POLDERMUSEUM HEERHUGOWAARD STICHTING “DEN HUYGEN DIJCK” Het doel van de Stichting is het verzamelen, bewaren en tentoonstellen van cultuur-historische voorwerpen die betrekking hebben op de polder Heerhugowaard en deze toegankelijk te maken voor het publiek. Het museum zelf werd ondergebracht in het poldergemaal. HEERHUGOWAARD HEERHUGOWAARD POLDERMUSEUM DE STICHTING De Stichting “Den Huygen Dijck” werd in 1979 opgericht als beheerder van het Poldermuseum Heerhugowaard. De polder vierde in dat jaar haar 350- INLEIDING jarig bestaan en ging bestuurlijk op in het grotere geheel van de polder Grootgeestmerambacht. In 1994 werd het gehele gebouw onder de Stichting gebracht en als museum ingericht. Het museum wordt geheel bedreven door vrijwilligers. De Stichting “Den Huygen Dijck” is een Algemeen Nut Beogende Instelling (ANBI) 2 VERDWENEN ARCHITECTUUR In de vorige eeuw stonden er in onze polder een paar fraaie historische panden. Het besef dat het om panden ging met monumentale waarde was niet aanwezig in het gemeentebestuur van die tijd. Vernieuwing, daar draaide het om en dus ging de sloophamer er over. “Zo stond in de bocht van de Middenweg een kruiskerk in neoromaanse stijl met toren en spits” 3 BEZOEK Het Poldermuseum is gevestigd in het oude poldergemaal aan de Huygendijk 17 en is bereikbaar: • met de fiets vanuit het Park van Luna via de rotonde op de Huygendijk.~ • met de bus uitstappen bij de halte Groot & Slot (tien minuten lopen), • met de auto via de rotonde op de Huygendijk. (ruime parkeergelegenheid is aanwezig) Openingstijden 2016 16 april - 13 november Elke zondag en 1e woensdag van de maand 13:30 - 16:30 Oók op afspraak: tel: 072-5715750 Rolstoeltoegankelijk en invalidetoilet Prijzen • Volwassenen: € 2, Kinderen: € 1 • Vrienden van museum gratis • Museumkaart niet geldig 4 DE “GROTE WAERT” Bijna vierhonderd jaar (!) is deze binnenzee een belangrijke vaarroute geweest voor de boeren om hun producten naar de vee- en kaasmarkten in Hoorn en Alkmaar te brengen. 5 Een korte impressie over het ontstaan en bemalen van de polder. Het leven in de polder en wie was toch Heer Hugo? HISTORIE ONTSTAAN VAN DE POLDER Om het ontstaan van de polder Heerhugowaard in een goed dwergvinvis rond, waarvan een bot is gevonden. Dit bot is te historisch perspectief te zetten, moeten wij ver teruggaan in de tijd. bewonderen in het Poldermuseum! Het “Hollands Noorderkwartier” heeft een zeer jonge geschiedenis De mens vestigde zich op de veengronden en en is gevormd na de laatste ijstijd, 10000 jaar geleden. Door de ging het ontginnen (brandstof en goede stijging van de zeespiegel vormden zich strandwallen, waarachter bouwgrond) met als gevolg inklinking en dus de binnenzee verzoette door aanvoer van rivierwater; er vormde bodemdaling; het land kwam onder de zich hoogveen. zeespiegel te liggen! Een bewijs van bewoning is de urn uit 1200, eveneens te zien Door het “Gat van Bergen” bouwde de Noordzee de kleigronden in het museum. Het water is een probleem; het van West-Friesland op, later door veenmos overwoekerd. Rond het Noorderkwartier dreigt verloren te gaan. jaar 2000 v. Chr. zwom dan ook, in het huidige Heerhugowaard, een 7 Terpen en dijken zijn een voorwaarde voor bewoning. Het is een Zo’n 400 jaar is het meer De Waert een belangrijk vaargebied voor drassig gebied met vele meren en plassen. de boeren om hun waren naar de markten van Hoorn en Alkmaar te brengen.In 1620 wordt het idee geboren de Waert droog te leggen Vanuit Alkmaar wordt op een doorwaadbare plats een “dijk” en in 1625 op 4 april wordt het Octrooi verleend door de Staten van aangelegd naar het hoger gelegen vissersdorpje Oterleek, de Holland. Huygendijk! Gelukkig, want bij de stormvloed van 1248 ontstaat de “Grote- of Zuider Waert”. De Huygendijk behoedt het Een kopie, met de namen van de investeerders is te zien in het Noorderkwartier voor tweedeling. museum. Het grote werk kon beginnen: een ringdijk aanleggen, een ringvaart graven, molens bouwen…..,,47 molens stonden er in 1634 bij de drooglegging! Het uitgeven van de kavels vond plaats in Alkmaar, zie het kavelboekje en de originele kopergravures van de kavelkaart uit 1631 van Anthonis Metius bevinden zich in het museum.. Het waterpeil van de polder varieert tussen – 2,5 m NAP in de Noord tot –3,9 m NAP bij het gemaal/museum. De West-Friese Omringdijk wordt voltooid en beschermt het binnenliggende land tegen de Noordzee. Echter dit blijkt later een nadeel; de zee brengt geen vruchtbaar slib en dus is de grond van de polder zeer onvruchtbaar. Maar dat weet men dan nog niet. 8 HET LEVEN IN DE POLDER Het kan beslist geen pretje geweest zijn om te wonen en te werken droogvallen, middels een graafmachine achter op een platbodem! in de pas drooggevallen polder, zo rond 1631.Wij kunnen ons Helaas was deze techniek nog niet bekend ten tijde van onze nauwelijks voorstellen hoe het geweest moet zijn om op de drassige drooglegging en was men aangewezen op