AUGUSTUS 2018 - NUMMER 34

INHOUD 1. Van de voorzitter 2. Bijzondere wegen in : de IJsselmondselaan 7. Een verdwenen vogelparadijs 9. Van stadsjongen tot polderjongen 10. De gebiedscommissie Prins Alexander 12. Straatnamen in Prins Alexander: de Lieven de Keystraat 12. De Rotterdamdag 2018 13. Privacyverklaring 14. Colofon

AGENDA vrijdag 31 augustus Rondleiding in het Abraham Kroesgemaal VAN DE VOORZITTER Schollevaars Eiland. 16.00 uur Aanmelden: [email protected] Uw voorzitter was recentelijk een in vergelijking toch ook niet in die mate aantal keren op vakantie in Zeeland. En als boekwinkels in Oostkapelle, Goes donderdag 6 september of je dan binnenstapt in een klein boek- of Domburg. Mogen we daarmee con- Opening hernieuwde inrichting Prins winkeltje in Oostkapelle, een profes- stateren dat het idee van persoonlijke Alexanderplein sionele boekwinkel in Goes of een echt identiteit, je verbonden voelen met de ‘s middags grote, ambitieuze boek- en mediawinkel eigen woonomgeving, het je realiseren als De Drukkery in Middelburg, er is dat mensen - van alle tijden en overal donderdag 20 september altijd een kast met literatuur over de - hun bestaan opbouwen te midden van Lezing en debat over de identiteit van de plaats en de streek of, in het geval van de resten van voorgaande generaties, Prins Alexanderpolder De Drukkery, vele strekkende meters sterker aanwezig is in pakweg de stad ‘s avonds met boeken over de lokale, regionale Goes (circa 27.000 inwoners) dan in en provinciale geschiedenis. Zeeuwse de wijk (circa 25.000 inwo- zaterdag 29 september literatoren en dichters, Domburg in ners)? Ik ben bang van wel! Rotterdamse Dag de Romeinse tijd, Walcheren tijdens Dat is natuurlijk precies de reden dat de Laurenskerk de Tweede Wereldoorlog en, als een Historische Vereniging Prins Alexander 10.00-16.30 uur van de meest recente producten: een elf jaar geleden is opgericht. Zonder boek over de eilanden Tholen en Sint het belang van de geschiedenis en de zaterdag 6 oktober Philipsland van Kees Slager. Liefst 688 cultuur van de verschillende wijken te Lezing van Hans Mani over de ontstaansge- pagina’s op koffietafelformaat voor ontkennen, integendeel!, beijvert de schiedenis van en 135 euro! Als ik dat dan vergelijk met vereniging zich voor het presenteren Continental Art Centre de Brunawinkel in het Alexandrium van de Prins Alexanderpolder als een Shopping Center, dan valt de vergelij- gebied met een eigen cultuur-his- king helaas toch uit in het nadeel van de torische identiteit. Sterker nog: we HVPA Prins Alexanderpolder: niet of nauwe- zien de Prins Alexanderpolder als een E-mail: [email protected] lijks boeken over de geschiedenis van ideaal gebied om de altijd fasciner- Website: www.hvpa.nl de Prins Alexanderpolder, of ende biografie van het landschap te Facebook: @HVPrinsAlexander Zuid-Holland. Natuurlijk, boekhandel kunnen laten zien. Het gedurende de Twitter: @HistVerPA Donner aan de Coolsingel heeft dit eeuwen wisselende landschap onder assortiment wel op de plank staan, maar invloed van de mens en het klimaat, de tijdslijnen die ook in ons relatief is om het archief, de documentatie en programma voor augustus-oktober moderne landschap voor de goede bibliotheek van de vereniging op een 2018. We gaan een excursie organiseren verstaander te zien zijn. En natuurlijk, nieuwe plek onder te brengen. Een naar het Abraham Kroesgemaal vanuit het perspectief van de meer locatie die ook de mogelijkheid biedt in Moordrecht, doen mee aan de recente geschiedenis van de gebouwde voor leden en belangstellenden om Rotterdamse Dag in de Laurenskerk omgeving, ook de indrukwekkende sta- op gezette tijden ons archief en onze en hebben een lezing over de ont- alkaart van de naoorlogse woningbouw literatuur te raadplegen en om (kleine) staansgeschiedenis van Terbregge en die hier binnen een fietstocht van een tentoonstellingen te organiseren. Een Hillegersberg. Meer over deze events in uur valt te ontdekken. thuishonk dus voor de vereniging, wat de Agenda. De HVPA continueert ook in de tweede zoals bekend al ruim een jaar onze Voor nu wens ik u nog een zeer goede helft van 2018 de missie die zij in 2007 wens was. Meer daarover in onze zomervakantie toe! is begonnen. Goed nieuws is daarbij dat volgende nieuwsbrief. In de tussentijd het, zoals het er nu naar uitziet, gelukt vindt u in deze nieuwsbrief alvast ons Onno de Wit

BIJZONDERE WEGEN IN PRINS ALEXANDER: DE IJSSELMONDSELAAN In eerdere HVPA-nieuwsbrieven werd al aandacht besteed aan Kralingseveer. Het is niet alleen het oudste deel van de voor- malige deelgemeente Prins Alexander, maar zelfs een van de oudste kernen binnen de grenzen van de gemeente Rotterdam. De naam herinnert aan het overzetveer tussen de beide ooit zelfstandige gemeenten en IJsselmonde. Dit veer werd al genoemd in een oorkonde uit 1333, maar is mogelijk van nog oudere datum. Door de aanleg van vaste oeververbin- dingen raakte het veer langzamerhand overbodig en werd uiteindelijk in de jaren negentig van de vorige eeuw opgeheven.

Wim Heistek pompte. De eerste steen voor dat zou dienst doen tot januari 1971. gemaal werd op 26 oktober 1866 Een voor de Prins Alexanderpolder gelegd door de naamgever van de latere Veel bedrijvigheid belangrijk feit vond ooit plaats in polder, prins Alexander. Hij was de vijf- In de negentiende eeuw verkreeg Kralingseveer en mag niet onvermeld tienjarige zoon van koning Willem III Kralingseveer meer dan landelijke blijven: tijdens de inpoldering stond en halfbroer van onze latere koningin bekendheid door de zalmvisserij en hier het bovengemaal dat het water Wilhelmina. Het gemaal werd op 18 de daarbij behorende zalmafslag. In uit de de polder in de Nieuwe Maas september 1869 in gebruik genomen en nieuwsbrief 30 werd hierover uitvoerig Het bovengemaal dat op 18 september 1869 in gebruik werd genomen. Bij de bomenrijen links bevond bericht. Toen eind negentiende eeuw zich de IJsselmondselaan, toen nog Kralingsche Oostkade geheten. de zalmvisserij minder werd, ontstond nieuwe bedrijvigheid aan de rivier. Het was de industrialisatie die overal in Nederland een opmars maakte en het was niet verwonderlijk dat ook Kralingseveer hiervan kon profiteren, mede dankzij de goede scheepvaart- verbindingen. Als eerste werd in 1862 aan de IJsseldijk een fabriek voor meekrap gebouwd, een grondstof voor rode kleurstoffen. In 1895 werd dit bedrijf onderdeel van de guanofabrie- ken die later opging in de Albatros Superfosfaatfabrieken. Verder vestigden zich er een zoutziederij, scheepswerven, een machinefabriek, een metaalbedrijf en een overslagbedrijf van zand en grind. Zo kreeg Kralingseveer op de

2 HVPA Nieuwsbrief 34| augustus 2018 IJsselmondselaan, dat aan Capelle aan den IJssel toebehoorde, werd in 1941 bij Rotterdam getrokken.

