Spijksterpompen

(!F (!F Gemaal Zwarte Vijfhuizen WADDENZEE Haan

Noordpolderzijl Groningen (!F Spijksterpompen Leeuwarden (!F

EEMS

WADDENZEE (!F Drachten KornwFerFderzand (! (!F Makkum Nieuw Statenzijl Sneek (!F Assen Groningen Den !F ( Workum Heerenveen Oever F (!FHindelopen F(!F(! Stontelersluis F Gemaal Rijkswaterstaat werkt aan Leemans Stavoren - (!F Prins johan frisosluis Prinses (!FF Riensluis Margrietsluis (!

Gemaal IJSSELMEER LelyF Gemaal Gemaal de F FGrootslag vismigratie Gemaal de vier Noorder Koggen F Hoogeveen Drieban Krabbersgatsluis (!F (!F Enkhuizen Legenda InlaatF Blokker naviduct F Gemaal Immerhorn (! vispassage, partners Inlaat Ganzendiep/ FWesterkogge F (!F vispassage, planstudie en realisatie Van zee naar IJsselmeer en verder Westerkogge Inlaat de Goot F Gemaal FFSchardam (! visvriendelijk sluisbeheer Gemaal KRW in een notendop Grote F Warder F getemporiseerde vispassage Westerkoog Datum: 5-2-2013 FZeesluis Lelystad(!FFHoutribsluizen De Wenden F Zwolle Edam Houtribsluizen Rijkswaterstaat Rijkswaterstaat is samen met andere Lelystad Ministerie van Infrastructuur en Milieu FGrafelijkheidsluis Sluis ´ F waterbeheerders verantwoordelijk Gemaal de Poel stadsgracht (!F Stuw Elburg F Puttenerbeek voor de waterkwaliteit in Nederland. FOranjesluizen AmsterdamF We spannen ons samen in voor water (! Ipenslotersluis Almere IJSSEL F Steenen dat geschikt is voor drinkwater, Zeesluis(! Beer Muiden landbouw, visserij, industrie, recreatie NijkerkersluisF Vispassage en als leefgebied voor planten en AMSTERDAM-RIJNKANAAL (!F monding Vispassage Apeldoorn Schipbeek dieren. Dat doen we door het verlenen (!F onderleider Schipbeek Vispassage en handhaven van vergunningen en (!F Vispassage Amersfoort gemaal Vierakker Haarrijn (!F (Berkel) het verwijderen van verontreinigde Vispassage Utrecht Vispassage (!F F gemaal waterbodems. Ook leggen we gemaal (! Grote Beek (!F Noordsluis Baakse Beek Zuidersluis (!F Ede vispassages, natuurvriendelijke Vispassage Beatrixsluizen F (!F (! Kerkeland Heelsumse oevers, nevengeulen en strangen aan, Beek (!F Arnhem Vispassage F Irenesluis (!F Caspargouw (! zodat de natuur zich kan herstellen. Vispassage (!F Van Beuningen F Pr. Bernardsluis (! Ruim baan voor vis (!F Passewaaij Ondergrond: Copyright Topografische Dienst Kadaster innundatiekanaal Nijmegen Emmerich Een gezonde visstand duidt op een Overzicht vismigratiemaatregelen Rijkswaterstaat in Midden- en Noordoost Nederland goede waterkwaliteit. Vissen moeten zich vrijuit kunnen verplaatsen naar andere wateren, om zich te kunnen voortplanten en op te groeien. Op weg naar 2027 Rijkswaterstaat neemt samen met andere waterbeheerders en partners De Kaderrichtlijn Water schrijft voor dat in 2027 de doelstellingen voor de maatregelen waardoor vissen waterlichamen gehaald moeten worden. In 2009 zijn de daarvoor nodige barrières kunnen omzeilen. Van de maatregelen opgenomen in het Beheer en Ontwikkelingsplan Rijkswateren aanleg van ‘vistrappen’ tot het 2010-2015. De uitvoering van de Kaderrichtlijn Water kent een plancyclus (langer) openzetten van sluizen. Dit is een uitgave van van zes jaar. Eind 2015 loopt de eerste periode af. Voor de verdere uitvoering van het KRW-maatregelenpakket kijken we wat er al is bereikt, wat er nog Rijkswaterstaat moet gebeuren en hoeveel geld daarvoor nodig en beschikbaar is. Meer weten? Voor meer informatie over de Kijk voor meer informatie op vispassages kunt u contact opnemen www.rijkswaterstaat.nl met [email protected]. Wilt of bel 0800 - 8002 u meer weten over de Kaderrichtlijn (ma t/m zo 06.00 - 22.30 uur, gratis) Water? Kijk dan op www.rws.nl/krw April 2013 | ijg0113lc003

