Robert A. Friedl

Total Page:16

File Type:pdf, Size:1020Kb

Robert A. Friedl Polen und sein Osten am Vorabend einer Katastrophe. Der große Kosaken- und Bauernaufstand des Jahres 1648. Inaugural-Dissertation zur Erlangung des Doktorgrades an der Philosophischen Fakultät der Heinrich-Heine-Universität Düsseldorf vorgelegt von Robert A. Friedl aus Sommerfeld Düsseldorf, im November 2004 -D 61- Disputation: 6. Dezember 2005 Gutachter: Univ.-Prof. Dr. Hans Hecker Univ.-Prof. Dr. Hansgeorg Molitor 1 Vorwort Die vorliegende Publikation ist eine geringfügig überarbeitete und erweiterte Fassung meiner Arbeit, die 2005 von der Philosophischen Fakultät der Heinrich- Heine-Universität Düsseldorf als Dissertation angenommen wurde. Aus der ursprünglich geplanten Arbeit, die zunächst in einer vergleichenden Perspektive die Entwicklungen bei Juden und Kosaken untersuchen sollte, ist eine etwas andere Arbeit geworden: „Polen und sein Osten am Vorabend einer Katastrophe. Der große Kosaken- und Bauernaufstand des Jahres 1648“. Im Laufe meiner Nachforschungen rückten die Hauptakteure der Handlung immer weiter in den Hintergrund. Die Recherchen eröffneten ein breites Spektrum von Problemen, die zum Ausbruch des damaligen Aufstandes führten. Juden und Kosaken stellen im Endergebnis der Arbeit lediglich zwei Elemente der ermittelten Ursachen dar. Meinen besonderen Dank möchte ich vor allem meinen akademischen Lehrern Herren Professoren Hans Hecker und Hans-Georg Molitor, beide Heinrich-Heine- Universität Düsseldorf, aussprechen. Mit Interesse betreuten sie die Entwicklung der Arbeit und standen mir mit Ihren wertvollen Ratschlägen stets zur Seite. Robert A. Friedl 2 INHALTSVERZEICHNIS Seite 1. EINLEITUNG 4 1.1. ZIEL DER ARBEIT 4 1.2. DIE QUELLENLAGE 6 1.3. DER ZEITRAHMEN 7 1.4. DER GEOGRAPHISCHE RAHMEN 7 1.5. LITERATURBESPRECHUNG 9 1.5.1. DEUTSCHSPRACHIGE 9 LITERATUR 1.5.2. RUSSISCHE, SOWJETISCHE UND 13 UKRAINISCHE LITERATUR 1.5.3. POLNISCHE LITERATUR 23 1.5.4. SONSTIGES SCHRIFTTUM 29 2. DIE INNENPOLITISCHE 32 ENTWICKLUNG 2.1. DIE KOSAKEN 32 2.2. DER ADEL 62 2.3. EXKURS: MAGNATEN. DIE 84 POLONISIERUNG EINER LITAUISCHEN FÜRSTENFAMILIE 3. KOSAKENAUFSTAND EIN 92 GLAUBENSKRIEG? 3.1. DIE ORTHODOXE KIRCHE 92 3.2. DIE KATHOLISCHE KIRCHE 117 3.3. EXKURS: PIOTR SKARGA UND 125 DIE KATHOLISCHE PREDIGT 3.4. DIE KIRCHENPACHT 127 4. DAS JUDENTUM 131 4.1. DIE ANSIEDLUNG DER JUDEN 131 4.2. JUDEN UND IHRE PRIVILEGIEN 136 4.3. DIE ORGANISATIONSFORMEN 139 DES JUDENTUMS 4.4. WIRTSCHAFTLICHE ROLLE DER 142 JUDEN. ARENDA 4.4.1. DIE SCHANKWIRTSCHAFT 147 4.4.2. DAS ARENDASYSTEM 149 4.5. DER ADEL UND SEINE JUDEN 164 4.5.1. DAS PRIVILEG FÜR DIE JUDEN 165 IN DOBROMIL - EINE FALLSTUDIE 4.5.2. JUDEN IN WOLHYNIEN 173 4.5.2.1. EINFÜHRUNG 173 4.5.2.2. MAGNATEN UND IHRE JUDEN. 176 DAS FÜRSTENHAUS OSTROGSKI-ZASŁAWSKI 4.5.3. PODOLIEN UND DIE 196 WOJEWODSCHAFT CZERNIHÓW 4.5.4. DIE UKRAINE 199 4.5.5. CZARNOBYL – EIN 209 UKRAINISCHES MAGNATENLANDGUT 4.5.6. EINE KÖNIGLICHE DOMÄNE IN 220 DER UKRAINE. DIE STAROSTEI BIAŁA CERKWIA 3 5. DER VORMODERNE 226 ANTIJUDAISMUS 5.1. HISTORISCHE EINFÜHRUNG 226 5.1.2. SPRACHEN DER JUDEN 239 5.1.2.1. HEBRÄISCH 239 5.1.2.2. JIDDISCH 240 5.2. ANTIJÜDISCHE LITERATUR 242 5.2.1. EINFÜHRUNG 242 5.2.2. WIRKUNGSRADIUS UND 244 UMLAUF 5.2.3. DIE THEMATIK DER 247 ANTIJÜDISCHEN SCHRIFTEN 5.2.4. DIE AUTOREN 249 5.2.4.1. GÓRSKI 249 5.2.4.2. KLONOWIC 249 5.2.4.3. SŁUPSKI/JEaOWSKI 250 5.2.4.4. BEMBUS 252 5.2.4.5. MICZYKSKI 256 5.2.4.6. DIE WERTUNG 260 6. DER AUFSTAND 262 6.1. VOR DEM AUFSTAND 262 6.2. DER VERLAUF 269 6.3. NACH DEM AUFSTAND 305 6.3.1. DIE FOLGEN FÜR DIE 305 POLNISCHEN JUDEN 6.3.2. DIE FOLGEN FÜR POLEN, 315 KATHOLIKEN, MINDERHEITEN 6.3.3. DIE FOLGEN FÜR KOSAKEN 319 UND DIE UKRAINE 7. SCHLUSSWORT 322 8. ABKÜRZUNGEN 327 9. GENEALOGISCHE SYMBOLE 328 10. LITERATURVERZEICHNIS 328 10.1. UNGEDRUCKTE QUELLEN 328 10.2. GEDRUCKTE QUELLEN 329 10.3. SONSTIGES SCHRIFTTUM 343 4 1. EINLEITUNG 