Kåre Magne Holsbøvåg Stadnamn i Molde kommune Stadnamn i Molde kommune Kåre Magne Holsbøvåg Stadnamn i Molde kommune Namn og kulturhistorie Utgjeve av Romsdal sogelag Molde 2010 Omslagsbiletet er frå Flovikholmen (Kopparholmen) på Nesjestranda. Vi ser skjeret Kopparen i framgrunnen til venstre. Foto Kåre Magne Holsbøvåg 2010. Kartutsnittet på baksida av boka er frå Dvergsneset og Bolsøysundet. Boka er tilrettelagt og trykt med støtte frå Norsk faglitterær forfatter- og oversetterforening Margit og Morten Parelius’ minnefond Bolsøybokfondet Molde kommune Karta er trykt med løyve frå Molde kommune og namnsettinga er tilrettelagt av Statens kartverk, Molde Biletmaterialet er arkivert ved Romsdalsmuseets fotoarkiv Sats og trykk: EKH, Molde Innbinding: Gjøvik Bokbinderi Opplag: 700 ISBN 978-82-90169-94-2 Utgjeven av Romsdal sogelag © Føreord Boka inneheld ein omtale av stadnamn i Molde siste hundreåra. Men dei er like verdfulle for det. kommune. Her er inga inndeling av namna. Ein Diktaren Kristofer Uppdal skreiv dette om finn dei etter som ein støyter på dei på ei ferd over stadnamn i boka «Andedrag» i 1918 (s. 7): «Og ein sjø og land i kommunen. Meininga er at det då kan høyre soga i gardsnamna, kan gjenom namna er lettast å finne fram til området der ein vil vete leite seg attover til dei fyrste bustader – soleis at ein meir om namna. Ei slik framstilling vil gjerne ikkje ser ferda til dei fyrste kuftekledde bumenn gjenom stadnamngranskarar like. Men boka er meint som ei skogane. Ein kan tyde soga til den einskilde gard orientering til vanlege folk utan spesialkunnskapar. gjenom namna på aakrar og englappar, sumtid Bustadnamna har ein sentral plass, men også attover til fyrste rudningsmannen.» dei like interessante naturnamna er lagt fram med Det er ikkje brukt lydskrift ved stadnamna, men dei opplysningar som har kome fram. Gate- og attom den normerte forma vil ein ved ein god del av vegnamn er ikkje medtekne. Desse kan ein lese om namna mellom skråstrek finne dei skrivne nært opp i boka «Vegar og namn. Veg- og gatenamnleksikon til uttalen. Døme: Tømmerberget /Temmerbærje/. for Møre og Romsdal» (2006) av førsteamanuensis Det ville bli for omfattande i ei slik framstilling Peter Hallaråker. Han var tilsett ved Høgskulen i å bruke lydskrift. Når storparten av lesarane har Volda frå 1962-2000. Lektor Gunnar Talsethagen kjennskap til målføret i kommunen, skulle det ikkje har i to band «Gatelangs i Molde» gjeve grundige vere noko stort tap. utgreiingar om bakgrunnen for gate- og vegnamna i For at namneformene i teksten og på karta ikkje byen Molde. (Romsdal sogelag 2000 og 2001) skal liggje for langt frå talemålet, tillèt ein seg Bakgrunnen for denne boka er at skrivaren i denne boka å bruke ein del former som ikkje er vart spurd om å samle inn stadnamn i Molde godtekne i lova om skrivemåten av stadnamn. kommune til Møreforsking sitt stadnamnprosjekt Svake hokjønnsord endar på –å i bunden form kring 1990. Arbeidet vart leia av førsteamanuensis eintal på landsbygda her i kommunen. (Bymålet Peter Hallaråker, Volda. Molde kommune hadde har endinga -a.) For å vere meir talemålsnær er skrive kontrakt om å gjennomføre arbeidet ved det her brukt –å i denne boka. Mange på bygdene hjelp av mange friviljuge. Men arbeidet kom ikkje seier når dei ser endinga –a, slik ein skal skrive etter i gang. Han som skriv dette vart siste utveg for stadnamnlova, at dette må vere bymålet på Molde. oppskrivinga. Største problemet var å finne fram Det er òg slik at når ein ser eit namn som Hola, er det til informantar kringom i kommunen. Av di eg i ikkje så lett utan å granske topografien å slå fast om mange år hadde arbeidd med stadnamn på kart ein har bunden form eintal av hokjønnsordet hole, for Fylkeskartkontoret, makta eg å gjennomføre eller det er bunden form fleirtal av inkjekjønnsordet arbeidet på ein måte. hol, altså hola. I ettertid har dei som gav informasjon venta på å Stadnamnlova godtek skriftformer som Dalan, få sjå resultatet. Dessverre har stordelen av dei gode Åsan, Holman og Setrin der den utlydande vokalen informantane gått inn i si siste kvile. Stor takk både ikkje blir uttalt. Slik er det her i kommunen og i til dei som er slokna og dei som framleis lever. Det resten av romsdalskommunane. Det kan vere gode arbeidet deira har gjort at desse immaterielle noko problematisk å skrive Sauholen i staden for kulturminna har vorte tekne vare på. Språklege Sauholene. Ser ein berre namnet, kan ein tru at kulturminne kan vere like verdfulle som materielle. sisteleddet er hankjønnsordet hol ’rund høgd’ i Det blir lite tenkt på at kvar ein dag tek folk slike bunden form eintal. kulturminne med seg grava. Stadnamnlova godtek no forma tjønn, sjølv I siste halvdel av 1900-talet forandra samfunnet om ein ikkje finn dette som tillaten form korkje i seg slik at ein