Havenstedenroute N384 Rie Slappeterp Menaam Marsum Menaldum Marssum Sexbierum Dongjum Doanjum Peins 22 MARSSUM Seisbierrum Skingen Peins A31 Wijnaldum 20 FRANEKER Schingen Voorrijp A31 Winaam e Foarryp Schalsum 21 DRONRIJP Skalsum De Blijnse Dronryp Deinum e Herbaijum Zweins al 19 MIDLUM Hjerbeam Franeker na Dronrijp Sweins ka Va a z Almenum Frjentsjer n m Harinx Kingmatille Blessum 2 Midlum Kiesterzijl Mullum Lutjelollum Wjelsryp n Kie Hitzum Hatsum Rewert Hoptille Boksum Harlingen WAADSEEWEI Welsrijp Hitsum Miedum F r N359 e Harns N384 a Baaium n Húns HARLINGEN Sopsum Doijum e Hilaard k Baijum Huins e Hijlaard d rv a Winsum Tzum a Leons Fûns Achlum r Lions Kimswerd Tsjom t d KIMSWERD Maemert Kimswert Spannum Easterlittens Jorwert N31 Baard Weidum e t a Oosterlittens Jorwerd t Dijksterburen Tritzum Bonkwerd e Arum w Wieuwens Wammert Z De Blokken f o W Kûbaard Mantgum t Kubaard Jeth r Pingjum Lollum a Strand Schrins Skillaerd a Penjum Hinnaard v Zurich Hennaard k 1 N384 re Grauwe Kat De Grits rt Surch e Kampen Wommels Bozumervaart k Witmarsum ee Kornwerderzand Gooium Itens Wiuwert n ZURICH Koudehuizum Wytmarsum Hemert Wieuwerd S 15 ZURICH Lytsewierrum Boazum Harkezijl 3 Bolswarder- Easterein Lutkewierum Sjungadijk trekvaart Bozum Hiddum Hayum 16 WITMARSUM Oosterend Burgwerd Dearsum start Rien Deersum Cornwerd A7 Skettens Burchwert KORNWERDERZAND Koarnwert Wons Hichtum Hidaard Wûns Schraard E22 Sibrandabuorren Kornwerderzand Skraard Reahûs Sijbrandaburen Bolsward Roodhuis Koarnwertersân Engwier Hartwerd Anneburen Nijkleaster Exmorrazijl Boalsert Hartwert Scharnegoutum Speers 17 BOLSWARD 4 Tirns Makkum Exmorra Nijland Turns Skearnegoutum Nijlân Gauw 12 Eksmoarre 18 BOLSWARD-OOST Tjalhuizum Sneek Gau Bolswarder- Tsjalhuzum Ysbrechtum Goënga Makkumerstrand Allingawier 13 Baburen zeilvaart Remswerd IJsbrechtum Snits Goaiïngea Beaburen Loënga Idsegahuizum Vierhuizen 19 NIJLAND Skuzum Tjerkwerd Vijfhuis Loaiïngea A7 Fjourhús Rijtseterp E22 Piaam Tsjerkwert Wolsum Fiifhús Folsgare 20 RING WEST Jousterp Jouswerd Folsgeare Ofngawier Kooihuizen Dedgum N7 Offenwier Dedzjum Blauwhuis Oosthem 21 CENTRUM Blauhús 22 SNEEK-OOST t Easthim E22 Breezanddijk Gaast r Greonterp Abbega 21A IND. Parrega a a Abbegea WOUDVAART Ferwoude Parregea v Westhem Nijezijl k Atzeburen Oppenhuizen e Westhim Ferwâlde r t Hieslum Piekezijl IJlst Toppenhuzen r Wijde Wijmerts N354 e Drylts m Idserdaburen Draaisterhuizen Uitwellingerga u Doniaburen k Jutrijp Twellingea r Oudegaasterbrekken Oudega o Jutryp Scharneburen N359 Aldegea W A7 Sandrden Sândfurd Workum Ringwiel Lytshuzen Warkum Nijhuizum Idzega NijhuzumKleine Gaastmeer Idzegea Hommerts 11 De Lytse Gastmar De Hommerts Groote Indijk Jeltesloot Boornzwaag Gaastmeer Heeg Langweer Boarnsweach Gaastmeer Heech Yndyk Langwar De Gaastmar Koufurderrige Woudsend Kûfurderrige Heegermeer Hindeloopen Hylperhoeke It Heidenskip Wâldsein Hylpen Koevorder- Dijken 10 Kleine meer Diken Wiske Fluessen Grote Teroele Wiske Trophorne Ypecolsga Idskenhuizen N359 Bovenburen Elahuizen Ypecolsgea Jiskenhuzen Ealahuzen Finkeburen Koudum Slotermeer Finkebuorren IJsselmeer Oudega Tjerkgaast Aldegea Tsjerkgaast Molkwerum De Kuilart Harich Sloten N354 Molkwar