Rijkswaterstaat Aanleggen vispassages

Vispassage en zouthevels Vrij verkeer voor Eind 2012 is de aanbesteding gestart voor het aanleggen van een vispassage bij Den Oever. Deze passage komt in de buurt van een afwatering, die als lokstroom dient. De aanleg van een tweede vispassage bij Kornwerderzand is voorlopig uitgesteld. Op vissen verzoek van de regionale beheerders vindt onderzoek plaats naar een zogenoemde vismigratierivier. Tegelijk met de aanleg van Driedoornige stekelbaars de vispassage bij Den Oever komen er twee zoutwaterafvoersystemen bij Den Oever en goed passeerbare verbindingen tussen zoet nauwelijks tegen de stroming in via de Kornwerderzand. Deze twee zoutwateraf- en zout daarom erg belangrijk. Aanpassing sluizen naar binnen zwemmen. Door de voersystemen moeten straks het extra zout Het water in Nederland wordt gelukkig steeds schoner – goed nieuws voor van de Afsluitdijk kan het gebied weer tot de sluizen iets eerder open te zetten, krijgen afvoeren dat in het IJsselmeer terechtkomt “vismigratiepoort” maken van noord deze vissen even de tijd om gemakkelijker bij het uitvoeren van visvriendelijk mens, plant en dier. Maar het kan beter. Rijkswaterstaat neemt daarom Nederland en de IJssel/Rijn. Naast de met de stroming het IJsselmeer op te sluisbeheer. Omdat het IJsselmeer ook een maatregelen om te zorgen voor betere visstanden in onze rivieren en meren. Afsluitdijk zijn er nog vele andere vismigra- zwemmen. Voor het spuicomplex De drinkwaterfunctie heeft en belangrijk is tieknelpunten op de overgang van rijks- Houtribsluis (tussen IJsselmeer en voor de landbouw, is extra zout in het In deze brochure leest u hoe en waar we dat doen in Noordoost- en naar regionale wateren. Markermeer bij Lelystad) zijn kortgeleden IJsselmeer niet toegestaan. Het project moet Midden- Nederland. proeven uitgevoerd naar de effectiviteit van in 2015 klaar zijn. Maatregelen deze maatregel. Hieruit blijkt dat gemiddeld Aalhevel bij Roggebotsluis Rijkswaterstaat neemt verschillende duizend vissen per uur extra door één Vispassage maatregelen om de vismigratie te bevorde- spuikoker zwemmen! De Houtribdijk scheidt het IJsselmeer van Vispassages rijks- en dus voor de zwakke zwemmers onder de Vispassages in en rond de IJssel In de afgelopen eeuw is het watersysteem in daarna weer als kleine glasaaltjes voor onze in middenlopen van rivieren en grote ren, zoals: het Markermeer. In de sluiscomplexen regionale wateren vissen, omdat deze maatregel de periode Waterschap Rijn en IJssel en Waterschap Nederland steeds verder opgeknipt. Het sluizen. beken. Het dier leeft ongeveer vier jaar als • Invoeren van visvriendelijk sluisbeheer Extra schuttingen Krabbersgat en Houtrib worden na 2015 van visintrek enorm verlengt. Vallei en Veluwe realiseren samen zes aanleggen van dammen, stuwen, sluizen en larve in de bodem van stromende wateren • Aanleggen van vispassages in Tijdens de trek van vissen in het voor- en twee vispassages aangelegd. vismigratiemaatregelen in en rond de IJssel. keringen zorgden ervoor dat onze wateren Een ander voorbeeld is de zalm. Deze vis en trekt daarna als volgroeide prik naar zee. rijkswateren najaar, vinden er weinig schuttingen