ikkje lenger hadde bruk for alle dei bokmål- eller nynorskrettskrivinga i våre dagar. stadnamn ein før hadde hatt for å orientere kvarandre Grunngjevinga er kanskje at ein i ein tidbolk på i kvardagen. Mange namn som informantane kom 1900-talet hadde lov å skrive tjønn i nynorsk. Den med, var slike som dei hugsa frå tidlegare tider, men same lova godtek ikkje forma bjønn utan vidare. som no var lite eller inkje i bruk. Rettskrivinga for bokmål og nynorsk har aldri Namn på store lokalitetar kan ha høg alder. hatt noko anna enn forma bjørn. Men mange både Namn på mindre lokalitetar med få namnebrukarar bokmål- og nynorskskrivande diktarar har brukt er jamt over ikkje så gamle. Storparten er frå dei 3-4 forma bjønn. Når denne forma også er nærast 5 uttalen her i kommunen, var det naturleg å bruke anna som har gått føre seg på desse stadene. Truleg bjønn i stadnamna i denne boka. er det ikkje full sanning i alle slike soger, men det er Det er i stadnamnlova valfridom mellom skjer slikt som har vore fortalt. og skjær. Her i boka er skjær brukt. Den forma Biletmaterialet varierer noko etter kva som har ligg nærast uttalen i heile Romsdalen. Ein har òg vore til tilgjengeleg. Det er brukt ein god del over- valt den målførenære forma grynne i staden for sikstbilete frå Widerøes flyfoto frå 1960-åra fordi rettskrivingsforma grunne for dette hokjønnsordet. dette materialet ligg digitalt i Romsdalsmuseets fo- Ein vil òg finne tver i staden for tverr. Målføret har toarkiv. Desse bilda dekkjer områda frå Kringstad uttalen tvær med lang æ. Rettskrivinga i dag har i vest til Osmarka i aust, samt Sekken. Sørsida av berre forma tverr. I gno. finn ein former somϸ verá Fannefjorden, Bolsøya, Hovdenakken og Nesje- om ei å som renn ned i hovudelva frå dalsida. For stranda er derimot dårleg dekt med flyfoto. Bok- trenamnet osp er ausp brukt. Dette er talemålsforma skrivaren har fotografert mykje på turane sine, og i denne delen av Romsdalen. Så er talemålsforma alle hans bilete frå åra 2007 til 2010 er innlemma i rompe brukt i staden for rumpe i skriftspråket. Romsdalsmuseets fotoarkiv. Dette gjeld både over- Sjølv om det ikkje er så lett å høyre at namn som siktsbilete og detaljbilete. Det er viktig å presisere endar på tind og botn, har bunden form, har namn at så attvakse som kulturlandskapet er mange stader, som Stortinden og Rundbotnen det. Når ein har er det ikkje lett å ta oversiktsbilete frå landjorda. dativformer av namna, fortel det at ein har bunden Utanom desse to biletkjeldene er det henta inn bi- form. Tidlegare såg ein mest ubunden form ved lete frå fleire andre, m.a. Johnny Bratseth, E. Birke- desse grunnorda i stadnamn på kart. I vårt område er land AS, Thomas T. Ulleland, Johan Lillebostad og det berre ein del gamle gardsnamn som har halde på Fredrik Misfjord. Av praktiske grunnar er det teke ubunden form. Alle naturnamna har bunden form. utsnitt av mange bilete for å få boksidene til å gå (Går ein til den sørlegaste delen av landet, finn ein opp. Bjørn Austigard har vore biletredaktør. også at ein god del naturnamn framleis har ubunden Takk til den mest allsidige nolevande norske form.) namnegranskaren, Ola Stemshaug. Han har sett Somme stadnamngranskarar vil gjerne bli arge gjennom manuskriptet og kome med gode råd og viss dei opnar boka, men som før nemnt er dette ei korrigeringar. Takk også Johnny Bratseth som har bok for folk flest både i denne kommunen og noko skrive inn alle namna på karta og til Rolf Strand vidare utover. Sjølvsagt har skrivaren ikkje greidd som har lese gjennom boka og komme med kom- å unngå å gjere feil av ymse slag. Mange stader har mentarar. Takk til Geir Bolsø som gjorde eit stort ikkje så mange namn kome med. Dette vart berre arbeid med innsamling av namn på Bolsøya. slik når det er arbeidet til ein person. Det hadde ikkje vorte noko av denne utgjevinga, Som ein ser, er det teke med ein god del soger hadde det ikkje vore for leiaren i Romsdal sogelag, om slikt som har gått føre seg på stadene som er Bjørn Austigard. Han såg det som viktig at dette omtala. Det er no ein gong slik at når ein høyrer materialet kom ut til folk. Heile tida har han vore namnet på ein stad, tenkjer ein ofte ikkje berre på planleggar og hjelpesmann. Då han las gjennom sjølve namnet, men òg på staden det er namn på. Ein manuskriptet, kom han med viktige korrigeringar skulle tru somme finn interesse i å høyre om eitt og og innspel. Han har òg utarbeidd registeret. 6 Innhald Føreord ...................................................................5 Leirgrovvika .........................................................49 Innhold ...................................................................7 Fannbostad ...........................................................50 Innleiing ...............................................................10