De Oude Kaart van Nederland leegstand en herbestemming in Fryslân Leeuwarden februari 2008 uitvoerder project: Drents Plateau Postbus 117 9400 AC Assen tel. 0592 30 59 30 www.drentsplateau.nl auteur: drs. Peter Karstkarel partnerorganisatie: Hûs en Hiem J.W. Frisostraat 1 8933 BN Leeuwarden tel. 058 2337930 www.husenhiem.nl kantoor landelijk project: Dorp, Stad & Land Postbus 29129 3001 GC Rotterdam tel. 010 280 9445 www.dorpstadenland.nl coördinator landelijk project: dr. GerhardMark van der Waal secretaris landelijk project: Hilde Harmsen uitgevoerd in opdracht van: Rijksadviseur voor het Cultureel Erfgoed, prof. drs. Fons Asselbergs vormgeving omslag: Sander Boon respondenten en anderen die betrokken waren bij de verstrekking en verzameling van informatie worden hierbij hartelijk bedankt voor hun hulp ii Leegstand en herbestemming in Fryslân INHOUDSOPGAVE SAMENVATTING ............................................................................................................v VOORWOORD ............................................................................................................. vii 1. INLEIDING ............................................................................................................1 1.2 Doel ...................................................................................................................1 1.3 Afbakening ..........................................................................................................2 1.4 Vraagstelling .......................................................................................................3 1.5 Opdrachtgever en uitvoerenden .............................................................................3 1.6 Uitvoering ...........................................................................................................4 1.6.1 Opzet en methode .........................................................................................4 1.6.2 Uitgangspunten .............................................................................................5 1.6.3 Kaart ...........................................................................................................6 1.6.4 Beperkingen van de onderzoeksmethode ..........................................................7 1.7 Leeswijzer ..........................................................................................................8 2. LEEGSTAND EN HERBESTEMMING IN FRYSLÂN..........................................................9 2.1 Methode............................................................................................................ 10 2.2 Beschikbaarheid gegevens .................................................................................. 15 2.2.1 Overheden.................................................................................................. 16 2.2.2 Gesubsidieerde instellingen........................................................................... 19 2.2.3 Sectorale instellingen, stichtingen en verenigingen en goed geïnformeerde personen ............................................................................................................ 20 2.3 Beleid ............................................................................................................... 21 2.3.1 Inzicht en uitzicht ........................................................................................ 21 2.4 Leegstand ........................................................................................................ 26 2.5 Herbestemming ................................................................................................. 31 2.6 Ruimtelijke trends ............................................................................................. 33 2.6.1 Agrarische trends ........................................................................................ 33 2.6.2 Trends in industrie en nijverheid.................................................................... 34 2.6.3 Trends met betrekking tot kantoren ............................................................... 37 2.6.4 Maatschappelijke trends ............................................................................... 37 2.6.5 Trends met betrekking tot wonen .................................................................. 39 3. CONCLUSIE EN AANBEVELINGEN............................................................................... 41 3.1 Conclusie .......................................................................................................... 41 3.2 Aanbevelingen ................................................................................................... 41 4 BIJLAGEN ................................................................................................................ 