1.1. ZIEL DER ARBEIT Das Jahr 1648 prägte sich tief in die europäische Geschichte ein. Für Europa ist dieses Datum ein Epochenjahr. In Münster und in Osnabrück verkündeten die Verhandlungsparteien die freudige Nachricht vom Ende eines großen Krieges. Die Entstehung der neuen Staaten, der Schweiz und der Niederlande, die Schwächung der kaiserlichen Macht, die Etablierung Frankreichs als Großmacht schuf eine neue europäische Ordnung. Polen beeinflußte diese neue Ordnung keinesfalls. Seine Beobachter spielten in den westfälischen Verhandlungen keine Rolle. Dieses Datum sicherte sich trotzdem in der polnischen Geschichte eine symbolische Bedeutung. Die Zeitgenossen schenkten ihm aber keine große Beachtung. Die Symbolik dieses Datums wurde erst von nachfolgenden Generationen geschaffen, die die Ereignischronologie aus ihrer Perspektive verfolgten. Das polnisch-litauische Doppelreich wurde 1648 durch den Ausbruch des Kosakenaufstandes erschüttert, der sich zu einem großen Bauernaufstand entwickelte. Der anschließende Nordische Krieg führte zum Verlust der Großmachtstellung und minderte die Stellung Polen-Litauens in Ostmitteleuropa, was auch die polnische Historiographie widerspiegelt. Keine symbolische Relevanz schrieb diesem Datum die ukrainische Historiographie zu und betrachtete den nach dem Aufstand entstandenen Kosakenstaat als die erste Form einer eigenen Staatlichkeit. Für die jüdische Historiographie dagegen markierte das Datum 1648 das Ende ihrer Existenz in den östlichen Territorien des polnischen Reiches und symbolisierte eine große nationale Tragödie zwischen den Pestpogromen des Mittelalters und dem Zweiten Weltkrieg. Die differenzierten Meinungen spiegeln die nationalen Standpunkte wider. Die Einseitigkeit der historiographischen Darstellungen und geringe Quellenbenutzung sind ein wichtiges Merkmal dafür. In den Mittelpunkt rücken vor allem die politischen bzw. die militärischen Ereignisse. Die Erforschung des Kosaken- und Bauernaufstandes von 1648- 1649 setzt eine grundlegende Untersuchung seiner Genese voraus. Die Ursachen der Konflikte entstanden nicht direkt vor dem Aufstand, sondern kumulierten zu einem bestimmten Zeitpunkt. In der vorliegenden Arbeit werden sowohl soziale, gesellschaftliche, ökonomische als auch konfessionelle Probleme der ukrainischen Länder der polnischen Krone analysiert. Sie bilden die Voraussetzung für das Verständnis des Nationalitätenproblems in einem multiethnischen Staat. Die oftmals mißbrauchte religiöse Problematik stellt einen komplexen 5 Forschungsbereich dar und spielt auch eine nicht unwichtige Rolle in den multikonfessionellen Staaten. Der Aufstand resultierte teilweise aus der konfessionellen Auseinandersetzung, was die Berücksichtigung dieser Problematik berechtigt. Mein Hauptaugenmerk gilt in dieser Arbeit dem polnischen Judentum. Die bisherige isolierte Darstellung der polnischen Juden als eine homogene Gruppe in meist einem urbanen Milieu wird in meiner Arbeit außer Acht gelassen und in einen größeren Kontext gestellt. Skizziert wird die Ansiedlung der Juden, zunächst in den westlichen Gebieten, in Rotruthenien und in der Ukraine. Ihre Stellung in der Gesellschaft verdankten die Juden königlichen wie adligen Privilegien. Diese bilden die wichtigste Quelle zur Erforschung ihrer rechtlichen Lage und ihrer Rolle im wirtschaftlichen Leben. Die rechtlich-ethnische Privilegierung der Juden sowie deren ökonomische Aktivitäten gehören ebenfalls zu den Ursachen des Aufstandes. Die Wirtschaftsgeschichte setzt sich aus vielen einzelnen Aspekten zusammen und für die uns interessierende Periode werden nur regionale Teilaspekte untersucht. Das Leben der Juden, Bauern und des Bürgertums in Wolhynien und in der Ukraine konnte aufgrund von Archivalien rekonstruiert werden. Besonders die Rekonstruktion eines Magnatenlatifundiums brachte neue Aspekte ans Tageslicht. Feststellbar sind starke Differenzen innerhalb der jüdischen