OSMANLI ĠSTANBUL'unda RAMAZAN KÜLTÜRÜ Ve
Total Page：16
File Type：pdf, Size：1020Kb
T.C. SAKARYA ÜNĠVERSĠTESĠ SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ OSMANLI ĠSTANBUL’UNDA RAMAZAN KÜLTÜRÜ ve RAMAZAN SOFRALARI YÜKSEK LĠSANS TEZĠ Fadime AġIK Enstitü Anabilim Dalı: Tarih Enstitü Bilim Dalı : Osmanlı Müesseseleri ve Medeniyeti Tarihi Tez DanıĢmanı: Prof. Dr. Arif BĠLGĠN HAZĠRAN-2019 ÖNSÖZ Ramazan ayı geçen on dört asır boyunca hep mukaddes sayılmış ve değer verilmiştir. Ramazan ayı yüzyıllar geçse de öneminden hiçbir şey kaybetmemiş, gerek dini gerekse sosyal hayata kattığı birçok gelenek ve uygulama ile sosyal hayata renk katmıştır. Bu çalışmada Osmanlılarda Ramazan‟ın yeri ve Ramazan‟a özel yapılan faaliyet ve adetler araştırılmıştır. Ramazan kendi içerisinde farklı bir yaşam oluşturmuş ve buna “Ramazan Medeniyeti” denilmiştir. Bu medeniyet tüm İslam aleminde olduğu gibi Osmanlı Devletinde de yer edinmiştir. Osmanlı sosyal hayatına dair birincil kaynakların sayı olarak çok olmayışı, konu ile ilgili araştırma yaparken tez açısından ciddi bir zorluk sebebiydi. Bu sorunlarda en iyi destek, günümüzde Osmanlı toplumunun gündelik hayatına dair araştırmalar yapıp, eserler veren değerli hocalarımızdan gelmiştir. Çalışmamda bana her türlü desteği sağlayıp, gerek belge gerek kaynak sıkıntısı çektiğim dönemlerde zorlukları aşmamda bana ön ayak olan sayın hocam Prf. Dr. Arif BİLGİN‟e teşekkürlerimi bir borç bilirim. Ayrıca jüride yer alıp görüş ve önerilerini belirterek çalışmamda ki eksiklerimi gidermeme yardımcı olan değerli hocalarım Prf. Dr. Mehmet Yaşar ERTAŞ ile Doç. Dr. Levent DÜZCÜ‟e teşekkür ederim. Eğitim hayatım boyunca benden desteklerini bir an bile esirgemeyen, her zaman yanımda olan ve beni her daim teşvik eden değerli eşim Musa AŞIK‟a, annem Nebahat SOYARSLAN ile babam Kenan SOYARSLAN‟a ve bu süreçte küçücük bedenleri ile bana güç veren oğullarım Muhammed Ömer AŞIK ile Ali Hamza AŞIK‟a çok teşekkür ederim. Ayrıca manevi desteklerini hiç esirgemeyen ve beni her an motive ederek destekleyen arkadaşlarım Fatma KAÇAR MANAY ile Semra BOZKURT‟a teşekkür ederim. Fadime AŞIK 18.06.2019 ĠÇĠNDEKĠLER ĠÇĠNDEKĠLER ................................................................................................................ i KISALTMALAR ........................................................................................................... iii TABLO LĠSTESĠ ........................................................................................................... iv RESĠM LĠSTESĠ ............................................................................................................. v BELGE LĠSTESĠ ........................................................................................................... vi ÖZET ............................................................................................................................. vii SUMMARY .................................................................................................................. viii GĠRĠġ ............................................................................................................................... 1 BÖLÜM 1: RAMAZAN AYI HAZIRLIKLARI VE HĠLALĠN GÖZLENMESĠ .... 4 1.1. Ramazan Hazırlıkları ................................................................................................. 4 1.1.1. Sarayda Ramazan Hazırlıkları ..................................................................... 5 1.1.2. Evlerde ve Konaklarda Ramazan Hazırlığı ................................................. 8 1.1.3. Cami ve Esnafta Ramazan Hazırlığı ......................................................... 11 1.2. Hilalin Gözlenmesi ve Ramazan Başlangıcı ............................................................ 25 1.2.1. Hilal'in Tanımı ve Gözlenmesi…………………………………………..25 1.2.2. Osmanlı döneminde Ruyet-i Hilal Meselesi……………………………..26 BÖLÜM 2: RAMAZANA ÖZEL FAALĠYETLER .................................................. 33 2.1. Ramazan Geceleri .................................................................................................... 34 2.1.1. Karagöz – Hayal ve Orta Oyunu ............................................................... 36 2.1.2. Meddah ...................................................................................................... 43 2.1.3. Şehzadebaşı – Direklerarası ...................................................................... 46 2.1.4. Ramazan Piyasası ...................................................................................... 49 2.1.5. Ramazan da Kahvehaneler ........................................................................ 50 2.2. Ramazanın On Beşi .................................................................................................. 53 2.3. Ramazan Davulcuları ............................................................................................... 