Verbinding tussen Kralingen en Kralingseveer Zoals hiervoor al vermeld: Kralingen en Kralingseveer waren al voor de inpoldering met elkaar ver- bonden door de toen nog Oostkade geheten IJsselmondselaan, die uitkwam op de ’s-Gravenweg. Deze verbinding, oorspronkelijk een belangrijke bestaansvoorwaarde voor Kralingseveer, werd in 1855 onderbroken door de aanleg van een spoorlijn tussen het niet meer bestaande station Rotterdam Maas en Gouda/Utrecht. Al behoorden grens van de twintigste eeuw haar eigen gebruikt in plaats van de officiële bena- beide wijken sinds 1895 ‘tot de kleine industriegebied, grotendeels ming Oostkade. Ook op de kaart is te grote stad’, ze waren geheel ver- gevestigd in de buitendijkse gebieden. zien dat de Oostkade de spoorweg van schillend. De stedelijke bebouwing Rotterdam naar Gouda kruiste, de toen- eindigde in Kralingen zo ongeveer IJsselmondselaan malige Rhijn Spoorweg vanaf station bij de Essenlaan. Wie vanaf dat De kaart hierboven geeft de situatie Rotterdam Maas. Even verderop kruiste punt via de ’s-Gravenweg richting weer van vóór de droogmaking, dus de Oostkade de ’s-Gravenweg en heette Kralingseveer ging, zag wat betreft van voor 1870. Niet alleen is het veer na dit punt Roeklaan. Later werd dit bebouwing een aantal landhuizen naar IJsselmonde goed te herkennen, ook de Oostkade. Het noordelijkste en buitenplaatsen, afgewisseld met maar ook is duidelijk de grens te zien deel, langs de toenmalige plassen, boerderijen, tuinderijen en een enkel tussen Kralingseveer, behorend tot was de Dollekade die verdween na de rijtje arbeiderswoningen. Verder de zelfstandige gemeente Kralingen, inpoldering. De herkomst van de naam bestond het gebied uit weilanden, en Capelle aan den IJssel. Deze grens Dollekade heeft men nooit kunnen bouwland, sloten en een paar door- werd gevormd door de Oostkade, achterhalen, maar kwam reeds voor op gaande wegen, gedeeltelijk soms waarvan na de annexatie van Kralingen een landkaart van Stampioen uit 1653. ook nog onverhard. Aan de eerder- (en daarmee dus ook Kralingseveer) Vreemd was een aankondiging in de genoemde spoorweg kwam aan de door Rotterdam in 1895 de naam werd krant van november 1837. Vanaf een IJsselmondselaan een overgang en gewijzigd in Kralingsche Oostkade, dat terrein aan het eind van de Kralingse van 1905 tot 1935 bevond zich daar om verwarring met de in Rotterdam Laan of Oostkade werd houtgewas zelfs een halte. Na de opheffing van bestaande Oosterkade te voorkomen. verkocht. De naam Oostkade is bekend, de lijn in 1953 werd het spoorweg- In de officiële afkondiging van 29 mei over de Kralingse Laan is niets te tracé gebruikt voor de aanleg van 1895 werd toch ook, zij het officieus, vinden. Het zou duren tot 1922 voor de een provinciale weg, de Abram van de naam IJsselmondselaan genoemd. naam Kralingsche Oostkade definitief Rijckevorselweg. Nadat in 1983 ook “Vaststelling van de namen waarmede uit de boeken zou worden geschrapt en nog de metro werd aangelegd, werd de op het met Rotterdam vereenigde ge- het ook officieel IJsselmondselaan zou de verbinding met Kralingen defi- bied gelegen straten, wegen, enz. zullen worden. Het gebied ten oosten van de nitief verbroken. Sindsdien eindigt worden aangeduid. De naam Oostkade, ook wel IJsselmondselaan genoemd, wordt Kralingsche Oostkade.” Zoals bijvoorbeeld de Capelseweg de weg naar Capelle is en de Kralingseweg de weg naar Kralingen, was in feite de IJsselmondselaan de weg naar (via het veer) IJsselmonde en daarom vaak

HVPA Nieuwsbrief 34 | augustus 2018 3 de IJsselmondselaan bij de oprit naar de Abram van Rijckevorselweg. In de ’s-Gravenweg bij de IJsselmondselaan ter hoogte van de toenmalige grens met Capelle lag een brug, de Capelsebrug. Het metrostation op die plaats draagt deze naam. Momenteel verbindt nog slechts een fietstunnel bij Capelsebrug Kralingseveer met Kralingen.

Oorspronkelijke bebouwing aan de IJsselmondselaan Het Kralingseveer van eind negentiende eeuw was een dijkdorp dat in transitie was van zalmvisserij naar industriële Afrit van de Schaardijk naar de IJsselmondselaan rond 1930. bedrijvigheid. De rivierdijk was lange tijd de kern van het dorp, maar ook die het waagden zulke huizenrijen te en baren Kralingseveer zorgen, niet binnendijks breidde Kralingseveer be- bouwen als daar staan aan het begin onderheide woningen verzakken steeds hoorlijk uit. Dit laatste vooral aan en in van de IJsselmondselaan. Een sleuf verder en regen- en grondwater zorgt de omgeving van de IJsselmondselaan. van nauwelijks een meter breed scheidt voortdurend voor overlast. Naast woningen werd in 1898 het de beide huizenrijen van elkaar, de besluit genomen hier een school voor hier wonende gezinnen zitten hier “op Drinkwater, halve cent per emmer christelijk onderwijs te bouwen, de elkaars schoot”. Het tweede deel van Hoewel het probleem ongetwijfeld al laagste inschrijving hiervoor was 4.800 de twijfelachtige erfenis is de oorlog vele jaren eerder zal hebben gespeeld, gulden. In 1994 werd deze school ge- geweest, die de hevige woningnood zo valt ineens een krantenbericht uit de- sloopt. Achter “een rij gezellig ogende hevig heeft versterkt”. In 1921 werd de cember 1898 op. “Door een 70-tal inge- lage huisjes met voortuinen,”,zoals Dik Laankerk in gebruik genomen, een kerk zetenen van Kralingsche Veer is heden Vuik deze ooit omschreef, lagen aan waar nu al bijna honderd jaar diensten aan de Burgemeester verzonden een de IJsselmondselaan woonblokjes met worden gehouden. verzoekschrift waarin gevraagd wordt zogenaamde rug-aan-rugwoningen. Successievelijk werden aan beide de buizen der waterleiding te verlengen Slechts aan één kant boden deze huisjes zijden van de laan meerdere huizen- langs het Kralingsche Veer tot en met de bewoners licht en lucht en Vuik blokken gebouwd en verplaatste de de Kralingsche Oostkade.” Wat er in merkte over deze huisjes al op dat kern van het dorp zich meer en meer de tussenliggende tijd is gebeurd, is ze in slechte staat verkeerden en rijp binnendijks. De oorspronkelijke kavel- niet bekend, maar in juli 1903 konden waren voor de sloop. Ook in de pers en slotenstructuur, evenwijdig aan de de bewoners hun drinkwater krijgen werd breed uitgemeten hoe schrijnend IJsselmondselaan, was lange tijd dui- op een wel heel bijzondere wijze. “De de situatie van deze huizen was. “De delijk te herkennen. Ook meldde zich Heer P. Hoeneveld, alhier, heeft van inwoners van Kralingscheveer slepen in de jaren dertig van de vorige eeuw de gemeente de opdracht om met een de erfenis van voorbije tijden als een een nieuwe industrie aan deze laan, een nieuw model waterwagen de bewoners blok aan hun benen mede. De erfenis meubelfabriek zou veel inwoners werk in den Prins Alexanderpolder en om- is tweedelig, ze komt van de huizen- bieden. Veel woningen zijn inmiddels liggende buurten van zuiver drinkwater bouwers en eigenaren van rond 1900, uit het eerste deel van de vorige eeuw te voorzien tegen een halve cent per emmer. Wanneer de wagen in aantocht Op de achtergrond de IJsselmondselaan met de Laankerk, aan beide zijden inmiddels bebouwing, met is bij de Kralingsche Oostkade, dan aan de wetskant veel braakliggende grond. komen de bewoners allen met hun em- mers aansnellen en zetten zij een 30-tal emmers gereed om te vullen. De han- delwijze van het gemeentebestuur van Rotterdam te hunnen opzichte wordt door hen ten zeerste gewaardeerd”. De laatste zin kwam van de redacteur, maar zouden de bewoners inderdaad zo dankbaar zijn geweest? Deze situatie