Bevölkerung. Die Steuerregister weisen eindeutig auf Bildung der Ghettos in einigen wolhynischen Städten hin. Die Intensivierung der Landwirtschaft und die Gründung von Produktionsbetrieben führten zur Steigerung der feudalen Belastung der Bauern. Diese Belastung löste den Bauernaufstand aus. Die Eskalation des Konfliktes während des Aufstandes bezeugt sein Anschwellen bereits in den Jahrzehnten zuvor. Abgesehen von einigen Aspektstudien wurden die Archivalien der Magnatenlatifundien in dieser Form erstmalig in meiner Arbeit bearbeitet. Eine andere Erscheinung in der Epoche ist die Bildung des vormodernen Antisemitismus. Das Auftauchen dieses Phänomens ging mit der Ansiedlung der Juden einher. Seine Analyse ergänzt die Erkenntnisse über die damaligen gesellschaftlichen Verhältnisse, deren Abbild von antijüdischen Schriften teilweise vermittelt wird. Es ist deren erstmalige kultur- historische Deutung. Die feudale Verfassung der Adelsrepublik konnte auf einem Territorium keine gleichzeitige Duldung von Fronbauern und freien Menschen mehr zulassen. Daraus resultierte die restriktive Politik gegenüber den Kosaken in den Jahren vor dem Aufstand. Zur innenpolitischen Lösung wurde die Adelsrepublik von der osmanischen Kriegsdrohung bedrängt. Der außenpolitische Aspekt war ein wichtiger Faktor der Regierungspolitik in der Ukraine, der nicht unerwähnt bleiben durfte. 6 Das Ziel meiner Arbeit ist es, die Lage in den ukrainischen Ländern des Königreiches in den Jahren vor dem Aufstand zu rekonstruieren. Die Untersuchung mehrerer Aspekte ergibt ein neues Bild der Verhältnisse. Die Diskrepanzen innerhalb des Adelsstandes, die allgemeine Wirtschaftskrise in Europa, die Steigerung der feudalen Belastung und die zunehmend intolerante Atmosphäre prägten die Adelsrepublik in den zwei bis drei Jahrzehnten vor dem
Recommended publications
  • Artyku³y Y- Go 0– 27 Rzed- Lstwo Egen- Płacić Rzynaj- Genealo- Mie Pilnego W Świetle Ch I Domowych Dtym Nigdy Od Żad- I Napisał Na Jego , [W:] M
    artyku³y Stefan Dmitruk (Białystok) Geneza rodu Chodkiewiczów Początki rodu Chodkiewiczów są trudne do ustalenia. Dzieje przodków Grzegorza Chodkiewicza (ok. 1520–1572) sięgają przynaj- mniej początków XV w. Genealogia Chodkiewiczów stanowiła przed- miot licznych dyskusji wśród historyków. Przyjmuje się, że genealo- giczne hipotezy o pochodzeniu Chodkiewiczów dzielą się na legen- darne i naukowe. Prekursorem wywodów mitycznych stał się żyjący w latach 1520– 1584 Augustyn Rotundus. W swym dziele Rozmowy Polaka z Li- twinem pisał, że Chodkiewiczowie to ród litewski wywodzący się od „Chocka”1. Podwaliny pod legendę chodkiewiczowską położył Maciej Stryjkowski (ok. 1547 – ok. 1593). Między 1575 a 1579 r. przeby- wał on na dworze kniazia Jerzego III Słuckiego2 i napisał na jego polecenie pracę O początkach, wywodach, dzielnościach... W świetle jego ustaleń w 1306 r. do księcia Gedymina miało przybyć poselstwo od chana zawołżańskiego3. Poseł tatarski zaproponował pojedynek wojowników – Tatara i Litwina. W przypadku wygranej poddanego litewskiego państwo Gedymina (ok. 1275–1341) przestałoby płacić 1 A. Rotundus, Rozmowy Polaka z Litwinem, Kraków 1890, s. 47. 2 J. Radziszewska, Maciej Stryjkowski i jego dzieło, [w:] M. Stryjkowski, O początkach, wywodach, dzielnościach, sprawach rycerskich i domowych sławnego narodu litewskiego, żemodzkiego i ruskiego, przedtym nigdy od żad- nego ani kuszone, ani opisane, z natchnienia Bożego a uprzejmie pilnego doświadczenia, opr. J. Radziszewska, Warszawa 1978, s. 8, 10. 3 M. Stryjkowski, O początkach..., s. 239–242. 27 haracz. Na dworze książęcym przebywali Żmudzini. Spośród nich do walki o honor Litwy stanął Borejko. Żmudzinowi udało się pokonać Tatara w pojedynku, przez co zwolnił swoją ojczyznę od płacenia da- niny chanowi. Gedymin nagrodził dzielnego wojownika nadając mu Kazyłkiszki, Zblanów, Sochałów oraz odstąpił mu w dzierżawę Stki- wiłowicz i Słonim.
