Monument integrale visie in Balans op de Afsluitdijk Monument in BalansMonument 2 INHOUD Monument integrale visie in Balans op de Afsluitdijk Samenvatting 5 1 Inleiding 17 2 Kleur bekennen 19 3 Visie 21 3.1 Een Wereldlandschap 21 3.2 Dijk als duurzame drager voor gebiedsontwikkeling 25 3.3 Een dijk van een monument 39 3.4 Koppen en Kunstwerken 45 4 Haalbaar en Betaalbaar 59 4.1 Technische en economische haalbaarheid 59 4.2 Financiële haalbaarheid 59 4.3 Draagvlak 65 4.4 Flexibiliteit en adaptief vermogen 67 5 Vervolgproces 69 5.1 Het Kabinetsbesluit 69 5.2 Publiek-publieke samenwerking 71 5.3 Publiek-private samenwerking 73 6 Colofon 75 Monument in BalansMonument Deskundigenpanel 75 Gebiedsbijeenkomsten 75 3 Experts 77 Consortium 77 7 Literatuur 79 Monument in BalansMonument 4 SAMENVATTING Onze belofte Met trots en genoegen presenteren wij u onze visie: de Afsluit- Er is ambitie en focus nodig om de dijk veilig te maken en opnieuw dijk in een Wereldlandschap! Een uniek stukje Nederlandse kust- op de kaart te zetten. Om van een achterkant weer een voorkant lijn waar de geschiedenis van de strijd tegen het water zichtbaar te maken. En om van het monument uit het verleden weer een wordt. Een landschap van internationaal niveau dat beleefd kan monument van de toekomst te maken. Een plek waar Nederland worden toeristen. Daar laat Nederland zien waar zij goed in is; aan de wereld kan laten zien wat wij konden én kunnen. Waar we technische hoogstandjes, innovatie, duurzame energie en water- tot 2100 veilig zijn voor het water. En waar de wereldtoeristen technologie. het unieke contrast tussen natuurlijke en gemaakte landschap- pen, tussen geschiedenis en toekomst kunnen beleven. De belangrijkste ingrediënten voor het Wereldlandschap zijn aan- wezig. De Afsluitdijk zelf, als uniek waterstaatkundig bouwwerk, Wij zien drie essentiële randvoorwaarden om dat succesvol te maar ook de Marinestad Den Helder en oude havenstad Harlin- kunnen doen: gen. Het voormalige eiland Wieringen en het Friese terpenland- 1. Maak van de dijk geen kerstboom schap. En typisch Hollandse attracties zoals de bruine vloot en de 2. Koppel de dijk aan de landschappen porseleinfabriek van Tichelaar. 3. Toon ambitie. Toeristen weten het gebied dan ook te vinden. Maar eigenlijk is er nauwelijks iets te beleven. De dijk is sleets geworden. Het ver- Met andere woorden: Kleur bekennen! haal van Nederland komt nauwelijks over. Ook de relatie tussen dijk en achterland (de halters) is verslapt. De Afsluitdijk en de zeedijk langs de waddenkust zijn aan de ‘achterkant’ van Fries- land en Noord-Holland komen te liggen. Zowel in Friesland als Noord-Holland is de verpaupering zichtbaar. De dijk lijkt nergens bij te horen, los te liggen in het landschap. En dat is zonde. Want de dijk is uniek en mag gezien worden. Nu al, maar na een fikse opknapbeurt zeer zeker. Monument in BalansMonument 5 Eiland van innovatie Monument in BalansMonument 6 1. Geen kerstboom 2. De dijk én de halters 3. Ambitie Wij zorgen in onze visie voor samenhang tussen het verleden Ook zorgen we voor samenhang tussen de opgaven en kansen Wij gaan voor een absoluut veilige dijk, voor een Wereldland- en de toekomst, door het DNA van de dijk, de identiteit en de voor de dijk en die van de beide regio’s die door de dijk verbonden schap, een energieproducerende dijk, verbetering van de dyna- kernkwaliteit als inspiratie te gebruiken en te versterken. De zijn (de halters). De ontwikkelingen op de dijk zijn van invloed op miek van het ecologische systeem, voor nieuwe exportproducten rechtheid, weidsheid, het ritme op de dijk en het contrast tussen de economie, ecologie en leefbaarheid van de halters. Het storm- op het gebied van watertechnologie en duurzame energie én voor gemaakt en natuurlijk vormen voor ons de kernkwaliteiten van schild op de dijk is een robuuste en flexibele maar ook een relatief een integraal proces met Rijk, regio’s en markt. Dat is ambitieus de dijk. De keuzes die wij hebben gemaakt dragen bij aan die kwa- goedkopere oplossing voor het garanderen van de veiligheid en en realistisch tegelijk, want de basisvoorwaarden zijn aanwezig liteiten en zorgen ervoor dat de dijk geen kerstboom wordt. Op blijft er geld over om te investeren in de beide regio’s. Voor het en we blijven binnen het al gereserveerde budget voor de basis- die manier wordt de dijk ontwikkeld met respect voor zijn huidige versterken van de economie, een forse ecologische impuls en leef- veiligheid. Door integraal en vanuit één wenkend perspectief te kwaliteit. bare dorpen. Wij laten zien dat die integrale aanpak een positief werken komen we met concrete voorstellen voor kleine en grote effect heeft. De dijk kan de halters versterken, maar de halters stappen nu en in de toekomst op het gebied van veiligheid, na- versterken ook de aantrekkingskracht van de dijk door uitbrei- tuur, duurzame energie, economie en leefbaarheid. En we kun- ding van de verblijfs- en belevingsmogelijkheden. Zo ontstaat er nen - bij wijze van spreken - morgen beginnen! weer