4 HVPA Nieuwsbrief 34| augustus 2018 zou nog jaren voortduren, eerst in maart 1908 stond onder agendapunt 22 bij een vergadering van het gemeentebestuur: “Het voorstel tot aanleg van drinkwa- terleidingbuizen in ’s-Gravenweg en Kralingsche Oostkade.” In december 1908 is de waterleiding aangelegd, maar nog niet iedere inwoner is tevreden: “Daar nu Rotterdam de drinkwaterleiding langs de Oostkade gelegd heeft en de goedheid heeft ons drinkwater te willen geven, maar natuurlijk de noodige kosten daarvoor niet vergeet, vragen wij nogmaals be- leefd (huurders en eigenaars) of wij die hoogere kosten daarvoor maar uit onzen eigen zak mogen betalen. Want u moet weten, geachte lezer dat Rotterdam ons water geven wil met 50 % verhooging, dat scheelt op de menigte natuurlijk Luchtfoto einde jaren 50, de dijkbebouwing is grotendeels verdwenen, bij de afrit de IJsselmondselaan. veel geld.” Hierbij kan worden opgemerkt dat scheepswerf de modder wegveegde de verwarring, nu schrijft men weer dat de inwoners van Kralingseveer toch naar den kant van den dijk. Ik vond dat de Kralingsche Oostkade vroeger als al werden geconfronteerd met extra zeer goed, maar die weg is zoo lang en IJsselmondselaan bekend was, terwijl kosten, want zo kon men in augustus die firma kan toch alleen die dijk niet het omgekeerde meer het geval was. 1906 lezen onder het kopje Hogere in orde brengen, want op klompen is Wat er ook gebeurde, een betere Portokosten: “Kralingscheveer van het Capelle niet meer te naderen. ledereen, verbinding vanuit Kralingseveer naar Tolhek Noord tot en met de Kralingsche die naar Capelle a.d. IJssel moet, zou het centrum van Rotterdam was ook in Oostkade valt niet onder de faveur van hooge laarzen aan moeten trekken, wil 1924 nog essentieel. Men wendde zich lokaalport binnen deze gemeente.” hij geen natte voeten krijgen. En als met een pakket eisen tot de gemeente- men met natte voeten werken moet, is raad, maar het zou nog enige tijd duren Modderpoel dat voor de gezondheid zeer nadeelig. voordat verbetering zou komen. Er In eerdere artikelen over bijzondere Als wij op ons werk komen, staat daar veranderde wel iets, maar te weinig. wegen in Prins Alexander was het al maar geen kachel, waarbij wij onze Slaan we vele jaren over en lezen we vaak een thema: de vaak onbegaan- kousen drogen kunnen.” over de situatie in juni 1950. “Ook aan bare wegen in het buitengebied van de IJsselmondselaan mankeert nogal Rotterdam. De IJsselmondselaan was Betere verbindingen wat. De beide afritten van de IJsseldijk hierop geen uitzondering. Laten we Het zei nog niets over een betere naar genoemde laan zijn slecht en maar weer eens een ingezonden brief verbinding, maar toch een belangrijk gevaarlijk. Het wegdek is eveneens uit 1910 citeren: “Daar ik u als bijna feit in 1910: “Door den Algemenen miserabel en een deel ervan gaat 30-jarig lezer van uw geëerd blad toch Nederlandschen Wielrijdersbond is een verzakken. Het verkeer, dat zeer druk niet veel lastig val, wenschte ik wel dat wegwijzer geplaatst op het kruispunt is, zoekt de goede plaatsen op en rijdt u dit stukje eens wilde plaatsen in uw van ’s-Gravenweg en Kralingsche daardoor meermalen aan de verkeerde blad, misschien komt er wel verande- Oostkade”. In ieder geval maakte de ge- kant van de IJsselmondselaan.” ring in die modderrivier. Als men van meente in maart 1911 geld vrij voor wat de Kralingsche Oostkade naar Capelle wij nu zouden noemen het upgraden: Gevaarlijke spoorwegovergang a. d. IJssel moet, is het verschrikkelijk “het aanbrengen van boombeplanting Bij de in 1950 ingediende klachten over zooals de toestand is, ik wenschte wel langs de Kralingsche Oostkade, tenein- de toestand van de IJsselmondselaan dat u eens een kijkje daar nam, naar de aan dezen verbindingsweg tusschen vroeg men tevens aandacht voor de zo’n modderpoel, ik begrijp niet dat ’s-Gravenweg en het Kralingscheveer, spoorwegovergang in die laan. Een daar geen verandering in komt. Ik was die vroeger als IJsselmondselaan be- verbreding zou dringend noodzakelijk Zaterdag ooggetuige, dat de Firma kend was, opnieuw het karakter van een zijn, het toegenomen verkeer maakte Kalkman met enkele mannen van haar laan te geven.” Tussen haakjes: ziet u de situatie niet alleen gevaarlijk