voor Rijkswaterstaat werkt op de overgangen Vispassages rond het IJsselmeer Vissen kunnen hierdoor makkelijker van en veranderden in een lappendeken vol groeit op in zee, maar heeft de bovenloop Daar leeft de rivierprik twee tot drie jaar als • Medefinanciering van vispassages op scheepvaart plaats. Door het uitvoeren van Vispassage Nijkerkersluis en tussen regionale en rijkswateren met Aan de Friese kust van het IJsselmeer legt naar de IJssel en de regionale wateren obstakels. Dit beperkt vooral de migratie van de rivier nodig om eitjes te kunnen bloedzuigende parasiet op een vis. overgang rijks- en regionale wateren. loze schuttingen met de schutsluizen Roggebotsluis verschillende waterschappen samen om Wetterskip Fryslân zes vispassages aan. zwemmen. Er komen vispassages tussen de van trekvissen die vaak opgroeien in zout leggen. De weg daarheen is in onze wateren Vervolgens trekt de rivierprik geslachtsrijp kunnen grotere hoeveelheden vis de sluizen Bij Roggebotsluis, tussen Kampen en vispassages aan te leggen. Het stimuleren van Deze vispassages zorgen ervoor dat de vissen IJssel en de Voorster beek, Baakse beek, water om zich verder te ontwikkelen in zoet moeizaam. Als het de zalm al lukt om het zoete water weer binnen, wat hem vaak passeren. Ook is het mogelijk een aparte Dronten, is een zogenoemde aalhevel vismigratie op deze locaties zorgt ervoor dat vanuit de Friese Boezemwateren naar het Grote Beek, Berkel en Schipbeek. Ook komt water, of juist andersom. Met moeite bijvoorbeeld een sluis te passeren, loopt hij door obstakels wordt belet. Invoeren van visvriendelijk schutingang voor vissen te gebruiken. Deze geplaatst. Deze aalhevel verbindt het zowel de rijkswateren als de regionale IJsselmeer kunnen migreren. er een vispassage bij de onderleider waar de kunnen vissen van zee naar binnenwateren grote kans verderop bij een stuw alsnog niet sluisbeheer schutingang is kleiner dan de schutingang Vossemeer met het Drontermeer. Hierdoor wateren een betere visstand krijgen. De Schipbeek het Twentekanaal passeert. zwemmen, en vice versa. Dit belemmert de verder te kunnen. voor de schepen, maar werkt verder kunnen palingen en andere kleine waterschappen zijn verantwoordelijk voor de Vispassages rond het Markermeer/ groei en voortplanting. Sommige vissoorten Knelpunten en maatregelen hetzelfde. vissoorten via een buis over de dijk van het aanleg, het beheer en onderhoud. IJmeer Vispassage Nederrijn/Lek verkeren daardoor in grote moeilijkheden, Als laatste voorbeeld de rivierprik. Deze Rijkswaterstaat wil met visvriendelijk ene naar het andere gebied zwemmen. Na Rijkswaterstaat draagt bij aan de financiering Waternet legt in opdracht van Waterschap Waterschap Vallei en Veluwe herstelt de andere vissen zijn zelfs uitgestorven. paait boven grof zand- en grindbeddingen Knelpunten sluisbeheer vissen helpen makkelijker en 2015 komt er een vispassage bij van de aanleg van deze vispassages. Enkele Amstel, Gooi en Vecht twee vispassages aan verbinding van de Heelsumse Beek met de Uit onderzoek van Rijkswaterstaat blijkt dat veiliger de sluizencomplexen te passeren. Nijkerkersluis. van deze projecten lichten wij hieronder toe. bij