Harich Balk Sleat Galamadammen Kolderwolde Morra Kolderwâlde Bargebek Brande- Groote Ruigahuizen meer Brekken Stavoren Rûgehuzen Wijckel Starum Hemelum Wikel Nieuw Buren Westerein Delburen 9 Himmelum Harich Warns Nieuw GAASTERLAND Amerika Sondel Eesterga Scharl Bakhuizen Rijs Skarl Jistergea 8 Mirns Schouw Nijemirdum Tacozijl Laaksum Murns 7 De Skou Nijemardum Teakesyl Laaxum Lemmer Oudemirdum Hooibergen N359 6 Aldemardum 5 17 LEMMER N712 0 1 2 3 4 5 km Rutten Havenstedenroute afstand: 127 km begin: Wons (bij A7) Deze route leidt u langs schilderachtige stadjes aan de IJsselmeerkust, zo- als Stavoren, Hindeloopen en Makkum. Het weidegebied van de Greidhoek met eeuwenoude terpdorpjes ligt in de driehoek Bolsward, Makkum, Har- lingen. Meren, bossen en kliffen bepalen het zuidelijke deel van de route. Het merengebied behoort tot het Lage Midden: een beneden de zeespie- gel liggende ‘inzinking’ in het landschap. De bossen in de omgeving van Balk liggen in Gaasterland. De ‘gaasten’ (hoogten in het Fries) ontstonden in de ijstijd, toen landijs de bodem omhoogstuwde. Opmerkelijk zijn de kliffen, ontstaan in de tijd van de woeste Zuiderzee. Het Oudemirdumer Klif en het Mirnser Klif zijn mooie voorbeelden. Routebeschrijving Begin: Wons, Noorderlaan 6 GPS: N53.08500 E5.42383 Hier is een parkeerterrein, dus u kunt hier desgewenst even stoppen. Na- tuurlijk kunt u de route ook op een ander punt in de beschrijving beginnen. Hoe gebruikt u deze routebeschrijving? Vroeger waren alle Toeristische Autoroutes bewegwijzerd, met zeskante borden. In de afgelopen jaren is de bewegwijzering komen te vervallen; mogelijk treft u nog een enkel bord aan. Om de route te volgen heeft u deze beschrijving nodig. De routeaanwijzingen (▶) worden afgewisseld met achtergrondinforma- tie over plaatsen en plekken onderweg; de nummers bij die beschrijvingen zijn terug te vinden op de routekaart. • In verband met het veilig volgen van de routebeschrijving raden we aan om de route met minimaal twee personen te rijden. • Gebruik uw navigatieapparaat of smartphone met google maps (zonder route in te voeren) om onderweg de straatnamen en het wegverloop te zien. • Plaatsnamen worden in de route-aanwijzingen alleen aangegeven (vet) als u een plaatsnaambord passeert. • Vermelde straatnamen (tussen haakjes) zijn doorgaans onderweg goed zichtbaar; veel navigatieapparaten geven trouwens ook de naam van de weg aan waarop u rijdt. • Mocht u onverhoopt van de route zijn geraakt, rij dan met behulp van navigatie naar een punt verderop in de beschrijving (plaats, straat). ▶ Rij, met de kerk aan de linkerhand, over de Noorderlaan het dorp uit. Over snelweg. Bij T-kruising met richtingwij- Zuiderzee zer rechtdoor, richting Pingjum; 1,8 km verderop hetzelf- Vanaf 1200 werd de Noord- de. Vervolgens eerste weg schuin links (Burenlaan). zee agressiever als gevolg van de schoksgewijze zeespiegels- 1 Pingjum heeft een karakteristiek schuilkerkje, de Fer- tijging. Het westelijk deel van manje aan de Grote Buren 28, uit begin 1600. In het kerk- de huidige Waddenzee, dat grotendeels uit land bestond, je wordt een diaserie vertoont over het leven van Menno veranderde in hoog tempo in Simons (1496-1561), de