HVPA Nieuwsbrief 34 | augustus 2018 5 maar ook belemmerde het een vlotte ook aangewezen op andere wijken of De situatie later doorstroming. Bij de behandeling van het naastgelegen Capelle. In het begin van de zeventiger jaren deze kwestie kwam naar voren dat de wilde Capelle aan den IJssel een nieu- grenzen voor de wijkraden op een wel Een lappendeken? we gemeente met de naam IJsseldam zeer willekeurige wijze waren vastge- Alle pogingen van uitbreidingen, reno- stichten waarin naast Capelle ook delen steld. Het bleek dat de overweg res- vatie en nieuwbouw ten spijt had een van Prins Alexander zouden worden sorteerde onder de wijkraad Kralingen journalist in 1957 een bijzondere kijk opgenomen, waaronder Kralingseveer. en er werd besloten aan B&W voor op Kralingseveer. Of gaf dit de situatie In 1971 stemden de bewoners van de te stellen de grens voor de wijkraad ter plaatse toch goed weer? wijken , Ommoord en van Kralingseveer te verleggen tot de “KRALINGSCHEVEER is het voor- Kralingseveer er in meerderheid voor ’s-Gravenweg. Het verzoek haalde het beeld van een landelijke nederzetting, om bij Rotterdam te horen en niet niet, ten eerste omdat de spoorlijn in de die niet uit de kluiten schijnt te kunnen deel te gaan uitmaken van een nieuwe toekomst een ‘stille lijn’ zou worden en komen. Als woongebied is het een gemeente op deels Capels grondgebied. ten tweede om de ietwat merkwaardige lappendeken: aftandse huisjes tegen de Vijf jaar later kozen de bewoners van conclusie dat het verkeer van weers- rivierdijk aangebouwd; glasblazershuis- Kralingseveer desgevraagd weer voor zijden elkaar toch niet ziet aankomen. jes, die met de maatstaven van moderne Rotterdam in plaats van Capelle aan Wel meende men dat het aanleggen van wooneisen gemeten, eenvoudigweg den IJssel. trottoirs en een rijwielpad veel te goede een aanklacht worden. Onderhuisjes, Toen in 1974 in Rotterdam deelge- zou doen keren. in de dijkvoet gebouwd, die één kamer meenten werden ingesteld, bestond hebben, een bedstede daarin gebouwd de toenmalige deelgemeente Prins Na de watersnood van 1953 en een keukentje, dat benauwend Alexander nog uit slechts drie wijken: Tijdens de watersnood van 1953 kon klein is. Toiletten, die eigenlijk die Kralingseveer, Het Lage Land en ternauwernood een dijkdoorbraak naam niet verdienen en daarbij: Ommoord. Nadien werden er nog worden voorkomen en in 1955 werd samenwoning in zulke „woningen”, die vijf nieuw gebouwde wijken aan begonnen huizen langs de rivierdijk te de krottensfeer des te nadrukkelijker toegevoegd, , , slopen om zodoende dijkverzwaring onderstrepen. In die lappendeken voorts , ’s-Graveland en mogelijk te maken. Een belangrijk deel een bevolkingsconcentratie rondom de . In 2014 hielden de deel- van de oorspronkelijke bebouwing ver- IJsselmondselaan en Buffelstraat, waar gemeenten op te bestaan en heeft Prins dween en zo verloor Kralingseveer haar de gevolgen van de woningnood meni- Alexander een gebiedscommissie. oorspronkelijke kern en de relatie met ge huismoeder met haar gezin dagelijks Door een grondruil in 1978 met Capelle de rivier, die altijd als vanzelfsprekend met de narigheid confronteert.” aan den IJssel grenst Kralingseveer ner- werd beschouwd. gens meer direct aan ander Rotterdams Tengevolge van de dijkverzwaring grondgebied, maar wel aan Capelle aan liep het woningbestand in de periode Afrit van de Schaardijk naar de IJsselmondselaan den IJssel. 1965-1983 met ongeveer 25% terug in 2009. van 788 tot 591 woningen, terwijl het inwonertal zelfs halveerde. De bouw van 66 woningwetwoningen in 1959 aan de Karbouw- en Steenbokstraat ter compensatie van de bewoners van de Nesser- en Schaardijk kon dit tij niet keren. In de jaren negentig was echter net als overal elders in Nederland sprake van een ware bouwwoede: in de nieuwe Damhertstraat werden 49 herenhuizen gebouwd en aan de westzijde van de IJsselmondselaan 62 eengezinswoningen en 34 appartemen- ten. Daarmee was de IJsselmondselaan aan beide zijden volledig bebouwd geraakt. Er waren nauwelijks winkels in Kralingseveer en voor onderwijs en gezondheidszorg waren de bewoners

6 HVPA Nieuwsbrief 34| augustus 2018 EEN VERDWENEN VOGELPARADIJS: CORNELIUS NOZEMAN EN HET SCHOLLEVAARSEILAND

Het Korenmolengat is een eendenkooi en natuurreservaat, gelegen nog iets voor het Bleiswijkse Verlaat, aan de Zevenhuizense kant van de Rotte, schuin tegenover Recreatiepark de Koornmolen. De locatie valt niet te missen voor de fietser die, vanuit de Prins Alexanderpolder, de prachtige tocht maakt langs de Tweemanspolder richting de oorsprong van de Rotte. Het is een klein stukje origineel veenmoeras met drie kleine veenplassen, die nooit ontwaterd of drooggemalen zijn. Natuurbeschermingsvereniging Natuur- en Vogelwacht Rotta beheert het gebied, dat helaas niet vrij toegankelijk is. Naast vele andere vogels broeden er zo’n zestig aalscholverparen. Hoe fraai ook, dit artikel gaat echter niet over het Korenmolengat als een nog authentiek stukje moerasveen, maar om de aalscholver, een moerasvogel bij uitstek, die door de vele droogmakerijen sinds de Middeleeuwen steeds verder is teruggedrongen. Aalscholvers zijn niet alleen oude, maar in zekere zin ook beroemde gasten in het veengebied ten noordoosten van Rotterdam. Ik doel dan natuurlijk op het legen- darische Schollevaarseiland, dat voor de droogmaking van de Prins Alexanderpolder was gelegen in de moerassige plassen tussen Nieuwerkerk aan den IJssel en Zevenhuizen. Middenin de Wollefoppen Polder, en grenzend aan de Ommoordse Polder. De Schielandse plassen, de latere Prins Alexanderpolder.

Onno de Wit

Cornelius Nozeman (1721 - 1786), een van de eerste Nederlandse vogelken- ners, had van de weduwe van Prins Willem IV toestemming gekregen om in het kader van de vorming van haar museale kabinet natuurlijke historie in het gehele land vogels te schieten en te vangen. Gelukkig deed Nozeman meer dan dat: hij beschreef ook de vogels in hun natuurlijke omgeving. Hij was de auteur van een vijfdelig, zeer kostbaar standaardwerk dat voor het eerst in woord en beeld een overzicht gaf van de toen in Nederland voorkomende vogels: Nederlandsche vogelen volgens hunne huishouding, Haer naem is Ysselmeer, naer alle aert en eigenschappen. Het eerste van gedachten van een klein Meer, het welk het te zien zou zig een Liefhebber dier de in totaal vijf delen kwam in 1770 met den Yssel, voor zyne bedyking, (Natuurlijke) Historie geene moeite uit. De vogelbeschrijvingen voor dat gemeenschap gehad heeft, en thands beklagen, al moest hy ‘er etlyke mylen boek brachten Nozeman ook naar het binnen den evengemelden kring ver om reizen.” Nozeman, naast Schollevaarseiland in het eenzame gelegen is.” ornitholoog tevens theoloog en predi- veenmoerasgebied tussen Rotterdam kant in Rotterdam maar woonachtig in en Gouda. En passant gaf hij ook een Moordrecht, had dit spectaculaire korte verklaring van de ingewikkelde Spectaculair vogeloord vogeloord ontdekt door het uitlonen ontstaansgeschiedenis van dit eiland: In zijn ornithologisch standaardwerk van een beloning voor een nest met “Deezer Broedplaats, wel eer een schreef Cornelius Nozeman met ontzag eieren van de aalscholver. Dat er polder die drooggemaekt was, doch over het Schollevaarseiland als broed- aalscholvers in deze contreien zaten, die seedert, ingebrooken zynde, aen de plaats van de aalscholver of scholver, was bekend, want men ging vanouds verwoesting is overgelaeten gebleeven, zoals Nozeman de vogel consequent in het Zevenhuische Bos aan de ligt in den thands weinig bezochten noemde: “Dit voorwerp, over het slag met het “kwakken, lepelaars en en uitgeveenden Wolle foppen-polder, geheel genomen, is in de Natuurlyke scholvers stooren.” Het Zevenhuische besloten binnen haeren eigen ring, op Historie onzes Lands zoo groot en Bos werd al genoemd in de vijftiende of over welken niemand naderen mag beschouwenswaerdig, als ik ooit eenig eeuw. Met een vleugel spanwijdte zonder den verlof van den huurder. in onze Provencie ontmoet heb. Om van 120 tot liefst 150 cm vormde