43 Bijlage 1 Uitsnit Fryslân uit De Oude Kaart van Nederland ............................................ 43 Bijlage 2. Invulformulier ........................................................................................... 44 Bijlage 3. Lijst van benaderde personen en organisaties in Fryslân................................. 47 Bijlage 4. Interviews ................................................................................................ 49 Bijlage 5 (Algemene bevindingen over leegstand en herbestemming)............................. 64 Leegstand en herbestemming in Fryslân iii De tekst van het verslag wordt afgewisseld met de volgende voorbeelden (in willekeurige volgorde): LEEGSTAND IN FRYSLÂN Remise NFLS Lokaalspoor te Stiens Voormalige openbare school te Húns Voormalige bijzondere strafgevangenis te Leeuwarden Voormalige hervormde kerk te Vinkega Voormalige buitenschool te Leeuwarden HERBESTEMMING IN FRYSLÂN Voormalige manege te Leeuwarden Voormalige Rehoboth Mulo te Sneek Klooster Karmel te Drachten Burmaniakamp te Leeuwarden Voormalig complex van de Coöperatieve Aankoop Vereniging te Oldeberkoop iv Leegstand en herbestemming in Fryslân SAMENVATTING Fryslân wordt niet geplaagd door een ernstige mate van structurele leegstand. Maar in het fijnmazige open landschap met veel kleine dorpen en enkele tientallen grotere plaatsen en steden, valt leegstand wel pijnlijk op. Door een vrij brede aanpak van het onderzoek – alle gemeenten, aan de overheid gelieerde instanties, veel vastgoedbeheerders, andere marktpartijen en een aantal Friese experts zijn met gerichte vragen benaderd – kon een vrij compleet beeld worden verkregen. De informatie is meestal zonder enige terughoudendheid verstrekt, maar duidelijk werd wel dat structurele leegstand slechts incidentele ambtelijke of beleidsaandacht kreeg. Hier en daar was wel zorg te merken, met name in twee sectoren. Bij kerken is de leegstand nu al aanzienlijk en er wordt verwacht dat de leegstand als gevolg van de verschraling van het bestuurskader, de intering van de kerkelijke vermogens en de recente ontwikkeling van kerken in Samen op Weg- of Protestantse Kerken-combinaties zeer ernstige proporties zal aannemen. Het zal, als er niets gebeurt, een ernstige aantasting van de leefbaarheid van Fryslân tot gevolg hebben. De eerste initiatieven om het probleem te onderkennen en er oplossingen voor te vinden zijn overigens genomen. Opvallend is dat de respondenten in de overheidssector nauwelijks op de hoogte waren van dit dreigende probleem. Recent is de constatering dat in bepaalde streken van Fryslân, vooral het noorden en noordwesten leegstand bij woningen dreigt. In de historische bebouwing van sommige (kleine) dorpen is dat al merkbaar. Hier en daar is zelfs van verkrotting sprake. Net als bij de kerken is het vooral de dreigende aantasting van de kwaliteit van de woonomgeving en dus van de leefbaarheid die betrokkenen zorg baren. De afname van de belangstelling in de sociale huursector is een nieuwe indicatie dat leegstand zelfs in deze sector dreigt. De eerste maatregelen om het probleem te bestrijden zijn genomen in een samenwerkingsverband van belanghebbende partijen. De initiatieven die in beide sectoren zijn ondernomen om de problemen te onderkennen en er oplossingen voor aan te reiken, verdienen grote aandacht en dienen door de betrokken overheden ondersteund te worden. Daarnaast verdient het de aanbeveling leegstand inzichtelijk te maken, middels verder onderzoek en structurele monitoring, zodat trends in een vroegtijdig stadium onderkend worden. Daarop kunnen maatregelen worden genomen om te anticiperen op de te verwachten ontwikkelingen en kan mogelijk de dreigende leegstand worden beperkt of zelfs voorkomen. Leegstand en herbestemming in Fryslân v vi Leegstand en herbestemming in Fryslân VOORWOORD Verrommeling en verloedering, maar ook ‘Mooi Nederland’ zijn veelgehoorde termen deze dagen. Er is sprake van een paradox, waar vrijwel iedereen het belang van ruimtelijke kwaliteit onderschrijft en tegelijkertijd ontevreden is over de tot stand gekomen kwaliteit van onze leefomgeving. En hoewel ruimtelijke kwaliteit niet eenduidig valt te definiëren en te waarderen, overheerst de opinie dat er niet echt veels moois wordt toegevoegd en dat er tegelijkertijd te veel mooie, vertrouwde gebouwen uit onze dorpen, steden en landschappen verdwijnen. En al mag het in het Noorden en zeker in Fryslân, naar verhouding meevallen - “Fryslân, op afstand de mooiste provincie van Nederland”, zoals het provinciaal bestuur belijdt – tegelijkertijd concludeert de VROM-Inspectie Noord naar aanleiding van een onderzoek naar de kwaliteit van de leefomgeving, dat de gemeenten in de drie noordelijke provincies meer prioriteit moeten geven aan