    [Show full text]
  • Reflecting on the Limitations of Academic Freedom Written by David R
    Reflecting on the Limitations of Academic Freedom Written by David R. Marples This PDF is auto-generated for reference only. As such, it may contain some conversion errors and/or missing information. For all formal use please refer to the official version on the website, as linked below. Reflecting on the Limitations of Academic Freedom https://www.e-ir.info/2020/07/17/reflecting-on-the-limitations-of-academic-freedom/ DAVID R. MARPLES, JUL 17 2020 This is an excerpt from Understanding Ukraine and Belarus: A Memoir by David R. Marples. Download your free copy on E-International Relations. The Canadian Institute of Ukrainian Studies (CIUS) commemorated its 40th anniversary in 2016. A large sign was placed outside Pembina Hall, on the main University of Alberta campus where it was housed on the fourth floor that said simply: “CIUS – 40 Years of Excellence.” There were a number of events over the year but the highlight was a conference on October 14 and 15 entitled: “Ukrainian Studies in Canada: Texts and Contexts.” The day before the conference, Taras Kuzio, whom Kravchenko had appointed a Research Associate on a three-year contract, offered a talk on “Is Donbas part of Ukraine?” Kuzio was unhappy because his contract had not been renewed, partly as a result of his YouTube broadcasts, several of which targeted CIUS among his usual victims of scholars who in his view were hostile to Ukraine, “Putinophiles,” or fellow travellers. The Conference had a formidable array of scholars working on Ukraine throughout their scholarly careers. It included from Canada: Volodymyr Kravchenko, Paul Robert Magocsi, Serhii Yekelchyk, Bohdan Kordan, Manoly Lupul, Myroslav Shkandrij, Frank Sysyn, Zenon Kohut, Alla Nedashkivska, Heather Coleman, Natalia Khanenko-Friesen, Lubomyr Luciuk, and myself.
    [Show full text]
  • The Issue Regarding
    ZAPISKI HISTORYCZNE — TOM LXXIX — ROK 2014 Zeszyt 4 http://dx.doi.org/10.15762/ZH.2014.16 TOMASZ KEMPA (Toruń) THE ISSUE REGARDING “THE REFORM OF THE UNION” OF LUBLIN IN LITHUANIAN POLICY IN THE PERIOD OF THREE INTERREGNA FOLLOWING THE DEATH OF KING SIGISMUND AUGUSTUS (1572–1588) Key words: the Union of Lublin, particularism, interregnum, the Grand Duchy of Lithua- nia, the Polish-Lithuanian Commonwealth In 1569 a new Polish-Lithuanian union was concluded in Lublin; the union strengthened the political, economic and cultural relationship between the Polish Crown and the Grand Duchy of Lithuania. Both states were united in Krewo in 1385. Nevertheless, until 1569, the union was mostly personal – based on the sta- ble rule of the Jagiellons. In Lublin it was converted into a closer federation of the two countries (both of which kept their names and territory) united from that moment on not only by one monarch elected by both Poles and Lithuanians, but also by one common noble parliament, common foreign policy and defence, the same monetary system (with distinct state treasuries) and similar administrative structures1. Th us, in Polish historiography the Union of Lublin is referred to as the real union to emphasise the fact of there being a variety of real bonds connecting the two states and nations2. On the other hand, the circumstances of the conclusion of the new union in- fl uenced the divergent attitudes of the Poles and Lithuanians and aff ected the rela- tions between the nations, which is refl ected even in present times. Th at is why the circumstances and the fi nal outcome of the negotiations in Lublin should be re- called here since they determined the policy carried out by the Lithuanians during the interregna and following the death of the last Jagiellon on the Polish-Lithua- nian throne.