HVPA Nieuwsbrief 34 | augustus 2018 7 wijd open: naast aalscholvers noteerde aalscholvers waren toen al verdwenen, hij ook (blauwe en purper)reigers, en met hen al veel andere vogelsoorten, lepelaars, kwakken, wouwapen, roer- wat Harting aanleiding gaf om te dompen, snorren en baardmannetjes. schrijven: “Het is een der plekken waar Nu deels vergeten vogels, zeker in de mensch, door eigenbelang gedreven, Zuid-Holland. misbruik heeft gemaakt van zijne overmagt.” Geringe sympathie Nederland telt inmiddels weer circa Tijdens de broedtijd werden veel 24.000 aalscholvers. aalscholvereieren door de pachter van het eiland naar de Rotterdamse markt Voor de vogelliefhebbers: in 2014 gebracht, tezamen met honderden verscheen een inmiddels uitverkochte jonge vogels. In beide gevallen voor facsimile-uitgave van Nederlandsche de consumptie, waarbij de eieren het Vogelen. Een uitgave van circa 70% van bijzonder goed bleken te doen als het origineel is nog verkrijgbaar: 832 beschuitingrediënt. De hoeveelheden pagina’s Nederlandsche Vogelen! aalscholvers die Nozeman rond 1770 mocht aanschouwen op het relatief www.rotta-natuur.nl ongerepte Schollevaarseiland waren www.wikipedia.org/wiki/ de aalscholver natuurlijk ook een met recht historisch; in latere jaren Schollevaarseiland opvallende verschijning in de lucht, die nam het aantal vogels af. De jaarlijkse www.kb.nl/themas/boekkunst-en-geil- moeilijk gemist kon worden. Maar de afvoer van eieren en jonge vogels lustreerde-boeken/nederlandsche-vogel- exacte plek van de (nieuwe) kolonie richting Rotterdamse markt hielp het op en-van-nozeman-en-sepp was niet bekend. Tijdens zijn bezoek peil houden van de kolonie natuurlijk aan het eiland - uiteraard kwam hij per niet. Daarnaast werd de aalscholver in Dr. A. Scheygrond, “Het roeiboot aan - was Nozeman vooral de negentiende en eerste helft van de Schollevaarseiland, een vogelparadijs onder de indruk van het grote aantal twintigste eeuw ook in toenemende uit vroeger tijden”, in De Wandelaar. aalscholvers, die bij nadering in dichte mate bejaagd. Dat dat gebeurde Geïllustreerd Maandblad, nr. 4, april zwermen opvlogen. Er rekening mee op aandringen van concurrerende, 1935, 119-123. houdend dat van elk paar een mannetje menselijke beroepsvissers, was niet J.L. van Zanden en S.W. Verstegen, of vrouwtje erop uit was voor de zo verwonderlijk. Waarbij overigens Groene geschiedenis van Nederland visvangst en pas aan het einde van de aangetekend dient te worden dat de (Utrecht 1993). dag op het nest zou teugkeren, “zoo is rol van de aalscholver als mega-visser het geene grootspraak van mij, dat zy genuanceerd moet worden: volgens in die verblyfplaets, tegen den avond en recente studies vangen aalscholvers des nachts eene menigte uitmaeken, van vooral commercieel niet interessante, welker grootheid men waerlijk moet kleine vissen. Maar ook boseigena- beeven.” Volgens Nozeman moesten ren keerden zich tegen de vogel. daardoor, dag in dag uit, ongelooflijke Aalscholvers nestelen zich in bomen hoeveelheden vis uit de rivieren en en de vegetatie onder de bomen waar meren van Zuid-Holland worden gevist. zich de nesten bevinden. Legt door de Een aalscholver eet immers een halve bijtende zuren van de uitwerpselen snel tot een hele kilo vis per dag, afhankelijk het loodje. Uiteindelijk overleven de van het aantal magen dat gevoed moet bomen het ook niet. In combinatie met worden: een nest telt doorgaans drie een achteruitgang in waterkwaliteit en tot vier jongeren. Nozeman was dan het gebruik van pesticiden zorgde de ook van mening dat alle aalscholvers geringe sympathie voor de vogel voor in Holland in deze reusachtige kolonie een ernstige achteruitgang in het aantal hun oorsprong hadden. aalscholvers. De Utrechtse Biologie Als auteur van de eerste Nederlandse hoogleraar Pieter Harting bezocht in vogelencyclopedie hield Nozeman mei 1864 met een aantal studenten tijdens zijn verblijf op het en leden van een natuurhistorisch De schollevaar. ofwel aalscholver. Schollevaarseiland natuurlijk zijn ogen genootschap het Schollevaarseiland. De

8 HVPA Nieuwsbrief 34| augustus 2018 VAN STADSJONGETJE TOT POLDERBEWONER

Op ons verzoek schreef Jan Muis, een van de oprichters van de HVPA, zijn herinneringen aan de Prins Alexander polder op. Heeft u ook bepaalde herinneringen die u graag met ons wilt delen? Stuur ze ons toe! Ons emailadres is [email protected]

Jan Muis

Ik denk dat mijn eerste kennismaking met de polder was, toen tijdens het mei bombardement mijn ouders uit Kralingen naar de Alexanderpolder vluchtten. Als baby bracht ik toen een nacht door in een groentekist in de schuur van een gastvrije tuinder aan de ‘s-Gravenweg. Gelukkig viel ons huis buiten de brandgrens en konden we veilig terug. Als klein kind had je weinig besef van de oorlog, behalve dat voedsel, verlichting en verwarming een steeds groter probleem werden. Mijn vader ging op voedseltocht, voornamelijk naar verre familie in de Alblasserwaard en de Zuid-Hollandse eilanden. Ook werd er ‘s nachts wel eens een boompje gezaagd. IJspret in Ommoord.