grondlegger van de doopsgezin- een zee en bij de zware Sint de beweging in Nederland. Verderop in Witmarsum her- Luciavloed in 1287 sloeg veel innert een monument aan deze kerkhervormer. veenland weg en kwam er een open verbinding met het ▶ In Pingjum einde weg linksaf (Pibemalaan). Met bocht grote meer in het binnenland mee naar links en bij richtingwijzer rechtsaf, richting (het Aelmere). De Sudersee Zurich. Bij T-kruising met richtingwijzer rechtsaf, richting was ontstaan. Harlingen (Nijenhuisweg). ▶ Einde weg linksaf (Riegeweg). Na circa 2 km rechts af- slaan (Tolheksleane). Einde weg linksaf, richting Den Hel- der. Neem op de rotonde de 2e rechts, ga onder het viaduct door en ga vóór de dijk rechtsaf. 2 Harlingen, de grootste Friese havenstad, telt wel 500 monumentale gevels, zoals aan de Noorderhaven, de Zoutsloot en in de Vijverbuurt. Ge- meentemuseum Het Hannemahuis beschikt onder meer over scheepsmo- dellen, maritieme schilderijen en een Vestdijkkamer. De schrijver Simon Vestdijk werd in 1898 in Harlingen geboren. Zijn geboortestad speelt on- der de naam ‘Lahringen’ in verschillende boeken een centrale rol. In de Vestdijkkamer van het museum is, naast een aantal andere zaken die met de schrijver te maken hebben, zijn complete werk in eerste drukken te zien (Voorstraat 56; open: di.-zo. 12-17 uur). ▶ In Harlingen over spoorlijn en meteen linksaf (Havenweg). Langs vuurto- ren en met bocht mee naar rechts. Brug over en linksaf (Prinsenstraat). Vóór brug rechtsaf (Noorderhaven); aan het eind met de bocht mee naar rechts en aan het einde linksaf (Voorstraat). Over witte ophaalbrug (Fra- nekertrekvaart), weg langs het kanaal uitrijden. ▶ Bocht naar rechts volgen en meteen over snelwegbrug linksaf, richting Achlum. NB snelweg, brug en kruispunt zijn in 2018 vernieuwd. Langs Texa- co, bochten volgen en buiten Harlingen spoorlijn kruisen. Op T-kruising met richtingwijzer linksaf, richting Hitzum (Ieslumbuorren). ▶ Lange bocht naar links en lange bocht naar rechts volgen en einde weg rechtsaf (Achlumerweg). In Achlum voorbij kerk links aanhouden, richting Arum (Monnikenweg). Einde weg linksaf, richting Arum (Sytzamaweg). ▶ Door Arum. Bij tankstation (Tinq) rechtdoor. In Witmarsum bij T-kruising met richtingwijzer linksaf, richting Schettens en direct linksaf (Easthimmer- wei). Op T-kruising met richtingwijzer rechtsaf, richting Schettens (It Fliet). 3 Even buiten Witmarsum staat het Menno Simons Monument. Daar stond vroeger een klein huisje waar al in het midden van de 16e eeuw, in de tijden van de Reformatie, de Dopers uit Witmarsum en omgeving bijeenkwamen. Toen Menno Simons de katholieke kerk IJsselmeer verliet en zich bij de (weder)dopers aansloot, sprak hij vol- De Zuiderzee was een grote gens de overlevering hier zijn geloofsgenoten toe. Simons’ binnenzee die woest weer volgelingen, ook wel Mennonieten genoemd, zijn over de kende en veel overstromin- hele wereld verspreid gen veroorzaakte. Al lang ▶ Door Schettens. Einde weg linksaf richting Bolsward. Na bestond de wens om de vei- 2,8 km op kruising met verkeerslicht rechtdoor en met- ligheid te vergroten en om een rechtsaf, Bolsward in (Tjerkweerderweg). nieuwe landbouwgrond te winnen.