    [Show full text]
  • Glosa Do Dziejów Rodu Książąt Ostrogskich
    PRZEGLĄD NAUK HISTORYCZNYCH 2008, R. VII, nr 1 ARTYKUŁY RECENZYJNE I RECENZJE ZBIGNIEW ANuSIK Uniwersytet Łódzki Glosa do dziejów rodu książąt Ostrogskich Tomasz Kempa, Dzieje rodu Ostrogskich, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2003, ss. 194. "Wśród ruskich rodów magnackich w Rzeczpospolitej ród knia- ziów Ostrogskich zajmował wyjątkową pozycję. Najwyraźniej było to widoczne w XVI wieku, gdy Ostrogscy przewyższali innych posiadanym bogactwem i politycznymi wpływami". W ten oto sposób Tomasz Kempa, znany badacz toruński, zajmujący się historią państwa polsko-litewskiego w XVI i XVII w., rozpoczyna swoją książkę poświęconą dziejom jednego z najpotężniejszych rodów magnackich w dawnej Rzeczypospolitej. Praca ta jest kontynuacją wcześniejszych badań Autora, który już w 1997 r. opublikował naukową biografię Konstantego Wasyla Ostrogskie- gol. W obu opracowaniach Tomasz Kempa wykorzystał znaczny zasób źródeł archiwalnych, sięgnął do licznych źródeł drukowa- nych, jak też do starannie dobranej i rozległej literatury przedmio- tu. Pod względem warsztatowym omawiana pozycja sprawia więc korzystne i bardzo solidne wrażenie. W trakcie jej lektury pojawia- ją się jednak dość liczne pytania i wątpliwości. W moim przeko- naniu, w książce Tomasza Kempy zabrakło również omówienia wielu istotnych problemów związanych z dziejami rodu Ostrog- skich, a wiele innych poruszanych tu zagadnień skłania do polemiki lub też wymaga wręcz sprostowania. Z tego właśnie powodu zdecydowałem się na podjęcie trudu napisania niniejsze- l T. K e m p a, Konstanty Wasyl Ostrogski (ok. 1524/1525-1608) wojewoda kijowski i marszałek ziemi wołyńskiej, Toruń 1997. 128 Artykuły recenzyjne i recenzje go tekstu, który w zamierzeniu stanowić ma uzupełnienie do monografli przygotowanej do druku przez Tomasza Kempę. W pierwszym rozdziale swojej książki toruński historyk przed- stawił kniaziów Ostrogskich żyjących w XIV i XV w.
    [Show full text]
  • Bitwa Pod Chocimiem, Józef Brandt, 1867 R
    Śmierć Stanisława Żółkiewskiego w bitwie pod Cecorą, Walery Eljasz-Radzikowski BIT WA POD CHOCIMIEM 2 września – 9 października 1621 r. W relacjach Polski z Turcją cały wiek XVI upłynął pod znakiem pokoju. Plany rozpoczęcia wojny z Turcją snuł co prawda Stefan Batory, jednak król zdawał sobie sprawę z tego, że szansę powodzenia może stworzyć jedynie zbrojny sojusz głównych europejskich potęg. Zaczepną politykę wobec Turcji próbował kontynuować po śmierci Batorego kanclerz i hetman wielki koronny Jan Zamoyski. Zakładając, że ewentualna przyszła wojna powinna się toczyć na ziemiach mołdawskich, hetman starał się ugrunto- wać polskie wpływy w Mołdawii. W ślad Zamoyskiego szły magnackie rody z Ukrainy, mające w Hospodarstwie Mołdawskim rozliczne interesy, wzmocnione nierzadko związkami rodzinnymi z samymi hospodarami. Niezależnie od planów polityków w stosunkach Polski i Turcji występowały stale dwa punkty zapalne: kozackie rajdy łupieskie na wybrzeża Morza Czarnego – „chadzki morskie po dobro tureckie” i tatarskie najazdy na południowo-wschodnie ziemie Rzeczypospolitej. Sytuacja zaostrzała się od początku XVII wieku. Polskie wyprawy na Mołdawię, mające na celu osadzenie na tronie przychylnego hospodara, powtarzały się w 1600 r., 1612 r. i w 1615 r. Turcja uznawała te wyprawy za mieszanie się w jej wewnętrzne sprawy, jako że już od początku XVI wieku Mołdawia była uznawana za część Imperium Osmańskiego. Równie wielkie oburzenie wywoływało tolerowanie przez Rzeczpospolitą kozackich rajdów. Kozacy zaporoscy na lekkich łodziach „czajkach” zabierających ok. 60 ludzi spływali w dół Dniepru, omijali turec- ką twierdzę w Oczakowie i wypływali na Morze Czarne, gdzie rabowali statki handlowe, nadmorskie wsie, miasteczka i porty. Niejednokrotnie atakowali z powodzeniem wojenne galery tureckie. W 1606 r. napadli Warnę, w 1614 r.