‘Elastieken dammetjes’ herinner me blaaspijlen en katapulten. een oudere bebouwing te vinden waren. Opgroeiend aan de rand van de stad, Het was logisch dat al snel verdere Nu ligt daar de wijk Prinsenland. dichtbij de Kralingse Plas, konden gebieden werden ontdekt. Met een wij ons als kinderen best vermaken. groepje gingen we uit visssen in de ‘Polderbejaarde’ De puinstort in en langs de plas had Rotte en de Ommoordse polder. Dat Nooit gedacht nog eens in de polder te een avontuurlijk gebied geschapen. liep nogal eens uit de hand wanneer komen wonen, maar in 1971 konden Door de druk van het puin kwamen plaatselijke rechten werden verdedigd. we als jong gezin een eengezinswoning dikke veenlagen los van de bodem en in de Ommoordse Kruidenbuurt huren, vormden al drijvende snel met riet en Waakhonden waar onze kinderen een blije en vrije struiken bedekte eilandjes die zich aan Opgroeiend was er minder tijd voor jeugd hadden. Later, in 1980, kochten de oevers hechtten. We noemden dit spel, maar met de polder had men ook we een huis in de Klaverbuurt, dicht ‘de elastieken dammetjes’ en het spelen door kerkelijke banden wel contact. bij de Rotte, waar we nog, nu zonder daarop was niet helemaal van gevaar Toen een van mijn zussen met een tuin- kinderen, met groot plezier wonen. ontbloot. De plas was een uitdaging en der trouwde, kwam ik er vaker ook als Ook hier vonden we destijds vlak bij dankzij de visboot van een oom van een oppas van de neefjes. Op de terugtocht ons huis nog de resten van een eerdere buurjongetje, verkenden we de plas tot naar Kralingen moesten de boze loslo- bebouwing, onder andere massa’s in alle hoeken. pende waakhonden worden getrotseerd ijsselsteentjes. Geen wonder dus dat de De wilde oevers van de plas vormden die van erf tot erf je achterna renden, zichtbare restanten van de historie van een uitdaging voor spannende zaken, zodat je hard moest fietsen. Pas bij de de polder mij mede aanzetten om mij zoals hutten bouwen, vuurtjes stoken spoorwegovergang was je veilig. aan te sluiten bij de oprichters van de en niet vergeten de confrontatie met In die tijd ontdekte je ook dat de Historische Verening Prins Alexander. andere jongensbendes. Zelf uit het polder een historie had van vóór de Inmiddels ben ik definitief van middendeel van Kralingen ontmoetten droogmaling. Je vond pijpenkoppen, stadsjongen een ‘polderbejaarde’ we groepjes uit de Jaffabuurt maar ook ijsselsteentjes en brokken aardewerk. In geworden. uit de deftiger delen van Kralingen die het land van mijn zwager was een wat niet altijd even vriendelijk waren. Ik hogere plek, waar de fundamenten van

HVPA Nieuwsbrief 34 | augustus 2018 9 DE GEBIEDSCOMMISSIE PRINS ALEXANDER

Verreweg de meeste van de in HVPA-nieuwsbrieven verschenen artikelen gingen over het verleden, niet geheel onlogisch voor een historische vereniging. Toch zijn er ook hedendaagse zaken die iedere bewoner aangaan en die het waard zijn nader te worden toegelicht, bijvoorbeeld hoe het gebied van Prins Alexander wordt bestuurd.

Wim Heistek met medewerking van houden in de raadzaal van dan nog Dirk-Jan van Lottum deelgemeente Prins Alexander en met een diapresentatie de geschiedenis van Wellicht goed om eerst even duidelijk de deelgemeente kon tonen aan haar te maken over welk gebied we het heb- leden. Een groot deel van de deelge- ben, want volkomen ten onrechte wordt meenteraad was hierbij aanwezig. dit gebied door menigeen ook wel aangeduid als (Prins) Alexanderpolder, Gebiedscommissies 2014 - 2018 naar de polder waarin een groot Na 19 maart 2014 maakte Rotterdam gedeelte van het gebied zich bevindt. kennis met een nieuwe bestuursvorm: Maar de Prins Alexanderpolder is de gebiedscommissie. De gemeente groter dan het bestuurlijk gebied Prins Rotterdam bestaat sindsdien uit veertien Alexander. Zo ligt het oostelijk deel gebieden, ook wel stadskwartieren van Kralingen- ook in de genoemd, die elk hun eigen commissie Prins Alexanderpolder, evenals de hebben. De in 2014 benoemde ge- wijk Terbregge. Daarnaast herbergt biedscommissie Prins Alexander werd Omslag van het bestuulrijk memorandum van de de polder ook nog delen van andere Gebiedscommissie Prins Alexander. de opvolger van deelgemeente Prins gemeenten: de wijk Schollevaar van Alexander en bestond uit vijftien door Capelle aan den IJssel en het westelijk dagelijks bestuur, te vergelijken met het de bewoners van het gebied gekozen deel van Nieuwerkerk aan den IJssel. college van burgemeester en wethou- leden. De commissie had formele Om het nog ingewikkelder te maken, ders. Alleen Amsterdam en Rotterdam taken, maar centraal in het werk stond een deel van Nesselande bevindt zich in beschikten over deelgemeenten. de aandacht voor de belangen van het een andere polder, de Eendragtspolder Rotterdam had er veertien waaronder gebied, de bewoners, de maatschappe- en ook het deel ten zuiden van de Prins Alexander. Op 13 november 1974 lijke organisaties en de ondernemers. Ringvaartweg valt buiten de Prins vonden de eerste verkiezingen voor de Via de commissie konden alle bewoners Alexanderpolder. Kort en duidelijk: deelgemeenteraad plaats en meer dan invloed uitoefenen op het wel en wee het gebied van Prins Alexander omvat 30.000 inwoners uit Het Lage Land, van de wijk. Op alle onderwerpen die acht wijken en wel Het Lage Land, Ommoord en Kralingseveer gingen voor een gebied van belang zijn, kon Ommoord, Kralingseveer, Oosterflank, naar de stembus. Tussen haakjes: de de gebiedscommissie het stadsbestuur Zevenkamp, Prinsenland, ’s-Graveland overige wijken moesten dan nog wor- gevraagd en ook ongevraagd van en Nesselande en wordt omsloten den gebouwd, dan wel behoorden nog advies dienen. De werkwijze van de door de gemeenten Lansingerland, geheel of gedeeltelijk tot een andere gebiedscommissie kan het beste worden Zuidplas en Capelle aan den IJssel wijk dan wel andere gemeente. Op 8 beschreven aan de hand van vier evenals de Rotterdamse stadsdelen januari 1975 kwam de raad voor de thema’s: Kralingen-Crooswijk en Hillegersberg- eerste keer bijeen in de Verrijzeniskerk 1. De wijk in . in Het Lage Land. De leden van de gebiedscommissie Op 7 februari 2013 werd een wet aan- zijn allemaal bewoners van Prins Deelgemeente genomen tot wijziging van de gemeen- Alexander. De eigen straat, buurt of Tot 19 maart 2014 was een deel- tewet in verband met het afschaffen van wijk is daardoor bekend terrein. In feite gemeente in Nederland de laagste de bevoegdheid van gemeentebesturen zijn zij voor het stadsbestuur de ogen bestuurslaag in een gemeente. In de om deelgemeenten in te stellen. De wet en oren van het gebied. De voorzitter gemeentewet was geregeld dat een ge- trad per 19 maart 2014 in werking en en vicevoorzitter gingen regelmatig meentebestuur een aantal deelgemeen- per die datum werden de deelgemeen- de wijken in om kennis te maken, zich ten kon instellen. Deze konden een ten opgeheven, zo ook deelgemeente te laten informeren, van gedachten te eigen volksvertegenwoordiging hebben, Prins Alexander. Vermeldenswaard is wisselen dan wel om advies te geven. de deelraad geheten, vergelijkbaar met dat op 11 maart 2014 de HVPA zijn 2. Contacten met het gemeentebestuur een gemeenteraad. Ook was er een jaarlijkse ledenvergadering mocht Vanzelfsprekend zijn de contacten met