57 2.4. Ramazan Sergileri .................................................................................................... 60 2.5. Huzur Dersleri .......................................................................................................... 63 BÖLÜM 3: OSMANLI ĠMPARATORLUĞUNDA RAMAZAN SOFRALARI .... 67 3.1.Türk Mutfağı ............................................................................................................. 67 3.2. Ramazan Sofraları ve İftar Davetleri ....................................................................... 72 i 3.2.1. Ramazan Sofralarına Hazırlık ................................................................... 72 3.2.2. İftar Sofraları ............................................................................................. 76 3.3.1. İftar Davetleri ............................................................................................ 81 3.3.2. Sadrazam Konağında İftar Davetleri ......................................................... 84 3.3.3. Şeyhülislam Konağında İftar Davetleri ..................................................... 85 3.3.4. Ekâbir Konaklarında İftar Davetleri .......................................................... 85 3.3.5. Kule İftarı .................................................................................................. 86 3.3.6. Diş Kirası .................................................................................................. 86 3.4. Sahurlar .................................................................................................................... 88 BÖLÜM 4: RAMAZAN BAYRAMLARI VE BAYRAMA ÖZEL GELENEKLER ......................................................................................................................................... 91 4.1. Kadir Gecesi ............................................................................................................. 91 4.1.1. Kadir Alayı ................................................................................................ 92 4.2. Bayram Hazırlıkları, Bayram Gününün Tespiti ve Arefe Günü .............................. 94 4.2.1. Bayram Hazırlıkları ................................................................................... 94 4.2.2. Arife Günü ................................................................................................. 95 4.2.3. Bayram Gününün Tespiti .......................................................................... 96 4.3. Bayram Sabahı ve Bayramlaşma Merasimi ............................................................. 97 4.3.1. Ramazan Bayramı ..................................................................................... 97 4.3.2. Bayramlarda Top Atışı .............................................................................. 99 4.3.3. Bayramlaşma Merasimi ........................................................................... 100 4.3.4. Bayram Alayı .......................................................................................... 103 4.4. Bayram Sofraları .................................................................................................... 105 4.5. Bayram Eğlenceleri ................................................................................................ 105 SONUÇ ......................................................................................................................... 109 KAYNAKÇA ............................................................................................................... 118 EKLER ......................................................................................................................... 111 ÖZGEÇMĠġ ................................................................................................................. 129 ii KISALTMALAR Bknz. : Bakınız BOA. : Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Osmanlı Arşivi C. : Cilt D.BġM.d. : Bab-ı Defteri Başmuhasebe Kalemi DĠA. : Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi ed. : Editör EV.d. : Evkaf Nezareti Defteri haz. : Hazırlayan Hz. : Hazreti ĠBB. : İstanbul Büyükşehir Belediyesi MAD.d. : Maliyeden Müdevver Defterler MEB. : Milli Eğitim Bakanlığı nr. : Numara S. : Sayı sad. : Sadeleştiren trc. : Tercüman TTK. : Türk Tarih Kurumu vb. : Ve Benzeri v.dğr. : Ve Diğerleri yay. : Yayınları yy. : Yüzyıl iii TABLO LĠSTESĠ Tablo 2.1. : Nureddin Sevin‟in Eserinde Bulunan Karagöz ve Hacivat‟a dair bilgiler.. 37 Tablo 3.1. : Fatih Sultan Mehmed döneminde saray mutfağında tüketilen malzemelerin Listesi. .......................................................................................................... 68 Tablo 3.2. : XVIII. Yüzyıl Ramazan‟larında Saray mutfağında kullanılan ürünler. ...... 72 Tablo 3.3. :1832 senesi Ramazan-ı Şerif‟in teşrifinden önce kararlaştırılan narh