    [Show full text]
  • Pamięć O Heroicznych Czynach I Cnotach Rycerskich Sławnych Obrońców Ojczyzny Utrwalona W Kazaniach Funeralnych Fabiana Birkowskiego OP
    Napis XXV 2019 37 doi: 10.18318/napis.2019.1.3 Pamięć o heroicznych czynach i cnotach rycerskich sławnych obrońców ojczyzny utrwalona w kazaniach funeralnych Fabiana Birkowskiego OP Michał Kuran orcid: 0000-0002-0378-2453 (Uniwersytet Łódzki) Będą drudzy twym kościam grób zacny budować I twarz twoję w miedzi lać, i w marmurze kować, Między któremi snadź też miejsce będą miały Rymy moje – na łasce bogiń aby trwały1. Literacki pomnik, jaki wystawił Jan Kochanowski dwudziestotrzyletniemu Janowi Baptyście Tęczyńskiemu (1539/1540–1563) w Pamiątce wszytkiemi cnotami hojnie obdarzonemu Janowi Baptyście, hrabi na Tęczynie2, to przykład spersonalizowanych zmagań z zapomnieniem o ludziach, którzy byli – bądź mogli stać się – bohaterami swoich czasów3. Jak wiadomo, podobnie w Muzie Kochanowski podkreślał rolę bogiń sztuki, będących źródłem natchnienia dla poety-epika, który wziął na siebie misję zachowania w zbiorowej pamięci heroicznych czynów i zdarzeń ważnych dla danej społeczności, mając na myśli dzieła Homera i Wergiliusza oraz dokonania Agamemnona i Hektora, Turna, Kamilli, Lausa i Palanta4. Kochanowski podkreślił 1 J. Kochanowski, Pamiątka wszytkiemi cnotami hojnie obdarzonemu Janowi Baptyście, hrabi na Tęczynie, bełskiemu wojewodzie i lubelskiemu staroście, w: idem, Poematy okolicznościowe, oprac. R. Krzywy, War- szawa 2018, „Biblioteka Dawnej Literatury Popularnej i Okolicznościowej”, t. 37, s. 117, w. 5–8. 2 Zob. R. Krzywy, Sztuka wyborów i dar inwencji. Studium o strukturze gatunkowej poematów Jana Ko- chanowskiego, Warszawa 2008, s. 196–200. 3 Szczegółową analizę utworu przedstawił Roman Krzywy (ibidem, s. 245–246). 4 Zob. M. Wichowa, „Jako pamięć o przeszłości i dobrą sławę o sobie czynić”. Staropolscy autorzy o upły- wie czasu, pielęgnowaniu tradycji i kreowaniu własnego wizerunku dla potomnych, od Galla Anonima do Benedykta Chmielowskiego, „Literaturoznawstwo” 2014/2015, nr 8/9, s.
    [Show full text]
  • Litewsko-Polskie Związki W Pieśni Nowej Kalijopy Sarmackiej. Zamknięcie Sporu Aleksandra Brücknera Z Karolem Estreicherem O
    http://rcin.org.pl Pamiętnik Literacki CVIII, 2017, z. 3, PL ISSN 0031-0514 DOI: 10.18318/pl.2017.3.10 JAN OKOŃ Wyższa Szkoła Europejska im. ks. Józefa Tischnera, Kraków LITEWSKO-POLSKIE ZWIĄZKI W „PIEŚNI NOWEJ KALIJOPY SARMACKIEJ” ZAMKNIĘCIE SPORU ALEKSANDRA BRÜCKNERA Z KAROLEM ESTREICHEREM O AUTORSTWO* Na europejskim szlaku W tomie 18 słownika biograficznego Biographie universelle, ancienne et moderne, wydawanym w początkach w. XIX w Paryżu pod egidą Stowarzyszenia Literatów i Uczonych (Société de Gens de Lettres et de Savants) ukazała się informacja o ta- jemniczym poecie polskim z w. XVII, Chryzostomie Golniewskim. On to, jak czyta- my w biogramie, „w języku swego kraju” („dans la langue de son pays”) napisał poemat („un poème”) o zwycięstwie pod Kircholmem, „które Chodkiewicz, najsław- niejszy spośród polskich wodzów, odniósł nad Szwedami, dowodzonymi przez Karola Sudermańskiego, późniejszego króla Szwecji”. Tak brzmiała owa informacja, konkretna i z pewnością oparta na autopsji: uwzględniała miejsce i czas druku (Wilno 1605), a nawet format (4o) 1. O samym autorze zresztą nic więcej nie napi- sano i nie ulega wątpliwości, że całe hasło, tylko na pozór biograficzne, znalazło się w słowniku jedynie z uwagi na ów przedstawiony tak pokrótce poemat. Biographie universelle była kontynuatorką wielkich oświeceniowych encyklo- pedii, w tym Wielkiej encyklopedii francuskiej Denisa Diderota i Jeana d’Alemberta, w szczególności jednak naśladowczynią wielkiego niemieckiego leksykonu Johan- na Heinricha Zedlera z lat 1731–1754 (Grosses vollständiges Universal-Lexicon), zespołowego dzieła uczonych, które aż w 64 tomach zbierało po raz pierwszy bio- grafie osób z całego świata, tyle że osób żyjących. W odróżnieniu od owych leksy- konów, Biographie universelle stawała się jeszcze bardziej „uniwersalna”, gdyż uwzględniała nie tylko osoby żyjące, ale i historyczne.