10 HVPA Nieuwsbrief 34| augustus 2018 “de Coolsingel” heel belangrijk. De - Bewoners met een goed idee voor Naast gebiedscommissie ook voorzitter en vicevoorzitter hadden hun straat, buurt of wijk kunnen voor wijkcomités intensieve contacten met het gemeen- hun initiatief subsidie aanvragen. De Na de verkiezingen van 21 maart tebestuur en waren daarmee de ambas- commissie krijgt zo’n tachtig aanvragen 2018 zijn in Rotterdam als proef zes sadeurs voor het gebied. Zij bezochten per jaar, die uiteraard niet alle kunnen wijkcomités ingevoerd, die op 29 mei de gemeenteraad en haar commissies en worden gehonoreerd. Ook hier een officieel zijn geïnstalleerd. Van deze lieten tijdens deze vergaderingen van aantal waarbij de HVPA geheel of zes behoren er twee tot het gebied zich horen als er gebiedsvraagstukken gedeeltelijk betrokken was. van Prins Alexander: Zevenkamp en op de agenda stonden. Ook maakte de - De historische commissie De Nesselande. De inwoners van deze voorzitter namens de burgemeester deel Ommoordse Polder van de bewoners- wijken worden vertegenwoordigd door uit van diverse veiligheidsoverleggen vereniging Heide-Bes organiseerde gelote bewoners van die wijk. Net op diverse niveaus. “Ommoord ziet Sarah” in het kader van als de gebiedscommissies hebben de 3. Representatie het vijftigjarig bestaan van Ommoord. wijkcomités tot taak de gemeente te De voorzitter en vicevoorzitter verte- Op meerdere vlakken werd de H.V.P.A. adviseren, ideeën van wijkbewoners genwoordigden de gemeente bij tal van hierbij betrokken. te behandelen en plannen op te stellen activiteiten, zoals huwelijksjubilea en - Ter gelegenheid van het 35-jarig voor de komende vier jaar. personen die 100 jaar of ouder werden. bestaan van de wijk Zevenkamp werd Als bijzonderheid kan worden vermeld onder andere een boek uitgegeven Vanaf 2018 gebiedscommissie dat de jubilarissen naast bloemen ook waaraan HVPA-voorzitter Onno de Wit nieuwe stijl het HVPA-boek “Rotterdam en de meewerkte. Bij de gebiedscommissies nieuwe stijl Prins Alexanderpolder” ten geschenke - Ter gelegenheid van het tienjarig wijzigt het voorzitterschap. Dit wordt kregen. Ook werden zij regelmatig bestaan van de HVPA werd in 2017 de een technisch voorzitterschap, waarbij gevraagd het startsein te geven en een Prinsen Polder Parade georganiseerd, de voorzitter verantwoordelijk is voor korte toespraak te houden bij initiatie- een manifestatie met toneel op diverse vergaderingen en bijeenkomsten van de ven en activiteiten van bewoners plaatsen in en bij het Prinsenpark. commissie. De functie van vicevoor- 4. Communicatie - Sinds 2015 organiseert de ge- zitter verdwijnt. De taken van de voor- Naast een eigen webpagina op de biedscommissie elk jaar het festival zitter oude stijl worden gerekend tot de website van de gemeente verschijnt er Alexander bloeit. De HVPA was hier algemene taken van de commissie, die in De Havenloods als onderdeel van met een stand aanwezig om de vereni- de verdeling van deze taken moet gaan de Stadskrant een gebiedspagina voor ging te promoten. regelen. Ook alle representatietaken Prins Alexander. Hierin informatie over activiteiten van de commissie.

Taken en activiteiten Het werk van de gebiedscommissie in de afgelopen vier jaar bevatte een breed scala van taken en activiteiten. Het voert te ver deze hier allemaal te noe- men en te bespreken. We beperken ons tot een paar activiteiten waar de HVPA op enigerlei wijze bij betrokken was. - Er kwam een alliantie tot stand tussen partijen rondom de Alexanderknoop, om kortweg gezegd een upgrade te geven aan het gebied rondom het Prins Alexanderplein. Eén van de onderwerpen is de renovatie van het station Alexander. De Stichting Hart voor Alexander heeft met een financiële bijdrage van de gebiedscommissie de tunnel bij het station voorzien van panelen met historische beelden van het station. De foto’s hiervoor kwamen uit de collectie van de HVPA.

HVPA Nieuwsbrief 34 | augustus 2018 11 worden gerekend tot de algemene taken STRAATNAMEN IN PRINS van de gebiedscommissie en de leden ALEXANDER: moeten deze onderling regelen. De DE LIEVEN DE KEYSTRAAT nieuwe commissies c.q. wijkcomité´s werken niet meer met een gebiedsplan, Frans Helleman maar met een wijkagenda voor vier jaar. Deze agenda moet binnen de stedelijke De Lieven de Keystraat is een van de beleidskaders en het financiële kader eerste straten die in het Lage Land werd vallen. De wijkagenda wordt ambtelijk gebouwd. uitgewerkt in jaarlijkse wijkactieplan- In het boek ‘De straatnamen van nen en de gebiedscommissie houdt Rotterdam’ lezen we dat B&W op 19 toezicht op de uitvoering. Het gemeen- september 1962 besloot deze straat te tebestuur zal geen advies meer vragen noemen naar de architect en beeldhou- over stedelijk beleid. Het Lage Land met onderaan de Lieven de wer Lieven de Key, die leefde van ca. Keystraat. 1560 tot 1627. Minder geld van Rotterdam naar Lieven de Key was een van de belang- Prins Alexander rijkste Nederlandse bouwmeesters van ROTTERDAMSE DAG 2018 Hoe actueel het onderwerp gebieds- de Hollandse renaissance. Hij kwam commissies en wijkcomité´s is, blijkt oorspronkelijk uit Gent en werd in Op zaterdag 29 september 2018 uit de krant van 16 juni 2018. Onder 1593 benoemd tot stadssteenhouwer organiseren de Vereniging Vrienden een vette kop: “MINDER GELD van Haarlem. Hij bouwde ook van de Laurenskerk en de Stichtingen ALEXANDER: grote projecten op de buiten Haarlem en was onder meer Laurenskerk en Ons Rotterdam van tocht. Rotterdam verlaagt wijkbijdrage verantwoordelijk voor het stadhuis van 10.00 tot 16.30 uur voor de veertigste van 8,4 naar ruim 6 ton.” Leiden. keer de jaarlijkse Rotterdamse Dag in De lagere subsidies van de gemeente De Key maakte nog veel gebruik van de Laurenskerk. Deze dag staat in het Rotterdam voor onder meer bewoners- ornamentatie. Een mooi voorbeeld teken van het feit dat het vijftig jaar initiatieven, participatie en representatie hiervan is de Vleeshal in Haarlem. De geleden is dat de restauratie van de komen uit de begroting 2018. Voor hal zit vol renaissancedecoraties, zoals Laurenskerk na de wederopbouw in de Prins Alexander daalt de jaarlijkse spitse obelisken en driehoekige of periode 1952-1968, werd voltooid. bijdrage voor de tweede achtereenvol- halfronde frontons als bekroning van Een dag die je als echte Rotterdammer gende keer. Er wordt gevreesd dat grote de trapgevels. De Key was een van de eigenlijk niet mag missen! projecten het moeilijk zullen krijgen. 15.000 emigranten uit de Zuidelijke Hoe dit alles vertaald gaat worden naar Nederlanden toen in 1584 de hertog van ‘s Ochtends geven de Vrienden van de praktijk zal in de nabije toekomst Parma dit gebied heroverde voor het de Laurenskerk in het koor uitgebreid blijken, wellicht in een volgend num- katholieke Spanje. informatie, in de vorm van lezingen mer daarover meer. Naast de Vleeshal ontwierp hij voor en power-pointpresentaties, over de Haarlem de Waag (1598) en de restauratie van de Laurenskerk. voorgevel van het stadhuis (1597). ‘s Middags treden Rotterdamse artie- Voor Leiden ontwierp hij ook de sten op en om 16.00 uur wordt bekend voorgevel van het stadhuis (1596), gemaakt wie de Rotterdammer van het het Gemeenlandshuis van Rijnland Jaar is geworden. (1596), het Stedelijk Gymnasium en de Ook presenteren Rotterdamse vereni- Stadstimmerwerf in Leiden (1612) gingen, stichtingen, musea, historische Het gemeenlandshuis, aan de Breestraat verenigingen, kunstenaars en uitgeve- 59, werd in 1578 door Rijnland aange- rijen zich. Natuurlijk is ook de HVPA kocht voor vergader- en logeerdoelein- aanwezig met een stand. U bent van den. Het is één van Rijnlands historisch harte welkom! meest waardevolle gebouwen. Zowel het exterieur als het interieur en de vele Voor meer informatie kunt u ons bellen: unieke watergerelateerde historische 06-27160161 of emailen: siervoorwerpen in dit pand, is erg mooi. [email protected].