Ipenslotersluis en Zeesluis Muiden. De Nederrijn/Lek met het aanpassen van de 6.000 kilometer verreweg de meeste sluizen, stuwen en Dat kan op verschillende manieren. vispassages vergroten de vispasseerbaarheid beekmonding. Deze maatregel verbetert de Wellicht is de paling wel het bekendste gemalen in en rond het IJsselmeer en de Visvriendelijk spuien in de tussen het IJmeer en de Vecht en het IJmeer vispasseerbaarheid. voorbeeld van de hierboven genoemde rivieren niet of nauwelijks passeerbaar zijn Bedienen spuisluizen Eems-Dollard en Amsterdam-Rijnkanaal. problemen. De palingstand is in het voor vissen. Voor migrerend zeeleven is de Door de bediening van de spuisluizen af te Bij de spuisluis van Nieuw Statenzijl bij de Visvriendelijke gemalen Amsterdam- IJsselmeer en de omliggende wateren sterk Afsluitdijk echter de belangrijkste horde in stemmen op het (trek)gedrag van vissen monding van de Westerwoldsche Aa in de Vispassages in en rond de Randmeren Rijnkanaal (ARK) afgenomen. Deze vis zwemt als glasaal deze regio. Een groot probleem. Juist het kunnen grotere groepen vissen tegelijk de Dollard legt waterschap Hunze en Aa’s in Waterschap Veluwe neemt maatregelen om Hoogheemraadschap De Stichtse vanuit zee naar zoet water, groeit daarin op IJsselmeergebied speelt voor veel vissoorten spuisluizen passeren. Soorten als spiering, 2013 een aalgoot naast de sluis aan. de stadsgrachtsluis in Elburg voor vissen Rijnlanden (HDSR) heeft met de aanleg van om later als volwassen paling naar zee terug een belangrijke rol als leefruimte en stekelbaars, bot en paling koersen tussen Hierdoor kan de glasaal uit de Dollard weer vrij passeerbaar te maken. Hierdoor vispassages bij de gemalen Kerkeland en te zwemmen. Uiteindelijk plant de paling doortrekroute tussen zee (Noordzee, eind februari en begin juni op de sluiscom- landinwaarts de Westerwoldse Aa opzwem- kunnen ze zich uit de achterliggende beken Caspargouw de verbinding tussen ARK en zich op zijn beurt zesduizend kilometer Waddenzee), rivieren (IJssel, Rijn, plexen van de Afsluitdijk af. Hun doel is het men. Daarnaast krijgen twee hoofddeuren makkelijker van en naar de randmeren regionaal water vispasseerbaar gemaakt. verderop in de Sargassozee weer voort. Overijsselse Vecht), beken en poldersloten erachter gelegen zoete water van het van de sluis zogenoemde kattenluiken. Deze verplaatsen. Komende jaren leggen HDSR en Waterschap Dat is in het noordelijk deel van de in het achterland. Voor soorten als IJsselmeer. Het spuien van water werkt als kattenluiken bevinden zich halverwege de Rivierenland nog twee passages aan bij de Atlantische Oceaan. Voortgestuwd door de rivierprik, aal, zalm, zeeforel, houting, een lokstroom voor deze vissen. Maar deze sluisdeur en blijven bij opkomend tij langer gemalen Haarrijn en Van Beuningen. Golfstroom verschijnen de jonge palingen Schema levenscyclus Europese aal spiering en driedoornige stekelbaars zijn nog niet volgroeide exemplaren kunnen Spiering en Haring gevangen bij de sluis Deze illustratie komt van Hoogheemraadschap geopend dan de deuren zelf. Goed nieuws De Stichtse Rijnlanden (copyright 2010 W. de Wit) Rijkswaterstaat Vrij verkeer voor vissen