    [Show full text]
  • Journal of Ukrainian Studies
    JOURNAL OF UKRAINIAN STUDIES Summer-Winter 1992 CONTRIBUTORS: GUEST EDITORS: Zenon E. Kohut Dushan Bednarsky laroslav Isaievych Zenon E. Kohut Mikhail Dmitriev Frank E. Sysyn Ihor SevCenko Antoni Mironowicz David A. Frick IpHHa BopoHHyK Shmuel Ettinger Frank E. Sysyn Serhii Plokhy Natalia Pylypiuk Peter Rolland Dushan Bednarsky Digitized by the Internet Archive in 2016 https://archive.org/details/journalofukraini1712cana JOURNAL OF UKRAINIAN STUDIES Volume 17, Numbers 1-2 Summer-Winter 1992 SPECIAL ISSUE EARLY MODERN UKRAINE GUEST EDITORS: CONTRIBUTORS: Dushan Bednarsky Zenon E. Kohut Zenon E. Kohut laroslav Isaievych Erank E. Sysyn Mikhail Dmitriev Ihor Sevcenko Antoni Mironowicz David A. Frick IpHHa BopoHuyK Shmuel Ettinger Frank E. Sysyn Serhii Plokhy Natalia Pylypiuk Peter Rolland Dushan Bednarsky EDITOR Zenon E. Kohut Editorial Board Marusia K. Petryshyn Danylo Husar Struk Frances A. Swyripa Frank E. Sysyn Maxim Tarnawsky The Journal of Ukrainian Studies is published semiannually in the summer and winter by the Canadian Institute of Ukrainian Studies, University of Alberta. Annual subscription rates are $16.50 ($1.05 GST inch) for individuals and $21.50 ($1.40 GST incl.) for libraries and institutions in Canada. Outside of Canada annual subscription rates are $15.00 for individuals and $20.00 for libraries and institutions. Subscribers outside of Canada should pay in US funds. Cheques and money orders are payable to the Journal of Ukrainian Studies. Please do not send cash. The Journal publishes articles on Ukrainian and Ukrainian-Canadian studies. It also publishes discussions, book reviews, and journalistic articles of a controversial or problem-oriented nature. Ideally, those wishing to submit articles should first send a letter of inquiry, with a brief abstract of the article to the editor at CIUS, 352 Athabasca Hall, University of Alberta, Edmonton, Alberta, T6K 2E8.
    [Show full text]
  • Polish Battles and Campaigns in 13Th–19Th Centuries
    POLISH BATTLES AND CAMPAIGNS IN 13TH–19TH CENTURIES WOJSKOWE CENTRUM EDUKACJI OBYWATELSKIEJ IM. PŁK. DYPL. MARIANA PORWITA 2016 POLISH BATTLES AND CAMPAIGNS IN 13TH–19TH CENTURIES WOJSKOWE CENTRUM EDUKACJI OBYWATELSKIEJ IM. PŁK. DYPL. MARIANA PORWITA 2016 Scientific editors: Ph. D. Grzegorz Jasiński, Prof. Wojciech Włodarkiewicz Reviewers: Ph. D. hab. Marek Dutkiewicz, Ph. D. hab. Halina Łach Scientific Council: Prof. Piotr Matusak – chairman Prof. Tadeusz Panecki – vice-chairman Prof. Adam Dobroński Ph. D. Janusz Gmitruk Prof. Danuta Kisielewicz Prof. Antoni Komorowski Col. Prof. Dariusz S. Kozerawski Prof. Mirosław Nagielski Prof. Zbigniew Pilarczyk Ph. D. hab. Dariusz Radziwiłłowicz Prof. Waldemar Rezmer Ph. D. hab. Aleksandra Skrabacz Prof. Wojciech Włodarkiewicz Prof. Lech Wyszczelski Sketch maps: Jan Rutkowski Design and layout: Janusz Świnarski Front cover: Battle against Theutonic Knights, XVI century drawing from Marcin Bielski’s Kronika Polski Translation: Summalinguæ © Copyright by Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej im. płk. dypl. Mariana Porwita, 2016 © Copyright by Stowarzyszenie Historyków Wojskowości, 2016 ISBN 978-83-65409-12-6 Publisher: Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej im. płk. dypl. Mariana Porwita Stowarzyszenie Historyków Wojskowości Contents 7 Introduction Karol Olejnik 9 The Mongol Invasion of Poland in 1241 and the battle of Legnica Karol Olejnik 17 ‘The Great War’ of 1409–1410 and the Battle of Grunwald Zbigniew Grabowski 29 The Battle of Ukmergė, the 1st of September 1435 Marek Plewczyński 41 The
    [Show full text]
  • Maja Trochimczyk
    Maja Trochimczyk History in Song: Maria Szymanowska and Julian Ursyn Niemcewicz’s Śpiewy historyczne They were read, they were sung; ladies contributed to this decora- tive edition with their drawings and music; girls learned the songs by heart and, in this way, they loved, they learned the country’s history […] Nobody dared not to know Niemcewicz’s book and to admit that they did not know the history of their homeland. With these words, Prince Adam Jerzy Czartoryski captured the enormous impact of Niemcewicz’s Śpiewy historyczne on Pol- ish culture. In my study, I will focus on the music, created for all 33 chants by a group of amateur and professional composers, including Maria Szymanowska. This monumental and patriotic poetry collection was written by a poet, politician, educator, jour- nalist, and freedom fighter, Julian Ursyn Niemcewicz (1758–1841) who was also a deputy to the Four-Year Seym, a member of the Patriotic Party, a leading advocate of the Constitution of May 3, 1791, Tadeusz Kościuszko’s right hand during the 1794 Insurrec- tion, a member of governments in the Duchy of Warsaw, the Con- gress Kingdom and the November Uprising, and the president of the Society of Friends of Learning in Warsaw (1827–1831). Niemcewicz’s educational approach to history was the prima- ry reason for the design and content of Śpiewy historyczne where each of the 33 poems was accompanied by an essay (Przydatki do śpiewu…) explaining its historical background. Each poem was also set to music and illustrated with an engraving of a no- table scene from the life of its hero.