12 HVPA Nieuwsbrief 34| augustus 2018 PRIVACYVERKLARING VAN DE HISTORISCHE VERENIGING PRINS ALEXANDER JUNI 2018

Het is u waarschijnlijk niet ontgaan: sinds 25 mei 2018 is de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) van toe- passing. Dat betekent dat in de hele Europese Unie dezelfde privacywetgeving geldt. Ongetwijfeld heeft u als privépersoon ook emails gekregen van instellingen waar u stond geregistreerd en die op de een of andere manier gebruikmaken van uw gegevens. Ook de HVPA heeft met deze nieuwe regelgeving te maken. De vereniging - het bestuur in dit geval - maakt immers gebruik van een ledenadministratie en schrijft haar leden regelmatig aan, ten behoeve van informatievoorziening, contributie-inning en meer in het algemeen alle zaken die de vereniging en haar leden aangaan. Deze privacyverklaring van de HVPA legt uit waarom en op welke manier de HVPA uw gegevens verzamelt en gebruikt, en wat de HVPA doet om deze gegevens op een verantwoorde wijze te beheren.

De HVPA heeft een ledenbestand dat de volgende (persoons)gegevens omvat:

Aanhef (m/v) Titel Voorletters Voornaam en achternaam Adres, postcode en plaats Geboortejaar Vast telefoonnummer en mobiel tele- foonnummer Email-adres Bankgegevens Datum van contributiebetaling

Deze zogeheten “gewone” persoons- De HVPA deelt de (persoons)gegevens haar privacybeleid evalueren, waar- gegevens zijn door u (indertijd) als van leden niet met derden. In mailings door van tijd tot wijzigingen kunnen (nieuw) lid aan de vereniging ter zijn de emailadressen van de leden on- worden doorgevoerd. Uiteraard beschikking gesteld met als doel om zichtbaar, want opgenomen in het veld worden onze leden daarvan op de u als lid te kunnen laten delen in de “bcc”. De HVPA verzamelt niet meer hoogte gesteld. voordelen van het lidmaatschap van persoonsgegevens dan nodig is, en Voor meer informatie over onze de HVPA. Anders gezegd: de HVPA vraagt niet naar “bijzondere” persoons- privacyverklaring: [email protected]. beperkt haar gegevensverwerking tot gegevens. De HVPA zorgt ervoor dat de de activiteiten die verenigbaar zijn met computers die gebruikt worden voor de het lidmaatschap en het doel waarvoor ledenadministratie goed beveiligd zijn, de vereniging is opgericht. In dat en bestuursleden die gebruik maken van kader worden uw contactgegevens gegevens van leden laten inlogcodes dus gebruikt voor emailberichten en/of wachtwoorden niet rondslingeren. over activiteiten, bijeenkomsten en De HVPA zal voldoen aan een verzoek projecten, contributieaanschrijvingen en van een lid tot inzage in de gegevens -registraties, en de verzending per post die van hem of haar geregistreerd staan. van onze traditionele nieuwjaarskaart. Een dergelijk verzoek kan worden Tijdens onze jaarlijkse Algemene gericht aan [email protected]. Ledenvergadering noteren wij uw naam in het kader van de verslaglegging van De AVG is een nieuwe verordening. De het aantal leden dat aanwezig is of zich HVPA zal in de toekomst regelmatig expliciet heeft afgemeld.

HVPA Nieuwsbrief 34 | augustus 2018 13 SECRETARIAAT Heeft u vragen of opmerkingen? Neem dan contact op met het Secretariaat van de HVPA: 06 - 539 237 60 email: [email protected]

LID WORDEN VAN DE HVPA? U kunt lid worden door of € 15,- of € 12,- voor 65+ over te maken op rekeningnr. NL18 RABO 0140 2657 08 t.n.v. Historische Vereniging Prins Alexander.

De HVPA werd van 2007 tot 2014 financieel ondersteund door deelgemeente Prins Alexander. Vanaf 2014 worden we financieel ondersteund door de gemeente Rotterdam.

COLOFON Aan deze nieuwsbrief werkten mee: Wim Heistek Frans Helleman Willy Hilverda Jan Muis Onno de Wit

Redactie: Wim Heistek Willy Hilverda UITGAVE HVPA EN WBOOKS ‘De Prins Alexanderpolder en Fotoverantwoording: Rotterdam. Van veenmoeras tot polder- p. 1 Wikipedia stad’ is een uitgave van de HVPA en p. 2 Archief HHSK WBOOKS. Het boek is onder andere te p. 3 Archief HHSK (lb) / KB (ro) koop in de Rotterdamse boekhandels en p. 4 Collectie HVPA kost € 19,95. p. 5 Stadsarchief Rotterdam p. 6 HVPA/Onno de Wit p. 7 De Wandelaar, april 1935 p. 8 KB (lb) / Weblog Brabant-Collectie (ro) p. 9 Jan Muis p. 10 Collectie HVPA p. 11 Bestuurlijk memorandum gebieds- commissie Prins Alexander

ISSN 2210-9293

CONTRIBUTIE 2018 2016 HeeftU kunt u deuw contributie contributie voor 20162018 nogbetalen niet betaald? Doedoor dat het dan bedrag zo snel over mogelijk te maken op ons op rekeningnummer: bankreke- NL18ningnummer RABO 0140 NL18 2657 RABO 08 0140 2657 08 t.n.v. Historische Vereniging Prins Alexander. t.n.v. Historische Vereniging Prins Alexander.