het handwerk. grond een bestaan op te bouwen.Op de zg. “druiplanden”, het oude Ook de molenbouw ging verder om ook binnen de polder de land dat binnen de ringdijk kwam te liggen, zoals bijvoorbeeld ondermolens te plaatsen en op die manier het water beter weg te Butterhuizen, stonden een vijftal stolphuizen, evenzo was er kunnen pompen naar de ringvaart. Het “land”werd vooral gebruikt bebouwing bij Oterleek en Veenhuizen. Het ging vaak om houten als grasland en dus veeteelt en het bleek al snel dat de grond zeer huizen, soms met een stenen gevel en zelfs een schoorsteen. slecht was. De “Grote Waerdt” had immers bijna 400 jaar binnen de Na het droogvallen moesten echter de vaarten en kavelsloten Westfriese Omringdijk gelegen en de Noordzee had geen gegraven worden, wegen of paden aangelegd en bebouwing mogelijkheid het vruchtbare slib aan te voeren zoals in de Beemster! mogelijk gemaakt worden. De kavels waren danwel op kaart De aanleg van een nieuw dorp was niet in de inpolderingsplannen aangegeven, maar de werkelijkheid was toch nog anders. Veel opgenomen, wel waren er bruggetjes over de ringvaart naar de loonarbeiders kwamen uit Brabant of Friesland en gingen na het omliggende dorpen gelegd en de bewoners gingen dan ook “ter werken in de polder Heerhugowaard verder door in de Schermer kerke” in de omliggende gemeenten, over de kerkepaden. Tot ver in toen dit meer drooggelegd was. Het waren zeker harde tijden, zowel de tweede helft van de 19e eeuw heeft het geduurd voor voor de enkele bewoners als de werkers, weinig geld en weinig Heerhugowaard een eigen kerk had! vertier. Vooral over deze eerste 100 jaar is niet veel bekend, juist de Bij de droogmakerijen van later tijd, zoals de Noordoostpolder of moeilijkste tijd met armoede en slechte opbrengst van de grond. De Flevopolder werden de vaarten en sloten gegraven vóór het geldschieters overwogen de polder maar weer onder water te laten 9 lopen, dat was goedkoper dan al de kosten aan de 47 molens en de De grotere welvaart brengt grote sociale veranderingen met zich molenaars. De “Cost ging voor de Baet” mee, groei van het aantal inwoners, betere huisvesting en vooral het verenigingsleven neemt toe. In 1807 telde Heerhugowaard slechts Bebouwing is er langs de Middelweg en andere hoofdwegen in de 630 inwoners, in 1900 ongeveer 3000 ( nu in 2008 meer dan polder, maar geen grote Buitenplaatsen en Herenboerderijen zoals 50000 !). in de Beemster, nee, simpele stolpjes en arbeiderswoninkjes. In het Poldermuseum zijn een aantal aspecten te zien van het vaak Honderden jaren verandert er weinig in de polder, een leeg harde leven in deze polder, landbouwgereedschappen, een polderlandschap met in de 18e eeuw nauwelijks 800 inwoners! prachtig opengewerkt model van een stolpboerderij en vele Maar ook toen al had het polderbestuur te maken met sociale kostbaarheden behorende bij de kleding van de boeren en voorzieningen voor bejaarde molenaars, weduwen en wezen. De boerinnen. oplossing was vaak een zg. drie generatiewoning, hoe klein ook. Men was toen nog met weinig tevreden! De grootste metamorfose heeft de polder ondergaan na 1965 toen de eerste nieuwbouw ontstond, afwijkend van de lintbebouwing, Tot de kunstmest kwam! In de 2e helft van de 19e eeuw telt snel groeide de gemeente en veranderde het levenspatroon van zijn Heerhugowaard 141 woningen! De bossen die men heeft inwoners, van agrariër naar ondernemer en forens. Zelfs het aangelegd om de grond te verbeteren verdwijnen en men gaat “vierkant” in de Stad van de Zon heeft zich gedraaid ten opzichte allengs over op tuinbouw. De welvaart stijgt. In 1866 wordt de van het verkavelingspatroon, maar wat zal Heer Hugo van dit alles Middenweg voor het eerst bestraat met klinkermoppen, dit vooral op vinden en wie was hij eigenlijk? aanraden van kooplui in Alkmaar. De boeren in de Waard dreigden met hun waren naar Hoorn te gaan vanwege de onbegaanbare Middenweg, een weg die toch niet voor niets in de richting van de markten in Alkmaar lag. De infrastructuur verbeterde en daarmee de levensstandaard van de bewoners. De bebouwing was nog altijd een zg. lintbebouwing ( Heerhugowaard werd zelfs als zodanig als voorbeeld genoemd in de Bos Atlas) vooral langs de Middenweg, een patroon dat zich tot in de helft van de vorige eeuw wist te handhaven. De stoom deed zijn intrede met de aanleg van de spoorlijn Alkmaar- den Helder door de polder, hoewel het station de naam droeg Broek op Langedijk- Heerhugowaard. 10 BEMALING De bemaling van de Waerdt met 47 Noord Hollandse “Dikkoppen” meter. Dus er waren dan 3 molens achter elkaar nodig, de z.g. Zo’n 250 jaar werd het landschap in Noord Holland gedomineerd molengang, om het water uit door honderden zoniet duizenden de windmolens! Niet alleen voor poldersloten in de 3,90 m hoger het drooghouden van de vele droogmakerijen zoals de Zijpe,de liggende ringsloot (de boezem) in te Beemster, de Heerhugowaard, de Schermer, de Wormer en vele malen.