samenhang tussen de dijk en de halters en kan het gebied uitgroeien tot een duurzame regio met een hoge ruimtelijke kwa- liteit: een Wereldlandschap. Monument in BalansMonument 7 Monument in BalansMonument 8 Wat doen we op de dijk? Om aan de basisfunctionaliteit te voldoen kiezen wij voor het Breezanddijk moet het middelpunt worden van het Wereldland- plaatsen van een stormschild op de huidige dijk. Een betonnen schap en de dijk. Breezanddijk wordt daarom omgevormd tot constructie, die als een gekromde boog over de volledige lengte een Eiland van Innovatie. Op het Eiland van Innovatie komt een van de dijk loopt, die de golfoploop tegengaat en voldoet aan de Duurzaamheidscentrum en proefopstellingen voor de Blue ener- Huidig profiel veiligheidseisen voor 2100. Het stormschild past bij het water- gycentrale en andere vormen van duurzame energie. Als blijkt dat staatkundige karakter van de dijk, versterkt het gevoel van recht- de nieuwe methoden op grotere schaal toegepast kunnen worden, heid, weidsheid en contrast en is bovendien fors goedkoper dan kan de techniek uitgerold worden op de dijk of in de halters. Beide andere door ons onderzochte oplossingen. regio’s hebben grote ambities op het gebied van duurzame ener- gie. Het Eiland van Innovatie wordt het kenniscentrum van waar- Stormschild Om de doorstroming van weg- en waterverkeer te verbeteren kie- uit aan die ambities wordt gewerkt. De toepassingen van duur- zen we voor 2 naviducten. Eén bij het Wieringerrandmeer en één zame energie zelf hoeven niet allemaal op de dijk. Alleen als de in de knik van de dijk. Dit laatste naviduct wordt gekoppeld aan dijk de meest geëigende plek is met de beste randvoorwaarden. een nieuw spuicomplex én er wordt ruimte gereserveerd voor een Blue energy, zonne-energie en stromingsenergie passen bij de Plint 21e eeuw Blue energycentrale. De schutsluizen in het nieuwe naviduct zul- dijk. Windenergie in de huidige vorm niet. De molens verstoren len groter en dieper worden uitgevoerd dan de huidige schutsluis teveel de kernkwaliteiten van de dijk. Voor windenergie kijken bij Kornwerderzand, als capaciteitsuitbreiding voor de scheep- we daarom naar de halters. Wij zien daarbij mogelijkheden in de vaart vanuit Makkum en de haven van Harlingen. Wieringermeer. De Afsluitdijk en de halters kunnen op termijn de hele regio van duurzame elektriciteit voorzien. De huidige schutsluis bij Kornwerderzand wordt een vispassage, Het Duurzaamheidscentrum en de proeftuin voor duurzame waarbij de oude spuisluis bij hoog peil gebruikt wordt om een lok- energie vormen niet alleen een kenniscentrum, maar ook een stroom te creëren, die de vis weer naar het IJsselmeer lokt. De toeristische attractie van formaat. Hier kan Nederland laten zien vissterfte kan door deze oplossing, in combinatie met de brakke waar wij goed in zijn: innovatie, watermanagement, watertechno- zones, sterk teruggedrongen worden. De nieuwe brakke zone in logie en nieuwe toepassingen voor duurzame energie. Voor de we- het IJsselmeer voor een forse impuls in natuurwaarden, zonder reldtoerist is het Eiland van Innovatie een recreatieve steppings- dat de zoetwatervoorraad in gevaar komt. tone in het Wereldlandschap. Maar ook voor de waterrecreant en de waddengasten is het Eiland van Innovatie een aantrekkelijke slechtweervoorziening en pleisterplaats op de dijk. Monument in BalansMonument 9 Monument in BalansMonument 10 Als de proefopstelling van de Blue energycentrale op het Eiland Wij gaan in onze visie voorlopig uit van een ligging van de Blue Door de stabiele zoet-zoutovergang in de Waddenzee wordt te- van Innovatie een succes blijkt, kan bij het naviduct een volwaar- energycentrale ten westen van de nieuwe sluis, zodat het brakke vens de zoute kwel in het landbouwgebied ten zuiden van Har- dige Blue energycentrale gebouwd worden. Deze centrale zorgt restwater uit de Blue energycentrale direct geloosd kan worden in lingen teruggedrongen. Het brakwatergebied kan verder gevoed ervoor dat de dijk energieproducent wordt voor de beide regio’s. de Waddenzee. Hierdoor ontstaat voor de kust van Harlingen een worden door in de Waddendijk inlaten te maken die zoet water Windenergie op de koppen van de dijk, getijdenturbines, zonne- uniek brakwatergebied. Een mooi voorbeeld van synergie. Of de spuien op de Waddenzee. In combinatie met vistrappen wordt energie en de Blue energycentrale samen zorgen in 2050 voor centrale aan de Waddenkant of de IJsselmeerkant van de Afsluit- ook hier de ecologische relatie tussen zee en land hersteld. 100% duurzame opwekking van de elektriciteitsbehoefte in de dijk komt, is nog niet te zeggen. Voordeel van de Waddenzeekant Ook ten zuiden van de dijk, in het gebied tussen Makkum en regio. van de dijk is dat het uitzicht op het beschermde dorpsgezicht Kornwerderzand wordt een stabiel brakwatergebied gecreëerd. van Kornwerderzand niet wordt aangetast en er geen risico’s wor- Door strekdammen in de vorm van drempels aan te leggen vanaf den gelopen ten aanzien van zoutwaterinlaat in het IJsselmeer.