Kültürü………………………………..……………………………….74 1. Musevîlikte/Yahudilikte Mutfak Kültürü………………..……………………...….75 2. Hıristiyanlıkta Mutfak Kültürü……………………………………………………….…..80 3. İslam’da Mutfak Kültürü……………………………………..………………………..……..84 a. Kur’an ve Sünnette Yiyecekler ve İçecekler…………………………………..86 b. Haram Kılınan Yiyecekler ve İçecekler…………………………………………87 ba. Leş………………………………………………………………………….……………………88 bb. Akan Kan………………………………………………………………..……………...…..89 bc. Domuz Eti……………………………………………………………………………...…....90 bd. Allah’tan Başkası Adına Kesileneler…………………………………....….91 be. Alkollü İçkiler………………………………………………..…………………..……….91 c. Şüpheli Yiyecek ve İçecekler…………………………..………………………………..92 d. Hadisler Işığında İslam Yemek Adabı………………..……………………….….95 e. İbn Haldun’un Yemek Teorisi………………………….………………...……………97 III. BÖLÜM TÜRK MUTFAĞININ TARİHİ A. İslam Öncesi Orta Asya Türk Mutfağı………………….……………………………...103 B. İslam Etkisinde Orta Asya Türk Mutfağı……………………………………………..109 C. Anadolu Selçukluları ve Beylikler Dönemi Mutfağı……………………………114 1. Hayvani Ürünler……………………………………………..……………………………….…..117 2. Tahıl Ürünleri…………………………………………….………………………………….…….119 3. Sebze ve Meyveler……………………………………………………………………………….121 4. İçecekler ve Tatlılar…………………………………………………….………………………122 D. Osmanlı Mutfak Kültürü……………………………………………………………………..…125 iii 1. Kuruluş Dönemi Osmanlı Mutfak Kültürü…………..……………………….…127 2. Yükseliş Dönemi/Klasik Dönem Osmanlı Mutfak Kültürü…………….131 a. Saray Mutfağının Tarihi………………………..……………………………...……….132 b. Sarayın İaşesi……………………………………………………….………………………….137 c. Saray Yemek Kültürü………………………………………….…………………...…….141 d. Saray Şenliklerinde ve Ziyafetlerde Yemek ………………………………..146 e. İmaret Mutfakları………………………………………………….………………………..149 f. Dini Gün ve Gecelerde Osmanlı Mutfağı………….……………………..……152 g. Saray Etkisindeki Halk Mutfağı……………..………..……………………..……..155 3. Değişimin Etkisinde Son Dönem Osmanlı Mutfağı………………………….158 4. Cumhuriyet Dönemi Mutfak Kültürü………………………………………….……164 IV. BÖLÜM DİN İLE İLİŞKİSİ ÇERÇEVESİNDE TÜRK MUTFAĞININ ANA KONULARI A. Türklerde Yemek Yeme Alışkanlıkları ve Buna İlişkin Davranış Kalıpları ………….………………………………………………………………….…………………..171 B. Yeni Bir Mutfak Kültürü Olarak McDanoldslaşma………………………........174 C. Türk Mutfak Kültüründe Haremlik ve Selamlığın Dini Kültürel Boyutları…………………………………………………………….…………………………………….177 D. Türk Mutfak Kültüründe İçecekler ve İçki……………………………………….....181 E. Ramazan ve Dini Günlerde Mutfak Kültürümüz…………………………...……185 F. Dini ve Kültürel Kimliğin Göstergesi Olarak Yemeğin Sembolizmi….187 G. Türk Mutfağı Bütünü İçerisinde Yerel Mutfaklar…………………………..….193 H. Bir Mekân Olarak Anadolu Türk Evinde Mutfak……………………….……...195 İ. Türk Mutfağının Dünya Mutfaklarında İzleri……………………………………....197 iv K. Yemek ve Kimlik: ‘Ne Yiyorsan Osundur’……………………………………….….203 L. Türk Mutfağında Helal Gıda Meselesi……………………..…………………...………204 Sonuç………………………………………………………………….………………………………………….208 Bibliyografya……………………………………………………………………………………..