    [Show full text]
  • The Triumphant Genealogical Awareness of the Nobility In
    LITHUANIAN HISTORICAL STUDIES 22 2018 ISSN 1392-2343 PP. 29–49 THE TRIUMPHANT GENEALOGICAL AWARENESS OF THE NOBILITY IN THE GRAND DUCHY OF LITHUANIA IN THE 17TH AND 18TH CENTURIES Agnė Railaitė-Bardė (Lithuanian Institute of History) ABSTRACT This article attempts to show how the manifestation of ancestors was expressed in the genealogical awareness of the nobility in the Grand Duchy of Lithuania, using publications to mark special occasions in the 17th and 18th centuries, genealogical trees and diagrams. The research seeks to establish what effect the exaltation of various battles had on the genealogical memory of the nobility in the Grand Duchy, bearing in mind the context of its involvement in one of the most famous battles it ever fought. The genealogical sources mentioned were examined in order to ascertain which battles and what memories of the commanders who fought in them were important to the genealogical awareness of the nobility, and why this memory was selective, for some battles and notable heroes from these battles are remembered and glorified, while others are simply forgotten. Memories of which battles were important to the genealogical presentation of certain families, how was it expressed, and in what period were the ancestors who participated in these battles remembered? The first part of the study presents the memory of ancestors as soldiers, and the ways this memory was expressed. The second part focuses on an- cestors who distinguished themselves in specific battles, and which family members who participated in battles are remembered and honoured, in this way distinguishing them from other ancestors. KEYWORDS: Grand Duchy of Lithuania; nobility; genealogical awareness; militaristic; heraldry.
    [Show full text]
  • Przemiany Druk.Pdf
    Maria Barbara Topolska Przemiany zachodnioeuropejskiego pogranicza kulturowego pomiędzy Bugiem a Dźwiną i Dnieprem (polsko-litewsko-białorusko-ukraińskie losy od XV do początku XX wieku) Maria Barbara Topolska Przemiany zachodnioeuropejskiego pogranicza kulturowego pomiędzy Bugiem a Dźwiną i Dnieprem (polsko-litewsko-białorusko-ukraińskie losy od XV do początku XX wieku) Kurs 14 wykładów Zielona Góra 2009 RADA WYDAWNICZA Krzysztof Urbanowski (przewodnicz¹cy), Marian Adamski, Rafa³ Ciesielski, Micha³ Drab, Andrzej Maciejewski, Maria Fic, Beata Gabryœ, Bohdan Halczak, Janusz Matkowski Anna Walicka, Zdzis³aw Wo³k RECENZJA Tomasz Jaworski Jan Jurkiewicz PROJEKT OK£ADKI Anna Nabel-Myszkiewicz ILUSTRACJE Marcin Chalecki © Copyright by Uniwersytet Zielonogórski Zielona Góra 2009 ISBN 978-83-7481-247-4 OFICYNA WYDAWNICZA UNIWERSYTETU ZIELONOGÓRSKIEGO 65-246 Zielona Góra, ul. Podgórna 50 tel./fax 068 328 78 64; [email protected] SPIS TREŚCI Wstęp . 7 1 Nowa Europa – Europa Środkowo-Wschodnia w kontekście europejskim w X-XX wieku. Jej wymiar historyczny i polityczny . 15 2 Społeczeństwo i gospodarka na ziemiach litewskich, białoruskich i ukraińskich w XVI-XX wieku . 47 3 Oświata na ziemiach litewskich, białoruskich i ukraińskich w dobie Baroku, Oświecenia i Romantyzmu (do 1831 roku) . 75 4 Szkolnictwo po powstaniu listopadowym na ziemiach zabranych (1832-1914) . 103 5 Szkice z dziejów piśmiennictwa i kultury w XVI-XVIII wieku na ziemiach litewskich, białoruskich i ukraińskich . 129 6 Piśmiennictwo wielu narodów na ziemiach dawnej Rzeczypospolitej – cechy etniczne i wspólne (XIX-XX wiek) . 157 7 Religia a społeczeństwo od XVI do XVIII wieku w W. Ks. Litewskim i na ziemiach ruskich Korony . 181 8 Kościoły, wyznania a społeczeństwo w czasach zaborów i międzywojnia .
    [Show full text]