………….213 v Özet İbn Haldun’un ve Mary Douglas’ın yemek teorileri çerçevesinde ele alınan bu çalışmada, tarihi seyir içerisinde dünyanın en büyük mutfaklarından biri haline gelmiş olan Anadolu Türk mutfak kültürünün din ile ilişkisi incelenmiştir. İnsanların ne yedikleri, coğrafi ve iklim şartları ile birlikte, onların kültürü ve inancıyla şekillenmektedir. Din, mutfak kültürlerinin oluşmasında değişmeyen bir öz olarak çekirdek görevi yapmaktadır. Yaratılışı gereği yemeye mecbur olan insanı, beslenme konusunda en çok sınırlayan dini inancıdır. Dinlerin beslenmeye farklı yaklaşmasıyla da, değişik beslenme rejimleri ortaya çıkmıştır. Çin ve Fransız mutfaklarıyla birlikte dünyanın üç büyük mutfağından biri olarak görülen Türk mutfağının, dünya mutfakları içerisindeki yerini tespit edebilmek için, genel geçer diğer mutfak kültürlerine ve bu mutfak kültürlerinin oluşmasında onların geçmişte veya şu anda sahip oldukları dinlerine de bakılmıştır. Orta Asya’nın geniş bozkırlarında çeşitli dinlerin etkisinde büyük ölçüde göçebe bir hayat sürmüş olan eski Türklerin yemek kültürleri de buna göre oluşmuştur. Etin yanında çeşitli sebze, meyve ve tahılları da mutfaklarında kullanan Türklerin, yerleşik hayata geçmeleri ve İslam’ın kabulü ile birlikte beslenme alışkanlıklarında önemli değişiklikler meydana gelmiştir. İslamlaşma süreci ile birlikte yeni özellikler kazanmış olan Türk mutfağı, Osmanlı döneminde bu coğrafyadaki pek çok mutfak kültürünün zenginliğini de bünyesine alarak dünyanın en büyük mutfaklarından biri haline gelmiştir. Çin, İran, Arap, Bizans, Avrupa ve Akdeniz mutfaklarından etkilenerek zenginleşen Türk mutfağının bu etkileşim sürecinde kırmızıçizgilerini belirleyen ise genellikle din olmuştur. Bu şekilde hiçbir mutfağın hâkimiyetine girmeyen Türk mutfağı, İslami anlayış çerçevesinde kendi özgünlüğünü koruyarak zenginleşmiştir. Etkilenilen pek çok iklimve kültür olmasına rağmen, İslam’ın bazı besinlere getirdiği yasaklar, yemek yeme usül ve ölçüler, Türk mutfağına genel kimlik veren değişmeyen özü oluşturmuştur. vi Abstract The relation between the Anatolian Turkish cuisine culture which has become one of the prominent cuisines of the world throughout the history and religion has been examined in this study dealt with respect to the food theories of Ibn Khaldun and Mary Douglas. What people consume is determined on the basis of geographical and climate conditions besides their culture and belief. Religion serves as a core and has an unchanging principal role in the formation of cuisine cultures. Obliged to eat by its nature, humanity is most restricted by its belief in religion for the matter of nutrition. Accordingly, a great number of nutrition styles have been formed as a result of different stances of different religions. Common cuisine cultures and religions that have had a significant impact in the formation of those cuisine practices both in the past and in present time have been studied in order to determine the place of Turkish cuisine among others, which is, along with Chinese and French, regarded as one of the three main cuisines of the world. Cuisine cultures and practices of old Turks were formed largely due to their pursuit of a nomadic life under the effect of several religions and beliefs in the vast steppes of Central Asia. Turks, who used to consume different vegetable, fruit and grains along with meat as their meal, experienced considerable changes in their nutritional habits after the adoption of a sedentary life and conversion to Islam. Turkish cuisine, which gained new features as a result of Islamization, has turned out to be one of the remarkable kitchens of the world after incorporating the richness of several other cuisines available in that geography into its own especially during the Ottoman era.